TANAP TRANS ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI PROJESİ. Toplam Sayfa Sayısı. Yeniden Yerleşim Eylem Planı

Transkript

1 Yeniden Yerleşim Eylem Planı Golder No. GLD-PLN-LAC-GEN-004 Revision: P3-1 Status: IAA Date: Client No. TANAP TRANS ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI PROJESİ Toplam Sayfa Sayısı. Yeniden Yerleşim Eylem Planı (Ekler hariç) 221 Doküman No: GLD-PLN-LAC-GEN-004 Rev Status Date Status Description Issued by Checked by Approved by Approved by TANAP P3-C IFR Issued for Review BURE/KUDA/SRM GULS MEZR P3-D Re-IFR Issued for Review BURE/KUDA/SRM GULS MEZR P3-E Re-IFR Issued for Review BURE/KUDA/SRM GULS MEZR P3-F Re-IFR Issued for Review BURE/KUDA/SRM GULS MEZR P3-0 IFA Issued for Approval BURE/KUDA/SRM GULS MEZR P3-1 IAA Issued as Approved GULS GULS MEZR

2 Yeniden Yerleşim Eylem Planı Golder No. GLD-PLN-LAC-GEN-004 Revision: P3-1 Status: IAA Date: Client No. DOCUMENT REVISION HISTORY SHEET Rev. REVİSİON DESCRİPTİON DATE ISSUED UPDATE / AMENDMENT DETAİLS P3-C IFR Excluding chapter 3 and 4 P3-D Re-IFR Complete document P3-E Re-IFR Turkish Review P3-F Re-IFR Turkish Review P3-0 IFA Turkish Review P3-1 IAA Correction for Yeniden Yerleşim Eylem Planı HOLDS No. Section Description Input From Planned Date April,

3 Yeniden Yerleşim Eylem Planı Golder No. GLD-PLN-LAC-GEN-004 Revision: P3-1 Status: IAA Date: Client No. April,

4 RAPOR AZERBAIJAN SOUTH CAUCASUS PIPELINE LTD - TRANS ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI PROJESİ (TANAP) TANAP PROJESİ YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI (YYEP)

5 İÇİNDEKİLER 1 GİRİŞ Arka Plan TANAP Projesi Proje nin Gerekçesi TANAP Doğalgaz İletim A.Ş Proje Tanımı TANAP Projesi nin Faydaları Proje den Etkilenen Yerleşimler ve Nüfus Bölgesel bağlam Proje den Etkilenen insanlar (PEİ) Arazi Edinimi Sorumlulukları Yeniden Yerleştirme Eylem Planının (YYEP) Hedefleri Şu Ana Kadar Kaydedilen İlerleme YYEP'nin Kapsamı PROJE TANIMI Boru Hattı Güzergahı Boru Hattı Güzergahının Tasarımı Yer Üstü Tesisleri (YÜT) Kompresör İstasyonları Pik İstasyonları Ölçüm İstasyonları Blok Vana İstasyonları Basınç Düşürme İstasyonları Katodik Koruma Sistemi Gaz Alım İstasyonları Erişim Yolları Geçici Tesisler Kamp sahaları Boru stok sahaları Boru Hattının İnşası Boru Hattının İşletilmesi Su geçişleri Arazi Gereksinimlerinin Özeti POLİTİKA VE MEVZUAT ÇERÇEVESİ Arazi Edinimiyle İlgili Temel Yasalar Türk Anayasası Hükümetlerarası Anlaşma (HA) ve Ev Sahibi Hükümet Anlaşması (EHA) Sayılı "Petrolün Boru Hatları yoluyla Transit Taşınması hakkında Kanun" sayılı Kamulaştırma Yasası Madde 3 - Kamulaştırma Şartları Madde 5 Kamu Yararı Kararı Verecek Merciler Madde 7 Kamulaştırmada öncelikle yapılacak işlemler ve İdari Şerh Madde 8 Satın Alma Usulü Madde 10 Kamulaştırma Bedelinin Mahkemece Tespiti ve Taşınmazın İdare Adına Tescili Madde 11 Kamulaştırma Ücretinin Belirlenmesine ilişkin Esaslar Report No. GLD-PLN-LAC-GEN-004 i

6 Madde 12 Kısmi Kamulaştırma Madde 14 Dava Açma Hakkı Madde 18 Mülkiyet üzerinde Anlaşmazlık Madde 19 Tapuda Kayıtlı olmayan Taşınmaz Malların Tescili ve Mülkiyet Hakları Madde 25 Hakların Sınırlandırılması ve Mülkiyetin İdareye Geçmesi Madde 27 Acele Kamulaştırma Madde 30 Bir İdareye Ait Taşınmaz Malın Diğer İdareye Devri Mal Sahibi/Kullanıcı Haklarına Önemli Etkisi olan Son Değişiklikler Arazi Edinimine İlişkin İlgili Diğer Yasa ve Yönetmelikler sayılı Orman Yasası sayılı Mera Yasası sayılı Kadastro Yasası sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlemesine Dair Tarım Reformu Yasası sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Yasası sayılı İskan Yasası sayılı Nüfus Hizmetleri Yasası sayılı Tebligat Yasası sayılı Tapu Sicil Tüzüğü Yasal Düzenlemelerin Arazi Edinimi Görüşmelerine İlişkin Gerekleri Uluslararası Politikalar Ekvator İlkeleri IFC nin Sürdürülebilirlik Çerçevesi Yeniden Yerleşim ve Arazi Edinimi Süreçlerinde İnsan Hakları Odağı Ulusal ve Uluslararası Politikalar arasında Karşılaştırmalı Analiz PROJE DEN ETKİLENEN NÜFUSA İLİŞKİN GENEL BİLGİLER Giriş Anket Metodolojisi Hanelerin Sosyo-Ekonomik Profili Demografik Profil Konut ve Olanaklar Arazi ve Taşınmaz Varlıklar Parsel Özellikleri Mülkiyet Yapısı Arazi üzerinde Etkiler Tarım Tarımsal Üretim Nadas Durumu Sulama Ağaçlar / Meyve-Sebze Bahçeleri / Bağlar Ortakçılık Tarım Kuruluşları Hayvancılık Büyükbaş Hayvancılık Küçükbaş Hayvancılık Kümes hayvanları Hayvanların Otlatılması Hayvancılıkta elde edilen gelir Hane Gelir ve Giderleri Hassas Gruplar Report No. GLD-PLN-LAC-GEN-004 ii

7 4.8.1 Yoksulluk Toplumsal Cinsiyet Konuları Halkla Görüşme ve Bilgi Paylaşımı Halkla Görüşmeler Proje Etkisiyle İlgili Algılar Olumlu Etkiler Olası Olumsuz Etkiler Yatırım Öncelikleri Sosyo-Ekonomik Ankete Göre Proje Etkileri Sosyo-Ekonomik Ankete Göre Arazi Edinimine Bağlı Gelir Kaybı Sosyo-Ekonomik Ankete göre Orman Arazileri üzerindeki Etki ARAZİ EDİNİM SÜRECİ Genel Değerlendirme Arazi Edinimi için Görev ve Sorumluluklar TANAP Yönetim Ekibi (TYE) Arazi Hakları Kuruluşu (AHK) Mühendislik Yüklenicisi Harita ve Kamulaştırma Hizmetleri Yüklenicisi (HKHY) Kredi Kuruluşları Bağımsız Üçüncü Taraf İzleme Ekibi YYEP Fon Yönetimi Arazi Edinim Hazırlık Çalışmaları PEİ lerin Belirlenmesi PEİ lerin Çeşitleri Kayıtlı Taşımaz Sahiplerinin Belirlenmesi Zilyetlerin Belirlenmesi Kullanıcıların ve Diğer Lehtarların Belirlenmesi Edinilecek Arazi Kullanım Hakları Mülkiyet Hakkı (Kalıcı Arazi Edinimi) Daimi ve Müstakil Nitelikli Üst Hakkı Geçici İrtifak Hakkı Kira Sözleşmeleri Son Tarih Kamulaştırma Dosyalarının Hazırlanması Etkilenen Taşınmazların Değerlemesi Değerleme İşlemi ve Metodoloji Arazi Edinim Çalışmaları Kamu Arazisinin Edinimi Şahıs Arazilerinin Edinimi Arazi ve Arazi Üzerindeki Diğer Varlıklar (Müştemilat) için Ödeme Öngörülmeyen Ödemeler ve YYEP Fonu Tazminat Ödemelerinin Enflasyona karşı Korunması Kamulaştırma Kısmi Kamulaştırma Şahıs Arazisi Edinimleri ile ilgili Zorluklar Rızaen Alımlarda Fiyat ile ilgili Anlaşmazlık Arazi Toplulaştırması Uygulamaları Edinilecek Araziler üzerindeki İpotekler Arazi Teslimi ve Araziye Giriş Report No. GLD-PLN-LAC-GEN-004 iii

8 5.5.1 Arazi Teslim Süreci Araziye Giriş Süreci İnşaat Sırasında Arazi Edinimi Araziden Çıkış Boru Hattı Koridoru Kullanım Koşulları (16m genişliğindeki Koridor) PROJE NİN YENİDEN YERLEŞİM İLE BAĞLANTILI POTANSİYEL ETKİLER Genel Boru Hattından Etkilenen Arazilere ilişkin Genel Bilgiler Arazi Kullanım Şekli Arazi Mülkiyeti Coğrafi Özellikler Taşınmazların Türü Proje Etkileri Şahıs Arazilerine Etkileri Proje den Etkilenen İnsanlar PEİ lerin Tespitinde Yaşanabilecek Zorluklar Kadın Arazi Sahipleri PEİ ler Üzerindeki Etkilerin Boyutu Müşterek Mülkiyet Arazi Toplulaştırılmasına Tabi Parsellerin Sahipleri İpotekli Parsellerin Sahipleri Bulunamayan Mülk Sahipleri Kullanıcılar üzerindeki Etkiler İkinci Defa Kamulaştırmaya Tabi Parseller Üzerindeki Etkiler Toplumsal Kaynaklar Üzerindeki Etkiler Orman Arazilerinin Edinilmesinin Etkileri Ortak Meraların Ediniminin Etkileri Tazminat Önlemleri Hak Sahipliği Matrisi HALKIN GÖRÜŞÜNÜN ALINMASI VE BİLGİLENDİRME Giriş Arazi Edinimi için Görüş Alma Etkinlikleri Görüş Alma Etkinliklerinin Özeti Paydaşların Belirlenmesi ve Birincil Görüş Alma Proje Broşürünün Hazırlanması Yerel Makamlarla Görüş Alma Sürecine Devam Edilmesi Arazi Edinimi ve Tazminat Hazırlık Rehberi (ATHR) Çağrı Mektubu Acele Kamulaştırma Öncesinde Bilgilendirme Toplantıları YYEP'nin Açıklanması YYEP'nin Güncellenmesi AHK Şubelerinin Kurulması ÇSED Sürecinde Paydaşların Belirlenmesi ÇSED Sürecinde Gerçekleştirilen İlk Görüş Alma Etkinlikleri ÇSED Sürecinde Köylerdeki Halkın Görüşlerinin Alınması ÇSED Sürecinde STK'larla ve Çıkar Gruplarıyla Gerçekleştirilen Toplantılar YYEP Kapsamında Gerçekleştirilen Toplantılar Kamuoyunun YEP Konusunda Aydınlatılması Report No. GLD-PLN-LAC-GEN-004 iv

9 7.3.2 Arazi Edinimi ve Tazminat Rehberi AHK Personeli için Eğitim PEİ'lerle Görüşmeler Görüşmeler Sonrası İzlenecek Geribildirimlerin Yönetimi Arazi Edinimi Sırasında AHK Tarafından Benimsenecek Yaklaşım Şikayet Mekanizması Gerekçe Şikayet Süreci İZLEME VE DEĞERLENDİRME Hedefler Geçim Kaynaklarının Eski Haline Getirilmesi YYEP İzleme Çerçevesi İç İzleme Katılımcı İzleme Dış İzleme İzleme Çizelgesi İzleme Göstergeleri TAZMİNAT MALİYETLERİ VE BÜTÇESİ UYGULAMA ÇİZELGESİ Report No. GLD-PLN-LAC-GEN-004 v

10 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1: Boru Hattından Etkilenen İllerin Bölgelere Ayrılması... 6 Tablo 2: Arazilerinden Boru Hattının Geçtiği Yerleşimlerin Nüfusu... 7 Tablo 3: Proje den Etkilenen Bölgelerde ve Türkiye de Nüfus Değişiminin Karşılaştırması... 8 Tablo 4: Boru Hattı ve Yardımcı Tesisleri için Arazi Gereksinimleri Tablo 5: Proje için Arazi Gereksinimleri Tablo 6: Türk Mevzuatı ile Dünya Bankası Grubu Politikaları Arasındaki Boşluklar Tablo 7: Sosyo-Ekonomik Anket Analizi Bölgeleri Tablo 8: Bölgelere Göre Eğitim Olanakları Tablo 9: Proje Bölgesinde Sağlık Hizmetleri Tablo 10: Proje den Etkilenen Yerleşim Yerlerinde Altyapıya Erişim (% yerleşim yeri) Tablo 11: PEH lere Göre Ev ve Varlıklara İlişkin Değerleme (TL) Tablo 12: Etkilenen Parselin Büyüklüğü (ha) ve Oranları Tablo 13: PEH lerin sahip olduğu diğer araziler (ha) Tablo 14: Sulanan ve Sulanmayan Etkilenen Arazi (PEH Sayısı) Tablo 15: Bölgelere Göre Sulanan Parsel Büyüklüğü (dekar) Tablo 16: Yerleşim Yerine Dayalı Sulama Bilgileri Tablo 17: Ağaç Mülkiyeti (PEH sayısı) Tablo 18: Ortakçı/Kullanıcı Olarak Kullanılan Ortalama Arazi Tablo 19: Bölgelere Göre Kooperatif Türleri Tablo 20: Hane Başına Düşen Ortalama Hayvan Sayısı Tablo 21: PEH Başına Yetiştirilen Ortalama Büyükbaş Hayvan Sayısı Tablo 22: PEH Başına Yetiştirilen Ortalama Küçükbaş Hayvan Sayısı Tablo 23: Bölgelere Göre Kümes Hayvanları Yetiştiriciliği Tablo 24: Hane Başına Satılan Ortalama Büyükbaş ve Küçükbaş Sayısı Tablo 25: Hayvancılıktan Elde Edilen Ortalama Yıllık Gelir Tablo 26: Yıllık Hane Giderleri (TL ve % Toplam Harcama) Tablo 27: Yıllık PEH Gelir Seviyeleri Tablo 28: Köy Muhtarlıklarına Göre Yoksulluk Tablo 29: Tarıma ilişkin yatırım alanları için ilk tercih Tablo 30: Tarıma ilişkin yatırım alanları için ikinci tercih Tablo 31: Hayvancılığa ilişkin yatırım alanlarıiçin ilk tercih Tablo 32: Hayvancılığa ilişkin yatırım alanları için ikinci tercih Tablo 33: Gelir Kaybı Hesaplaması (yıllık) Tablo 34: Bölgeler göre 3 yıllık kayıp Tablo 35: Arazi Edinimi için Kurumsal Sorumluluklar Tablo 36: Arazi Edinimi için İnşaat Sürecinde İzlenecek Yol Tablo 37: İl Bazında Etkilenen Parsellerin Alan ve Sayıları Tablo 38: Tüm İnşaat Koridoru ve 16 metre İnşaat Koridoru Etkileri Tablo 39: Arazi Edinimine Tabi Etkilenen Parsel Oranı Tablo 40: 36 metre İnşaat Koridoru İçerisindeki Arazi Kullanım Şekilleri Tablo 41: Proje den Etkilenen Parsellerin Mülkiyet Durumu Tablo 42: 48 metre çalışma koridoru içindeki toplam etkilenen parsel alanının bölgesel dağılımı (ha) Tablo 43: Proje nin İlçeler Üzerindeki Etkisi Tablo 44: Boru Hattından Etkilenen Parsellerin Sahipleri (48 metre çalışma koridoru) Tablo 45: Boru Hattı Boyunca Arazi Ediniminin Göreceli Etkileri Tablo 46: Bölge Bazlı Etkilenen Parsellerin Müşterek Mülkiyeti Tablo 47: Toplulaştırmaya Tabi Parsellerin Bölgesel Dağılımı Tablo 48: Toplulaştırmaya Tabi Olan Arazilerin Nispi Etkilerinin Karşılaştırılması Tablo 49: İpotekli Şahıs Arazisi Alanının Toplam Şahıs Arazisi Alanı İle Karşılaştırılması Tablo 50: Bölgelere Göre İpotekli Parseller Tablo 51: Mevcut Boru Hattı Olan Parseller ve Diğer Özellikleri Tablo 52: Mevcut Boru Hattı Bulunan Parsellerin Dağılımı Tablo 53: Mevcut Boru Hattı Bulunan Parsellerin Toplam Alanı Tablo 54: 36 metre İnşaat Koridoru İçerisindeki Mevcut Boru Hattı Bulunan Parsellerin Alanı Tablo 55: Şahıs Arazileri Hak Sahipliği Matrisi Tablo 56: Kamu Arazileri Hak Sahipliği (Hazine Arazileri ve Meralar) Tablo 57: Kamu Arazileri Hak Sahipliği Matrisi (Diğer Devlet Kurumları) Tablo 58: Kamu Arazileri Hak Sahipliği Matrisi (Orman) Tablo 59: Sık sorulan sorular Tablo 60: YYEP İzleme Raporu Tablo 61: Önerilen İzleme Gösterge Listesi Report No. GLD-PLN-LAC-GEN-004 1

11 Tablo 62: YYEP İçin TANAP Bütçesi Tablo 63: YYEP Uygulama Çizelgesi Report No. GLD-PLN-LAC-GEN-004 2

12 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1: Potansiyel Güney Gaz Koridoru (SCP, TANAP ve TAP Güzergahları)... 2 Şekil 2: TANAP Boru Hattının 20 İli Kapsayan Güzergah Haritası (Revizyon F)... 5 Şekil 3: Boru Hattının Bölgesel Kısımları (Revizyon F, Bulgaristan kesimi hariçtir)... 7 Şekil 4: 48 m Çalışma Koridorunda Etkilenecek Parsellerin Toplam Alanı, İllere göre (En yüksekten en düşüğe)... 9 Şekil 5: İllere Göre Ortalama Toplam Parsel Büyüklüğü (yüksekten düşüğe) Şekil 6: Güzergah Koridorunun 48 ve 36 metre Olması Durumunda Etkilenen Parsellerin Oranı (yüksekten düşüğe) Şekil 7: Çalışma Koridoru Dahilinde Etkilenen Arazilerin Yüzölçümü Şekil 8: Giresun, Erzincan, Yozgat ve Bilecik İllerinde Mülkiyeti Müşterek Parseller Şekil 9: Bölgelere Göre Etkilenen Arazi Mülkiyeti (48 Metrelik Çalışma Koridorunda) Şekil 10: TANAP İnşaat Koridoru (36 metrelik güzergah koridoru) Şekil 11: Bölgelere Göre Hane Büyüklüğü Şekil 12: Bölgelere Göre Ortalama Ev Büyüklükleri (m2) Şekil 13: Bölgelere Göre Ekipman/Eşya Mülkiyeti (% PEH) Şekil 14: Bölgelere Göre DiğerTaşınmazların Mülkiyet Oranları Şekil 15: Parsel Başına Hissedar Sayısı (% Haneler) Şekil 16: Bölgelere Göre Tek Mülkiyet ve Müşterek Mülkiyet (%) Şekil 17: Hayvancılık ve Tarımla Uğraşan Hanelerin Yüzdesi Şekil 18: Bölgelere Göre Ürün Cinsi (Bölge Başına Üretici %) Şekil 19: Topraklarınızı Nadasa Bırakıyor musunuz? (%PEH ler Şekil 20: Aktif Olarak Sulanan Proje den Etkilenen Araziler (% PEH ler) Şekil 21: Etkilenen Parseldeki Sulama Sistemleri (PEH %) Şekil 22: Bir kooperatife üye misiniz? (PEH ler %) Şekil 23: Bölgelere Göre Hayvancılık Şekil 24: Sahip Olunan Büyükbaş Hayvan Sayısı (PEH %) Şekil 25: Bölgelere Göre Sahip Olunan Küçükbaş (PEH %) Şekil 26: Hayvanlarınız yılın çoğu zamanında nerede otlanıyor? (Çoklu yanıta izin verilmiştir) Şekil 27: Ortalama Hayvacılık Harcamaları (TL) Şekil 28: Tarımsal Gelir/Toplam Gelirin Yüzdesi Şekil 29: Sosyo-ekonomik anketler öncesinde TANAP Projesini duydunuz mu? Şekil 30: TANAP Projesini nasıl duydunuz? Şekil 31: Önceden kamulaştırma konusunda deneyiminiz oldu mu? (PEH %) Şekil 32: Arazi edinimi hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak ister misiniz? (PEH %) Şekil 33: Arazi edinimi ile ilgili ne öğrenmek istiyorsunuz? Şekil 34: Bölge ve Türe Göre Proje Etkisi (PEH ler %) Şekil 35: Parseller Üzerine Etkiler (ha olarak parsel büyüklüğü) Şekil 36: Orman yakınında ve içerisinde yaşıyor musunuz? (PEH ler %) Şekil 37: Yakındaki orman arazisinin küçük bir koridorunun kaybından etkilenir misiniz? Şekil 38: Ormanı nasıl kullanıyorsunuz? Şekil 39: Orman büyüklüğünün azalması size nasıl etkiler? Şekil 40: Arazi Edinimi Hazırlık Çalışmaları Şekil 41: Boru Hattı Koridoru Boyunca Tesis Edilecek Arazi Hakları Türü Şekil 42: Şahıs Arazilerini Edinme Süreci Şekil 43: Mahkeme Süreci Şekil 44: Etkilenen Parsellere Ait Sayı ve Alan Dağılımı Şekil 45: Proje nin Arazi Bazlı Oransal Etkileri (ha) Şekil 46: Boru Hattının Bir Kesitindeki arazi Kullanım Şekli Şekil 47: Boru Hattının Mülkiyet Durumunu Gösteren Kesiti Şekil 48: Diğer Arazilerin Mülkiyet ve Alan Bazlı Dağılımı Şekil 49: Mevcut Boru Hattı Bulunan Parsellerin İl Bazlı Dağılımı Şekil 50: Mevcut Boru Hattı Bulunan Etkilenen Parsel Alanlarının İl Bazlı Dağılımı Şekil 51: Orman Arazilerinin Yoğunlaştığı Alanlar-1 (Bursa ve Kütahya) Şekil 52: Orman Arazisinin Yoğunlaştığı Alanlar-2 (Sivas) Şekil 53: Meraların Yoğunlaştığı Yerler (Ardahan, Kars ve Erzincan) Şekil 54: TANAP ın Şikayet Prosedürü Şekil 55: Şikayet Kayıt Formu (Sayfa 1) Şekil 56: Şikayet Kayıt Formu (Sayfa 2) Şekil 57: Önerilen TANAP Projesi İlerleme Çizelgesi Report No. GLD-PLN-LAC-GEN-004 3

13 EKLER 1.1. Türkiye'deki Mevcut ve Planlanan Boru Hatları 1.2. Projeden Etkilenen Yerleşimlere Ait Detay Tablolar 3.1. Hükümetlerarası Anlaşma 3.2. Ev Sahibi Hükümet Anlaşması 3.3. Kamulaştırma Kanunu 3.4. Ekvator Prensipleri 3.5. Uluslararası Finans Kurumu (IFC) 5. Performans Standardı 4.1. Anket Soruları Hane Halkı Anketi Muhtar Anketi Kadın Odak Grup Soru Formu 4.2. Anket Metodolojisi 4.3. Köy Muhtarı Ayrıntılı Görüşme Özeti Tabloları 5.1. Arazi Edinimi Stratejisi 5.2. Arazi Edinimi Temel Adımları 5.3. Arazi değerleme yönetimi proesdürü 5.4. Kamu, Mera ve Orman Arazilerinin Arazi Edinim Prosedürleri 5.5 Zilyetlik Arazilerin Edinimi 5.6. Arazi Teslimi (İnşaat İzni) Süreci 5.7. Araziye Giriş Süreci 5.8. Boru Hattı Güzergah Değişiklikleri 5.9. Kamulaştırma Kanununun 10. Maddesi Temelinde Mahkeme Süreci Müşterek Mülkiyetli Arazilerin Edinimi Ölü Malik Üzerine Kayıtlı Arazilerin Edinim Süreci Türkiye deki Arazi Toplulaştırmasına ilişkin Ek Bilgiler 5.13 Kalite kontrol ve raporlama Araziden Çıkış Süreci Arazi Haklarının AHK dan (BOTAŞ) TANAP a Devri Madde 27 nin Uygulaması 6.1. Bölüm 6 Ek Tablo ve Şekiller 6.2. Kamulaştırma Kanununa Göre Kıymet Takdiri 7 Arazi Edinimi Ve Kamulaştırma Bedeli Ödemeleri İçin Rehber Report No. GLD-PLN-LAC-GEN-004 4

14 KISALTMALAR ADB ADK ADNKS AETR AHK AKM ASME bcma BM BOTAŞ BTC BVİ CBS CST ÇED ÇSED ÇSYP ÇŞB DB EBRD EHA EP ETKB FEED FON GPS GTA ha HAA HKT IEA IFC İK İ&D KK km LAC HKHY MSİ MSİY Asya Kalkınma Bankası Atanmış Devlet Kurumu Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Arazi Edinimi ve Tazminat Rehberi Arazi Hakları Kuruluşu Ana Kontrol Merkezi Amerikan Makine Mühendisleri Topluluğu Yıllık milyar metreküp Birleşmiş Milletler Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Şirketi Bakü Tiflis Ceyhan Blok Vana İstasyonu Coğrafi Bilgi Sistemleri Kompresör İstasyonu Çevresel Etki Değerlendirme Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme Çevresel ve Sosyal Yönetim Planı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Dünya Bankası Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası Ev Sahibi Hükümet Anlaşması Ekvator Prensipleri Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Temel Mühendislik ve Tasarım YYEP Fon Yönetimi Küresel Konumlama Sistemi Gaz Taşıma Anlaşması Hektar Hükümetlerarası Anlaşma Halkın Katılımı Toplantısı Uluslararası Enerji Ajansı Uluslararası Finans Kurumu İnşaat Koridoru İzleme ve Değerlendirme Katodik Koruma kilometre Arazi Edinimi Harita ve Kamulaştırma Hizmetleri Yüklenicisi Mühendislik Satınalma ve İnşaat Mühendislik Satınalma ve İnşaat Yüklenicisi Report No. GLD-PLN-LAC-GEN-004 5

15 MY Mühendislik Yüklenicisi PEH Projeden Etkilenen Hane PEİ Projeden Etkilenen İnsanlar PKP Paydaş Katılım Planı PS5 Performans Standardı 5 QA/QC Kalite Güvencesi/Kalite Kontrol SCADA Supervisory Control and Data Acquisition SCP Güney Kafkas Boru Hattı SCPC Güney Kafkas Boru Hattı Şirketi SED Sosyal Etki Değerlendirme SOCAR Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi STK Sivil Toplum Kuruluşu TANAP Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı / TANAP Doğalgaz İletim A.Ş. TAP Trans Adriyatik Boru Hattı TUIK Türkiye İstatistik Kurumu TYE TANAP Yönetim Ekibi YKM Yedek Kontrol Merkezi YÜT Yer Üstü Tesisleri YYEP Yeniden Yerleşim Eylem Planı Report No. GLD-PLN-LAC-GEN-004 6

16 TERİMLER Etkilenen kişi/halk veya etkilenen topluluk: Bir projenin uygulanması nedeniyle inşa edilmiş bir yapıyı, araziyi (arsa, tarım arazisi veya mera), yıllık veya çok yıllık ekin veya ağaçları, ya da diğer herhangi bir taşınmazı kullanamayan, bunların mülkiyetini devir etmek zorunda kalan veya bunlardan geçici veya sürekli yararlanamayan topluluk veya kişi Bu yararlanamama tamamen veya kısmen, geçici veya kalıcı olabilir. Tazminat: Tespit edilen ve üzerinde anlaşmaya varılan kayba neden olan, kazara veya planlanmış bir şekilde topluluk üyelerinin bireysel veya ortak varlıklarının zarar görmesine ya da tahribatına neden olan kişiler tarafından, arazi, su veya diğer hayati doğal kaynak veya geçim kaynaklarına erişimi güçleşen veya engellenen kişilere yapılan ödemeler. Son tarih: Projeden etkilenen kişilerin tespiti ve varlıklarının envanterinin tamamlandığı tarihtir. Son tarihin saptanmasından ve halka bildirimden sonra proje alanına göç eden veya işgal eden kişiler tazminata ve/veya yeniden yerleşim yardımına hak kazanamaz. Aynı şekilde, bu tarihten sonra veya üzerinde anlaşmaya varılan alternatif bir tarihten sonra ortaya çıkan taşınmaz varlıklar (inşa edilen yapılar, ekinler, meyve ağaçları ve ağaçlıklar gibi) tazmin edilmeyecektir. Ekonomik yerinden edilme (Arazi edinimine bağlı gelir kaybına uğrama): Ekonomik yerinden edilme, bir projenin inşaatı veya işletimi nedeniyle insanların gelir kaynaklarını kaybetmesi halinde ortaya çıkar. Kişilerin geçim kaynağı için bağlı oldukları kaynaklara (arazi, su, orman veya pazarlar) erişimini kaybetmesi durumu da buna dahildir. Arazi kamulaştırması: Kamulaştırma, bir kişi, hane halkı veya topluluğa ait arazinin ücreti karşılığında ellerinden alınması sürecidir. Genellikle bir kamu kuruluşu tarafından gerçekleştirilir ve tazminat karşılığı yapılır. Taşınmaza devlet kullanımı için el koyulur veya kamu kullanımı, kentsel kullanım ya da bazı durumlarda ekonomik gelişme sunacak üçüncü taraflara yetki verilir. Zorunlu satın alma, geri alma/zorunlu edinim veya kamulaştırma ifadelerinin hepsi aynı işleme atıfta bulunur. Zorunlu yeniden yerleşim: Arazi, kamulaştırma gibi devlet yetkilerinin kullanılması yoluyla edinildiğinde, yeniden yerleşim zorunlu hale gelir. Projeden etkilenen kişilerin herhangi bir seçim hakkı olmadığı durumlarda yeniden yerleşim zorunlu niteliktedir. Arazi edinimi serbest piyasa veya rızaen alım temelinde gerçekleştirilirse, yeniden yerleşim zorunlu olarak nitelendirilmez. Arazi edinimi: Bir kamu kuruluşu veya şirket, bir araziyi satın alarak veya ilgili mülke erişim hakkı elde ederek (örn. irtifak hakkı, üst hakkı veya mülkiyet) arazi edinimi gerçekleştirebilir. Geçim kaynağı: Maddi anlamda hayatın sürdürülmesi ile ilgili iş faaliyetlerdir. geçim kaynakları genellikle devlet veya özel sektörde ücret veya ücretlerle istihdam, tarım ve hayvancılığa bağlı kazanç, ticaret ve diğer iş unsurlarının birleşimine dayanan karma geçim kaynaklarına dayanır. Fiziksel yerinden edilme: Kişilerin yaşadıkları arazinin bir projeye tahsis edilmesi nedeniyle başka bir yere taşınmak zorunda kalmaları durumudur. Barınma ve ilgili varlıkların kaybını içerir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN-004 7

17 Yerine koyma maliyeti (İkame Bedeli): Birebir 1 tazminin mümkün olmadığı durumlarda tazminat miktarı hesaplanırken, kaybedilen varlıkların yerine yenisini koymak için katlanılacak maliyet hesaplanmalıdır. Bu hesaplamada varlıkların varsayılan piyasa değeri ve işlem maliyetleri göz önünde bulundurulur, yıpranma payları dikkate alınmaz. Arazi ve yapılara ilişkin olarak IFC yenisiyle değiştirme maliyetlerini (ikame bedelini) aşağıdaki şekilde tanımlamaktadır: tarım arazisi etkilenen arazinin yakınında bulunan, eşdeğer üretim kullanımı veya potansiyeline sahip arazinin piyasa değeri artı, etkilenen araziye benzer veya bundan daha iyi seviyelere getirilmesi için gerekli harcamaların maliyeti göz önüne alınarak tüm tescil veya devir vergilerinin de dahil edildiği bedel: kentsel alanlardaki arazi tercihen etkilenen arazinin yakınında bulunan, benzer veya daha iyi kamu altyapı tesis ve hizmetlerine sahip, eşit büyüklükteki ve kullanımdaki arazinin piyasa değeri tüm tescil veya devir vergilerinin maliyeti dahil edilerek elde edilen değer; konut ve kamu yapıları işçilik ve yüklenici ücretleri ile tüm tescil ve devir vergileri de dahil olmak üzere, etkilenen yapıya benzer veya daha iyi bir yer veya kaliteye sahip bir yapının satın alınma veya inşa edilme maliyeti ya da kısmen etkilenmiş bir yapının onarım maliyeti. Taşınmazın İkame bedeli hesaplanırken; yıpranma payı veya yıkım sırasında kurtarılabilen malzemelerin değeri dikkate alınmaz. Aynı şekilde projeden elde edilebilecek yaralar da dikkate alınmaz. Yeniden Yerleşim Eylem Planı (YYEP): Bir kamu kuruluşu veya özel şirket yatırımından etkilenen kişilerin kayıplarının uygun bir şekilde tazmin edilmesini temin etmek için takip edeceği işlemleri ve alacağı tedbirlerin belirtildiği plandır. Söz konusu yatırım, etkilenen kişilerin yaşamsal mekanlarını etkilemeyebilir ve dolayısı ile etkiler yalnız ekonomik kayıplarla sınırlı kalabilir. Yeniden yerleşim yardımı: Bir proje nedeniyle fiziksel olarak yerinden edilen kişilere sağlanan destektir. Yardım, etkilenen kişilerin yeniden yerleşimleri sırasında sağlanan ulaşım, gıda, barınma ve sosyal hizmetleri içerebilir. Geçiş masraflarının karşılanması için (örn. taşınma masrafları ve kaybedilen çalışma günleri) sağlanan destek ve/veya para yardımı da bunun bir parçası olarak göz önünde bulundurulur. Savunmasız gruplar: Bunlar, cinsiyeti, etnik yapısı, yaşı, fiziksel veya zihinsel engeli ya da tarihi, ekonomik veya sosyal durumu nedeniyle, yeniden yerleşimden diğerlerinden daha fazla olumsuz etkilenme potansiyeli olan kişilerdir. Bu kişiler diğerleri ile aynı yeniden yerleşim yardımı haklarına sahiptir, ancak bu yardıma erişmek için ek desteğe ihtiyaç duyabilirler. 1 Yani toprak yerine toprak, konut yerine konut verilemediği durumlarda birebir tazmin mümkün değildir. Bu durumlarda kaybedilen malın yerine konulabilinmesi için gerekli nakit parasal tazminat miktarı hesaplanır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN-004 8

18 YÖNETİCİ ÖZETİ GİRİŞ Bu Yönetici Özeti, TANAP Projesi nin mevcut ve ilerideki tüm arazi edinimi ve yeniden yerleşim gereksinimlerine genel bir çerçeve çizen Yeniden Yerleşim Eylem Planı (YYEP) hakkındadır. Plan, TANAP ın boru hattı Projesi nden kaynaklanabilecek yeniden yerleşim etkilerinin boyutuna ve içeriğine ilişkin ana veri ve bilgileri özetlemekte olup; Proje aktivitelerinin Proje den Etkilenen İnsanlar (PEİ) üzerindeki olası olumsuz etkilerinin ortadan kaldırılmasında uygulanacak çeşitli tazminat ölçütleri hakkında ayrıntılar vermektedir. Bu özet aynı zamanda Proje nin kendisi, ilgili politika ve mevzuat çerçevesi, arazi edinimi görev ve sorumlulukları ve geçim kaynaklarının yeniden yapılandırılması, proje süresince uyulacak yeniden yerleşim ilkeleri, tazminat ve yardım hakkında uygunluk ölçütleri, halkla görüşme ve kamuyu bilgilendirme ilgili düzenlemeler, şikâyet talep mekanizması, Proje den etkilenen kişilerin (PEK) geçim kaynaklarının mümkün olan her zaman yeniden yapılandırılmasını ya da iyileştirilmesini garantiye almak için uygulanacak şikâyet takip mekanizması ile izleme ve değerlendirme sistemleri ve diğer önlemler hakkında ayrıntılar sunmaktadır. PROJE TANIMI TANAP ın Boru Hattı Projesi, Azerbaycan doğalgazını Şah Deniz - 2 Doğalgaz Alanı ve Güney Hazar Denizindeki diğer alanlardan Türkiye ye ve Avrupa ya kadar taşıyan, Güney Gaz Koridoru nun bir parçasıdır. TANAP doğalgaz boru hattı güzergâhı Türkiye nin Gürcistan sınırındaki kuzeydoğu köşesinde başlamakta olup; doğuda Ardahan dan batıda Edirne ye kadar 20 ilden geçmektedir. Boru hattı, Edirne İpsala da Türkiye-Yunanistan sınırına ulaşmaktadır. Bu noktada TAP Doğalgaz Boru Hattı ile birleşmektedir. Türk doğalgaz dağıtım şebekesine bağlanmak üzere Eskişehir ve Trakya da birer gaz alma istasyonu olacaktır. TANAP doğalgaz boru hattının Türkiye sınırları içindeki uzunluğu Türkgözü nden İpsala ya kadar km si karada ve 18 km si Marmara Denizi altında olmak üzere toplamda km olacaktır. İnşaat koridorunun ortalama genişliği, uluslararası standart boru hattı inşaatı ölçütlerine uygun olarak, Proje nin inşaat aşamasında üst ve alt toprağın ayrıştırılarak biriktirilmesini sağlamak ve inşaat işlerini devam ettirebilmek için 36 metre olarak planlanmıştır. TANAP sistemi, doğalgaz iletim tüm gereksinimlerini karşılayacak, ilgili çevresel ve güvenlik önlemlerine uygun, ana ve yedek kontrol merkezleri ile tam otomatik işletilecektir. Ana boru hattı tesislerine gerekli sayıda kompresör tesisi, hat vana istasyonu, dağıtım ve transfer ölçme tesisleri dahildir. Kamplar ve stok alanları gibi geçici tesisler ile erişim yollarının yanı sıra diğer yerüstü tesisleri (YÜT) de planlanmıştır. Proje inşaatının dört yıl sürmesi beklenmektedir. Sistemin 2018 ortalarında inşaatın bitirilmesi ve işletmeye alınması hedeflenirken aşamalı bir yaklaşım izlenecektir. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti arasında bir Hükümetlerarası Anlaşma (HAA) ve Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Şirketi B.V. arasında bir Evsahibi Hükümet Anlaşması (EHA) 26 Haziran 2012 tarihinde İstanbul, Türkiye de imzalanmıştır. HAA ve EHA, 2 Ocak 2013 tarihinde 6375 sayılı kanunla onaylanmıştır. HAA (Ek 3.1) ve EHA (Ek 3.2) nın imzalanmasının ardından TANAP Doğalgaz İletim A.Ş. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN-004 9

19 kurulmuş ve TANAP B.V. haklarını ve görevlerini EHA altında TANAP Doğalgaz İletim A.Ş. ye devretmiştir. İki ülke tarafından Proje ye özel olarak ortak bir konsorsiyum oluşturmak için görevlendirilen şirketler: Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi (SOCAR) ve Boru Hatları İle Petrol Taşıma Anonim Şirketi dir (BOTAŞ). Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti arasında 24 Aralık 2011 tarihinde imzalanmış Mutabakat Zaptı kapsamında TANAP Doğalgaz İletim A.Ş. (TANAP) kurulmuş ve SOCAR tarafından TANAP Projesi'nin sahibi ve yürütücüsü olarak yetkilendirilmiştir. YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI (YYEP) Yeniden Yerleşim Eylem Planı (YYEP), ekonomik ya da fiziksel olarak Proje den Etkilenen İnsanların (PEİ), Proje nin etkilediği alan içindeki arazi (boru hattı, yerüstü tesisleri, erişim yolları, geçici tesisler vb.), taşınmaz varlıklar ve geçim kaynağı araçlarının geçici ya da kalıcı kaybının tazmin edilmesi için, TANAP ın uygulamayı taahhüt ettiği tedbirleri ana hatlarıyla belirlemeyi amaçlamaktadır. YYEP, Projeden etkilenen insanların olası kayıplarının kabulü ve tazmini için Proje nin takip edeceği çerçeveyi ve prosedürleri tanımlamaktadır. YYEP, Proje için, ilgili ulusal yasalar, uygun Dünya Bankası politikaları (OP 4.12), uygun IFC (Uluslararası Finans Kurumu) performans standartları (PS 5) ve Ekvator Prensipleri gereklilikleri temel alınarak geliştirilmiştir. Proje nin yeniden yerleşim anlamında etkileri büyük oranda arazi edinimine bağlı gelir kayıpları şeklinde olacaktır; çünkü boru hattı koridoru yerleşim alanlarının uzağından geçecek ve yaşamsal mekanları etkilemeyecek biçimde tasarlanacaktır. YYEP hazırlanırken, boru hattının nihai koridoru ile YÜT ler, erişim yolları ve geçici tesislerin nihai konumları kesinleştirilmemiş olduğundan, yerleşim alanlarında oluşabilecek muhtemel etkilerle ilgili tedbirler de bu raporda ele alınmıştır. Bununla birlikte, süre gelen teknik tasarım çalışmalarında, boru hattı ve diğer tesislerin yerleşim yerlerinden uzak planlanması ve konutları etkilememesi için özen göstermektedir. YYEP de ilgili politikalar ve mevzuat çerçevesi, PEİ ın sosyo-ekonomik özellikleri, arazi edinimi ve süreçleri hakkında bilgiler, diğer çeşitli taşınır ve taşınmazların (mesken, ağaçlar, ürünler,sulama kanalları, ambarlar, ahırlar vb.) tazminatlarıyla ilgili ayrıntılar, arazi değerlemesi yöntemleri, etkilenen şahıs ve kamu arazileri (ormanlar ve meralar) hakkında bilgiler, uygunluk kriterleri, hak sahipliği matrisi, halkı bilgilendirme görüşmeleri hakkında detaylar, şikâyet talep mekanizması ve tazminat süreci hakkında bilgiler, inşaat aşamasında yeniden yerleşim etkilerini en aza indirmek için alınması gereken tedbirlerin tanımları, izleme ve değerlendirme tedbirleri ve bütçe ile Proje uygulama takvimi sunulmaktadır. YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANININ DAYANAĞI Boru hattının teknik tasarımı ile ilgili çalışmalar YYEP nin sunulmasından önce tamamlanmamış olduğundan, bu rapor, boru hattı inşaat koridorunun 1 Temmuz 2013 tarihinde Golder a gönderilen F Revizyonuna istinaden hazırlanmıştır. Ayrıca YÜT leri, erişim yolları ve geçici tesislerle ilgili mühendislik çalışmaları da YYEP nihai hale gelmeden önce tamamlanamadığından, YYEP raporu bu tesislerin yeniden yerleşime olan etkilerini bütünüyle tanımlayamamaktadır. Ancak, YYEP de ele alınan tazminat önlemleri her çeşit etkiyi kapsamakta olup; söz konusu boru hattı ayrıntıları ortaya çıktığında bu önlemler kolaylıkla uygulanabilecektir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

20 YYEP nin hazırlandığı sırada boru hattından etkilenmesi olası arazi ve taşınmazların envanteri, boru hattı güzergâhının yaklaşık dörtte biri (481 km) için HKHY (Harita ve Kamulaştırma Hizmetleri Yüklenicisi) tarafından tamamlanmış ve güzergahın yerleşim yerlerinden uzak olması nedeniyle Proje nin olumsuz etkilerinin sınırlı olduğu görülmüştür. YYEP nin hazırlanması sırasında, Golder tarafından yürütülen sosyo-ekonomik saha araştırmalarının sonuçları, TANAP tarafından tasarımlanan 48 metre inşaat koridorunun F revizyonu ve bu koridora isabet eden taşınmaz bilgileri gibi mevcut ve erişilebilir verilere dayanmıştır. Her ne kadar güncel inşaat koridor genişliği 36 metre olarak belirlenmiş olsa da güzergâhın detaylı mühendislik çalışmaları henüz tamamlanmadığından, YYEP de 48 metre genişliğindeki inşaat koridoru dikkate alınmıştır. POLİTİKA VE MEVZUAT ÇERÇEVESİ Ulusal mevzuatta Boru hattı ve yeniden yerleşim konularına atıfta bulunan birçok kanun, yönetmelik ve yönerge bulunmaktadır. Bunlar; Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (Madde 44, 45 ve 46), 4586 sayılı Petrolün Boru Hatları İle Transit Geçişine Dair Kanun, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu, 6831 sayılı Orman Kanunu, 4342 sayılı Mera Kanunu, 3402 sayılı Kadastro Kanunu, 3083 sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Reformu Kanunu, 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu, 5543 sayılı İskan Kanunu, 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu, 7201 sayılı Tebligat Kanunu ve Tapu Sicili Tüzüğü vb gibi arazi edinimi ile ilgili diğer tamamlayıcı mevzuattır. Proje'nin hukuki altlığını oluşturan temel anlaşmalar da Proje nin uygulama şekline yön vermektedir. Bunlar, Türkiye Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümetleri arasında imzalanan Hükümetlerarası Anlaşma (HAA) ve Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Şirketi B.V. arasındaki Evsahibi Hükümet Anlaşması dır (EHA). HAA, doğalgazın Hazar Denizi'nden Azerbaycan ve Türkiye topraklarını bir ihraç boru hattıyla geçerek nakledilmesinin temellerini, uluslararası hukuk ile bu iki ülke yasalarının eş hükümlerini, Proje nin yasal ve ticari koşullarına belirlemektedir. EHA, Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattının Türkiye kesiminin uygulama, işletim, devreden çıkarma gibi hususlarının Türkiye deki yasal dayanağını belirlemektedir ve HAA nın ayrılmaz bir parçasıdır. Ulusal düzeydeki yasal çerçeve, HAA, EHA ve uluslararası politikalar karşılaştırıldığında uygulamada bazı farklılıklar ortaya çıkmaktadır. TANAP, bunlar arasındaki en yüksek standartlara uymayı taahhüt etmiştir. PROJE NİN YENİDEN YERLEŞİME KONU ETKİLERİ TANAP boru hattı için km'lik güzergah boyunca 48 metre genişlikteki çalışma koridorunda yer alan yaklaşık hektarlık kamu, şahıs ve diğer taşınmazların projenin inşası için kısa veya uzun süreli edinimi gerekecektir. Edinime konu toplam arazinin %60 ı (5.031 hektar) şahıs arazisi, %12 si (1.015 hektar) hazine arazisidir. Orman ve mera nitellikli etkilenen araziler sırasıyla %9 (769 hektar) ve %11 (931 hektar) dır. Diğer tür araziler toplam etkilenen alanın %8 ine (665 hektar) denk gelmektedir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

21 Boru hattı inşaat koridoru içerisinde edinime konu araziler küçük parçalardan oluşmakta olup; geçim kaynaklarına olan tahmini etkileri sınırlıdır. Yerüstü tesisleri (YÜT), erişim yolları ve diğer tesislerin (kamplar, stok alanları vb.) konumları ve bunlar için gereksinim duyulacak arazi miktarı kesin olarak bilinmemekle birlikte göreceli olarak az olacaktır. Bu alanlara ilişkin çalışmalar YYEP nin hazırlandığı sırada başlatılmıştır. Boru hattı büyük oranda tarım, orman ve mera alanlarından geçecek olup; yerleşim yerlerinin içinden geçmeyecektir. Türkiye nin 81 ilinin 20 sinden geçecek olan boru hattının 48 metre genişliğinde planlanan inşaat koridorunda toplam parsel ve mülk sahibi etkilenecektir. Bu parsellerden %82 si (18.013) şahıs arazisi, %18 i (4.067) ise hazine arazisi, mera ya da orman parselleridir. Şahıs arazileri toplam etkilenen alanın yaklaşık %60 ına karşılık gelmektedir (8.401 hektarın hektarı). Proje nin yeniden yerleşim etkileri esasen: tarım arazisi kaybı (tarımsal üretim ve bahçecilik), hayvan otlatma için kullanılan şahıs arazisi kaybı, insan yapımı taşınmaz varlıkların kaybı (kuyular, ambarlar, kameriyeler, ahırlar vb.), meralar ve ormanlar gibi ortak kaynaklara erişim kaybı ya da kısıtlaması, ekili ürünlerin kaybı; ağaçlar, meyve bahçeleri ve bağların kaybı ile meralardaki ot kaybını kapsayacaktır. Boru hattı, kara yolu, demir yolu gibi doğrusal yatırımlarda az da olsa gözlemlenen konut veya iş için kullanılan bina ve tesislerin kaybı, kamu ortak kullanım varlıklarının kaybı (mezarlıklar, camiler vb.) ve sulama kanalları gibi altyapı kayıpları TANAP Projesinde olmayacak veya çok sınırlı kalacaktır. Nihai 36 metre genişliğindeki inşaat koridorunun 16 metresi kalıcı olarak edinilecektir. Kalan 20 metre, inşaatın başlamasından sonra ilk 3 yıl içinde asıl sahiplerine geri verilecektir. Daimi olarak edinilen 16 metre genişliğindeki alan eski haline geri getirilecek ve Projenin belirleyeceği kullanım kısıtlamalarıyla birlikte sahiplerinin kullanımına bırakılacaktır. ARAZİ EDİNİMİ VE GEÇİM KAYNAKLARININ YENİDEN YAPILANDIRILMASI GÖREV VE SORUMLULUKLARI TANAP Projesi arazi edinimi, geçim düzeyinin ve yaşam standartlarının yeniden yapılandırılması veya iyileştirilmesi hakkında ilgili birim ve kurumlara verilmiş görev ve sorumluluklar aşağıdaki tabloda sıralanmıştır. Arazi Edinimi Hakkında Kurumsal Sorumluluklar Birim TANAP Yönetim Ekibi (TYE) Mühendislik Yüklenicisi (MY) Mühendislik Görev ve Sorumluluklar Bu birim, genel Proje yönetim görevlerini yürütür, rapor ve dokümanları inceler ve onaylar. Arazi edinim faaliyetlerine dahil olan tüm ilgili tarafların rol ve sorumluluklarını tanımlar ve belirler. Arazi edinimini faaliyetlerini yakından izler ve bu faaliyetlerin ilgili ulusal mevzuat, Proje anlaşmaları ve uluslararası politikalarla uyum içerisinde yürütülmesini sağlar. Nihai güzergahın belirlenmesi sürecinde destek sağlar, boru hattı ekseni ve nihai inşaat koridorunun sınırlarını belirler; Yer Üstü Tesislerinin (YÜT) konumunu tayin eder. Ayrıca, Değişiklik Yönetimi Prosedürlerine girdi sağlar. Uluslararası en iyi uygulama/standartlara uygun olarak boru hattı inşasını Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

22 Birim Satınalma ve İnşaat Yüklenicisi(MSİY) Arazi Hakları Kuruluşu (AHK) YYEP Fon Yönetimi (FON) Harita ve Kamulaştırma Hizmetleri Yüklenicisi (HKHY) Kredi Kuruluşları Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) Görev ve Sorumluluklar yerine getirir ve inşaat faaliyetlerinin kamulaştırma sınırları içerisinde kalmasını sağlar. MSİY, inşaat süreci boyunca şikâyetleri en aza indirmek için elinden gelen çabayı gösterir. MSİY, aynı zamanda da kamulaştırma sınırlarının dışında meydana gelen zararlardan sorumludur. Tüm arazi edinimi faaliyetlerini ilgili ulusal mevzuat, Proje anlaşmaları ve uluslararası politikalarla uyum içerisinde yönetir ve yürütür. Yeniden Yerleşim Eylem Planı nın arazi edinim bütçesinde dikkate alınmayan varlıkları da kapsayacak özel bir fon oluşturulacaktır. Bu fon, TANAP tarafından uzman bir sosyal araştırma ekibi aracılığı ile yönetilecektir. Mevcut ve normal yollarla tespit edilemeyen mülk sahipleri ve onların adresleri de dahil olmak üzere, arazi edinimi için gerekli etkilenen tüm parsellerin dokümantasyonunu hazırlar ve Arazi Hakları Kuruluşu na sunulacak verilerin Proje programına uygun olmasını sağlar. Hazırlanan dokümantasyonun ulusal mevzuat, uluslararası politikalar ve kredi kuruluşlarının koşullarına uygun olmasını sağlar. Arazi edinimi sürecinin, Yeniden Yerleşim Eylem Planı nda (YYEP) yer alan uluslararası politika ve taahhütlere uygunluğunu izler. Ev Sahibi Hükümet Anlaşmasının 5. Maddesinde de belirtildiği üzere, Atanmış Devlet Kurumu olarak Proje ye destek sağlar. BOTAŞ ı TANAP Proje Kuruluşu için doğrudan temas noktası olarak belirlemiştir. (Madde 5.2 uyarınca). YENİDEN YERLEŞİM İLKELERİ Proje, aşağıda sunulan yeniden yerleşim ilkelerini takip edecektir. Bu ilkeler EHA, Türk kanunları veya IFC (Uluslararası Finans Kurumu) ilkelerini temel almıştır: Olası gönülsüz yeniden yerleşimden kaçınılacak ya da gönülsüz yeniden yerleşim en düşük seviyede tutulacaktır. Sadece tapu senedi sahipleri değil, aynı zamanda zilyetler, kiracılar, kamu arazisini kullananlar ve gecekondu sakinleri de tazminata hak kazanacaktır. Belirlenmiş son tarihten önce Proje nin inşaat koridorunda yerleşik olan tüm aile ve toplumlar tazminat ve/veya yardıma hak kazanacaktır. Gelir kaybı ya da diğer geçim kaynaklarının kaybı ile sonuçlanan mal kaybı ya da mala erişim kaybı tüm PEİ için tazmin edilecektir. Fiziksel ve ekonomik olarak yerlerinden edilen kişilerin önceki hayat standartlarını, gelir düzeyleri ve üretim seviyelerini geliştirme ya da en azından eski seviyelerini koruma çabaları desteklenecektir. Proje den etkilenen insanların (PEİ) Proje nedeniyle oluşan kayıpları, taşınmaz varlıkların fiili ediniminden önce tamamen tazmin edilecektir. Konutlarını kaybeden tüm PEİ yeniden yerleşim hakkına sahip olacaktır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

23 Proje nin uygulanma sürecinde fiziksel yerinden etme gerekirse, TANAP yeniden yerleşim eylemlerini PEİ nin görüşlerini alarak gerçekleştirecektir. TANAP, konutlarını kaybeden ailelere eski konutlarının genişliğinde konut sağlayacak şekilde yeniden yerleşim olanaklarını insanlara ek masraf getirmeden tek tek değerlendirecektir. Taşınmazların değerleri işlem masrafları kesilmeden ve amortisman düşürülmeden piyasa fiyatı üzerinden ödenecektir. TANAP, orman ve mera alanlarını kullananların, bu alanlarda ekmiş olabilecekleri ürünler ya da inşa etmiş olabilecekleri taşınmaz varlıklardan kaynaklanan kayıplarını tazmin edecektir. Tazmin işlemleri, geçim kaynaklarının doğal kaynaklara (orman ve mera) erişimin azalması sonucu etkilendiği alanlar ve özel hassas alanlarda Toplumsal Kalkınma Programları ile tamamlanacaktır. İnşaat süresince araziye, yapılara, mahsule ve diğer taşınmazlara gelen zararlar tazmin edilecektir. YYEP Fonu inşaat sürecinde bu zararların tazmini için kullanılacaktır. TANAP ve yüklenicileri inşaat eylemleri için kullanılan arazinin eski durumuna getirilmesini ve sahibine geri verilmesini sağlayacaktır. Proje YYEP nin girdi, çıktı, süreç ve etki göstergelerinin izlenmesini kendi izleme etkinliklerine ve iç, dış ve de katılımcı kontrol düzenlemelerine dahil edecektir. TANAP yeniden yerleşim konularındaki sorunların dikkate alınması ve çözülmesi için bir şikâyet talep mekanizması kuracaktır. Bu mekanizma kadınların, savunmasız grupların, yaşlı nüfusun ve okuma yazma bilmeyenlerin TANAP a rahatça erişebileceği biçimde düzenlenecektir. Kadın mülk sahiplerinin görüşmelere katılmaları teşvik etmek için özel çaba gösterilecektir. Tazminatların her iki eşin ya da hane reislerinin adına verilmesi sağlayacaktır. Paydaş sorumluluklarına dair mevcut uluslararası standartlara TANAP tarafından uyulacaktır. YYEP tamamlandığında halka danışma ve kamuyu bilgilendirme planları hazırlanacak ve uygulanacaktır. Danışma sürecinde, gerektiğinde farklı forum ya da görüşmelerle hem erkeklerin hem de kadınların görüşlerinin alınması sağlanacaktır. UYGUNLUK VE TAZMİNAT ÖLÇÜTLERİ Boru hattı hem şahıs hem de kamu arazilerini etkileyecektir. Şahıs arazilerine olan etkiler boru hattının uzunluğu boyunca yayılmakta olup; orman ve mera kayıpları belli bölgelerde yoğunlaşmaktadır. EHA Madde 16 ve Transit Petrol Kanunu Madde 8 hükümleri doğrultusunda TANAP a 16 metre koridorda daimi ve müstakil nitelikli üst hakkı verilecektir. Kalan 20 metre için inşaat sırasında üç yıllık geçici irtifak hakkı sağlanacaktır. Borular 36 metre koridorun tamamına gömüldüğünde, inşaat alanı eski haline getirilecek ve sahibine/kullanıcısına asgari kısıtlamayla verilecektir. Halka bildirilen son tarihten sonra Proje alanına yerleşen insanlar tazminat ve/veya yeniden yerleşim yardımı hakkı sahibi değildir. Ayrıca, bu tarihten sonra inşa edilen taşınmazlar (binalar, meyve ağaçlar ve bağlar) tazmin edilmeyecektir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

24 Genellikle, son tarih Proje den etkilenen nüfus sayımının ve varlık envanterinin tamamlandığı tarihtir. Proje doğrusal nitelikte olduğu için tek bir son tarih önerilememektedir. Bu nedenle AHK boru hattının geçtiği 20 ilin her biri için bir son tarih belirleyecektir. Her son tarihi belirli bir bölge için geçerli olacağından Proje nin coğrafi özelliğiyle uyuşacaktır. Proje den etkilenen nüfusun sayımı ve varlık envanterinin tamamlanmasının sonunda Proje de 20 ilin her biri için farklı bir son tarih olacaktır. Son tarihler ile ilgili bilgiler yazılı olarak ve Proje alanının tamamındaki köylerin muhtarları ya da ilçe/belde belediye başkanlarına AHK şube ofisleri tarafından bildirilecektir. IFC (Uluslararası Finans Kurumu) standartlarına göre aşağıdaki iki grup Proje nin inşaat koridorundaki arazi ve diğer taşınmazların kayıplarından dolayı tazminat hakkı kazanır. Bu gruplar: Etkilenen arazide ya da taşınmazlar üzerinde yasal hakkı olanlar (arazinin ya da diğer varlıkların kullanımına ait geleneksel ve örfi hakları olanlar (zilyet) dahil) ve Etkilenen taşınmazların yasal mülk sahibi olmamakla birlikte bunları işleyen veya işgal etmiş gruplar. Bir başka ifadeyle, araziye ya da diğer varlıklara yasal olarak sahip olunmaması, kaybedilen varlıkların tazminine ya da diğer yeniden yerleşim yardımlarına tek başına engel değildir 2. PEİ nin değişik grupları için YYEP de planlanan tazminat ölçütleri aşağıda sıralanmıştır: a) Mülk sahipleri: Aşağıdakiler için tazminat alacaktır: Yerüstü tesisleri için kalıcı olarak edinilen araziler için mülkiyet bedeli, İnşaat koridorunun 20 metre genişliğindeki alanı için 3 yıllık geçici irtifak hakkı (geçici arazi edinimi) bedeli ve, inşaat koridorunun 16 metre genişliğindeki kısmı için daimi ve müstakil nitelikli üst hakkı (Uzun süreli kullanım hakkı) bedeli. Binaların/meskenlerin kaybı için yerine koyma (ikame) değeri, Kentsel (imarlı veya parsel niteliği taşıyan) arazinin piyasa değeri, Ekili ürünlerin pazar değerleri, Ağaçlar, bağlar, vb. gibi taşınmaz varlıklar için ikame değeri karşılığını alacaklardır. Karşılıklı anlaşmanın yapılmasından 45 gün içinde kendi adlarına açılmış banka hesaplarına ödeme alacaklardır. Ödemeler yapılmadan önce inşaat çalışmaları için araziye girilmeyeceğinin teminatı verilecektir. Ekili ürünlere ve taşınmaz varlıklara (evler, ağaçlar, bağlar, ambarlar vb.) inşaattan dolayı verilen tüm zararlar tazmin edilecektir. 2 IFC (Uluslararası Finans Kurumu) Yeniden Yerleşim Eylem Planı Hazırlama Kılavuzu, sayfa 32. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

25 Taşınmazların hisseli olması durumunda malikler hisseleri oranında ödeme alacaklardır. Kayıtlı olmayan hisseler için sahiplik ve kullanımlar konusunda maliklerin anlaşmaları için teşvik edileceklerdir. Mülk sahipleri öncelikle rızaen alıma davet edileceklerdir. b) Kamu veya şahıs arazilerinin kullanıcıları, kiracılar ve bu arazileri işgal edenler: Kullandıkları arazi için tazminat hakkına sahip olmayacaklardır. Kamu (orman ve mera alanları dahil) ya da şahıs arazisinde sahip oldukları ya da inşa ettikleri yapı/mesken kayıpları için yerine koyma (ikame) bedeli alacaklardır. Kamu (orman ve meralar dahil) ya da şahıs arazisinde ekili ürünleri için pazar değeri üzerinden tazminat alacaklardır. Kamu (orman ve meralar dahil) ya da şahıs arazisinde sahip oldukları taşınmaz varlıklar (ağaçlar, bağlar vb.) için yerine koyma (ikame) bedeli alacaklardır. Tazminatlar Karşılıklı anlaşmanın yapılmasından 45 gün içinde kendi adlarına açılmış banka hesaplarına yatırılacaktır. Ödemeler yapılmadan önce inşaat çalışmaları için araziye girilmeyeceğinin teminatı verilecektir. Ekili ürünler ve taşınmaz varlıklara (evler, ağaçlar, bağlar vb.) inşaattan dolayı verilen tüm zararlar tazmin edilecektir. Arazi sahipleri ile rızaen anlaşma yoluna gidilecektir. c) Orman ve Su İşleri Bakanlığı: Arazilerin edinimi için uygun ödeme alacaktır: Araziye girmeden önce, kamu varlıklarının kaybının tazminatını Bakanlık yetkilileri ile birlikte belirlenmiş/kararlaştırılmış bedel üzerinden alacaklardır. Kamu yapılarının/binalarının kaybının tazminatını Bakanlık yetkilileri ile birlikte belirlenmiş/kararlaştırılmış bedel üzerinden alacaklardır. Mevsimlik ürün, ağaç, bağ vb. gibi kamuya ait diğer taşınmaz varlıkların kaybının tazminatını Bakanlık yetkilileri ile birlikte belirlenmiş/kararlaştırılmış bedel üzerinden alacaklardır. d) Maliye Hazinesi ve diğer Devlet Kurumları: Araziye girmeden önce arazilerinin (meralar dahil) ediniminden doğan uygun tazminat bedelini alacaklardır. Araziye girmeden önce kamu varlıklarının kaybının tazminatını Hazine veya Devlet Kurumları ile birlikte belirlenmiş/kararlaştırılmış bedel üzerinden alacaklardır. Kamu yapılarının/binalarının kaybının tazminatını Hazine veya Devlet Kurumları ile birlikte belirlenmiş/kararlaştırılmış bedel üzerinden alacaklardır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

26 Ürün, ağaç, bağ vb. gibi kamuya ait diğer taşınmaz varlıkların kaybının tazminatını Hazine veya Devlet Kurumları ile birlikte belirlenmiş/kararlaştırılmış bedel üzerinden alacaklardır. HALKLA GÖRÜŞME VE KAMUYU BİLGİLENDİRME TANAP Projesi nin tasarımı, arazi edinimi faaliyetleri ve uygulanması, PEİ ve topluluklar ile yapılan müzakereler dahil olmak üzere, paydaş görüşlerini temel almış ve almaya devam edecektir. Bu güne kadar yapılan görüşmelerle kamunun, etkilenen toplulukların ve PEİ lerin Proje, arazi ediniminde izlenecek süreçler ve olası Proje etkileri ile ilgili doğru ve zamanında bilgilendirilmesi amaçlanmıştır. Bu görüşmeler aynı zamanda paydaşlara da Proje ile ilgili endişelerini ifade etme olanağı vermiştir. Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme (ÇSED) çalışmalarında olduğu gibi yeniden yerleşim eylem planının hazırlanması sırasında da bir çok görüşme yapılmıştır. HKHY tarafından yürütülen görüşmelerin yanı sıra, Golder tarafından 20 Şubat 5 Mart 2014 tarihleri arasında, Proje den etkilenen 876 taşınmaz sahibi/kullanıcısı ile hane halkı sosyoekonomik araştırma, 17 kadın odak grubu görüşmesi ve 132 muhtarla anket çalışması gerçekleştirilmiştir. Etkilenen hane halkı ile yapılan araştırma sonucu açığa çıkan temel endişe ve sorular aşağıda sıralanmıştır: Arazimiz için bize yapılacak olan ödeme hakkında ne zaman bilgi sahibi olacağız? Arazi edinimi/kamulaştırma çalışmaları ne zaman başlayacak? Arazimde tekrar tarım yapabilecek miyim? Varlıklarımız ne kadar etkilenecek? Ödemeler ne zaman yapılacak? Arazi edinimi süreci rızaen alıma mı dayanacak yoksa doğrudan kamulaştırma mı olacak? Üzerinde tarım yaptığım Hazine arazisi için tazminat alabilir miyim? Arazi nasıl etkilenecek? Arazimizin eski haline getirilmesine yönelik çalışmalar yapılacak mı? Sosyo-ekonomik araştırma sırasında çoğu katılımcının arazi edinimi süreci ve Proje nin yasal çerçevesi ile ilgili çok az bilgi sahibi olunduğu gözlemlenmiştir. Ancak etkilenecek taşınmazların envanteri hazırlanırken arazi sahipleri ve/veya kullanıcıları, arazi edinimi süreçleri hakkında yeterince bilgilendirilmişlerdir. Bu amaçla Arazi Edinimi ve Tazminat Rehberi (AETR) hazırlanmıştır. AETR, Proje den etkilenen tüm insanların haklarının neler olduğunu, arazi edinimi süreci ile bunun için izlenecek yasal çerçeve hakkında ayrıntılı bilgiler içermektedir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

27 Görüşmeler sırasında halkın Proje hakkındaki endişelerine dair bilgiler toplanmış, TANAP görevlileriyle iletişim kurmak veya yaşama geçirilecek şikâyet talep mekanizmasını kullanabilmek için gerekli bilgi verilmiştir. Dünya Bankası ve IFC (Uluslararası Finans Kurumu) politikaları doğrultusunda TANAP, YYEP yi IFC ye resmi görüşünü istemeden en az 60 gün önce Dünya Bankası InfoShop a kamu erişimi için iletecektir. YYEP aynı zamanda Proje paydaşlarıyla da (ör: ilgili bakanlıklar, çeşitli devlet kurumlarının il müdürlükleri, valilikler ve kaymakamlıklar) yerel dilde paylaşıma açılacaktır. YYEP nin yönetici özeti Türkçe ve İngilizce olarak hazırlanacaktır. Yönetici özeti Proje nin etkilediği 570 yerleşim yerinin tamamında, yöneticiler için yerel dilde hazırlanmış olarak dağıtılacaktır. ŞİKAYET MEKANİZMASI Uluslararası standartlar doğrultusunda, şikâyet talep mekanizması tüm PEİ lerin şikâyet, iddia ve/veya dileklerini hiçbir masraf olmadan, zamanında ve tatmin edici bir çözüm bulma garantisi altında TANAP a iletebilmesini sağlayacaktır. Tüm PEİ ve Proje den etkilenen topluluklara şikâyet, hak iddiası ya da dilek bildirmek için farklı yollar/araçlar hakkında bilgi verilecektir. Ücretsiz bir telefon hattı kurulmuş olup; şikâyet kayıtları için formları hazırlanmıştır. Kaydı alınan her şikâyet TANAP ın merkezi şikâyet veri tabanına kaydedilecektir. Birçok Proje, şikayetlerin toplanması ve bunlara verilen cevapların takibi için sadece şikâyet talep mekanizmalarına güvenmektedir. Ancak TANAP gibi 20 ilde 1,805 km boyunca 60,000 den fazla mülk sahibini etkileyen bir boru hattı projesinde, şikayet talep mekanizmasının sayıları kaç olursa olsun yalnızca AHK nin saha ofislerine erişimle yürütülmesi güç olacaktır. PEİ ın sorunlarına çözüm aramak için uzun mesafeleri kat etmek istemeyebilir. Bu nedenle, şikâyet mekanizmasını güçlendirmek için, proaktif bir etki tespit süreci oluşturulacaktır. Bu süreç, yalnızca arazi edinim faaliyetlerinden kaynaklı olumsuz etkilerin tespitine yönelik olmayıp, Proje'nin inşaat ve uygulama aşamalarında da diğer olumsuz etkilerinin belirlenmesini sağlayacak ve gerekli çözümlerin hane ve/veya topluluk seviyesinde izlenmesine ve belirlenmesine yardımcı olacaktır. Proaktif süreç aynı zamanda Proje nin arazi edinimi ve/veya inşaat faaliyetleri sonucunda zorluklarla karşılaşacak kadınları (ve erkekleri) belirleyecek ve onların endişelerini giderici uygun tedbirleri uygulayacaktır. TANAP, IFC (Uluslararası Finans Kurumu) standartlarına uygun olarak, kadınlar ve yardıma muhtaç grupların şikâyet mekanizmasına eşit düzeyde erişimlerinin sağlanmasına yönelik önlemleri de alacaktır. Aynı zamanda TANAP Türkçeyi anadil ya da ikinci dil olarak konuşmayan gruplarla bölgesel liderler vasıtasıyla iletişime geçmeye hazır olacaktır. Bunların yanı sıra, yoksul ve okuma yazma bilmeyen PEİ lerin internet aracılığı ile şikâyet talep mekanizmasına erişimleri mümkün olmayabilir veya hak talep formları gibi hazır basılı şikayet araçlarını kullanamayabilirler. Proje bu hususları da dikkate alacak ve bu tip olayların yaşanmaması için özel dikkat gösterecektir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

28 İZLEME VE DEĞERLENDİRME İzleme ve değerlendirmenin amacı TANAP a, Yeniden Yerleşim Eylem Planı nın uygulanması hakkında geri bildirimlerde bulunmak, yeni düzenlemelerinin zamanında yapılması için sorunları ve başarıları mümkün olan en erken sürede saptamaktır. İzleme ve değerlendirme aynı zamanda, etkilenen halkın sürdürülebilir geçimlerini yeniden yapılandırılması konusundaki başarıların doğrulanması ve arazi edinimi faaliyetlerinin, özellikle Proje nin uygulaması sırasında ortaya çıkan ve bu YYEP de yer almayan tüm Proje bileşenleri bağlamında, YYEP de belirtilen ilkelere uygun olarak uygulanmasını sağlamaktır. TANAP Boru Hattı Projesi yeniden yerleşim izleme etkinliğinin amacı aşağıda belirtilen hususları denetlemek olacaktır: YYEP de belirtilen eylemlerin ve taahhütlerin TANAP tarafından tam olarak ve zamanında yerine getirilmesi, Geçim düzeyinin yeniden eski haline getirilmesi ve iyileştirilmesine ilişkin taahhütlere uyulması, bunların denetlenmesi ve belgelendirilmesi, İnşaat faaliyetlerinin yakından takip edilmesi, tüm yeni arazi edinimlerinin, ürün ve müştemilat bedellerinin ve de inşaat faaliyetlerinden doğan ilave zararların tespit edilmesi ve gereğinin yapılması, Etkilenen hak sahibi halkın tüm tazminatlarını kararlaştırılmış zaman içinde alması, YYEP eylem ve tazminat ölçütlerinin yaşam standartları ve gelir seviyelerini geliştirmede ya da eski haline getirmede etkili olması, Toplumsal düzeydeki etkilerin fark edilmesi ve bu etkilerin azaltılmasına yönelik önlemlerin uygulanması, Proje den etkilenen halk tarafından iletilen şikâyetlerin izlenmesi ve gerekli çözümleyici/düzeltici eylemlerin uygulanması, Tazminat ölçütlerinin, geçim standardı ve etkilenen halkın gelir düzeyinin iyileştirmesi yönünde etkin olmasını sağlayabilmek için YYEP nin uygulama sırasında düzeltilmesi veya değiştirilmesi, TANAP ın izleme çerçevesi aşağıda belirtilen bileşenlerden oluşmaktadır: Planlanmış ve bütçeye alınmış girdi ve çıktıların kurum tarafından iç izlemesi, İnşaat sırasında ortaya çıkan arazi edinimi gereksinimlerinin girdi, çıktılarının iç izlemesi ve inşaat faaliyetlerine bağlı ürün ve diğer taşınmaz varlık tazminatlarının izlenmesi, Şikayetlerin TANAP bünyesinde iç izlemesi, Etkilenen halk ve toplulukların kendileri ve Proje nin iş gücü vasıtasıyla bu kişiler için önemli olan göstergelerin katılımcı olarak izlenmesi ve Proje nin arazi edinimi faaliyetlerinin başarısının/başarısızlığının değerlendirilmesi, Girdi, çıktı, süreçler ve özellikle sonuçların bağımsız uzmanlar tarafından dışarıdan izlemesi, Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

29 Fon çerçevesine dahil olan toplumsal odaklı programlardaki YYEP Fon etkinliklerinin ve verimliliğinin dış izlemesi, Etkilerin bağımsız uzmanlar tarafından dış izlemesi ve, Dış Uzman Paneli tarafından iç izleme verilerine ve raporlarına dayanan YYEP Kapanış Denetimi. Proje nin izlenmesi, girdi, çıktı, süreç, sonuç ve etki göstergeleri ile yürütülecektir. Bu çeşitli göstergeler, arazi satın alma anlaşmalarının imzalanmasındaki ilerlemeler, Proje tesisleri için arazi edinimi süreçlerindeki ilerlemeler, tazmin edilen etkilenen varlıkların sayıları ve tipleri, şikâyetlerin çeşitleri, şikâyetlerin çözümleri, sağlanan iş imkânları ve YYEP Fon etkinlikleri gibi hususları izleyecektir. SONUÇ YYEP, arazi edinimi ve Proje nin inşaat koridoru içindeki etkilenen araziler ile diğer taşınmaz varlıkların tazminatı için gereken tüm hususları içermektedir. YYEP aynı zamanda Türk kanunları, EHA veya IFC nin bağlayıcı ilkelerini temel almaktadır. Nihai boru hattı inşaat koridorunun bu YYEP hazırlandığı sırada mevcut olmamasına rağmen, Proje nin en az fiziksel yer değiştirmeye da hiçbir fiziksel yerinden edilmeye sebep olmayacağı öngörülmektedir. Devam eden teknik tasarım çalışmaları, fiziksel yerinden edilmeyi en az düzeyde tutmaya odaklanmıştır. Boru hattı çoğunlukla tarım alanlarından geçecektir. 48 metre çalışma koridorundaki parsel analizi, bu tip doğrusal projelerden beklendiği gibi, güzergah üzerindeki tarım alanlarının sadece küçük bir bölümünün etkileneceğini göstermektedir. İnşaat koridorunun 20 metre genişliğindeki kısmının asıl sahiplerine/kullanıcılarına inşaat başlangıcından sonra en geç üç yıl içinde iade edilecek olması ve 16 metre genişliğindeki daimi kamulaştırmaya konu kısmının da eski haline getirilerek bazı kısıtlamalarla eski sahiplerinin kullanımına verilecek olması genel etkinin boyutlarını ciddi anlamda azaltmaktadır. İnşaat süresince ortaya çıkabilecek etkiler de minimum düzeyde olacak ve YYEP nin tazminat ilkelerine göre tamamen tazmin edilecektir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

30 1 GİRİŞ 1.1 Arka Plan Bu Yeniden Yerleştirme Eylem Planında (YYEP), Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı (TANAP) Projesi kapsamında İnşaat Koridoru (İK) içerisinde kalan arazi ve diğer taşınmazların daimi ve/veya geçici edinimi ve tazmininde takip edilecek politika ve uygulamalar açıklanmaktadır. Boru hattının teknik tasarımı halen devam etmekte olduğu ve YYEP'nin teslim edilmesinden önce son halini almayacağı için, bu rapor, TANAP tarafından 1 Temmuz 2013 tarihinde hazırlanan Revizyon F İnşaat Koridoru'na göre hazırlanmıştır. Ayrıca, yer üstü tesisleri (YÜT), erişim yolları ve geçici tesisler ile ilgili mühendislik çalışmaları bu YYEP öncesinde tamamlanmadığı için, raporda bu tesislerin doğuracağı spesifik konum etkileri de belirlenememektedir. Ancak, bu YYEP'de yer verilen tazminat önlemleri bütün etki türlerini kapsamaktadır ve söz konusu Proje unsurları tanımlandıktan sonra kolaylıkla bunlara da uygulanabilecektir. YYEP'nin hazırlandığı sırada, etkilenen varlıklar envanteri boru hattı güzergahının yalnızca dörtte biri (481 km) için tamamlanabilmiş ve anılan kısımdaki taşınmazlar belirlenmiş durumdadır. Bu nedenle, YYEP'nin hazırlanması amacıyla yapılan işler ve gerçekleştirilen çalışmalar, Golder tarafından yakın zamanda yürütülen sosyo-ekonomik saha etüdünün sonuçları gibi güncel ve mevcut verilere, TANAP tarafından iletilen parsel verilerine ve 48 metrelik çalışma koridoru Revizyon F'ye dayalıdır. YYEP, TANAP adına ve TANAP'a danışılarak ve ayrıca Dünya Bankasının (DB) (OP 4.12) ve IFC nin (PS 5) istem dışı yerleştirme konularına ilişkin standart ve politikalarına uygun olarak hazırlanmıştır. Revizyon F'ye göre, TANAP Proje güzergahı yerleşim (konut) alanlarından geçmediği için, yerel halkın fiziksel olarak yerinden edilmeleri söz konusu olmayacaktır. Buna karşılık, nihai Güzergah henüz belirlenmediği için bu YYEP'de bu konulara ilişkin tazmin önlemleri planlanmıştır. Boru hattı koridoru boyunca, boru hattı güzergahını güvence altına almak için daimi ve müstakil nitelikli üst hakkı tesis edilecektir. Proje den etkilenen haneler de bazı kısıtlamalara tabi olmak kaydıyla etkilenen arazileri kullanabileceklerdir. Çok küçük olmakla birlikte, geçim kaynaklarını olumsuz etkileyebilecek potansiyel etkiler bulunmaktadır. Bu YYEP, ekonomik anlamda meydana gelebilecek sorunları da ele alacak biçimde hazırlanmıştır. 1.2 TANAP Projesi Proje nin Gerekçesi 3 Güney Gaz Koridorunun bir parçası olan TANAP Projesi ile Şahdeniz 2 Doğalgaz Sahası ve Hazar Denizinin güneyindeki diğer sahalardan çıkarılan doğalgazın Türkiye üzerinden Avrupa'ya iletilmesi amaçlanmaktadır. 3 Trans Anadolu Boru Hattı Projesi Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme Raporu,

31 Güney Gaz Koridoru kapsamında, Şekil 1'de görüldüğü üzere, Güney Kafkas Boru Hattı (SCP), TANAP ve Trans Adriyatik Boru Hattı (TAP) bulunmaktadır. Şekil 1: Potansiyel Güney Gaz Koridoru (SCP, TANAP ve TAP Güzergahları) TANAP doğalgaz boru hattı koridoru Türkiye nin Gürcistan sınırında; Türkgözü/Posof/Ardahan'dan başlayacak olup; bu noktada SCP'ye bağlanmak üzere Türkiye nin Yunanistan sınırında; İpsala/Edirne'de son bulacaktır. TANAP Doğalgaz Boru Hattı bu noktadan itibaren TAP Doğalgaz Boru Hattına bağlanacaktır. Eskişehir ve Trakya'da da birer adet olmak üzere 2 adet gaz çıkış istasyonu ile Türkiye'nin doğal gaz dağıtım şebekesine bağlantı sağlanacaktır. Bu amaçla, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti arasında Türkiye Cumhuriyeti ne Doğal Gaz Satışına ve Azerbaycan Cumhuriyeti Kaynaklı Doğal Gazın Türkiye Cumhuriyeti Toprakları Üzerinden Transit Geçişine ve Doğal Gazın Türkiye Cumhuriyeti Toprakları Üzerinden Taşınması İçin Münhasır Boru Hattının Geliştirilmesine İlişkin Hükümetlerarası Anlaşma (HAA) 25 Ekim 2011 tarihinde İzmir'de imzalanmıştır. 29 Haziran 2012 tarihli ve 6349 sayılı Kanun ile onaylanan bu Anlaşma, 7 Aralık 2012 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Türkiye Cumhuriyetine Doğal Gaz Satışına ve Azerbaycan Cumhuriyeti Kaynaklı ve Azerbaycan'dan Geçen Doğal Gazın Türkiye Cumhuriyeti Toprakları Üzerinden Transit Geçişine ve Doğal Gazın Türkiye Cumhuriyeti Toprakları Üzerinden Taşınması İçin Münhasır Boru Hattının Geliştirilmesine İlişkin Mutabakat Zaptı' 24 Aralık 2011 tarihinde Ankara'da imzalanmıştır. 29 Haziran 2012 tarihli ve 6342 sayılı Kanun ile onaylanan Anlaşma, 12 Haziran 2012 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Anlaşma, Bakanlar Kurulu nda onaylanmasının ardından 11 Ekim 2012 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti arasında 24 Aralık 2011 tarihinde imzalanan Mutabakat Zaptı çerçevesinde TANAP B.V. kurulmuştur. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Sistemine İlişkin Anlaşma' ile bu Anlaşmaya ek 'Türkiye Cumhuriyeti 2

32 Hükümeti ile The Trans Anatolian Gas Pipeline Company B.V Arasında Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Sistemine İlişkin Ev Sahibi Hükümet Anlaşması (EHA)' 26 Haziran 2012 tarihinde İstanbul'da imzalanmıştır. HAA ile EHA 2 Ocak 2013 tarihli ve 6375 sayılı Kanun ile onaylanarak 17 Ocak 2013 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Bu Anlaşmalar, Bakanlar Kurulunda onaylanmasının ardından 19 Mart 2013 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu iki temel anlaşma (HAA ve EHA) TANAP'ın gerçekleştirilmesini kolaylaştıracak ve Proje nin uygulanma biçimini düzenleyecektir. HAA ve EHA, TANAP Projesi ve TANAP sistemi dahilinde doğal gazın transit geçişi ile ilgili usul ve esasları belirlemektedir. 26 Haziran 2012 tarihinde HAA ve EHA nın imzalanmasını müteakiben TANAP Doğalgaz İletim A.Ş. kurulmuştur ve TANAP B.V Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nın da onayıyla (ETKB) Ev Sahibi Ülke Anlaşması kapsamındaki haklarını TANAP Doğalgaz İletim A.Ş.'ye devretmiştir. Proje ye özel ortak konsorsiyum kurma görevi iki ülke tarafından Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi (SOCAR) ile Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Şirketi ne (BOTAŞ) verilmiştir TANAP Doğalgaz İletim A.Ş 4 24 Aralık 2011 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti Arasında imzalanan Mutabakat Zaptı çerçevesinde TANAP Doğalgaz İletim A.Ş. (TANAP) kurulmuş ve SOCAR tarafından TANAP Projesi nin sahibi ve işletmecisi olarak yetkilendirilmiştir. TANAP Doğalgaz İletim A.Ş.'nin temel amacı doğal gazın Türkiye Cumhuriyeti sınırları içine girmesine ve Türkiye içerisinde farklı gaz çıkış noktalarından kullanıcılara teslim edilmesine dönük güvenli ve etkin bir boru hattı sistemi geliştirmek ve Avrupa gaz piyasasına arzda bulunmaktır. Türkiye Cumhuriyeti ile Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Şirketi arasında imzalanan 26 Aralık 2012 tarihli Ev Sahibi Ülke Anlaşması uyarınca TANAP Şirketi aşağıdaki haklara sahiptir: TANAP Projesi ni uygulama ve yürütme; Tüm Proje Faaliyetlerini, Devlet Makamları tarafından sağlanan diğer tüm haklardan yararlanmakla beraber, Proje Anlaşmalarının ve diğer ilgili anlaşmaların hükümleri kapsamında gerçekleştirme. TANAP Şirketi politikasını; Azerbaycan gazının Türkiye ve Avrupa'daki müşterilere etkin bir biçimde taşınması için, en iyi endüstri standartlarına uygun olarak tasarlanmış bir doğal gaz boru hattını inşa etmek ve işletmek olarak belirlemiştir. TANAP bu faaliyetleri gerçekleştirirken aşağıda sıralanan sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmayı amaçlamaktadır: Çevre ve toplum üzerinde olumsuz etkiler yaratılmasından kaçınmak; 4 Trans Anadolu Boru Hattı Projesi Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme Raporu,

33 TANAP: İstem dışı yeniden yerleşimlerden kaçınmak veya asgariye indirmek; Kaçınmanın mümkün olmadığı durumlarda, olumsuz etkileri en aza indirmek ve etki azaltım planı hazırlamak; İstihdam dahil olmak üzere olumlu etkileri azami ölçüde artırmak; Etkin bir Paydaş Katılım Sistemi tasarlamak ve uygulamak; Ulusal kanunlara ve düzenlemelere; Geçerli uluslararası standartlara (Dünya Bankası ve IFC); Doğalgaz endüstrisindeki en iyi uygulamalara; Ulusal ve uluslararası gerekliliklere uygun olarak belirlenmiş Proje Sağlık, Güvenlik ve Çevre kurallarına tam uyum halinde faaliyet gösterecektir Proje Tanımı TANAP Projesi, km uzunluğunda 56 inç ve 48 inç çapında bir boru hattı sistemi olarak planlanmakta olup; ilgili spesifikasyonlara göre ve belirlenen miktarlara aşamalı olarak ulaşmak suretiyle doğal gaz taşınmasını amaçlamaktadır. İlk aşamada yılda 16 milyar metreküp ve tam kapasitede yılda 31 milyar metreküp doğal gaz taşınacaktır. Gaz Taşıma Anlaşması (GTA) uyarınca Eskişehir ve Trakya daki gaz alım istasyonları aracılığıyla Türkiye Cumhuriyeti ne tahminen yılda 6 milyar metreküp gaz tedarik edilmesi planlanmaktadır. Proje nin inşaat aşamasının dört yıl sürmesi beklenmektedir. Aşamalı bir yaklaşım izlenecek olup; inşaatın 2018 yılının ortasında tamamlanarak işletmeye alınması öngörülmektedir. Başlangıç aşamasında (Birinci Aşama) yıllık 16 milyar metreküp taşıma kapasitesine sahip olacak boru hattının, 2023 yılında (İkinci Aşama) yılda 24 milyar metreküp ve 2026 yılında (Üçüncü Aşama) ise yılda 31 milyar metreküp taşıma kapasitesine sahip olması öngörülmektedir. Taşıma kapasitesindeki artış ek kompresör istasyonları aracılığıyla sağlanacaktır. Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi (ÇSED) süreci başlangıcında, boru hattının Marmara Deniz geçişinden sonra iki kola ayrılacağı planlanmıştı. Buna göre birinci kol Yunanistan sınırında, ikinci kol ise Tekirdağ üzerinden Bulgaristan sınırında sonlanacaktı. Ancak, Azerbaycan'ın Avrupa'ya doğal gaz taşınmasına ilişkin pazarlama stratejisinde değişikliğe gitmesi nedeniyle, Bulgaristan bölümü (ikinci kol) iptal edilmiştir. Boru hattı F revizyonu uyarınca boru hattının izleyeceği güzergah Şekil 2 de gösterilmiştir. 4

34 Şekil 2: TANAP Boru Hattının 20 İli Kapsayan Güzergah Haritası (Revizyon F) TANAP boru hattı sistemi, gaz iletiminde gerekli olan sağlık, emniyet ve çevre gerekliliklerini karşılamak üzere, ana ve yedek kontrol merkezleri ile tam otomasyona sahip olacaktır. Temel boru hattı tesisleri; gerekli sayıdaki kompresör istasyonu, hat vanası, dağıtım ve ölçüm tesislerinden oluşmaktadır. Boru hattı güzergahı jeoteknik açıdan oldukça zorludur: hat boyunca aktif heyelan alanları, fay hatları gibi jeolojik açıdan riskli bölgeler bulunmaktadır. Güzergah boyunca farklı düzeylerde kentleşme ve ekonomik faaliyet bulunmaktadır TANAP Projesi nin Faydaları Doğal gaz, kullanımı sırasında sağladığı çevresel avantajlar nedeniyle dünyada bütün enerji kaynakları arasındaki payını sürekli artırmaktadır. Enerji talebinin hızla artış gösterdiği Türkiye için doğal gaz, hızlı ve sürdürülebilir ekonomik kalkınmanın en önemli unsurlarından biridir. Enerji talebinde yakın zamanda yaşanan artışlar doğal gazın önemini daha da arttırmıştır yılında küresel enerji tüketimi %5.6 artışla 1973 yılından bu yana en büyük artışı göstermiştir. Petrol, doğal gaz, nükleer enerji ve kömür de dahil alternatif enerji kaynaklarına olan talepteki en yüksek artış %7.6 ile kömürde, en düşük artış ise %3.1 ile petrolde görülmüştür yılında yaşanan ekonomik durgunluğun ardından, doğal gaz tüketimi 2010 yılında %7.4 artmıştır ki; bu oran 1984 yılından bu yana görülen en yüksek artıştır. Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) döneminde petrol, doğal gaz ve kömür talebinde önemli artışlar meydana geleceğini öngörmektedir. Bu üç fosil kaynaklı yakıtın toplam enerji tüketimindeki payı 2009 itibariyle %81 iken, bu oranın 2035 yılında %75'e gerilemesi beklenmektedir. Fosil kaynaklı yakıtlardan doğal gaz için ise talebin çevre ve kullanım bakımından daha uygun olması nedeniyle artması beklenmektedir yılında ise, doğal gaza talebin, petrolün ardından ikinci sırada bulunan kömür oranlarına benzer bir artış kaydedeceği tahmin edilmektedir. 5 5 Energy Policies of IEA Countries, Turkey 2009 Review, International Energy Agency. 5

35 TANAP, Avrupa pazarlarına gaz arzı hedeflemekle beraber, Türkiye'nin artan doğal gaz ihtiyacının karşılanmasına da katkıda bulunacaktır. Proje Türkiye'ye pek çok siyasi ve ekonomik fayda getirmektedir. Bugüne kadar çok sayıda doğal gaz ve petrol boru hattına ev sahipliği yapmış olan Türkiye, Hazar havzasından, Kafkasya ve Orta Doğu dan Avrupa'ya gaz transferi için en uygun ülkelerden biri olduğunu kanıtlamıştır. TANAP güzergahı Türkiye'nin uluslararası pazarlara güvenilir enerji kaynakları sağlama rolünü güçlendirecektir. Bu nedenle, boru hattı güzergahı Türkiye'nin planlanan doğu-batı enerji koridoruna ilişkin jeopolitik bağlamdaki stratejik konumunu güçlendirecek, buna paralel olarak Türkiye için ekonomik ve sosyal faydalar doğuracaktır. Bu faydalar şu şekilde sıralanabilir: Boru hattı transit geçiş ücreti alma fırsatı; Türkiye'ye uzun süreli ve güvenli gaz arzının sağlanması; Özellikle Proje'nin inşaat aşamasında sağlanacak ek istihdam; Daha güvenli ve maliyeti etkin bir güzergah kullanılması sayesinde ulusal doğal gaz tüketici fiyatlarının düşmesi. Türkiye'de planlanan veya mevcut diğer boru hattı projeleri de benze faydalar sağlamakta olup; birbirini tamamlayıcı niteliktedir. Ek 1.1.'de bu boru hatlarının bir özeti yer almaktadır. 1.3 Proje den Etkilenen Yerleşimler ve Nüfus Bölgesel bağlam Proje den etkilenen yerleşim birimlerinin ekonomik özellikleri boru hattı güzergahı boyunca doğudan batı kesimlere doğru değişiklik göstermektedir. Kırsal yerleşimlerde ekonomik faaliyet büyük ölçüde tarıma dayalıdır. Bu tarım faaliyetleri doğuda küçük çaplı olup; yoğun değildir ve geçim amaçlıdır. Batıda ise daha yoğun ve gelir kazanma amaçlı tarım faaliyetleri sürdürülmektedir. Boru hattından etkilenen illerin sosyal göstergeleri, okuryazarlık oranları, sağlık hizmetlerine erişim ve okullaşma oranları, ekonomik faaliyetlerdeki değişime benzer şekilde, doğudan batıya artış göstermektedir. Bu bağlamda, boru hattından etkilenen iller karşılaştırma amacıyla dört homojen bölgeye ayrılmıştır (Bkz Tablo 1). Tablo 1: Boru Hattından Etkilenen İllerin Bölgelere Ayrılması Bölge Adı İller 1. Bölge Doğu Anadolu Ardahan, Kars, Erzurum, Erzincan, Bayburt, Gümüşhane, Giresun 2. Bölge Orta Anadolu Sivas, Yozgat, Kırşehir, Kırıkkale, Ankara, Eskişehir 3. Bölge Batı Anadolu Bilecik, Kütahya, Bursa, Balıkesir, Çanakkale 4. Bölge Trakya Edirne, Tekirdağ Şekil 3'te boru hattı güzergahının bu dört bölgeden geçtiği yerler gösterilmektedir. 6

36 Şekil 3: Boru Hattının Bölgesel Kısımları (Revizyon F, Bulgaristan kesimi hariçtir) Boru hattı koridoru 20 il ve 66 ilçeden geçecektir. Bu ilçeler arasında etkilenecek yerleşim yeri sayısının en yüksek olduğu iller Sivas (77), Erzurum (67) ve Eskişehir ve Yozgat'tır (52). Etkilenecek yerleşim yeri ve nüfus sayısının en düşük olduğu iller Tekirdağ, Giresun (2), Bayburt (4) ve Bilecik'tir (7) (Ek 1.2, Şekil 3). Proje her ilde farklı sayıda ilçe ve yerleşimi yerini etkileyecek olup bunlardan her birinde il genelinde veya daha yerel etkiler doğuracaktır. TANAP boru hattı 570 yerleşim biriminin kırsalından geçecektir (Tablo 2) Bu yerleşim birimlerindeki toplam nüfus 'dır. Doğrudan hat güzergahında yerleşim alanı bulunmamaktadır (Revizyon F). Bu durum, Tablo 3'te yer verilen nüfus adı geçen 570 yerleşim biriminde yaşamakla birlikte inşaat koridorundan doğrudan etkilenmeyecekleri anlamını taşımaktadır. TANAP Boru Hattı Projesi nden doğrudan etkilenen nüfusla ilgili ayrıntılar için madde 1.3.2'ye bakınız. Tablo 2: Arazilerinden Boru Hattının Geçtiği Yerleşimlerin Nüfusu Etkilenen Yerleşim Etkilenen Yerleşimlerin Bölge İl Sayısı Nüfusu Ardahan 32 12, Kars 26 15, Etkilenen Toplam Nüfus Yüzdesi (%) Erzurum 67 39, Doğu Anadolu Bayburt 4 1, Gümüşhane 20 3, Erzincan 29 4, Giresun 2 1, Sivas 77 18, Yozgat 52 23, Orta Anadolu Kırşehir 15 6, Kırıkkale 20 7, Ankara 31 13, Eskişehir 52 12, Batı Anadolu Kütahya 20 8,

37 Bölge İl Etkilenen Yerleşim Sayısı Etkilenen Nüfusu Yerleşimlerin Etkilenen Toplam Nüfus Yüzdesi (%) Bilecik Bursa 45 11, Balıkesir 31 21, Çanakkale 24 16, Trakya Tekirdağ 2 1, Edirne 14 29, TOPLAM , Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS), TÜİK 2012 ve 2013 Tablo 3'te Proje den etkilenen bölgelerde 2007 ve 2013 yılları arasındaki nüfus değişimine yer verilmekte olup; etkilenen bölgelerde söz konusu yıllar arasındaki nüfus değişimine ilişkin ayrıntılı tablo Ekler 1.2.Tablo 1'de verilmiştir. Tablo 3: Proje den Etkilenen Bölgelerde ve Türkiye de Nüfus Değişiminin Karşılaştırması Yıllık Ortalama Toplam Değişim Toplam nüfus Bölgeler Değişim Oranı Oranı % % Doğu Anadolu 2,048,344 2,032, Orta Anadolu 6,825,600 7,410, Batı Anadolu 4,822,004 5,187, Trakya 1,124,858 1,273, Türkiye Toplam 70,586,256 76,667, Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS), TÜİK Proje den Etkilenen insanlar (PEİ) Bu bölümde Proje nin inşaat koridorundan etkilenen insanların (PEİ) özellikleri açıklanmaktadır. Aşağıda yer verilen bilgiler, Golder'a TANAP tarafından 1 Temmuz 2013 tarihinde teslim edilen parsel veritabanına dayanmaktadır. Mevcut parsel veritabanına bakıldığında, 48 metre genişliğindeki boru hattı güzergahı içerisinde kalan özel mülkiyete konu kayıtlı taşınmaz malik sayısı 'dir. Bu maliklerin çoğu önceki bölümde sıralanan yerleşim birimleri dışındaki topluluklar içerisinde yaşamaktadırlar. TANAP ile mutabakata varılarak hazırlanan bu YYEP'de inşaat koridor genişliği 48 metre alınmış ve çalışma koridoru olarak anılmıştır. Bu şekilde mutabakata varılmasının nedeni, YYEP'nin hazırlandığı esnada boru hattı ekseninin henüz belirlenmemiş olmasıdır. İnşaat koridoru genişliği, boru hattı ekseninin belirlenmesi sonrasında 36 metre olacaktır. Dolayısıyla bu YYEP'de belirtilen rakamlar Proje nin doğuracağı azami yeniden yerleşme etkisini temsil etmektedir. 48 metre lik çalışma koridorunda bulunan toplam parsel sayısı olup; etkilenen parsellerin toplam alanı yaklaşık hektardır; dolayısıyla çalışma koridoru dahilinde etkilenen her bir parselin ortalama büyüklüğü 2.4 hektardır. YYEP 48 metrelik çalışma koridorunu esas alarak hazırlanmış olup; 36 metrelik koridorda etkilenecek alanı bulmak için; koridorun sınırlarının tam bilinmediği de dikkate alınarak basit bir hesap yapılmıştır. Boru hattı koridorunun 36 metre olması durumunda etkilenecek arazi büyüklüğü hektar dır. (8.401 hektarın %75'i). 48 ve 36 metre 8

38 genişliğindeki koridorlarda etkilenen parsellerin dağılımını gösteren detaylı tablo Ek 1.2 Şekil 4'te yer almaktadır. 6 Etkilenen hektarlık arazinin çoğu (%25) Sivas ve Eskişehir illerinde bulunmaktadır (Şekil 4). 48 m lik İnşaat Koridoru içinde kalan etkilenen parsellerin toplam alanı (ha) Şekil 4: 48 m Çalışma Koridorunda Etkilenecek Parsellerin Toplam Alanı, İllere göre (En yüksekten en düşüğe) Kaynak: 500 m parsel ve malik verileri için CBS veritabanı, Rev.F, PLG TANAP, 20 Kasım Giresun, Erzincan, Kütahya ve Kars gibi bazı doğu ve orta Anadolu illerinde araziler göreceli olarak daha büyüktür. (Şekil 4). Beklendiği üzere, ortalama parsel büyüklüğünün daha fazla olduğu yerlerde parsel başına, Proje den etkilenen arazi oranı göreceli olarak daha düşüktür (Şekil 5,Şekil 6). 6 Etkilenecek parsel sayısı, boru hattı koridoru 36 metre olduğunda önemli ölçüde azalmayabilir, fakat etkilenen parsellerden alınacak arazilerin oranı yaklaşık %4 olacaktır. 9

39 Ort alama Parsel büyüklüğü (ha) Şekil 5: İllere Göre Ortalama Toplam Parsel Büyüklüğü (yüksekten düşüğe) Kaynak: 500 m parsel ve malik verileri için CBS veritabanı, Rev.F, PLG TANAP, 20 Kasım, Proje için gereken etkilenen parsellerin oranı % (48 m İnşaat Koridoru) Proje için gerekebilecek etkilenen parsellerin oranı % (36 m İnşaat Koridoru) Şekil 6: Güzergah Koridorunun 48 ve 36 metre Olması Durumunda Etkilenen Parsellerin Oranı (yüksekten düşüğe) Kaynak: 500 m parsel ve malik verileri için CBS veritabanı, Rev.F, PLG TANAP, Etkilenen parselin büyüklüğü ne kadar fazla ise etkilenen oran o denli düşmektedir. Sözgelimi, en yüksek oransal kayıplar, ortalama parsel büyüklüğünün çok küçük olduğu Bilecik'te görülmektedir. Bu durumda, Bilecik'teki arazi sahiplerinin, etkilenen parsellerin daha büyük olduğu Giresun'daki arazi sahiplerine nazaran daha fazla etkilenmeleri beklenmektedir. Çalışma koridorunda etkilenen hektarın yaklaşık %60'ı (2/3) özel mülkiyete, %9'u Orman ve Su İşleri Bakanlığına aittir; %11'lik bir kesim mera alanıdır (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına 10

40 aittir) ve %12'lik bir kesim de Hazinenin mülkiyetindedir (Şekil 7). Geriye kalan %8 Köy Tüzel Kişiliği de dahil diğer kamu kurumlarına aittir. ŞAHIS ORMAN MERA HAZINE DİĞER KAMU Şekil 7: Çalışma Koridoru Dahilinde Etkilenen Arazilerin Yüzölçümü Kaynak: 500 m parsel ve malik verileri için CBS veritabanı, Rev.F, PLG TANAP, Proje den etkilenen kamu ve özel şahıslara ait arazilerin büyüklüğü ve arazi edinim faaliyetlerinden etkilenen nüfusun kilometrelik boru hattı geneline dağıldığı düşünüldüğünde, Proje nin herhangi bir aşamasında doğacak olumsuz etkiler muhtemelen minimum düzeyde kalacaktır. Aynı durum, Proje den etkilenecek mera ve orman temelli geçim kaynakları için de geçerlidir. Buna örnek olarak Proje den etkilenecek toplam mera alanı verilebilir. İnşaat alanı 48 metrelik çalışma koridoru olarak alındığında; toplamda 931 hektarlık, 36 metre kabul edildiğinde ise 698 hektarlık bir alanın Proje den etkilenmesi beklenmektedir. Proje den etkilenecek mera alanları km'lik hat boyunca 20 ile ve 570 yerleşim birimine dağılım göstermektedir. Dolayısıyla olumsuz etki ortalaması 1.2 hektardır ve ihmal edilebilir düzeydedir. Orman arazileri ile ilgili durum da benzerlik göstermektedir. Etkilenecek tahmini toplam ormanlık alan 48 metrelik çalışma koridoru için 769 hektar, 36 metrelik koridor için 577 hektar olarak tahmin edilmektedir. Ormanlık alan kayıp ortalaması 1 hektar/yerleşim olarak hesaplanmıştır ve bu oran yine minimum düzeydedir. Bazı illerde nüfusun önemli ölçüde etkilenmesi durumunda Kapsamındaki Yeniden Yerleşim Fonu kullanılarak tazmin yoluna gidilebilecektir. Türkiye'de araziler çok parçalı bir yapı göstermektedir ve küçük parsellerin bile müşterek mülkiyeti olması söz konusudur. Verilere göre, etkilenen müşterek arazi mülkiyeti bazı illerde daha yaygındır. Sözgelimi, Yozgat ve Erzincan illerinde etkilenen parsellerin ortalama büyüklüğü fazladır ve bunların yarısından fazlasının mülkiyeti birden fazla şahsa aittir; müşterek mülkiyet Bilecik ve Giresun'da daha az yaygındır (Şekil 8). 11

41 Birden fazla maliki olan parsell er (%) Şekil 8: Giresun, Erzincan, Yozgat ve Bilecik İllerinde Mülkiyeti Müşterek Parseller Kaynak: 500 m parsel ve malik verileri için CBS veritabanı, Rev.F, PLG TANAP, Etkilenen arazilerde bölgesel bir kalıp gözlemlenmemektedir. Etkilenecek arazilerden özel şahsa ait olanların yüzölçümünün en yüksek olduğu bölge hektar ile 2. Bölge, en düşük olduğu bölge ise 4. Bölgedir (4. Bölgede etkilenen il sayısı da en düşüktür). Proje nin çalışma koridorunda etkilenen orman alan oranı 3. Bölgede en yüksektir (359 hektar). Etkilenen mera alanların oranının en yüksek olduğu bölge 581 hektar ile 1. Bölge, etkilenen Hazine arazilerinin oranının en yüksek olduğu bölge ise 2. Bölgedir (633 hektar). Kamuya ait arazi oranının en yüksek olduğu bölge 330 hektar ile 1. Bölgedir (Şekil 9). ŞAHIS ORMAN MERA HAZINE DİĞER KAMU BÖLGE 1 BÖLGE 2 BÖLGE 3 BÖLGE 4 Şekil 9: Bölgelere Göre Etkilenen Arazi Mülkiyeti (48 Metrelik Çalışma Koridorunda) Kaynak: 500 m parsel ve malik verileri için CBS veritabanı, Rev.F, PLG TANAP, YYEP hazırlandığı sırada yer üstü tesisleri, erişim yolları ve geçici tesisler ile ilgili mühendislik çalışmaları tamamlanmamıştı; bu yüzden, bu bileşenlerin arazi gereksinimleri ve geçim kaynakları 12

42 üzerinde doğurabilecekleri etkiler detaylı tanımlanamamıştır. Ancak, bu tesislerin her birinin makul miktarda araziye ihtiyaç duyması beklenmektedir ve bu arazilerin kalıcı veya geçici biçimde edinilmesi gerekecektir. Ayrıca, inşaat faaliyetleri başladığında bazı yeni erişim yollarının yapılması, mevcut bazılarının ise genişletilmesi gerekecektir. Bunun yanı sıra, bireysel parsellere erişim için kısa süreliğine başka arazilerden geçiş sağlanması gerekebilir. İnşaat faaliyetleri, mevcut ürünlere toz ve başka türlü zararlar verebilir. Etkilenen arazilerden moloz taşınması boşaltma alanlarında ek trafik yaratabilir. Bütün bu faktörler geçim kaynakları üzerinde muhtemel etkiler doğurabilir; fakat bu etkilerin Proje nin planlama aşamasında belirlenmesi mümkün değildir. YYEP Bölüm 7.5'te tarif edilen şikayet mekanizması, Proje nin inşaat aşamasında yol açabileceği ek yeniden yerleşim etkileri de dahil yeniden yerleşimle ilgili şikayetlerin yönetilmesini sağlayacak biçimde tasarlanmıştır. Bununla birlikte, beklenmedik arazi edinimi gereklilikleri de dahil öngörülmemiş konular için ve ayrıca inşaat faaliyetlerinin geçim kaynakları üzerindeki etkilerini izlemek amacıyla mali kaynak ayrılacaktır. Tablo 4 te boru hattı ve yardımcı tesisler için belirlenen arazi gereksinimleri yer almaktadır. Tablo 4: Boru Hattı ve Yardımcı Tesisleri için Arazi Gereksinimleri Boru Hattı Toplam Uzunluk Boru hattının geçtiği il sayısı 20 Kırsalından boru hattı geçen yerleşim sayısı 570 1,805 km 48 metre genişliğindeki koridordan etkilenen toplam parsel sayısı 22, metre genişliğindeki güzergah üzerindeki özel şahıslara ait toplam parsel sayısı 18, metre genişliğindeki boru hattı güzergahında etkilenen toplam arazi miktarı 8,401 hektar 48 genişliğindeki boru hattı güzergahında etkilenen arazi sahipleri toplamı YÜT'ler Kompresör İstasyonu Sayısı 7 Ölçüm İstasyonu Sayısı 4 Hat Vana İstasyonu Sayısı 49 Pik İstasyonu Sayısı 13 YÜT'lerden Etkilenen Araziler Diğer Tesisler Belirlenecek Ana kamp sayısı 8 Taşınır kamp sayısı 17 Boru stok sahası sayısı 14 Diğer tesislerden etkilenen toplam alan Erişim Yolları Erişim yollarının uzunluğu Erişim yollarından etkilenen toplam alan Kalıcı Arazi Edinimi için gerekli toplam alan Geçici Arazi Edinimi için gerekli toplam alan Belirlenecek Belirlenecek Belirlenecek Belirlenecek Belirlenecek 13

43 1.4 Arazi Edinimi Sorumlulukları Türkiye Cumhuriyeti ile TANAP arasındaki Ev Sahibi Ülke Anlaşması Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nı TANAP ın yapımı için gerekli desteği sağlamak üzere Tayin Edilmiş Devlet Makamı olarak atamakta ve yetkilendirmektedir. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti Proje nin arazi edinimi ve yeniden yerleşim bileşenlerinin uygulanması sorumluluğunu BOTAŞ'a vermiştir. BOTAŞ, Arazi Hakları Kuruluşu (AHK) olarak, arazi edinimi faaliyetlerini koordine edecektir. TANAP, YYEP'nin uygulanmasından sorumlu olacaktır. 1.5 Yeniden Yerleştirme Eylem Planının (YYEP) Hedefleri Proje için geliştirilen bu YYEP, çeşitli PEİ kayıplarının kabulü ve tazmini için Proje nin takip edeceği çerçeveyi ve prosedürleri tanımlamaktadır. YYEP ilgili ulusal kanunlar, Dünya Bankası politikaları (OP 4.12), IFC (Uluslararası Finans Kurumu) performans standartları (PS 5) ve Ekvator Prensipleri temel alınarak geliştirilmiştir. Proje kapsamında esasen ekonomik yer değiştirme olasılığı görülmektedir. Yerleşim alanlarında olası herhangi bir etkiden kaçınılacağı için fiziksel yer değiştirme olmayacak veya en az düzeyde olacaktır. YYEP, insanların geçim kaynaklarını etkileyebilecek geçici ve kalıcı arazi edinimi faaliyetlerinin yürütülmesini kapsamaktadır. Şayet Proje fiziksel yer değiştirmeden kaçınmayı başarırsa, bir "Geçim Kaynaklarını Eski Haline Getirme Planı" yeterli olacaktır. Ancak boru hattı eklentileri olarak yer üstü tesisleri ve/veya bulara ait erişim yollarının yapımı nedeniyle bazı yerleşim alanlarının inşaat aşamasında etkilenmesi söz konusu olabilir. Bu nedenle, bu raporda tam kapsamlı bir YYEP'ye yer verilmektedir. TANAP doğalgaz boru hattı projesinin inşa edilmesi için 48 metre genişliğinde bir çalışma koridorunda hektarlık arazi edinimi gerekecektir. Fiziksel yer değiştirmelerden kaçınmak ve etkilenen nüfusların ekonomik yer değiştirmelerini asgariye indirmek amacıyla, Proje kapsamında aşağıda belirtilen pek çok önlem alınmıştır: Boru hattı güzergahı yerleşim alanlarının ve konutların etkilenmesini mümkün olduğunca önleyecek biçimde tasarlanmıştır, Üst hakkı tesis edilmesi ve arazinin eski haline getirilmesi sonrasında bazı kısıtlamalarla arazi kullanımına izin verilmesi kalıcı arazi edinimi asgari seviyede tutulmaktadır, Anlaşma yolu ile satın alma arazi ediniminde tercih edilen yaklaşım olacaktır, Kamulaştırma yoluyla kalıcı ve geçici arazi edinimi sosyal ve yasal kısıtlar çerçevesinde asgari düzeyde tutulacaktır, Geçim kaynaklarındaki kayıplar tazminat ve başka önlemlerle önceki durumuna getirilecektir; Paydaşlarla planlama ve uygulama süreci boyunca istişarelerde bulunulacaktır, Proje bilgilerinin paylaşımında şeffaf davranılacaktır, İnşaat ve arazi edinimi aşamasında Proje nin PEİ üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak için bir YYEP fonu oluşturulmaktadır; Ortak kullanıma konu kaynaklarının kaybından mümkün olduğunca kaçınılacaktır. YYEP nin amaçları şunlardır: 14

44 Proje den etkilenen insanları (PEİ) belirlemek, Proje alanının sosyo-ekonomik durumunu belirlemek, Ulusal ve uluslararası yasal gereklilikleri ve politikaları gözden geçirmek, Doğrudan ve dolaylı etkilenen haneler ve gruplar üzerindeki sosyal ve ekonomik etkileri değerlendirmek, Arazi edinimi / kiralama sürecine dahil olan paydaşların iştirakiyle bir istişare ve katılım süreci tesis etmek, Potansiyel ekonomik ve geçim kaynağı kayıplarını asgariye indirmek ve/veya eski haline getirmek için bir yöntem geliştirmek, İzleme ve değerlendirme mekanizması oluşturmak, YYEP iş tamamlama denetiminin gerekliliklerini belirlemek, YYEP uygulaması için bir bütçe ve takvim sunmak. DB/IFC politikaları uyarınca istem dışı yerinden etme, Proje kaynaklı arazi edinimi faaliyetleri ve/veya arazi kullanımının kısıtlanması sebebi ile fiziksel yer değiştirmeyi (yer değiştirme veya konutunu yitirme) ve ekonomik yer değiştirmeyi (varlıkların/kaynakların veya varlıklara erişimin yitirilmesi ile gelir kaynaklarında veya geçim kaynaklarında kayıp yaşanması) kapsamaktadır. IFC nin 5 sayılı Performans Standardında, Proje kaynaklı arazi edinimlerinin veya arazi kullanımının kısıtlanmasının bu arazileri kullanan gruplar ve kişiler üzerinde olumsuz etkiler doğurabileceği kabul edilmektedir. Etkilenen kişi veya grupların fiziksel veya ekonomik yer değiştirmelerine yol açacak arazi edinimlerini veya arazi kullanım kısıtlamalarını reddetme olanaklarının bulunmadığı durumlara uluslararası politikalar tarafından istem dışı yerinden etme denmektedir. İstem dışı yerinden etme (i) yasal kamulaştırma veya arazi kullanımının geçici veya kalıcı biçimde kısıtlanması, (ii) satıcı ile yapılan görüşmelerin sonuç vermemesi halinde alıcının kamulaştırmaya veya kalıcı veya geçici arazi kullanım kısıtlamasına başvurması durumunda gerçekleşir. YYEP, TANAP'ın yerel ve uluslararası sosyal sürdürülebilirlik standartlarına uygun olarak uygulamayı hedeflediği önlemleri açıklamayı amaçlamaktadır. YYEP'de ayrıca TANAP'ın bu rehber ilkelere uyulduğunu izlemek için etkin mekanizmalar oluşturacağı ve etki azaltım, tazminat ve izleme maliyetlerini karşılamak için yeterli finansal kaynağı ayıracağı belirtilmektedir. YYEP uygulama düzenlemelerinin ayrıntıları henüz belirlenmemiştir. YYEP Fonunun ilkeleri 4. Bölümde yer almaktadır. Uygulama düzenlemeleri, etkilenen kişi ve gruplarla istişare temelinde katılımcı bir yöntemle gerçekleştirilecektir. Proje den etkilenen nüfus grupları üç ana kategoriye ayrılmaktadır: Özel arazi malikleri; Kamu arazisi malikleri Özel ve/veya kamu arazilerinin kullanıcıları. YYEP, Proje'den etkilenen bütün tarafların, geçim kaynaklarının eski haline getirmesi konusunda aşağıda belirtildiği gibi tazmin edilmelerini ve kendilerine destek verilmesini amaçlamaktadır: 15

45 (Resmi veya örfi mülkiyet dahil) özel arazilere yönelik adil tazmin mekanizmalarının varlığı, Özellikle Hazine ve orman arazilerinin edinimine ilişkin kamu sektörüne yönelik yeterli tazmin kaynaklarının sağlanması için gerekli tedbirlerin alınması, Arazi kullanıcıların haklarının tanınması, etkilenen taşınmazlarının ve hasat edilmemiş ürünlerinin tazmin edilmesi, Özellikle orman ve mera gibi kamu arazilerinin kullanıcısı olan kişilerin kayıplarının, bu araziler üzerindeki taşınmazları ve hasat edilmemiş ürünlerinin tazmin edilmesi; Yalnızca tazminatın yeterli olmadığı durumlarda geçim kaynaklarının eski haline getirilmesi ve/veya iyileştirilmesi için başka önlemlerin alınması. 1.6 Şu Ana Kadar Kaydedilen İlerleme Harita ve Kamulaştırma Hizmetleri Yüklenicisi (HKHY) tarafından, etkilenen taşınmaz ve maliklerinin belirlenmesi amacıyla geçtiğimiz yıl içerisinde kapsamlı bir çalışma yapılmış olup; tüm verilerin aktarılacağı bir CBS veritabanı oluşturulmuştur. YYEP'nin hazırlandığı sırada, etkilenen taşınmazlar envanteri boru hattı güzergahının yalnızca dörtte biri (481 km) için tamamlanabilmiş ve anılan kısımdaki taşınmazlar belirlenmiştir. Ayrıca, Mühendislik Yüklenicisi (MY) tarafından yürütülen temel mühendislik ve tasarım (FEED) çalışmaları de henüz tamamlanmamıştır. Bu nedenle, YYEP'nin hazırlanması amacıyla yapılan işler ve gerçekleştirilen çalışmalar, yakın zamanda yürütülen saha etüdünün sonuçları gibi güncel ve mevcut verilere, TANAP tarafından iletilen parsel verilerine ve 48 metre genişliğindeki inşaat koridoruna ait F Revizyonuna göre yapılmıştır. Mühendislik çalışmaları tamamlandıktan sonra, güzergah koridoru 36 metre (24 m + 12 m) olacak ve inşaat esnasında boru hattı ekseninin her iki tarafında ağır iş makinelerin hareket etmesi, yüzey ve temel toprağının yığılması ve boruların dizilmesi mümkün olacaktır. Bununla birlikte, sosyo-ekonomik araştırma için, etkilenenlerin örneklenmesi de dahil olmak üzere tüm YYEP çalışmaları 48 metre genişliğindeki inşaat koridoruna dayandırılmıştır. YYEP'nin sosyo-ekonomik temel durum verileri Golder tarafından 20 Şubat - 5 Mart 2014 tarihlerinde yapılan alan araştırmalarına, alanda önceden yapılan sosyo-ekonomik benzer araştırmalara ve Proje nin Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi (ÇSED) kapsamında Proje den etkilenen kişilere yönelik araştırmalara dayalıdır. Sosyal Etki Değerlendirme Ekibi (Çınar Mühendislik ve Golder Associates) ve YYEP ekibi (Golder Associates) tarafından TANAP Projesi YYEP nin hazırlanmasına girdi sağlayan faaliyetler aşağıdaki gibi özetlenebilir: TANAP tarafından sağlanan girdiler: 500 m parsel ve malik verilerini içerir CBS veritabanı, Boru hattı güzergahına ilişkin Revizyon F güzergah tasarım, harita ve CBS verileri, TANAP Arazi Edinim Stratejisi, TANAP Entegre Yönetim Sistemi Politikası, TANAP arazi edinim bütçesi, 16

46 Farklı arazi tiplerine göre arazi edinim süreci şemaları. Sosyal Etki Değerlendirme (SED) Ekibi (Çınar Mühendislik ve Golder Associates) tarafından sağlanan girdiler: ÇSED Çalışmaları için sosyo-ekonomik araştırma sonuçları: ÇSED'in hazırlanması sırasında Proje den etkilenebilecek toplulukların önemli bir bölümü ziyaret edilmiş, arazi edinimi ve değer biçme konuları da dahil bilgilendirme ve fikir alışverişi gerçekleştirilmiştir. SED ekibi, Proje etki alanındaki (Boru hattı, Yer Üstü Tesisler, kamp ve boru stok sahaları) nüfusun sosyoekonomik profilini tespit etmek ve halkın projeye ilişkin kaygı/beklentilerini ve projenin potansiyel sosyal etkilerini ortaya koymak amacıyla 513 Muhtar Anketi, 2253 Hanehalkı Anketi, 307 Odak Grup Toplantısı (kadın, erkek, genç ve balıkçılarla) ve 151 Derinlemesine Görüşme (belediye, kaymakamlık ve diğer kuruluşların temsilcileriyle) gerçekleştirmiştir. Arazi ediniminden etkilenecek topluluklarda kadınlarla odak grup görüşmeleri düzenlenmiştir. Paydaş Katılım Planı; Sosyal Etki Değerlendirmesi. Harita ve Kamulaştırma Hizmetleri Yüklenicisi(HKHY): Revizyon F güzergahını içeren 500 m genişliğindeki bir koridorda arazi ve malik yapısı verileri için hazırlanmış CBS veritabanı; Boru hattının 481 km'lik bir kesiminde etkilenen taşınmazlar ve tamamlanmış taşınmaz envanteri. YYEP ekibi (Golder Associates) tarafından sağlanan girdiler: Etkilenen taşınmaz maliklerine/kullanıcılarına yönelik temsil yeteneğine sahip sosyoekonomik araştırma ve 876 görüşme sonuçları, Boru hattı güzergahındaki topluluklardan seçilen örneklem içerisinde 132 köy muhtarı ile görüşme sonuçları. 1.7 YYEP'nin Kapsamı Yeniden Yerleşim Eylem Planı aşağıdaki temel bölümlerden oluşmaktadır.: İkinci Bölüm - Proje Tanımı: bu bölümde boru hattı güzergahı ve yardımcı tesislerinin tanımı da dahil olmak üzere TANAP Projesi detaylı biçimde anlatılmakta, fiziksel yerinden etmelerden kaçınılmasına ve arazi ediniminin asgariye indirilmesine yönelik alternatifler ve önlemler yer almaktadır. Üçüncü Bölüm - Politika ve Mevzuat Çerçevesi: bu bölümde yeniden yerleşim, kamulaştırma ve tazminat konularında ulusal mevzuat, yasal çerçeve ve IFC'nin halkın görüşünün alınması ve bilgilendirilmesine ilişkin iyi uygulama kılavuzu dahil Dünya Bankası/IFC politikalarını açıklanmaktadır. 17

47 Dördüncü Bölüm Proje den Etkilenen Nüfusa Genel Bakış: bu bölümde Proje den etkilenen nüfus gruplarının sosyo-ekonomik özellikleri genel hatlarıyla anlatılmakta ve YYEP'nin sosyoekonomik araştırmasının bulgularına yer verilmektedir. Beşinci Bölüm Arazi Edinimi Süreci: bu bölümde arazi edinimi prosedürleri ve uygulama sorumlulukları anlatılmakta, özellikle son çıkan Türk mevzuatı ışığında günümüze değin olan uygulama deneyimi üzerinde durulmaktadır. Altıncı Bölüm Proje nin Yeniden Yerleşime ilişkin Potansiyel Etkileri: bu bölümde Proje kapsamında farklı arazi ve kullanım kategorilerinde gerçekleştirilen daimi ve geçici arazi ediniminin arazi/kaynak kullanımı üzerindeki olası etkileri özetlenmekte, hak sahibi PEİ'lerin geçici ve/veya kalıcı arazi, taşınmaz ve geçim kaynağı kayıplarına göre tazmin edilmelerine yönelik yeniden yerleşim önlemleri açıklanmaktadır. Yedinci Bölüm Halkın Görüşünün Alınması ve Aydınlatılması: bu bölümde YYEP ile ilgili halkın görüşlerinin alınması ve bilgilendirilmesi süreci tanımlanmakta, Proje nin uygulanması sürecinde yeniden yerleşimden doğacak etkilerle ilgili şikayet ve uyuşmazlıkların çözümüne dair hükümler yer almaktadır. Sekizinci Bölüm İzleme ve Değerlendirme: bu bölümde uzman izlemesi de dahil YYEP için izleme ve değerlendirme mekanizması açıklanmaktadır; Dokuzuncu Bölüm Tazminat Maliyetleri ve Bütçesi: bu bölümde TANAP'ın uygulama bütçesi açıklanmaktadır; Onuncu Bölüm Uygulama Çizelgesi: bu bölümde YYEP'nin uygulama çizelgesine yer verilmektedir. Ayrıca, ana YYEP dokümanını destekler nitelikte bazı ekler bulunmaktadır. 18

48 2 PROJE TANIMI 2.1 Boru Hattı Güzergahı TANAP boru hattı güzergahının Türkiye başlangıç noktası Türkiye'nin kuzeydoğusunda Gürcistan sınırıdır. Boru hattı Ardahan, Kars, Erzurum, Erzincan, Bayburt, Gümüşhane, Giresun, Sivas, Yozgat, Kırşehir, Kırıkkale, Ankara, Eskişehir, Bilecik, Kütahya, Bursa, Balıkesir, Çanakkale, Tekirdağ ve Edirne illerinden geçerek Edirne, İpsala'da bulunan Yunanistan sınırında sona erecektir. TANAP'ın Türkiye sınırları içerisinde toplam uzunluğu Türkgözü'nden İpsala'ya kadar km olacaktır (Eskişehir'deki 30 km'lik yanal hat hariç). Boru hattının karadan geçen uzunluğu km, Marmara Denizi altından geçen bölümü yaklaşık 18 km'dir. Proje nin daha ayrıntılı bir tanımı ÇSED Raporunun 2. Bölümünde bulunmaktadır. 2.2 Boru Hattı Güzergahının Tasarımı Boru hattı güzergahı ön fizibilite, fizibilite, temel mühendislik, ara güzergah tayini ve detaylı mühendislik aşamalarından sonra belirlenmiştir. FEED tasarımı sırasında Proje için pek çok güzergah ve tasarım seçeneği değerlendirilmiştir. Güzergah seçim sürecinin detayları ÇSED raporunun 5. Bölümünde bulunmaktadır. TANAP'ın kara boru hattının çapı Eskişehir gaz çıkış istasyonuna kadar 56, Eskişehir'den Türkiye- Yunanistan sınırına kadar 48, Eskişehir - BOTAŞ sistemi arasındaki yanal hatta 30" ve Marmara Denizi geçişinde 36 olarak planlanmaktadır. Boru hattı güzergah geliştirme çalışmalarına dört sabit nokta belirlenerek başlanmıştır. Bu noktalar, Türkiye'nin kuzeydoğusunda Gürcistan sınırında bir nokta, planlanan iki gaz çıkış noktası (biri Batı Anadolu'da Eskişehir'de ve diğeri Trakya Şarköy'de) ve Yunanistan sınırındaki bitiş noktasıdır. İnşaat koridorunun ortalama genişliği, yüzey toprağının inşaat sırasında biriktirilmesi ve aynı zamanda inşaat çalışmalarının devam etmesi amacıyla uluslararası boru hattı yapım kriterlerine uygun olarak 36 metre olarak planlanmaktadır. YYEP hazırlandığı sırada, güzergah belirleme süreci devam ettiği için bu genişlik 48 metre olarak dikkate alınmıştır. Standart çalışma genişliği karayolu, demiryolu ve nehir geçişlerinde inşaat faaliyetlerinin daha geniş bir alanlar gerektirmesi nedeniyle uygun şekilde genişletilebilecektir. Benzer şekilde, zeminde patlatma yapılması gereken kayalık, taban suyu fazla sulu, bataklık alanlarda veya toprak özellikleri nedeniyle özel inşaat teknikleri gerektiren alanlarda çalışma koridoru daha geniş tasarımlanacaktır. Ancak, orman, ve (çevresel olarak) hassas alanlarda söz konusu koridor genişliği 30m ye daraltılacaktır. Basınç gerekliliklerinin yerine getirilmesi için güzergah üzerinde yedi adet kompresör istasyonu tasarlanacaktır. Yunanistan sınırında, Gürcistan sınırında, Eskişehir gaz çıkış noktasında ve Trakya gaz çıkış noktasında olmak üzere dört adet ölçüm istasyonu sisteme dahil edilecektir.. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

49 Türkiye'nin doğal gaz şebekesini beslemek üzere biri Eskişehir'de diğeri Trakya'da olmak üzere iki adet gaz çıkış istasyonu sisteme eklenecektir.. Boru hattı güzergahında ASME (Amerikan Makine Mühendisleri Topluluğu) standart gerekliliklerini karşılayacak biçimde 49 blok vana istasyonu (BVİ) bulunacaktır. Toplamda 12 adet pik istasyonu (Marmara Denizi geçişinin her iki tarafında, 7 kompresör istasyonunun her birinde ve boru hattının Türkiye'ye giriş/çıkış noktalarındaki ölçüm istasyonlarında) kurulacaktır. Boru hattı deniz geçişinde deniz tabanına döşenecektir. Boru indirme operasyonunda döşeme yöntemi ve döşeme aracının boyutlarına ilişkin kısıtlar ve döşeme işlemi sırasında karşılaşılabilecek en olumsuz çevresel koşullar dikkate alınacaktır. 2.3 Yer Üstü Tesisleri (YÜT) Kompresör İstasyonları Kompresör istasyonları, gaz akışının istenen miktara ayarlanmasını sağlamak için gaz basıncını artıracak şekilde tasarlanmaktadır. Her kompresör istasyonu gaz türbinleri tarafından çalıştırılacak ve boru hattından gaz akışıyla gaz tedariki sağlanacaktır. Basınç gerekliliklerinin yerine getirilmesi amacıyla ara noktalarda 7 kompresör istasyonu (Birinci Aşamada 2, İkinci Aşamada 4 ve Üçüncü Aşamada 1 istasyon olmak üzere) inşa edilecektir. Eskişehir Kompresör İstasyonuna (CST-5A) gelen gaz Eskişehir'deki mevcut BOTAŞ İstasyonunun yakınındaki bağlantı noktasından boru hattıyla BOTAŞ sistemine bağlanacaktır. CST-5A'da BOTAŞ'a gaz arzı için ayrı bir kompresör hattı öngörülmektedir Pik İstasyonları Pik istasyonları, boru hattının temizlenmesini sağlamak ve korozyonu önlemek amacıyla kurulur. Proje kapsamında; iki ölçüm istasyonunun her birinin giriş ve çıkış noktalarında birer adet, ve Marmara Denizi geçişi iki yanında birer bağımsız istasyon olmak üzere toplam 12 adet pik istasyonu inşa edilecektir Ölçüm İstasyonları YÜT'ler 4 gaz ölçüm istasyonunu da içermektedir. Bu istasyonlar, boru hattının ülkenin sınır geçişlerinin her iki tarafında ve Türkiye'de belirlenen iki gaz çıkış istasyonundan kontrollü doğal gaz akışını sağlayacak tesislerdir. 7 Bu YEP hazırlanırken bazı yer üstü tesislerinin tam lokasyonlarının belli olmadığı unutulmamalıdır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

50 2.3.4 Blok Vana İstasyonları Blok Vana İstasyonları (BVİ), acil bir durumda gaz akışını kesecek ve kısmi izolasyon sağlayacak yapılardır. Proje kapsamında 49 blok vana istasyonu planlanmaktadır Basınç Düşürme İstasyonları İletim boru hatlarından geçen doğal gaz genellikle yüksek basınçlıdır ve tüketiciye ulaşmadan önce sözleşme spesifikasyonlarına göre gerekli teslimat basıncına düşürülmesi gerekir. Trakya gaz çıkış istasyonunda kurulması planlanan basınç düşürme istasyonu doğal gazın basıncını spesifikasyonda belirlenen düzeye düşürecektir Katodik Koruma Sistemi Elektrik akımına dayalı Katodik Koruma (KK) sistemi, boru hattının dışında korozyon oluşmasını önlemek ve/veya kontrol altında tutmak amacıyla kullanılacaktır. Koruyucu elektrik akımının kesintiye uğraması durumunda korozyon, malzeme/çevre kombinasyonunun durumuna göre normal düzeylerde oluşmaya devam edecektir. Verilen elektrik akımı boru hattının bütününü korumada yetersiz kalırsa, düşük düzeyde korozyon oluşması söz konusu olacaktır Gaz Alım İstasyonları Türkiye'de iki gaz alma istasyonu kurulması planlanmaktadır. Gaz alma istasyonunda bir gaz ölçüm sistemi, bir basınç düşürme sistemi ve muhtemelen bir gaz ısıtma ve soğutma sistemi, bulunabilir. 2.4 Erişim Yolları İnşaat güzergahına ve YÜT'lere ulaşım için genellikle mevcut yollar kullanılacaktır. Erişim yolları personel, ekipman, araç, ağır makine ve Proje çalışmaları için gerekli malzemelerin taşınması için geçici olarak kullanılacaktır. Ağır inşaat makinelerinin seyrine uygun olmayan bir kısım erişim yollarında daha hafif araçlar (pikap vb.) kullanılacaktır. Kullanılacak yolların çoğu asfalt veya stabilize devlet yollarıdır.yolların durumunda genel trafik ve inşaat trafiği için sürüş güçlüğü veya sürüş güvenliği riski yaratacak bir bozulma olmadıkça tadilat gerekmeyecektir. İnşaat döneminde, özellikle yağmurlu ve karlı hava koşullarında yolların kullanılması yolların durumunu kötüleştireceğinden, bölünmemiş ve toprak yolların inşaat ekipman ve araçlarını taşıyacak şekilde iyileştirilmesi gerekebilecektir. Tesviye ve doldurma gibi yol iyileştirme çalışmaları yalnızca mümkün olan hallerde ve önceden düzleme çalışmaları yapılmış ise,yol boyutlarına bağlı kalınarak yapılacaktır (güvenlik gerekçesi olmadıkça yol genişletme çalışması yapılmayacaktır). Gerektiğinde ekipman inşaat koridoru boyunca uygun araçlarla taşınacak ve yol ya da mülk eski haline getirilecektir. Başta dağlık bölgeler olmak üzere bazı yerlerde yeni erişim yollarının yapılması gerekecektir. Boruların ve personelin güvenli taşınabilmesi için mevcut yol ve köprülerde iyileştirme çalışmaları yapılacaktır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

51 Yeni erişim yolları yeterli meyil ve enine eğim ihtiyacı dikkate alınarak tasarlanacak ve yağmur sularının güvenli biçimde yol dışındaki drenaj kanallarına yönlendirilmesi sağlanacak, bu sayede erozyonun önüne geçilecektir.. Kompresör ve Ölçüm İstasyonlarına Erişim Yolları: Kompresör istasyonlarına ve ölçüm istasyonlarına erişim yolları, Proje gereklerine uygun olarak bir alt temel üzerinde asfalt taban ve üst katman şeklinde inşa edilecektir. Blok Vana ve Pik İstasyonlarına Erişim Yolları: Blok vana ve pik istasyonlarına erişim yolları alt temel üzerine çakıl aşınma tabakası yerleştirilerek inşa edilecektir. Tesislere (kompresör ve ölçüm istasyonları, blok vana istasyonları) ulaşım için gerekli erişim yolları inşaat aşamasından önce belirlenecek ve ÇSYP'de belirtildiği gibi çevresel etkileri ve gerekli etki azaltma / tazminat yöntemleri bakımından değerlendirilecektir. 2.5 Geçici Tesisler Kamp sahaları Arazi hazırlık çalışmalarıyla birlikte başlayacak inşaat aşamasında, ilk inşaat faaliyetlerinden biri Proje çalışanlarının kalacakları kampların kurulması olacaktır. Bu sahalar ayrıca boru hattının yapımında kullanılacak boruların, makinelerin ve diğer ekipmanların depolanması için de kullanılabilir. İnşaat süresince çalışanların barınma, yemek ve diğer temel ihtiyaçlarının karşılanacağı bu kamplar lojistik ve yerel koşullar bakımından güzergah üzerinde en uygun yerlerde kurulacaktır. Konut/barınma birimlerinin çoğu konteynır olup; önceden döşenmiş beton traversler üzerine yine önceden döşenmiş su, kanalizasyon ve elektrik şebekesine bağlanacaktır. Bütün inşaat kampları çitle çevrilecek, aydınlatılacak ve güvenlik görevlilerince korunacaktır. Bu geçici inşaat kampları inşaat aşaması tamamlandıktan sonra sökülecektir. Altyapının kaldırılmasından sonra kullanılan alanın tamamı eski haline getirilecektir. Kamp ve çalışma sahası arasındaki mesafe ve seyahat süresini en aza indirmek için sabit kampların yanı sıra daha küçük ara kamplar veya "geçici kamplar" oluşturulabilir. Daha az sayıda işçinin bulunacağı ara kamplar, inşaat güzergah boyunca ilerledikçe daha kolay taşınabilir. Proje için 8 ana kamp ve 17 geçici kamp kurulması planlanmaktadır Boru stok sahaları Boruların depolanacağı boru stok sahaları inşaat aşamasının başında belirlenecektir.. Farklı tipte boru stok sahaları olacaktır: TANAP'ın fabrikadan gelen boruları kabul edeceği ana stok sahalarının yerleri uygun ana limanlar (muhtemelen yük treniyle nakliye imkanı bulunan) olacaktır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

52 Her bölgenin yüklenicisi boru tedarikini uygun TANAP ana boru stok sahasından yapacak ve ilgili bölgenin stok sahasına nakledecektir. Boru stok sahaları düzlenecek, etrafı çitle çevrilecek, düzgün giriş ve çıkış kapısı (kapıları olacaktır. Konteynır halinde bir sayım ofisi, bir depo ofisi ve kalite güvencesi/kalite kontrol (QA/QC) ofisi bulunacaktır. 14 boru stok sahası planlanmaktadır; bunlardan üçü ana stok sahası olacaktır. Boru stok sahaları oluşturulmadan önce alanın bütününde yüzey toprağı sıyrılacak ve sıyrılan toprak uygun koşullarda saklanarak inşaat aşamasının tamamlanmasının ardından geçici tesis alanlarının eski haline getirme çalışmalarında kullanılacaktır. Gerekirse bu alanlara kum ve çakıl yayılacaktır. 2.6 Boru Hattının İnşası TANAP Projesi nin yapımının (erken aşamadaki çalışmalar dahil) 5 yıl sürmesi beklenmekte olup; aşamalı bir yaklaşım izlenecektir; Hazırlık Aşamasının 2014 yılında "erken aşama çalışmaları" ile başlaması ve inşaatın 2018 yılında sona ermesi beklenmektedir. Bu süre zarfında boru hattı döşenecek alanlarda ve inşaat kamplarında, 56" lik boru hattı bölümünün inşaat programının uygulanması için yerel yüklenicilerden yararlanılarak inşaat faaliyetlerinin sürdürülmesi beklenmektedir. Erken aşama çalışmaların diğer bileşenleri; yolların iyileştirilmesi, köprü/altyapı güçlendirilmesi/değiştirilmesi ve güzergah üzerinde kalan arkeolojik sahalarda arkeolojik kurtarma kazıları yapılmasını içermektedir. Birinci Aşama 56" boru hattı bölümünün inşaat faaliyetlerini içermekte olup; 2015'in birinci çeyreğinden itibaren yaklaşık 3.5 yıl sürecektir. Mekanik çalışmaların Aralık 2017'de tamamlanması ve 6 aylık işletmeye alma süresinin ardından 30" bağlantı hattından Eskişehir gaz alma istasyonuna ilk gazın Haziran 2018'de verilmesi planlanmaktadır. İkinci Aşama 48" boru hattı bölümünün inşaat faaliyetlerini içermekte olup 2015'in birinci çeyreğinden itibaren 4 yıl sürecektir. 56"'lik bölüm için birinci yılda "erken aşama çalışmalar" yürütülecektir. Mekanik çalışmaların Aralık 2018'de tamamlanması ve Trans Adriyatik Boru Hattına (TAP) ilk gazın Haziran Temmuz 2019'da verilmesi planlanmaktadır. Boru hattı inşaatı, güzergah üzerinde başlangıç ve bitiş kilometre noktaları yaklaşık olarak belirlenmiş bölümler dahilinde yürütülecektir. Boru hattının yapımı sırasında boru hattının bir defa da en fazla 48 km'lik bir bölümünde inşaat faaliyetleri yürütülecektir. Bir gün içerisinde toplam 700 m uzunluğunda boru kanala indirilecek ve ardından dolgu yapılacaktır. Eski haline getirme işlemi teoride boruların üstü kapatılır kapatılmaz yapılsa da, uygulamada hava koşulları veya uygulama takviminden kaynaklanan sorunlar nedeniyle kanalın kapatılmasından itibaren bir ay içerisinde yapılmaktadır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

53 Boru hattının denizden geçen bölümü deniz tabanına döşenecektir. Denizdeki boru hattı inşaat çalışmaları sırasında, kıyı bölgelerinde olmak üzere Çanakkale boğazının her iki yakasında sınırlı tarama çalışması gerçekleştirilecektir. Boru döşeme, kanal açma ve duba çapalarının yerleştirilmesi gibi boru hattının deniz tabanı üzerine yerleştirilecek kesiminin yapımına ilişkin faaliyetler sırasında deniz tabanındaki habitata rahatsızlık verilecektir. Bu faaliyetler belirlenen çalışma alanlarıyla sınırlı tutulacaktır. Boru hattının üçüncü şahıslara ait yüksek gerilim hatları ile kesişmesinden mümkün olduğunca kaçınılmaya çalışılacaktır. Etkileşim/müdahale sorunlarının yaşanmaması için hattın diğer boru hatları ile kesişmesinden de kaçınılacaktır. Bu tür mevcut hatlarla kesişmelerin kaçınılmaz olduğu durumlarda, geçiş teknikleri, yaklaşım mesafeleri ve güvenlik önlemlerinin dikkate alınacağı kesişim tasarımı geliştirilecektir. Boru kaynakları yerinde hidrotest ile, işletmeyle ilgili ve çevresel basınç yükleri bakımından kontrol edilecektir. Boru hattı desteklerinin stabilizesi kayma ve devrilmeye karşı kontrol edilecektir. Geçiş tasarımında ayrıca toprağın taşıma mukavemeti ve ayrıca desteksiz tavan açıklığından kaçınmak için ek destek gerekliliği dikkate alınmalıdır. İnşa edilen boru hattının ilgili düzenlemelere uygunluğunu ve amaçlanan kullanıma uygun olduğunun beyan edilmesini temin etmek amacıyla inşaat sonrası test operasyonları yürütülecektir. Boru hattı testi, hava koşullarına bağlı olmakla birlikte mümkün olursa nihai eski haline getirme çalışmaları da dahil boru hattının yapımıyla ilgili bütün çalışmaların tamamlanmasından sonra yürütülecektir. Boru hattının bütünlüğünü teyit etmek amacıyla boru hattının bütününe hidrostatik test uygulanacaktır. 2.7 Boru Hattının İşletilmesi Boru hattının işletilmesi Ankara'da bulunan Ana Kontrol Merkezi (AKM) ve Eskişehir'de Kompresör İstasyonu CST-5 içerisinde kurulacak Yedek Kontrol Merkezi (YKM) aracılığıyla gerçekleştirilecektir. Kompresör istasyonları, ölçüm istasyonları, pik istasyonları, gaz çıkış istasyonları ve blok vana istasyonları gibi SCADA sistemine bağlı bütün boru hattı tesisleri bu merkezlerden sürekli izlenecek, kontrol edilecek ve gözetimleri yapılacaktır. Her iki kontrol sistemi de birebir aynı yapılandırılacak ve donatılacaktır. İki istasyon arasındaki tek fark, AKM'nin önceliğe ve kontrolü YKM'nin elinden alma yeteneğine sahip olmasıdır. Kontrol merkezlerinde İşletme, mühendislik konsolları, veri depolama ve yönetim sistemleri ile bütün tesislerle haberleşmeyi sağlayacak sistemler bulunacaktır. Kontrol merkezlerinin Güney Kafkas Boru Hattı Şirketi (SCPC) ve Trans Adriyatik Boru Hattı (TAP) sistemleriyle doğrudan iletişimi olacaktır. Normal işletme koşullarında, boru hattına giren gazın yönetimine ilişkin gaz kontrolü, bütün müşterilerin kendi paylarına düşen gazı zamanında teslim almalarını sağlayacaktır. Gazı bu uzun boru hattının farklı bölümlerinden geçerken izlemek için gelişmiş sistemler gereklidir. Ana ve yedek kontrol merkezleri, boru hattından iletilen doğal gazı izleme ve kontrol etme işlevini yerine getirmek amacıyla boru hattının bütünündeki cihazlardan, ölçüm ve kompresör istasyonlarından veri toplar, birleştirir ve veri yönetimini gerçekleştirir. Kontrol istasyonuna gelen verilerin çoğu (Denetim kontrolü ve veri Toplama) SCADA sistemi tarafından sağlanmaktadır. Bu sistem, boru hattı boyunca ölçümleri alarak veri toplayan ve bunları Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

54 ana ve yedek kontrol merkezlerine ileten gelişmiş bir veri denetim sistemidir. Bu sistemle, boru hattı boyunca akış hızı, işletmesel durum, basınç ve sıcaklık değerleri kullanılarak boru hattının istenen herhangi bir andaki durumunu değerlendirmek mümkündür. SCADA sistemi gerçek zamanlı çalışır. Diğer bir deyişle, boru hattı boyunca alınan ölçüm sonuçlarıyla bunların kontrol merkezine iletilmeleri arasında çok kısa bir zaman gecikmesi söz konusudur. Normal ve kararlı durum operasyonlarının yanı sıra, merkezi gaz kontrolü, operatörlerin talepte beklenen değişikliklere veya ekipmanların planlı devre dışı bırakılması gibi durumlarda gerekli işlemleri yapmalarına olanak sağlar. Sistem bölümlerinde sızıntı, vana kolu sızıntıları, önemsiz ekipman ve boru hattı arızaları gibi küçük yüzeysel kaçakları genellikle sistemi kapatmaksızın gidermek mümkün olabilmektedir. Ancak, onarım sırasında geçici olarak akış miktarının ve basıncının düşürülmesi gerekebilir. Kontrol dışı üçüncü şahısların sebep olduğu boru hattının delinmesi gibi büyük çaplı çevresel sızıntılar meydana geldiğinde büyük olasılıkla sistemin kapatılması, etkilenen bölümün izole edilmesi ve gazın boşaltılması, hasar gören borunun bakım tesisinde bulunan önceden test edilmiş başka bir boruyla değiştirilmesi gerekecektir. İç haberleşmenin yitirilmesi genellikle sistemin kapatılmasını gerektirmez. Kompresör ve ölçüm istasyonları yerel kontroller aracılığıyla kendi başlarına çalışmaya devam edebilirler. Kararlı durum koşulları devam ettiği sürece sistem, onarım sırasında veya yedek iletişim sistemi devreye alınırken işlevini sürdürebilir. Çok düşük bir olasılık olmakla birlikte bir fiber optik kablonun bütünüyle kopması durumunda, her bir istasyondan Ana Kontrol Merkezi ve Yedek Kontrol Merkezi ile alternatif yer, uydu haberleşme yollarıyla iletişim kurulabilir. Boru hattı teslimat sistemi, %94.'lik işletmesel emre amadelik için tasarlanmıştır ve bu da yıllık işletme saati anlamına gelmektedir. Proje tasarımındaki işletmesel emre amadelik rakamlarının gerçekleşebilmesi için sorumluluk alanına, araçla 2 saatte ulaşabilecek şekilde bakım merkezlerinin oluşturulması gerekecektir. Genel olarak, bu bakım merkezleri her bir kompresör istasyonunda konuşlandırılacak ve ayrıca her istikamette 200 km'lik bir sorumluluk alanı olacaktır. Güvenilir işletme için düzenli ve takvime bağlanmış bakım esastır. Bunun için eğitimli bakım personeli, yeterli araç ve yedek parça stoku ve sistemdeki her ekipman için programlı bir bakım çizelgesi gereklidir. Boru hattı önceden belirlenen bir bakım ve denetim planına tabi olacaktır. Bundan amaç hasar, hasarın olası neden(ler)inin ve boru hattı sisteminin çalışabilirlik düzeyini tespit etmektir. Denetim planı kapsamında kural olarak işletme/rutin dışı aşamada periyodik doğrudan denetimler (ROV tarafından) ve dolayı etütler (jeofizik araçlarıyla) gerçekleştirilecektir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

55 2.8 Su geçişleri 1,805 km'lik boru hattı güzergahı üzerinde Marmara Denizi de dahil yaklaşık 200 su geçişi bulunmaktadır. Bu geçişlerin mühendislik unsurları henüz bilinmediği için, bu YYEP'de su geçişlerinin geçim kaynakları üzerindeki etkileri ele alınmayacaktır. Proje nin izleme ve değerlendirme sürecinde su geçişlerinin geçim kaynakları üzerindeki potansiyel olumsuz etkilerinin belirlenmesi ve bu etkilerin azaltılması konusuna özel önem verilecektir. 2.9 Arazi Gereksinimlerinin Özeti Proje nin gerçekleştirilebilmesi için belirlenen arazi gereksinimleri aşağıda, Tablo 5'te verilmiştir. Mülkiyet edinimi kompresör istasyonları, blok vana istasyonları, enerji nakil hattı direk yerleri ve katodik koruma sistem anot yatakları gibi yer üstü tesisleri ve yapılacak erişim yolları için gereklidir. Ancak, Proje için gerekli arazilerin çoğunluğuna geçici kullanım amacıyla ihtiyaç duyulmaktadır. YÜT'ler için alınacak daimi mülkiyet hakları dışında, kalıcı ve geçici kullanım için edinilecek bütün araziler inşaat çalışmalarının tamamlanmasının ardından bazı kısıtlamalarla eski sahiplerinin/kullanıcılarının kullanımına açılacaktır. Tablo 5: Proje için Arazi Gereksinimleri Boru Hattı Sistemi Boru Hattı İnşaat Koridoru (48 metre genişliğinde) Gereken Arazi (ha) 8,401 Kullanım Kalıcı Geçici ve Alınacak Hak Daimi ve müstakil nitelikli üst kullanım hakkı ve Geçici irtifak hakkı Yer Üstü Tesisleri (YÜT) 242 Kalıcı Mülkiyet hakkı Ana Kamp Sahaları 318 Geçici Geçici irtifak hakkı veya Kiralama Anlaşması Taşınır Kamplar 234 Geçici Geçici irtifak hakkı veya Kiralama Anlaşması Boru Stok Sahaları 319 Geçici Geçici irtifak hakkı veya Kiralama Anlaşması Alt toplam (bilinen arazi ihtiyaçları) 9,514 Erişim Yolları Belirlenecek Kalıcı Mülkiyet hakkı Havai Enerji Nakil Hattı (HEH) Belirlenecek Kalıcı Daimi ve müstakil nitelikli üst hakkı Direk yerleri (pilon) Kalıcı Mülkiyet hakkı Katodik Koruma Sistemleri Belirlenecek Kalıcı Daimi ve müstakil nitelikli üst hakkı Toplam Belirlenecek Nihai 36 m lik inşaat koridorunda hem geçici hem kalıcı arazi kullanım ihtiyacı olacaktır. 16 metrelik sağlık koruma bandı için Daimi ve müstakil nitelikli üst hakkı alınırken 16 metre sınırından başlayarak kalan 20 metre için geçici irtifak hakları alınacaktır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

56 16 m Geçici İrtifak Hakkı Boru h. 8 m 4 m 8 m Daimi ve Müstakil Nitelikli Üst Hakkı Geçici İrtifak Hakkı Şekil 10: TANAP İnşaat Koridoru (36 metrelik güzergah koridoru) Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

57 3 POLİTİKA VE MEVZUAT ÇERÇEVESİ Bu bölüm Türkiye deki arazi edinimi, kamulaştırma ve gönülsüz yeniden yerleşimle ilgili temel politikayı ve mevzuat çerçevesini TANAP Projesi kapsamında ana hatlarıyla belirtmektedir. İlgili WB/IFC politikaları ile Ekvator İlkeleri'nin ve Türk mevzuatının bir özetini sunmaktadır. Yerel mevzuat evsiz ve arazisi olmayanlar için uluslararası politikalara oranla daha dar tanımlanmış seçenekler sağlamaktadır. Öte yandan uluslararası politikalar, büyük yatırımların toplumsal sürdürülebilirliği ve toplumun katılımı konusunda rehberlik sunmaktadır. Uluslararası politikalar; olumsuz etkilenen grupların projelerden yarar sağlaması amacıyla arazi edinimi ve yeniden yerleşim planlarının birer kalkınma projeleri olarak ele alınması ihtiyacına dikkat çekmektedir. TANAP arazi edinimi ve yeniden yerleşim konusunda uluslararası ve ulusal yasal politikaları izleme taahhüdünde bulunmaktadır. Bu politikaların temel amacı, Proje den arazi edinimine konu taşınmazların mümkün olduğunca rızaen edinimleri olup; TANAP, bu politikalara bağlı kalacaktır. Yeniden Yerleşim Eylem Planı (YYEP) açısından Uluslararası ve yerel standartlar arasında çeşitli boşluklar bulunmaktadır. Öncelikle, Türk yasaları gereğince ekonomik ve fiziksel yerinden edilmeye neden olan yatırımlar için YYEP hazırlanması bir zorunluluk değildir. Benzer şekilde sosyal etki değerlendirmesi (SED), uluslararası politikalar kapsamında bir şart iken Türk yasaları yatırımların onaylanması için bu şartı gerektirmemektedir. Buna ek olarak, ulusal yasalarda YYEP ve SED kapsamında halka görüşme ve bilgilendirme koşulu aramamaktadır. YYEP görüşmeleri ve bilgilendirme ile ilgili faaliyetler, Türk ulusal mevzuatında gereğince açık ifade edilmediğinden IFC politikalarının uygulanmasını gerektirmektedir. Türk yasalarındaki boşluklar, aşağıda ayrıntıları verilen Ev Sahibi Hükümet Anlaşması ve Uluslararası Anlaşmalar çerçevesinde kapatılacaktır. Öte yandan, boru hattının inşaat koridoru içerisinde kalan veya bu koridoru kullanan evsiz ve topraksız ailelere destek sağlanması hususları yerel mevzuatta, uluslararası enstrümanlarla karşılaştırıldığında belirgin bir biçimde tanımlanmamıştır Arazi Edinimiyle İlgili Temel Yasalar Türk Anayasası Türk Anayasasının üçüncü bölüm "Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler", üçüncü kenar başlığı altında bulunan 46. Madde Kamulaştırma konusunu ele alır. Söz konusu madde, bir kalkınma projesinin kamu yararına hizmet ettiği durumlarda, devletin kamulaştırma sürecini başlatmaya ve yürütmeye yetkili olduğunu belirtir. Tüm boru hattı, baraj, havaalanı, karayolu ve diğer benzeri büyük ölçekli altyapı projelerinin kamu yararına olduğu düşünülerek 46. maddeye esas teşkil eder. Bu madde Kamulaştırma yasasına atıfta bulunur. Anayasanın ilgili maddesi, özel durumlar hariç "Kamulaştırma bedeli ile kesin hükme bağlanan artırım bedeli nakden ve peşin olarak ödenir... Kamulaştırılan topraktan, o toprağı doğrudan doğruya işleten küçük çiftçiye ait olanların bedeli, her halde peşin ödenir" hükmündedir. Arazi kamu yararına edinilse bile kamulaştırma işlemini yürüten kuruluşlar, kamulaştırılan taşınmazların bedellerini mülk sahiplerinin banka hesaplarına ödemeden fiili olarak araziye giremez ve proje inşaatına başlayamazlar. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

58 Türkiye de yeniden yerleşime ilişkin herhangi bir anayasal ilke yoktur. Bununla birlikte Anayasa nın 44 ve 45. Madde leri, yeniden yerleşim faaliyetleriyle ilişkilidir. 44. Madde, toprak mülkiyetini ele alır ve devletin elinde toprak bulunmayanlarla yetersiz araziye sahip olanları koruma yükümlülüğünü belirtir. 45. Madde, devletin tarım ve hayvancılık faaliyetleriyle uğraşanları destekleme yükümlülüğümü açıklar. 56. Madde, herkesin sağlıklı bir çevrede yaşama hakkını tekrar teyit eder Hükümetlerarası Anlaşma (HA) ve Ev Sahibi Hükümet Anlaşması (EHA) Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Devleti arasındaki Hükümetlerarası Anlaşma (HA), 26 Haziran 2012'de imzalanmıştır ve iki ülke parlamentosunda onaylanarak yasalaşmıştır. HA, Hazar Denizi nden çıkan doğalgazın, bir ihraç boru hattıyla Azerbaycan ve Türkiye topraklarından geçerek taşınmasının yasal ve ticari alt yapısını uluslararası hukuk ve her iki ülkenin kanunları çerçevesinde tanımlamaktadır. Ev Sahibi Hükümet Anlaşması (EHA), Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Trans Anatolian Natural Gas Pipeline Company B.V. arasında 26 Haziran 2012 de imzalanmış ve 19 Mart 2013'te Resmi Gazete'de yayınlanarak Türkiye Cumhuriyeti'nin 6375 sayılı Kanunu olarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu EHA ayrıca, Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı nın Türkiye kesiminin uygulanması, işletilmesi ve devreden çıkarılması konularının yasal temeli oluşturur ve HAA nın ayrılmaz bir parçasıdır. EHA Türkiye içerisinde Proje faaliyetlerini gerçekleştirmek, boru hattını inşa ederek işletmek için gerekli tüm arazi haklarının edinip; Trans Anatolian Gas Pipeline Company B.V. ye devir etmek görevini Atanmış Devlet Kurumu (ADK) olarak Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı na verilmiştir. Türk Hükümeti Proje'nin arazi edinimi ve yeniden yerleşim gereklerinin uygulanmasından yükümlü olmak üzere BOTAŞ'ı tayin etmiştir. BOTAŞ, boru hattının tasarımı, tedariki ve yapımıyla görevli değildir ve boru hattının işletmesine katılmaz; bu görevler, TANAP tarafından gerçekleştirilecektir. Ev Sahibi Hükümet Anlaşması nın (EHA) 5. Maddesi: Ev Sahibi Hükümet, Türkiye Cumhuriyeti nin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nı Atanmış Devlet Kurumu olarak yetkili kılar ve atar. Anlaşma TANAP Proje Tüzel Kişiliği tarafından talep edildiği taktirde Atanmış Devlet Kurumu nun (ADK) Anlaşma da belirtilen hakların, lisansların, vizelerin, ruhsatların, sertifikaların, yetkilendirmelerin, onayların, olurların ve izinlerin verilmesi konusunda ve bilgi, dokümantasyon, veri ve diğer materyallerin temini konusunda yardım sağlayacağını belirtir. Anlaşma ayrıca, ADK nin Yürürlük Tarihi nin hemen ardından, TANAP Projesi konusunda TANAP Projesi Tüzel Kişiliği için doğrudan bir iletişim noktası belirleyeceğini ifade eder. Anlaşma nın 7. Madde si TANAP Projesi Tüzel Kişiliği nin Proje Faaliyetleri için gerek duyulan herhangi bir gerçek veya bireysel mülkiyeti kiralama veya uygun hallerde satın alma veya edinme hakkı ya da TANAP Projesi içindeki işletmeleri veya menfaati yönetme hakkı dahil, Proje Faaliyetlerini gereğince yerine getirmek amacıyla herhangi bir Proje Katılımcısı'nın görüşüne göre makul olarak gerekli olabileceği üzere, Ülke Arazisi içerisinde şubeler, kalıcı kuruluşlar, ofisler ve diğer işletme veya varlık biçimlerini kurma haklarına sahip olacağı hükmünü kapsar. EHA nın 16. Madde sine göre: Ev Sahibi Hükümet, Arazi Hakları ile ilişkili olarak Devlet in yükümlülüklerinin yerine getirilmesi amacıyla bir Devlet Tüzel Kişisi (Arazi Hakları Kuruluşu) Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

59 yetkilendirecek ve atayacaktır. Ayrıca, Devlet Makamları tarafından işbu Anlaşma'da TANAP Projesi Tüzel Kişiliği ne verileceği üzere arazi hakları, özellikle Proje Arazisi ile ilgili münhasır kullanım, inşaat, tasarruf ve kontrol (iyelik hariç) hakları, iyelik dışındaki mülkiyet haklarını teşkil eder. İnşaat Koridoru nun TANAP Projesi Tüzel Kişiliği tarafından EV Sahibi Hükümete bildirilmesinden önce var olan başka herhangi bir altyapı (boru hattı dahil) konusunda başka herhangi bir Tüzel Kişi nin haklarını daima gözetmek suretiyle, Ev Sahibi Hükümet, Arazi Hakları nın edinilmesinde ve kullanılmasında TANAP Projesi'ne yardımcı olacaktır. EHA nın bu maddesi ayrıca, Ev Sahibi Hükümetin Arazi Hakları konusundaki süreci hızlandırmak üzere "Makul Çaba" sarf edeceğini belirtir. TANAP Projesi Tüzel Kişiliği, arazi haklarının edinimiyle ilişkili harcamaları uygun ve doğrulanabilir bir biçimde karşılayacaktır. Bunlar, 17. Madde de ve/veya Uluslararası Finans Şirketi nin Performans Standardı 5'te belirtilen ilkelerde tanımlandığı üzere, Çevresel ve Sosyal Standartların uygulanmasından doğan herhangi bir ek yükümlülüğün veya koşulun sonucu olarak ortaya çıkan masrafların ve harcamaların ödenmesini içerecektir. TANAP Projesi Tüzel Kişiliği ayrıca, arazi haklarının edinildiği Kişilere (Gerçek kişiler, Devlet Makamları Tüzel Kişiler) Ulusal Yasalar gereğince arazi edinim masraflarının ödenmesinden de sorumlu olacaktır. Buna benzer tüm harcamaları ve talepleri Ev Sahibi Hükümet tazmin edecektir. Proje arazisi bakımından, Ev Sahibi Hükümet; devlet arazisi söz konusu ise, Ulusal Yasalar kapsamında belirlenen prosedürlere göre arazi haklarını TANAP Projesi Tüzel Kişiliği ne kullandıracak ve diğer ilgili Devlet Makamları nın aynı şekilde davranmasını sağlayacaktır. Devlet Arazisi olmayan Arazi söz konusu ise, Ulusal Yasalar kapsamında teşkil edilmiş prosedürlere göre Arazi Hakları'nın edinilmesinde TANAP Projesi Tüzel Kişiliği'ne yardımcı olacaktır. Arazi Hakları Kuruluşu nun üçüncü Kişiler adına Arazi Hakları nın edinilmesi sürecini icra etmek ve yönetmek üzere kabiliyet ve uzmanlık teşkil etmiş olduğu hallerde, Ev Sahibi Hükümet; kendi adına makul bir maliyete dayalı koşulda TANAP Projesi Tüzel Kişiliği'ne aynı şekilde hareket edilmesi için teklifte bulunulmasını sağlayacaktır. Anlaşma nın 16. Madde si ayrıca TANAP Projesi Tüzel Kişiliği nin, Tapu Sicili Kanunu'nun yabancı Kişiler ve yabancı sermaye şirketleri için edinimle ilgili olarak geçerli olan ayni kısıtlayıcı hükümlerine tabi olmayacağını belirtir. EHA, Ev Sahibi Hükümetin TANAP Projesi Tüzel Kişiliği ne: Proje Faaliyetleri'nin gerçekleştirilmesi amacıyla Proje Arazisi içerisinde kalan arazinin (uygun olduğu üzere) kullanımı, işgali, tasarrufu, kontrol edilmesi veya üstünde ve/veya altında inşaat yapılması konusunda ayni münhasır ve kısıtlamasız haklarının (iyelik hariç), ve TANAP Projesi Tüzel Kişiliği'nin yegane takdir yetkisinde olmak üzere Proje Arazisi'nin, Devlet Makamları tarafından temin edilmesi gereken kamu hizmetleri için gerek duyulanlar hariç, başka herhangi bir Kişi tarafından kullanımını, işgalini, tasarrufunu veya kontrolünü ve Proje Arazisi üstünde ve/veya altında inşaatını kısıtlama veya bunlara izin verme hakkının verilmesini sağlayacaktır. Devlet Makamları, Proje Arazisi ne müdahale etmemek ve Proje Faaliyetleri ni olumsuz etkilememek için daima azami gayreti gösterecektir. EHA, Ek 3.2 de imzalandığı şekli ile verilmiştir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

60 Sayılı "Petrolün Boru Hatları yoluyla Transit Taşınması hakkında Kanun" 23 Haziran 2000 tarih ve 4586 sayılı Petrolün Boru Hatları yoluyla Transit Taşınması hakkındaki Kanun'un 8. Maddesi kamulaştırma ve tescil konularını ele almaktadır. Buna göre, Boru hattı güzergâhı ve diğer tesislere ilişkin olarak arazi ile ilgili yapılması gereken etüt, izin, kamulaştırma ve diğer işlemleri yürütmek üzere, Bakanlar Kurulu bir kamu kurum veya kuruluşunu görevlendirebilir. Bu kamu kurumu veya kuruluşu, etkilenen varlıkların hızlı bir şekilde kamulaştırılmasına ilişkin kararları almaya yetkilidir. Ayrıca kamulaştırma sürecinde doğabilecek yasal anlaşmazlıkları çözümlemeye yetkili kılınmıştır; AHK, araziyi edinmek üzere kamulaştırma yapabilir ve/veya daimi ve müstakil haklar dahil irtifak hakkı tesis edebilir; Kamulaştırma ve/veya irtifak harcamaları veya üçüncü kişilere verilen herhangi bir maddi zarar, arazi edinim maliyeti olarak dikkate alınır; Arazi edinim maliyeti yatırımcı tarafından ödenir; Boru hattı boyunca mevcut olan devletin sahibi olduğu araziler, etkilenmiş olan tapusuz ve tespit edilmemiş alanlar, ayrıca kısıtlanmamış orman alanları, Hazine adına tapu siciline kaydedilecektir. Bunun ardından bu araziler, AHK nin kullanımına verilecektir; Transit petrol boru hattı güzergahı üzerinde olup, 4342 sayılı Mera Kanunu na tabi olmayan otlak arazileri, çayırlar ve yazlık ile kışlık otlatma alanları, Hazine adına kaydedilecektir. Bunun ardından bu alanlar, AHK ye tahsis edilecektir; Orman alanlarının kullanımı, 6831 sayılı Orman Kanunu tarafından düzenlenir; AHK nin adına tescil edilen daimi ve müstakil nitelikli haklar, Proje nin tüm petrol hakkı sahiplerine (sertifikalı olanlar) tahsis edilecektir veya devredilecektir; ve Boru hattı ve ilgili tesisler, tapu siciline kaydedilecektir. Bu kayıt; AHK tarafından aksi belirtilmedikçe, söz konusu mülkün kullanım amacını yansıtacaktır sayılı Kamulaştırma Yasası 1. Bu yasa aşağıda belirtilen konularda izlenecek işlemleri belirlemektedir: Kamu yararı için gerektiğinde Özel hukuka tabi olan gerçek veya tüzel kişilere ait taşınmazların kamulaştırılması, Kamulaştırma bedelinin hesaplanması, Taşınmazın mülkiyetinin ve irtifak hakkının kamulaştırma idaresi adına kaydedilmesi (tescil edilmesi), Kullanılmayan taşınmazların iadesi ve Karşılıklı hak ve yükümlülükler ile bunlara ilişkin anlaşmazlıkların çözümlenmesine yönelik usul ve esaslar. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

61 Aşağıdaki bölümlerde Proje nin arazi edinimine ilişkin yasa maddeleri kısaca açıklanmıştır. Yasanın tam metni Ek 3.3 te verilmiştir Madde 3 - Kamulaştırma Şartları İdareler, kanunlarla yapmak yükümlülüğünde bulundukları kamu hizmetlerinin veya teşebbüslerinin yürütülmesi için gerekli olan taşınmaz malları, kaynakları ve irtifak haklarını; bedellerini nakden ve peşin olarak veya aşağıda belirtilen hallerde eşit taksitlerle ödemek suretiyle kamulaştırma yapabilirler Madde 5 Kamu Yararı Kararı Verecek Merciler Yasanın 5. Maddesi, kamu yararı kararı alabilecek yetkili makamları belirler. Proje söz konusu olduğunda bu karar, AHK tarafından alınır ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından onaylanır. TANAP Projesine ilişkin kamu yararı kararı, 7 Şubat 2014 te alınmıştır Madde 7 Kamulaştırmada öncelikle yapılacak işlemler ve İdari Şerh Kamulaştırmayı yapacak idare, kamulaştırma veya kamulaştırma yolu ile üzerine irtifak hakkı kurulacak taşınmaz malların veya kaynakların sınırını, yüzölçümünü ve cinsini gösterir ölçekli planını yapar veya yaptırır; kamulaştırılan taşınmaz malın sahiplerini, tapu kaydı yoksa zilyetlerini ve bunların adreslerini, tapu, vergi ve nüfus kayıtları üzerinden veya ayrıca haricen yaptıracağı araştırma ile belgelere bağlamak suretiyle tespit ettirir. İdare, kamulaştırma kararı verdikten sonra kamulaştırmanın tapu siciline şerh verilmesini kamulaştırmaya konu taşınmaz malın kayıtlı bulunduğu tapu idaresine bildirir. Malikin bildirim tarihinden sonra değişmesi halinde tapu sicili idaresi, mülkiyette veya mülkiyetten ayrı türdeki haklarda meydana gelecek tüm değişiklikleri idareye bildirmekle yükümlüdür. Madde 10 uyarınca kamulaştırma ücretinin belirlenmesine ve idare adına tescil ettirmeye ilişkin talebi belirten, mahkemeden alınacak belge, şerh tarihinden itibaren altı ay içerisinde tapu idaresine ibraz edilmez ise bu şerh tapu sicili kayıtlarından resen silinir Madde 8 Satın Alma Usulü Madde 8 uyarınca, kamulaştırma kararı verildikten sonra idare taşınmazların değerini belirleyecek bir veya daha fazla sayıda kıymet takdir komisyonu (en az 3 kişiden oluşan) görevlendirilir. Buna ek olarak uzlaşmalar için bir veya daha fazla sayıda uzlaşma komisyonu (yine en az 3 kişiden oluşan) tayin edilir. İdare, söz konusu taşınmazı devralma niyeti konusunda sahibine bildirimde bulunduktan sonra taşınmazın sahibi veya temsilcisi, taşınmazı satma niyetiyle (bildirimden sonra 15 gün içerisinde) idareye başvurursa, pazarlık görüşmeleri komisyon tarafından belirlenen tarihte yapılır ve tahmini değeri aşmayan bir tutarda uzlaşmaya varılırsa, tutanak imzalanır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

62 İdare, tutanakta belirtilen tutarı kırk gün içinde hazırlar ve taşınmazın sahibinden, tapu senedinde belirtilen tarihte mülkiyet haklarını idare adına devretmesini ister. Hakların devri gerçekleşir gerçekleşmez kamulaştırma ücreti ödenir. Bir uzlaşmaya varılamadığı veya devrin gerçekleşmediği hallerde, Yasanın 10. Maddesi uyarınca işlem yapılır Madde 10 Kamulaştırma Bedelinin Mahkemece Tespiti ve Taşınmazın İdare Adına Tescili 10. Madde, kamulaştırmanın satın alma yoluyla yapılamaması halinde idarenin, taşınmazın bulunduğu yerdeki asliye hukuk mahkemesine başvurmasını ve söz konusu taşınmazın kamulaştırma ücretinin belirlenmesine ve bu ücretin ödenmesi karşılığında idare adına tescilinin yapılmasına ilişkin kararın alınmasını talep etmesini öngörür. İdarenin başvurusundan itibaren 30 gün içinde Mahkeme, taşınmazların sahibini açıklamalı bir davet yoluyla toplantı tarihi konusunda bilgilendirir. İncelemeler sonucunda adresleri bulunamayanlara, Tebligat Yasası'na (7201 Sayılı) göre bildirim yapılarak bu kişiler duruşmaya katılmaya davet edilir. Mahkeme ayrıca, söz konusu taşınmazın bulunduğu yerde yayınlanan (varsa) yerel bir gazetede ve Türkiye genelinde yayınlanan gazetelerden birinde ilan yoluyla, söz konusu kamulaştırma hakkında en az bir kez bilgi verir. Duruşma gününde hakim, tarafları, taşınmazın değeri konusunda bir uzlaşmaya varmaya davet eder. Uzlaşmaya varılırsa, hakim, söz konusu ücreti, kamulaştırma ücreti olarak dikkate alır. Bir uzlaşmaya varılamadığı hallerde hakim, taşınmazın değerini belirlemek üzere keşif ister (on gün içinde) ve ikinci duruşma için tarih (keşiften sonra otuz gün içinde) tayin eder. İkinci duruşmada tarafların değer konusunda yine anlaşamaması halinde hakim, on beş gün içinde değerleme yapılması amacıyla yeni bir bilirkişi kurulu tayin eder ve ardından, hem raporlara hem de tarafların ve bilirkişilerin beyanatlarına dayanarak adil ve eşitlikçi bir kamulaştırma ücreti tespit eder. Tespit edilen ücret, taşınmazın, kaynağın veya ilgili irtifak haklarının kamulaştırma ücretidir. Mahkeme, taşınmaz sahibi adına bir bankaya yatırılacak ücret için idareye on beş gün tanır. Hak sahibinin belirlenemediği hallerde mahkeme, ileride ortaya çıkacak hak sahibine verilmek üzere söz konusu tutarın bloke edildiğini belirten bir banka makbuzunun temini ve bu kararın tapu sicili dairesine ve söz konusu ücretin yatırıldığı bankaya bildirilmesi koşuluyla, taşınmazın idare adına tesciline karar verir. Tescil hakkındaki hüküm kesindir ve tarafların, ücretle ilgili temyiz hakları saklıdır Madde 11 Kamulaştırma Ücretinin Belirlenmesine ilişkin Esaslar Yasa, 15. Madde uyarınca oluşturulacak bilirkişi kurulunun, kamulaştırılacak taşınmaz mal veya kaynağın bulunduğu yere mahkeme heyeti ile birlikte gideceğini, hazır bulunan ilgilileri de dinleyeceğini ve kamulaştırma ücretini tespit eden, gerekçeli bir rapor hazırlayacağını ifade eder. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

63 Taşınmaz malın değerinin tespitinde, kamulaştırmayı gerektiren imar ve hizmet teşebbüsünün sebep olacağı değer artışları ile ilerisi için düşünülen kullanma şekillerine göre getirebileceği değer artışları dikkate alınmaz. Kamulaştırma yoluyla irtifak hakkı tesisinde, bu kamulaştırma nedeniyle taşınmaz mal veya kaynakta meydana gelecek kıymet düşüklüğü gerekçeleriyle belirtilir. Bu kıymet düşüklüğü kamulaştırma bedelidir Madde 12 Kısmi Kamulaştırma Kısmen kamulaştırılan taşınmazın değeri bu Madde de tanımlanmış olup, taşınmazın kamulaştırmadan hariç tutulan kısmının kullanılmaya uygun olması halinde, herhangi bir tesisatın kullanılabilir bir duruma getirilmesi için gereken harcamaların hesaplanacağı ve kamulaştırma ücretine ilave edileceği belirtilir. Kısmen kamulaştırılan taşınmaz malın değeri aşağıda belirtilen şekilde belirlenir: a) Taşınmaz malın etkilenmeyen kısmının değerinde hiçbir değişiklik olmaması koşuluyla, kısmen kamulaştırılan taşınmaz malın değeri, 11. Madde hükümlerine göre söz konusu taşınmaz mal için belirlenen tutar kamulaştırılacak orana eşit olacaktır. b) Etkilenmeyen kısmın değerinde bir düşüş olduğu takdirde, kısmen kamulaştırılan taşınmaz malın değeri, taşınmaz malın etkilenen kısmı için (a) fıkrasına göre belirlenmiş olan kamulaştırma ücretinden ve buna ek olarak etkilenmeyen kısmın değerindeki düşüşe denk olan tutardan meydana gelecektir. Kısmen kamulaştırılmış bir taşınmazın geri kalan kısmının kullanıma uygun olmaması durumunda, kamulaştırma işlemine karşı idari yargıda dava açılmayan hallerde, kamulaştırma kararının bildirilmesinden itibaren otuz gün içinde taşınmazın yasal sahibi tarafından yazılı başvuru yapılması üzerine, bu kısmın da kamulaştırılması zorunludur. Kısmen kamulaştırılmış olup müşterek mülkiyete tabi olan bir taşınmaz malın paydaşlar arasında bölünmüş olması ve bir ya da daha fazla sayıda paydaşın tasarruf ve yararlanmasına bırakılmış olması halinde ve yapılan kısmi kamulaştırmanın, söz konusu arazinin tamamını veya bir kısmını kapsaması halinde, kamulaştırmaya ilişkin işlemler yalnızca söz konusu paydaş(lar) ile ilgili olarak yürütülecektir ve kamulaştırma ücreti, payları oranında kendilerine ödenecektir. Söz konusu paydaş(lar), yalnızca bu kısım için dava hakkına sahiptir. Söz konusu taşınmazın kamulaştırılmamış kısmı üzerinde hakları kalmaz ve isimleri, paydaşlar arasından çıkartılır. Kamulaştırılan alanlar, idare adına tapu siciline kaydedilir. Bu maddenin yürütülmesinden kaynaklanan tüm anlaşmazlıklar, adli yargıda çözülür Madde 14 Dava Açma Hakkı Kamulaştırmaya konu taşınmaz malın sahibi tarafından 10. madde gereğince mahkemece yapılan tebligat gününden, kendilerine tebligat yapılamayanlara tebligat yerine geçmek üzere mahkemece gazete ile yapılan ilan tarihinden itibaren otuz gün içinde, kamulaştırma işlemine karşı idari yargıda iptal ve maddi hatalara karşı da adli yargıda düzeltme davası açılabilir. İdari yargıda açılan davalar öncelikle görülür. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

64 Madde 18 Mülkiyet üzerinde Anlaşmazlık İdare, taşınmazın bulunduğu yerdeki tapu idaresinde ve hukuk mahkemelerinde araştırma yaparak, kamulaştırılacak taşınmaz hakkında herhangi bir anlaşmazlık olup olmadığını saptar. Yapılan araştırmalar sonucunda, bu taşınmazın mülkiyeti hakkında bir anlaşmazlık olduğu veya taşınmazın bir davaya konu olduğu tespit edilirse, 10. Madde uyarınca hazırlanan belgelerin tamamı taşınmazın bulunduğu yerdeki asliye hukuk mahkemesine verilir ve taşınmazın kamulaştırma bedelinin belirlenmesi ile ileride belirlenecek hak sahibine yapılacak ödeme karşılığında idare adına tescilinin yapılması talep edilir. Mahkeme tarafından tespit edilen kamulaştırma bedeli, mahkemenin belirlediği bankaya, üçer ay vadeli olmak üzere yatırılır. Mülkiyet hakkındaki anlaşmazlıkların çözülmesi için izlenecek süreç, yürürlükteki ilgili yasalarda tanımlanan işleyişe göre olacaktır Madde 19 Tapuda Kayıtlı olmayan Taşınmaz Malların Tescili ve Mülkiyet Hakları İdare öncelikle, tapuda kayıtlı olmayan taşınmaz malın, Kadastro Yasanın (3402 Sayılı) 16. Maddesi nde sayılan kamu varlıklarından biri olup olmadığını belirler. Söz konusu taşınmaz, bu maddede listelenen kamu taşınmazlarından değilse ve bu taşınmazın zilyedi belli ise ve zilyetlik iddiasında bulunursa, idare 9. Maddeye göre seçilen bilirkişiler aracılığıyla taşınmazın bulunduğu yerde bir inceleme yapar, delilleri toplar ve durumu bir tutanakla düzenler. İdare tarafından hazırlanan ve Kamulaştırma Yasanın 10. Maddesi uyarınca toplanan bilgi ve belgelerin tamamı, taşınmazın bulunduğu yerdeki asliye hukuk mahkemesine verilir. Mahkeme, taşınmaz malın kamulaştırma bedelini 10 uncu maddede belirtilen usulde ve sürede tespit eder. Mahkeme, idarece verilen bilgi ve belgelerden, zilyedin kamulaştırma tarihinde taşınmaz malı Türk Medeni Kanunu hükümleri dairesinde ve zilyetlikle iktisap etmiş olduğunu belirtmeye yeterli gördüğü takdirde, kamulaştırma bedelinin tespitine ilişkin bilirkişi raporunu idareye, bu raporla birlikte idarece verilen diğer belgeleri tespit edilen zilyede tebliğ eder. Taşınmazın durumu, söz konusu bölgedeki varlıklardan sorumlu olan en yüksek düzeydeki kamu görevlisine bildirilirken, aynı zamanda da taşınmazın bulunduğu yerdeki yerel bir gazetede ve Türkiye genelinde yayınlanan bir gazetede en az bir defa ilan edilir. Son ilan tarihinden itibaren otuz gün içinde Hazine veya herhangi bir üçüncü şahıs tarafından hiçbir itirazın yapılmaması halinde, ilanda belirtilen bankaya mülk sahibi adına peşin olarak ve nakden veya ilk taksit olarak yatırılacak kamulaştırma ücreti için idareye on beş günlük süre tanınır. Ödeme makbuzunun sunulması üzerine Mahkeme, söz konusu taşınmaz varlığın idare adına tesciline ve kamulaştırma ücretinin mülk sahibine ödenmesine karar verir. Bununla birlikte söz konusu karar, tapu dairesine ve paranın yatırıldığı bankaya bildirilir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

65 Söz konusu süre içerisinde Hazine veya üçüncü şahıslar tarafından bir itirazda bulunulması halinde mahkeme, tespit edilen kamulaştırma ücreti, ileride yasal malik olduğunu ispat edecek kişiye ödenmek üzere, bankada açılan bir hesaba yatırılmasından sonra, taşınmazın mülkiyetinin idare adına tesciline karar verir Madde 25 Hakların Sınırlandırılması ve Mülkiyetin İdareye Geçmesi Hakların kullanılması ve borçların yerine getirilmesi bakımından kamulaştırma işlemi, 10. Madde uyarınca Mahkeme tarafından yapılan bildirimle başlar. Mülkiyetin idareye geçmesi, Mahkeme tarafından alınan tescil kararı ile olur. Mahkemece verilen tescil kararı tarihinden itibaren taşınmaz mal sahibinin, kamulaştırılması kararlaştırılan taşınmaz malda yeni inşaat veya ekim yapmak veya mevcut inşaatta esaslı değişiklikler meydana getirmek gibi kullanma hakları kalkar. Bu tarihten sonra gerçekleştirilen faaliyetlerin değeri dikkate alınmaz yılında bu maddeye eklenen ek fıkra ile, baraj, sulama şebekesi ve boru hattı, karayolu, demiryolu, liman ve havaalanı gibi büyük projeler için kamu yararına ilişkin kararın, kamulaştırılacak taşınmazın bulunduğu yerdeki mahallenin ve/veya köyün muhtarlığında ilan edileceğini bildirmektedir. Bu ilanın (kamu yararına ilişkin) son gününden sonra, taşınmaz üzerindeki sabit tesislerin ve dikilen ağaçların maliyeti, kamulaştırma ücretinin tespitinde dikkate alınmaz. Taşınmaza ilişkin bu sınırlandırma, söz konusu ilanın yapılmasından sonra beş yılı geçemez Madde 27 Acele Kamulaştırma 3634 sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Yasasının uygulanmasında yurt savunması ihtiyacına veya aceleliğine Bakanlar Kurulunca karar alınacak hallerde veya özel yasayla öngörülen olağanüstü durumlarda gerekli olan taşınmaz malların kamulaştırılmasında kıymet takdiri dışındaki işlemler sonradan tamamlanmak üzere ilgili idarenin istemi ile mahkemece yedi gün içinde o taşınmaz malın (Değişik ibare: 24/4/ /15 md.) 10. madde esasları kapsamında ve 15. madde uyarınca seçilecek bilirkişilerce tespit edilecek değeri, idare tarafından mal sahibi adına (Değişik ibare: 24/4/ /15 md.) 10. maddeye göre yapılacak davetiye ve ilanda belirtilen bankaya yatırılarak o taşınmaz mala el konulabilir Madde 30 Bir İdareye Ait Taşınmaz Malın Diğer İdareye Devri Bu madde, kamu tüzel kişilerinin ve kurumlarının sahibi olduğu taşınmaz mal, kaynak ve irtifak haklarının başka bir kamu tüzel kişisi veya kurumu tarafından kamulaştırılamayacağını ifade eder. Taşınmaz mala, kaynak veya irtifak hakkına ihtiyacı olan idare, Kamulaştırma Kanunu 8. madde uyarınca taşınmazın bedelini tespit eder. Bu bedel esas alınarak ödeyeceği bedeli de belirterek mal sahibi idareye yazılı olarak başvurur. Mal sahibi idare devire muvafakat etmez veya altmış gün içinde cevap vermez ise anlaşmazlık, alıcı idarenin başvurusu üzerine Danıştay ilgili idari dairesince incelenerek iki ay içinde kesin karara bağlanır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

66 Taraflar bedelde anlaşamadıkları takdirde; alıcı idare, devirde anlaşma tarihinden veya Danıştay kararının tebliği tarihinden itibaran otuz gün içinde, 10. maddede yazılı usule göre mahkemeye başvurarak, kamulaştırma bedelinin tespitini ister. Bu durumda yapılacak yargılamada mahkemece, 29/6/1938 tarihli ve 3533 sayılı Yasa hükümleri uygulanmaz. Mahkemece, 10 uncu maddede öngörülen usule göre kamulaştırma bedeli olarak tespit edilen miktarın, peşin ve nakit olarak mal sahibi idareye verilmek üzere belirleyeceği bir bankaya yatırılması ve yatırıldığına dair makbuzun ibraz edilmesi için alıcı idareye onbeş gün süre verilir. Gereken hallerde bu süre bir defaya mahsus olmak üzere uzatılabilir. Alıcı idare tarafından kamulaştırma bedelinin mal sahibi idare adına bankaya yatırıldığına dair makbuzun ibrazı halinde mahkemece, taşınmaz malın alıcı idare adına tesciline ve kamulaştırma bedelinin mal sahibi idareye ödenmesine karar verilir ve bu karar, tapu dairesine ve paranın yatırıldığı bankaya bildirilir. Tescil hükmü kesin olup tarafların bedele ilişkin temyiz hakları saklıdır. Bu suretle devir alınan taşınmaz mal, kaynak veya irtifak hakkı, sahibinden kamulaştırma yolu ile alınmış sayılır ve devir amacı veya devreden idarenin izni dışında başkaca bir kamusal amaçla kullanılamaz. Aksi takdirde devreden idare, 23 üncü madde uyarınca taşınmaz malı geri alabilir. Bu husus tapu kütüğünün beyanlar hanesine şerh verilir Mal Sahibi/Kullanıcı Haklarına Önemli Etkisi olan Son Değişiklikler 2013 yılında Kamulaştırma Yasasının 10. Maddesi nde yapılan bir değişiklikle, kamulaştırma bedelinin tespiti için açılan davanın dört ay içinde sonuçlandırılamaması durumunda, bu sürenin bitimi itibariyle, tespit edilen tutar üzerinden yasal faiz işletilir. Hak sahibinin tespit edilemediği hallerde, kamulaştırma ücretinin hak sahibi menfaatine mevduat hesabına yatırılması için gereken önlemler alınır. Yasanın 19. Maddesi ne eklenen bir ibareyle, başka bir kişi adına kayıtlı olan arazilerin veya hiçbir sahibi bulunmayan ve/veya hak sahibi tarafından edinilmemiş arazilerin kullanıcılarına binaların asgari levazım bedeli ve ağaçlar için 11. Madde ye göre belirlenen bedeli tazminat olarak ödenir. 25. Madde de yapılan bir diğer değişiklik, PEİ lerin, kamu yararı kararından ve dolayısıyla baraj, sulama şebekesi ve boru hattı vb. büyük projeler için gerçekleştirilecek kamulaştırma faaliyetinden, bu gibi projelerin arazi edinim işlemlerine ilişkin bildirimi almadan önce haberdar edilmesine olanak vermektedir. Bu değişiklikle, kamu yararı kararı (15 gün süreyle), kamulaştırılacak taşınmaz varlıkların bulunduğu mahalledeki ve/veya köydeki muhtarlıkta ilan edilir. Bu değişiklik, hak sahiplerinin haberdar edilmesi gibi iyi bir amaca hizmet etmekle birlikte, söz konusu ilanda ilgili yatırımın etki alanları hakkında ek bilgi verilmemektedir. Aynı değişiklik, kamu yararına ilişkin 15 günlük ilan süresinden sonra taşınmazlar üzerine kurulacak sabit tesislerin ve dikilecek ağaçların, kamulaştırma bedelinin tespitinde dikkate alınmayacağını da ifade etmektedir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

67 3.3 Arazi Edinimine İlişkin İlgili Diğer Yasa ve Yönetmelikler sayılı Orman Yasası Orman Yasasına göre Proje, orman veya orman sayılan alanlarda faaliyette bulunmak için Orman ve Su İşleri Bakanlığı ndan izin almak ve boru hattı inşaatından kaynaklı, kamu ormanlarına verilen zararları tazmin etmek zorundadır. Yasaya göre ( , 5192/1 md.) Bakanlık, orman arazisinin kullanımına izin verme yetkisine sahiptir. Bu izin 49 yılı geçemez senesinde Orman Yasasında yapılan değişikliğe göre (25511 sayılı, 3 Temmuz 2004 tarihli Resmi Gazete), kamu yararına olması veya devlete ait orman alanlarında bulunan savunma, ulaşım, enerji, iletişim, su kaynağı, atık su, petrol, doğalgaz, altyapı tesisleri ve katı atık imha sahalarının; sanatoryum, baraj, gölet ve mezarlıkların; devlete ait sağlık, eğitim ve spor tesislerinin ve ilgili alanların mahalline veya inşaatına ilişkin zaruret halinde, belirlenmiş bir değer karşılığında Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından gerçek ve tüzel kişilere izin verilebilir. Bu maddeye göre AHK, Orman ve Su İşleri Bakanlığı ndan gereken izinler için başvuruda bulunur tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, Orman Sayılan Alanlarda Verilecek İzinler hakkında yönetmelik" Orman Yasasının 16, 17, 18 ve 115. maddelerine göre verilecek muvafakat, izin ve irtifak haklarının uygulama usul ve esasları ile bunlardan tahsil edilecek bedellere ait iş ve işlemleri düzenlemektir. Bu yönetmeliğin 10. Bölümünde, diğer devlet kurum ve kuruluşlarına yol, bina ve diğer tesisleri kurmalarına yönelik izin verme şartları tanımlanmaktadır. 42. Maddede, kamu yararına olması durumunda diğer kamu kurum ve kuruluşlarına petrol, doğalgaz, katı atık, altyapı, vs. gibi alanlarda kullanılan tesislerin kurulmasına yönelik orman arazilerinin kullanım izni verilebileceği belirtilmektedir. 18 Nisan 2014 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yakın dönemde yayınlanan diğer bir yönetmelik, Orman Yasa sının 17/3 ve 18. Maddelerinin uygulanmasını öngörmektedir. Bu yönetmeliğin 9. Maddesi, bedelleri ve orman arazisini kullanan diğer kurum ve kuruluşlardan alınacak bedellerin hesaplamalarını yeniden tanımlamaktadır. Bu doğrultuda Proje, ağaçlandırma bedeli, arazi izin bedeli, orköy bedeli ve erozyon bedelini ödeyecektir. Arazi izin bedeli hariç olmak üzere bu bedellerin her biri yalnızca izinin başında bir defaya mahsus, arazi izin bedeli yıllık olarak ödenir sayılı Mera Yasası Bu Yasaya göre, Mera Komisyonu nun (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı'nın ilçe yönetimi müdüründen, Bakanlığın kendi personeli olan bir ziraat mühendisinden, bir jüri üyesinden, Milli Emlak Müdürlüğü'nden gelen bir temsilciden, Tapu Sicil ve Kadastro Müdürlüğü nden gelen bir teknisyenden ve Ziraat Odası ndan gelen bir temsilciden oluşur) görüşlerine dayanılarak, Proje den etkilenen illerin Valileri, meraların sınıflandırmasını değiştirme izni vermeye yetkilidir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

68 Yerel mevzuat çerçevesinde meraların ne kamu kullanıcılarının ne de belirli kullanıcılarının hakkı tanınmaktadır 8. Mera arazileri için ilgili kamu kuruluşlarına tazminat ödenir sayılı Petrolün Boru Hatları yoluyla Transit Taşınması hakkındaki Kanun'un 8. Maddesinin (f) bendi uyarınca, inşaat koridoru ve yer üstü tesisleri güzergahında bulunan mera, çayır ve kışlak gibi ortak mallarının vasıfları Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca mera vasfı kaldırılarak resen hazine adına tescil edildikten sonra, üzerlerine kamulaştırma ile görevlendirilmiş kamu idaresi adına daimi ve müstakil nitelikli üst hakkı tesis edilecektir. Bu şekildeki arazilerin ödemeleri, Kamulaştırma Yasasının 30. Maddesi uyarınca Hazineye yapılır sayılı Kadastro Yasası Kadastro Kanunu, 4721 sayılı Türk Medenî Kanununun öngördüğü şekilde tapu sicilini kurmak ve mekansal bilgi sisteminin temelini oluşturmak adına ulusal koordinat sistemine ve kadastral veya kadastral topoğrafik haritalara dayalı olarak taşınmaz malların sınırlarını ve hukuki statüsünü belirlemektedir. Proje kapsamında, Yasanın 4. (mülkiyet haklarının tespitine ilişkin esaslar), 6. (mali hükümler) ve 9. (intikal ve son hükümler) bölümlerine başvurulması gerekecektir sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlemesine Dair Tarım Reformu Yasası Tarım Reformu Yasası, sulama alanlarına yönelik Bakanlar Kurulunca gerekli görülen birçok konuyu düzenlemektedir. Yasa kapsamında, arazi toplulaştırması ve zorunluluk halinde tarım arazilerinin diğer amaçlarla tahsisine yönelik konular yer almaktadır. Yasada, taşınmazların küçük parçalara bölünmesi nedeniyle tarımsal üretimin artık ekonomik bir getirisi olmadığı alanlarda, ailenin geçimini ve ailedeki iş gücünü etkileyecek parçalanmanın engellenmesi amacıyla arazi toplulaştırması çalışmalarının gerçekleştirilmesi öngörülmektedir. Arazi toplulaştırması konularına atıfta bulunan ve Proje kapsamında dikkate alınacak maddeler 6. ve 13. maddelerdir. Yasanın yanı sıra Sulama Alanlarında Arazi Düzenlemesine Dair Tarım Reformu Yasası Uygulama yönetmeliği, 3083 sayılı Yasanın uygulamasına yönelik hususları düzenler. 5. Madde uyarınca, Bakanlar Kurulu Kararının Resmi Gazetede yayımı tarihinden itibaren, beş yıl süre ile gerçek kişilerle kamu tüzel kişilerine ait arazilerin mülkiyeti devir, temlik, ipotek edilemez ve satılamaz. Kısıtlamalar, kararın resmi olarak yayımı ile birlikte tapu siciline şerh edilir. Aynı yönetmeliğin 6. Maddesi, bu şekildeki arazilerin ve taşınmaz varlıkların 5. Maddede tanımlanan 5 yıllık kısıtlama süresi içinde satış koşullarını düzenlemektedir. Ancak, bu maddenin son bendinde belirtildiği üzere diğer kamu kurum ve kuruluşları tarafından yürütülen kamulaştırma faaliyetlerinin bu durumdan muaf olması nedeniyle Proje bu usule tabi olmayacaktır. 8 Bu Kanun a göre Transit boru hattı projesinin boru hattı boyunca var olan mera, otlak, kışlak gibi umumi araziler, 4342 sayılı Mera Kanunu nun hükümlerine tabi olmaksızın Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının kendi kararıyla kaldırılacaktır. Ardından Hazine adına tescil edilecek ve bundan sonra, kamulaştırma için tayin edilmiş kamu kurumunun adına daimi ve müstakil nitelikli üst hakkı olarak tesis edilecektir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

69 Bununla birlikte Proje nin, bu yönetmeliğin dördüncü bölümünde yer alan arazi toplulaştırmasına ilişkin diğer maddelerin öngördüğü tedbirleri göz önünde bulundurması ve yerine getirmesi gerekecektir sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Yasası İlk iki maddede, tarım alanlarının geliştirilmesi, yanlış kullanımının önlenmesi, doğru bir şekilde sınıflandırılması ve bölünmesinin önlenmesine ilişkin esaslar belirlenerek. Yasa nın amaç ve kapsamı kısaca tanımlanmaktadır. Proje, sulu tarım arazilerinin amacı dışında kullanımına ilişkin 13. maddesinin kapsamı dışında kalabilecektir. Bu madde uyarınca, alternatif alan bulunmaması ve Toprak Koruma Kurulunun uygun görmesi şartıyla bu şekildeki alanlar, petrol ve doğalgaz arama ve işletme faaliyetleri veya ilgili Bakanlıklarca kamu yararı alınmış plan ve yatırımlar için kullanılabilir. Proje kapsamında, yerüstü tesislerinin kurulması için sulu tarım arazisine ihtiyaç duyulması halinde arazi edinimi faaliyetleri esnasına bu yasaya atıfta bulunulması gerekecektir. Arazi toplulaştırma sürecinde yeni arsalar (ve parseller) ortaya çıkmaktadır. Yasanın 17. Madde sine göre, Bakanlar Kurulu'nun toplulaştırma sahasına ilişkin kararı resmi gazetede yayınlandıktan sonra toplulaştırmaya tabi arazinin mülkiyetinin devri, temliki, ve ihtiyati haczi toplulaştırma faaliyetini yürüten makamın iznine bağlı olarak gerçekleştirilir. Arazi toplulaştırması çalışmalarının AHK nın kamulaştırma çalışmalarına başlamasından önce tamamlanmaması halinde, arazinin mevcut durumunu dikkate alınacak ve arazi sahibi (sahipleri) ile anlaşma yoluyla satın alma veya hukuki kamulaştırma sürecine devam edilecektir. Bununla birlikte toplulaştırma sürecinin sonuçlanmaya yakın olduğu hallerde AHK, sicil kayıt çalışmalarının tamamlanmasına kadar bekleyecek ve yeni kayıtlarla devam etmek üzere kamulaştırma bilgi ve dosyalarını güncelleyecektir. Arazi toplulaştırma sürecinin tamamlandığı ve yeni ortaya çıkan arsaların hak sahiplerine verildiği bölgelerde, özel kişiye tescilli arazilere ilişkin sıradan alım satım prosedürleri arasında hiçbir fark yoktur. Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Yasasında, alanların daha küçük kısımlara bölünmesine ilişkin kısıtlamalar vardır. Bununla birlikte bir kamulaştırma kararı bulunuyorsa bu kısıtlama geçerli değildir sayılı İskan Yasası İskan Yasası, kırsal ve kentsel alanlarda devlet destekli yeniden yerleşime dair hükümler içerir. Şu an için, F revizyona göre belirlenen 48 metre genişliğindeki inşaat koridorunun içerisinde hiçbir meskun alan bulunmamaktadır. Nihai güzergah çalışmalarının devam ettiği 36 metre genişliğindeki koridor esas alındığında; yalnızca bir kaç ağıl ve ambarın bu koridor içerisinde kalabileceği öngörülmektedir. Nihai 36 metre genişliğindeki inşaat koridoru içerisinde herhangi bir mesken veya ticari yapının bulunması olasılığı son derece düşük olmasına rağmen, Proje İskan Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

70 Yasasına uygun davranacak ve bu Yasa nın gerektirdiği şekilde kamu yararına yapılan yatırımlar sonucunda yeniden yerleşime zorlananlara hak tanınacaktır sayılı Nüfus Hizmetleri Yasası Son yıllarda, TANAP gibi büyük ölçekli projeler için arazi edinimini kolaylaştıran yasal çerçevede birçok önemli değişiklikler yapılmıştır. Bu değişikliklerden biri, Nisan 2006'da yürürlüğe giren 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Yasası ile ilgilidir.. Bu Yasanın 11. Madde sine göre, yurt dışında yaşayanlar dahil, tüm Türk vatandaşlarının ikametgahlarını kayıt ettirmeleri gerekmektedir. Genellikle, mülkiyet ikametgah kaydını yansıtır. Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi, bireylerin beyanına dayalıdır. Konutlarını değiştiren kişilerin, taşındıkları ilçelerdeki nüfus kayıt ofislerini bu değişikliklerden haberdar etmesi gerekir. Kayıtta gecikme, cezaya tabidir. Türk vatandaşlarının ikametgah adreslerini kaydettirme koşulu, arazi edinim düzenlemelerinin açıklanmasını önemli ölçüde kolaylaştırmaktadır. İkamet kaydı gerekliliği, arazi edinim alımlarına davet edilecek olan, tüm etkilenen maliklerin ve kullanıcılarının adreslerinin saptanabilinmesini ve bilgilendirilmesini mümkün kılmaktadır. Bu durum özellikle, etkilenen tüm taşınmazların, halihazırda tapu siciline kayıtlı (dolayısıyla kadastro sistemine dahil) olan köy ve belediyelerin bulunduğu TANAP Projesi için geçerlidir sayılı Tebligat Yasası 7201 sayılı Tebligat Yasası, 2003, 2008 ve 2011 tarihlerindeki değişiklikleriyle birlikte malikler için tebligat sürecinin temelini oluşturmaktadır. Adresleri bilinmeyenler dahil, çeşitli kamu ve özel arazi sahiplerine ulaşmak için izlenecek belirli prosedürlerden meydana gelir. Yasaya göre, tebligata yönelik imkanlar bilinen adreslere posta gönderilmesini, yerel makamlardan yardım istenmesini, ülke çapında önemli rakamlarda yayınlanan ulusal bir gazeteye verilmiş bir ilan yoluyla yayınlamayı ve elektronik iletişimi kapsamaktadır. Yasa yerleşik malikler, yerinde bulunmayan malikler, Türkiye dışındaki malikler ve çeşitli kamu kuruluşları dahil, farklı kategorilerdeki hissedarlarla iletişime geçmek için yol göstermektedir.. Yasanın özel durumlara hitap etmesi ve geniş kapsamı, uluslararası politikaların iletişim ve istişare üzerindeki vurgusuna olanak sağlamaktadır. Tebligat Yasası, tebligat memuru tarafından tespit edildiği üzere, adresleri bilinmeyen arazi sahipleri ve arazi kullanıcılarına yönelik tebligat sürecini ayrıntılandırmaktadır. Yasada 2011 yılında yapılan değişikliklere göre (10. Madde) tebligat, uygun olan hallerde, etkilenen arazi sahibi için ve/veya bilinen son adrese yapılabilir. Eğer kişiye ulaşılamıyorsa tebligat, bilinen son ikametgahına gönderilir ve köy muhtarına veya belediye sınırlarındaki mahalle muhtarına yönlendirilir. Sahipler, tebligatı almaları üzerine, görüşme yoluyla anlaşma için AHK ye başvurma hakkına sahiptirler. Arazi sahibi yabancı bir ülkede ikamet ediyorsa, bilinen son adresine iadeli taahhütlü posta gönderilir. Kamulaştırma ile görevli kuruluş, maliklere ulaşmak için konsoloslukların desteğini de isteyebilir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

71 sayılı Tapu Sicil Tüzüğü Bu Tüzüğün amacı, 4721 sayılı Medeni Yasanın öngördüğü tapu sicillerinin düzenli bir şekilde tutulmasını sağlamaktır. Bu tüzük, taşınmazlarla ilgili mülkiyet hakkı, sınırlı aynî haklar ve kişisel hakların tapu siciline tescil, değişiklik, terkin ve düzeltme işlemleri ile ilgili usul ve esasları kapsar. Tüm tapu sicil faaliyetlerinin bu Tüzük uyarınca gerçekleştirilecek olmasına rağmen, Proje kapsamında özellikle başvurulacak ilgili maddeler 5, 8, 10, 24 ve 25. Maddelerdir. 5. Maddede, tapu sicil kayıtlarının, Devletin sorumluluğu altında taşınmazlar üzerindeki hakların durumlarını göstermek üzere tutulan kayıtlar olduğu belirtilirken, 8. Maddede tapu siciline kaydedilen taşınmazların neler olduğu tanımlanmaktadır. 10. Maddede, daimi ve müstakil nitelikli üst haklarının tapu kütüğünün ayrı bir sayfasına tescil edileceği belirtilmektedir. Aynı maddede, bu hakların aynı zamanda üçüncü kişilere devredilebileceği hükmü yer almaktadır. Bu Madde, AHK ye kendi adına tescil edildiğinde daimi ve müstakil nitelikli üst haklarını TANAP a devretme hakkı vermektedir. Bu Tüzüğün 24 ve 25. Maddeleri, okuma yazma bilmeyen, engelli ve Türkçe bilmeyen hak sahiplerinin haklarını korumaktadır. 3.4 Yasal Düzenlemelerin Arazi Edinimi Görüşmelerine İlişkin Gerekleri Arazi kamulaştırma ve yeniden yerleşim sürecini düzenleyen anahtar yasalar, etkilenen halkla farklı düzeylerde görüşmeyi ve danışmayı gerekli kılmaktadır. Yerel yasaların halkla görüşmelere ilişkin yaptırımları ve paydaş katılımına yaptıkları atıflar, uluslararası standartlara denk düşmemektedir. Kamulaştırma Yasası, yalnızca taşınmazları yatırımlardan etkilenen kişi ve kuruluşlara bilgi verilmesi üzerine odaklanmaktadır. Yasa ayrıca, kamulaştırılan taşınmazlara değer biçilmesi fikir alış verişi ve görüşmelerini gerekli kılmaktadır. Bu gereklilik, kamulaştırmayı yapan kuruluşunun, etkilenen halkın yanı sıra Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı birimleri, diğer devlet daireleri ve emlak şirketleri dahil ilgili tüm yerel kurumlarla birlikte çalışma talimatı vermektedir. Yeniden yerleşim, etkilenen kişilerle ve toplumlarla yalnızca bilgi vermenin ötesine bir görüşme düzeyini bünyesinde barındırmaktadır. İskan Yasası, yeniden yerleşim sürecinin yeni binaların tasarımı, topluluk yerleşim planı, vb gibi daha geniş boyutlarını kapsamak yerine, yeniden yerleşim sahalarının seçilmesini ilgilendirmektedir. Etkilenen halkla görüşme, devlet destekli yeniden yerleşim çerçevesinde vazgeçilmezdir. Çünkü konutlara ilişkin tazminat ödemeleri, bunlar üzerindeki taşınmaz varlıklarla birlikte, yeni yeniden yerleşim düzenlemelerini finanse etmek üzere ilgili kuruluş tarafından muhafaza edilir. Yeniden yerleşim konutları genelde Proje öncesinde etkilenen halkın oturduğu geleneksel evlerden daha pahalı olduğu için, etkilenen taşınmazların değeri ile yeni konut birimlerinin gerçek maliyetleri arasındaki fark, uygun bir zaman dilimi içersinde etkilenen halk tarafından ödenir. Dolayısıyla WB ve IFC tarafından ayrıcalıklı kılınan yerine koyma (ikame) maliyeti kavramı, devlet destekli yeniden yerleşim düzenlemelerinde kullanılmaz. Sonuç olarak, etkilenen taşınmaz malikleri, Devlet destekli yeniden yerleşimi sıkça reddetmekte, yalnızca Proje'den etkilenen konutları kullanan (ancak bunların sahibi olmayan) aileler, bu gibi düzenlemelere katılmayı düşünmektedir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

72 İskan Yasasına ilişkin Yönetmelik, tebliğin yazılı yapılacağını ve görünür bir yerde (okul, cami, kooperatif binası vb. gibi) 30 gün boyunca asılı kalacağını belirtir. Kadastro Yasasına göre etüdü yapılacak bölgeler, kadastro çalışmalarının başlamasından 30 gün önce Resmi Gazete, radyo, televizyon ve yerel gazeteler ile diğer geleneksel yollarla bildirilecektir. Kadastro etütlerinden en az 15 gün önce, Kadastro Müdürü, etüdü yapılacak köy ile bitişik köy ve belediyelere geleneksel yollarla ilan edilir. Kadastro Teknikerleri, kadastro etüdüne başlamadan yedi gün önce, etüdü yapılacak yer hakkında köylüleri geleneksel yollarla haberdar eder. 3.5 Uluslararası Politikalar Çeşitli uluslararası politikalar, TANAP ın arazi edinimi ve geçim kaynaklarının yeniden yapılandırılması ile ilgilidir. Bunlar arasında en önemlileri; özel sektör bankalarının yatırımları desteklemesine temel olan standartlara yol göstericilik sağlayan Eşitleyici İlkeler, uluslararası finans kuruluşlarının hareketlerine yol gösteren, IFC'nin sürdürülebilirlik ilkeleri, Birleşmiş Milletlerin ilkeleri ve insan haklarıyla ilgili kılavuz kurallardır Ekvator İlkeleri Özel sektörün Ekvator İlkeleri ne (Eİ) olan bağlılığı yenilenmiş ve 4 Haziran 2013 ten başlayarak, çevresel ve sosyal risk yönetimi çerçevesini güçlendirmek üzere daha güçlü bir ilkeler seti benimsenmiştir (Ek 3.4). Yenilenmiş çerçeve (Eİ III), kapsamını Projeyle İlişkili Şirket Kredileri ve Köprü Kredileri'ne genişletmiş ve Danışmanlık Hizmetleri'nin uygulanmasına ilişkin koşulları netleştirmiştir. Eİ III kapsamında, Ekvator İlkelerine bağlı Finansal Kurumlar; uygulamada daha büyük bir tutarlılık ve genişletilmiş raporlama yoluyla artırılan bir şeffaflık yaratmayı ve ortaya çıkan çevresel ve sosyal sorunları göğüslemeyi tasarlamaktadırlar. Eİ III, IFC nin Performans Standardı 5 (PS5) Arazi Edinimi ve Gönüllü Yeniden Yerleşim (Ek 3.5) dahil çevresel ve sosyal sürdürülebilirliğe ilişkin tüm ilkelerine, bunun yanı sıra geçerli tüm yasalara uyarak Birleşmiş Milletlerin İşletme ve İnsan Hakları konusundaki rehber İlkelerine de 9 uygun davranmayı taahhüt etmektedir. Eİ III, yatırım projeleri için Değerlendirme Dokümantasyonu nun hazırlanmasını, çevresel ve sosyal risk ve etkilerin tümüyle ve nesnel bir biçimde değerlendirmesini gerekli kılar. Eİ III ayrıca, parasal destek sağlayacağı müşterilerinin riskleri ve etkileri saptamayı taahhüt etmelerini ve bunları önlemek, en aza indirme ve tazmin/dengeleme yoluyla hafifletmeye yönelik eylemlerini özetleyen bir Çevresel ve Sosyal Yönetim Planı nın (ÇSYP) hazırlanmasını gerektirmektedir. Eİ bu eylemlerin kolayca uygulanabilir rutin önlemler yanında daha kapsamlı Yeniden Yerleşim Eylem Planı gibi yaklaşımları da içerebileceğini belirlemektedir. Ekvator İlkelerinin güçlü yanlarından birisi de, sosyal sürdürebilirlikle ilgili koşulların kredi anlaşmalarına dahil edilmesidir. EK nin desteklediği bankalardan kredi alan tüm yatırımlar, ilgili ev sahibi hükümetin çevresel ve sosyal yasalarına, yönetmeliklerine ve izinlerine uyacağına dair kredi 9 İşletme ve İnsan Hakları konusunda Kılavuz İlkeler: Birleşmiş Milletlerin Koru, Saygı Duy ve Çözümle Çerçevesi nin Uygulanması nda gönderme yapıldığı üzere. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

73 belgelerinde taahhütte bulunmak zorundadır. Kredi bitiminde ve kredinin süresince çevre ve sosyal ilkelere bağlılığı irdelemek için, izleme raporlarının hazırlanmasını gerçekleştirecek bağımsız çevresel ve sosyal danışmanlar gerekebilir. Bunun yerine, izleme bilgilerini doğrulamak amacıyla, Proje nin, nitelikli ve deneyimli, uluslararası düzeyde tanınmış bir uzmanı görevlendirmesi de mümkündür. TANAP, YYEP nin tamamlanmasından kısa süre sonra, izleme çalışmalarını irdelemek üzere tanınmış bir uzman görevlendirecektir. Eİ, TANAP gibi kapsamlı sosyal ve çevresel etkisi olan projelerin (A Kategorisi), en azından, ÇSED ve YYEP özetlerinin internet düzeyinde ulaşılabilir olmasını şart koşmaktadır IFC nin Sürdürülebilirlik Çerçevesi IFC nin sürdürülebilirlik çerçevesi, kurumun sürdürülebilir kalkınmaya taahhüdünü dile getirir ve kurumun risk yönetimi yaklaşımının ayrılmaz bir parçasıdır. Sürdürülebilirlik Çerçevesi, Çevresel ve Sosyal Sürdürülebilirlik konusundaki IFC Politika ve Performans Standartları ndan ve IFC nin Bilgiye Erişim Politikası ndan oluşur. Çevresel ve Sosyal Sürdürülebilirlik hakkındaki Politika, IFC nin çevresel ve sosyal sürdürülebilirlikle ilgili taahhütlerini, bu konudaki kurumsal rolleri ve sorumluluklarını açıklar. IFC nin Bilgiye Erişim Politikası, IFC nin şeffaflığa ve iyi yönetişime olan bağlılığını yansıtır ve kurumun yatırım ve danışmanlık hizmetleriyle ilgili kamuyu bilgilendirme yükümlülüklerini ana hatlarıyla belirtir. IFC nin Performans Standartları, TANAP gibi projelerin riskleri ve etkileri tespit etmesini ve proje düzeyindeki faaliyetlerle ilişkili olarak paydaş katılımı ve ifşaat yükümlülükleri dahil olmak üzere, riskler ile etkilerden kaçınmaya, bunları hafifletmeye ve yönetmeye yardımcı olacak stratejileri tasarlamasını gerektirmektedir. Yerel yönetmeliklerinin standartları, Çevre Sağlığı ve Güvenliği Kılavuz Kuralları nda sunulan düzeyden farklı ise daha katı standartlara uyulması beklenir. Belirli proje şartları bakımından daha hafif düzeyler veya önlemler uygun ise sahaya özgü çevre değerlendirmesinin bir parçası olarak, önerilen herhangi bir alternatif için eksiksiz ve ayrıntılı bir gerekçelendirmeye ihtiyaç vardır. Bu gerekçelendirmeyi gerekli kılan uluslararası politikalar, herhangi bir alternatif başarı düzeyi seçiminin, insan sağlığını ve çevreyi koruduğunu göstermesini gerektirir. Örneğin, TANAP Projesi kapsamında, rızaen alım yoluyla arazi edinimini güçleştirecek birçok husus mevcuttur. YYEP, bu hususları listeleyecek ve belirli durumlarda araziyi edinmek ve/veya kullanım haklarını kısıtlamak için kamulaştırmaya niçin gereksinim duyulduğunu tam olarak ifade edecektir.. İsteksiz yeniden yerleşim, projeyle ilişkili arazi ediniminin sonucu olarak hem fiziksel yer değiştirmeye (barınılan yerin değişmesi veya kaybı) hem de arazi edinimine bağlı gelir kayıplarına (varlıkların kaybedilmesi veya gelir düzeyinin ya da yaşam koşullarının düşmesine) yol açar. Etkilenen bireyler veya topluluklar, yer değiştirme ile sonuçlanan arazi edinimini reddetme imkanına sahip olmadığında, yeniden yerleşim gönülsüz sayılır. Bu, aşağıdaki durumlarda meydana gelir: (i) yasal kamulaştırma hakkına dayalı olarak arazi kullanımı kısıtlamaları, ve (ii) satıcıyla olan alım görüşmeleri başarısız olursa, alıcının kamulaştırmaya başvurabileceği veya arazi kullanımı üzerinde yasal kısıtlamalar koyabileceği, görüşme yoluyla anlaşma. IFC ayrıca, görüşme yoluyla anlaşmaların kamulaştırmadan kaçınılmasına yardımcı olacağını ve halkı güç kullanarak yerinden etmek üzere devlet yetkisini kullanma ihtiyacını ortadan kaldıracağını Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

74 belirtmektedir. Karşılıklı anlaşma genel olarak etkilenen kişilere veya topluluklara adil ve uygun tazminat, teşvik veya yararlar temin ederek bilgi ile pazarlık gücü asimetrisi riskini hafifletmek suretiyle başarılabilir. Bu, TANAP Projesinin arazi edinimin ve yeniden yerleşim faaliyetlerine yönelik yaklaşımına yol gösteren önemli bir ilkedir. IFC PS5'e göre temel amaç yatırımların toplum üzerindeki olağan olumsuz etkilerinin planlı ve uygun önlemler alarak hafifletilmesini sağlamaktır. WB/IFC politikası hedefleri, aşağıdakileri gerekli kılar: Uygulanabilir tüm alternatif proje tasarımlarını ortaya çıkararak isteksiz yeniden yerleşimden kaçınılması veya isteksiz yeniden yerleşimin en aza indirilmesi, Yeniden yerleşimden kaçınmanın uygulanabilir olmadığı hallerde Proje tarafından yerinden edilen kişilerin Proje nin kazançlarından pay alabilmesini sağlayacak şekilde yeterli yatırım kaynağı sağlayarak, yeniden yerleşim faaliyetlerinin sürdürülebilir kalkınma programları şeklinde planlaması ve yürütülmesi, Yerinden edilen kişilerle uygun şekilde görüşülmesi/danışılması ve bu kişilerin, yeniden yerleşim programlarının planlanmasına ve uygulanmasına katılma fırsatına sahip olmasının sağlanması ve Yerinden edilen kişilere, geçim kaynaklarını ve yaşam standartlarını iyileştirme veya en azından yerinden edilmeden önceki düzeylere getirme çabalarında gerçek anlamda yardımcı olunması. Söz konusu politika; yatırım projelerinin neden olduğu zorunlu arazi kaybından ortaya çıkan (a) barınılan yerin değişmesi veya kaybedilmesi, (b) varlıkların kaybı veya ulaşımın azalması veya gelir kaybı veya geçim kaynaklarının kaybına (etkilenen kişiler başka bir yere taşınmak zorunda olsun olmasın) veya doğal parklara ve koruma altındaki alanlara erişiminin zoraki yeniden yerleşim nedeniyle kısıtlanmasının yol açtığı doğrudan ekonomik ve sosyal etkileri kapsamaktadır. Söz konusu politika, finansman kaynağına bakılmaksızın isteksiz yeniden yerleşimle sonuçlanan tüm proje bileşenleri için geçerlidir. IFC ayrıca, proje için arazi ediniminin gelir veya geçim kaynağı kaybına yol açması halinde, etkilenen kişiler fiziksel olarak yer değiştirsin veya değiştirmesin, Proje sponsorunun (başka bir deyişle TANAP ın), geçim kaynaklarının olumsuz etkilenmemesini sağlaması gerektiğini belirtmektedir. Bu, zilyet veya geleneksel arazi sahiplerinin haklarının, bunun yanı sıra kesin tarihten önce araziyi işgal etmekte olan gecekonducuların ve ekonomik amaçlarla yeni gelen göçmenlerin haklarının tanınmasını da içermektedir. IFC politikaları; aşağıdaki hallerde, kaybedilen varlıklara, özellikle işlenebilir araziye ilişkin nakit tazminat ödemesinin uygun olabileceğini belirtir: Geçim kaynaklarının araziye dayalı olmaması; Geçim kaynaklarının araziye dayalı olması ancak Proje için alınan arazinin, etkilenen taşınmazın küçük bir parçasını teşkil etmesi ve geri kalan arazinin ekonomik olarak kullanılabilir olması; veya Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

75 Arazi, konut yapımı ve işgücü için faal pazarların mevcut olması; yerinden edilen kişilerin bu gibi pazarları kullanması ve yeterli arazi ve konut arzı bulunması. Nakit tazminat düzey; kaybedilen arazinin ve diğer varlıkların yerel pazarlardaki tam değiştirme maliyetini karşılayacak kadar yeterli olmasıdır yılında IFC, politikalarını yeniden tanımlamış ve çeşitli yeni öğeler getirmiştir. Performans Standardı 1, özel sektörün insan haklarına saygı duyma sorumluluğuna atıfta bulunur. Etkilenen Toplulukların ötesinde paydaş katılımı ihtiyacını vurgular ve farklı durumlardaki paydaş katılımı düzeylerini açıklığa kavuşturur. Performans standartlarını yansıtan resmi bir çevresel ve sosyal politikanın geliştirilmesini gerekli kılar. Ayrıca, uygulama sırasında bir seçenek olarak (uygun hallerde) katılımcı izleme kavramını getirir. Performans Standardı 2; işçilerin barınmasına ilişkin kalite koşullarını getirir ve 18 yaşın altındaki işçiler için çalışma koşullarının sürekli olarak izlenmesini gerektirir. Ayrıca, üçüncü şahısların Performans Standardı 2 ye uygunluğunu yönetecek ve izleyecek politikaların ve prosedürleri tesisi edilmesini gerekli kılar. Performans Standardı 5, arazi kullanımına ilişkin kısıtlamalara başvuru kapsamını genişletmektedir ve görüşme gereklerini güçlendirmektedir. IFC nin PS5 i tarafından gerekli kılındığı üzere TANAP: Arazi edinimine bağlı gelir kaybına uğramış kişilere varlıklarının veya varlıklara erişimin kaybı için yerine koyma (ikame) bedelini ödeyecektir, Ulusal yasalar kapsamında araziye ilişkin yasal hakları veya hak talepleri tanınmış veya tanınabilir kişilere, eşit veya daha büyük değerde trampa yapma (ör. tarımsal veya ticari sahalar) veya uygun olduğu üzere pazar değerinde nakit tazminat ödeyecektir., Ürün, sulama altyapısı ve arazide yapılan diğer iyileştirmeler gibi arazi haricinde olup; araziye ilişkin yasal olarak tanınmış hak talepleri olmayan, arazi edinimine bağlı gelir kaybına uğramış kişilere tam yerine koyma (ikame) bedeli karşılığı tazminat ödeyecektir. Geçim kaynakları veya gelir düzeyleri olumsuz etkilenen, ekonomik olarak yerinden edilmiş kişilere, gelir kazanma kapasitelerini, üretim düzeylerini ve yaşam standartlarını iyileştirmek veya en azından tekrar sağlamak için, amaca yönelik ilave yardım (ör. kredi kolaylıkları, eğitim veya iş olanakları) ve fırsatlar sağlayacak ve Arazi edinimine bağlı gelir kaybına uğramış kişilere, gelir kazanma kapasitelerini, üretim düzeylerini ve yaşam standartlarını tekrar sağlamak için gereken makul bir süre boyunca, gerekli olduğu üzere geçici destek sağlayacaktır. Yerel taşınmaz değerleme yöntemleri, uluslararası standartları takip etmeyebilir ve bu nedenle yerine koyma (ikame) değerinin oldukça altında bir değerleme ile karşılaşılabilinir. Değerleme komisyonları taşınmaz fiyatlarını belirledikten ve etkilenen arazi sahipleri adına ödemeler yapıldıktan sonra TANAP ın araziyi kullanmasına izin verileceği için;komisyonların belirleyeceği göreceli düşük fiyatlar TANAP için sorun yaratabilir. Bu sorunun üstesinden gelmek için; TANAP boru hattı boyunca arazilerin gerçek değerleri üzerinden karşılıklı anlaşmaya dayalı alımlar yaparak yöresel fiyatları halk yarına olacak şekilde oluşmasına çalışacaktır. Karşılıklı anlaşma yoluyla belirlenen bedeller yerel değerleme komisyonlarının, taşınmazların geri kalanına ilişkin değerlemelerini yapmak için dayanacakları bir standart oluşturacaktır. Bu nedenle Komisyon Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

76 değerlemelerinin, boru hattı boyunca anlaşma yolu ile varılan fiyatlara eşit veya bunları aşması beklenmektedir Yeniden Yerleşim ve Arazi Edinimi Süreçlerinde İnsan Hakları Odağı Geçen on yılda, insan haklarına ilişkin hususlar, yeniden yerleşim planlaması bünyesine dahil edilmiş ve uygulama, WB/IFC, EBRD, ADB, Gönüllü Olmayan Yerinden Edilme hakkında Yardım Kuruluşlarına yönelik Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Kılavuz Kuralları na yönelik Kuruluş ve Kalkına projelerinde Yeniden Yerleşim e ve diğer uluslararası politikalara tam olarak yansıtılmıştır. Özel sektörün sosyal ve çevresel sürdürülebilirliğin yanında insan hakları bakımından da sorumlulukları, daha fazla dikkat çeker olmuştur. BM İnsan Hakları Beyannamesi, tüm insanların uygun bir geçim kaynağına sahip olma hakkı olduğunu belirtir. Dolayısıyla bireylerin geçim kaynakları yeniden yerleşim sonucunda bozulursa, bunun söz konusu bireylerin insan haklarının istismarı gibi görülecek olması ihtimali vardır. Birleşmiş Milletlerin Kalkınmaya Dayalı Tahliyeler ve Yerinden Edilme hakkında Temel İlkeler ve Kılavuz Kuralları 10, ekonomik olarak kıymet biçilebilir her türlü zarar için tazminat sağlanması gerektiğini belirtir. Bu; aynı zamanda, her bir durumun şartlarına uygun ve orantılı olmalıdır. Projeden etkilenen kişiler en azından; (a) elzem gıdaya, içme suyuna ve sıhhi tesisata, (b) temel barınağa ve konuta, (c) uygun giysilere, (d) elzem tıbbi hizmetlere, (e) geçim kaynaklarına, (f) hayvanlar için yem ile daha önce dayanılan ortak mülk kaynaklarına erişime ve (g) çocuklar için eğitime erişime sahip olmalıdır. Bu gibi olanaklara erişim aşağıda açıklanan diğer rehabilitasyon önlemleriyle birlikte, arazinin ikamesi ve/veya nakit tazminatın temini yoluyla sağlanabilir. BM Temel İlkeleri, yatırımlardan etkilenen kişilerin yeterli arazi ve konut trampa hakkı olduğunu vurgular. Yeterli sayılmak için, trampa yapılacak arazinin ve yapılarının aşağıdaki kriterleri karşılaması gerekir: (a) gidiş geliş sırasında aşırı zaman harcamaksızın veya maddi yüke maruz kalmaksızın işyerine ya da gelir üreten kaynaklara erişilebilirlik, (b) oturulabilirlik, başka bir deyişle yeterli alan, hava koşullarına karşı korunma ve sağlık ile güvenliğin sağlanması, (c) kadrolu olma güvencesi, (d) işlenebilir arazinin edinildiği hallerde eşdeğer arazi üretim potansiyeli, (e) ibadethaneler ve törensel önemi olan diğer yerler gibi kültürel binalara yakınlık, ve (f) sağlık ve eğitim gibi modern altyapı ve elzem hizmetlere erişim. Kalkınmaya Dayalı Tahliyeler ve Yerinden Edilme hakkında Temel İlkeler ve Kılavuz Kuralları; yeterli bir yaşam standardı hakkının bir unsuru olarak yeterli konut hakkını ve ayrımcılığa maruz kalmama hakkını dikkate alır (E.CN.4/2006/41). Temel İlkeler; tüm bireylerin, grupların ve toplulukların, daha iyi veya eşit kalitede alternatif arazi dahil yeniden yerleşime ve geçim kaynakları dahil yeterli konut imkanına hakkı olduğunu vurgular. Tazminat; istihdam dahil kaybedilen olanakları da kapsamalıdır ve araziye karşılık arazi tazminatına öncelik verilmelidir. Temel İlkeler, toplumun marjinalleşmiş kesimlerine olan farklı etkilerin değerlendirilmesi gerektiğini, özellikle zarar görebilecek gruplara zamanında ve uygun bilginin verilmesi gerektiğini ve tüm sürecin, bütünüyle görülme ve katılım yoluyla icra edilmesi gerektiğini belirtir. Temel İlkeler; Temel 10 Yeterli yaşam standardı hakkının bir unsuru olarak yeterli konut sağlama üzerine Özel Raportör raporuna Ek 1. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

77 İlkeler ile tutarlı olan kapsamlı bir yeniden yerleşim politikası ve uluslararası düzeyde tanınmış insan hakları sağlanıncaya kadar hiçbir yeniden yerleşim yapılmayacağını, yaşam koşullarını sürekli iyileştirme hakkının ihlal edilemeyeceğini ve etkilenen bireylerin, grupların ve toplulukların yer değiştirme ile ilgili olarak tam ve bilgilendirilmiş şekilde önceden rıza gösterme hakkının garantilenmesi gerektiğini açıkça ifade etmektedir. İşletme hakkında Yol Gösterici İlkeler, Birleşmiş Milletler ve İnsan Hakları (2002), nerede faaliyet gösterirse göstersin, tüm işletmelerden insan haklarına saygı duyma sorumluluğunun beklendiğini belirtir. Bu husus Hükümetlerin kendi insan hakları yükümlülüklerini yerine getirme yeteneklerinden ve/veya istekliliğinden bağımsız olarak varlık gösterir ve bu yükümlülükleri azaltmaz. Ayrıca, insan haklarını koruyan ulusal yasa ve yönetmenliklere uygunluk sağlamaya ek olarak varlık göstermektedir. İnsan haklarına yönelik olumsuz etkilerin ele alınması; bu etkilerin önlenmesine, hafifletilmesine ve uygun hallerde çözümlenmesine ilişkin yeterli önlemler alınmasını gerektirir. Ticari işletmelerin insan haklarına saygı duyma sorumluluğu; uluslararası düzeyde tanınmış olan en azından, Uluslararası İnsan Hakları Bildirgesi nde ve İşyerinde Temel İlkeler ve Haklar hakkındaki Uluslararası Çalışma Örgütü Beyannamesi'nde belirtilen temel haklara ilişkin ilkelerde ifade edilenler olarak anlaşılan insan haklarına atıfta bulunur. İnsan haklarına saygı gösterme sorumluluğu, ticari işletmelerin: Kendi faaliyetleri yoluyla insan haklarının olumsuz etkilenmesine neden olmaktan veya katkıda bulunmaktan kaçınmasını ve bu etkileri oluştuğunda ele almasını ve Bu etkilere katkıda bulunmamış olsalar bile, kendi iş ilişkileri bakımından kendi faaliyetleriyle, ürünleriyle veya hizmetleriyle doğrudan ilişkili olup, insan haklarını olumsuz etkileyen etkileri önlemeye veya hafifletmeye çalışmasını gerektirir. Ticari işletmeler, insan haklarını olumsuz etkileyen koşulları saptamak, önlemek, hafifletmek ve nasıl ele alınacaklarına dair hesap verebilmek için gereken özeni göstermelidirler. Bu süreç; insan hakları üzerindeki mevcut ve olası etkilerin değerlendirilmesini, bulguların birleştirilmesini ve bunlara göre işlem yapılmasını, tepkilerin izlenmesini ve nasıl çözüme kavuşturulacağını içermelidir. İnsan haklarına ilişkin önlemlerin etkinliğini izlemede gereken dikkati gösterirken; işletmeler bu etkilere verdikleri tepkinin, zarar görme veya marjinalleşme bakımından yüksek risk taşıyabilecek gruplar veya bireyler üzerinde etkili olma düzeylerini izlemek için özel çaba gösterilmelidir. Bir yeniden yerleşim sürecinin kapsamlı insan hakları değerlendirmesinin yapılması, bir çok diğer husus yanı sıra aşağıdakileri bilgilerin toplanmasını içerir: hane organizasyonu, varlıklar, yaşam standartları, üretim faaliyetleri ve becerileri, gelirler ve temel hizmetlere erişim hakkında bölümlere ayrılmış temel veriler, yaşam ve geçim kaynağı olanakları, eğitim ve eğlence imkanları dahil, kaynaklara ve imkanlara hane erişimi hakkındaki bölümlere ayrılmış temel veriler. Etkilenen tüm bireyler veya belirli gruplar için bu kaynaklara ve imkanlara erişimin önündeki engeller hakkındaki bilgiler, Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

78 topluluk yapısı ve topluluğa ait varlıklar, üretim faaliyetleri, beceriler ve kaynaklar hakkındaki veriler ve örneğin, etkilenen kadınlar, çocuklar, engelli bireyler, yaşlılar ve etnik dahil diğer azınlıklar dahil, etkilenen kişilerin karşılaştığı dışlanma, marjinalleşme ve ayrımcılık biçimleri hakkındaki veriler ve çalışmalar. Yerinden edilmenin, kadınlar ve yaşlılar gibi zarar görebilir ve marjinalleşmiş gruplar üzerindeki olası orantısız etkilerine özel dikkat gösterilmelidir. Uluslararası gerekler ayrıca cinsiyet sorunlarının önemini belirtmektedir 11. TANAP yatırımının etkileri temelde yalnızca ve sınırlı bir biçimde ekonomik alanda olacak ve gelir düzeylerinde geçici bir süre için azalmaya neden olabilecektir. Ancak bazı arazilerin YÜT ler için kalıcı olarak edinilmesi gerekecektir. Bununla birlikte, Proje insan hakları kaygılarının ele alınması ve değerlendirilmesi hususlarında gerekli hassasiyeti gösterecektir. 3.6 Ulusal ve Uluslararası Politikalar arasında Karşılaştırmalı Analiz Türk Yasaları ve Dünya Bankası Grubu Politikaları arasındaki temel boşluklar ile bu boşlukları (mümkün mertebe) ele almaya yönelik olan, Proje ye özgü mekanizmalar, aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. 11 Son yıllarda, kadınların koşulları ve olanakları birçok şekilde ve birçok ülkede gelişmiştir ancak önemli boşluklar kalmıştır. Dünya Bankası nın Cinsiyet Eşitliği ve Kalkınma başlıklı 2012 Dünya Kalkınma Raporu; bu boşlukların kapatılmasının, hem önemli bir çekirdek kalkınma hedefi olduğunu hem de akıllı ekonomi anlamına geldiğini ifade etmektedir: Daha fazla cinsiyet eşitliği verimi geliştirebilir, bir sonraki kuşak için kalkınma sonuçlarını iyileştirebilir ve kurumları daha fazla temsil özelliğine sahip kılar. Sürdürülebilirlik Çerçevesi güncellenirken, cinsiyetle ilgili gerekler güçlendirilmiş ve daha açık hale getirilmiştir. Performans Standartları, etkilerin ve olanakların cinsiyete göre farklılaşan olası boyutlarının yanı sıra, cinsiyete duyarlı görüşme süreçlerini de ele almaktadır. Ayrıca özel sektörün benzersiz bir rol oynadığı belirli alanların altını çizmektedir. Topluluklar, bulaşıcı hastalıklara maruz olabildiğinde veya maruz kaldığında da cinsiyet önemli bir boyut olmaktadır. Bunun, bakım rolünü üstlenen kadınları içerebilecek, zarar görebilir grupların üzerinde daha fazla etkisi olabilir. IFC nin Sürdürülebilirlik Çerçevesi: Politika Güncellemesinden Uygulamaya, Aralık 2012 Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

79 Tablo 6: Türk Mevzuatı ile Dünya Bankası Grubu Politikaları Arasındaki Boşluklar Dünya Bankası Grubu Politikaları Türk Mevzuatı Boşlukları Kapatacak, Proje ye Özgü Mekanizmalar Arazi Ediniminin Olası Olumsuz Etkilerinin Belirlenmesi Arazi ediniminin ve diğer taşınmaz varlıkların geçim kaynakları üzerindeki olumsuz doğrudan ve dolaylı etkisi belirlenir ve en aza indirilir. Kaybedilen geçim kaynakları ve düşen yaşam standartları tekrar sağlanır ve iyileştirilir. Etkilenen halk ve etkiler: tematik haritalar, nüfus sayımı yoluyla tespit edilmelidir; etkilenen varlıkların bir envanteri hazırlanır; sosyo-ekonomik araştırmalar ve çalışmalar yapılır; araştırmalar ve çalışmalar analiz edilir; etkilenen halkla görüşülür Fiziksel Yer Değiştirme Gönüllü olmayan yeniden yerleşimden kaçınılmalı veya gönüllü olmayan yerleşim, uygun hallerde en aza indirilmelidir. Evlerini kaybeden tüm PEİ, yeniden yerleşime hak kazanır Türk Hukuku nda geçim kaynaklarının yeniden sağlanmasına ilişkin hiçbir hüküm yoktur. Türk Hukuku nca varlıkların envanteri gerekli kılınmaktadır. Kamulaştırma yoluyla arazi edinimi; etkilenen taşınmaz varlıkların sayımının ve bunların sahiplerinin bir listesinin hazırlanmasını gerektirmektedir. Hiçbir çalışma, araştırma ve danışma gerekmemektedir. Kamulaştırma Kanunu nun 8. Maddesi uyarınca, görüşme yoluyla taşınmaz varlıkların satın alınması için görüşmeler gerekli kılınmaktadır. Türk Yasaları nda yeniden yerleşimin en aza indirilmesine ilişkin hüküm yoktur. Yeniden yerleşime hak kazanma, belirli PEİ kategorileri ile sınırlıdır. Ev Sahibi Hükümet Anlaşması (EHA), uluslararası gerekleri onaylar ve tekrarlar. Etkilenen taşınmaz varlıkların envanteri hazırlanır Temsil niteliğinde sosyo-ekonomik hane araştırması yapılır ve nitel sosyal çalışmalar gerçekleştirilir Araştırmalar, GIS ve Corine veritabanı analiz edilir Bir dizi paydaş ile farklı aşamalarda görüşmeler yapılır. Kapsamlı görüşmeler, rızaen alım düzenlemelerinin temelini oluşturur Projeye özgü tüm alternatifler değerlendirilir ve minimum düzeyde fiziksel yeniden yerleşimle sonuçlanacak alternatif seçilir. Güzergah boyunca bulunan konutlar, mühendislik tasarımı ile elimine edilir. Tasarım aşamasında alınacak önlemler ile bu durum ortadan kaldırılacak veya en aza indirilecektir.uluslararası ilkeler uyarınca böyle Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

80 Dünya Bankası Grubu Politikaları Türk Mevzuatı Boşlukları Kapatacak, Proje ye Özgü Mekanizmalar Yerinden edilmenin kaçınılmaz olduğu durumlarda, yeniden yerleşim planları hazırlanmalıdır. Konutlar ve ekilen arazi yerine koyma (ikame) değerine göre tazmin edilecektir. Değer düşümüne izin verilmez. Kırsal, kentsel ve meskun arazi, pazar fiyatları kullanılarak tazmin edilir. Etkilenen meskenlerde bulunan çekirdek ailelerin her biri, yeniden yerleşim evine hak kazanır; bu hüküm, uluslararası standartları aşmaktadır. Türk Hukuku kapsamında, proje sahiplerini sosyal etki değerlendirmesi ve/veya yeniden yerleşim eylem planı yapmaya zorlayan hiçbir yasal hüküm yoktur sayılı İskan Yasası, kentsele karşılık kırsal yeniden yerleşim konusundaki tercihlerini sorarak, yerinden edilen PEİ ler için yeniden yerleşim seçenekleri sunmaktadır. Kaybedilen konutlar, yerine koyma (ikame) değeri kullanılarak tazmin edilmemektedir. Konutlar pazarda alıp satılan iyi kaliteli, inşaat malzemesi kullanılarak yeniden yapılacakları düşünülerek tazmin edilmektedir. Yıpranma payı dikkate alınır. İşlenebilir arazilerin değerleri arazi net gelirlerinin kapitalizasyonu yöntemine göre belirlenir ki, bu da piyasa fiyatıdır. durumlar ortaya çıktığında tek tek ele alınacaktır. Mühendislik tasarımı yoluyla, fiziksel yer değiştirmeden mümkün olduğunca kaçınılır. Nihai İK içerisinde birkaç mesken varsa veya inşaat sırasında birkaç mesken etkileniyorsa, uluslararası politikaların tüm gerekleri karşılanarak, durumlar tek tek ele alınacaktır. Yapılar için değer düşümü olmaksızın değiştirme değerleri (ikame bedelleri) kullanılacaktır ve kentsel arazi, pazar fiyatı kullanılarak tazmin edilecektir. Arazi Pazar fiyatına göre tazmin edilecektir Ekonomik Yerinden Edilme (Arazi edinimine bağlı gelir kaybına uğrama) Varlıkların kaybı veya gelir ya da diğer geçim kaynaklarının kaybıyla sonuçlanan, varlığa erişim kaybı düzeltilmelidir. Kaybedilen varlıklar için ıskontolu net gelire dayalı tazminata izin veren Kamulaştırma Yasa sı kayıp edilen gelirin bir miktar karşılamaktadır. Tarımsal arazi, ağaç, bağ vb. değerlemesi; net gelir kapitalizasyonu yöntemine dayalı olarak yapılmakta olup taşınmazın değerini EHA, uluslararası anlaşmaları tekrarlar. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

81 Dünya Bankası Grubu Politikaları Türk Mevzuatı Boşlukları Kapatacak, Proje ye Özgü Mekanizmalar Yerinden edilen kişilere, önceki yaşam standartlarını, gelir kazanma kapasitelerini ve üretim düzeylerini iyileştirme veya en azından, bunları yeniden sağlama çabalarında yardımcı olunmalıdır. Ekonomik yerinden edilen (Arazi edinimine bağlı gelir kaybına uğramış ) PEİ ler ve/veya topluluklara tazminat sağlanmalı ve gerektiğinde diğer yardımlar sunulmalıdır. Etkilenen kişilerin Proje ile ilişkili kayıpları, taşınmaz varlıkların gerçekte edinilmesinden önce tamamen ve nakdi olarak tazmin edilmelidir. Tüm işlem masrafları ödenmelidir. Yalnızca tapu senedi sahipleri değil, zilyetler, kiracılar, kamu arazisi kullanıcıları ve gecekonducular da tazminata hak kazanır. etkileyebilecek ilave unsurlar da dikkate alınmaktadır. İskan Yasası; Devlet destekli yeniden yerleşimi tercih edenler için geçim kaynaklarının yeniden sağlanmasına dair hükümlere sahiptir. Devlet Destekli Yeniden Yerleşim'i tercih edenler hariç, Türk mevzuatında hiçbir yasal hüküm sağlanmamıştır. Yalnızca yasal sahipler parasal tazminat alabilir (arazilerin kamulaştırılması üzerinden). Türk Hukuku'ndaki son değişiklikler ile kamu ve özel mülk üzerindeki kullanıcı hakları tanınmaktadır. Geleneksel haklar tanınmaktadır. (kullanıcı hakları tanınmayan orman arazileri istisnadır). Gelirin yeniden sağlanması, özel arazi için net gelir kapitalizasyonu hesaplamalarına dayanır. YYEP Fonu; kaybedilen topluluk kaynakları yüzünden ve/veya inşaat faaliyetleri yüzünden kaybedilen gelirleri yeniden sağlamak üzere ek stratejiler ve yatırımlar geliştirecektir. Tüm taşınmaz varlıklar için adil tazminat ödenecektir. TANAP ve yüklenicileri; inşaat faaliyetleri için kullanılan arazinin eski haline getirilmesini ve sahibine geri verilmesini sağlayacaktır. Geçim kaynaklarını yeniden sağlamak /iyileştirmek için YYEP Fonu kullanılacaktır. EHA uyarınca tüm PEİ tazminata hak kazanacak olup; bu, geçim kaynaklarının en azından proje öncesindeki düzeylere geri getirilmesine katkıda bulunacaktır. Pazar değerleri veya uygun hallerde yerine koyma (ikame) değerleri kullanılacaktır. Maliklere tazminat sağlanacağı gibi, kullanıcılara da varlıkları için tazminat sağlanacaktır. Yapılara ve ekinlere verilen zarar tazmin edilecektir. Zararı karşılamak ve inşaat süresince gereken tüm yeni varlıkları tazmin etmek için YYEP Fonu kullanılacaktır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

82 Dünya Bankası Grubu Politikaları Türk Mevzuatı Boşlukları Kapatacak, Proje ye Özgü Mekanizmalar Ortak Mülk Kaynakları Uluslararası politikalar, meraların edinimi nedeniyle bireylerin ve toplumların geçim kaynakları kaybı için tazminat gerektirir. İrtifak hakkının bir topluluğun, kereste dışı orman kaynakları gibi ormanlardaki ortak sahip olunan kaynaklara (şifalı bitkiler, yapım veya zanaat malzemeleri gibi) ve kerestelik ağaçlıklara ve yakacak oduna erişimini kısıtladığı hallerde, yer değiştirme tazmin edilmelidir. İzleme ve Değerlendirme Yeniden Yerleşim Eylem Planı nın uygulanmasını izlemek ve değerlendirmek için prosedürler tesis edilecektir. Şikayet Türk Mevzuatında bu konuyla ilgili yasal hüküm yoktur. Ailelerin mera ve otlaklar kayıpları veya köy ve muhtarlıkların bu geçim kaynaklarını kaybetmelerinden doğan zararlar tazmin edilememektedir. Orman arazileri istisnadır; bu arazileri kullananlara tazminat ödemesi yapılamamaktadır. Orman arazisine ilişkin tazminat, doğrudan ilgili devlet kuruluşuna ödenmektedir. Bu konu ile ilgili yasal bir düzenleme getirilmemiştir. Proje uygulaması sırasında, potansiyel etkiler araştırılacaktır ve bu hususlardaki tazminatlar, YYEP Fonu tarafından finanse edilecek şekilde tasarlanacaktır. Tazminat; doğal kaynaklara erişimin azalmasının sonucu olarak geçim kaynaklarının etkilendiği yerlerde Topluluk Kalkınma Planları ile tamamlanacaktır. Bu faaliyetleri finanse etmek için YYEP Fonu kullanılacaktır. TANAP, insanların ekmiş-dikmiş olabileceği ekinler ve diğer taşınmaz varlıklar veya bu araziler üzerine inşa etmiş olabilecekleri taşınmaz varlıklar için, EHA uyarınca orman arazisi kullanıcılarına tazminat sağlayacaktır. EHA uyarınca, inşaat faaliyetlerinin sonuçlarıyla ilgili olarak arazinin izlenmesi faaliyeti özellikle gerçekleştirilecektir. TANAP, YYEP nin tamamlanmasından kısa süre sonra, izleme çalışmalarını doğrulamak üzere tanınmış bir uzman tutacaktır. TANAP ın YYEP i, girdi, çıktı, süreç ve etki göstergelerinin izlenmesini ve dahili, harici ve katılımcı izleme düzenlemelerinin kullanımını bünyesine katacaktır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

83 Dünya Bankası Grubu Politikaları Türk Mevzuatı Boşlukları Kapatacak, Proje ye Özgü Mekanizmalar Etkilenen bireylerin ve toplulukların, Proje hakkındaki kaygılarını ve şikayetlerini almak ve bunların çözümünü kolaylaştırmak için bir şikayet mekanizması kurulacaktır. Kaygıları gecikmeden gidermek için, kültürel olarak kabul edilebilir ve hemen ulaşılabilir olan, anlaşılır ve şeffaf bir danışmanlık süreci kullanılmalıdır. Etkilenen Topluluklar ve kişiler, paydaş katılım sürecinde şikayet mekanizması hakkında bilgilendirilecektir. Görüşme / Katılım Arazi edinim faaliyetleri tarafından etkilenen tüm kişilerle ve diğer kilit paydaşlarla görüşülmeli ve bunlar, yeniden yerleşim planlaması sürecine dahil edilmelidir. Yeniden yerleşim sahası, yerinden edilen tüm kişiler ve evsahibi topluluklarla görüşülerek seçilmelidir. Etkilenen halk ve yerel yönetim, sivil toplum görevlileriyle görüşme; olumsuz etkilerin türlerini Özel bir şikayet mekanizmasının kullanımına ilişkin bir hüküm yoktur. Ancak, mevzuatımızda 3071 sayılı Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun ve 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu'na referans verilebilir. Türk Mevzuatında halk katılımına ilişkin hüküm yoktur. Paydaş Katılım Planı'na yönelik koşul yoktur. Tebligat Kanunu, etkilenen tüm kişilerin yazılı olarak haberdar edilmesini sağlamaktadır. İskan Yasası, yeniden yerleşim sahalarının seçilme sürecinde Devlet Destekli Yeniden Yerleşim'i tercih edenlerle görüşülmesine olanak vermektedir. Kamulaştırma Kanunu, taşınmaz varlıkların değerlemesi için yerel yönetim kurumlarıyla ve özel sektörle istişareleri ve görüşmeleri gerekli EHA uyarınca TANAP, yeniden yerleşimle ilgili kaygıları almak ve bunların çözümünü kolaylaştırma için bir şikayet mekanizması kuracaktır. Danışmanlık düzenlemeleri yapılacaktır. Şikayet mekanizması, kadınların TANAP a kolayca erişmesine olanak verecektir. Şikayet mekanizması, zarar görebilecek kişilerin, yaşlıların ve okuryazar olmayanların özel ihtiyaçlarına yanıt verecektir. Paydaş Katılımı nın mevcut uluslararası standartları, EHA uyarınca TANAP tarafından karşılanacaktır. Halkla görüşme ve ifşa etme planı hazırlanacak ve YYEP'in tamamlanmasını takiben uygulanacaktır. Yeniden yerleşimden mümkün olduğunca kaçınılacaktır. Evlerin etkilenmesi halinde, bu evlerin münferit durumlar olması muhtemeldir. TANAP, EHA uyarınca Proje için hazırlanan Paydaş Katılım Planı na göre tüm paydaş katılım Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

84 Dünya Bankası Grubu Politikaları Türk Mevzuatı Boşlukları Kapatacak, Proje ye Özgü Mekanizmalar ve düzeylerini anlamak açısından elzemdir. Proje aşağıdakileri sağlamalıdır: YYEP üzerinde yorumda bulunmaları için tüm paydaşlara fırsat tanınması, tüm paydaşların, açık ve anlaşılır Proje bilgilerine erişime sahip olması, görüşme yerlerinin, katılmak isteyen herkes tarafından erişilebilir olması Savunmasız ve küçük gruplarla da görüşülmesi Zarar Görebilecek Gruplar Tazminat; etkilenen geçim kaynakları ve yaşam standartlarının tekrar sağlanmasının dikkate alınması temeline dayanacaktır. Zarar görebilecek grupların; özellikle yoksulluk sınırı altındakilerin, topraksız kişilerin, yaşlı kadınların ve çocukların ihtiyaçlarına özel dikkat gösterilecektir. Cinsiyet Uluslararası politikalar, etkilerin ve olanakların cinsiyete göre farklılaşan boyutlarının yanı sıra, cinsiyete duyarlı görüşme süreçlerini de ele almaktadır. Proje tarafından etkilenen arazinin ve doğal kılmaktadır. Paydaşlara bildirimde bulunulması ve paydaşlarla iletişim amacıyla; Tebligat Kanunu, adresleri bilinmeyen arazi sahipleri ve arazi kullanıcılarına yönelik tebligat sürecini ayrıntılandırmaktadır. Uygulanmak üzere katılımcı bir görüşme süreciyle ilgili hüküm yoktur; YYEP hazırlamak da yasal bir koşul değildir. Yaşam standartları özel olarak dikkate alınmamıştır. Proje bölgelerindeki örfi hukuk, kadınların işlenmiş arazilere sahip olma ve bu arazileri yönetme hakkını tanımayabilir. Bu gelenekler; cinsiyete ve yaşa bakmaksızın tüm kardeşlerin ve geniş aile mensuplarının benzer miras faaliyetlerini gerçekleştirecektir. Bu plan; arazi edinimiyle ilgili danışmanlık gereklerini de bünyesine katar. EHA da geçim kaynaklarının ve yaşam standartlarının iyileştirilmesi dikkate alınmaktadır. Tazminat; doğal kaynaklara erişimin azalmasının sonucu olarak geçim kaynaklarının etkilendiği ve belirli zarar görme olasılığının bulunduğu yerlerde, Topluluk Kalkınma Planları ile tamamlanacaktır. Topraksız kullanıcıların hakları tanınır. Kadın toprak sahiplerini görüşmelere katılmaya ve haklarını tescil etmeye teşvik etmek için özel gayret gösterilir. TANAP, tazminat düzenlemelerinin her iki eşin adına veya hane reislerinin adına yapılmasını sağlayacaktır. Proje nin danışmanlık sürecinde, gerekirse ayrı forumlar ve toplantılar yoluyla hem erkeklerin hem Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

85 Dünya Bankası Grubu Politikaları Türk Mevzuatı Boşlukları Kapatacak, Proje ye Özgü Mekanizmalar kaynakların kullanımı; cinsiyeti kapsayıcı bir şekilde ele alınmalı ve kadınların bu kaynakların yönetimindeki ve kullanımındaki rolü özellikle hesaba katılmalıdır. İnsan Hakları İnsan hakları hususları, yeniden yerleşim planlamasının bünyesiyle bütünleşiktir. Sponsor, personelin ve malların korunup kollanması faaliyetlerinin ilgili insan hakları ilkelerine uygun olarak ve Etkilenen Topluluklara yönelik risklerden kaçınılacak veya bu riskleri en aza indirecek şekilde gerçekleştirilmesini sağlamalıdır. haklarına sahip olduğunu belirten Medeni Kanun tarafından tanınmamaktadır. Türk kanunlarında hiçbir hüküm yoktur. de kadınların görüşleri alınacaktır. İnsan Hakları Hususu, EHA tarafından özel olarak ele alınmamaktadır. TANAP, İnsan Hakları ilkelerini tanıyacaktır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

86 Önemli boşluklardan biri, ekonomik ve fiziksel olarak etkilenen kişiler arasındaki farkı ilgilendirmektedir. Bu iki kategori, Türkiye söz konusu olduğunda farklı yasalar kapsamında ele alınmaktadır ve tazminata hakkı olanlar, zarar görebilecek veya yardıma ihtiyacı olan kişiler olarak kabul edilmemektedir. Yerel mevzuat sistemi kapsamında, arazi edinimi ve yer değiştirme (veya gönüllü olmayan yeniden yerleşim) ile ilgili olanlar dahil, sosyal etkiler sistematik olarak ele alınmamaktadır; YYEP, kullanılan arazi değerleme metodolojisini ve yerine koyma (ikame) maliyetini nasıl yansıtacağını ayrıntılandıracaktır. Aynı zamanda 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu ve Proje ye özgü yönetmelikler kullanılarak, şahıs ve kamu arazilerinin edinimine ilişkin prosedürler açıkça tanımlanacaktır. YYEP uygulama prosedürleri; yerinde bulunmayan arazi sahipleri, mevcut olmayan tapu senetleri, tescil edilmemiş miras hakkı talepleri, doğru olmayan tapu senetleri, eksik kadastro bilgisi, orman ve hazine arazisinin özel kullanımı vb. ile ilgili olanlar dahil, diğer projelerin karşılaştığı sorunlardan kaçınmak için gereken adımları tanımlayacaktır.

87 4 PROJE DEN ETKİLENEN NÜFUSA İLİŞKİN GENEL BİLGİLER 4.1 Giriş Proje den Etkilenen Hanelerin (PEH) kompozisyonu, sosyo-ekonomik refah seviyesi, arazi ve varlık mülkiyet durumları ve arazi kullanım modellerini belirlemek amacıyla, Şubat 2014 döneminde 876 haneyle sosyo-ekonomik anket çalışması 12 yapılmıştır. Sosyo-ekonomik anket çalışması ile, PEH lerin geçim kaynakları, arazi kullanım ve varlık mülkiyet modelleri, gelir ve giderleri ile arazi kullanımına bağlı diğer gelirlerinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. 4.2 Anket Metodolojisi Anketler 48 metre koridorunda (Revizyon F güzergahı) kalan projeden etkilenen tüm parsellerden örneklem 13 alınarak yürütülmüştür (Tablo 7). Örneklem, TANAP tarafından Golder a sunulan, 500 metre koridorundaki parsel ve mülkiyet bilgilerini içeren CBS veritabanındaki veriler kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Ankette kapalı uçlu soruların yanı sıra açık uçlu sorular da yer almıştır. Anketteki açık uçlu sorulara verilen cevaplar frekans bazlı ana başlıklar kapsamında analiz edilmiş ve SPSS ortamında cevaplar gruplandırılmıştır. 132 köyde köy muhtarlarıyla derinlemesine görüşmeler 14 yapılmıştır. Görüşmeler çözümlenmiş ve sonrasında ana bulguları SPSS ortamında kayıt edilmiştir. Köy muhtarlarıyla gerçekleştirilen nitel görüşmelerin sonuçları da, sosyo-ekonomik anketlerin sonuçlarını tamamlaması amacıyla bu bölümde kullanılmaktadır. Ayrıca, kadınların, arazi edinimine bağlı gelir kaybı ile ilgili algılarını ve TANAP Projesi ile ilgili endişelerini ortaya koymak amacıyla, 16 yerleşim biriminde kadınlara yönelik odak grubu toplantıları yapılmıştır. Bu toplantılara ait bulgular, bu bölümdeki toplumsal cinsiyet başlığı altında ele alınmaktadır. Daha önce de bahsedildiği üzere, boru hattından etkilenen iller karşılaştırma amacıyla dört homojen bölgeye bölünmüştür.bu dört bölgenin her biri için hanehalkı anket sayıları ve köy muhtarları ile yapılan görüşmelerin sayısı Tablo 7 de verilmektedir. 12 Anket soruları (hane ve yerleşim yeri soruları, odak grubu tartışma soruları) Ek 4.1 de verilmiştir. 13 Örnekleme ve anket metodolojisi hakkında daha fazla bilgi için Ek 4.2 ye bakınız. 14 Köy Muhtarları ile yapılan Derinlemesine Görüşmelerden elde edilen özet tablolar için Ek 4.3 e bakınız. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

88 Tablo 7: Sosyo-Ekonomik Anket Analizi Bölgeleri Bölge Bölge Adı İller Bölge 1 Doğu Anadolu Ardahan, Kars, Erzurum, Erzincan, Bayburt, Gümüşhane, Giresun Bölge 2 İç Anadolu Sivas, Yozgat, Kırşehir, Kırıkkale, Ankara, Eskişehir Bölge 3 Batı Anadolu Bilecik, Kütahya, Bursa, Balıkesir, Çanakkale Hane Anketi sayısı Köy Muhtarları ile yapılan görüşme sayısı Bölge 4 Trakya Edirne, Tekirdağ 31 3 Toplam Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması, Şubat Hanelerin Sosyo-Ekonomik Profili Demografik Profil Hane kompozisyonu bölgeye göre çeşitlilik göstermektedir; tüm PEH ler için ortalama hane büyüklüğü 4.55 tir 15. Hane büyüklüğü Doğu dan Batı ya gidildikçe azalmakta olup en yüksek hane büyüklüğü 5.42 ile 1. Bölgede (Doğu Anadolu) ve en küçük hane büyüklüğü 3.29 ile 4. Bölgede (Trakya) kaydedilmiştir (Şekil 11). 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Ortalama Şekil 11: Bölgelere Göre Hane Büyüklüğü Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Mevsimsel yaşam modelleri analiz edildiğinde, PEH lerin çoğunluğunun yıl içerisinde köylerinde yaşadığı gözlemlenmektedir (%90). 2. ve 3. Bölgelerde (İç ve Batı Anadolu), PEH lerin yalnızca %10 u zamanlarının beş ila altı aynı köylerinde geçirmekte ve geri kalan zamanda başka yerlerde 15 Türkiye İstatistik Kurumu nun 2013 yılında yayımladığı hane kompozisyon verilerine göre, ortalama hane büyüklüğü 3.7 dir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

89 yaşamaktadır. Köy muhtarlarıyla yapılan görüşmelerde, köylerin nüfusunun yaz aylarında arttığı belirlenmiştir. Tüm PEH ler Türkçe konuşmaktadır. Türkçeye ek olarak, 1. Bölge (Doğu Anadolu) ve 2. Bölge de (İç Anadolu) Kürtçe de konuşulan bir dildir. Tatarca yalnızca 2. Bölgede az sayıda hanede konuşulmaktadır. Köy muhtarlarıyla yapılan görüşmeler sırasında, okullar ve öğrenci sayısı ile ilgili bilgi alınmıştır (Tablo 8) Okulların birleştirilmesi sonucu bazı yerleşim yerlerinde okullar kapatılmıştır. Ancak devlet diğer yerleşim yerlerine servislerle öğrencileri ücretsiz taşımaktadır. Ayrıca, yerleşim yerlerindeki okullar 4. sınıfın sonuna kadar eğitim vermekte, dolayısıyla, 4. sınıftan sonra çocukların ortaöğretim hizmeti veren en yakın okula gitmeleri gerekmektedir. PEH lerin ortalama %17 si çocuklarını yakındaki bir okula göndermektedir. Yatılı okullar yüksek öğrenim için bir seçenek olmakla birlikte yatılı okula giden öğrenci sayısı, yakındaki okullara giden öğrenci sayısından önemli ölçüde düşüktür. Tablo 8: Bölgelere Göre Eğitim Olanakları Yerleşim Bölgede okul yeri sayısı sahibi yerleşim yeri sayısı Yerleşim yeri başına ortalama öğrenci sayısı Çocuklarını yerleşim yeri dışındaki okullara gönderen ortalama hane sayısı Yerleşim yeri başına ortalama yatılı okul öğrencisi sayısı 1. Bölge Bölge Bölge Bölge Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Köy muhtarlarıyla yapılan derinlemesine görüşmeler, 2014 Proje den etkilenen yerleşim yerlerindeki sağlık hizmetleri, sağlık kurumu sayısı ve en yakın sağlık merkezine uzaklığa bağlıdır. Yerleşim yerlerinin üçte biri sağlık merkezine sahiptir ve köylerinde sağlık merkezi olmayan yerleşim birimlerinin sağlık kurumlarına ortalama uzaklığı 14 km.dir (Tablo 9). Aile hekimleri çocukların sağlık durumlarını taramak ve aşılarını yapmak üzere köylere düzenli ziyaretlerde bulunmaktadır. Tablo 9: Proje Bölgesinde Sağlık Hizmetleri Yerleşim yeri Bölgede sağlık kurumuna sayısı sahip yerleşim yeri sayısı En yakın sağlık merkezine uzaklık (km) 1. Bölge Bölge Bölge Bölge Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Köy muhtarlarıyla yapılan derinlemesine görüşmeler, Konut ve Olanaklar TANAP Projesi nin fiziksel yer değiştirmeye neden olması beklenmemektedir. Ancak, halkın geçim kaynaklarını anlamak ve Proje nin nihai inşaat koridorunda hane bulunması durumunda buna ilişkin bilgi sağlamak amacıyla, PEH lerin taşınmaz malları ile ilgili veriler değerlendirilmektedir. PEH lerin ortalama ev büyüklüğü 142 m 2 dir (Şekil 12) ve evlerin çoğunda dört oda bulunmaktadır. En küçük evler 4. Bölge Trakya da (112 m 2 ), en büyük evler ise 2. Bölge İç Anadolu da (166 m 2 ) Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

90 görülmektedir. PEH lerin çoğunun (%76) evinde tuvalet mevcuttur; PEH lerin yalnızca dörtte biri tuvaletlerinin evin dışında olduğunu belirtmiştir. PEH lerin %95 inin merkezi su tedarik sistemine erişimi vardır. 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Toplam Şekil 12: Bölgelere Göre Ortalama Ev Büyüklükleri (m2) Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Köy muhtarlarıyla yapılan görüşmeler, PEH lerin %95 inin merkezi su tedarik sistemine erişimi olmasına rağmen su kalitesini kötü bulduklarını göstermektedir. Özellikle 1. Bölge de (Doğu Anadolu) kötü içme suyu kalitesi PEH lerin dörtte birinden fazlasını etkilemektedir. Genel itibariyle, PEH lerin üçte birinin merkezi kanalizasyon sistemine erişimleri yoktur (Tablo 10). Doğu Anadolu daki yerleşim yerleri kötü kalitedeki altyapıdan en çok etkilenen alanlardır. Elektrik kesintilerinden en çok Batı Anadolu da şikayet edilmektedir (3. Bölge). Tablo 10: Proje den Etkilenen Yerleşim Yerlerinde Altyapıya Erişim (% yerleşim yeri) Bölge Yerleşim Yeri Sayısı Merkezi Kanalizasyon Sistemi Olmayan Kötü Kalitede İçme Suyu Kesintili Elektrik Hizmeti 1. Bölge 41 39% 66% 27% 54% 2. Bölge 65 38% 40% 18% 20% 3. Bölge 23 13% 87% 22% 22% 4. Bölge 3 0% 0% 0% 0% Toplam % 55% 21% 30% Kışın Kar Nedeniyle Yolu Kapanan Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Köy muhtarlarıyla yapılan derinlemesine görüşmeler, 2014 Proje bölgesinde çanak anten yaygın olarak kullanılmaktadır (Şekil 13). Traktörü bulunan hane sayısının fazla olması Proje den etkilenen yerleşim yerlerinde tarımın önemini ortaya koymaktadır. Ancak, az sayıda hanede biçerdöver gibi ileri tarım ekipmanlarının bulunduğu görülmektedir. PEH lerin %41 nin arabası vardır. Bilgisayar ve internete erişim sınırlıdır. PEH lerin %85 ine yakını internet erişimine sahip değildir ve PEH lerin %24 ü evde bilgisayarları olduğunu belirtmiştir. PEH lerin yaklaşık üçte biri, evde LCD Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

91 İnternet Bilgisayar LCD/Plaz ma TV Akıllı telefon Çanak anten Araba Kamyon Minibüs Traktör Biçerdöver TANAP PROJESİ YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI ekran veya plazma ekran TV ye sahiptir. PEH lere ulaşılırken, sınırlı teknoloji kullanımı Proje tarafından göz önünde bulundurulmalıdır (hem bilgilendirme hem de şikayetlerin ele alınması için). İnternet erişiminin sınırlı olması nedeniyle, bilgi sağlamak üzere diğer medya araçlarından faydalanılmalıdır. 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Toplam Şekil 13: Bölgelere Göre Ekipman/Eşya Mülkiyeti (% PEH) Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 PEH lere sahip olunan varlıklarla ilgili de soru sorulmuştur. Ankette yazlık, ev, ofis vs. gibi ek taşınmazlarla ilgili bir soru bulunmaktadır. 1. Bölge (Doğu Anadolu) haricinde, PEH lerin yaklaşık ortalama üçte biri, şu anda kullandıklarının haricinde başka taşınmazlara sahiptir. 1. Bölge de PEH lerin yalnızca beşte biri bu tür varlıkların mülkiyetine sahip olduğunu beyan etmiştir ve bu nedenle bu bölgede diğer taşınmaz mülkiyeti oranı en düşük seviyededirr (Şekil 14). Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

92 Evet Hayır 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Toplam ortalama Şekil 14: Bölgelere Göre DiğerTaşınmazların Mülkiyet Oranları Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Ankette PEH lerin evlerinin 16 (ev ve bahçelerin bulunduğu yer) değerlemesi, evlerini başka bir yerde yeniden inşa edecek olsalardı maliyetinin ne olacağı ve mevcut varlıklarının toplam net değeri sorulmuştur. Bu rakamlar, PEH lerin varlıklarının mali değeri konusundaki düşüncelerini yansıtmaktadır. Halihazırda sahip olunan ev ve bahçelerin değerinin yaklaşık 119,216 TL civarında olduğu tahmin edilmektedir (Tablo 11). Aynı evin yeniden inşa edilmesinin maliyeti, 3. ve 4. Bölge (Batı Anadolu ve Trakya) haricinde evin mevcut değerine yakındır. Değerler arasındaki fark, evin yaşından kaynaklanabilmektedir. Evin eski veya köhne olması nedeniyle mevcut değeri düşük olsa da, evin yenisiyle değiştirilmesi (yerine koyma maliyetinde) yüksek inşaat maliyetini beraberinde getirecektir. PEH lerin toplam varlıklarına ilişkin değerleme ortalama 362,889 TL dir. En düşük toplam varlık değeri 294,732 TL ile 1. Bölgede (Doğu Anadolu); en yükseği ise 423,294 TL ile 4. Bölgede (Trakya) görülmektedir. Tablo 11: PEH lere Göre Ev ve Varlıklara İlişkin Değerleme (TL) Bölge Ev ve bahçe arsasının arazi değeri (TL) Aynı evi yeniden inşa etmenin maliyeti (TL) 1. Bölge 129, , , Bölge 123, , , Bölge 95, , , Bölge 68, , ,294 Ortalama 119, , ,889 Tüm taşınmaz varlıkların edinilme maliyeti (arazi, ev, meyve bahçesi) (TL) Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, Bu soruda, mevcut durumda PEH lerin evlerinin arsalarında bulunan ahır, ev, bahçe, meyve-sebze bahçesi gibi tüm taşınmaz varlıklar kapsanmaktadır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

93 Bölge Toplam Parsel Büyüklüğü (ha) 48 m Çalışma Koridoru nda Etkilenen parsel büyüklüğü (ha) 36 m İ nşaat Koridorunda Etkilenen parsel büyüklüğü (ha) 36 m İnşaat Korudorunda Etkilenen parsel oranı % 16 m lik Koridorda Etkilenen parsel büyüklüğü (ha) 16 m lik Koridorda etkilenen parsel oranı % Üzerinde ağaç/meyvesebze bahçesi/bağ olan ortalama parsel büyüklüğü (m2) Üzerinde ağaç/meyvesebze bahçesi/bağ olan parsel % TANAP PROJESİ YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Beyan edilen bu değerlerin PEH ler tarafından abartılmış olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Maliyetlerle ilgili bu bilgiler, okuyucuyu PEH lerin değerlemeye ilişkin algısı konusunda bilgilendirmek amacıyla sunulmuş olup, bu bilgiler tazminatların hesaplanması için kullanılmamalıdır. Tazminatları hesaplamak için yalnızca piyasa fiyatları ve (amortisman olmadan) yenisiyle değiştirme maliyetinin değerlemesinden faydalanılabilir. 4.4 Arazi ve Taşınmaz Varlıklar Parsel Özellikleri Anket sonuçlarına göre, TANAP Projesinden etkilenen arazinin yaklaşık %60 ı kuru ve %40 ı sulanan arazidir. PEH lerin %59 u, TANAP Projesinin arazi ediniminden geçici veya kalıcı olarak etkilenen birden fazla parsele sahip olduğunu ifade etmiştir 17. PEH lerin yalnızca % 18 i, Proje den etkilenen arazilerinde ağaçları olduğunu belirtmiştir. Üzerinde ağaç olan taşınmazlarda parsel başına ortalama 122 ağaç bulunmaktadır. Üzerinde ağaç/meyve-sebze bahçesi/bağ olan parsellerin büyüklüğü ortalama 987 m 2 dir ve PEH lerin toplam parsel büyüklüğünün % 3 ünü kapsamaktadır (Tablo 12). Tablo 12: Etkilenen Parselin Büyüklüğü (ha) ve Oranları Bölge % Bölge % Bölge % Bölge % Toplam Ortalama % Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, Mülkiyet Yapısı Arazi edinimine bağlı gelir kayıplarının PEH ler üzerindeki etkisini anlamak için, parsel mülkiyet yapısının anlaşılması büyük önem taşımaktadır. Bir parseldeki hissedar sayısı ne kadar çoksa, parselin rızaen alım yoluyla edinimi o kadar zor olur 18. Ayrıca, araziden alınacak tazminatların çok 17 Bu bilgilerin parsellere dair genel bir karakterizasyon olduğunu ve yalnızca TANAP tarafından yürütülen envanterin sonuçlarının inşaat koridorundaki gerçek proje etkilerini belirleyebileceğini unutmayınız. 18 Anket sonuçlarına göre, parsel başına en fazla sahip sayısı 322 dir. Hissedar sayısı yüksek olduğunda, tüm sahipler arasında oy birliği sağlamak zordur. PEH lerin yaklaşık dörtte biri, 10 dan fazla PEH tarafından paylaşılan parsellere sahiptir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

94 sayıda hissedarla paylaşılması ve gelirin tüm hissedarlar arasında Türk Hukuku nda öngörüldüğü şekilde bölünmesi, parseli asıl kullanan kişinin parselden elde ettiği gelirleri sadece tazminat ile tamamen geri almasını imkansız hale getirmektedir 19. Bu nedenle, tazminatların çok sayıda hissedar arasında paylaştırıldığı durumlarda, arazi kullanım modellerinin anlaşılması hayati önem taşımaktadır. Çok hissedarlı arazi kayıplarında alınacak tazminat çok sayıda hissedar arasında paylaşılacağından, geçim kaynaklarındaki kaybı telafi etmeyecektir. Bu nedenle arazinin gerçek kullanıcılarına, geçim kaynağı kayıplarına göre tazminat verilmelidir. Anket sonuçlarına göre, PEH lerin üçte biri tek mülkiyete sahiptir; %17 si sahip oldukları taşınmazı iki ila dört kişi arasında paylaşmaktadır ve yaklaşık yarısı, etkilenen parselleri beş veya daha fazla hissedarla paylaşmaktadır (Şekil 15). Tek sahip 2-4 hissedar 5-9 hissedar 10+hissedar Şekil 15: Parsel Başına Hissedar Sayısı (% Haneler) Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Bölgesel anket sonuçları, dört bölgenin oldukça homojen olduğunu fakat 3. Bölgenin, arazileri üzerinde tek mülkiyete sahip PEH lere ait en yüksek oranı (%55) sergilediğini göstermektedir (Şekil 16). 19 TANAP gerçek kullanıcının gelir kaybı için tazminat vermeyi planlamaktadır. Bölüm 6.9 daki hak sahipliği matrisine bakınız. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

95 Tek sahip Birden fazla sahip 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Toplam Şekil 16: Bölgelere Göre Tek Mülkiyet ve Müşterek Mülkiyet (%) Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, Arazi üzerinde Etkiler Proje den etkilenen parselin büyüklüğüne dair analiz, PEH lerin Proje nedeniyle taşınmazlarının ortalama %9 unda 20 geçici olarak yararlanma hakkını kaybedeceğini ortaya koymaktadır. PEİ ler inşaat tamamlandıktan sonra arazilerini tekrar kullanabileceklerdir. En fazla parsel büyüklüğü 1. Bölgede (Doğu Anadolu), en azı ise 3. Bölgede (Batı Anadolu) görülmektedir. Proje den etkilenen en fazla parsel alanı 0.4 ha ile 1. Bölgede (Doğu Anadolu), 0.25 ha ile 4. Bölgede (Trakya) bulunmaktadır. 3. Bölgede, etkilenen ortalama parsel büyüklüklerinin daha küçük olması nedeniyle, etkilenen parsel büyüklüğünün toplam parsel büyüklüğüne oranı daha yüksektir(% 16). Ayrıca, PEH lerin %86 sı, Proje den etkilenen parsellerinin haricinde kullandıkları başka arazi veya parsellere sahiptir. Anket sonuçlarına göre, PEH ler Proje den etkilenen parseller dışında ayrıca ortalama 11.8 ha araziye sahiptir (Tablo 13). Bu nedenle, PEH lerin toplam arazi mülkiyeti ile karşılaştırıldığında Proje den etkilenen arazi miktarı daha az önem taşımaktadır. Tablo 13: PEH lerin sahip olduğu diğer araziler (ha) Diğer arazilerin büyüklüğü (ha) Hane sayısı 1. Bölge Bölge Bölge Bölge Ortalama Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, Toplam parsel büyüklüğü ve etkilenen arazi rakamları, 500 m parsel için CBS veritabanı ve TANAP tarafından sağlanan sahip verilerinden alınmıştır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

96 4.5 Tarım TANAP Projesi ağırlıklı olarak kırsal alanlardan geçmektedir. PEH lerin arazi kullanım modelleri, ikamet ettikleri bölgeye göre çeşitlilik göstermektedir. Kırsal araziye dayalı ekonomik faaliyetler yerel ekonominin temelini oluşturmaktadır. Tarımsal üretim önemli bir gelir kaynağıdır. Genel anlamda, PEH lerin ortalama % 85 i tarım ürünlerinin satışından yıllık gelir elde ettiğini beyan etmiştir (Şekil 17). Tarımsal üretim oranının yaklaşık %56 olduğu Batı Anadolu (3. Bölge) dışında; Doğu Anadolu (1. Bölge), İç Anadolu (2. Bölge) ve Trakya da (4. Bölge) tarımsal üretim oranı %90 ın üzerindedir. Hayvancılık özellikle doğu illerinde önemli bir geçim kaynağıdır. Doğu dan Batı Anadolu ya gidildikçe hayvancılık faaliyetleri azalmaktadır. Köy muhtarlarıyla yapılan görüşmeler de aynı eğilimi ortaya koymaktadır. Doğu Anadolu ve İç Anadolu daki yerleşim yerleri muhtarlarının çoğunluğu hayvancılığı temel ekonomik faaliyet olarak nitelendirirken, Batı Anadolu ve Trakya da tarımsal üretim gelir getiren temel faaliyettir. Tarım geliri beyan eden PEH lerin yüzdesi 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Hayvancılık geliri beyan eden PEH lerin yüzdesi Şekil 17: Hayvancılık ve Tarımla Uğraşan Hanelerin Yüzdesi Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, Tarımsal Üretim Tarımsal üretimde ürün çeşidi etkilenen arazinin konumuna da bağlıdır. Ay çekirdeği üretimi ile uğraşan PEH sayısının buğday üretimiyle uğraşandan fazla olduğu Trakya (4. Bölge) haricinde, bölgelerde en çok yetiştirilen ürün buğdaydır. Köy muhtarlarıyla yapılan görüşmeler de, tahılın (buğday, arpa) en çok yetiştirilen ürün olduğunu göstermiştir. PEH lerin toplam %92 si buğday yetiştirdiğini ifade etmiştir (Şekil 18). Arpa Proje bölgesinde en çok yetiştirilen ikinci bitkidir; PEH lerin dörtte üçünden fazlası arpa yetiştirmektedir (%76). Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

97 Hayvan yemi olarak kullanılan fiğ ve yonca gibi ürünler en çok 1. Bölgede - Doğu Anadolu (yaklaşık %70) yetiştirilmekte ve bunu 2. Bölge İç Anadolu izlemektedir. 4. Bölge Trakya da hayvan yemi yetiştiriciliği yapılmamaktadır. Ancak pirinç ağırlıklı olarak Trakya da yetiştirilmektedir, Doğu ve İç Anadolu da ise göz ardı edilebilir düzeydedir. Şeker pancarı, mısır ve ayçiçeği gibi yüksek gelir getiren endüstri bitkileri tüm bölgelerde daha az sayıda PEH tarafından yetiştirilmektedir. Şeker pancarı Doğu ve İç Anadolu daki PEH lerin yaklaşık beşte biri tarafından yetiştirilirken, mısır Batı Anadolu daki PEH lerin üçte biri tarafından üretilmektedir. Doğu dan Batı ya gidildikçe ayçiçeği yetiştiren PEH sayısı önemli oranda artmaktadır. Doğu Anadolu da PEH lerin %19 u ayçiçeği yetiştiriciliği yaparken, Batı Anadolu da bu oran iki katına çıkmaktadır. Ayçiçeği üretimi ile uğraşan en fazla sayıda PEH Trakya da görülmektedir. Nohut en çok İç Anadolu da (%39) üretilmekte ve bunu Batı Anadolu izlemektedir (%26). Buğday ve arpayla kıyaslandığında, daha az sayıda PEH sebze üretimi ile uğraşmaktadır. Domates gibi sebzeler çoğunlukla Trakya da yetiştirilmektedir (%29). 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Toplam Pirinç Ş. pancarı Mısır Nohut Yonca Ay çekirdeği Fiğ Arpa Buğday Şekil 18: Bölgelere Göre Ürün Cinsi (Bölge Başına Üretici %) Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, Nadas Durumu PEH lerin çoğunluğu topraklarını yıllık olarak işlemekte ve yılda bir kez ürün almaktadır (%89). PEH lerin toplamda yalnızca %10 u topraklarını yılda iki kez işlemektedir. Trakya PEH lerin yaklaşık üçte birinin yılda iki kez topraklarını işledikleri tek bölgedir. Daha fazla verim almak amacıyla, PEH topraklarını geleneksel olarak iki yılda bir nadasa bırakmaktadır. Proje bölgesinde, nadas özellikle de PEH lerin %58 inin topraklarını nadasa bıraktığı 1. Bölgede (Doğu Anadolu) yaygındır. Batı Anadolu (3. Bölge) ve Trakya da (4. Bölge) nadas oranları önemli ölçüde düşüktür. PEH lerin Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

98 yalnızca dörtte biri topraklarını nadasa bıraktığını beyan etmektedir. Topraklarını nadasa bırakan PEH ler, yalnızca bir yıllığına tarım ürünlerinden gelir elde edebilmektedir. Nadasa bıraktıkları dönemi telafi edebilmek için yıllık gelirlerini iki yıl boyunca kullanmaktadırlar. Nadasın PEH lerin yıllık geliri üzerindeki etkisini anlamak önemlidir. İnşaatın tarım yapmak için tasarlanmış bir sezonda gerçekleşmesi durumunda, PEH lerin geçim kaynakları inşaatın zamanlamasından olumsuz olarak etkilenebilir. Proje, her tür olumsuz etkiyi azaltmak üzere PEH lere gerektiği şekilde tazminat verecektir. Nadasa bırakılan Nadasa bırakılmayan Şekil 19: Topraklarınızı Nadasa Bırakıyor musunuz? (%PEH ler Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, Sulama 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Ankette arazinin sulama durumuyla ilgili iki soru sorulmuştur. İlk soru TANAP Projesinden etkilenen parselin aktif olarak sulanıp sulanmadığı, ikincisi ise etkilenen parselde sulama sistemi olup olmadığı üzerine olmuştur. Sulamanın mevcudiyeti arazinin aktif olarak sulandığı anlamına gelmemektedir. Anket sonuçlarına göre, PEH lerin % 40 ı arazilerini aktif olarak suladıklarını belirtmiştir (Tablo 14). Bununla birlikte PEH lere sulama sistemi mevcut olup olmadığı sorulduğunda % 22 si hiç sulama sistemi olmadığını beyan etmiştir (Tablo 14-). PEH lerin toplamda % 78 i arazilerinin mevcut altyapı kullanılarak sulanabileceğini söylemiştir. En yaygın sulama yöntemi sulama kanallarıdır. Diğer sulama yöntemleri arasında ise yakındaki baraj gölü, köy çeşmesi, su pompası, sondaj kuyusu ve su tankerlerinin kullanılması bulunmaktadır (Şekil 20, Şekil 21). Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

99 Tablo 14: Sulanan ve Sulanmayan Etkilenen Arazi (PEH Sayısı) 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Toplam Sulama potansiyeline sahip arazi Aktif olarak sulanan arazi Sulama potansiyeli olmayan arazi Aktif sulaması olmayan toplam PEH Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Ortalama Şekil 20: Aktif Olarak Sulanan Proje den Etkilenen Araziler (% PEH ler) Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Diğer Nehir yakınında Sulama kanalı Artezyen kuyusu 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Toplam Şekil 21: Etkilenen Parseldeki Sulama Sistemleri (PEH %) Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

100 Toplamda Proje tarafından edinilecek sulanan arazinin toplam büyüklüğü dekardır. Doğu Anadolu (1. Bölge) en fazla etkilenen parsele sahipken, Trakya (4. Bölge) en düşük etkilenen parsel büyüklüğüne sahiptir (Tablo 15). Proje den etkilenmeyen diğer arazilerdeki sulamaya bakıldığında ise, yine Doğu Anadolu bölgesinin sulama yapılan arazi büyüklüğü açısından öne çıktığı görülmektedir. Tablo 15: Bölgelere Göre Sulanan Parsel Büyüklüğü (dekar) Bölge Proje den Etkilenen ve sulanan parsellerin ortalama büyüklüğü (da) Hane Sayısı Proje den Etkilenmeyen ve sulanan diğer arazilerin ortalama büyüklüğü (da) Hane Sayısı 1. Bölge Bölge Bölge Bölge Toplam Ortalama Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Köy muhtarlarıyla yapılan görüşmeler aynı zamanda yerleşim yerlerinin yaklaşık dörtte üçünün sulama kanalları veya kuyu ve yakındaki su kaynakları kullanımı yoluyla sulama potansiyeline sahip olduğunu göstermiştir (Tablo 16). Sulamaya sahip yerleşim yerlerinde, arazinin hemen hemen yarısından azı sulanmaktadır. Tablo 16: Yerleşim Yerine Dayalı Sulama Bilgileri Bölge Yerleşim Yeri Sayısı Sulamaya sahip Yerleşim Yeri Sayısı Sulama yapan yerleşim yerleri için % Sulanan Arazi/Toplam Arazi 1. Bölge % 2. Bölge % 3. Bölge % 4. Bölge % Yerleşim Yerleri Toplamı Ortalama 41% Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Köy muhtarlarıyla yapılan derinlemesine görüşmeler, Ağaçlar / Meyve-Sebze Bahçeleri / Bağlar PEH lere Proje den etkilenecek parseller üzerindeki ağaç/bağ ve meyve-sebze bahçeleri de sorulmuştur. Katılımcıların yalnız % 18 i, etkilenen parsellerinde dikili ağaçları olduğunu belirtmiştir (156 PEH). Her parselde bulunan ağaç sayısı önemli ölçüde çeşitlilik göstermektedir. Katılımcıların çoğu parsellerinde 10 dan az ağaca sahiptir (Tablo 17) Yalnızca TANAP envanterinin etkilenen ağaçları belirleyebileceğini unutmayınız. Bu ankette beyan edilen ağaçlar, Projeden etkilenmeyecek parsel kısımları üzerinde olabilir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

101 Ağaçlar, meyve veren 22 ve vermeyen ağaçlar olarak kategorize edilmektedir. Etkilenen parsellerinde 50 den fazla ağacı olan PEH ler, toplam PEH lerin yaklaşık % 3 üne tekabül etmektedir. Sahip olunan ortalama meyve veren ağaç sayısı, ağaç sahibi olan PEH başına 36 dır. Ağaca sahip PEH başına düşen ortalama meyve vermeyen ağaç sayısı 42 dir. Tablo 17: Ağaç Mülkiyeti (PEH sayısı) Meyve ağacına sahip Sahip olunan ağaç sayısı PEH sayısı Meyve vermeyen ağaca sahip PEH sayısı 10 veya daha az ağaç ağaç ağaç veya daha fazla ağaç Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, Ortakçılık PEH lere, sahip oldukları arazinin dışında kiraladıkları veya kullandıkları araziler de sorulmuştur. PEH ler şahıs arazisi kullanmaları durumunda, arazi sahibine yıllık kira ücreti ödemektedir. Araziyi, ürün satıldığında nakit olarak veya yıllık üretimden ürün olarak bir pay almak suretiyle ortakçı olarak da kullanabilmektedirler. PEH lerin ortalama % 60 ı, ek araziyi kullanıcı veya ortakçı olarak kullanmaktadır. Ortakçılık için kullanılan arazinin ortalama büyüklüğü 18.2 ha dır (Tablo 18). Ortakçılık için ödenen ücret, bölgeye bağlı olarak önemli ölçüde çeşitlilik göstermektedir. Ortakçılık için hektar başına ortalama 3,134 TL ödenmektedir. Tablo 18: Ortakçı/Kullanıcı Olarak Kullanılan Ortalama Arazi Ortalama arazi büyüklüğü (ha) PEH sayısı Hektar başına ödenen ücret (TL/ ha) 1. Bölge , Bölge , Bölge , Bölge Ortalama toplam ,134 Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, Tarım Kuruluşları Yerel kooperatifler kırsal kalkınma için önemli araçlardır. Kooperatiflere üyelik doğru şekilde yönetildiği takdirde özellikle de hane başına düşen sınırlı arazi büyüklüğü ve hayvan sayısı göz önünde bulundurulduğunda, çiftçilerin gelişme imkanlarına kavuşması için fırsatlar sunmaktadır. 22 Meyve veren ağaçlar vişne, kayısı, armut, kiraz, ayva, erik, elma, incir ve şeftali ağaçlarını kapsamaktadır. Meyve vermeyen ağaçlar ise meşe, ıhlamur, kavak ve çam ağacını kapsamaktadır. Sedir ve ladin ağaçları orman ağaçları olarak kabul edilmektedir. Bağlar, zeytin ve turunçgil ağaçları da aynı kategoriler olarak kabul edilmektedir. Katılımcılardan hiçbiri turunçgil ağacına sahip olduğunu bildirmemiştir. Zeytin ağacına sahip yalnızca %6 PEH vardır; PEH lerin %4.5 u sedir ağacına ve %4.5 i de asmaya sahiptir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

102 Anket sonuçlarına göre, halkın toplamda yarısından daha azı bir kooperatife üyedir (Şekil 22). Doğu Anadolu da (1. Bölge) bu rakam nüfusun dörtte birine düşmekteyken, Trakya da (4. Bölge) PEH lerin % 60 ı bir kooperatife üyedir. Kooperatif türü ürüne bağlıdır, ör. şeker pancarı üreticileri şeker pancarı kooperatifine üyedir. PEH lerin çoğu Kırsal Kalkınma veya Tarım Kredi Kooperatifleri Birliği ne üyedir. Yalnızca birkaç PEH sulama kooperatiflerine üye olduğunu belirtmiştir (Tablo 19). Evet Hayır 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Ortalama toplam Şekil 22: Bir kooperatife üye misiniz? (PEH ler %) Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Tablo 19: Bölgelere Göre Kooperatif Türleri Kooperatif Listesi 1. Bölge 2. Bölge Kooperatif sayısı 3. Bölge 4. Bölge Hayvan Yetiştiricileri Birliği Esnaf Kefalet Kooperatifi Toplam Tarım Satış Kooperatifi Süt Toplama Kooperatifi Orman Kooperatifi Şeker Pancarı Kooperatifi Sulama Kooperatifi Tarım Kredi Kooperatifi Ulaşım Kooperatifi Üretici Birliği Kırsal Kalkınma Kooperatifi Ziraat Odası Toplam Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

103 4.6 Hayvancılık Hayvancılık önemli bir faaliyettir. Anket sonuçlarına göre, PEH lerin % 75 i hayvancılıkla uğraşmaktadır. Hayvancılık en çok 1. Bölge Doğu Anadolu da (% 88) ve en az 4. Bölge Trakya da (%39) görülmektedir (Şekil 23). Hayır Evet 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Toplam Şekil 23: Bölgelere Göre Hayvancılık Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Her bir hanenin sahip olduğu ortalama hayvan sayısı, hayvan türüne ve bölgeye göre çeşitlilik göstermektedir. Doğu Anadolu daki (1. Bölge) PEH ler hane başına ortalama en fazla sayıda büyükbaş hayvana sahipken, İç Anadolu daki (2. Bölge) PEH ler en fazla sayıda küçükbaş hayvana sahiptir. Anket sonuçlarına göre, 40 PEH (%4.5) arıcılıkla uğraşmakta ve söz konusu PEH lerin yarısından fazlası İç Anadolu da yaşamaktadır (Tablo 20). Tablo 20: Hane Başına Düşen Ortalama Hayvan Sayısı Bölge İnek Boğa Koyun Keçi Kümes hayv. Arı kovanı 1. Bölge Bölge Bölge Bölge Ortalama Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, Büyükbaş Hayvancılık Anket sonuçlarına göre, 269 PEH (%31) büyükbaş yetiştiriciliği ile uğraşmaktadır. PEH lerin sahip oldukları büyükbaş sayısı bölgelere göre çeşitlilik göstermesine rağmen, 1. Bölge Doğu Anadolu haricinde PEH lerin çoğu 10 dan az büyükbaş hayvana sahiptir (Tablo 21). 1. Bölge de nüfusun Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

104 yarısından fazlası hane başına 11 büyükbaştan fazlasına sahiptir (Şekil 24). Ancak, Proje bölgesinde büyük hayvan sürüleri yaygın görülmemektedir. Batı Anadolu da (3. Bölge) PEH lerin yalnızca % 2 si, 50 den fazla büyükbaşa sahip olduğunu bildirmiştir. Tablo 21: PEH Başına Yetiştirilen Ortalama Büyükbaş Hayvan Sayısı Bölge PEH Başına Yetiştirilen Hayvancılık yapan toplam ortalama büyükbaş sayısı hane sayısı Toplam Görüşülen Hane Sayısı 1. Bölge Bölge Bölge Bölge Ortalama / Toplam Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, Baş Baş 6-10 Baş 1-5 Baş 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Ortalama Şekil 24: Sahip Olunan Büyükbaş Hayvan Sayısı (PEH %) Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, Küçükbaş Hayvancılık Her bir PEH in sahip olduğu ortalama küçükbaş hayvan sayısı büyükbaş sayısından fazladır. Anket sonuçlarına göre, 95 PEH (%11) küçükbaş hayvan yetiştirmektedir. Özellikle de 2. Bölge İç Anadolu da küçükbaş yetiştiren PEH lerden % 72 si, 50 den fazla küçükbaşa sahiptir ve ortalama küçükbaş sayısı 42dir (Şekil 25 ve Tablo 22). PEH başına sahip olunan en az küçükbaş sayısı 1. Bölge Doğu Anadolu da görülmektedir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

105 Tablo 22: PEH Başına Yetiştirilen Ortalama Küçükbaş Hayvan Sayısı Bölge PEH Başına Yetiştirilen Küçükbaş yetiştiren toplam ortalama küçükbaş sayısı PEH sayısı Toplam Görüşülen Hane Sayısı 1. Bölge (2.5%) Bölge (14.8%) Bölge (15.2%) Bölge (10%) 31 Ortalama toplam (10.8%) 876 Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, Koyun/keçi Koyun/keçi Koyun/keçi 6-10 Koyun/keçi 1-5 Koyun/keçi 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Ortalama Şekil 25: Bölgelere Göre Sahip Olunan Küçükbaş (PEH %) Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, Kümes hayvanları PEH ler kümes hayvanlarını yaygın olarak yetiştirmektedir. PEH lerin yaklaşık %49 u kümes hayvanı yetiştirdiklerini ifade etmiştir; PEH ler ortalama 18 kümes hayvanına sahiptir (Tablo 23). Kümes hayvanları genellikle ailenin tüketimi için beslenmektedir fakat daha geniş ölçekli üretim yapmak üzere kümes hayvanı yetiştiren bazı PEH ler de vardır. En fazla sayıda kümes hayvanı Batı Anadolu da (3. Bölge) fakat daha az sayıda PEH tarafından yetiştirilmektedir. Tablo 23: Bölgelere Göre Kümes Hayvanları Yetiştiriciliği PEH başına yetiştirilen ortalama Kümes hayvanı Bölge kümes hayvanı sayısı yetiştiren PEH sayısı Kümes hayvanı ticareti ile uğraşan PEH sayısı 1. Bölge (60.5%) 21 (7.6%) 2. Bölge (56.2%) 21 (5.2%) 3. Bölge (13.9%) 3 (1.8%) 4. Bölge (29.0%) 0 (0.0%) Ortalama toplam (48.6%) 11 (1.2%) Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi ve Köy muhtarlarıyla yapılan derinlemesine görüşmeler, 2014 Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

106 4.6.4 Hayvanların Otlatılması Hayvancılığın önemli bileşenlerinden biri de hayvanların beslenmesidir. Besleme modellerini anlamak amacıyla PEH lere Hayvanlarınızı yılın çoğu zamanında nerede otlatıyorsunuz? sorusu sorulmuştur. Anket sonuçları hayvan otlatılması için PEH lerin birden çok besleme alanı kullandığını göstermektedir (Şekil 26). 1. Bölge de (Doğu Anadolu) PEH ler şahıs arazilerinin devamındaki avluyu kullanmakta ve hayvanlarını orman açıklığına götürmektedir. 1. Bölge de mera kullanımı yaygın değildir. Ancak, 3. Bölge (Batı Anadolu) ve 4. Bölge de (Trakya), mera kullanımı avlu kullanımından daha yaygındır. Bu durum hava koşullarından veya meraların farklılık gösteren verimliliğinden kaynaklanıyor olabilir. Doğu ve İç Anadolu da kışların daha uzun ve soğuk geçmesi nedeniyle, hayvanların daha uzun bir süre avlularda tutulması gerekmektedir. Batı Anadolu ve Trakya nın daha ılımlı iklimi, hayvanların daha uzun süre dışarıda tutulmasına olanak sağlamaktadır. 1.Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Ortalama Avlu Köy merası Hazineye ait mera Orman açıklığı Hasat sonrası şahıs arazisi Şekil 26: Hayvanlarınız yılın çoğu zamanında nerede otlanıyor? (Çoklu yanıta izin verilmiştir) Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, Hayvancılıkta elde edilen gelir PEH ler, hayvan satımı ve süt, peynir, yoğurt ve yumurta gibi hayvan yan ürünleri satımıyla hayvancılıktan gelir elde etmektedir. Anket sonuçlarına göre, 2013 yılında 419 PEH (%47.8) büyükbaş hayvan satmıştır. Hane başına satılan ortalama büyükbaş sayısı 8.53 olmuştur. Ayrıca, Ocak 2013 te 73 PEH (%8.3) küçükbaş hayvan satmıştır. Aylık olarak satılan ortalama küçükbaş sayısı 24.5 olmuştur (Tablo 24). Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

107 Tablo 24: Hane Başına Satılan Ortalama Büyükbaş ve Küçükbaş Sayısı PEH başına yıllık olarak Büyükbaş PEH başına aylık Bölge satılan ortalama büyükbaş satan PEH ortalama küçükbaş sayısı sayısı sayısı Küçükbaş satan PEH sayısı 1. Bölge Bölge Bölge Bölge Ortalama toplam Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Görüşülen PEH lerin bildirdiklerine göre, hayvan ve hayvan yan ürünleri satımı PEH lerin yarısından fazlasına nakit gelir sağlamaktadır (%54). Hayvancılıktan elde edilen ortalama gelir 19,512 TL dir (Tablo 25). Hayvancılıktan elde edilen en yüksek gelir Doğu Anadolu (20,092 TL), en düşük gelir ise Trakya da (10,600 TL) görülmektedir. Tablo 25: Hayvancılıktan Elde Edilen Ortalama Yıllık Gelir Bölge Ortalama gelir TL PEH sayısı 1. Bölge 20, Bölge 19, Bölge 19, Bölge 10, Ortalama toplam 19, Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Hayvancılıkla alakalı yem ve veteriner masrafları gibi harcamalar 23 önemli bir maliyet teşkil etmektedir. PEH ler hayvanlarla ilgili masraflara yılda ortalama 7,806 TL harcamaktadır (Şekil 27). Trakya (4. Bölge) hayvanlarla ilgili en düşük harcamaya, İç Anadolu (2.Bölge) ise en yüksek harcamaya sahiptir. 23 Hayvancılıkla alakalı harcamalar yıllık olarak sorulmuştur; katılımcılar Ocak ayındaki masraflarını belirtmişlerdir. Tüm hayvanların içeride tutulması ve satın alınan veya yetiştirilen yemle beslenmesi nedeniyle Ocak en yüksek harcamanın görüldüğü aydır. Yıllık harcamaları hesaplamak için, meralara erişim ve hayvanların beslenme için dışarıya götürülmesi üzerindeki hava faktörü göz önüne alınarak, 1. ve 2. Bölge deki aylık harcamalar altıyla, 3. ve 4. Bölgedekiler dörtle çarpılmıştır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

108 Mutfak tipi gaz TL % Elektrik TL % Gıda TL % Sigara ve alkol TL % Isınma TL % Sağlık, Eğitim, giyim TL % Toplam TANAP PROJESİ YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Ortalama Toplam Şekil 27: Ortalama Hayvacılık Harcamaları (TL) Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, Hane Gelir ve Giderleri Haneler, hanelerle alakalı masraflar için yılda ortalama 27,295 TL harcamaktadır (Tablo 26). Hane masrafları gıda, ısınma ve elektrik gibi giderler, giyim, sağlık, ulaşım, sigara ve alkolü kapsamaktadır. PEH giderleri, diğer bölgelere kıyasla 1. Bölge de (Doğu Anadolu) önemli ölçüde fazladır. Bunun nedeni, bu bölgede yaşayan PEH lerin dile getirdiği gibi gıda masraflarının daha fazla olması olabilir. Gıdaya harcanan tutar, 4. Bölge ye (Trakya) kıyasla 1. Bölge de (Doğu Anadolu) ortalama %35 daha fazladır. Daha ılımlı olan havanın benzer gıda maddelerin daha uzun süreli üretimine imkan tanıdığı Batı bölgeleri ile karşılaştırıldığında, Doğu bölgelerinde kışların daha uzun ve sert geçmesi nedeniyle gıda maddelerinin satın alınması gereklidir. PEH lerin yıllık giderleri arasındaki başlıca kalemler giyim, ulaşım, sağlık ve eğitimdir. Bu kalemler, toplam hane masraflarının yarısından fazlasını kapsamaktadır. Gider listesindeki ikinci en büyük kalem, gıda ile alakalı masraflardır. Elektrik ve ısınma, PEH giderlerinin ortalama % 8 ini teşkil etmektedir. Tablo 26: Yıllık Hane Giderleri (TL ve % Toplam Harcama) 1. Bölge , , , , , , Bölge , , , , , , Bölge , , , , , , Bölge , , , , ,764 Ortalama , , , , , ,269 Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

109 Hane gelirleri bölge ve gelir kaynağına göre çeşitlilik göstermektedir. PEH başına ortalama gelir 53,770 TL dir. PEH tarafından beyan edilen ortalama gelir yıllık İç Anadolu da (2. Bölge) 59,194 TL ile en yüksektir (Tablo 27). Tarımdan elde edilen gelir, genel hane gelirine önemli katkı sağlamaktadır. PEH gelirinin toplamda % 70 i tarımdan elde edilmektedir. Tarımsal gelir Batı Anadolu da (3. Bölge) en düşüktür (% 54) (Tablo 27). Tablo 27: Yıllık PEH Gelir Seviyeleri Bölge Toplam ortalama yıllık gelir (TL) Tarımdan elde edilen gelir (TL) 1. Bölge 54,302 38, Bölge 59,194 43, Bölge 41,858 22, Tarımdan elde edilen gelir (%) 4. Bölge 41,750 27, Toplam 53,770 37, Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Şekil 28: Tarımsal Gelir/Toplam Gelirin Yüzdesi Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, Hassas Gruplar Yoksulluk Bölge 4. Bölge 1. Bölge 2. Bölge Köy muhtarlarıyla yapılan görüşmeler, Proje bölgesindeki yoksulluk seviyesini ortaya koymuştur. Yerleşimlerdeki yoksul hanelerin oranı bölgelerarası belirgin fark göstermemekle birlikte, en düşük 24 Yoksulluk bölümü, köy muhtarlarıyla gerçekleştirilen derinlemesine görüşmelere dayalı olarak yazılmıştır. Köy muhtarlarına, köyde köylüler tarafından yoksul ve hassas olduğu düşünülen hane olup olmadığı sorulmuştur. Yoksulluğun karmaşık ve çok boyutlu bir kavram olmasından dolayı, bu bölümde kullanılan yoksulluk kavramı köy muhtarları ve köylülerin köyde kimlerin yoksul ve hassas grubu teşkil ettiği konusundaki algılarına dayalıdır. Algılanan yoksulluk çoğu zaman PEH lerin gelir elde etme kapasitesinin olmaması ve beraberinde varlıkları olmaması ve refahı sürdürebilmek için başkalarına bağımlılık gibi maddi refahına bağlıdır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

110 yoksul hane oranı Trakya daki yerleşimlere aittir (%14). Tüm yerleşimler genelinde yoksul hanelerin ortalama oranı %21 ve varlıklı hanelerin oranı %15 olarak hesaplanmıştır. Bu oranlar, hanelerin çoğunluğunun orta gelir seviyesine sahip olduğunu göstermektedir. (Tablo 28). Tablo 28: Köy Muhtarlıklarına Göre Yoksulluk Yoksul Hanelerin Varlıklı Hanelerin Yoksul Varlıklı Yerleşim Bölge Olduğu Yerleşim Olduğu Yerleşim Hanelerin Hanelerin Yeri Sayısı Yerleri Yerleri Yüzdesi Yüzdesi 1. Bölge % 25% 2. Bölge % 19% 3. Bölge % 8% 4. Bölge % 8% Toplam Ortalama 21% Ortalama 15% Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Köy muhtarlarıyla yapılan derinlemesine görüşmeler, Toplumsal Cinsiyet Konuları Proje nin cinsiyet açısından yeniden yerleşim etkisinin keşfedilebilmesi için, Proje bölgesinde 16 odak grubu tartışması 25 gerçekleştirilmiştir. Odak grubu tartışmalarının amacı, kadınların arazi mülkiyet ve kullanım modellerini ve Proje nin potansiyel bir olumsuz etkisine karşı hassasiyetlerini anlamak olmuştur. Odak grubu tartışmalarının başlıca bulgularından birisi, kadınların çoğunun önceden arazi edinimi deneyimlerinin olmasıdır. Arazi edinimi deneyimi hidroelektrik santralden sulama kanallarına kadar çeşitlilik göstermiş olup, bu durum kadınların arazi edinimi ile alakalı düşük tazminat programları ve itiraz süreci gibi potansiyel olumsuz etkileri bildiklerini göstermektedir. Kadınların arazi mülkiyet modelleri Proje bölgesinde çeşitlilik göstermektedir. Kadınlar arazinin mülkiyeti ve tapusuna sahip olmalarına rağmen, Biz hissedarız fakat karar alıcı değiliz demektedir. Kadınların arazi kullanımı ve verimlilik ile ilgili sorulara yanıt vermedeki isteksizlikleri, araziyle alakalı hususların erkeklerin alanına girdiği konusundaki algılarıyla ilgilidir. Yine de, kadınlar Proje tamamlandıktan sonraki arazi koşulları ile ilgili kaygılarını büyük ölçüde dile getirmişlerdir. Kadınların ileri sürdüğü ana konular, Projenin geçim kaynakları üzerindeki etkileri ile ilgili olmuştur. Proje bölgesinde kadınlar inşaatın zamanlaması ile alakalı kaygılarını dile getirmiştir. Özellikle de Trakya ve Batı Anadolu gibi daha batıda bulunan illerde, hasat zamanı geçim kaynağı açısından hayati öneme sahiptir. PEH lerin gelirlerinin çoğunun araziye dayalı olması nedeniyle, araziye verilen zarar geçim kaynakları üzerinde doğrudan etkiye sahiptir. Araziye yapılan zarar aynı zamanda hayvanların otlanma alanlarını sınırlandırmakta ve bu durum hayvancılıktan elde edilen gelirin kaybedilmesi tehdidini ortaya çıkarmaktadır. Toplantılar sırasında çocuk ve hayvanların sağlık ve güvenliği konularına da dikkat çekilmiştir. Özellikle de boru hattının kamulaştırılması konusunda önceden deneyim sahibi olan PEH'ler, ekipler inşaatı bitirdikten sonra açık kalan hendekler ve çukurlar nedeniyle hayvanlarını kaybetmiştir. Belirlenen üçüncü husus da erişim yollarının boru hattına göre konumlarının önemi olmuştur. PEH parsellerinin boru hattı ve erişim yolları ile bölünmesini istememektedir. Kadınlara göre, parseller bölündüğünde verimlilik önemli ölçüde düşmektedir. Bu sebeple, Projenin boru hattı ve erişim yollarının güzergahına özel olarak dikkat etmesini istemektedirler. Boru hattıyla ilgili diğer bir kaygı da derinliği ile ilgilidir. Kadınlar, boru 25 Lütfen Ek 5.1. Kadın Odak Grubu Görüşmeleri Özet Tablosuna bakınız Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

111 hattının toprak seviyesine yakın konumlandırılması durumunda traktör kullanarak yetiştiricilik yapmak gibi tarımsal üretim faaliyetlerinin boru hattına zarar verebileceğini düşünmektedirler. Diğer taraftan, boru hattının zarar görmesi durumda gaz sızıntısının PEH lerin sağlık ve güvenliği için tehdit oluşturacağından kaynaklı tedirginliklerini dile getirmişlerdir. Boru hatları konusunda önceden deneyim sahibi olan kadınların, hattın kamulaştırılması ile ilgili şikayetleri şu şekilde özetlenebilir: Önemli derecede arazi verimliliği kaybı: Kadınların çoğu, Proje bitiminden sonra arazilerinde bırakılan ve tarımı imkansız hale getiren taş ve kayalardan bahsetmiştir. Arazinin tarımsal üretim için büyük önem taşıyan üst toprak katmanı zarar görmüştür ve kadınlar arazinin orijinal durumuna bir daha asla geri getirilemediğini belirtmiştir. Hayvanlar için sağlık ve güvenlik riskleri: İnşaatlar için kazılan hendek ve çukurlar, arazinin eski haline getirilmemesi nedeniyle kapatılmamıştır. Kadınlar, otlanma sırasında hayvanlarının bu çukur/hendeklere düşüp öldüklerini veya ciddi şekilde yaralandıklarını ifade etmişlerdir. Çocuklar için sağlık ve güvenlik riskleri: PEH lerin parsellerinde oynayan çocuklar çukurlara düşmüş ve bu durum genel sağlık durumları açısından riskler doğurmuştur. Erişim yolları ve bölünen parseller: Erişim yolları parselleri böldüğünde verimlilik azalmaktadır. Kadınların bazıları, arazilerinin büyüklüğünün artık ölçeklenebilir olmaması nedeniyle tarımı bıraktıklarını belirtmişlerdir. Düşük tazminat ödemeleri: Kadınlar, tazminat ödemeleri geçim kaynaklarını yeniden yapılandırmak için yeterli olduğu ve Proje bitiminden sonra arazi orijinal durumuna kavuşturulduğu takdirde, Projenin olumsuz etkisinin olmayacağına inanmaktadır. Fakat boru hattının kamulaştırılması örneğinde, ödemeler beklentilerinin önemli düzeyde altında olmuştur. Bu nedenle, PEH in tazminat alabilmek için itirazda bulunması gerekmiştir. Mevcut arazilerin sınırlı olması hayvanların otlanma alanlarını da sınırlandırmaktadır: Arazi kaybı geçici olsa dahi, otlanma için mevcut arazi olmaması PEH için bir yüktür. Bu PEH in hayvan yemi maliyetlerini arttırmaktadır. Kadınların çoğu, şahıs arazilerine erişim olmaması nedeniyle hayvanların ahırlarda beslenmesi gerekeceği ve bu durumun da hayvancılık maliyetlerini önemli ölçüde arttıracağını doğrulamıştır. Kadınlar ayrıca bu tür masrafların Projenin arazi edinim programı ile tazmin edilmesi durumunda olumsuz etkisinin azaltılabileceği konusunda hemfikir olmuştur. Projenin en görünür faydası istihdam olmuştur. Çoğu kadın, istihdam edilebilecekleri ve tarlada veya köy sınırları dışında çalışanların kendileri olacağı gerekçesiyle, erkeklerin Projeden daha fazla etkileneceğine inanmaktadır. Kadınların çoğu köy dışına çıkmadığı için tarlalardan geçen boru hattının daha çok erkekleri ilgilendirdiğini düşünmektedir. İnşaat ekipleri köydeki yaşama müdahale etmedikleri ve köy sınırları dışında oldukları sürece memnuniyetle karşılanacaklardır. Proje bölgesi muhafazakardır. Göçmen işçilerle şu ana kadar kayda geçen herhangi bir çatışma olmamasına rağmen, kadınlar açık bir şekilde ekiplerin köye girmesi ve köy içinde çalışması halinde günlük düzenlerinin bozulacağını ifade etmiştir. Bunun yanında, inşaat kamplarının köy dışında olması halinde hiçbir sorun olmayacağını belirtmişlerdir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

112 Proje, kadınlarla bilgi paylaşmak için ayrı bir iletişim stratejisi tasarlamalıdır. Kadınlar Projeyi başkalarından duymaktadır; bu bazen eşleri bazen komşuları aracılığıyla olmaktadır. TANAP ile ilgili bilgiler, sağlık ve güvenlikle ilgili bilgilere ek olarak, arazi edinimi ve tazminat bilgilerini de kapsamalıdır. Odak grubu toplantıları sırasında, kadınlar boru hattının patlama ihtimali ile ilgili endişelerini paylaşmışlardır. Toplantılar sırasında ayrıca borularda olabilecek potansiyel gaz sızıntılarının insan sağlığı ve ürün verimliliği üzerindeki etkisi de sorulmuştur. Kadınların çoğu haneyle ilgili konularda görüş bildirme yetkisi olmadığını belirtirken, arazi edinimi süreci konusunda belirli bir anlayışa sahiptirler. Geçim kaynaklarının yeniden yapılandırılması, kadınların gündeminde temel bir husus olup, Proje nin bilgilendirme politikası kadınlara gerekli bilgileri sağlamayı hedeflemelidir. 4.9 Halkla Görüşme ve Bilgi Paylaşımı Halkla Görüşmeler Golder ın YYEP için yürüttüğü sosyo-ekonomik anketlerden önce TANAP, Projeden etkilenen yerleşim yerlerinde arazi edinimi ile ilgili halkla görüşmek anlamında herhangi bir toplantı yapmamıştır. Ancak PEH ler ÇSED çalışmaları kapsamında yapılan istişare toplantıları ile Proje hakkında bilgi edinmişlerdir. Anket sonuçlarına göre, tüm PEH lerin ortalama % 54 ü sosyoekonomik anketler öncesinde TANAP Projesini duymuştur (Şekil 29). Batı Anadolu daki (3. Bölge) PEH lerin üçte ikisinden fazlası Projeyi önceden duyduklarını belirtirken, Trakya (4. Bölge) ve Doğu Anadolu da (1. Bölge) PEH lerin yarısından azı Proje hakkında bilgi sahibidir. Sosyo-ekonomik anketlerin tamamlanmasını takiben, halkla görüşmeler AHK şube ofisleri tarafından güzergah üzerinde çeşitli alanlarda yapılmıştır. Proje ve arazi edinimi süreci hakkında bilgiler bu ofisler tarafından proje süresince paylaşılmaktadır. Evet Hayır 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Toplam Şekil 29: Sosyo-ekonomik anketler öncesinde TANAP Projesini duydunuz mu? Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

113 Bilginin başlıca kaynağı köyleri ziyaret eden ekipler olmuştur (Şekil 30). Anket sonuçları, arazi edinimi konusunda PEH lerle yapılan planlı istişareler olmadığını doğrulamaktadır. Proje hakkında sahip olunan bilgi, önceden ziyarette bulunan Proje ekiplerine bağlı olmuştur. TANAP Projesi konusunda medyadan edinilen bilgi de yok denecek kadar azdır. PEH lerin Proje ve arazi edinimi süreci hakkında tam bilgi sahibi olmalarını sağlamak amacıyla, Proje için hazırlanan Paydaş Katılım Planı nda belirtilen istişare faaliyetlerinin yürütülmesi önemlidir. 1.Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Toplam Köyümüzü ziyaret eden ekiplerden Boru hattının güzergahını belirleyen saha ekipleri Sosyal toplantılar Projenin organize ettiği halkla görüşmeler Yerel yetkililerin organize ettiği toplantılar Medya Şekil 30: TANAP Projesini nasıl duydunuz? Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 PEH lerin yaklaşık üçte biri, kamulaştırma konusunda önceden deneyime sahiptir. Özellikle de Doğu Anadolu (1. Bölge) ve Trakya da (4. Bölge), PEH lerin yarıya yakını kamulaştırma konusunda önceden deneyime sahiptir (Şekil 31). Önceki deneyimlerine bağlı olarak, eski kamulaştırma sürecinde olumsuz etkilenmiş olan PEH'lerin tepkileri arazi edinimi sırasında TANAP ekibine yansıtılmıştır. Ayrıca önceden hiçbir bilgi sahibi olmayan PEH ler, bu konuda olumlu deneyim yaşamamış olan diğer topluluk üyeleri tarafından arazi edinimi süreci hakkında yanlış bilgilendirilebilmektedir. Bu nedenle, Proje ekibinin PEH lerle paylaşacağı şeffaf, açık ve bilgilendirici bir arazi edinim stratejisi olmalıdır. TANAP, arazi edinimi ile ilgili her tür endişe/kaygıyı ele almalı ve herhangi bir potansiyel olumsuz etkiyi azaltmak üzere mekanizmalar tasarlamalıdır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

114 Hayır Evet 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Şekil 31: Önceden kamulaştırma konusunda deneyiminiz oldu mu? (PEH %) Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 PEH lerin %58 i, TANAP Projesi nin arazi edinimi stratejisi konusunda daha fazla bilgi almak istemektedir. Anketin ilgi çekici bulgularından biri de, kamulaştırma konusunda önceden deneyim sahibi olan Doğu Anadolu ve Trakya bölgelerinin (1. ve 4. Bölgeler), süreci öğrenme konusunda daha ilgili olmalarıdır (Şekil 32). Bu PEH ler önceki deneyimleri nedeniyle, kamulaştırma sürecinin nasıl olduğu ve bu dönemde karşılaşılabilecek her tür potansiyel olumsuz etki konusunda anlayış sahibi olmuşlardır. İç Anadolu, arazi edinimi konusunda daha fazla bilgi almaya en az ilgi gösteren bölge olmuştur. Evet Hayır 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Şekil 32: Arazi edinimi hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak ister misiniz? (PEH %) Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

115 Anket sonuçlarına göre, PEH ler arazi edinimi yaklaşımı konusuna daha az ilgi göstermekte ve arazi değerlemesi ve arazi ediniminin zaman çizelgesine odaklanmaktadır (Şekil 33). PEH ler Proje tamamlandığında arazilerini kullanıp kullanamayacaklarını öğrenmek istemektedir. PEH leri Projenin arazi edinimi ile ilgili etkileri konusunda bilgilendirmek önemlidir. PEH lerin TANAP Projesi nin arazi edinimi sürecinin ağırlıklı olarak geçici arazi kullanımına odaklandığını ve birtakım kısıtlamalarla arazilerini yeniden kullanabileceklerini bilmeleri gereklidir. Doğrudan Projeden etkilenen arazinin büyüklüğü (36 m koridoru) ve toplam parsel büyüklüğü üzerinde beklenen etkiler arasındaki ayrım PEH lerle paylaşılmalıdır. PEH ler parsellerinde Projeden etkilenecek tam alan konusunda bilgilendirilmelidir. Arazi Edinimi ve Tazminat Rehberi, arazi edinimi sürecinin nasıl işleyeceği, arazi ediniminin zaman çizelgesi, arazi değerlemeleri ve tazminatların ne zaman alınacağına ilişkin bilgi sağlayacağı için PEH ler açısından oldukça önemli bir bilgi kaynağıdır. PEH ler, Proje hakkında edinmek istedikleri bilgileri açık uçlu sorularla sormuştur. Soruların çoğu Projenin arazi kalitesi üzerindeki etkisine odaklanmıştır. PEH ler Projenin arazide kazı malzemeleri bırakıp bırakmayacağı ve arazilerinin inşaatın verdiği zarardan dolayı kalitesini kaybedip kaybetmeyeceğini öğrenmek istemektedir. Arazi değerlemeleri merak edilen bir alandır; açık uçlu sorularla arazi değerleme stratejisi ve varlıkların değerlendirilmesi konuları gündeme getirilmiştir. Kamulaştırma konusunda önceden deneyim sahibi olan PEH ler, devletin yürüttüğü kamulaştırmaların PEH lerin lehine sonuçlandırılmadığı ve arazi değerlemelerinin genellikle gerçek değerlerin altında olduğunu ifade etmiştir. Bu nedenle, TANAP tarafından arazi değerlemelerinin nasıl hesaplanacağını bilmek istemektedirler. PEH ler ayrıca arazi edinimi tamamlandığında mülkleri üzerindeki ağaçları kullanıp kullanamayacaklarını (odun olarak satıp satamayacaklarını) ve ağaçların kimin mülkiyetinde olacağını öğrenmek istemektedir. İnşaat başladığında, otlatma konusunda karşılaşılacak potansiyel sınırlamalar da anketlerde dile getirilmiştir. PEH ler, araziye erişim olmamasından dolayı hayvancılık açısından karşılaşılacak olası olumsuz etkilerle ilgili kaygılarını paylaşmıştır. Projenin çevresel etkilerini de öğrenmek istemektedirler. Köy muhtarlarıyla yapılan görüşmelerde de PEH lerin Proje ile ilgili soruları alınmıştır. En çok soru araziye gelecek zarar üzerine sorulmuştur. PEH ler, arazi kullanımı ve Projenin arazilerine verebileceği olası zarar ve Proje tamamlandıktan sonra arazilerinin eski durumuna getirilip getirilmeyeceği konusunda endişelidir. Boru hattı kamulaştırması ile ilgili önceden deneyim sahibi olan bazı köy muhtarları Eskisi gibi olacak mı? Arazimiz zarar gördü ve sonrasında tarım yapamadık beyanında bulunmuşlardır. Köy muhtarları ayrıca boru hattının otlanma alanlarına zarar verip vermeyeceğini de sormuştur. Arazi ediniminin zamanlaması, tazminat tutarı ve ödemelerin alınması için zaman çizelgesi de köy muhtarları tarafından sıklıkla dile getirilmiştir. Köy muhtarları Projeden doğrudan etkilenecek kişiler için istihdam fırsatları talebinde de bulunmuştur. PEH ler boru hattı, boruların ne kadar derine gömüleceği ve Proje hayata geçirildiğinde köylerine doğalgaz bağlantısının gelip gelmeyeceği konusunda da bilgi sahibi olmak istemektedir. PEH ler inşaat aşamasındaki istihdam konusuyla da ilgilenmektedir. İnşaat döneminin ne kadar süreceği ve Projenin yerel iş gücü alıp almayacağı ile ilgili sorular sormuşlardır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

116 Kullandığı m hazine arazisi için tazminat alacak mıyım? Arazi ediniminden önce rızaen alımlar veya kamulaştırm a olacak mı? Ödemeleri ne zaman alacağız? Arazimin ne kadarı etkilenecek? Arazimi Kamulaştır tekrar ma ne kullanabile zaman cek miyim? başlayacak? Arazi değerlemeler ini ne zaman öğreneceğiz? 1.Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Toplam Şekil 33: Arazi edinimi ile ilgili ne öğrenmek istiyorsunuz? Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, Proje Etkisiyle İlgili Algılar Olumlu Etkiler Köy muhtarlarıyla yapılan görüşmeler, Projenin en görünür olumlu etkisinin istihdam yönünden olacağını ortaya koymaktadır. Projenin yaratacağı istihdamın yerel ekonomiyi canlandırması ve işçilerin hanelerindeki geçim kaynaklarını geliştirmesi beklenmektedir. Bazı PEH ler, Proje tamamlandıktan sonra Projenin bir sonucu olarak doğal gaz bağlanması ile ilgili beklentilerini anlatmıştır. Ayrıca PEH ler, arazi tazminat fiyatlandırması adil ve eşit bir şekilde sonuçlandırıldığı takdirde arazi kullanımı konusundaki geçici kaybı hafifletebileceklerini düşünmektedir. Ancak Projenin olumlu etkileri konusunda PEH lerin çoğunun ilk yanıtı, Projenin kendilerine değil Devlete/Kamuya fayda sağlayacağı olmuştur Olası Olumsuz Etkiler Köy muhtarlarının çoğu arazi kalitesine gelecek zarar ile ilgili kaygılarını dile getirmiştir. Araziye, Proje nin tamamlanmasından sonra kullanılamayacak durumda olduğu düşünülen bir boyutta zarar veren boru hattı projeleri ile edinilen önceki deneyimler, TANAP Projesi ile ilgili endişeleri tetiklemektedir. Köylerden biri, önceki deneyimleri nedeniyle hane anketlerine izin vermemiştir. Bu nedenle, inşaat ekiplerinin arazi kalitesini gözetmesi ve araziyi önceki durumuna getirmesi kritik önem arz etmektedir. Köy muhtarları, tarım arazisine sınırlı erişim ve tarım arazisinin bölünmesinin tarımsal üretimi doğrudan etkilediği ve hanelerin geçim kaynaklarını azalttığını da ifade etmiştir. Ürün kaybı, özellikle de tarımın hayvancılığı desteklediği Doğu ve İç Anadolu da hayvancılıktan elde edilen geliri etkilemektedir. Ayrıca, arazinin altından geçen boru hatlarının arazinin değerini azalttığı düşünülmektedir. Edinilen arazilerde ev inşa etme ve ağaç dikme ile ilgili sınırlamalar da arazi değerini düşüren etkenler olarak algılanmaktadır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

117 Meyve ağaçlarının önemli bir gelir kaynağı olarak görülmesi ve daha uzun bir yatırım dönemi gerektirmesi nedeniyle, meyve ağaçlarını kesilmesi Proje nin önemli bir olumsuz etkisi olarak görülmektedir. Diğer ürünlere ve hayvanlara gelen zararlar da köy muhtarları tarafından olası olumsuz etki olarak dile getirilmektedir. Boru hatlarıyla ilgili patlamalar gibi sağlık ve güvenlik konuları köy muhtarları için başlıca endişe kaynağıdır. Trakya daki köy muhtarları, Proje tarafından edinilecek arazi için devlet sübvansiyonları olmaması nedeniyle gelir kaybı olduğundan da bahsetmiştir. Bu nedenle, arazide karşılaşılan kayıp yalnızca ürünle sınırlı değildir, devletin verdiği araziye dayalı destekler de işin içine girmektedir. Proje nin su teminine gelen zarar ve köyün içme suyunun kirlenmesi gibi olası çevresel etkiler de köy muhtarları tarafından dile getirilmiştir. Köy muhtarları ayrıca tozun mevcut ürünlere zarar vermesi, inşaat alanının köylere yakın olması ve bu durumun köydeki günlük yaşamı rahatsız etmesi ile inşaatla alakalı kazalar gibi geçici olası olumsuz etkilerden de bahsetmiştir Yatırım Öncelikleri PEH lerin tarımda yatırım alanları ile ilgili tercihlerini anlamak amacıyla, ankete yatırım tercihleri ile ilgili sorular konmuştur. Sorularda potansiyel kırsal kalkınma alanları olarak tarım ve hayvancılık konuları hedef alınmıştır. Bu soruların açık uçlu olması nedeniyle, tarım için 13 başlık altında kategorize edilen çok sayıda cevap olmuştur (Tablo 29 ve Tablo 30). Dile getirilen alternatifler, ek arazi satın alınmasından daha fazla verim veren tohum ve gübreler veya yüksek gelir getiren ürünler için tarıma yatırım yapılmasına kadar değişiklik göstermektedir. Tüm bölgelerde en fazla dile getirilen tercih sulu tarım olmuştur. Özellikle 2. Bölge de (İç Anadolu), sulu tarım PEH lerin %42 sinin ilk seçimi olmuş ve bunu arazi satın alınması izlemiştir (%23). İkinci tercih olarak ise, makine ve araziye yatırım yapılması en çok dile getirilen maddeler olmuştur 26. Tablo 29: Tarıma ilişkin yatırım alanları için ilk tercih İlk tercih (PEH ler %) 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Toplam Arazi satın alma Araziye yatırım (tohum, gübre, yeni ürünler vs.) Bilinmeyen Büyükbaş hayvancılık Tarım Kooperatifler Meyve ağaçları Organik tarım Seralar Sulu tarım Tarıma yatırım yapmayanlar Tarım makineleri (traktör vs.) Hayvan yemi bitkileri Toplam Katılımcıların yüzde 40 I, ikinci tercih için Bilmiyorum demiştir. Bilmiyorum yanıtı hariç tutulduğu takdirde, makineye yatırım en fazla dile getirilen tercihtir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

118 Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Tablo 30: Tarıma ilişkin yatırım alanları için ikinci tercih İkinci tercih 1.Bölge 2.Bölge 3.Bölge 4. Bölge Toplam Arazi satın alma Araziye yatırım (tohum, gübre, yeni ürünler vs.) Bilinmeyen Büyükbaş hayvancılık Tarım Kooperatifler Meyve ağaçları Organik tarım Seralar Sulu tarım Tarıma yatırım yapmayanlar Tarım makineleri (traktör vs.) Hayvan yemi bitkileri Toplam Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Hayvancılığa yatırım fırsatları konusunda ise yeni hayvan alımı öne çıkmıştır (Tablo 31 ve Tablo 32). PEH ler hayvan yetiştiriciliği ve verimliliği iyileştirebilecek gelişmiş hayvan ırkları satın alımı yönündeki tercihlerini belirtmişlerdir. Ahır/ağılların iyileştirilmesi de hayvancılığı arttırabilecek önemli yatırımlar olarak görülmektedir. Süt işletmeleri özellikle de 2. Bölge de (İç Anadolu) muhtemel yatırım alanı olarak belirtilmiştir. Tablo 31: Hayvancılığa ilişkin yatırım alanlarıiçin ilk tercih Hayvancılık İlk Tercih 1.Bölge 2.Bölge 3.Bölge 4.Bölge Toplam Ahır/ağılların iyileştirilmesi Arazi satın alma Arıcılık ve kümes hayvanları Bilinmeyen Hayvancılık Yeni hayvan alımı (büyükbaş) Hayvancılığa yatırım yapmayanlar Kooperatifler Makine ve ekipman Süt işletmeleri Mera iyileştirme Sulu tarım Yem bitkileri ve hayvan yemi Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

119 Tablo 32: Hayvancılığa ilişkin yatırım alanları için ikinci tercih Hayvancılık İkinci Tercih 1.Bölge 2.Bölge 3.Bölge 4.Bölge Toplam Ahır/ağılların iyileştirilmesi Arazi satın alma Arıcılık ve kümes hayvanları Bilinmeyen Hayvancılık Yeni hayvan alımı (büyükbaş) Hayvancılığa yatırım yapmayanlar Kooperatifler Makine ve ekipman Süt işletmeleri Mera iyileştirme Sulu tarım Yem bitkileri ve hayvan yemi Toplam Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, Sosyo-Ekonomik Ankete Göre Proje Etkileri Sosyo-Ekonomik Ankete Göre Arazi Edinimine Bağlı Gelir Kaybı Proje nin arazi edinimine bağlı gelir kaybına ilişkin etkilerini değerlendirmek amacıyla, ankette Proje tarafından edinilecek parselin mevcut durumda hane tarafından nasıl kullanıldığını ve parselden elde edilen gelir yapısını tanımlayabilmek üzere sorular sorulmuştur. PEH ler arazilerini çok sayıda amaçla kullanmaktadır. Haneler arazileri ürün yetiştirmek, kendi bahçe mahsullerini yetiştirmek ve hasat sezonu bittiğinde hayvanları için kullanmaktadırlar. Parsellerinde ağaçları olması durumunda Proje neticesinde ürünlerini kaybedebilmektedirler. Parseller hayvan otlatma amacıyla da kullanılabilmektedir. Anket sonuçlarına göre, PEH lerin çoğu tarımsal gelir kaybından etkilenmektedir (Şekil 34). Bunu hayvanlar için otlanma alanı kaybı izlemektedir. Proje bölgesindeki ağaç sayısı sınırlıdır; bu nedenle, ağaç kaybı ve ağaçlardan elde edilen gelir kaybından etkilenen PEH sayısı azdır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

120 Otlanma alanı kaybından etkilenen PEH % Ağaç kaybından etkilenen PEH % Tarımsal gelir kaybından etkilenen PEH % 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Toplam Şekil 34: Bölge ve Türe Göre Proje Etkisi (PEH ler %) Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Proje için arazi edinimi 36 m koridora dayalı olacaktır. Ancak bu rapor yazılırken boru hattı ekseninin belirlenmemiş olması nedeniyle, kullanılan veriler 48 m koridora göre alınmıştır. Bu nedenle arazi mülkiyeti üzerine etkilerinin %25 daha az olması beklenmektedir. 36 m koridor verilerine göre, PEH lerin ortalama parsel kaybı, 0.24 hektar ile parsel büyüklüğünün % 6 sına karşılık gelmektedir (Şekil 35). Tam parsel Etkilenen parsel koridoru (36 m) 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Ortalama toplam 16 m koridor Şekil 35: Parseller Üzerine Etkiler (ha olarak parsel büyüklüğü) Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Proje nin arazi edinimi etkisi, 36 m içerisinde 20 m lik alanda geçicidir. 20 m lik arazi inşaat bittikten sonra mülk sahibine iade edilecektir. Geri kalan 16 m için, Proje sınırsız ve özel bir inşaat koridoruna sahiptir. 16 m inşaat koridoru göz önüne alındığında, etkilenen parsel büyüklüğü ortalama 0.11 ha ya tekabül etmekte ve toplam etkilenen parsel büyüklüğünün %3 ünü kapsamaktadır. Parsel büyüklüklerinin daha fazla olduğu bölgelerde arazi ediniminin etkisi daha azdır. Arazi inşaat öncesi Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

121 durumuna getirildiğinde 16 m koridor için kullanım hakkı verileceğinden dolayı, boru hattı için arazi edinimi kalıcı değildir. Ancak inşaat dönemi boyunca, Proje nin etkisi kamulaştırma alanının ötesine geçip tüm parseli etkileyebilir. İnşaat sahasına erişim parselin geri kalanını olumsuz etkileyebilir ve inşaat neticesinde yıllık ekim zarar görebilir. TANAP YYEP Fonu aracılığı ile bu zararları karşılayacaktır. Proje nin tazminat programı, arazi eski haline getirildiğinde PEH lerin eski tarım modellerine geri dönmesine imkan tanımaktadır. Üst hakkının verildiği 16 metre genişlikteki koridorda, PEH araziyi örneğin ağaç dikmeme veya yapılar kurmamak kaydı ile kullanma hakkına sahip olacaktır. Bu nedenle, Proje nin olası olumsuz etkisi, PEH lerin taşınmazlarında tarım yapamayacağı veya hayvanlarını otlatmak için kullanamayacağı üç yıllık dönemde önemli olacaktır. PEH lerin gelir kaybını belirlemek amacıyla, analiz her bölgede metre kare başına elde edilen gelire dayalı olarak yapılmıştır. PEH lere, tüm giderler ödendikten sonra sulanan arazinin yıllık veriminden kazanılan net gelirle ilgili soru sorulmuştur. Sulanan araziden elde edilen net gelirin bölgesel ortalaması analizin temeli olarak kabul edilmiştir. Kuru arazi için fiyat belirlemek üzere, sulanan arazinin fiyatı üçe bölünmektedir. Ankette sulanan ve kuru arazilerle ilgili soru sorulmuş olup; sulanan arazinin kuru araziye oranı, bölge başına birim fiyat verim değeri hesaplamak amacıyla parsellerin arazi büyüklüğüne yansıtılmıştır (Tablo 33). Araziye üç yıllığına geçici olarak erişim kaybını tazmin etmek üzere, verim birim fiyatının üçle çarpılması gereklidir. PEH lerin üç yıllık inşaat döneminde sahip oldukları araziden m 2 /parsel başına ortalama 1.92 TL kaybetmesi beklenmektedir (Tablo 33, Tablo 34). Tablo 33: Gelir Kaybı Hesaplaması (yıllık) Ha başına Toplam Toplam Etkilenen 36 m den Etkilenen 16 m den birim gelir parsel parsel/yıldan parsel 36 elde parsel gelir tutarı büyüklüğü elde edilen m koridor edilen büyüklüğü kaybı TL (ha) gelir TL (ha) gelir TL 16 m (ha) (TL) 1. Bölge 7, , , Bölge 5, , , Bölge 5, , Bölge 15, , , ,246 Ortalama toplam 6, , , Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Tablo 34: Bölgeler göre 3 yıllık kayıp27 m2 başına 3 yıllık kayıp (TL) 1. Bölge Bölge Bölge Bölge 4.77 Ortalama toplam 1.92 Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, Hesaplamalar kesin rakamlara göre yapılmaktadır. Bu hesaplama için yuvarlanmış rakamlar kullanılmamaktadır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

122 Sosyo-Ekonomik Ankete göre Orman Arazileri üzerindeki Etki Proje bölgesi orman arazilerinden geçmektedir ve boru hattının geçtiği bazı köyler orman köyleridir. PEH lerin yarısından daha azı, köylerinin orman köyü olduğunu veya ormana yakın bir köy olduğunu belirtmiştir (% 41). PEH lerin yaklaşık dörtte biri, yakındaki orman arazisinin kaybından etkilenebilecekleri görüşündedir (Şekil 36). Orman yakınında veya orman köyü içerisinde yaşayan en yüksek PEH yüzdesi 4. Bölge dedir (Trakya) (%87). Hayır Evet 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Ortalama Şekil 36: Orman yakınında ve içerisinde yaşıyor musunuz? (PEH ler %) Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 PEH lere orman arazisi kaybından nasıl etkilenecekleri sorulduğunda, % 23 ü ormanın bir bölümünün kaybından olumsuz etkilenecekleri yanıtını vermiştir (Şekil 37). Orman arazisi kaybının etkisi, PEH lerin ormanı nasıl kullandığına bağlıdır. Şekil 37: Yakındaki orman arazisinin küçük bir koridorunun kaybından etkilenir misiniz? Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

123 PEH ler ormanları çoğunlukla kış aylarında ısınma amaçlı odun sağlamak için kullanmaktadır. PEH ler orman arazisinde hayvanlarını otlatmakta, mantar, bitki ve baharat toplamaktadır. PEH ler orman kaynaklarını ısınma, beslenme ve hayvan yemi temin etme amaçlı kullandıklarından dolayı, orman PEH lere ayni gelir sağlamaktadır. Ormandan elde edilen nakit gelir sınırlı olmasına rağmen, ormanlar PEH lerin ayni gelirleri için bol kaynak sağlamaktadır (Şekil 38). Şekil 38: Ormanı nasıl kullanıyorsunuz? Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Ar aştırması Hane Anketi, 2014 Hanelere orman kaybının kendilerine ne gibi bir etkisi olacağı sorulduğunda, ısınma için daha az odun olması %36 ile en fazla tekrarlanan cevap olmuştur (Şekil 39). Bunu ikinci olarak Ormana gelen zarar hayata gelen zarardır cümlesi takip etmiştir (%20). 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Toplam Ormandaki işimizi kaybederiz Taşkın riskiyle karşılaşırız Satacak veya tüketecek daha az gıdamız olur Ormana gelen zarar hayata gelen zarardır * Isınmak için daha az odunumuz olur Şekil 39: Orman büyüklüğünün azalması size nasıl etkiler? Kaynak: Golder ın YYEP için yürüttüğü Sosyo-Ekonomik Saha Araştırması Hane Anketi, 2014 Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

124 5 ARAZİ EDİNİM SÜRECİ 5.1 Genel Değerlendirme Bu bölümde, Proje den etkilenen taşınmaz varlıkların edinimi, değerlemesi ve tazminine ilişkin prosedürler açıklanmaktadır. TANAP ın arazi edinimi süreci, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti arasında 26 Haziran 2012 tarihinde imzalanan ve 19 Mart 2013 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanan Hükümetlerarası Anlaşmayı ve Ev Sahibi Hükümet Anlaşmasını temel almaktadır. Bu anlaşmalar, Türkiye Cumhuriyeti nde 6375 sayılı Kanun ile yürürlüğe girmiştir. Proje nin arazi edinimi faaliyetleri; 3. Bölümde ayrıntıları sunulan bu Anlaşmalar, TC Kamulaştırma Kanunu ve IFC nin arazi edinimi ve yeniden yerleşim politikalarına uygun şekilde gerçekleştirilecektir. Türkiye Cumhuriyeti Yasaları ile uluslararası koruma politikaları, Proje nin arazi edinimi faaliyetleri ve geçim kaynaklarının yeniden yapılandırılması faaliyetlerine temel oluşturacaktır. Bu Proje nin kamu yararı kararı 7 Şubat 2014 te alınmıştır. Bu, Tanap adına kamulaştırmayı yapacak Botaş a (AHK) kamulaştırma sürecini başlatma ve yürütme yetkisini verir. 28 TANAP, arazi edinimi ile ilgili olarak genel bir strateji belirlemiştir (Ek 5.1). Bu strateji, detaylı arazi edinimi sürecinde uygulama hususlarının yanı sıra arazi edinimindeki roller ve sorumluluklar hakkında bilgiler içerir. Arazi edinim süreci çeşitli adımları içerir. Basitleştirilmiş sürece aşağıdaki adımlar dâhildir: Proje güzergahı ve YÜT'lerin belirlenmesi, Arazi edinimi için diğer hazırlık çalışmaları, Kayıtlı şahıs arazisinin edinimi, devri ve girişi, Hazine ve diğer kamu kurum ve kuruluşları adına kayıtlı taşınmazların edinimi, devri ve girişi, Orman arazisi olarak belirlenen arazilerin edinimi, devri ve girişi, İnşaat aşamasında arazi edinimi, devri ve girişi, İnşaat aşaması sonrası arazi edinimi, Araziden çıkış ve Arazi haklarının AHK dan TANAP a devredilmesi. Arazi ediniminin temel adımları Ek 5.2 de anlatılmaktadır. 5.2 Arazi Edinimi için Görev ve Sorumluluklar Arazi edinimi ile ilgili olarak çeşitli kuruluşlara verilmiş görev ve sorumluluklar Tablo 35 te verilmiştir. Bu rol ve sorumluluklar raporun ilerleyen kısımlarında daha detaylı bir biçimde tanımlamaktadır. 28 arazi haklarının ahk dan (botaş) Tanap a devir süreci Ek 5.15 de açıklanmıştır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

125 Tablo 35: Arazi Edinimi için Kurumsal Sorumluluklar Birim Görev ve Sorumluluklar TANAP Yönetim Ekibi (TYE) Mühendislik Yüklenicisi (MY) Mühendislik, Satınalma ve İnşaat (MSİY) Arazi Hakları Kuruluşu (AHK) YYEP Fon yönetimi (FON) Harita ve Kamulaştırma Hizmetleri Yüklenicisi (HKHY) Kredi Kuruluşları Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) Bu birim, genel Proje yönetim görevlerini yürütür, rapor ve dokümanları inceler ve onaylar. Arazi edinim faaliyetlerine dahil olan tüm ilgili tarafların rol ve sorumluluklarını tanımlar ve belirler. Arazi edinimini faaliyetlerini yakından izler ve bu faaliyetlerin ilgili ulusal mevzuat, Proje anlaşmaları ve uluslararası politikalarla uyum içerisinde yürütülmesini sağlar. Nihai güzergahın belirlenmesi sürecinde destek sağlar, boru hattı ekseni ve nihai inşaat koridorunun sınırlarını belirler; Yer Üstü Tesislerinin (YÜT) konumunu tayin eder. Ayrıca, Değişim Yönetimi Prosedürlerine girdi sağlar. Uluslararası en iyi uygulama/standart a uygun olarak boru hattı inşasını yerine getirir ve inşaat faaliyetlerinin kamulaştırma sınırları içerisinde kalmasını sağlar. MSİY, inşaat süreci boyunca şikâyetleri/sıkıntıları en aza indirmek için elinden gelen çabayı gösterir. MSİY, aynı zamanda da kamulaştırma sınırlarının dışında meydana gelen zararlardan sorumludur. Tüm arazi edinimi faaliyetlerini ilgili ulusal mevzuat, Proje anlaşmaları ve uluslararası politikalarla uyum içerisinde yönetir ve yürütür. Yeniden Yerleşim Eylem Planı nın arazi edinim bütçesinde dikkate alınmayan hususları da kapsayabilmek adına özel bir fon oluşturulacaktır. Bu fon, TANAP tarafından, uzman bir Sosyal Araştırma Ekibi aracılığı ile yönetilecektir. Mevcut ve bulunamayan mülk sahipleri ve onların adresleri de dahil olmak üzere, arazi edinimine konu tüm parsellerin dokümantasyonunu hazırlar ve Proje programına uygun olarak verilerin Arazi Hakları Kuruluşu na sunulmasını sağlar. Hazırlanan dokümantasyonun ulusal mevzuat, uluslararası politikalar ve kredi kuruluşlarının koşullarına uygun olmasını sağlar. Arazi edinimi sürecinin, Yeniden Yerleşim Eylem Planı nda (YYEP) yer alan uluslararası politika ve taahhütlere uygunluğunu izler. Ev Sahibi Hükümet Anlaşmasının 5. Maddesinde de belirtildiği üzere, Atanmış Devlet Kurumu olarak Proje ye destek sağlar. Arazi ediniminin idari yapısı hem ulusal hem de uluslararası politikalara cevap verecek uygun bir biçimde tasarlanmıştır. Bu anlamda, Türkiye deki diğer kurumlar tarafından izlenen yöntemlerden farklılıklar gösterecektir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

126 5.2.1 TANAP Yönetim Ekibi (TYE) TANAP Yönetim Ekibi, TANAP adına arazi edinim faaliyetlerini yönlendirme ve izlemeden sorumlu olup; aynı zamanda bu faaliyetlerin ulusal ve uluslararası yasal çerçeveyle uyumunu sağlayacaktır. TYE: Yeniden Yerleşim Eylem Planı (YYEP) in hazırlanmasını denetler ve planın kamuoyuna açıklanmasından sorumludur. YYEP in uygulamasını denetlemekten sorumlu olup; aynı zamanda YYEP in tamamlanış denetimini hazırlamaktadır. Bu birim, arazi ediniminin ulusal ve uluslararası politikalara ve en iyi uygulama standartlarına göre tamamlanmasını sağlamak, Proje sözleşmeleri, yerel kurallar ve düzenlemelere uygunluğun yanı sıra uluslararası iyi uygulamalara uygunluğu sağlamak; bu nedenle YYEP, Ev Sahibi Hükümet Anlaşmasında belirtilen kurumsal düzenlemeler temelinde, Türk hukuk çerçevesi ve uygulanabilir uluslararası politikalar uyarınca oluşturulmuştur. YYEP, arazi edinimi sürecini yönetecek politikaları ve etkilenen nüfusun geçim kaynaklarının yeniden yapılandırılmasında kullanılacak mekanizmaları tanımlamaktadır, Sıkı kalite kontrol prosedürleri tamamlandıktan sonra arazi edinimi bilgisinin TANAP Merkezi Veri tabanına ve CBS sistemine aktarılmasını sağlamak, Kredi kuruluşları, diğer tüm kuruluşlar, birimler ve bölümlerle toplantılar düzenlemek, Mühendislik Yüklenicisi (MY), Harita ve Kamulaştırma Hizmetleri Yüklenicisi (HKHY), Mühendislik Satınalma ve İnşaat Yüklenicisi (MSİY) ve Arazi Hakları Kuruluşu (AHK) tarafından gönderilen verilerin/bilgilerin kalite güvencesini sağlamak ve sonuçları ilgili taraflara iletmek, Şeffaf bir izleme ve değerlendirme süreci yürütülmesini ve YYEP de planlandığı gibi, ve/veya etkilenen guruplardan gelen geri bildirimleri dikkate alarak uygun düzenlemeler yapılmak kaydıyla uygulandığını sağlamak, YYEP e uygun olarak edinilen arazilerin İnşaat Şirketlerine teslimini koordine etmek, Arazi değerlemesinin adil ve makul bir şekilde yürütüldüğünden emin olmak, Değişiklik Yönetimi Prosedürleri gereği, Güzergah değişikliklerinin yönetildiği sürece katkıda bulunmak, Kayıtların tutulması, takip edilmesi ve tatminkar çözümler üreten düzeltici faaliyetlerde bulunulmasını sağlamak için şikayet başvurusu prosedürlerini kontrol etmek, Arazi Edinimiyle ilgili şikayetlerin, Şikayet Yönetim Prosedürü uyarınca yönetilmesini sağlamak, Araziden çıkışın YYEP e uygun düzenlenmesinde için MSİY ile işbirliği yapmak, Arazi Hakları devrinin YYEP ye uygun yapılmasını sağlamak, Etkilenen topluluklara bilgi akışı için destek vermek, MY, HKHY, MTI ve AHK ye YYEP'nin uygulanmasında yardım etmek, TANAP Yönetim ve Uzman İzleme Paneli için üç aylık ilerleme ve uygunluk raporları hazırlamakla yükümlüdür. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

127 5.2.2 Arazi Hakları Kuruluşu (AHK) AHK, arazi edinimi faaliyetlerinin Ev Sahibi Hükümet Anlaşması (16. Madde), Petrolün Boru Hatları ile Transit Geçişine Dair Kanun (Transit Kanunu: 4586) ve diğer ilgili ulusal mevzuat ve uluslararası standartlar (IFC) doğrultusunda yürütülmesinden sorumludur. AHK tarafından elde edilen arazi hakları, TANAP a devredilecektir. Süreç, TANAP ve AHK arasında imzalanan protokole uygun olarak yönetilecektir. AHK aşağıdakilerin yerine getirilmesinden sorumludur: Faaliyetlerini mevcut anlaşmalar, ulusal ve uluslararası kural ve yönetmeliklere uygun olarak yürütmek; Yeterli sayıda deneyimli personel görevlendirmek ve sorumluluklarını yerine getirebilmeleri için yeterli ekipman/materyale temin, Alt yüklenicilerinin standart bir metodoloji ve format kullanmasını sağlamak, İnşaat Aşamasında gecikmelerden kaçınmak amacıyla, HKHY tarafından hazırlanan arazi edinimi dosyalarının formatının doğru ve içeriklerinin tam olmasını sağlamak, Türkiye Cumhuriyeti ve Uluslararası Finans Kuruluşlarının yasa ve yönetmelikleri doğrultusunda arazi edinimi sürecini yönetmek, Arazi edinim sürecinde arazi sahiplerinin memnuniyetini maksimum seviyede tutmak, Tapu kayıtlarında hakların güvence altına alınmasını sağlamak, Gerekli risk önleme tedbirlerini tanımlamak ve uygulamak, Bekleyen mahkeme kararlarının takibinin yanı sıra, kamulaştırma programını takip etmek, tazminat ödemeleri ve diğer finansal düzenlemelere ilişkin ilerlemeler de dahil olmak üzere iç izlemeye dair belirli konularda sorumluluk üstlenmek Mühendislik Yüklenicisi MY inşaat koridoru, yer üstü tesisleri, erişim yolları, enerji nakil hatları, boru stokları ve kamp alanlarının konumu ve güzergahlarının belirlenmesinden sorumludur. Bu anlamda MY : Görevlerini mevcut anlaşma ve prosedürlere uygun olarak yürütmek, Çalışma programında gecikmelerden kaçınmak ve risk azaltmak için tüm tedbirleri almak; Güzergahın 500 den 36 metreye daraltılması sürecine katılarak HKHY a destek sağlamak, Sahada boru hattı ekseninin (yatay ve düşey kurp elemanları dahil) ) tanımlanmasına yardım etmek, İnşaat koridorunun dış sınırlarının ayrıntılı nihai tasarımını hazırlamak, Değişlik Prosedürlerinin izlendiğini temin etmek görevlerinden sorumludur Harita ve Kamulaştırma Hizmetleri Yüklenicisi (HKHY) HKHY hem MY tarafından belirlenen inşaat koridoru hem de güzergah değişikliklerinin yapılacağı yerler için arazi edinimi dosyaları hazırlanmasından sorumludur. HKHY aşağıdaki konulardan sorumludur: Güzergah çalışmalarına esas olmak üzere uygun altlık haritalar üzerinde some noktalarını belirlemek ve koordinatlarını hesaplamak, Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

128 Güzergah boyunca kurulacak ve ülke koordinat sistemine dayalı olacak nirengi ağının planı, tesisi ve ölçüsünü yapmak,, Tesis ve ölçüsü yapılan nirengi noktalarının hesabını yapmak ve TKGM'ce kontrol ve onayını yaptırmak, TANAP tarafından belirlenen yöntemle bütün güzergahın sayısal haritasını ve hava fotoğraflarından ortofotolarını üretmek, Mühendislik çalışmaları sonucu inşaat koridoruna indirgenen güzergah ekseni some noktalarının ve inşaat koridorunun tesis edilen nirengi ağına dayalı olarak sahada aplikasyonunu yapmak, Boru hattı koridoru ve yer üstü tesisleri, erişim yolları, havai hatlar ve inşat sırasında gerekebilecek diğer tüm bileşenler için kamulaştırmaya konu kadastro haritaları ve ilgili tapu kayıtlarını temin etmek ve Arazi edinimi dosyalarını hazırlamak ve AHK kontrolünü takiben ilgili Kadastro Müdürlüklerinden aşağıda belirtilen hususlardaki onayları almak; Projenin boru hattı güzergahı ve eklentilerinin kapladığı alanların sınırlarını da gösterir, kamulaştırmaya konu tüm taşınmazların işlendiği kamulaştırma haritaları, Uygun formatta adres ve/veya iletişim detaylarıyla birlikte PEİ'lerin etkilenen taşınmazlarına ilişkin tapu kayıtları, İnşaat koridoru üzerinde zarar/ziyana konu müştemilat listeleri, Tüm PEİ'leri kapsayacak biçimde, arazi edinimine konu tüm taşınmazlar parsel bazlı arazi değerlemesi Kredi Kuruluşları Kredi Kuruluşları, uluslararası standartlar ve Yeniden Yerleşim Eylem Planı nın uyumluluğunu sağlamak amacıyla arazi edinimi faaliyetlerini yakından izleyebilirler. Bu amaçla, uluslararası kredi kuruluşlarının sosyal ve/veya yeniden yerleşim uzmanları, ilgili finans belgelerinde yer alan anlaşmalara dayalı olarak YYEP uygulamasının periyodik olarak izlemektedirler. Kredi Kuruluşları arazi edinimi faaliyetlerine ilişkin şikayetleri de izleyip, doğru şekilde kayıt altına alınıp alınmadığı ve yanıtlanıp yanıtlanmadığına da bakmaktadır. Kredi Kuruluşları, ihtiyaç duyulduğu takdirde, AHK ve TYE den düzeltici faaliyetler yürütülmesini talep etme hakkına sahiptir Bağımsız Üçüncü Taraf İzleme Ekibi TANAP Yönetim Ekibi, şikayet yönetimi prosedürleri ve arazi edinimi sürecini izlemesi için Bağımsız Üçüncü Taraf İzleme ekibi (tercihen ulusal düzeyde bir STK) da görevlendirebilir. Bağımsız Üçüncü Taraf İzleme ekibi, bulgularını doğrudan (TYE) ile paylaşmaktadır. Bağımsız Üçüncü Taraf İzleme ekibi, ihtiyaç duyulduğu takdirde önleyici/düzeltici faaliyetler ve etki azaltıcı/tazmin edici tedbirleri önerebilmektedir YYEP Fon Yönetimi Uzmanlaşmış Sosyal Araştırma Ekibi, Proje den etkilenen ancak yerel yasalar uyarınca tazmin edilemeyenlerle birlikte Proje inşaat faaliyetleri sürecinde ortaya çıkan kişi ve/veya toplulukları belirleyecektir. Bu birim, toplum odaklı çözümler tasarlayacak olup; gerekli hallerde bunları dış Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

129 kaynak kullanarak uygulayacaktır. Fonun, fon faaliyetleri ile ilgili olarak sıkıntıları işleme almaktan ve toplum odaklı programları uygulamaktan sorumlu olan bir İzleme birimi bulunmaktadır. Ayrıca, Proje den etkilenen arazi ve/veya zarar gören varlıklar için öngörülemeyen ödemeler yapılması, ya da yasal zilyetliği olmadan, kullanıcı olarak ödeme almaya hakkı olan kişilere zamanında ödeme yapılabilmesi için tüm saha ofislerindeki yetkili personelin bu fona erişimi olacaktır. 5.3 Arazi Edinim Hazırlık Çalışmaları Herhangi bir arazi edinimi faaliyetine başlamadan önce bir takım hazırlık çalışmalarının yürütülmesi gerekmektedir. Aşağıdaki, Mühendislik Yüklenicisi (MY) ya da Harita ve Kamulaştırma Hizmetleri Yüklenicisi (HKHY) tarafından gerçekleştirilmesi gereken ana faaliyetler verilmiştir. Arazi Edinim Hazırlık Çalışmaları: Tercih edilen güzergâh koridorunu tanımlama (2 km genişliğinde), Belirlenmiş güzergâh koridorunu tanımlama (500 m genişliğinde), 500 m lik koridorda kadastro haritalarını temin etme, 500 m lik koridorda tapu kayıtlarını toplama, Arazinin statüsünü tanımlama (zilyet/ihtilaflı parseller/kırsal alan düzenlemesi sürecinde olan taşınmazlar, vb.), Hak sahiplerinin tespiti için ilave bir araştırma yürütme (varlık ve PEİ envanteri), Nirengi ağını tesis etme ve ölçme, Güzergahın sayısal haritasının ve ortofoto haritalarının üretimi, Boru hattı ekseni ve diğer edinilecek alanları belirleme, (Eğer varsa), zilyetlik durumlarını araştırma, Arazi ve müştemilat bedellerinin hesaplanmasına yönelik değerleme yapma, Tüm edinim alanları için kamulaştırma dosyaları (varlık envanteri) hazırlama, Yeniden Yerleşim Eylem Planını (YYEP) hazırlama ve Yeniden Yerleşim Eylem Planı ve son tarihin duyurulması. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

130 Güzergah Belirleme Çalışması Tercih Edilen Koridorun Belirlenmesi Tercih Edilen Koridor (2 Km genişliğinde) Nirengi Ağının Kurulması Hava Fotoğrafları (1.2 km) Sayısal Arazi Modeli (500 m) Güzergah ve Tesis Yerleri Seçimi İşlemi Belirlenmiş Güzergah Koridorunun Tespiti Boru Hattı Boru Hattı Koridoru (16 m) İnşaat Koridoru (36 m) Diğer Çalışma Alanları Boru Hattı Yer Üstü Tesisleri Blok Vana İstasyonları (BVS) Pik İstasyonları (PS) Ana İstasyonlar Ölçüm İstasyonları (MS) Gaz Alma İstasyonları (OTS) Kompresör İstasyonları (CS) Ana Kontrol Merkezi (MCC) İşletme ve Bakım Tesisleri Yardımcı Tesisler Erişim Yolları Katodik Koruma Tesisleri Enerji İletim Hatları Kalıcı Tesisler (Ör. dik yamaçlar ve fay hatları geçişleri) Belirlenmiş Güzergah Koridoru (500 m genişliğinde) Tapu ve Kadastro Altlıklarının Temini Kadastro haritaları/altlıkları Tapu sicil kayıtları Güzergah Belirleme Çalışması Tercih Edilen Koridorun Belirlemmesi Arazi Durumlarının Belirlenmesi Arazi sahipliği tipleri Çekişmeli parseller Toplulaştırma çalışmalarına konu parseller Güzergah Belirleme Çalışması Tercih Edilen Koridorun Belirlemmesi Güzergah ve Tesis Yerleri Nihai Seçimi Geçici Tesisler Ana Kamplar (Boru Hattı ve Ana İstasyonlara ait) Boru Stok Sahaları Boru Dizgi Alanları (Güzergah boyu) Diğer Yer Üstü Tesisleri Nihai Konumları Boru Hattı Ekseni ve Yer Üstü Tesis Sınırlarının Araziye Aplikasyonu Şekil 40: Arazi Edinimi Hazırlık Çalışmaları Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

131 5.3.1 PEİ lerin Belirlenmesi Proje nin önemli hazırlık faaliyetlerinden birisi Proje nin etki alanı içerisindeki Etkilenen İnsanların belirlenmesidir. PEİ lerin çeşitlerini bilmek, tazminat önlemlerinin daha doğru tespitine imkân tanıyacaktır PEİ lerin Çeşitleri İki PEİ kategorisi vardır. İlk kategoriyi arazilerinin yasal mülkiyetine sahip olanlar teşkil eder. Bu grubun arazisinde üzüm bağları, ağaçlar, ahırlar ve benzeri diğer taşınmaz yapılar mevcut olabilir sayılı Kamulaştırma Kanunu uyarınca, yasal mal sahipleri arazileri ve üzerinde bulunan taşınmaz varlıklar ve ürünler için tam ödeme alma hakkına sahiptirler. İkinci kategoriyi, toprağı işleyen ancak üzerinde yasal mülkiyete sahip olmayan PEİ ler teşkil eder. Bu grup iki farklı kategoriden oluşur: a) kullanıcılar ya da kiracılar, b) tapusu olmayan mal sahipleri. Resmi kiracı olsun ya da olmasınlar, kendilerine ait olmayan kamu ya da şahıs arazisini ekip biçen kullanıcılar, hem yerel yasalar hem de IFC politikalarınca arazinin üzerindeki ekili/dikili ürünler, ağaçlar, bağlar ve yapılar için tazminat alma hakkına sahiptirler. Yakın zamana kadar, özellikle tapu sicil kaydı bulunmayan bölgelerde tapusuz arazi sahipliği yaygındı ve tarımsal arazinin bir kısmı resmi bir kayıt olmaksızın elde tutuluyordu. Ancak, tapu sicil kaydı sisteminin temelini oluşturtan kadastro çalışmaları bugün ülke genelinde tamamlanma aşamasındadır. TANAP Projesi için, etkilenen tüm parseller kadastro sistemine kaydedilmiştir. Yasal sistemdeki son değişiklikler, sahiplerin/kullanıcıların adreslerinin belirlenmesini kolaylaştırmakta ve mirasçılarının haklarının tescilini zahmetsiz hale getirmektedir. Türk hukuk sisteminde yapılan son değişikliklerden bir diğeri; bir Proje için edinilecek olan bir varlığın tapusunda hakları belirtilmemiş olan mirasçıların belirlenmesini kolaylaştırmaktadır. Noterlik Kanunu (1512 sayılı), 2011 de değiştirilmiş olup; 71A, 71B ve 71C Maddeleri, noterlerin miras hakkında bilgi/belge sunmasına imkan vermiştir. Bu değişiklik; mirasçıların daha uzun ve vakit alan prosedürleri içerebilecek mahkemelere başvurmaksızın miras haklarını aramalarına olanak tanımaktadır Kayıtlı Taşımaz Sahiplerinin Belirlenmesi Kamulaştırma dosyaları hazırlandıktan sonra, tapular ve Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) kullanılarak mal sahipleri adresleri ile birlikte tanımlanır. TANAP, etkilenen arazi sahipleri/kullanıcılar ile ilgili bu bilgiye sahiptir Zilyetlerin Belirlenmesi Kamulaştırma Kanunu 19. Md. gereğince; 3402 sayılı Kadastro Kanunu Madde 16 uyarınca, tapu siciline kayıtlı olmayan taşınmazların, uzun süreli kullanıma bağlı olarak zilyet olup olmadığı idare tarafından araştırılır. Eğer olumlu bir saptama yapılırsa (muhtar, İhtiyar Meclisinin iki üyesi ve iki şahitten oluşan bir ekipçe), kullanıcıları belirlemek üzere gerekli ölçümler yapılarak kayıtlar hazırlanır. Daha sonra bu kayıtlar mahkemeye sunulur ve varlığın değerlemesi yapılır. Varlığın Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

132 geleneksel mülkiyet statüsü (zilyetlik), ilgili yerel idari daireler ile paylaşılır ve en azından bir kez yerel olarak yayınlanan bir gazetede ve yurt çapında yayınlanan bir gazetede yayınlanır. Bu açıklama, varlığın yerini ve diğer detaylarını, üzerinde geleneksel haklara sahip olduğunu beyan eden kişiyi/kişileri, devralma değeri için hangi bankaya para yatırılacağını ve mal varlığının değerlemesi ile ilgili bilgileri içerir.. Açıklama aynı zamanda da ilgililerine itirazların bir ay içerisinde yapılabileceği, aksi takdirde söz konusu taşınmaz için tazminat bedelinin tamamının nakit olarak zilyet olarak tespit edilenin adına yatırılacağı konusunda bilgi verir Kullanıcıların ve Diğer Lehtarların Belirlenmesi Adres kayıtlarının temin edilebiliyor olmasının yanı sıra, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu Madde 19 da yapılan değişiklikler de bir araziyi kullananları tazmin etmeye olanak sağlamaktadır. HKHY tarafından te yürütülen varlık envanter çalışmalarında hem belgelenmiş hem de belgelenmemiş kullanıcılar tespit edilmiştir. İki grup tarafından da kullanılan varlıklar (sabit yapılar, ağaçlar, kuyular, çitler vs.) da bu işlem sırasında tespit edilmiştir. Öte yandan, orman, hazine arazisi ve mera alanı gibi çoğunlukla kamu arazisini kullanan yasal olmayan kişiler, Arazi Hakları Kuruluşu (AHK) tarafından gerçekleştirilecek çalışmalarla ( ) belirlenecektir. AHK, aynı zamanda da belgelenmiş ya da belgelenmemiş kullanıcıların ekili ürünlerini de belirleyecektir. Her iki çalışma da İnşaat Yüklenicisine arazi tesliminden önce tamamlanacaktır Edinilecek Arazi Kullanım Hakları Proje için dört farklı arazi kullanım hakkı tesis edilecektir: Mülkiyet hakkı (kalıcı arazi edinimi); Daimi ve müstakil nitelikli üst hakkı; Geçici irtifak hakkı; Kira sözleşmeleri aracılığıyla kullanım hakları Mülkiyet Hakkı (Kalıcı Arazi Edinimi) Mülkiyet hakları, arazinin kalıcı edinimine ilişkin olup; YÜT lerin inşa edileceği araziler Arazi Hakları Kuruluşu (AHK) tarafından edinilir.. Mülkiyet edinimi blok vana, pik, kompresör, ölçüm istasyonları, işletme ve bakım tesisleri ve Proje tasarımında gerekli diğer tüm YÜT ler için geçerlidir. Kalıcı ulaşım yolları, enerji nakil hatlarına ait direk yerleri, anot yatakları ile fay geçişlerinde ve yüzey erozyonu koruması gibi kalıcı tesis gerektiren diğer alanlar bu kapsamda değerlendirilir. Kalıcı olarak talep edilen arazi kamu malıysa, söz konusu YÜT'ler için gerekli alanlar üzerine daimi ve müstakil nitelikli üst tesis edilecektir Daimi ve Müstakil Nitelikli Üst Hakkı Daimi ve müstakil nitelikli üst hakkı aşağıda belirtilen alanlar için geçerli olacaktır: Boru hattı inşaat koridorunun 16 metre genişliğindeki kısım (boru hattı ekseninin her iki yanında, Sağlık Koruma Bandı da dâhil olmak üzere, 8+8 metre); Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

133 Enerji nakil hatları salınım alanları ve katodik koruma bağlantı hatları; Tesis alt yapı hatları (su, atık su, drenaj, v.b. hatları için gerekli İnşaat faaliyetlerinin tamamlanmasından sonra (arazi yüzeyinin tamamen eski haline getirilmesi de dâhil), daimi ve müstakil nitelikli üst hakkı tesis edilen alanlar ilk sahiplerince kullanılabilecektir. Boru hattı ve yardımcı tesislerinin gömülü olduğu söz konusu alanda yalnızca tarımsal faaliyetlere izin verilecek olup; ağaç dikmek, bina inşa etmek, kuyu kazmak, vb gibi kısıtlama detayları daha sonra TANAP tarafından belirlenecek faaliyetlere boru hattı güvenliği açısından izin verilmeyecektir Geçici İrtifak Hakkı Geçici irtifak hakkı, aşağıda ifade edilen alanlar için geçerlidir: Boru hattı inşaat koridorunun kalan 20 metresi (boru hattı ekseninin her iki tarafında 8 metreden sonra başlar); Nehir geçiş noktaları, yol geçiş noktaları ve jeo-hazard alanları vs. gibi ek çalışma alanları; Geçici kamp sahaları veya boru stok sahaları. Geçici irtifak hakları, inşaat koridoru ve diğer çalışma alanları ile diğer inşaat işlerinin icrası için gerekli alanlar için AHK tarafından kurulur. AHK, kamp sahaları, boru stok sahaları ve ilave çalışma alanları gibi, inşaat etkinliklerinin gerektirdiği geçici olarak ihtiyaç duyulan yerler için de irtifak hakları kurabilir. Geçici irtifak hakları genellikle 3 yıllık bir dönem için edinilmektedir. Ancak önceki tecrübeler, kurulan bu hakların süresi bitiminde kaldırılması, tapu idarelerince yeterince takip edilmemekte ve göz ardı edilmektedir. Bu sebeple söz konusu irtifak hakları etkilenen arazilerin tapu kaydına işlenmeyecektir. Boruların 36 metrelik koridorda tamamen gömülmesini takiben, arazi ilk durumuna getirilecek olup; ilk sahiplerinin kullanımına bırakılacaktır Kira Sözleşmeleri Kira sözleşmeleri, inşaat faaliyetleri için gerekli alanların geçici kullanımını sağlamak amacıyla Yüklenici veya alt yükleniciler ile münferit arazi sahipleri arasında imzalanmaktadır. Kira sözleşmeleri istenilen zaman dilimi için yapılabilmekte olup; genellikle geçici kamp sahaları, depolama alanları, ek iş alanları ve diğerleri için düzenlenmektedir. Kira sözleşmelerinin bitiminden sonra, arazi orijinal durumuna getirilecek ve arazi sahibi (sahiplerine) geri verilecektir. Kira sözleşmeleri, tesis seçiminin (örneğin mühendislik ve jeo-teknik değerlendirme, çevresel değerlendirme) yanı sıra, arazi tazminatı, üçüncü taraflar ve Proje ile etkileşime dair kural, yönetmelik ve politikaların uygulanmasıyla ilgili Proje ye özgü gerekliliklere tabidir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

134 İNŞAAT KORİDORU Boru Hattı Koridoru 16 m Eksen Geçici Edinilen Arazi için Tazminat Daimi Edinilen Arazi için Tazminat (Daimi ve Müstakil Nitelikli Üst Hakkı tazminatı) Geçici Edinilen Arazi için Tazminat Mevsimlik Ürün ve Müstemilat için Tazminat Şekil 41: Boru Hattı Koridoru Boyunca Tesis Edilecek Arazi Hakları Türü Son Tarih Mevcut DB/IFC politikaları uyarınca belirlenmiş bir son tarihten sonra Proje alanına yerleşen kişiler herhangi bir tazminat ya da yardım almaya hak kazanmayacaklardır. Son tarih, etkilenecek alanlar hakkında bilginin kamuya etkin bir şekilde duyurulması ve o bölgeye daha fazla nüfus akışını önlemek için sistematik ve sürekli şekilde devam ettirilmesi amacıyla belirlenmelidir. Sonradan hak iddia edebilecek kişileri bu haklardan yoksun bırakmanın ardındaki mantık alacak peşinde olma davranışını caydırmak olduğu gibi, uygulama açısından da pratiklik getirmektir.. Son tarih genellikle, Proje den etkilenen nüfus hak sahipliğinin tespitinin ve varlık envanterinin tamamlandığı tarihtir. Proje lineer nitelikte olduğu için tek bir son tarih önerilememektedir. Bu nedenlerden dolayı, AHK boru hattının geçtiği 20 ilin her biri için bir son tarih belirleyecektir. Her son tarih belirli bir bölgeye tekabül edeceği için Proje nin bütünsel anlayışına olanak sağlayacaktır. Proje den etkilenen nüfusun sayımı ve varlık envanterinin tamamlanmasının sonunda Proje de 20 ilin her biri için bir son tarih olacaktır. Son tarihler ile ilgili bilgiler yazılı olarak hazırlanacak ve Proje alanının tamamına AHK şube ofisleri ve etkilenen toplulukların muhtarları ya da belediye başkanları aracılığıyla yazılı olarak bildirilecektir. Proje nin görece uzun bir sürede uygulamaya geçeceği göz önüne alındığında, son tarihler ve yürütülen arazi edinim faaliyetleri arasında yıllar geçebilir; Proje nin uygulanmasını beklerken ve koridorun da tam olarak nerede olacağını ve etkilenen parsellerden tam olarak nasıl geçeceğini henüz bilmezken, insanlar arazilerini yeni kiracılara kiralayabilir, bağ ve ağaç dikebilirler. Yasaların böylesi durumları tarif etmede yetersiz kaldığı hallerde TANAP, proje inşaat sürecinin zamana yayılmış olması sebebiyle, adil uygulama politikalarından yararlanacaktır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

135 5.3.4 Kamulaştırma Dosyalarının Hazırlanması Kamulaştırma Kanunu Madde 7 uyarınca; Kamulaştırma yapma niyetinde olan herhangi bir idare, kamulaştırma veya kamulaştırma yolu ile üzerinde irtifak hakkı kurulacak taşınmaz malların veya kaynakların sınırını, yüzölçümünü ve cinsini gösterir ölçekli planını yapar veya yaptırır. Harita ve Kamulaştırma Hizmetleri Yüklenicisi (HKHY) kamulaştırma dosyalarını hazırlamaktan sorumlu kuruluştur. Kamulaştırma ve arazi ediniminin altında yatan ana unsur kamulaştırma dosyalarıdır. Bu dosyalar Aynı zamanda kamulaştırma kararlarına bir temel oluştururlar. Her bir köy için hazırlanacak olan kamulaştırma dosyaları güzergâh ekseni, kamulaştırma sınırları, inşaat koridorunun sınırları, ada ve parsellerin sınır ve numaraları, köylerin isim ve sınırları, kadastro harita kısımlarının sınırları, vb. gibi pek çok detayı kapsayacaktır. Kamulaştırma dosyalarının içeriği aşağıdaki bileşenlerden oluşmaktadır: Kamu yararı kararı; Parsel bazında arazi değerleme raporu Kamulaştırma Haritası, Yüzölçümü Karnesi, Fenni Evraklar, (Paftalar, Hesaplar, Röperler) Tescil Beyannamesi, Tapu Kaydı veya Zilyetlik tutanağı, Kamulaştırma Listesi, Müştemilat Listesi, Adres Tespitleri, Ölü Malikler için verasete esas vukuatlı nüfus kaydı, Adresleri tespit edilemeyen parsel maliklerinin T.C. kimlik numarası ile bulunamadığına dair kanunda belirtilen zabıta araştırması sonuçları Etkilenen Taşınmazların Değerlemesi Boru hattı ve ilgili tesisleri arazi, ağaç, üzüm bağı, çit, sulama altyapısı ve diğer taşınmazlar (örneğin ambarlar, ahırlar ve muhtemelen konutlar) gibi kamu ve özel taşınmazları etkileyecektir. PEİ lerin en önemli kaygısı, bu taşınmazların değerlemesidir. Müzakereler aracılığıyla etkilenen taşınmazların edinimini kolaylaştırmak için, şeffaflık ve tarafsızlığı sağlamak üzere değerlemeyi bağımsız bir kuruluş yürütmektedir. İster uzlaşma yoluyla olsun ister kamulaştırma aracılığıyla, bu tür bir değerleme yasal olarak gerekli olup, arazi edinimi için asli bir şarttır Değerleme İşlemi ve Metodoloji TANAP etkilenen taşınmaz malların rızaen edinilmesi için gereken tüm çabayı gösterecektir. TANAP, hem Mahkemenin değerleme metodolojisi (yasal gereklilikler) hem de uluslararası standartlara uygun bir değerleme yöntemi tesis etmiştir. Bu iki metodoloji ve standardını dikkate alan TANAP, değerleme sonuçlarının yerel prosedürler ve uluslararası standartlarla uyumunu garanti Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

136 etmektedir. Bu gelişmiş değerleme metodolojisinin uygulanması, ayrıca Kamulaştırma Kanunu Madde 8 ve 11 de belirtilen değerleme metodolojisinden kaynaklanabilecek boşlukları da önlemeyi amaçlamaktadır. Değerlemeler sırasında arazi değerine ek olarak inşaat faaliyetleri nedeniyle ortaya çıkan üretim kaybının telafisi de dikkate alınacaktır. TANAP ın detaylı değerleme yaklaşımı Ek 5.3 te sunulmuştur. Müzakereler sırasında, taraflarca değer üzerinde anlaşmaya varılmazsa AHK, Kamulaştırma Kanununun, 27. Maddesini uygulamaya sokacak, bunu da Madde 10 daki işlemler takip edecektir. Ulusal yasalar aracılığıyla izlenecek değerleme metodolojisi aşağıda sunulmaktadır. Kamulaştırma Kanunu Madde 27 ve 10 uyarınca, AHK nin kamulaştırma talebini Mahkemeye bildirmesini takiben, Mahkeme Değerleme Komisyonu üyeleriyle birlikte ilgili araziyi ziyaret edecektir. Madde 15 uyarınca (Değişik: 24/4/ /8. md) Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliğine bağlı meslek odaları, üyelerinin oturdukları yerleri dikkate alarak bilirkişileri seçecektir. Bilirkişi olarak görev yapacakların nitelikleri ve çalışma esasları, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliğinin görüşü alınmak suretiyle Maliye Bakanlığı ile Bayındırlık ve İskan Bakanlığı nın birlikte hazırlayacakları bir yönetmelikle belirlenir. Valilikçe onanan listelerden, odalar tarafından seçilenler il merkezi ve ilçelerdeki asliye hukuk mahkemelerine, idare kurulları tarafından seçilenler de seçildikleri yerin asliye hukuk mahkemelerine bildirilir. Bilirkişi kurulu; kamulaştırmaya konu olan yerin cins ve niteliğine göre, üçü odalar listesinden, ikisi de idare kurulu listesinden seçilmek suretiyle beş kişiden oluşur. Kamulaştırılan taşınmaz malın üstün niteliği göz önüne alınarak, bilirkişilerden üçü aynı uzmanlık kolundan seçilebilir. Bilirkişiler taşınmaz malın değerini 11 ve 12. madde hükümlerine göre tayin ve takdir ederek, gerekçeli raporunu on beş gün içinde mahkemeye sunar. Taşınmaz malların değerlemesinde dikkate alınan unsurlar, aşağıdakileri içerir: Taşınmaz mal ve kaynağın; Cinsi ve nevini; Yüzölçümünü; Kıymetini etkileyebilecek bütün nitelik ve unsurlarını ve her unsurun ayrı ayrı değerini, Varsa vergi beyanını; Kamulaştırma tarihindeki resmi makamlarca yapılmış kıymet takdirlerini; Arazilerde, taşınmaz mal veya kaynağın kamulaştırma tarihindeki mevkii ve şartlarına göre ve olduğu gibi kullanılması halinde getireceği net gelirini; Binalar için, kamulaştırma tarihindeki resmi birim fiyatlar (Bayındırlık ve İskan Bakanlığı nın fiyatları), yeniden inşa ve yıpranma payı maliyeti tahminleri 29 ; Taşınmazın sahibinin menfaatine olacak şekilde taşınmazın değerini etkileyebilecek başka tüm nesnel faktörler (kriterler). Proje den etkilenen insanların hakları yasal çerçeve ile aşağıda belirtilenler sağlanarak gözetilir: 29 İlgili IFC politikaları taşınmazların değerlemesinde amortismanın dikkate alınmasına izin vermemektedir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

137 Tazminat ödeninceye kadar hiçbir arazi kullanılmayacaktır; Tazminat, ulusal bir banka hesabına veya mülkiyetin çekişmeli olduğu durumlarda ileride hak sahipliğini ispat edcek kişiye ödenmek üzere üçer aylık vadeler halinde banlaya bloke edilir; Herhangi bir nedenden dolayı tazminatın ödenmesi gecikirse, tazminatın değeri için piyasa bazındaki faiz oranları ödetilir; Geleneksel sahiplik dahil tüm sahiplikler tanınır; Gerekli işlemin maliyeti PEİ ler tarafından değil, TANAP tarafından üstlenilir. Kanun; etkilenen taşınmaz varlıklardan sağlanacak muhtemel gelirin, değerleme sürecinde dikkate alınmasını gerektirir; ancak, yerine koyma (ikame) maliyeti kavramı yansıtılmaz, yıpranma payı (değer azalışı) dikkate alınır 30. Bu nedenle TANAP; binalar için yerine koyma maliyetini tümüyle karşılarken, kaybedilen gelirin tazminat sürecinde tamamen geri kazanılmasını sağlayacaktır. Hassas gruplar arasında yer alan ve yetersiz kaynaklara/varlıklara sahip olanlar için inşaat çalışmaları sırasında istihdam sağlamak gibi gelir iyileştirmeye yönelik önlemler alınabilir. Kamu kuruluşları; bina, altyapı ve konut değerlemesinde, maliyet yaklaşımı yöntemini kullanır. Bu tipteki değer biçme; bilgi sahibi alıcının bir mülkü pazar fiyatından ve benzeri mülklerin kiralarına göre değerlendireceği ve ayrıca benzeri özelliklere sahip arazinin alım maliyetini ve yeni bir binanın inşaat maliyetini dikkate alacağı varsayımına dayanır. Yine, pazar değerlerini yansıtır şekilde, Doğrudan karşılaştırma yöntemi de kullanılır. Dinamik bir emlak piyasasının mevcut olduğu varsayılır ancak etkilenen kişilerin yeni bir ev inşa etme ihtiyaçları göz ardı edilir. Etkilenen yapıların değerlemesinde, binaların ve bina malzemelerinin resmi birim maliyetleri dikkate alınır. Dolayısıyla kerpiç evlere sahip ailelere düşük tazminat verilirken, iş bulmak amacıyla şehirlere taşınmaya karar verenlerin modern bina malzemeleri kullanma zorunlulukları, göz ardı edilir. Tarımsal araziye, net gelir yaklaşımı kullanılarak değer biçilir. Net gelir; arazinin ve kaynakların kamulaştırma tarihindeki yeri ve koşulları hesaba katılarak, hiçbir değişiklik olmaksızın kullanılmaya devam edilecek olması halinde arazinin getireceği gelirdir. Değerleme komisyonu öncelikle, istişareler ve pazar araştırması yoluyla bölgedeki tarımsal arazilerden gelen yıllık ortalama net geliri bulacaktır. Arazinin pazar fiyatları; pazar araştırması ve tapu senetlerinin incelenmesi yoluyla belirlenir. Yıllık ortalama net gelirin, ortalama pazar fiyatına olan oranı; kapitalizasyon faiz oranını verecektir. Kapitalizasyon faiz oranı; kamulaştırma bölgesindeki gerçek pazar fiyatlarına dayandığı için bu oran, kamulaştırılacak arazinin tam yenileme maliyetini verir. Tarımsal arazileri değerleme sürecinde kullanılan formül K=R/f olup; burada: K= Değer (kamulaştırma tazminatı), R= Net gelir (brüt gelir - üretim maliyetleri), ve f= kapitalizasyon faiz oranıdır (tarımsal araziye yatırılan sermaye ile ilgili risk). Değerleme (veya rızaen alım durumunda bu işlemi gerçekleştirecek olan bağımsız özel şirket tarafından yapılan değerleme) amacıyla kurulan Değerleme Komisyonları saha etütlerini 30 İlgili IFC politikaları taşınmazların değerlemesinde amortismanın dikkate alınmasına izin vermemektedir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

138 gerçekleştirir ve zemin yapısı, kullanım biçimleri, topografya, iklim, yerleşimlere olan uzaklık, yollar, sulama tesisleri, irtifak, mahal ve bölgenin münavebe sistemleri gibi, kamulaştırma değerini etkileyebilecek olan ilgili arazi özelliklerini tespit ederler. Komisyon üyeleri ayrıca yerel kuruluşların (ör. ziraat mühendisleri odası, il/ilçe tarım müdürlüğü) görüşlerini alır. Yıllık net gelirin hesaplanması amacıyla, brüt üretim değerini belirlemek üzere ekinlerin verimi (kamulaştırma sahasının münavebe sisteminde) yıllık fiyat ile çarpılır. Net gelir, tüm harcamaların 31 brüt üretim değerinden düşülmesiyle belirlenir 32. Gelir yaklaşımı, meyve bahçelerinin ve bağların değerlemesi amacıyla da kullanılır. Söz konusu arazi bir meyve bahçesi ise; üründen gelen gelir ve harcamalar, faiz oranları dikkate alınarak meyve bahçelerinin (veya bağların) geri kalan ömrü için karşılaştırılır. Beklenen ürünün mevcut değeri hesaplanır ve çıplak arazinin değerine eklenir. Toplam arazi değeri, ya geçmiş değer yaklaşımı ya da gelecek değer yaklaşımı kullanılarak belirlenir. Meyve bahçesi eğer fidanlık aşamasındaysa, maliyet yaklaşımı tercih edilir 33. Bir arsanın bir kesiminin edinimi; geri kalan kısmın kullanımı bakımından ekonomik olmayan getirilerle sonuçlanırsa, tüm arsanın satın alınması düşünülür. 5.4 Arazi Edinim Çalışmaları Bu bölüm, bölüm 5.3 te söz edilen hazırlık çalışmaları tamamlandıktan sonra başlayabilecek çeşitli arazi edinim çalışmalarını anlatır. Arazi edinim çalışmalarına, kamulaştırmaya dair işlemlerin yanı sıra, kamu ya da özel taşınmazlarının (mesela: arazi, ağaçlar, üzüm bağları, çitler, sulama altyapısı ve ambar, ahır gibi diğer taşınmaz malvarlıkları ve muhtemelen konutlar) edinimi ve ödemesi dâhildir Kamu Arazisinin Edinimi Kamu arazisi Hazineye ya da diğer devlet mercilerine ve/veya idari kuruluşlarına ait olabilir. Etkilenen arazilerin bir kısmı Köy Tüzel Kişiliklerine aittir. Orman arazisi edinimi, orman mercilerince bedeli kararlaştırılan ve daimi ve müstakil nitelikli üst haklarının AHK ye devriyle, uzun vadeli kiralamayı içerir (49 yıl için), Hazine Arazisi edinimi, bu tür arazi için ödemeyi ve arazi haklarının tescilini müteakip olarak AHK ye devrini içerir; Mera edinimi, mera vasfından hazine arazisine bir statü değişikliği gerektirir. Bu nedenle bu arazilere Hazine arazisi muamelesi yapılır; Köy Tüzel Kişiliği Arazisi edinimi, köy yetkili mercilerine ödeme yapılması ile arazi haklarının müteakip olarak AHK ye devrini içerir; 31 Yıllık işletme masrafları, yüzde 10 bilinmeyen masraflar, yüzde 3 yönetim payı ve tarımsal yatırımların faiz oranı dahil. 32 Bu değer biçme yöntemi, bir köyün ortak mülkü olan otlak arazileri için de kullanılır. Otlak arazisinin değeri, köy için kullanılmak üzere köy tüzel kişiliğine ödenir. Köy tüzel kişiliği lağvedilirse, parası kaymakamlığa devredilir. 33 Kerestelik ağaç arazisinin çıplak arazi değeri, gelir akışının sermayeye çevrilmesiyle bulunur. Bu amaçla; ağaç sayısı, işçilerin günlük ücretleri, gübre ve böcek öldürücü fiyatları, arazinin bilançosu analiz edilir. Emlak faizi oranı kullanılarak, işletme döneminin sonuna kadar olan masraflar tahmin edilir. Brüt üretim değeri; ahşabın birin değeri, ürünle çarpılarak hesaplanır. Net geliri belirlemek için, toplam harcamalar (işletme döneminin sonundaki), brüt üretim değerinden düşülür. Bu net gelir, çıplak arazi değerini belirlemek için sermayeye çevrilir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

139 Diğer Kamu Kurumlarına Ait Arazilerin edinimi, ilgili kamu kurumlarına ödeme ile arazi haklarının tescilini müteakip AHK ye devrini içerir. Kamu arazileri, Mera ve Orman Arazilerinin arazi edinim prosedürleri Ek 5.4 te Tablo 1 ve 2 de sırasıyla özetlenmektedir. Köy Tüzel Kişiliği adına kayıtlı arazinin edinimi, değerleme çalışması yürütüldükten sonra, AHK köy meclisine (Köy İhtiyar Heyeti) etkilenen taşınmaz için bir değer teklif eder. Anlaşmaya varıldıktan sonra, ödeme tüzel kişiliğin hesabına yapılır ve arazi AHK adına kaydedilir. Ancak, Şubat 2014 itibariyle, etkilenen illerin bazılarındaki idari yapı 5393 sayılı Belediye Kanunu ile değişmiştir. Nisan 2014 itibariyle, yeni değişen Belediye Kanunu uyarınca, Köy Tüzel Kişiliklerinin ortak köy kaynakları, bazı orta malları haricinde çoğunlukla İlçe Belediyelerine bağlanmıştır 34. Boru hattının geçtiği 20 il içerisinden 6 tanesi yukarıda söz edilen Belediye Kanunu değişikliğine tabi olacak büyük şehirlerdir (Erzurum, Ankara, Eskişehir, Bursa, Balıkesir ve Tekirdağ). Öte yandan, etkilenen arazi Devlet Su İşleri Müdürlüğü ya da Karayolları Genel Müdürlüğü gibi bir başka kamu kuruluşuna aitse, bu durumda işlemler Kamulaştırma Kanunu 30. maddeye göre yapılır. Yol ve benzeri Geçişlerde de ilgili kurumlarla anlaşma yapılarak bir protokol imzalanır Şahıs Arazilerinin Edinimi Bu süreç kısaca, maliklerin tespit edilmesinden hukuki hakların AHK ye devrine kadar şahıs arazisi edinimi için izlenecek olan adımları tanımlar. Şekil 42'de verilen akış diyagramı bu süreci mantıksal bir düzende göstermektedir. 34 Ortak kaynaklardan bazıları Büyükşehir Belediyelerine bağlı mezarlıklar ya da o spesifik bölgenin kanalizasyon sistemi idaresine bağlı kanalizasyon sistemleridir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

140 Etkilenen Varlıkların ve Arazi Sahiplerinin Belirlenmesi (Araştırılan her parselin tüm sahiplerinin adresleri) AHK bünyesinde kurulan Değerleme Komisyonu (BOTAŞ) AHK bünyesinde kurulan Müzakere Komisyonu (BOTAŞ) Arazi değerlendirmesiyle ilgili bilgiler, tüm kamu kurumlarından + özel kurumlardan/kaynaklard an talep edilir, Görüşmeler için girdi olarak değerleme hazırlanır. Bildirimlerin ve Arazi Sahipleriyle Görüşmenin Planlanması Belgeler Bildirim Mektupları; Özet YYEP/Arazi Edinimi ve Tazminatı Rehberi; Bildirim Mektuplarının Gönderim Çizelgesi; Görüşme Çizelgesi. Arazi Sahiplerine Görüşme için Davet ve Arazi Edinimi Rehberi (AER) Arazi Sahibinin (Sahipleri nin) Yanıtı Evet Arazi Sahibi(Sahipleri) Görüşmelere katıldı Hayı r Mahk eme Hayı r Anlaşmaya Varıldı Evet Kayıt ve Arazi Kullanım Hakkı Şekil 42: Şahıs Arazilerini Edinme Süreci Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

141 Süreç aşağıdaki adımlardan oluşacaktır: Arazi sahiplerinin adreslerinin belirlenmesi; Arazi sahiplerine arazi edinimi kararı ile ilgili bilgi gönderilerek görüşmelere davet edilmesi; AHK içerisinde kurulan değerleme komisyonunun kapsamlı çabalarına dayanan görüşmelerin planlanması; Boru hattı güzergâhının farklı noktalarındaki arazi sahipleri ile eş zamanlı müzakerelerin yürütülmesi; Arazilerini satmaya/kiralamaya istekli arazi sahipleri ile anlaşma tutanaklarının imzalanması; Müzakerelerin başarıya ulaşamadığı yerlerde mahkeme sürecinin uygulanması; Müzakerelerin yapıldığı yerlere bağlı olan Tapu Müdürlüklerinde gerekli tescil işlemlerinin tamamlanması, Arazi/taşınmazların tapularını AHK adına kaydettirmek; Rıza gösteren arazi sahiplerinin banka hesaplarına tam ödemeyi nakit olarak yapmak; ve Araziyi kullanmak için gereken yasal izni almak. Yakın zamana kadar şahıslara ait araziler ya resmi olarak mülkiyetteydi ya da zilyet sistemi aracılığıyla düzenleniyordu. Yakın geçmişte tamamlanan tesis kadastrosu ve kadastro yenileme çalışmaları sayesinde güzergah üzerinde kamulaştırmaya konu tüm taşınmazlar ölçülmüş ve tesciller, yapılarak kadastro sistemine entegre edilmiştir. Buna rağmen güzergah üzerinde herhangi bir zilyetlik iddiası gündeme gelir ise Kamulaştırma Kanununun 19. maddesi uyarınca işlem yapılarak proje adına hak tesisi AHK tarafından yapılacaktır. 35. Tescilli şahıs arazileri için AHK arazi sahiplerine/hissedarlara bildirimde bulunarak uzlaşma görüşmelerine davet edecektir. Uzlaşma görüşmeleri sırasında arazi sahibine arazi ve/veya arazi üzerindeki diğer varlıklar için bir fiyat sunulur. Anlaşmaya varıldığı durumlarda, AHK ve arazi sahibi arasında anlaşma tutanağı hazırlanarak imzalanır. Taşınmaz mülkiyeti devri veya irtifak hakkı tesisi için taşınmaz malikinin tapuda ferağ vermesiyle birlikte kamulaştırmaya konu tüm ödemeler yapılarak, söz konusu hakkın AHK'ya devri tapu dairesinde sonuçlandırılır. Anlaşmazlık halinde, AHK kamulaştırmaya konu taşınmaza ait mevcut bilgi ve belgelere değerleme raporlarını da ekleyerek mahkemeye başvurur ve Mahkemenin atayacağı bir bilirkişi komisyonu marifetiyle söz konusu taşınmazın veya taşınmaz üzerine konulacak hakkın değer tespiti ile AHK adına tescilini talep eder Arazi ve Arazi Üzerindeki Diğer Varlıklar (Müştemilat) için Ödeme Bu kısım arazi ve arazi üzerindeki diğer varlıklar (yapılar, ekili ürünler, ağaçlar vb.) için tazminat türlerini sunmaktadır. Bölüm 6.9 da sunulan hak sahipliği matrisi bu tazminat türlerini ve TANAP ın tazminatlara ilişkin taahhütlerini göstermektedir.. 35 Her ne kadar etkilenen tüm varlıklar için hazırlanan envanterde, boru hattı güzergahında zilyetli arazi tespit edilmemiş olsa da, bu tür arazilerin edinimi için izlenecek yöntemler Ek 5.5 te sunulmaktadır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

142 Şahıs arazileri için yapılacak ödemeler rızaen alım/satım işlemlerini takiben ya da kamulaştırmaya müteakip yapılabilir. Türk yasaları ödemelerin aksi belgelenmedikçe yasa ile tanınan mal sahiplerine yapılmasına izin verir; kullanıcılar varlığın (arazi, yapılar, ekili ürünler, meyve ağaçları, bağlar, ambarlar, ahırlar vb.) sahibi değillerse ödeme yapılamaz. Ödemeler teorik olarak araziden elde edilen gelir ve/veya piyasa değerine denk gelir. DB/IFC politikalarına da uygun olarak TANAP, arazi sahiplerini hem taşınmazları hem de gelir kayıpları için, kullanıcıları ise yalnızca gelir kayıpları (ekili mahsuller) için tazmin edecektir. Türk yasaları gereğince, binalar gerçek inşaat maliyetlerinden yıpranma payı düşülerek tazmin edilir. Uluslararası standartlara göre, yerine koyuma (ikame) maliyeti karşılanarak yıpranma payının düşülmesine izin verilmemektedir. DB/IFC politikalarına uymak adına, TANAP yıpranma payını dikkate almadan bu tür kayıpları tazmin edecektir. Şahıs arazilerinin üzerinde yer alan her türlü yapı, müştemilat ya da ekili ürünler araziyi kullanan hak sahiplerine; ki bunlar belgelenmemiş kullanıcılar ya da yararlanan diğer kişiler (yetkisi olmayan üreticiler ve izin verilen toplayıcılar ve otlatıcılar) olabilir, tazmin edilecektir. Konuya ilişkin detaylar hak sahipliği matrisinde gösterilmiştir (Bölüm 6.9). Ağaçlar, bağlar vb. için yapılacak ödemeler bu varlıklardan ömürleri boyunca elde edilmesi beklenen gelire göre hesaplanır. Türk yasalarında yapılan yeni değişikliklerle orman arazileri hariç, diğer araziler için yapılacak ödemelerin hem arazi sahiplerine hem de kullanıcılarına yapılmasına imkan sağlanmıştır. Uluslararası politikalar ve Türkiye deki son özel sektör pratiği uyarınca, kamu ve/veya özel araziyi işgal eden, ağaç ya da ürün eken (ya da yapı inşa eden) kişiler, bu varlıklar için tazmin edilirler (ancak arazi için edilmezler). Kira ya da irtifak hakkı ödemeleri, kiralama süresi boyunca etkilenen kişilerin ekim yapamamalarını tazmin etmek amacıyla yapılır. Edinim İster rızaen ister mahkeme kararı ile olsun, araziye girme izni alındığı tarihte arazi üzerinde ekili mahsuller olabilir. Bunun yanı sıra, arazi edinimi sürecine dâhil edilmemiş olan arazilerde inşaat faaliyetleri nedeniyle zarar görebilecek ekili ürünler bulunabilir. Her iki durumda da tazminat ödenir. Bu süreçte aşağıdakiler gerçekleştirilir: Ürün belirleme çalışması yürütülür; İlçe tarım müdürlükleri ve piyasadan ilgili ürünün piyasa fiyatına dair araştırma yapılır; Her bir ürün için ayrı tazminat hesabı yapılır ve Ürünler için yapılacak ödeme arazi sahiplerine ya da araziyi kullananlara yapılır 36 ; AHK (BOTAŞ) ve MSİY arasında Arazi Teslim Süreci (Ek 5.6), MSİY ve Arazi sahibi/araziyi kullanan arasında Araziye Giriş Süreci (Ek 5.7); Yüklenicinin sahaya girmesi; İnşaat koridorunun arazide işaretlenmesi (İnşaat etkinlik alanını sınırlamak ve Arazi sahipleri/ kullananların kamulaştırma konusu arazinin yeniden ekilmesinin önüne geçmek). 36 Ürünler arazi sahibi ya da birkaç müşterek malikten biri tarafından ekilmiş olabilir. Benzer şekilde bir kiracı, işgalci ya da gayri resmi bir kullanıcı tarafından da ekilmiş olabilirler. Prensipte ürünler için ödenecek tazminat kullanıcılaraa ödenir. Arazi sahipleri ve sahipler/kullanıcılar arasında anlaşmazlıklar olacaktır. Kiracılık ve ortakçılık sözleşmeleri bölgelere göre oldukça değişkendir; bu da ödemelerin yapılmasını zorlaştıracaktır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

143 5.4.4 Öngörülmeyen Ödemeler ve YYEP Fonu Daha önce de belirtildiği gibi, Proje nin inşası ve hattın devreden çıkarılması aşamaları arasında bir takım etkiler belirlenecektir. MSİY tarafından ihtiyaç duyulan ve küçük güzergah uyarlamaları (Güzergah sapmaları ile ilgili prosedürler Ek 5.8 de ele alınmaktadır) gerekebilir. Bu tür değişiklikler bazen öngörülmedik ödemelerin yapılmasını gerektirebilir. Ağır iş makinelerinin köy yollarında kullanımından dolayı yapılara (örneğin; yollar, köprüler, kanallar vb.) verilen zarar, geçici olarak etkilenen kullanıcıların tazmin edilmesini gerektirebilir. Bu zararlar, TANAP ile olan sözleşmelerine dayanarak Müteahhit tarafından karşılanacaktır. Yeniden Yerleşim Eylem Planı ve MSİY Müteahhit sözleşmesi kapsamında yer almayan tazminat ödemeleri, Proje nin arazi edinim faaliyetlerinden kaynaklanan birey ve/veya topluluklar üzerindeki olumsuz etkilere yanıt vermek amacıyla özellikle oluşturulan bir fondan karşılanacaktır. Bu fon (YYEP Fonu) ile, Proje den etkilenen arazi ve/veya zarar gören varlıklar için beklenmedik ödemeler yapılması, ya da yasal zilyetliği olmadan, kullanıcı olarak ödeme almaya hakkı olan kişilere zamanında ödeme yapılabilmesi için tüm saha ofislerindeki yetkili personelin bu fona erişimi olacaktır. Arazinin etkilenen kısmının çok büyük olması sebebiyle, parselin geri kalanının ekonomik şekilde kullanımına imkan olmadığı durumlar olabilir. Bu durumların, örneğin Yerüstü Tesisleri için yapılacak kalıcı arazi edinimi ile ortaya çıkması olasıdır. Boru hattının 36 metrelik koridoru boyunca irtifak hakkı tesis edilecek olup, borular nispeten kısa süreli bir inşaatla gömüldükten sonra arazi ekime uygun hale gelecektir. Böylelikle parselin Proje den etkilenmeyen kısmının azalmış olan ekonomik değeri sorun olmaktan çıkacaktır. Ancak, YÜT lerden etkilenen parsellerde arazi edinimine konu olmayan kısımların ekonomik olarak değerlendirilemediği durumlarda AHK, Kamulaştırma Kanunu nun 12. Maddesine istinaden parselin tamamını kamulaştıracaktır. Nadir durumlarda, arazi sahipleri arazinin belirli bir kısmının Proje için alındığında ekonomik değerini yitireceğini öne sürebilirler; bu gibi iddialar dikkate alınacak olup; uygun tazminat YYEP Fonundan karşılanacaktır. Etkilenen arazinin herhangi bir kısmında sulama suyunun kullanılmasında, yeniden tohumlama ve yeniden planlamada zorluklar olması halinde, bu sorunlar AHK tarafından değerlendirilecek ve karşılıklı anlaşmayla tazmin edilecektir. Bunun haricinde, boru hattı boyunca belirli noktalarda orman ve mera kayıpları tahmin edilenden daha fazla olabilir ve topluluklara destek olmayı gerektirebilir. Bu gibi destekler yine YYEP Fonu ndan karşılanacaktır. Benzer şekilde inşaat koridoru dışındaki alanlarda arıcılık faaliyetleri ile uğraşan ve inşaat faaliyetlerinden kaynaklı tozdan ötürü verim kaybına uğrayan ya da hayvanlarını bir alandan diğerine götürmekte zorluklar yaşayan PEİ ler yine YYEP Fonu aracılığı ile tazmin edilecektir. YYEP Fonundan yararlanmaya hak kazanan kişiler şunlardır: Ulusal mevzuat kapsamında tazmin edilmeyen ancak uluslararası politikalarca ödenmesi şart koşulan maliyetler için tazmin edilecek arazi sahipleri ve kullanıcıları; Yasal mülkiyeti bulunmayan ancak zilyetliği olan yararlanıcılar ve işgalciler; Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

144 Meralara, ormanlara, orman ürünlerine ve su geçişlerinde su ürünlerine erişimin azalmasından kaynaklanan topluluk genelindeki gelir kayıpları (kalıcı veya geçici) ve inşaat faaliyetlerinin topluluklar üzerindeki olumsuz etkileri sebebiyle; Köy Halkı/Köy Tüzel Kişileri; İnşaat ve/veya çıkış faaliyetlerinden etkilenen varlıkların sahipleri/kullanıcıları. Varlıkların satın alınması, kamulaştırılması, irtifakı veya kiralanması ile ilgili tüm işlem maliyetleri Proje tarafından karşılanacak olup, YYEP bütçesine dahil edilecektir. Proje den kaynaklanabilecek fiziksel ve/veya arazi edinimine bağlı gelir kaybına uğrama ile ilgili öngörülmeyen harcamaların işlem maliyetleri ise YYEP Fonu ndan ödenecektir. YYEP Fonu, Proje den kaynaklanan bireysel ve/veya topluluk temelli arazi edinimine bağlı gelir kayıplarına yönelik tazminat ödemeleri için oluşturulmuştur; halkın Proje ye destek vermesini sağlamak için daha geniş çaplı yardımlar yapılması amacıyla tasarlanmamıştır. Proje nedeniyle gelir kaynaklarını kaybedebilecek balıkçılar veya çiftçiler gibi bütün topluluklara veya bireylere hitap edecektir. Coğrafi Bilgi Sistemi verileri, orman arazilerine ve meralara kısıtlı erişim nedeniyle toplulukların nispeten daha büyük sorunlar yaşayacaklarını ortaya koymaktadır. Boru hattı ekseni nihai halini aldığında ve 48 metrelik çalışma koridoru 36 metreye indirildiğinde, orman arazileri ve/veya meraların edinimi sebebiyle etkilenecek topluluklar daha iyi anlaşılacaktır 37. Aynı zamanda, Marmara Denizi de dahil olmak üzere su geçişlerine ilişkin mühendislik çalışmaları tamamlandığında, etkilenmesi muhtemel topluluklar da belirlenecektir. Bu faaliyet tamamlandığında, YYEP Fonu Sosyal Araştırma Ekibi bu toplumsal kaynaklar üzerindeki etkilerin derecesini ölçmek amacıyla etkilenmesi muhtemel topluluklarla iletişime geçecektir. Topluluk düzeyindeki risklerin yüksek olması durumunda, Fon ile tazmin edilecek yatırımlar etkilenen toplulukların katılımı ile belirlenecektir. Taşınmazların veya mahsullerin yoğun inşaat faaliyetleri nedeniyle etkilenmesi muhtemel yerlerde topluluklarla özel istişareler gerçekleştirilecektir. Proje aynı zamanda Kamulaştırma Kanunu uyarınca tazminata hakkı olmayan bazı PEİ kategorilerini de etkilemektedir. Örneğin, yasal olmayan kullanıcıların geçim kaynağı kayıpları (ekili ürünler, yapılar ve diğer taşınmaz varlıklar) uluslararası standartlar uyarınca YYEP Fonu aracılığıyla tazmin edilecektir Tazminat Ödemelerinin Enflasyona karşı Korunması Yerel yasal mevzuat; kamu yararı kararı alınan bir Proje için kamulaştırılan varlıklara yönelik olarak, kamulaştırma kuruluşu tarafından kendi adlarına yapılan ödemelerde, taşınmaz sahiplerinin, ödemeler üzerinden faiz almasına olanak vermektedir. Yatırılan tutarlarda tahakkuk eden faiz oranı, devlet tarafından ilan edilen resmi oranlara dayanmakta olup; ekonomik şartlara göre düzenli olarak belirlenir. Dolayısıyla, Proje den Etkilenen İnsanlar, Kamulaştırma Kanunu nun (2942 sayılı) 3. Madde si gereği enflasyondan ötürü oluşacak olası kayıplara karşı korunmaktadır. Bu Madde; 37 Ormanlar, ormanlık alanlarda yaşayanlar için önemli bir yakacak ve kereste kaynağıdır. İnşaat nedeniyle ormanlara girişin engellendiği köylerde, burada yaşayanlar için alternatif yakacak ve kereste kaynakları sağlamak zorunludur. Buna ek olarak, orman ürünlerinin üretimi ve satışı bu alanlardaki bazı köyler için küçük ancak önemli bir gelir kaynağı oluşturmaktadır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

145 Proje den Etkilenen İnsanların tazminatlarının tamamını adil bir şekilde ve nakdi olarak zamanında almasını sağlar. Ödemelere erişmede yaşanan gecikmeler; etkilenen kişilerin ülke ve/veya bölge dışında bulunması da dahil olmak üzere birçok nedenden kaynaklanabilir. Bu gecikmeler, kamulaştırma tazminatı ister tek seferde ister önceden belirlenmiş eşit taksitler şeklinde ödenmiş olsa da yaşanabilir. Kamu kuruluşları, büyük ölçekli Projelere yatırım yaptığında, kamulaştırma tazminatlarını birkaç yıla yayacak şekilde bütçeleme yapmaları gerekebilir. Ancak, Kamulaştırma Kanunu nun 3. Madde si tazminat ödemelerinin en fazla 5 yıl içinde yapılmasını öngörür. Ödeme bu şekilde gerçekleştiğinde, ödeme taksitlerine faiz işletilir. Buna ek olarak küçük ölçekli çiftlik sahiplerine yapılan ödemeler, tek seferde ve nakden yapılır; böylelikle küçük üreticiler korunmaktadır. Yasa yapılan değişikliklerle (Madde 10, Nisan 2013) ortaya konan bir diğer husus; kamulaştırma bedelinin tespiti için açılan davanın dört ay içinde sonuçlandırılamaması hâlinde, tespit edilen bedele bu sürenin bitiminden itibaren yasal faiz işletilmesidir. Böylelikle PEİ ler yine olası hak kayıplarından yasa ile korunmaktadır Kamulaştırma Arazi, ağaçlar, üzüm bağları, yapılar vb. taşınmazların satın alınması gerektiğinde, etkilenen kişiler rızaen alım görüşmeleri sırasında değerlemeyi uygun bulmayarak uzlaşmayı sona erdirme kararı alabilirler. TANAP, her ne kadar kamulaştırma faaliyetlerinden kaçınmaya çalışacak olsa da, anlaşmazlık durumunda Kamulaştırma Kanunu nun 27. Maddesine göre araziye girmek amaçlı kamulaştırılması için gereken işlemler başlatılacaktır. Acele kamulaştırma işlemi (Madde 27) aşağıdaki adımlarda özetlenmektedir (Bakınız Ek-5-16): AHK, Kamulaştırma Kanunu Madde 27 yi mahkeme süreciyle başlatır; AHK, etkilenen her parsel için bir mahkeme dosyası hazırlar; Kamulaştırma için ilgili ilçedeki asliye hukuk mahkemesine başvuru yapılır; Mahkeme bir Kıymet Takdir Komisyonu atar; Kıymet Takdir Komisyonu 7 gün içerisinde etkilenen taşınmaz malların değerini belirler; Mahkemenin belirttiği miktar ilgili şahıslar adına bankaya bloke edilir (Mahkeme değerlemesi sonlandıktan sonra bir başka müzakere girişiminde bulunalabilinir. İlgili işlem Ek 5.9 da özetlenmiştir); Mahkeme AHK lehine karar vererek araziye hemen girilmesine izin verir; ve Araziye erişim hakkı AHK ye verilir. Madde 27, AHK ye araziye giriş izni sağlar. Araziye girişe izin verildikten sonra, AHK Madde 10 uyarınca Asliye Hukuk Mahkemesine müracaat eder. Bu işlem detaylı olarak aşağıda verilmiştir: AHK, Asliye Hukuk Mahkemesinde dava açtıktan ve kamulaştırma bedelinin de yer aldığı evrakları sunduktan sonra, Mahkeme başvuruyu takiben 30 gün içerisinde bir duruşma günü tayin ederek tarafları mahkeme gününde bir değer üzerinde uzlaşmak üzere çağırır. PEİ lerin, Mahkemeden gelen bildiriyi aldıktan sonra kamulaştırma kararına itiraz etmek için 30 günü bulunur. Mal sahibine ulaşılamadığı durumlarda, Mahkeme mahalli ve ulusal bir gazete aracılığıyla taşınmazın durumunu ilan eder. Buna ek olarak kamulaştırmanın ve belgelerin özeti de mahalli ve ulusal bir gazete Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

146 aracılığıyla en az bir defa yayımlanır. PEİ lerin bu ilandan sonra kamulaştırma kararına itiraz etmek için 30 gün süresi vardır. Mahkemece yapılan tebligat, davet veya ilanen tebligattan sonra 2942 sayılı Kanun, Madde 31/b uyarınca, taşınmaz malın başkasına devir ve ferağ veya temliki yasaktır. İlk duruşmada tarafların bedelde anlaşamamaları halinde hakim, en geç on gün içinde keşif ve otuz gün sonrası için de duruşma günü tayin eder 38. Keşif, 15 inci maddede sayılan bilirkişiler marifetiyle ve tüm ilgililerin ve muhtarın huzurunda gerçekleştirilir. Toplamda iki keşif ve 3 duruşma olabilir ve bunlardan sonra mahkeme kamulaştırma bedeli ve arazinin kaydı ile ilgili bir karar verir. Tarafların mevcut bulunmaması durumunda Mahkeme bir kamulaştırma bedeli kararlaştırır ve kamulaştırma bedeli AHK tarafından kişiler adına banka hesabına yatırılır. Mahkemenin tescil kararı vermesi ve bedellerin yatırılmasından sonra taşınmaz sahiplerinin yalnızca kamulaştırma bedeline bir üst mahkeme nezdinde itiraz hakkı bulunmaktadır. Etkilenen taşınmazların müşterek malikleri mahkemelere ayrı ayrı ya da birlikte itiraz etme hakkına sahiptirler. Mahkemelerin bu itirazlara 30 gün içerisinde yanıt vermeleri gerekmektedir. Yapılan itirazlar itiraz etmeyen diğer mal sahiplerine dair olan kararları etkilemez. Şekil 43 Mahkeme sürecinin tamamını göstermektedir. 38 Bu son gün tarihleri arazi kamulaştırması işlemini hızlandırmak için Hukukta yer almaktadır. Geçmişte, arazi kamulaştırmasındaki uzun gecikmeler geliştirme yatırımlarının zamanında yerine getirilmesini zorlaştırmaktaydı. Ancak, mahkemelerin karşı karşıya kaldığı yerel kısıtlamalar halen daha kamulaştırma işlemini yukarıda söz edilen tarihlerde tamamlamayı zorlaştırmaktadır. Gerçekten de çoğu vakada kamulaştırma işlemi Kamulaştırma Kanunun belirlediği sınırların çok ötesine geçmektedir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

147 AHK Dava dosyalarını Hazırlar 1.Celse (30 gün) Anlaşma için Davet (Mahkeme PEH leri Mektup ve Gazete Duyuruları Yoluyla Davet Eder) Anlaşmaya Varıldı Evet Hayı r 1. Mahkeme İncelemesi (10 gün) Atanan Değerleme Komisyonu ve Değerleme Raporu Anlaşmaya Varıldı Evet Hayı r 2. Celse (30 gün) 2.Mahkeme İncelemesi (10 gün) Atanan Değerleme Komisyonu ve Değerleme Raporu Anlaşmaya Varıldı Evet Hayı r 3. Celse (30 gün) Kayıt için Mahkeme Kararı Kamulaştırma Kanunu Arazinin Değeri Bankaya Yatırıldı Şekil 43: Mahkeme Süreci Arazi Sahibine Ödeme Yapıldı Tapu Devri Yapıldı AHK, arazi üzerinde irtifak hakkı tesis ettiğinde, arazi satılabilir ya da satın alınabilir ve kullanım kısıtlamalarına uyulduğu sürece herhangi bir amaçla kullanılabilir. Böyle bir arazinin sahipleri de, örneğin kredi almak ya da borçlarının teminatı olarak kullanmak için araziyi ipotek ettirebilir. Bir kamu tüzel kişiliği ya da devlet kurumunun sahip olduğu bir taşınmaz ya da kaynağın edinimi için, AHK mal sahibi, teşebbüse/kuruluşa ödenebilecek tazminatı belirten yazılı bir dilekçe verir. Anlaşmaya varıldığı takdirde, tutar bir banka hesabına yatırılır. Mal sahibi kuruluşun devire rıza göstermediği ya da dilekçeye 60 gün içerisinde yanıt vermediği durumlarda, AHK konuyu 60 gün içerisinde çözüme ulaştırmak üzere Danıştay a taşır (Kamulaştırma Kanunu, Madde 30). İlgili kamu kuruluşu hak devrini kabul edip arazi değerine itiraz edebilir. Bu durumda, Madde 10 da tanımlanan Mahkeme süreci uygulanır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

148 5.4.7 Kısmi Kamulaştırma TANAP ın etkilediği arazinin büyük bir kısmı, büyük parsellerin daha küçük parçalarından oluşur. Kamulaştırma Kanunu Madde 12 uyarınca, daimi arazi ediniminin gerçekleştirildiği yerlerde TANAP, mal sahibinin arazinin kalan kısmının kullanım için elverişsiz olduğunu belirtmesi durumunda, kalan kısmı kamulaştırmayı dikkate alacaktır. Bu gibi arazilerin değerlendirilebilmesi için TANAP, bu tür kalan kısımların edinimi için bir takım ölçütler geliştirecektir. Ancak, boru hattı koridoru boyunca parseller bu şekilde bölünmeyecektir; zira TANAP koridor boyunca daimi ve müstakil nitelikli üst hakkı tesis edecek olup; inşaat tamamlandığında bu arazilerin (belirli kısıtlamalarla) kullanımına izin verecektir. Bundan dolayı, yukarıda bahsi geçen yasal uygulamalar etkilenen arazinin kalan kısmına boru hattı koridoru için geçerli olmayacaktır. Yer üstü tesislerince daimi olarak etkilenen arazilerde bu konuyla ilgili birkaç olay ortaya çıkabilir. Böyle bir durumda, mal sahibi, arazinin kalan kısmında ekim yapmanın ekonomik olmadığına dair tespitte bulunduğu takdirde artık kalan arazinin satın alınması için öncelikle AHK'ya başvuracaktır. AHK'nın olumsuz cevap vermesi halinde mahkeme yolu açıktır. Kamulaştırma Kanunu nun 12. Maddesi, arazinin kısmi kamulaştırılmasını konu alır. Kamulaştırma dışında kalan kısmın kıymetinde, kamulaştırma nedeniyle eksilme meydana geldiği takdirde bu azalmanın değerlemede dikkate alınacağını belirtir. Yasa aynı zamanda artık arazi için değer artışı olasılığını da dikkate alır; ancak bu gibi durumlar örneğin civardaki arazi değerlerini artıracak yeni bir havaalanı inşa edilmesi durumu için geçerlidir, ancak bu durum boru hatları yatırımları için geçerli değildir Şahıs Arazisi Edinimleri ile ilgili Zorluklar Arazi edinim faaliyetleri sırasında zorluklarla karşılaşılabilecek pek çok durum söz konusu olabilir. Ana sorunlar aşağıdaki gibi özetlenebilir: Bazı şahıs arazileri kayıtlı olmayabilir; Tapu kaydı güncel olmayabilir, Arazi müşterek maliklerden biri tarafından ekiliyor olabilir ve kullanıcı olmayanların uzlaşma toplantılarına katılma ya da malike araziyi satmak ya da kiralamak için vekâlet verme gibi bir isteği olmayabilir; Yerel mahkemelerin, birkaç kuruluş tarafından eşzamanlı açılan davaların oluşturacağı yoğunluktan dolayı gecikmeler yaşanabilir, Taşınmazların birden çok maliki olabilir, bunların bazılarına ulaşma imkanı olmayabilir veya bazıları aynı görüşte olmayabilir. (Müşterek maliklik durumlarında takip edilecek arazi edinim aşamaları işlemi Ek 5.10 da verilmiştir); Mal sahiplerinin önemli bir yüzdesi, sosyal (örneğin: evlilik) ve ekonomik (istihdam) nedenlerden kaynaklı kırdan kente göç sebebiyle arazileri ile bağlantılı değildirler, Bazı tapular ölmüş kişilerin adına olabilir (detaylar Ek 5.11 de verilmiştir); Varislerin her birinin hakları tek tek kayıtlı olmayabilir., Aileler miras kalan hisseler için tapu değişikliklerini geciktirmektedir; Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

149 Veraset ilamı çıkarmanın yasal olarak zorunlu ancak tapuya tescil edilmesinde bir zorunluluğun bulunmaması ile veraset ve intikallerden doğan vergilerin ödenmesinden imtina edilmesi, Hak sahipleri ve kullanıcıların belirlenmesinde; arazi sahipleri, kiracılar veya malik olmayanlara oranla daha kolay tespit edilir.; Proje ile ilgili bilgilendirme ve uzlaşmalar için yapılan davetler sezonluk iş için uzakta bulunan hissedarların eline geçmeyebilir, Yerinde bulunmayan çok sayıdaki malikin adreslerini temin etmek için gereğinden fazla çaba gerektirebilir; Yerinde Bulunmayan hissedarlar notere giderek yerleşik olan hissedara kendi adına uzlaşmalara katılması için çıkartılması gerekli olan vekâletnameye para vermeyi istemeyebilirler. Vekâletname çıkartmak için gerekli bilgi de mevcut olmayabilir; Etkilenen taşınmazlar ile ilgili devam eden davalar olabilir, bu da arazi edinimi işlemini geciktirebilir; Proje nin etki alanındaki taşınmaz malvarlıklarının bazıları ipotekli olabilir; Proje nin etki alanında arazi toplulaştırması çalışmaları olabilir. Bu zorluklar temelde aşağıda sıralananlar gibi birçok nedenden kaynaklanabilir: Müşterek mülkiyet durumunun fazla oluşu ve bundan dolayı alınacak tazminatın düşük olması hak sahiplerinin uzlaşma toplantılarına katılma motivasyonlarını azaltmaktadır, Genellikle müşterek maliklerden yalnızca birisi kazancı paylaşmadan araziyi ekip biçer. Arazi, Proje için alındığında ise tüm malikler tazminatı paylaşırlar; bu da uluslararası politikalarla tesis edilen gelir restorasyon ilkelerine uymada zorluklara neden olur, Anlaşma yoluyla edinimde, hakkın yeni sahibine devrinin tapu tescili aşamasında maliklerin tapuda bulunmalarının ayarlanması karmaşıktır, Tazminat beklentisinin düşük olması yerinde bulunamayan maliklerin uzlaşma görüşmeleri için yapılan davetlere yanıt vermelerinde yıldırıcı olmaktadır;, Yerinde bulunamayan malikler, yerleşik müşterek maliklerine kendi adlarına hareket etmeleri için bir vekâlet vermede isteksizdirler, Yerinde bulunamayan ve etkilenen arazisi az olan PEİ ler müzakerelere katılmak için seyahat masraflarını ödemek istemeyebilirler, Maliklere seyahat masraflarının ya da vekaletname ücreti gibi işlem masraflarının ödeneceği sözü verildiğinde bile bu ayarlamaları yapmak zordur ve müşterek malikler için parasal motivasyon, zamanlarını ve enerjilerini uzlaşma toplantılarına katılmaya harcamaları için son derece düşüktür, Tüm varislere ulaşılamayabilinir, Varisler tazminat beklentileri düşük olduğunda veraset intikalini işlettirmek konusunda motive edilemezler 39, Varislerin miras kalan araziyle bağları yoktur, 39 Bunun nedeni Proje için gereken arazi miktarının boru hattı boyunca herhangi bir noktada az olmasıdır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

150 Her nesilde varislerin hissesi daha da küçülür (arazi daha da bölünür) ve atadan kalma topraklara dönme motivasyonu da aynı şekilde azdır, Miras kalan araziden uzakta yaşayan ve araziyi ekip biçmeyen varisler, vergi ödemekten kaçınmak için veraset intikalini işlettirmekte isteksizdirler, Kadınlara ait hisseleri kabul edip kayıt ettirmekte isteksizlik vardır. Medeni Kanun veraset işlemlerinde kadına ve erkeğe eşit pay sağlar, ancak evlendikten sonra kadınlar genellikle ailelerinin varlıklarının olduğu yerlerin dışında yaşadıklarından ulaşılmaları zordur, Son 50 yılda köylerden Avrupa ya göç de artarak, göç eden kişi sayısı birkaç milyona ulaşmıştır. Bunların bazıları, arazinin maliki ya da müşterek sahipleridir ancak ne ulaşılabilir durumdadırlar ne de TANAP gibi projelere arazilerinin küçük bir kısmını satma konusunda motivedirler. Yukarıda sıralanan zorlukların bir kısmının üstesinden gelme stratejisini formüle etmek kolay değildir. Bazı tedbirler bu zorlukların yarattığı yükü azaltmaya yardımcı olacaktır: Taşınmaz varlıkların değerlemelerini de kapsayan ve inşaat faaliyetlerinin ötesine geçen bir arazi edinimi planı hazırlanması, Birinci aşamayı takiben malik tespiti, bildirim/davet ve uzlaşmayı kapsayan ek program hazırlanması, Vekâletname masrafları ve varislerin tapu müdürlüklerindeki tapu tescil masraflarının Proje tarafından karşılanması, Arazi Edinimi ve Tazminat Rehberinde de (AETR/GLAC) duyurulduğu gibi, AHK arazi edinimine ilişkin tüm işlem masraflarını karşılayacak ve bulunamayan arazi sahiplerinin uzlaşma görüşmelerine katılımlarını teşvik etmek için seyahat masraflarını tazmin etmenin uygulanabilirliğini test edecektir Rızaen Alımlarda Fiyat ile ilgili Anlaşmazlık TANAP, Müzakereler başlamadan önce istekli alıcılar/satıcılar arasındaki görüşmelere tarafsız bir taban oluşturmak amacıyla taşınmazlar için değerleme sürecini tamamlayacaktır. Değerleme çalışması TANAP tarafından özel bir şirkete verilmiş olup; parsel bazlı değerleme raporlarının hazırlanması istenmiştir. Şirket, AHK değer tespit komisyonlarının kararlarına altlık olacak şekilde, etkilenen parsellerin her birini ziyaret ederek, her parseldeki etkilenen müştemilatların arın (ağaçlar, kuyular vb gibi) eksiksiz bir listesini hazırlayarak etkilenen taşınmazlar da dahil değerlemesini yapacaktır. Kamulaştırma Kanunu nun 8. Maddesi uyarınca uzlaşma görüşmeleri yürütülecektir. Anlaşmazlık halinde Madde 27 uygulanacak olup; ilgili komisyonun yaptığı değerlemeye itiraz edilemeyecektir. Madde 27 kapsamında hazırlanan değerlemelere dayanan ikinci bir müzakere turu yapılacak ve Madde 10 da özetlenen yöntem takip edilecektir. TANAP ölçeğindeki bir projede sadece bu işlem bile birkaç yıl sürebilir. Bu Bölüm kaleme alınırken, 1805 km lik boru hattının 481 km si için kamulaştırma dosyaları hazırlanmıştır. Bu çalışma boru hattı güzergahının tümü için tamamlandığında, TANAP etkilenen taşınmazlar için bir envanter oluşturmuş olacak ve aynı zamanda geçici bir bütçe hazırlayabilecektir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

151 Kamulaştırma dosyalarının hazırlanmasını takiben AHK etkilenen taşınmazların malikleri ile irtibata geçerek onları uzlaşma görüşmelerine davet edecektir. Tekrarlanan çabalara rağmen bu müzakereleri yapmak çeşitli nedenlerden ötürü zor olabilir. Bu zorlukların arasında arazisinin çok az bir bölümü etkilendiği için maliklerin ilgisiz kalması da yer alabilir. Maliklere ister ulaşılsın ister ulaşılamasın, edinime konu tüm taşınmazların bedellerinin hesaplaması gerekir. Mahkeme tarafından atanan komisyonunun değerlemesine ve Kamulaştırma Kanunu nun 11 ve 15. maddelerine dayanarak, AHK nın taşınmaz malın sahibinin adına açılmış bir banka hesabına ödeme yapması gerekecektir. Bakanlar Kurulu, AHK nın Madde 27 yi (Ev Sahibi Ülke Anlaşmasına dayanarak) uygulama hakkını halihazırda onaylamış olması sebebiyle, etkilenen arazi, mahkeme tarafından belirlenen ücretin tamamı AHK tarafından malik hesabına yatırılmasın sonra kullanıma hazır olacaktır; bu aşamadan sonra Proje, etkilenen arazi üzerinde inşaat faaliyetine devam edebilir. IFC nin 5 No lu Performans Standardında belirtilen endişelere rağmen, bir kamu idaresi tarafından yapılan kamulaştırma işlemi her zaman insanlara daha düşük tazminat verilmesi ile sonuçlanmaz; çoğu zaman tam tersi olabilir. Geçmiş deneyimlere dayanarak, kamulaştırma ihtiyacının yasal bir zorunluluktan ya da rızaen alımlarda bir anlaşmaya varılamamasından kaynaklı bağımsız, durum bu şekilde gerçekleşmiş olabilir Arazi Toplulaştırması Uygulamaları Edinilecek arazinin devletin arazi toplulaştırılması programına dâhil olması durumda AHK nın arazi toplulaştırılmasını yürüten idareyle temasa geçmesi gerekecektir. Toplulaştırılacak araziler ile ilgili Bakanlar Kurulu kararı Resmi Gazete de yayınlandıktan sonra ve toplulaştırılma işlemi sonuçlandırılana kadar devir, temlik, satış işlemleri ve toplulaştırılmaya tabi arazinin zilyetliğinin el değiştirmesi, toplulaştırılma faaliyetini üstlenen ilgili kamu idaresinin iznine tabidir. Arazi edinimi ancak AHK ye izin verildikten sonra gerçekleşebilir. Türkiye deki arazi toplulaştırması ile ilgili bilgi Ek 5.12 de sunulmuştur. Arazi edinimi sırasında çıkabilecek karışıklıkları önlemek için AHK kamu idaresine boru hattının kesin güzergahını bildirecektir. Arazi edinim faaliyetleri başladığında, toplulaştırma işlemi henüz tamamlanmamışsa, ilgili kamu idaresi Proje nin inşaat koridorunu dikkate alarak araziyi yeniden dağıtıma sokma imkânı olacaktır. Bir çözüm ise, AHK nin kamu idaresine boru hattının inşaat koridorunu genellikle ortak alanlar için ayrılan %10 luk kesinti alanı içerisine eklemesini önermektir; zira bu şekilde AHK nın arazi edinim sürecinde değişebilecek PEİ lerle uğraşmak zorunda kalması önlenecektir Edinilecek Araziler üzerindeki İpotekler TANAP boru hattı güzergahında üzerlerinde ipotek olan parseller bulunmaktadır. AHK ipotekli arazi üzerine kuracağı hakkın bedelini malik(ler)e ödeyecektir. Kamulaştırma ile tüm haklar AHK ye devredilecektir. İrtifak hakkının elde edilmesine karşılık AHK kamulaştırma bedelini arazinin malikine ödemekle yükümlü olacaktır. Ancak, arazinin üzerinde ipotek olması durumunda, bu kamulaştırma bedeline yansıyacaktır. Bu nedenle AHK nın alacaklıların iznini alarak bir anlaşmaya varması gerekecektir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

152 5.5 Arazi Teslimi ve Araziye Giriş Arazi Teslim Süreci Hangi yolla olursa olsun (uzlaşma ya da kamulaştırma yoluyla), arazinin AHK tarafından edinilmesinden sonra arazi MSİY ye devredilir. Arazi teslimi, AHK, TANAP ve Yüklenicinin temsilcilerince imzalanacak bir Arazi Teslim Protokolü ile düzenlenir. Arazi Teslim Protokolü inşaat koridoru üzerindeki ve/veya Yükleniciye devredilecek herhangi bir alandaki her bir arazi parselini açıkça tanımlayacaktır. Arazi Teslim Protokolü aşağıdaki ekleri içerecektir: AHK tarafından edinilerek transfere konu olan, etkilenen tüm parsellerin sınırları ve numaralarının da olduğu boru hattı nihai ekseni, inşaat koridoru sınırlarını veya istasyon sahaları ve diğer sahaların gösterildiği arazi edinim haritaları, AHK tarafından edinilen ve devre konu inşaat koridoru, istasyon sınırları ve diğer alanların araziye aplikasyonunu için gerekli koordinat listesi, Devredilen tüm arazi parsellerinin malik, kullanıcı, ya da kiracılarının listesi. İnşaat koridorunun bir kısmı içeresinde Yükleniciye teslim edilecek olan edilecek münferit parsellerde, arazi edinim faaliyetleri henüz tamamlanmamışsa, bu parseller ilgili Arazi Teslim Protokolünde listelenecek ve kullanılabilir olduğu zaman, bir başka, münferit Arazi Teslim Protokolü ile devredilecektir. Müteahhit hiçbir koşulda, bir Arazi Teslim Protokolü ile teslim edilmemiş ya da arazi sahibiyle bir kira sözleşmesi aracılığıyla irtifak hakkını tesis etmemiş olduğu bir araziye giriş yapmayacaktır. Tarımsal alanlarda AHK,Yükleniciye arazi tesliminden hemen önce fiilen ekilen ve zarar gören ürün için mevsimlik ürün bedeli ödeyecektir. Yeniden ekimi ve arazi maliklerince olası talepleri önlemek için Müteahhit teslim edilen tüm arazi bölümlerini arazi tesliminden sonraki 4 hafta içerisinde işaretleyecektir Araziye Giriş Süreci Arazi Teslim Protokolü ile Yükleniciye arazinin teslim edilmesini takiben, Yüklenici etkilenen arazi maliklerine ve/veya kiracılara bildirimde bulunarak, inşaat koridoru üzerinde ya da herhangi bir sahadaki araziye fiziksel olarak girmeden en az 3 gün önce Araziye Giriş Protokolü imzalar. Araziye Giriş Protokolü, arazinin mal sahibi/kullanıcısı ve Müteahhidin temsilcisi arasında ve TANAP ve/veya AHK temsilcileri ve köy muhtarının tanıklığı altında imzalanır. Araziye Giriş Protokolünün imzalanmasını takiben, Müteahhit inşaat koridorunu uygun şekilde işaretleyerek TANAP a sunulacak inşaat planlarını ve yöntemlerini hazırlar. AHK işaretlemeyi onayladıktan ve TANAP da inşaat planlarını kabul ettikten sonra, Müteahhit inşaat işlerine başlayabilir. Araziye Giriş Sürecinin detayları Ek 5.7 de verilmiştir.. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

153 5.6 İnşaat Sırasında Arazi Edinimi İnşaat başlamadan arazi alınıp hazırlanarak Proje ye uygun hale getirilmelidir. Aşağıdakiler gerçekleşmeden herhangi bir inşaat faaliyeti başlatılamaz: Edinimin anlaşma yolu ile yapılması Şahıs arazisi maliklerinden mal sahipliğinin ya da kullanıcı haklarının devrini müzakere etmek için, belgelenmiş girişimlerde bulunulması; Değerlemenin tamamlanması; Madde 27 - araziye giriş için mahkeme kararının olması; Mal sahiplerinin banka hesaplarına ödemelerin tamamının nakit olarak yatırılmış olması. Arazi edinim faaliyetlerinin, olası boru hattı güzergah değişikliklerinin yanı sıra, olumsuz yer koşullarına, spesifik inşaat tekniklerinin kullanımına ve diğerlerine uyum sağlamak için gereken ek çalışma alanlarının tedariki için MTİ Müteahhitlerinin taleplerini de kapsaması açısından, inşaat aşamasında gerçekleştirilmesi gerekecektir. TANAP, tasarım/güzergah değişikliği sebebiyle talep edilen arazinin edinimini karşılayacaktır. İlgili arazi edinim faaliyetleri ilgili tüm iş kalemlerinin, önceki bölümlerde belirtildiği gibi (Tablo 36) dikkate alınmasını gerektirecektir. Tablo 36: Arazi Edinimi için İnşaat Sürecinde İzlenecek Yol Güzergah Değişiklikleri ve İlave Çalışma Alanları için Arazi Edinimi Saha etüdü ve eksen işaretlenmesi de dahil çalışma alanlarının tanımlanması, gerekli alanların belirlenerek haritalanması Edinilen ilave alanların Çevresel ve Sosyal incelemesi İlave alanların TANAP inşaat kontrolörü tarafından onaylanması Arazi edinimi ön çalışmalarının yapılması İlgili arazi mülkiyeti türüne göre Arazi Edinimi çalışmalarının yürütülmesi İlgili mülkiyet türünün gereklerine göre yer teslimi ve MTİ Yüklenicisinin araziye girişi Boru hattı in üzerinde arazi parselinden geçecek olup; in üzerinde mülk sahibini etkileyecektir. Boru hattının gömüleceği alanlara ulaşılabilmesi amacıyla, ilave parsellerin de geçici olarak etkilenmesi mümkündür. Bu etkiler ancak inşaat ve hattın devreden çıkarılması faaliyetleri esnasında olacaktır. Bu sebeple, bu aşamada etkilenen varlıkların eksiksiz bir envanterinin çıkartılması mümkün olmayacaktır. İnşaat ve işletmeden çıkarma aşamalarında etkilenen ilave Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

154 varlıkların envanteri, inşaat faaliyetlerine paralel olarak başlatılacak ayrıntılı bir izleme 40 değerlendirme sürecinde hazırlanacaktır. ve İnşaat malzemeleri, mevcut anayollar ve tali yollardan taşınacaktır; yeni erişim yollarına da ihtiyaç duyulabilir. İnşaat faaliyeti ilave arazileri, ekili ürünleri, ağaç ve yapılar dahil olmak üzere diğer taşınmaz varlıkları etkileyebilecektir. Boru hattının yerleştirileceği alandan çıkan inşaat atıkları taşınacak ve güvenli bir şekilde bertaraf edilebileceği alanlar belirlenecektir 5.7 Araziden Çıkış Araziden çıkış önemli bir faaliyet olup, arazinin geçici veya kalıcı irtifakına konu olmuş arazi sahipleri ve kullanıcıların geçim kaynaklarının yenilenmesi kapasitesi ile ilgilidir. Arazinin düzlemesinin uygun şekilde yapılması ve inşaat atıklarının kaldırılması, arazi sahiplerinin ve kullanıcıların arazilerini kullanabilme (kısıtlamalarla) kapasitelerini önemli derecede arttırmaktadır. Araziden çıkış, 3 yıllığına kiralanan veya daimi ve müstakil nitelikli üst hakkı sağlanan araziler için önemlidir. Araziden çıkış süreci Ek 5.14 de verilmiştir. Proje için tesis edilen geçici irtifak haklarının, alındığı tüm alanlar, eski haline getirilip, asıl sahibine (tapu sahibine) iade edilecektir. Daimi ve müstakil nitelikli üst haklarının alındığı araziler, eski haline getirilip belirli kullanım kısıtlamaları uygulanarak asıl mülk sahibinin kullanımına bırakılacaktır. Söz konusu kullanım şartları, Arazi Çıkış Protokolü nün eki olarak tebliğ edilecektir. Arazi yeniden kullanım koşulları (kısım 5.8) ve Proje yapılarının yakınlarında alınacak özel önlemler, yayınlar ve farkındalık kampanyaları aracılığıyla halkla paylaşılacaktır. Yerüstü tesisleri ve diğer kalıcı tesislerinin inşa edildiği araziler, Mülkiyet hakkı AHK tarafından alındığı için asıl mülk sahibine iade edilmeyecektir. Söz konusu araziler Proje nin tamamlanma sürecinde TANAP a teslim edilecek olup; bu alanlar hakların AHK den TANAP a devredilmesi protokolünde yer alacaktır. (Ek 5.14). Protokol, söz konusu faaliyetin tamamlandığını ve arazinin eski haline getirildiğini teyit edecektir. Protokolün imzalanması, araziden çıkışla ilgili olası şikayetleri önleyecektir. 5.8 Boru Hattı Koridoru Kullanım Koşulları (16m genişliğindeki Koridor) Aşağıda belirtilen kısıtlamaların dikkate alınması kaydıyla, daimi ve müstakil nitelikli üst haklarının elde edildiği yerlerde 16 metre genişliğindeki boru hattı koridorunda tarımsal faaliyetlere izin verilecektir. Kısıtlanması veya sınırlanması planlanan faaliyetler şunlardır: Boru hattının işletimi için gerekenler, ölçüm istasyonları vb. gibi kurulu tesisler ve erozyon kontrolünü sağlayan yapılar üzerinde olumsuz etki yaratacak tüm faaliyetler; 40 TANAP operasyonlarının kalite kontrolüne ilişkin prosedürler Ek 5.13 de sunulmuştur. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

155 Boru hattı tesislerini olumsuz etkileyecek veya Yükleniciye ait ekipmanın güvenli bir şekilde kullanılmasını engelleyebilecek tüm faaliyetler; Aşağıda sıralanan ancak bunlarla sınırlı olmayan standart tarımsal uygulamalar dışındaki tüm faaliyetler; Arazinin 30 cm den daha derin kazılması ve kökleri bu uzunluktan daha derine uzayabilecek ürünlerin/bitkilerin dikilmesi; Ağaçların veya çalıların dikilmesi; Baraj veya gölet inşa edilmesi veya boru hattının su altında kalmasına neden olacak her tür faaliyet; Aşındırıcı veya zararlı maddelerin kullanımı; Anız yakma veya herhangi türde bir ateş yakılması; Arazinin çitle çevrilmesi veya duvar örülmesi. Aşağıda sıralanan ancak bunlarla sınırlı olmayan tüm inşaat faaliyetleri: Binaların, tesislerin veya diğer kalıcı/geçici yapıların inşa edilmesi; Ekipmanlar ve makineler için hizmet alanları ve parkların inşa edilmesi; Geçit yolu, bağlantı yolu ve diğer yolların (Yüklenicinin denetiminde onaylanan ve inşa edilen yollar haricinde) inşa edilmesi; 30 cm den derin sulama kanallarının veya arkların inşa edilmesi; Her tür kazı işlemleri (drenaj kanalları vb.); Yüzey profilinin değiştirilmesi (toprak alma veya ekleme); Keşif çalışmaları yürütülmesi, toprak örnekleri alınması ve kuyu kazılması. Proje tarafından belirlenen yol geçiş noktaları hariç olmak üzere toplam ağırlığı 6,8 den fazla, yüzeyin taşıdığı yük 0,544 kg/cm 2 i geçen veya tek aks ağırlığı 3,4 tondan fazla ekipman ve makine ile yapılan geçişler; Sağlık koruma bandı kamulaştırma sınırları içinde kaldığından üçüncü kişilerin arazi kullanım koşulları konusunda ek sınırlamalar olmayacaktır. Ek olarak, Ev Sahibi Hükümet Anlaşmasında (HGA) belirtilen yasal kısıtlamalar aşağıda sıralanmıştır: TANAP Proje Kuruluşunun, önceden yazılı izni olmadan herhangi bir şahsın aşağıda sıralananları uygulamasının yasalara aykırı olduğunu belirtme hakkı: Tesislerin her iki tarafında 500 (beş yüz) metrelik bir alan içinde patlayıcı kullanmak; Tesislerin her iki tarafında 50 (elli) metrelik bir alan içinde kazık çakmak; Arazinin, Proje faaliyetlerinin sürdürülmesi için TANAP Proje Kuruluşuna verildiği İnşaat Koridoru veya diğer alanlara tecavüz; Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

156 Herhangi bir yol, demiryolu, elektrik hattı, belediye hizmetleri, boru hattı veya diğer kamu projesi ( Çakışan Proje ) ile TANAP Proje Kuruluşu nun Arazi Hakları çakışırsa, önerilen Çakışan Proje Devlet Makamları tarafından onaylanmadıkça/onaylanana kadar ve 1) TANAP Proje Kuruluşu nun bu Çakışan Proje nin güvenli, etkin ve Proje Faaliyetleri ne önemli bir biçimde karışmadan yürütülüp yürütülemeyeceğini değerlendirmesi için önerilen Çakışan Proje hakkında TANAP Proje Kuruluşunun yeterli bulduğu kadar bilgi sağlamadıkça/sağlayana kadar, 2) TANAP Proje Kuruluşu nun Çakışan Proje yi desteklemek amacıyla yaptığı her harcama için TANAP Proje Kuruluşu na bir tazminat teminatı sağlamadıkça/sağlayana kadar, TANAP Proje Kuruluşu, hiçbir koşulda, böyle bir Çakışan Proje ye izin verilmesi talebini dikkate almaya zorlanamaz. TANAP Proje Kuruluşu, Çakışan Proje nin Devlet Makamları tarafından onaylandığı durumlarda ve yukarıda (1). ve (2). maddelerde belirtilen şartlara tabi olmak üzere (d) paragrafının amaçlarına hizmet etmek amacıyla, böyle bir Çakışan Proje nin makul olmayan nedenlerle onayını reddetmeyeceğini ve bu tür bir Çakışan Proje nin değerlendirmesine makul olmayan bir gecikmeye sebep olmaksızın öncelik vereceğini kabul etmektedir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

157 6 PROJE NİN YENİDEN YERLEŞİM İLE BAĞLANTILI POTANSİYEL ETKİLER 6.1 Genel TANAP boru hattı 1,805 km lik bir alanın üzerindeki kamu ve şahıs arazileri ile taşınmaz malları edinecektir. Boru hattı boyunca her noktada edinilecek arazi miktarı az olup;, geçim kaynakları üzerinde tahmin edilen etkileri sınırlıdır. İkincil tesislere ait arazi gereksinimi de fazla değildir. Büyük çaplı projelerde arazi edinimi ile bağlantılı sosyal riskler genelde aşağıdaki hususları içerir: Evsizlik; Topraksızlık; İşsizlik; Ötekileştirme; Yoksullaşma, gıda güvencesi ve gelir kaybı; Toplumsal bölünme, toplumsal parçalanma ve toplumsal çatışma; Toplumsal kaynakların kaybı; TANAP bu riskleri önlemeyi ve/veya bu riskleri önemli ölçüde azaltmayı taahhüt etmektedir. Özenli teknik tasarım sayesinde mümkün olduğunca yerleşim bölgeleri ve evlerden kaçınılacağı için evsizlik sorunu önemli ölçüde azaltılacaktır; Boru hattı boyunca etkilenen parsellerin hiç biri bütün olarak edinilmemiştir. Küçük miktarlardaki arazinin çok sayıda arazi sahibinden alınmış olması, yoksullaşma ve gıda güvencesizliğinin Proje den kaynaklı olmadığı anlamına gelmektedir. Bunun aksine, tarım ve/veya otlatma amaçlı kullanımını engellemeyen sınırlamalar ile asıl sahiplerine geri bırakılan arazilerin üst hakları için yapılan adil ödemeler ile özellikle de uygun tesviyenin ardından inşaat faaliyetleri hızlı bir biçimde a tamamlandığında, gelir düzeyi artabilecektir;; Üç yıllık inşaat süresi boyunca Proje istihdam sağladığından işsizlik önlenmektedir;; TANAP herhangi bir fiziksel yerinden edilme vakası olmaması için planlama yapmış oluğundan ötekileştirme, toplumsal bölünme ya da parçalanma önlenmiştir. Boru hattının her bir noktasındaki toplumsal kaynak (orman ve meralar) kaybı göz ardı edilebilir düzeyde olup, hanelerin bu alanlara erişimlerinin azalmasından kaynaklanan gelir kayıpları asgari düzeydedir. Proje nin boru hattı kısmının önemli etkileri şu hususları içermektedir: Tarımsal (bahçecilik) faaliyetler için kullanılan arazi kaybı; Mera olarak kullanılan şahıs arazisi kaybı; Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

158 Su kuyusu, ahır, çardak vb. gibi insan yapımı yapıların kaybı; Mera ve ormanlar gibi ortak kaynakların kaybı ya da bunlara erişimin azalması; Konut kaybı; Mevcut mahsul kaybı; Ağaç, meyve bahçesi ve bağ kaybı; Meralardaki yem stokunun kaybı. Benzer yatırımlarda gözlemlenen ancak bu Proje de yüksek ihtimalle önlenecek diğer kayıplar şu hususları içermektedir: İş için kullanılan bina ve tesislerin kaybı; Mezarlık, camiler vb. gibi toplumsal malların kaybı; Sulama kanalları gibi altyapı sistemlerinin kaybı. Boru hattı boyunca hayvancılık önemli bir gelir kaynağı olup;, bu durum Doğu ve Orta Anadolu'da bulunan topluluklar için ciddi risk oluşturacaktır. Boru hattının inşası hayvanların çukurlara düşmesi, araçlar tarafından zarar görmesi ya da tehlikeli atıkları yemesi gibi potansiyel zararlar doğurabilir. Bu etki, hayvancılıkla geçinen hanelerin yaşam standartlarının hayvanlarını kaybetmeden önceki yaşam standartlarına göre düşüş göstermesi durumunda önemlidir. Bu gibi zararlar, karar verme ve düzenli tazminat ödemeleri yapma konusunda yetkilendirilmiş YYEP Fonu saha görevlileri tarafından değerlendirilecek ve tazmin edilecektir. Ürünlere verilen zarar ve tarım ile ilgili diğer sorunlar da Fonun saha çalışanları tarafından değerlendirilip, tazmin edilecektir. Değerlendirme sürecine, Proje den etkilenen insanların ve toplulukların temsilcileri dahil edecek olup;, uzun prosedürler gerektirmeyecek ve tazminat ödemelerinde herhangi bir gecikme yaşanmayacaktır. Benzer bir şekilde, arıcılık Sivas da dahil olmak üzere boru hattının geçtiği bazı illerde (orta anadolunun güneyindeki) önemli bir ekonomik faaliyettir. Proje toz, gürültü ve titreşime olan duyarlılıklarından ötürü boru hattına metre uzaklıkta olan arılara fiziksel olarak zarar verebilir. Boru hattı koridorunun 5 km çevresindeki alanda yer alan arı kovanları ise bitki örtüsü kaybından etkilenecektir. Bu konuda etkilerin nasıl azaltılacağı Proje ye ilişkin ÇSED de ele alınmaktadır. 6.2 Boru Hattından Etkilenen Arazilere ilişkin Genel Bilgiler Türkiye'nin 81 ilinin 20'sinden geçen koridor boyunca toplamda parsel ve mülk sahibi etkilenmektedir (Şekil 44). Bu parsellerden 'ü şahıslara aittir. Kalan parsel ise çoğunlukla hazineye ait olmakla birlikte mera ve orman arazilerinden oluşmaktadır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

159 Şekil 44: Etkilenen Parsellere Ait Sayı ve Alan Dağılımı Kaynak: CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP Etkilenen parsellerin toplam alanı (ha) olarak ölçüldüğünde Sivas, Kars, Eskişehir ve Erzincan en yüksek alana sahip dört ildir. İnşaat koridorunda bulunan arazi üzerindeki etkilerin yanı sıra inşaat faaliyetlerinin parseller üzerinde de bir bütün olarak olumsuz etkileri olacağı düşünülürse, geçim kaynakları üzerindeki etkinin bu dört ilde daha yüksek olması muhtemeldir. Tekirdağ, Bilecik ve Bayburt az miktarda arazi kaybedecek olup, geçim kaynakları üzerine etkisi düşük potansiyele sahiptir. Etkilenmiş parsel sayısı olarak değerlendirildiğinde Sivas, Yozgat ve Eskişehir en çok sayıda etkilenen parsele sahip illerdir (Tablo 37). Toplamda etkilenen parsellerin yüzde 41'inden fazlası bu 3 ildedir. Her bir ilde etkilenen parseller belirli bir sayıdaki ilçeye yoğunlaşmaktadır (Ek 6.1 Tablo 1). Bu durum, arazi edinim yönetimini kolaylaştıracak, paydaş görüşmeleri ve Yeniden Yerleşim Eylem Planı nın ifşasını yaygınlaştıracaktır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

160 Tablo 37: İl Bazında Etkilenen Parsellerin Alan ve Sayıları İl İnşaat Koridorunun Geçtiği Toplam Parsel Alanı (ha) İnşaat Koridoru Geçtiği Toplam Parsel Sayısı 48 metre çalışma koridorunun içerisindeki alan (ha) 48 metre çalışma koridorunun tüm etkilenen parsel alanına oranı (%) 36 metre inşaat koridoru içerisindeki alan (ha) Sivas 22,131 3,321 1,150 0, ,04 Kars 15,559 1, , ,02 Eskişehir 14,044 2, , ,05 Erzincan 13, , ,03 Kütahya 13, , ,01 Ardahan 9,543 1, , ,04 Erzurum 9,149 1, , ,06 Yozgat 7,649 2, , ,07 Bursa 7,389 1, , ,06 Ankara 5,746 1, , ,07 Balıkesir 5,247 1, , ,05 Gümüşhane 5, , ,04 Çanakkale 4, , ,05 Kırıkkale 2, , ,07 Edirne 2, , ,07 Kırşehir 2, , ,07 Giresun 1, ,01 8 0,01 Bayburt , ,05 Bilecik , ,13 Tekirdağ , ,06 Toplam 143,869 22,080 8,401 6,301 Kaynak: CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP 36 metre inşaat koridorunun tüm etkilenen parsel alanına oranı (%) Parsellerin illere göre dağılımı oldukça değişkendir. İllerde nispi etkileri belirleyen herhangi bir unsur yoktur; ilin toplam nüfusunun da toplam alanının da (ha) etkilenen parsel dağılımıyla bir ilişkisi bulunmamaktadır (Ek 6.1 Tablo 1). Boru hattı, etkilenen arazilerin değişken miktarlardaki fakat az bir kısmının edinimini gerektirmektedir. Proje nin diğer tesisleri için de az miktarda arazi gerekecek; ancak çoğu durumda etkilenen bu parsellerin tümüne ihtiyaç duyulacaktır. Proje nin diğer kısımları için daha büyük parsellerin daha küçük kısımları gerekli olacaktır. Bir kaç bağlantı yoluna ihtiyaç duyulacak ve bu yolların planı inşaat başlamadan önce yapılacak; ek yollar ve/veya yol genişlemeleri ek arazi edinimi ihtiyacını doğuracaktır. Yollar için yapılması gereken arazi edinimi, çok sayıdaki parselin küçük bir kısmını etkileyecektir. 48 metre çalışma koridorunda toplam hektarlık alana tekabül eden toplam parsel etkilenmektedir. Bir başka deyişle, her bir ilde ortalama 420 hektarlık alan etkilenmektedir; ancak iller arasında bu anlamda ciddi farklılıklar mevcuttur. Örneğin Sivas'ta 48 metre çalışma koridorunda toplamda hektarlık alan etkilenirken, Giresun'da bu alan yalnızca 11 hektardır. Bu İl, belli bir kısmı Proje için kaybedilecek olan parsel sayısı olarak da en yüksek sayıya sahiptir (3.321). Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

161 Enteresan bir şekilde, toplam etkilenen parsel sayısı ile bu parsellerin toplam büyüklüğü arasındaki ilişki çok güçlü değildir (Şekil 44). Örneğin, Erzincan toplam etkilenen parsel büyüklüğüne bakıldığında 17. sırada iken (20 en yüksek, 1 ise en düşüğü temsil etmektedir), parsel sayısı açısından 5. sıradadır. Bölge ya da il bazında belirli herhangi bir düzen bulunmamaktadır (Ek 6.1 Tablo 2). Ancak, daha önce Tablo 10'da belirtildiği üzere, AHK için en büyük zorluk, çok sayıda parselin alınmasının zorunlu olduğu iller olacaktır. Etkilenen parsellerin toplam sayısı TANAP'ın arazi edinim faaliyetlerini geliştirmek zorunda olduğunun önemli bir göstergesidir. İnşaat faaliyetlerinin 3 yıl sürmesi beklenmektedir; arazi edinimi inşaat başlamadan önce başlayacak olup, birkaç yıl sürecektir. Boru hattının her bir noktasında inşaattan önce başlayacak olan arazi edinimi işlemlerinin (tüm yasal işlemlerin tamamlanması ve tazminatların tümüyle ödenmesi) yapılması arazinin Proje için hazır hale getirilmesine olanak tanıyacaktır. Koridor boyunca bazı noktalarda inşaat ve arazi edinimi işleri aynı anda başlayacaktır. Geçici ya da kalıcı olarak edinilmesi gereken parsel sayısı arttıkça, ilgili personele duyulan ihtiyaç da artacaktır. Koridor boyunca etkilenen parsellerin çokluğu, yer üstü tesisler ve erişim yolları için gerekecek çok sayıdaki ilave parsel TANAP için ciddi bir zorluk teşkil edecektir. Proje boru hattı için, öncelikli olarak irtifak yoluyla her bir parselin küçük bir kısmı edinilecektir. Çalışma koridorundan (48 metre) etkilenen parsellerin ortalama büyüklüğü yarım hektarın biraz üzerindedir (0,6) ve 36 metrede etkilenen kısmın büyüklüğü ise 0,04 hektardır. Çalışma koridoru (48 metre) kullanıldığında, boru hattı için etkilenen parsellerin yüzde 6'sından daha az bir kısmına (0,058) ihtiyaç duyulacaktır. Aslında, gerçek etkiler 20 metrede 3 yıllık irtifak ve uzun dönemde Proje nin daimi ve müstakil nitelikli üst hakkına sahip olacağı 16 metre koridoru ile sınırlı olacaktır. Böylelikle, Proje'den etkilenen parsel miktarı göz ardı edilebilir düzeyde olacaktır (Tablo 38). Tablodan anlaşılacağı üzere, kamuya ait parsellerin şahıslara ait parsellerden ciddi ölçüde daha büyük olması sebebi ile bu etkiler şahıs arazileri üzerinde daha fazla olacaktır. Tablo 38: Tüm İnşaat Koridoru ve 16 metre İnşaat Koridoru Etkileri İl 36 metre inşaat koridorunda irtifaka tabi tüm parselin etkilenen alanı (%) 16 metre inşaat koridorunda kalıcı irtifaka tabi alan (ha) 16 metre inşaat koridorunda irtifaka tabi tüm parselin etkilenen alanı (%) Sivas 0, ,02 Kars 0, ,01 Eskişehir 0, ,02 Erzincan 0, ,01 Kütahya 0, ,01 Ardahan 0, ,02 Erzurum 0, ,03 Yozgat 0, ,03 Bursa 0, ,02 Ankara 0, ,03 Balıkesir 0, ,02 Gümüşhane 0, ,02 Çanakkale 0, ,02 Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

162 Kırıkkale 0, ,03 Edirne 0, ,03 Kırşehir 0, ,03 Giresun 0,01 4 0,00 Bayburt 0, ,02 Bilecik 0, ,06 Tekirdağ 0, ,03 Toplam 2,773 Kaynak: CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP Etkilenen parsellerde, Proje için gerekli olan kısmın bütüne oranına bakıldığında; etkilerin iller arasında hayli değişken olduğu tespit edilmiştir. Dört ilde, etkilenen parsellerin yüzde 4'ten azı edinilecekken, koyu renkle gösterildiği üzere (Tablo 39) 6 ilde bu oran yüzde 9'un üzerindedir. Toplamı 623 hektar olan 544 parselin etkilendiği Bilecik te 110 hektar 48 metre çalışma koridorunda yer almaktadır. Tablo 39: Arazi Edinimine Tabi Etkilenen Parsel Oranı İl Tüm Parsellerin Toplam Alanı (ha) Arazi Edinimine Konu Parsel parçası (ha) 48 m de arazi edinimine Konu toplam Parsel miktarının oranı Giresun 1, % Kütahya 13, % Kars 15, % Erzincan 13, % Ardahan 9, % Sivas 22, % Gümüşhane 5, % Çanakkale 4, % Eskişehir 14, % Bayburt % Balıkesir 5, % Bursa 7, % Tekirdağ % Erzurum 9, % Kırşehir 2, % Edirne 2, % Ankara 5, % Kırıkkale 2, % Yozgat 7, % Bilecik % Kaynak: CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP Boru hattı için etkilenen parsellerin yüzde 6'sından daha azına ihtiyaç duyulmaktadır; 238 hektarın yüzde 3'ten azı, hektarın yüzde 9'dan fazlası etkilenmiştir (Şekil 45). Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

163 %3 e kadar %3.1-%6 %6.1-%9.1 %9.1 in üstünde Şekil 45: Proje nin Arazi Bazlı Oransal Etkileri (ha) Kaynak: CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP 6.3 Arazi Kullanım Şekli Orman ve Su İşleri Bakanlığı'nın CORINE arazi örtüsü veri tabanı, 36 m koridorundaki arazi kullanım şekilleriyle ilgili ilgi çekici bilgiler sunmuştur (Tablo 40). Seviye 3 verileri Proje tarafından alınacak araziler ile ilgili detaylar sunmaktadır. Genel olarak bakıldığında veriler, boru hattının, şahıslara ait tarım alanlarına en büyük düzeyde, ormanlara orta düzeyde etki ederken, su kütlelerine etki etmeyeceğini göstermektedir (Ek 6.1 Tablo 22-26). Şekil 46, boru hattının bir kesitindeki arazi kullanım şekillerini göstermektedir. Şekil 46: Boru Hattının Bir Kesitindeki arazi Kullanım Şekli Kaynak: CORINE İkinci çalışma, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Projesi, Kasım 2009 CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP Proje nin 36 metre inşaat koridoru için kullanılacak arazinin en büyük kısmı tarımsal alanlardan oluşmaktadır. İnşaat koridoru içerisinde kalan tarım alanlarının çoğunda sulama yapılmamaktadır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

164 Sürekli olarak sulanan alanlar, pirinç tarlaları, ağaçlı araziler, dutsu meyve tarlaları, bağlar ve tarım yapılan arazilerin hepsinin toplamı sulanmayan araziler ile aynı büyüklüktedir. Bir diğer ciddi büyüklükteki alan da (5.430 ha) mera ya da otlak olarak kullanılmaktadır. CORINE veri tabanında "orman ve yarı doğal alan" olarak sınıflandırılan alanlar çoğunlukla seyrek bitkilendirilmiş alanlar, doğal çayırlar ve bodur ağaçlıklardan oluşmaktadır. Çayırlar etkilenen topluluklar tarafından otlatma amaçlı kullanılıyor olabilir. Geniş yapraklı ağaçlar ile kaplı alanlar, iğne yapraklı ve karışık ormanlar 36 metre koridoru içerisinde yalnızca 216 hektarlık alan ile sınırlı olup; boru hattının ormanlık araziler üzerinde nispeten daha az olumsuz etkileri olduğunu kanıtlamaktadır. İnşaat koridoru içerisinde herhangi bir su kütlesi yoktur ve yalnızca 4 hektarlık sulak alan etki altında kalacaktır (Tablo 40). Tablo 40: 36 metre İnşaat Koridoru İçerisindeki Arazi Kullanım Şekilleri Tanım Seviye 1 Tarım alanları ( parsel) Orman ve yarı doğal alanlar (2.195 parsel) Tanım Seviye 3 Parsel Sayısı Parsel Alanı (ha) 36 m lik İnşaat koridoru içerisindeki Parselin Etkilenen Kısmı (ha) Sulanmamış ekilebilir arazi 10,526 27,882 2,513 Sürekli sulanan alan 4,518 10, Pirinç tarlaları Kompleks zirai yapılar 1,214 1, Çoğunlukla tarım yapılan alan 3,003 11, Otlak / Mera 389 5, Meyve ağaçları ve dutsu meyve bahçeleri Bağlar Geniş yapraklı ormanlar 52 1, İğne yapraklı ormanlar 46 13, Karışık ormanlar 25 2, Çıplak kayalıklar Kumsal, kumul, kumlar Seyrek bitkilendirilmiş alanlar , Doğal çayırlar 1,237 25, Bodur ağaçlıklar , Su kütleleri (6 parsel) Akarsu Sulak alan (7 parsel) İç bataklıklar Kaynak: CORINE İkinci çalışma, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Projesi, Kasım 2009 CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP 6.4 Arazi Mülkiyeti Proje den etkilenen arazilerin birkaç çeşit mülkiyet tipi bulunmaktadır; şahıs, hazine, orman, mera ve diğerleri (kamuya ait). Etkilenen parseller içerisinde sayıca en çok olan parseller şahıslara ait olup; en çok etkilenen alanları oluşturmaktadır (Tablo 41). Orman arazisi olan parseller sayıca az olup; tüm parsellerin yalnızca yüzde 1'ine tekabül etmektedir, Ancak alan olarak etkilenen parsellerin yüzde 30'luk bir kısmını oluşturmaktadır. Her bir orman parseli şahıs parsellerine oranla daha büyüktür ve bunun bir sonucu olarak, bu alanların yalnızca yüzde biri 36 metre inşaat koridoru için kaybedilmektedir (Şekil 47). Bunun aksine, kaybedilen parsellerin yüzde 82'lik kısmı şahıs arazisi olup; bu parseller ortalama miktarın yüzde 12'sini kaybetmektedir. Tablo 41: Proje den Etkilenen Parsellerin Mülkiyet Durumu Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

165 Etkilenen arazinin mülkiyeti Etkilenen parsellerin sayısı Parsellerin yüzdesi (%) Toplam Etkilenen Parsel Alanı (ha) 48 metre çalışma koridoru içerisindeki alan (ha) 36 metre inşaat koridoru içerisindeki alan (ha) Şahıs 18, ,212 5,031 3,773 Hazine 2, ,387 1, Diğer , Mera , Orman , Toplam 22, ,869 8,401 6,301 Kaynak: CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP Kamu arazileri içerisinde en fazla sayıda parsel hazine arazilerinde bulunmaktadır, ancak toplam alan olarak bu parseller diğerlerine oranla daha küçüktür 41. Tablo 41'de görüldüğü üzere, orman parselleri (kamuya ait) oldukça geniş yer kaplamalarına rağmen çok küçük bir kısmı boru hattı koridorundan etkilenmektedir.. Şekil 47: Boru Hattının Mülkiyet Durumunu Gösteren Kesiti Kaynak: CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP 41 Farklı kurumlara ait 262, şahıs ve kurumların müşterek mülkiyetine ait 61 parsel bulunmaktadır. Bu alanların toprak edinimi açısından bir sorun teşkil etmesi beklenmemektedir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

166 Hazine arazilerinin birçok kullanım şekli mevcuttur. Hazine arazilerinin büyük bir kısmı kayalık alanlar ve çayırlardan oluşan ham arazileri içermektedir. Bazı hazine parselleri üzerinde sulama kanalları, yollar, tren yolları ve diğer boru hatları vardır. Diğer kamu arazileri, ihtilaflı parseller, mülkiyeti kurumlara ait araziler, kayıtsız araziler ve köy tüzel kişiliğine ait alanlardan oluşmaktadır (Şekil 48). Diğer kamu arazileri statüsünde toplam 852 parsel olup; bunların 491 hektarı 36 metre inşaat koridoru içinde kullanılacaktır (Ek 6.1, Tablo 3) Diğer olarak Sınıflandırılan Parsellerin Kullanımı (parsel #) 36 m içinde etkilenen diğer arazi alanı Şekil 48: Diğer Arazilerin Mülkiyet ve Alan Bazlı Dağılımı Kaynak: CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP 6.5 Coğrafi Özellikler Mülkiyetin bölgesel yapısı için yapılan inceleme, şahıs arazileri üzerine olan etkilerinin Doğu Anadolu'da daha gözlenebilir olacağını, Batı Anadolu'da ise inşaat koridoru içindeki en geniş ormanlık alanların bulunduğunu göstermektedir (Tablo 42). Doğu Anadolu'da etkilenen meralar önemli bir yer tutmaktadır; hayvancılığın en önemli ekonomik faaliyet olmasından ötürü, bu bölgedeki inşaat sürecinin hızlandırılmasına özel önem verilerek, meraların olumsuz etkilenmemesinin sağlanması gerekmektedir. Proje de hayvanlara yönelik zararlar ile ilgili ödeme yapılmasına hazır olunmalıdır. Bu zararlar otlatma yapılan alanlarda toz, çukur açılması vb.nin durumlardan kaynaklanabilir. TANAP YYEP Fonunu kullanarak bu zararları tazmin edecektir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

167 Tablo 42: 48 metre çalışma koridoru içindeki toplam etkilenen parsel alanının bölgesel dağılımı (ha) Mülkiyet Türü Doğu Anadolu İç Anadolu Batı Anadolu Trakya Şahıs 1,288 2, Orman Mera Hazine Diğer kamu Toplam 2,659 3,879 1, CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP Mülkiyet türü ve İl bazlı ortalama parsel büyüklüğü Ek 6.1 Tablo 4'te gösterilmektedir. Bu veriler şahıs arazisi sahiplerinin karşı karşıya kalacağı zorluklara işaret ederken, bu zorlukların Doğu Anadolu ve özellikle de İç Anadolu'da çok daha fazla olacağını göstermektedir. Arazi edinimi sorunu her ilde eşit olarak dağılmamıştır (Tablo 43). Aslında, iki ilde (Ardahan ve Eskişehir) AHK personeli birçok ilçedeki görevliler ile birlikte çalışacaktır. Ardahan'da 6 ilçeden 4'ünde arazi edinimi gerçekleştirilecek olup; bu sayılar Eskişehir için 14'te 8'dir. Öte yandan Giresun, Tekirdağ ve Bilecik'teki etkilenen arazilerin hepsi tek bir ilçe içerisindedir. Genel olarak, ilçe sayısı azaldıkça arazi edinim süreci daha kolay ve muhtemelen daha hızlı gerçekleştirilecektir. Ancak, potansiyel etki değerlendirmesine dayanarak, her bir ildeki etkilenen ilçe sayısı arttıkça, arazi edinim etkileri de daha çok yayılacaktır. Tablo 43: Proje nin İlçeler Üzerindeki Etkisi İl Her bir İldeki Toplam İlçe Sayısı Her bir İlde Arazi Ediniminden Etkilenen İlçe Sayısı Etkilenen İlçelerin Yüzdesi (En çoktan en aza sıralı) Ardahan Eskişehir Erzincan Yozgat Sivas Kars Bayburt Gümüşhane Kırıkkale Erzurum Kırşehir Bursa Edirne Çanakkale Ankara Balıkesir Kütahya Bilecik Tekirdağ Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

168 İl Her bir İldeki Toplam İlçe Sayısı Her bir İlde Arazi Ediniminden Etkilenen İlçe Sayısı Etkilenen İlçelerin Yüzdesi (En çoktan en aza sıralı) Giresun Toplam CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP 6.6 Taşınmazların Türü Etkilenen arazinin çok büyük bir kısmı, üzerinde hiçbir yapı, ev, ek bina, sulama kanalı, bağ ve meyve ağaçları bulunmayan tarıma elverişli şahıs arazisidir. Etkilenen varlıkların özelliklerini incelemeye yönelik araştırmalar nispeten nötr bir etki profili ortaya koymaktadır. Etkilenen arazilerin neredeyse hepsi kırsal alandır: yalnızca 180 parsellik kentsel alan mevcuttur. Tüm kırsal alanlar net gelir hesabı ya da piyasa değerine bağlı olarak tazmin edilecek; arazinin pazarlanabilirliğinin azalmış olmasından ötürü ek bir ödeme yapılacaktır. Değer tespiti arazinin kalitesini ortaya koyacaktır. Arazi ve diğer varlıkların edinimi ile ilgili işlemlerin maliyeti Proje tarafından karşılanacaktır; Arazi üzerindeki diğer tüm varlıklar (ağaçlar, bağlar, vb.) ayrı olarak tazmin edilecektir. Bazı parsellerde bağlar, çiçekli alanlar, kavak ve fındık bulunmaktadır 42. Bunların yaşı, sayısı, üretkenliği ve potansiyel getirileri hesaplanacaktır. İndirgenmiş net gelirlerine bağlı olarak tazmin edilecek; arazinin azalan pazarlanabilirliğinden ötürü ek ödenek verilecektir. Kentsel araziler farklı idari ve yerel kurumlara ait olup, arazi ediniminde uygulanacak olan süreç basittir. Kurumların gerçekleştirdiği değer tespitine bağlı olarak bu araziler tazmin edilecektir. Üzerinde ev bulunan az sayıda kırsal ve kentsel arazi vardır; ancak boru hattının bu evleri etkilemesi çok muhtemel değildir. İki evin etkilenen büyük parsellerin üzerinde yer aldığı görülmekle birlikte, 48 metre çalışma koridorunun içerisinde yer almama ihtimalleri vardır ve bu yapıların inşaat koridorunun 36 metre içerisinde yer alma ihtimalleri daha da düşüktür. Mülkiyet türüne bakılmaksızın bütün ev ve yapılar yenisi ile değiştirme (ikame,) maliyeti dikkate alınarak tazmin edilecektir; Birkaç parselde gölet, sulama kanalı, yol, mezarlık, taş ocağı, rezervuar ve direkler bulunmaktadır 43. Örneğin, üzerinde bağ bulunan 155 parsel alanı bulunmaktadır; bu parseller toplamda 53 hektarlık bir alanı kaplamakta ve bu alanların 11 tanesi 48 metre çalışma koridoru içerisine düşmektedir (ve yaklaşık 12 hektarı 36 metrelik inşaat koridorunun içinde yer almaktadır). Bağların tüm bu 53 hektarlık alanı kaplamaları çok da olası olmadığından, boru hattı inşası için kullanılacak alan üzerinde bağlar çok az bir alanı kaplıyor olacaktır. Benzer şekilde, 36 metre koridorunda sulama kanallarını etkilemekten 42 Boru hattının etkilediği parselin varlık envanteri bu raporun hazırlandığı sırada henüz tamamlanmamıştı. Bu bilgi temin edildiğinde AHK'nin hazırlayacağı değer tespitinin temelini oluşturacaktır. Benzer şekilde, bu bilgi Yeniden Yerleşim Eylem Planı bütçesi için de önemli bir girdi olacaktır. 43 Askeri arazi statüsünde 150 'den fazla parsel bulunurken bazı parseller de koruma altındaki alanlardadır. Bu YYEP nin hazırlandığı dönemde, boru hattı güzergah çalışmaları devam etmekteydi. Dolayısıyla, boru hattı güzergahı nihai revizyonunda bu parsellerden kaçınılacaktır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

169 tümüyle kaçınılıyor olacaktır. Proje, üzerinde ev ve/veya diğer yapılar olan tüm parsellerden kaçınmayı hedeflemektedir. 6.7 Proje Etkileri Şahıs Arazilerine Etkileri Şahıs arazileri, kamuya ait arazilere oranla daha görünür bir biçimde etkilenmektedir. 48 metre çalışma koridorundaki etkiler: Proje toplamda hektar alanı etkilemektedir İl bazında etkilenen ortalama alan 420 ha; İlçe bazında etkilenen ortalama alan 127 ha; 48 metre içerisinde şahıs arazisi alanı ha (8.401 hektarlık alanın %60'ı); İl bazında ortalama alan 252 ha; İlçe bazında ortalama alan 76 ha; Yerleşim bazında 48 metre içinde kaybedilen ortalama alan 9,3 ha; 36 metre inşaat koridorundaki etkiler: Proje toplamda hektarı etkilemektedir İl bazında ortalama alan 315 ha; İlçe bazında ortalama alan 95 ha; 36 metre içerisinde şahıs arazisi alanı ha (6.301 hektarlık alanın %60'ı); İl bazında ortalama alan 189 ha; İlçe bazında ortalama alan 57 ha; Yerleşim bazında 36 metre içinde kaybedilen ortalama alan 6,6 ha; 16 metre inşaat koridorundaki etkiler: 16 metre içerisinde şahıs arazisi alanı ha; İl bazında şahıs arazileri ortalama alanı 83 ha; İlçe bazında şahıs arazileri ortalama alanı 25 ha; Etkilenen yerleşim bazında şahıs arazileri ortalama alanı 2,9 ha. 36 metrenin tümü için ödeme yapılacak, kullanıcıların tarım ve/veya hayvancılık için toprağı kullanmalarını engellemeksizin küçük kısıtlamalar ile bu araziler asıl sahiplerine geri verilecektir. Bu kısıtlamalar temel olarak yapı inşası ve büyük ağaçların dikimini kapsayacaktır. Proje nedeni ile bir yerleşimin ortalama arazi kaybının 6,6 hektar olması 36 metrelik inşaat koridorunun toplum bazlı etkilerinin küçük olduğunu göstermekte ve bu alanın yalnızca 2,9 hektarlık kısmı için uzun süreli irtifak hakkı söz konusudur. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

170 Kamu ve şahıs parsellerine ilişkin etkiler birbirinden oldukça farklıdır; bunun nedeni kamuya ait parsellerin şahıs parsellerinden çok daha büyük olmasıdır. Proje nin arazi edinim faaliyetlerinin geçim kaynaklarına etkileri kısa dönemli (ve 3 yıllık irtifak hakkı süresi ile kısıtlı) olacak ve temel olarak inşaatın tarım ve hayvancılık faaliyetlerine zarar vermesinden kaynaklanacaktır. Diğer bir taraftan, boru hattı inşaatının tamamlanmasının ardından toprağı asıl sahiplerine/kullanıcılarına iade etmek durumu yalnızca eski haline getirmekle kalmayacak aynı zamanda geliri de arttıracaktır. Bunun sebebi, Proje nin irtifak hakkı için cömert bir tazminat öderken (belki de doğrudan satış fiyatı ile aynı miktar) aynı zamanda kısa bir aradan sonra arazi sahibi/kullanıcılarının üretim faaliyetlerine devam etmesini sağlamasıdır Proje den Etkilenen İnsanlar Bu raporun hazırladığı dönemde, koridorun ekseni sonuçlandırılmamış ve planlama amacı ile 48 metre genişliğinde bir çalışma koridoru kullanılmıştır. Bunun sonucu olarak, YYEP tablolarında da gösterildiği üzere etkilenen parsel sayısı, bu parsellerin toplam alanı ve etkilenen insan sayısı (arazi sahipleri, kullanıcıları ve onların hane halkı), koridor 36 metre inşaat koridoruna daraldığında olacağından çok daha yüksektir. İnşaat koridoru (36 metre) için belirtilen etkilenen taşınmazların sayısı ile kullanım kısıtlamalarıyla uzun süreli irtifak hakkı tesis edilecek 16 metrelik koridor için belirtilen sayılar tahminidir PEİ lerin Tespitinde Yaşanabilecek Zorluklar Projenin kişiler üzerinde iki tür etkisi bulunmaktadır; birincisi insanların kullandığı arazinin küçük bir kısmının ediniminden kaynaklanan etkiler, ikincisi ise insanların çevrelerindeki ormanlık ve mera alanlarının ediniminden doğan dolaylı etkilerdir. Proje nin arazi edinimi faaliyetlerinden etkilenecek toplam kişi sayısının tespit edilmesi değişik nedenlerden dolayı kolay değildir: Etkilenen parsele isimleri kayıtlı olan çok sayıda arazi sahibi vardır (60.041); buna ilave olacak sayının daha da artması olasıdır ve bunların hesaplanması mümkün değildir (Tablo 44); Çok sayıda arazi sahibi arazilerini terk etmiş ve sahipsiz bırakmış olabilir; Bilinmeyen sayıda kişi etkilenen arazilerde kiracı ya da izinsiz kullanıcı olarak tarım yapıyor olabilir. Taşınmazlar ve mal sahipleri ile ilgili envanterin hazırlandığı dönemde mirasçıların talepleri kayıt edilmedi ise bazı parsellerin başka sahipleri de olabilir; Ek tesisler, erişim yolları ve Proje inşasında Yüklenicinin ihtiyaç duyabileceği diğer alanlar için arazi edinilmesinden etkilenecek parseller dikkate alındığında arazi sahiplerinin sayısı önemli ölçüde artacaktır; Mevcut anayol ve köy yolları boyunca yapılan inşaat faaliyetlerinden ötürü pek çok arazi sahibi/kullanıcısı daha etkilenecektir; Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

171 Mera ve ormanlara erişimin azalmasından dolaylı olarak etkilenen insanlar bulunacaktır: Her arazi sahibi/kullanıcısının ailesi vardır ve bunun da dikkate alınarak etkilenen insan sayısına eklenmesi gerekir. Ancak bir taşınmazın tapusuna kayıtlı olan kişiler aynı zamanda aynı ailenin bir ferdi de olabilmektedir. Bu nedenle, toplam hak sahibi sayısı ile ortalama hane halkı sayısını çarpmakla Proje den etkilenen toplam insan sayısının tespit edilmesi mümkün değildir. Tablo 44: Boru Hattından Etkilenen Parsellerin Sahipleri (48 metre çalışma koridoru) İl Çalışma koridoru içerisindeki arazi sahibi sayısı Çalışma koridoru içerisindeki parsel sayısı Boru hattının geçtiği yerleşimlerin nüfusu Sivas 9,777 3,321 18,534 Kars 1,944 1,045 15,208 Eskişehir 3,758 2,447 12,936 Erzincan 2, ,312 Kütahya 1, ,030 Ardahan 4,009 1,759 12,615 Erzurum 7,459 1,808 39,597 Yozgat 7,675 2,640 23,248 Bursa 2,580 1,712 11,618 Ankara 6,546 1,025 13,238 Balıkesir 2,056 1,134 21,226 Gümüşhane 1, ,237 Çanakkale 1, ,005 Kırıkkale 3, ,525 Edirne 1, ,286 Kırşehir 1, ,187 Giresun ,148 Bayburt ,144 Bilecik Tekirdağ ,001 Toplam 60,041 22, ,966 CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP Kadın Arazi Sahipleri Boru hattı koridoru boyunca etkilenen parseller ile ilgili veriler incelendiğinde, arazi sahipleri arasında kadın katılımının düşük olduğu görülmektedir. Sosyo-ekonomik araştırma için seçilen temsili parsel örneklemi, tek bir sahibi olan parsellerin yüzde 20'sinin sahibinin kadın olduğunu ortaya koymuştur 44. Birden çok mal sahibi olan taşınmazlarda ise kadınların ortaklığı nispeten daha fazladır. Medeni yasalar ile kadınlara eşit haklar tanınmasına rağmen durum böyledir. Kadınların 47 Görüşmelerin yalnızca yüzde 7'si kadınlarla gerçekleşmiştir. Araştırma ekipleri köylere gittiğinde kadınların büyük bir kısmı mevcut değildi ve birçoğu da ülkenin diğer kısımlarına taşınmış durumdaydı. Evlilik sonrasında soyadları değiştiği için yeni isimleri ve ikametlerine ilişkin bilgi bulunmamaktaydı. 5 Bölüm 4'te belirtildiği gibi, Proje'nin sosyo-ekonomik çalışmaları kadınların kısıt ve beklentilerini daha iyi anlamak için bazı odak grup toplantılarının yapılmasını da içermiştir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

172 evlilikteki mal rejiminde de eşit pay hakkına sahip olmasına karşın, çoğu bölgede kadınların arazi/mal mülkiyeti konusundaki katılımı düşük olmaya devam etmektedir. Kadınların bilgilendirme toplantılarına, değer tespit görüşmelerine, şikayetlerin ifade edilmesine ve acele kamulaştırma kararları sonrasındaki faaliyetlere katılımı hep düşüktür. Bu, kadınların kullandıkları/sahip oldukları arazilerin küçük bir kısmının TANAP gibi projeler için edinildiği durumunda özellikle böyledir. Buna rağmen, sosyo-ekonomik araştırma ekibi kadınların özellikle tazminat ödemelerinin ne zaman yapılacağı konusuyla ilgilendiklerini ve etkilenen arazilerin uygun bir şekilde eski haline geri getirilmesi ve inşaat zararlarının önlenmesi ile ilgili güvence istediklerini gözlemlemiştir. 5 Kadınların ayrıca inşaat sektöründeki iş gücüne katılımları da düşüktür. Dolayısıyla, kadınların Proje nin istihdam olanaklarından yararlanmaları beklenmemektedir. Gelenek ve kültürden kaynaklı bu durumu iyileştirmek için Proje nin, yapabileceği çok bir şey yoktur. Yine de ebeveynin vefatını takiben güncellenmemiş parsellerin tapu senetlerine kayıt yapılırken kadınların miras hakları korunmaya çalışılacaktır. Değer tespit görüşmelerinde kadınlara karşı bir ayrımcılık uygulanmayacaktır. Aynı ölçüde önemli olarak, arazi sahibi olmayıp kullanıcı olan kadınların tazminattan adil oranda pay alması için özel çaba harcanacak ve kadınların tazminat ödemelerini alma süreçleri kolaylaştırılacaktır. Mera ve orman arazilerinin ediniminin toplum genelindeki etkileri gözlendiğinde, toplum temelli kalkınma yatırımları yapmak için kararlar alırken, bu yatırımların tanımlanması ve formülasyonuna kadınların katılımını sağlamak ve aynı zamanda paylarına düşen faydalardan yararlanmaları için özel çaba harcanacaktır PEİ ler Üzerindeki Etkilerin Boyutu Proje nin etkilediği alanın büyük bir kısmı kırsaldır. Etkilenen parsellerin ortalama büyüklüğü 1.6 hektardır. Boru hattının geçtiği şahıs arazileri toplamda 29,212 hektardır; bunun ortalama yüzde 17'si (5,031 hektarı) 48 metre çalışma koridorunun içerisinde yer almaktadır (Tablo 45). Bu oran 36 metre inşaat koridoru değerlendirildiğinde yüzde 12,9'a düşmektedir. Bu 36 metrenin, 20 metrelik kısmı inşaatın başlamasından sonraki 3 yıl içerisinde asıl sahiplerine geri verilecek, yalnızca 16 metrelik inşaat koridorunun daimi ve müstakil nitelikli üst haklarına sahip olunacaktır. Bu nedenle, ilk üç yıl boyunca geçim kaynaklarına yapılan etki tüm parsellerden elde edilen gelirin yüzde 12,9'una tekabül etmektedir. Geçim kaynakları üzerindeki uzun dönem etki ise yüzde 5,6 ile sınırlı olacaktır. Tablo 45: Boru Hattı Boyunca Arazi Ediniminin Göreceli Etkileri Doğu İç Etkilenen Şahıs Arazisi Anadolu Anadolu Boru hattının geçtiği toplam şahıs arazisi alanı (ha) Batı Anadolu Trakya Toplam 7,903 15,116 4,469 1,724 29, metre çalışma koridoru içerisindeki alan (ha) 1,288 2, , metre çalışma koridoru içerisindeki alanın toplam alana oranı (%) 36 metre inşaat koridoru içerisindeki alanın toplam alana oranı (%) Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

173 İnşaat koridorunun 16m lik kısmı içerisindeki alanın toplam alana oranı (%) CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP Şahıs arazileri tarım ve/veya hayvancılık için kullanılmakta ya da kullanılmaya uygundur ve bu nedenle sahip/kullanıcısına gelir getirmektedir. Ek 6.2'de 45 detaylandırıldığı üzere, bu arazilerin tazminatı net gelir hesabına bağlı olacaktır. Tarımsal bir alanın piyasa değeri normalde net gelir hesabını yansıtmaktadır. Bu miktara arazinin azalan pazarlanabilirlik değeri için de ek tazminat eklenecektir. Kentsel arazilerin tazminatı yenisi ile değiştirme maliyetine göre hesaplanmakta olup; bu piyasa değerini yansıtmaktadır. Arazi sahiplerinin iki tür yasal statüleri olabilir: bunlar tapusu olanlar ve zilyetlik yoluyla arazi haklarına sahip kişilerdir. Boru hattı boyunca tapusu olmayan hiçbir parsel yoktur. Erişim yolları ya da inşaat sürecinde Yüklenicinin talep edeceği parsellerde böylesi bir sorunun ortaya çıkması durumunda, zilyetlik arazilerin edinimi ile ilgili takip edilecek süreçler bu raporun Ek 5.5 bölümünde tanımlanmıştır Müşterek Mülkiyet Şahıs arazilerinin edinimiyle ilgili tazminat kararını zor hale getiren iki temel konu vardır: mülk sahibiyle ilgili yetersiz bilgi ve kullanıcılar ile ilgili neredeyse hiç bilginin olmaması. Mülk sahipleri ile ilgili durumda, belli konulara dikkat edilmesi gerekmektedir. Etkilenen parsellerin birçoğunun iki ya da daha fazla sahibi bulunmaktadır. Sahiplerin payları genelde tapu senedinde belirtilmiştir ancak bu bilgilere itiraz edilebilmektedir. Müşterek mülk sahiplerinin birçoğu zaten Proje alanını terk etmiş olabilir ve geri kalanlardan da yalnızca biri etkilenen toprağı kullanıyor olabilir. Arazinin kullanıcısı tarımdan elde ettiği geliri genelde diğer sahipler ile paylaşmamaktadır; bu nedenle arazi alındığı zaman yalnızca ikamet eden sahip/kullanıcı geçim kaynağı kaybı yaşayacaktır. Ancak, arazi için net gelir hesabına göre tazminat ödendiğinde, bu miktar tüm sahipler arasında bölünecek, böylelikle geçim kaynaklarının yeniden yapılandırılması için gerekli değerin yalnızca bir kısmı karşılanmış olacaktır. Tablo 48'de de gösterildiği gibi, arazilerin müşterek mülkiyeti Doğu ve İç Anadolu'da daha yaygındır. Doğu ve İç Anadolu bölgelerinde etkilenen parsellerin sırasıyla yüzde 42 ve 41'i birden çok insana aittir; bu oranlar Batı Anadolu ve Trakya için ise sırasıyla yüzde 19 ve 35'tir. Daha da dikkat çekici olan, 4 ya da daha fazla kişinin mülkiyetindeki etkilenen parsellerin oranı, Doğu ve İç Anadolu için sırasıyla yüzde 27 ve 29 iken, bu rakam Batı Anadolu'da yüzde 8'e kadar düşmektedir. Bir diğer belirgin durum ise 10 ve üzerinde sahibi olan parseller incelendiğinde ortaya çıkmaktadır. Bu parsellerin oranları Doğu ve İç Anadolu'da sırasıyla yüzde 8,2 ve 7,7 iken, Batı Anadolu'da yüzde 1,5'e kadar düşmektedir. Bu da AHK'nin karşılaşacağı sorunların genel olarak boru hattının Doğu ve İç Anadolu kısımlarında yoğunlaşacağını göstermektedir. Özellikle Batı Anadolu bölgesi başarılı rızaen alım satım uygulamalarının gerçekleştirilmesi için daha büyük bir potansiyele sahiptir. 45 Akay, Y., Çiçek, Y., 2012, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu Son Değişiklikler ve Eklerine Göre Uygulamalı Kamulaştırma Tekniği. Ankara: Türk Mimar ve Mühendis Odaları Birliği syf Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

174 Tablo 46: Bölge Bazlı Etkilenen Parsellerin Müşterek Mülkiyeti Mülk sahiplerinin sayısı Doğu Anadolu İç Anadolu Batı Anadolu Trakya 1 2,759 4,799 3, ,254 2, Toplam 4,713 8, % CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP Arazi Toplulaştırılmasına Tabi Parsellerin Sahipleri Bölüm 5, arazi toplulaştırılması ile ilgili temel bilgileri vermektedir. Arazi toplulaştırılmasına tabi etkilenen parsel vardır; bu parsellerin 624'ü ipoteklidir (Ek 6.1 Tablo 5). Boru hattı boyunca (1.805 km) parsellerin yalnızca yüzde 12,5'inin bu kategoriye giriyor olmasına rağmen, İç ve Batı Anadolu'da bu konuda bir yoğunlaşma mevcuttur (Tablo 47). Arazi toplulaştırılmasına tabi parsellerin illere göre dağılımı Ek 6.1 Tablo 6,7,8 ve 9'da sunulmuştur. Diğer bölgelerdeki oranlar kayda değer değildir. Ancak, bazı parsellerdeki toplulaştırma faaliyeti boru hattı inşası sırasında tamamlanabilir ve mülkiyetleri özel mülk sahiplerine geri devrolabilir. Toplulaştırma sürecinin tamamlanmasının ardından taşınmazın fiziksel durumu değişeceğinden, toplulaştırma faaliyetinden önce elde edilen daimi ve müstakil nitelikli üst hakkının başka bir taşınmaza devri muhtemeldir. Bunun olması durumunda, bu hakkın başka bir parsel için bir kez daha alınması ve tazminatının hak sahibine (sahiplerine) ödenmesi mümkündür. Böylesi durumları önlemek için iki seçenek dikkate alınabilir; AHK toplulaştırma süreci bitene kadar bekleyebilir ve arazinin son sahibi belirlendikten sonra tazminatı banka hesabına yatırabilir. Bir başka alternatif de toplulaştırma işleminden önce arazinin yeni sahibinin eski sahiplerinden tazminat istemesidir. Ancak bu oldukça karmaşık bir süreçtir ve günümüzde uygulaması yaygın değildir. Daha önce Bölüm 5'te belirtildiği gibi, kayıpların bir kısmı Yeniden Yerleşim Eylem Planı Fonu aracılığı ile tazmin edilebilecektir. Bununla birlikte, arazi ediniminden önce AHK'nin yapacağı saha ziyaretleri sırasında PEİ ler bu konu ile ilgili bilgilendirilecektir. Tablo 47: Toplulaştırmaya Tabi Parsellerin Bölgesel Dağılımı Doğu İç Parsel Bilgisi Anadolu Anadolu Batı Anadolu Trakya Toplam Şahıs parsellerinin sayısı 4,713 8,125 4, ,013 Toplulaştırmaya tabi parsellerin sayısı 180 1, ,482 Toplulaştırmaya tabi parsellerin oranı (%) CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP Toplulaştırmaya tabi olan şahıs arazileri ile diğer şahıs arazileri nispi etki açısından karşılaştırıldığında, tüm bölgelerde toplulaştırmaya tabi arazilerin daha büyük olduğu görülmektedir (Tablo 48). İl bazlı etkiler Ek 6.1 Tablo 10,11,12 ve 13'te verilmiştir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

175 Tablo 48: Toplulaştırmaya Tabi Olan Arazilerin Nispi Etkilerinin Karşılaştırılması Toplulaştırmaya tabi şahıs Parsellerinin Bölge Şahıs Parsellerinin Ortalama Alanı(ha) Ortalama Alanı (ha) Doğu Anadolu 16,769 21,323 İç Anadolu 18,604 18,177 Batı Anadolu 9,897 12,638 CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP Toplulaştırmaya tabi parsellerin yoğunlaştığı belli iller vardır. Örneğin Sivas'ta tüm parsellerin yüzde 34'ü (2.766 parselin 948'i) arazi toplulaştırmasına dahildir; bu oranlar Eskişehir ve Ankara için sırasıyla yüzde 13 ve 10'dur. Diğer taraftan, etkilenen 20 ilden 5'i arazi toplulaştırma sürecine dahil değildir İpotekli Parsellerin Sahipleri 48 metre çalışma koridoru içerisinde hektar şahıs arazisi bulunmakta olup; bunların yüzde 19'u ipoteklidir (Tablo 49). İpotekli şahıs arazileri ile diğer şahıs arazilerinin il bazında karşılaştırılması Ek 6.1 Tablo 14,15,16 ve 17'de verilmiştir. İpotekli arazilerin büyük bir çoğunluğu (hektar olarak) 619 hektar ile İç Anadolu'da yer almaktadır. Arazi toplulaştırmasında olduğu gibi, Trakya'nın diğer bölgeler ile karşılaştırılması verilerde bazı çarpıklıklara sebep olacaktır. Çünkü bölgenin alanı istatistiksel analiz için kullanılamayacak kadar küçüktür. Bu kategori içerisindeki alanlar edinim aşamasında takip edilmesi gereken süreçler açısından AHK'ye fazladan yük getirmektedir. Ödenecek tazminat, ipoteği elinde bulunduran kuruma (banka gibi) gidebileceğinden bu durum mülk sahipleri için de sorun teşkil etmektedir. Daha önce Bölüm 5'te de belirtildiği üzere, kamulaştırmaya tabi alanın ipotekli olması durumunda, AHK kamulaştırma bedelini hak sahibine ödeyecektir. Ancak, ipotek kamulaştırma bedeli için geçerli olmaya devam edecektir. Bunun sonucu olarak, AHK alacaklı izin vermediği sürece arazi sahibine ödeme yapamayacaktır. Böyle bir durumda kamulaştırma bedeli alıcıya tevdi edilebilmektedir. Tablo 49: İpotekli Şahıs Arazisi Alanının Toplam Şahıs Arazisi Alanı İle Karşılaştırılması İpotekli şahıs Diğer şahıs 48 metre içerisindeki toplam Bölge parselleri (ha) parselleri (ha) şahıs arazisi alanı (ha) Doğu Anadolu , ,288,2 İç Anadolu , ,561,7 Batı Anadolu ,5 Trakya ,1 Toplam , ,031,5 CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP İpotekli parseller sayıca en çok İç Anadolu'da mevcuttur. Ancak, Trakya'da etkilenen tüm 659 parselden 197'si (ya da yüzde 29'u) ipoteklidir (Tablo 50). Trakya'da hem süreçler ile ilgili zorluklar hem de Proje den etkilenen insanların tazminatını tam olarak alabilme olasılığının azalmasına rağmen, asıl sorun İç Anadolu'da yoğunlaşmaktadır. İpotekli parsellerin illere göre dağılımı Ek 6.1 Tablo 18,19, 20 ve 21'de sunulmuştur. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

176 Tablo 50: Bölgelere Göre İpotekli Parseller Doğu Parsel Bilgisi Anadolu İç Anadolu Batı Anadolu Trakya Toplam Şahıs parsellerinin toplam sayısı 4,713 8,125 4, ,013 İpotekli parsel sayısı 310 1, ,823 İpotekli parsellerin oranı (%) CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP Bulunamayan Mülk Sahipleri Bulunamayan mülk sahibi olgusu Türkiye'de yaygın olup; bu durum kırsal ve kentsel araziler için geçerli olduğu kadar evler için de geçerlidir. Bunun en önemli nedeni büyük şehirlerdeki ekonomik fırsatlardan yararlanmak üzere yapılan kırsal göçtür. Geride kalan nüfusun çoğunlukla yaşlı ve engellilerden oluşması sebebiyle arazilerin işlenmediği alanlar vardır. Bulunamayan mülk sahiplerinin çok oluşu aynı zamanda rızaen alım yolu ile Proje nin koridor boyunca edinimini en çok engelleyen faktörlerden biridir. Proje den etkilenen parseller açısından bulunamayan mülk sahiplerinin ne çoğunlukta olduğu henüz tam olarak belirlenmemiştir. Bu rapor hazırlandığı sırada, varlık envanteri yalnızca boru hattının belli bir kısmı için tamamlanmış olup, adres tespiti için çalışmalar henüz başlatılmamıştı. Bulunamayan mülk sahiplerinin yaygın oluşu ve müşterek mülkiyetin çok sayıda olması, AHK'nin Proje için edinilecek arazi bakımından önemli bir sorun ile karşı karşıya kalması anlamına gelmektedir. Proje den etkilenen arazi parsellerinin yalnızca küçük bir kısmına ihtiyaç duyulması nedeni ile tazminat beklentisi düşüktür. Müşterek mülkiyet sahiplerinin her biri az bir miktarda tazminat alacağını varsaymakta olup; bu nedenle arazi üzerinde ikamet eden mülk sahipleri bulunamayan mülk sahiplerine bilgi verme konusunda istekli olmayabilirler. Bununla birlikte, erişilemeyen mülk sahipleri terk ettikleri ve hiçbir gelir elde etmedikleri araziler için beklemedikleri bir tazminat almaktadır. Aynı zamanda, başka bir şekilde satmaları mümkün olmayan taşınmazları için taraflarına ödeme yapılabilecek olması, onları görüşmelere katılma konusunda daha istekli hale getirmede başarısız olmaktadır. Bölüm 5'te gösterildiği gibi, genel olarak insanlar arazi edinimine tabi projeler hakkında bilgi sahibidirler. Buna rağmen, çok az insan mektuplara yanıt vermekte, daha da azı görüşmelerin düzenlendiği yerlere gelmektedir. Türkiye ve diğer yerlerdeki boru hattı deneyimlerine bağlı olarak, posta yoluyla gaip mülk sahipleri ile yapılan sosyo-ekonomik anketlerin etkin olmadığı kanıtlanmıştır. Yukarıda katılım konusundaki isteksizliklere verilen örnekler posta yoluyla düzenlenen anketlere cevap verilmesi için de geçerlidir. Toplantılarda bulunamayan kişilerin adına yetkili sayılabilmek için vekâlet alınması hem zaman alıcı hem de pahalıdır. Özellikle de büyük şehirlerdeki noterler kalabalık ve işlem ücretleri yüksektir. PEİ leri müzakere sürecine katılım konusunda teşvik etmek ve cesaretlendirmek amacı ile, bu tür masraflar Proje tarafından karşılanacaktır. Bulunamayan / Ulaşılamayan mülk sahiplerine ve ikamet halindeki sahiplere ödenen tazminat, aynı prensipler baz alınarak net gelir hesabı ile ödenmekte ve bunun yanı sıra tüm parsel alanının azalan pazarlanabilirliğinden dolayı ek bir ödeme yapılmaktadır. Ancak, gaip mülk sahiplerinin Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

177 belirlenmesinde yaşanan zorluklar ve bu kişilerin görüşmelere katılma konusunda isteksiz olmaları Madde 27'ye bağlı olarak kamulaştırma kararının alınması sonucunu doğurmaktadır. Bulunamayan mülk sahiplerinin katılım konusundaki isteksizlikleri, alacakları tazminata itiraz etmeyeceklerini de ortaya koymaktadır. Bu nedenlerle, gaip mülk sahiplerinin anlaşma sürecine katılımının arttırılması ve YYEP in onlarla paylaşılması işi zorlu bir görevdir Kullanıcılar üzerindeki Etkiler Türkiye'de birçok farklı tarımsal alan kullanıcısı türü mevcuttur. Bunlardan ilki ve en yaygın olanı toprağı kullanan (eken) mülk sahibidir. Arazi üzerinde tek bir mülkiyete sahip/kullanıcılardan doğan sorunlar çok sınırlı olup; Proje için en az sorun teşkil eden kişilerdir. Kullanıcı/sahiplerin tapuyu bir ya da birden çok kişi ile paylaştığı ve bu diğer kişilerin yakın aile fertleri (eş ya da çocuk) olduğu durumlar da sorunsuz kategorisinde yer almaktadır. Mülk sahibi sayısı fazlalaştıkça ve bu sahipler içerisindeki bulunamayan sayısı arttıkça mülk sahibi/kullanıcısı için arazisini anlaşma yoluyla satmak zorlaşmaktadır. Mülk sahipleri/kullanıcıları arazileri için aldıkları tazminatı toprağı kullanmayan diğer tapu sahipleriyle paylaşacaklarından, arazi edinimi sonucu kaybettikleri geçim kaynaklarının yeniden yapılandırılmasına yardımcı olacak paranın yalnızca bir kısmını alabilmektedirler. Kamu arazisi kullanıcıları da taleplerini (köy muhtarı ya da diğer kişilerin beyanları ile) iletebilirler. Şahıs arazileri üzerinde de işgalciler olabilir. Bu kişiler genelde bulunamayan mülk sahiplerinin geride bıraktığı toprakları kullanmaktadır. Arazileri işgal edenler, ortakçılar ve kiracılar kullandıkları arazi için tazmin edilmeyeceklerdir. Şahıs arazilerinin mülkiyet sahibi olmayan kullanıcıları da birçok farklı sınıflandırmaya tabidir. İlk olarak, gaip mülk sahiplerinin geride bıraktığı toprakları eken kullanıcılar vardır. Bu kullanıcılar mülk sahiplerine ayni ya da nakdi olarak herhangi bir ödeme yapmamakta, ürünlerini de çok nadiren paylaşmaktadır. İkinci olarak, mülk sahipleri ile farklı türde anlaşmalar yapan ortakçılar vardır. Bu anlaşmalar girdi ve çıktılara bağlı olarak kullanıcı ve mülk sahibinin sorumluluk ve menfaatlerini belirlemektedir. Bazı durumlarda, mülk sahibi girdilerin (tohum, gübre, makine, vb.) önemli bir kısmını karşılamaktadır, bazı diğer durumlarda ise mülk sahibi toprağı kullanıcıya vermekte ve ürünün bir kısmını (genelde üçte birini) almaktadır. Kamu ve şahıs arazileri üzerindeki işgalci, resmi ve gayri resmi arazi kullanıcılarının boru hattının farklı kısımlarında inşaatın başlamasından kısa bir süre önce tespit edilmesi daha muhtemeldir. Arazi edinimi sürecinin başlaması ve arazi sahiplerinin adreslerinin belirlenmesinin tamamlanması ile mülk sahibi olmayanlar tarafından kullanılan parseller ortaya çıkacaktır. İnşaatın 5 yılı aşkın sürdüğü bir projede yeni kullanıcılar yıllık olarak ortaya çıkacaktır. Boru hattından haberdar olmalarının ardından, kullanıcı olmayan mülk sahiplerinin bir kısmı belirli parsellerde ekim yapmayı bırakabilecekken diğerleri, özellikle de işgalciler, tazminat alma beklentisi ile ağaç dikme ve inşa çalışmalarını arttırabilirler. Bu nedenle, arazi ediniminin planlanması aşamasında (ve Yeniden Yerleşim Eylem Planının tamamlanmasından önce) etkilenen parseller için bir kullanıcı listesi hazırlanması zordur. Ancak, arazinin diğer şahıslara ait olduğu durumlarda bile kullanıcılar ekili ürünler ve arazi üzerinde inşa ettikleri varlıklar için tazmin edileceklerdir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

178 6.7.3 İkinci Defa Kamulaştırmaya Tabi Parseller Üzerindeki Etkiler Mevcut bir boru hattından etkilenen parsel, aynı zamanda TANAP boru hattından da etkilenmekte olup; bu parseller toplam hektardan oluşmaktadır (Tablo 51). Bu alanın yüzde 13'ü (377 hektar) 48 metre çalışma koridorun içerisinde yer almaktadır; 282 hektarlık alanın da 36 metrenin içerisinde yer alacağı tahmin edilmektedir. İnşaat koridorunun Revizyon F'ye göre bazı parseller (25) korunan alanlar içerisinde yer alırken, 158 parsel de askeriye ile ilişkilendirilmektedir. Proje nin mühendislik tasarımının nihai revizyonları esnasında gerekli izinler askeri kurumlardan alınacaktır. Sosyo-ekonomik araştırma ekibi, yeni bir boru hattının inşasıyla ilgili olarak toplulukların ve PEİ lerin ciddi hassasiyetleri olduğunu belirtmektedir. İnsanlar, BTC dışındaki boru hattı deneyimlerinin olumsuz olduğunu ve inşaat faaliyetlerinin tamamlanmasının ardından arazinin uygun şekilde geri teslim edilmediğini belirtmiştir. TANAP tartışmasız, bu arazilerin sahip/kullanıcılarına özel önem vereceği gibi diğer arazilerin de iyi bir konumda sahiplerine geri verileceğini taahhüt etmektedir. üst hakkı tesis edilecek alan ve inşaat koridorunun 16 metrelik kısmındaki kullanım kısıtlamaları dikkate alınmaksızın, TANAP 36 metre koridorunun tamamının içinde kalan arazinin eski haliyle aynı şekilde sahiplerine geri verileceğini garanti etmektedir. Tablo 51: Mevcut Boru Hattı Olan Parseller ve Diğer Özellikleri Arazinin türü Etkilenen Parsel Sayısı Etkilenen Parsellerin Toplam Alanı 48 metre genişletilmiş koridor içindeki alan (ha) Korunan alanlar Mevcut boru hattı ve/veya BOTAŞ adına kayıtlı mevcut inşaat koridoru 1,414 2, Toplulaştırmaya tabi arazi 2,766 5, Askeri mülkiyete ait arazi CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP Bir şahıs arazisi üzerinde başka bir boru hattının mevcudiyeti PEİ ler için ciddi bir sorun teşkil etmektedir. Sosyo-ekonomik araştırma ekibi bu çekinceleri dile getirmektedir; insanlar BTC hariç diğer boru hatlarında, inşaat faaliyetleri tamamlandıktan sonra arazilerinin geri verilmesiyle ilgili olumsuz deneyimler yaşadıklarını belirtmektedir. Bu nedenle, TANAP bu parseller üzerindeki inşaat faaliyetlerine daha fazla önem verecek, ekili ürünler ve mallara hiçbir zarar verilmemesini sağlayacaktır. Bu parsellere erişim sağlayan arazilere inşaat faaliyetlerinin vereceği zararı asgari düzeye indirmek de TANAP için eşit öneme sahiptir. Tablo 52: Mevcut Boru Hattı Bulunan Parsellerin Dağılımı İl Parsel Sayısı Tekirdağ 1 Gümüşhane 2 Bilecik 3 Yozgat 16 Kırıkkale 22 Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

179 İl Parsel Sayısı Ankara 29 Balıkesir 45 Eskişehir 58 Bursa 66 Erzurum 95 Çanakkale 100 Sivas 120 Edirne 128 Kars 318 Ardahan 411 Total 1,414 CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP Mevcut bir boru hattı bulunan parsellerin üçte ikisinden fazlası (yüzde 69) 4 ilde yoğunlaşmaktadır: Sivas, Edirne, Kars ve Ardahan (Tablo 52 ve Şekil 49). Şekil 49: Mevcut Boru Hattı Bulunan Parsellerin İl Bazlı Dağılımı Kaynak: CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP Aslında, bu parsellerin yarısından fazlası yalnızca Kars ve Ardahan'da bulunmaktadır. Bu nedenle, bu iki ildeki arazi edinimi sürecine özel özen göstermek projeden etkilenen insanların arazilerinin geri verilmesiyle ilgili çekincelerini gidermeye yardımcı olacaktır. Mevcut boru hattı bulunan parsellerin sayısının birkaç ilde yoğunlaşması, Proje den etkilenen insanların çekincelerinin dinlenmesi ve bu çekincelerin giderilmesini temin etmek için harcanacak çabanın önemli bir göstergesidir. Proje nin arazi edinimiyle ilişkili etkileri, halihazırda boru hattı bulunan parsellerin daha büyük bir kısmı TANAP için gerekli olduğunda daha yoğun hissedilecektir (Şekil 50). Ardahan ilinin daha önce boru hatlarından etkilenen alanların tümünün yaklaşık üçte birini barındırdığını göstermektedir. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

180 Şekil 50: Mevcut Boru Hattı Bulunan Etkilenen Parsel Alanlarının İl Bazlı Dağılımı Kaynak: CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP Edirne, Erzurum ve Kars mevcut boru hatlarından etkilenen alanların tümünün yaklaşık yarısını barındırmaktadır. (Tablo 53). Tablo 53: Mevcut Boru Hattı Bulunan Parsellerin Toplam Alanı İl Parsel alanı (ha) Tekirdağ 1.65 Gümüşhane 2.63 Bilecik 5.96 Yozgat Bursa Balıkesir Sivas Ankara Eskişehir Kırıkkale Çanakkale Kars Erzurum Edirne Ardahan 1, Toplam 4, Mevcut boru hattı bulunan parsellerin sayısının yüksek olduğu iller, orantısız bir şekilde etkilenmektedirler (Tablo 54). Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

181 Tablo 54: 36 metre İnşaat Koridoru İçerisindeki Mevcut Boru Hattı Bulunan Parsellerin Alanı İl 36 metre içindeki alan (ha) Tekirdağ 0 Gümüşhane 1 Bilecik 1 Yozgat 5 Bursa 11 Kırıkkale 11 Balıkesir 12 Eskişehir 13 Ankara 13 Çanakkale 24 Sivas 24 Erzurum 38 Edirne 43 Kars 65 Ardahan 67 Total 328 Ardahan ve Edirne'de etkilenen tüm parsel alanının yüzde 67'den fazlası 36 metre genişletilmiş koridorun içinde yer almaktadır. Bu da 700'ü aşkın parsellin sahip/kullanıcıları için endişeye neden olacaktır. Birden çok boru hattından etkilenen araziler önemli ölçüde değerini kaybedecek olup; satışı son derece zor olacaktır. En azından, toplam hektarlık alan içinde irtifak hakkı için ödenen tazminat, etkilenen parsellerin azalan pazarlanabilirliğine ek artı bir değer katmaya çalışacaktır Toplumsal Kaynaklar Üzerindeki Etkiler Proje farklı türdeki kamu arazilerini etkilemektedir. Orman ve meraların kaybı PEİ lerin geçim kaynaklarını dolaylı olarak etkileyecek olup; bu etkiler aşağıdaki bölümlerde detaylandırılmıştır. Boru hattı, altyapı sistemlerini barındıran parselleri de etkilemektedir. Örneğin, 155 parselde sulama kanalı ve 50 parselde de yollar bulunmaktadır. Altyapıya ilişkin en önemli zarar küçük sulama kanalları söz konusu olduğunda meydana gelecektir. Bu durumun hafifletilmesi için boru hattı döşendiği gibi kanaldan yeniden su akışı hızlı bir şekilde sağlanacaktır. İnşaat kaynaklı kesintilerin tam olarak zamanlaması, ilgili yetkililer ve Proje den etkilenen insanlar ile yapılan işbirliği sonunda belirlenecektir. Böylelikle, tarımsal faaliyetlerin olumsuz etkilenmemesi sağlanacaktır. Bunlara ek olarak, telekomünikasyon ve elektrik kablolarının zarar görmesi sonucu belirli hizmetlerin dağıtımında aksamalar olma olasılığı mevcuttur. Ayrıca, inşaat araçlarının yoğun kullanımından kaynaklı olarak yolların kalitesinde de bozulmalar olabilmektedir. 48 metre inşaat koridoru içerisinde yer alan 11 parselin üzerinde mezarlık bulunmaktadır; Proje nin bir sonraki güzergah revizyonunda bu parsellerden kaçınılması muhtemeldir. Ayrıca, Köy Tüzel Kişiliğine ait, toplam 266 hektarlık 131 adet parsel bulunmaktadır; bunların yalnızca 27 hektarı 36 metre koridorunun içerisinde yer almaktadır. Bu araziler ve üzerlerindeki taşınmazlar Köy Tüzel Kişiliği Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

182 tarafından hazırlanan değerlendirmeye bağlı olarak tazmin edilecek ve doğrudan Köy Tüzel Kişiliğine ödenecektir Orman Arazilerinin Edinilmesinin Etkileri 48 metre çalışma koridorunda yer alan etkilenen orman arazileri aşağıdaki gibidir; Boru hattı hektar toprağı etkilemektedir. Bunun 769 hektarı orman toprağıdır; İl başına ortalama etkilenen alan 38 ha; İlçe başına ortalama etkilenen alan 12 ha; 36 metre içerisindeki orman alanı 577 ha; İl başına ortalama orman alanı 28,8 ha; İlçe başına ortalama orman alanı 8,7 ha; Yerleşim başına 36 metre için kaybedilen ortalama alan 1 ha. Etkilenen orman arazileri boru hattının iki kısmında yoğunlaşmaktadır: Bu kısımlar Bursa ve Sivas'ta yoğunlaşmaktadır (Şekil 51 ve Şekil 52). Şekil 51: Orman Arazilerinin Yoğunlaştığı Alanlar-1 (Bursa ve Kütahya) Kaynak: CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

183 Şekil 52: Orman Arazisinin Yoğunlaştığı Alanlar-2 (Sivas) Kaynak: CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP Orman arazilerinin boru hattının iki kısmında yoğunlaşması bu alanlarda yaşamakta olan Proje den etkilenen halk için olumsuz etkileri arttırmaktadır. Bu aynı zamanda, toplum bazlı etkilerin değerlendirilmesi ve geçim kaynağı kaybının olumsuz etkilerinin giderilmesine yardımcı olmak adına toplum bazlı yatırımların belirlenmesini kolaylaştırmaktadır. YYEP Fonu yönetimi kurulduğunda ve merkez/saha çalışanları atandığında, değerlendirme ve proje belirleme süreçleri katılımcı mekanizmalara odaklanarak başlayacaktır Ortak Meraların Ediniminin Etkileri Boru hattı geniş meraları etkilemektedir. Hayvancılık üzerindeki potansiyel etkiler hayvancılığın aileler için önemli bir gelir kaynağı olduğu bölgeler arasında nispeten eşit bir biçimde dağılmaktadır. Genel olarak incelendiğinde: Boru hattı toplamda hektarı etkilemektedir. Bunların 931 hektarı meradır; İl bazında etkilenen ortalama mera alanı 47 ha; İlçe bazında etkilenen ortalama mera alanı 14 ha; 36 metre içerisindeki toplam mera alanı 698 ha; İl bazında ortalama alan 35 ha; İlçe bazında ortalama alan 11 ha; Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

184 Yerleşim başı 36 metre için kaybedilen ortalama alan 1,2 ha; 16 metre içerisindeki toplam mera alanı 310 ha; İl bazında etkilenen meraların ortalama alanı 15 ha; İlçe bazında ortalama alan 5 ha; Etkilenen yerleşim başı boru hattı için kaybedilen ortalama mera alanı 0,5 ha. Proje için kaybedilen meralar Doğu Anadolu'da nispeten eşit bir dağılım göstermekte olup, Erzincan'da yüksek oranda yoğunlaşmaktadır (Şekil 53). Ardahan ve Kars'ta da orantısız ölçüde ortak mera kaybı mevcuttur. Bu iller ülkenin en yoksul illeri sıralamasında üst sıralarda olup; geçim kaynakları ciddi ölçüde hayvancılığa dayanmaktadır. İnşaat faaliyetleri boyunca hayvancılığa verilen zararın asgari düzeyde tutulması için özel önem gösterilecektir. Aynı zamanda, YYEP Fonu kurulduğunda, ortak meralara erişimini yitiren topluluklar üzerine odaklanılacak olup; ilgili geçim kaynağı kayıplarını gidermek için, Köy Tüzel kişiliği ilgili belediye bütçelerine nakit yardımlar dahil, toplum temelli yatırımlar hazırlanacaktır. Tüm bunlara ek olarak, Yıldız Teknik Üniversitesi hazırlanan bir tazminat planı bulunmaktadır. Bu plan, mera gelirlerinin kayıpları üzerine bir değerlendirmeyi de içermektedir. Köy Tüzel kişiliğine yapılacak ödemeler sırasında bu plan da dikkate alınacaktır. Şekil 53: Meraların Yoğunlaştığı Yerler (Ardahan, Kars ve Erzincan) Kaynak: CBS Veri tabanı 500 m parsel ve parsel sahibi verileri, TANAP 6.8 Tazminat Önlemleri Boru hattı, şahıs ve kamu arazilerini etkilemektedir; şahıs arazileri üzerindeki etkiler boru hattı boyunca dağılmış iken, orman ve mera kaybına yol açan etkiler belli bölgelerde yoğunlaşmıştır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

185 Özel mülkiyete ilişkin kayıpların hepsi araziye girilmeden önce geçim kaynaklarının yeniden yapılandırılması için Proje den etkilenen insanlara yapılacak ödemeler ile tazmin edilecektir. Kamu mallarının tazmini ise araziye giriş yapılmadan önce doğrudan ilgili kuruma ödenecektir. Meraların statüsü hazine arazisi olarak değiştirilecek olup; ilgili ödeme Kamulaştırma Kanunu Madde 30 a göre yapılacaktır. Orman arazileri için yapılan ödemeler 49 yıl sürmektedir. Özel mülk sahiplerinin tazmin edilmesi, nakdi ödemeler ve toplum merkezli programların geliştirilmesini kapsamaktadır. Yerleşimlerin çok büyük bir kısmı için kadastro çalışmaları yapıldığından, ülkenin geniş bir kesiminde artık zilyet bulunmamaktadır. Bazı mülk sahiplerinin arazi hakları ebeveynlerinin vefatını takiben kayıt altına alınmamış olabilir. TANAP, bu mirasçılara hisselerini kayıt altına aldırmak için destek sağladığında, arazi rızaen edinilebilecektir. Anlaşmaya varılamayan durumlarda, arazi kamulaştırılacaktır. Özel mülk sahipleri: Belirtilen durumlar için tazminat alır; Yer üstü tesisler için yapılan mülkiyet edinimi, 20 metre inşaat koridoru için alınan 3 yıllık irtifak (geçici irtifak tesisi) hakkı 16 metre inşaat koridoru için alınan daimi ve müstakil nitelikli üst hakkı Yapı/konutları için yerine koyma (ikame) değerini alacaktır; Kentsel arazileri için piyasa değerini alacaktır; Net gelir net gelir kapitalizasyonuna dayalı adil bir tazminat alacak ve her bir kırsal arazi için, pazarlanabilirliğin azalması nedeniyle ek ödeme alacaktır, Mülk sahipleri, şeffaflık ve eşit muamelenin tesis edilebilmesi için görüşmelere grup olarak davet edilir, Tazminatlar, TANAP'ın hazırlattığı ve AHK komisyonlarınca değerlendirilerek karara bağlanan değer tespitine göre verilir, Farklı kalitedeki arazilerin (sulu, kuru) taban değeri konusunda anlaşmaya varıldığında, arazi üzerindeki diğer mallar için de ödeme yapılır (ağaçlar, bağlar vb.), Karşılıklı olarak anlaşılmasını takiben 45 gün içerisinde banka hesaplarına ödemeler yapılır, Ödeme yapılmadan önce arazilere hiçbir şekilde girilmeyeceği temin edilir, Arazinin müşterek mülkiyete tabi olması durumunda, adlarına kayıtlı hisseye bağlı olarak ödeme yapılır, Mülk sahipleri isterlerse ikinci bir görüşmeye çağrılacaktır, Anlaşma sağlanamadığı hallerde kamulaştırma mahkeme kararına göre yapılmaktadır. Bu durumda; Mahkemenin atadığı bilirkişilerin değer tespitine bağlı olarak ödeme yapılacaktır; Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

186 Ayrıca: Mahkemenin belirlediği tazminat bedelinin tamamı, araziye giriş yapılmadan önce banka hesabına yatırılır. Arazinin kalıcı ve geçici edinimi ile süreçler benzerdir; Arazinin daimi ve müstakil üst hakları için ödenen tazminat miktarı satın alım fiyatına yakındır; Ekili ürünler için tazminat piyasa değerine bağlı olarak ödenecektir; İnşaatın ekili ürünlere ve taşınmazlara (ev, ağaç, bağlar) verdiği bütün zararlar tazmin edilir; 20 metre inşaat koridoru içerisindeki arazi, inşaat başlangıcından sonraki üç yıl içinde eski haline getirilip, ilk sahiplerine verilir; Geri kalan 16 metre eski haline getirilerek kullanım kısıtları ile birlikte ilk sahiplerinin kullanımına bırakılır. Kamu ve/veya şahıs arazileri üzerindeki kullanıcılar ile işgalciler, inşa ettikleri yapılar ve diktikleri ağaçlar da dahil olmak üzere arazi üzerinde sahip oldukları mevcut ürün ve taşınmazlar için tazminat alacaklardır. 6.9 Hak Sahipliği Matrisi Yukarıda bahsedilen yeniden yerleşimle bağlantılı etkiler için ödenecek tazminat miktarları detaylı bir biçimde aşağıdaki matrislerde sunulmuştur. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

187 TANAP Taahhüdü IFC Gerekleri Yasal Gerekler TANAP PROJESİ YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Tablo 55: Şahıs Arazileri Hak Sahipliği Matrisi Arazi Şahıs Arazileri Mülkiyet Şekli Tapulu Proje den Etkilenen Kişi veya Kuruluş Tazminat Arazi (Tapu ve/veya İrtifak Hakkı) Yapılar Mevcut Bitki/Meyvel er Ağaçlar/Ba ğlar Anlaşmaya Varılan Arazi Sahibi(Sahipleri) İlk Net Gelir Hesabı Yapı Maliyeti Piyasa Değeri Net Gelir Hesabı Değerlen dirici AHK Komisyonu AHK Komisyonu AHK Komisyonu AHK Komisyonu Arazi Sahibi Araziyi Kullanan Yararlanıcı (Araziyi işgal eden) Mekani zma AHK AHK AHK AHK İlke Net Gelir Hesabı Amortism anlı Yapı Maliyeti Piyasa Değeri Net Gelir Hesabı Kamulaştırılan Arazi Sahibi (Sahipleri) Değerlen dirici Mekani zma İlke Belgeli Kullanıcı Belgesiz Kullanıcı Üretici/Ortakçı Toplayıcı/Otlatıcı (Resmi Anlaşma ile) (Resmi Anlaşma olmadan) (Yetkisiz) (İzin verilen) Değerlen dirici Mekani zma İlke Değerlen dirici Bilirkişi AHK Uygun değildir. Uygun değildir. Bilirkişi AHK Komisyonu Bilirkişi AHK AHK AHK İnşaat Maliyeti. Piyasa Değeri Net Gelir Hesabı AHK Komisyonu AHK Komisyonu Bilirkişi AHK AHK AHK İnşaat Maliyeti. Piyasa Değeri Net Gelir Hesabı Bilirkişi AHK Komisyonu AHK Komisyonu AHK Komisyonu Mekani zma AHK AHK AHK İlk e Değerlen dirici Uygun değildir Mekani zma İlke Değerlen dirici Uygun değildir. Mekani zma İşlem Maliyeti Dikkate alınmamıştır. Dikkate alınmamıştır. Dikkate alınmamıştır. Dikkate alınmamıştır. Arazi (Tapu ve/veya İrtifak Hakkı)* Yapılar Mevcut Bitki/Meyvel er Ağaçlar/Ba ğlar İşlem Maliyeti Net Gelir Hesabı Amortism ansız Yenisiyle değiştirm e Maliyeti Piyasa Değeri Net Gelir Hesabı Gerçek Maliyet Bağımsız Çalışma Bağımsız Çalışma Bağımsız Çalışma Bağımsız Çalışma Makbuz AHK AHK AHK AHK AHK Net Gelir Hesabı Amortism ansız Yenisiyle değiştirm e Maliyeti Piyasa Değeri Net Gelir Hesabı Gerçek Maliyet TANAP AHK Hakkı bulunmamaktadır Hakkı bulunmamaktadır Hakkı bulunmamaktadır Hakkı bulunmamaktadır TANAP TANAP TANAP Makbuz AHK AHK AHK AHK Amortism ansız Yenisiyle değiştirm e Maliyeti Piyasa Değeri Net Gelir Hesabı Gerçek Maliyet TANAP TANAP TANAP Makbuz AHK AHK AHK AHK Amortism ansız Yenisiyle değiştirm e Maliyeti Piyasa Değeri Net Gelir Hesabı Gerçek Maliyet TANAP TANAP TANAP Makbuz AHK AHK AHK AHK Piy asa De ğeri Net Geli r Hes abı Ger çek Mal iyet Yapıların yenisiyle değiştirme Maliyeti ve ağaç ve bağların Net Gelir Hesabı Bağımsız Çalışma TANAP Makbuz - AHK AHK Yapıların yenisiyle değiştirme Maliyeti ve ağaç ve bağların Net Gelir Hesabı Piyas a Değe ri Net Gelir Hesa bı Gerç ek Maliy et Bağımsız Çalışma TANAP Makbuz - AHK AHK Projeden Etkilenen Kişi veya Kuruluş Tazminat Arazi (Tapu ve/veya İrtifak Hakkı)* Yapılar Anlaşmaya Varılan Arazi Sahibi(Sahipleri) İlke Net Gelir Hesabı Yenileme Maliyeti Değerlen dirici AHK Komisyonu AHK Komisyonu Arazi Sahibi Araziyi Kullanan Yararlanıcı (Araziyi işgal eden) Mekani zma AHK AHK Kamulaştırılan Arazi Sahibi (Sahipleri) İlke Net Gelir Hesabı Amortism anlı Tarihi Yapı Maliyeti Değerlen dirici Mekani zma İlke Belgelenen Kullanıcı Belgelenmeyen Kullanıcı Üretici/Ortakçı Toplayıcı/Otlatıcı (Resmi Anlaşma ile) (Resmi Anlaşma olmadan) (Yetkisiz) (İzin verilen) Değerlen dirici Mekani zma İlke Değerlen dirici Bilirkişi AHK Hakkı bulunmamaktadır Hakkı bulunmamaktadır Hakkı bulunmamaktadır Hakkı bulunmamaktadır Bilirkişi AHK Amortism ansız Yenisiyle değiştirm e Maliyeti TANAP AHK - Direkt Amortism ansız Yenisiyle değiştirm e Maliyeti TANAP Mekani zma AHK İlk e Değerlen dirici Mekani zma Yapıların yenisiyle değiştirme Maliyeti ve ağaç ve bağların Net Gelir Hesabı İlke Değerlen dirici Mekani zma Yapıların yenisiyle değiştirme Maliyeti ve ağaç ve bağların Net Gelir Hesabı Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

188 Mevcut Bitki/Meyvel er Ağaçlar/Ba ğlar İşlem Maliyeti Piyasa Değeri Net Gelir Hesabı Gerçek Maliyet AHK Komisyonu Bağımsız Çalışma Makbuz AHK AHK TANAP Piyasa Değeri Net Gelir Hesabı Gerçek Maliyet AHK Komisyonu Bilirkişi Makbuz AHK AHK TANAP Piyasa Değeri Net Gelir Hesabı Gerçek Maliyet AHK Komisyonu AHK Komisyonu Makbuz AHK - Direkt AHK - Direkt TANAP - Direkt Piyasa Değeri Net Gelir Hesabı Gerçek Maliyet AHK Komisyonu AHK Komisyonu Makbuz AHK AHK TANAP Piy asa De ğeri Net Geli r Hes abı Ger çek Mal iyet Bağımsız Çalışma TANAP Makbuz - AHK AHK Piyas a Değe ri Net Gelir Hesa bı Gerç ek Maliy et Bağımsız Çalışma TANAP Makbuz - AHK AHK * Orman ve mera kayıplarıyla bağlantılı topluluk düzeyindeki kayıpları karşılamaya yönelik ek tedbirler, YYEP Fonu tarafından finanse edilen Toplum Temelli Programlarda ele alınmaktadır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

189 TANAP Taahhüdü IFC Gerekleri Yasal Gerekler TANAP PROJESİ YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Tablo 56: Kamu Arazileri Hak Sahipliği (Hazine Arazileri ve Meralar) Arazi Mülkiyet Şekli Kamu Arazileri Hazine (Statüsü Hazine arazisine çevrilen Meralar Proje den Etkilenen Kişi veya Kuruluş Tazminat Arazi (Tapu ve/veya İrtifak Hakkı) İlke Arazi Sahibi Araziyi Kullanan Yararlanıcı (Araziyi işgal eden) Hazine Değerlendiric i Değeri Hazine tarafından belirlenmiş/kabul edilmiştir Mekanizm a AHK İlke Belgelenen Kullanıcı Belgelenmeyen Kullanıcı Üretici/Ortakçı Toplayıcı/Otlatıcı (Resmi Anlaşma ile) (Resmi Anlaşma olmadan) (Yetkisiz) (İzin verilen) Değerlendiric i Mekanizm a İlke Değerlendiric i Mekanizm a İlke Değerlendirici Mekanizm a İlke Değerlendiric i Uygun değildir. Uygun değildir. Uygun değildir. Mekanizm a Varlıklar Mevcut Bitki/Meyveler Değeri Hazine tarafından belirlenmiş/kabul edilmiştir Değeri Hazine tarafından belirlenmiş/kabul edilmiştir AHK AHK Uygun değildir. İşlem Maliyeti Dikkate alınmamıştır. Dikkate alınmamıştır. Son yasal değişikliklerle hak sahipliği tanınmıştır Son yasal değişikliklerle hak sahipliği tanınmıştır Son yasal değişikliklerle hak sahipliği tanınmıştır Dikkate alınmamıştır. Dikkate alınmamıştır. Arazi (Tapu ve/veya İrtifak Hakkı)* Hakkı bulunmamaktadır Hakkı bulunmamaktadır Varlıklar Mevcut Bitki/Meyveler Tüm kamu veya şahıs arazilerinin karşılığının tamamen ödeneceği anlaşılmaktadır. Politikalarda yer almakta ve tazminat almaya hakkı bulunmaktadır Politikalarda yer almakta ve tazminat almaya hakkı bulunmaktadır Yapıların yenisiyle değiştirme Maliyeti ve ağaç ve bağların Net Gelir Hesabı Piyasa Değeri Bağımsız Çalışma - Yapıların yenisiyle değiştirme Maliyeti ve ağaç ve bağların Net Gelir Hesabı Piyasa Değeri Bağımsız Çalışma - İşlem Maliyeti Gerçek Maliyet Makbuz AHK Gerçek Maliyet Makbuz AHK Proje den Etkilenen Kişi veya Kuruluş Tazminat Arazi (Tapu ve/veya İrtifak Hakkı) İlke Arazi Sahibi Araziyi Kullanan Yararlanıcı (Araziyi işgal eden) Hazine Değerlendiric i Değeri Hazine tarafından belirlenmiş/kabul edilmiştir Mekanizm a AHK İlke Belgelenen Kullanıcı Belgelenmeyen Kullanıcı Üretici/Ortakçı Toplayıcı/Otlatıcı (resmi Anlaşma ile) (resmi Anlaşma olmadan) (Yetkisiz) (izin verilen) Değerlendiric i Mekanizm a İlke Değerlendiric i Mekanizm a İlke Değerlendiric i Mekanizm a İlke Değerlendiric i Hakkı bulunmamaktadır Hakkı bulunmamaktadır Hakkı bulunmamaktadır Mekanizm a Varlıklar Değeri Hazine tarafından belirlenmiş/kabul edilmiştir AHK Yapıların yenisiyle değiştirme Maliyeti ve ağaç ve bağların Net Gelir Hesabı Yapıların yenisiyle değiştirme Maliyeti ve ağaç ve bağların Net Gelir Hesabı Yapıların yenisiyle değiştirme Maliyeti ve ağaç ve bağların Net Gelir Hesabı Mevcut Bitki/Meyveler Değeri Hazine tarafından belirlenmiş/kabul edilmiştir AHK Uygun değildir. Piyas a Değer i Bağımsız Çalışma YYEP Fonu Piyasa Değeri Bağımsız Çalışma YYEP Fonu Piyasa Değeri Bağımsız Çalışma YYEP Fonu İşlem Maliyeti AHK TANAP TANAP TANAP * Orman ve mera kayıplarıyla bağlantılı topluluk düzeyindeki kayıpları karşılamaya yönelik ek tedbirler, YYEP Fonu tarafından finanse edilen Toplum Temelli Programlarda ele alınmaktadır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

190 TANAP Taahhüdü IFC Gerekleri Yasal Gerekler TANAP PROJESİ YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Tablo 57: Kamu Arazileri Hak Sahipliği Matrisi (Diğer Devlet Kurumları) Arazi Mülkiyet Şekli Proje den Etkilenen Kişi veya Kuruluş Tazminat Arazi (Tapu ve/veya İrtifak Hakkı) Varlıklar Mevcut Bitki/Meyveler İlke Kamu Arazileri Diğer Kamu Kurum ve Kuruluşları Arazi Sahibi Araziyi Kullanan Yararlanıcı (Araziyi işgal eden) Devlet Kurumu veya Topluluk Değerl endirici Değeri Devlet Kurumu tarafından belirlenmiş/kabul edilmiştir Değeri Devlet Kurumu tarafından belirlenmiş/kabul edilmiştir Değeri Devlet Kurumu tarafından belirlenmiş/kabul edilmiştir Meka nizma AHK AHK AHK İlke Belgelenen Kullanıcı Belgelenmeyen Kullanıcı Üretici/Ortakçı Toplayıcı/Otlatıcı (Resmi Anlaşma ile) (Resmi Anlaşma olmadan) (Yetkisiz) (İzin verilen) Değerle ndirici Uygun değildir. Mekan izma İlke Değerlen dirici Uygun değildir. Mekan izma Son yasal değişikliklerle hak sahipliği tanınmıştır İlke Değerlend irici Uygun değildir. Mekani zma Son yasal değişikliklerle hak sahipliği tanınmıştır İlke Değerle ndirici Uygun değildir. Son yasal değişikliklerle hak sahipliği tanınmıştır İşlem Maliyeti Dikkate alınmamıştır. Dikkate alınmamıştır. Dikkate alınmamıştır. Dikkate alınmamıştır. Mekan izma Topluluk (Ortak Kayıplar) İlke Değerlendi rici Uygun değildir. Mekan izma Son yasal değişikliklerle hak sahipliği tanınmıştır Dikkate alınmamıştır. Arazi (Tapu ve/veya İrtifak Hakkı)* Varlıklar Mevcut Bitki/Meyveler İşlem Maliyeti Dikkate alınmamıştır. Politikalarda yer almakta ve tazminat almaya hakkı bulunmaktadır Politikalarda yer almakta ve tazminat almaya hakkı bulunmaktadır Hakkı bulunmamaktadır Yapıların yenisiyle değiştirme Maliyeti ve ağaç ve bağların Net Gelir Hesabı Piyasa Değeri Gerçek Maliyet Bağımsız Çalışma Makbuz - AHK Hakkı bulunmamaktadır Yapıların yenisiyle değiştirme Maliyeti ve ağaç ve bağların Net Gelir Hesabı Piyas a Değeri Gerçe k Maliye t Bağımsız Çalışma Makbuz - AHK Hakkı bulunmamaktadır Yapıların yenisiyle değiştirme Maliyeti ve ağaç ve bağların Net Gelir Hesabı Piyas a Değer i Gerçe k Maliye t Bağımsız Çalışma Makbuz - AHK Proje den Etkilenen Kişi veya Kuruluş Tazminat Arazi (Tapu ve/veya İrtifak Hakkı) Varlıklar Mevcut Bitki/Meyveler Arazi Sahibi Araziyi Kullanan Yararlanıcı (Araziyi işgal eden) Diğer Devlet Kurumu ve Topluluk İlke Değerl endirici Değeri Devlet Kurumu tarafından belirlenmiş/kabul edilmiştir Değeri Devlet Kurumu tarafından belirlenmiş/kabul edilmiştir Değeri Devlet Kurumu tarafından belirlenmiş/kabul edilmiştir Meka nizma AHK AHK AHK İlke Belgelenen Kullanıcı Belgelenmeyen Kullanıcı Üretici/Ortakçı Toplayıcı/Otlatıcı (resmi Anlaşma ile) (resmi Anlaşma olmadan) (Yetkisiz) (izin verilen) Değerle ndirici Uygun değildir. Mekan izma İlke Değerlen dirici Mekan izma İlke Değerlendiri ci Meka nizm a İlke Değerle ndirici Hakkı bulunmamaktadır Hakkı bulunmamaktadır Hakkı bulunmamaktadır Yapıların yenisiyle değiştirme Maliyeti ve ağaç ve bağların Net Gelir Hesabı Piyasa Değeri Yapıların yenisiyle değiştirme Maliyeti ve ağaç ve bağların Net Gelir Hesabı Mekan izma Yapıların yenisiyle değiştirme Maliyeti ve ağaç ve bağların Net Gelir Hesabı İşlem Maliyeti AHK TANAP TANAP TANAP Bağımsız Çalışma YYEP Fonu Piyasa Değeri Bağımsız Çalışma YYEP Fonu Piyas a Değeri Bağımsız Çalışma YYEP Topluluk (Toplu Kayıplar) İlke Değerlendi rici Hakkı bulunmamaktadır Mekan izma Yapıların yenisiyle değiştirme Maliyeti ve ağaç ve bağların Net Gelir Hesabı Piyas a Değer i Bağımsız Çalışma TANAP YYEP * Orman ve mera kayıplarıyla bağlantılı topluluk düzeyindeki kayıpları karşılamaya yönelik ek tedbirler, YYEP Fonu tarafından finanse edilen Toplum Temelli Programlarda ele alınmaktadır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

191 TANAP Taahhüdü IFC Gerekleri Yasal Gerekler TANAP PROJESİ YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI Tablo 58: Kamu Arazileri Hak Sahipliği Matrisi (Orman) Arazi Mülkiyet Şekli Kamu Arazileri Orman Proje den Etkilenen Kişi veya Kuruluş Arazi Sahibi Araziyi Kullanan Yararlanıcı (Araziyi işgal eden) Belgelenen Kullanıcı Belgelenmeyen Kullanıcı Üretici/Ortakçı Toplayıcı/Otlatıcı Orman İdaresi (Resmi Anlaşma ile) (Resmi Anlaşma olmadan) (Yetkisiz) (İzin verilen) Tazminat İlke Değerlendirici Mekanizma İlke Değerlendirici Mekanizma İlke Değerlendirici Mekanizma İlke Değerlendirici Mekanizma İlke Değerlendirici Mekanizma Arazi Değeri (Mülkiyet ve/veya irtifak) Değeri Orman İdaresi tarafından belirlenmiş/kabul edilmiştir AHK Uygun değildir. Uygun değildir. Varlıklar / Ağaçlar Mevcut Bitki/Meyveler Değeri Orman İdaresi tarafından belirlenmiş/kabul edilmiştir Değeri Orman İdaresi tarafından belirlenmiş/kabul edilmiştir AHK Dikkate alınmamıştır. Uygun değildir. Hak tanınmamaktadır Hak tanınmamaktadır AHK Dikkate alınmamıştır. Dikkate alınmamıştır. İşlem Maliyeti AHK Uygun değildir. Uygun değildir. Arazi Değeri (Mülkiyet ve/veya irtifak)* Hakkı bulunmamaktadır Hakkı bulunmamaktadır Varlıklar / Ağaçlar Mevcut Bitki/Meyveler Dikkate alınmamıştır. Politikalarda yer almakta ve tazminat almaya hakkı bulunmaktadır Politikalarda yer almakta ve tazminat almaya hakkı bulunmaktadır Yapıların yenisiyle değiştirme Maliyeti ve ağaç ve bağların Net Gelir Hesabı Piyasa Değeri Bağımsız Çalışma - Yapıların yenisiyle değiştirme Maliyeti ve ağaç ve bağların Net Gelir Hesabı Piyasa Değeri Bağımsız Çalışma - İşlem Maliyeti Gerçek Maliyet Makbuz AHK Gerçek Maliyet Makbuz AHK Proje den Etkilenen Kişi veya Kuruluş Arazi Sahibi Araziyi Kullanan Yararlanıcı (Araziyi işgal eden) Belgelenen Kullanıcı Belgelenmeyen Kullanıcı Üretici/Ortakçı Toplayıcı/Otlatıcı Orman İdaresi (resmi Anlaşma ile) (resmi Anlaşma olmadan) (Yetkisiz) (izin verilen) Tazminat İlke Değerlendirici Mekanizma İlke Değerlendirici Mekanizma İlke Değerlendirici Mekanizma İlke Değerlendirici Mekanizma İlke Değerlendirici Mekanizma Arazi (Tapu ve/veya İrtifak Hakkı) Değeri Orman İdaresi tarafından belirlenmiş/kabul edilmiştir AHK Hakkı bulunmamaktadır Hakkı bulunmamaktadır Hakkı bulunmamaktadır Varlıklar / Ağaçlar Mevcut Bitki/Meyveler Değeri Orman İdaresi tarafından belirlenmiş/kabul edilmiştir Değeri Orman İdaresi tarafından belirlenmiş/kabul edilmiştir AHK AHK Uygun değildir. Yapıların yenisiyle değiştirme Maliyeti ve ağaç ve bağların Net Gelir Hesabı Piyasa Değeri Bağımsız Çalışma YYEP Fonu Yapıların yenisiyle değiştirme Maliyeti ve ağaç ve bağların Net Gelir Hesabı Piyasa Değeri Bağımsız Çalışma YYEP Fonu Yapıların yenisiyle değiştirme Maliyeti ve ağaç ve bağların Net Gelir Hesabı Piyasa Değeri Bağımsız Çalışma YYEP Fonu İşlem Maliyeti AHK TANAP TANAP TANAP * Orman ve mera kayıplarıyla bağlantılı topluluk düzeyindeki kayıpları karşılamaya yönelik ek tedbirler, YYEP Fonu tarafından finanse edilen Toplum Temelli Programlarda ele alınmaktadır. Report No. GLD-PLN-LAC-GEN

192 7 HALKIN GÖRÜŞÜNÜN ALINMASI VE BİLGİLENDİRME 7.1 Giriş Bu bölümde arazi edinimi sürecinde izlenecek halk ve paydaş görüşü alma yöntemleri ile bu süreçten kaynaklanan uyuşmazlıkların çözümüne ilişkin şikayet mekanizmasına yer verilmektedir. TANAP projesinde, arazi edinimi etkinliklerinin tasarımında ve uygulanmasında etkilenen topluluklar da dahil, paydaşların görüşünün alınması yoluna gidilecektir. Bu görüş alma sürecinin amacı kamuoyunu, etkilenen toplulukları, kişileri arazi edinimi yöntemleri ve olası etkileri konusunda yeterli biçimde ve zamanında bilgilendirmektir. Yapıcı bir görüş alma süreci, bilgilendirmenin bütün paydaşların anlayabilecekleri biçimde yapılmasına bağlıdır. Bu şekilde arazi edinim sürecinde bilgilendirilmiş katılım sağlanabilinir. Etkili arazi edinimi planlaması için Projeden etkilenen kişiler, topluluklar ve ayrıca Proje yi olumlu veya olumsuz etkileyebilecek yerel ve ulusal yönetsel kuruluşlar, sivil toplum örgütleri ile diğer gruplara düzenli olarak danışılması gereklidir. Bu danışma süreci beklentilerin zamanlı ve saydam bir biçimde yönetilmesi için de gereklidir. Halkın ve paydaşların görüşlerine sürekli başvurulması sayesinde TANAP'ın tazminat paketlerini ve diğer etki azaltım önlemlerini tartışması mümkün olmaktadır. Halkın YYEP konusunda aydınlatılması ulusal ve uluslararası paydaşların plan üzerinde yorum yapmalarını sağlamaktadır. Bir şikayet mekanizmasının oluşturulması, Proje den kaynaklanan şikayetlerin yasal sisteme başvurmadan önce Proje ye özgü kanallardan çözülmesini sağlar. Dünya Bankasının İstem Dışı Yerleştirmeye ilişkin Operasyonel Politikası (OP/BP 4.12), IFC nin Arazi Edinimi ve İstem Dışı Yerleştirme Performans Standardı (PS 5) ve bunlara ilişkin kılavuzlarda fiziksel ve ekonomik yeniden yerleşim gerektiren projeler de görüş alma gerekliliklerine atıfta bulunulmaktadır.tanap kapsamında hiçbir topluluğun yerinin değiştirilmesi gerekmeyecektir, fakat Proje den kaynaklanacak arazi edinimi nedeniyle ekonomik etkiler oluşacaktır Arazi Edinimi için Görüş Alma Etkinlikleri Arazi edinimi sürecinde gerçekleştirilecek bütün görüş alma etkinlikleri, Proje için geliştirilen Paydaş Katılım Planına (PKP) uygun olacaktır. Dünya Bankası ve IFC rehberleri gereğince tüm paydaşların Projenin başlangıç aşamasında belirlenmesi gerekir. Paydaşlar belirlendiğinde Proje nin arazi edinim etkinlikleriyle ilgili konularda yerel makamlar, toplum önderleri ve diğer yerel kuruluşlar bilgilendirilecektir. Proje nin bütün saha yöneticileri ve personeli olası etkiler konusunda Projeden etkilenen kişilerle etkileşim içinde bulunacaklardır. Proje den etkilenecek taşınmazların envanterinin hazırlanmasından ve gerekli etkinliklerin sonlandırılmasına ilişkin kamu duyurusu yapıldıktan sonra, ilgili devlet kuruluşlarına, Proje den etkilenen alanlarda inşaat çalışmalarının veya yeni yapıların inşasının yasaklanması konusunda duyuru yapmaları sağlanacaktır. Bu, arazi ediniminden hemen önce boru hattının farklı bölümlerinde gerçekleştirilecektir. Ayrıca, hak sahipliği, tazminat oranları ve diğer haklar, uygulama 46 Proje bazı noktalarda toplulukların bütününü değil, bireysel haneleri etkileyebilir.

193 takvimi ve geçerli şikayet prosedürleri ile ilgili görsel içerikli bir arazi edinimi bilgi broşürü hazırlanarak etkilenen topluluklara ve paydaşlara dağıtılacaktır. YYEP'nin uygulanması sırasında etkilenen grup ve toplulukların geribildirimleri alınmasının yanı sıra katılımcı bir izleme ve değerlendirme çalışması yürütülecektir. Son olarak, YYEP bilgileri düzenli olarak güncellenecek ve gerekli durumlarda dağıtılacaktır Görüş Alma Etkinliklerinin Özeti Paydaşların Belirlenmesi ve Birincil Görüş Alma Proje hakkında bilgilendirmek için ön görüşmeler ulusal yetkili kuruluşlar ve ilgili il düzeyindeki yetkililerle tamamlanmıştır.. 20 ilde yürütülen bu görüşmelerin amacı Proje ile ilgili geribildirim almak ve yetkililerin boru hattının 2 km'lik koridoruna ilişkin temel kısıtlamalarını tanıtmaktır. 47 Uluslararası ve ulusal STK'larla yapılan toplantılarda bu kuruluşların geribildirimleri alınmıştır. YYEP hazırlanırken Projeden etkilenen kişilerin ve köy muhtarlarının katılımları sosyo-ekonomik araştırmalar çerçevesinde sağlanmıştır. Arazi edinimi faaliyetlerinin uygulanmasına katkıda bulunacak yerel kuruluşlara ek olarak, arazi edinimi etkinliklerinden etkilenecek diğer paydaş grupları ve ortak kaynaklara erişim kayıpları bu aşamada belirlenmiştir Proje Broşürünün Hazırlanması ÇSED sürecinin katılıma ilişkin ilk evrelerinde Proje, çevresel ve sosyal yönetim, arazi edinimi ve edinilecek arazi hakları hakkında teknik olmayan bilgiler ile şikayet prosedürü ve ilgili bilgileri bir broşür hazırlanmıştır. Bu broşür ÇSED sosyo-ekonomik çalışmaları sırasında yerel yetkililere ve Projeden etkilenen kişilere dağıtılmıştır Yerel Makamlarla Görüş Alma Sürecine Devam Edilmesi Harita ve Kamulaştırma Hizmetleri Yüklenicisi (HKHY) il ve ilçe tapu ve kadastro müdürlükleri, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri ve Orman ve Su İşleri Müdürlükleri ile görüşmeler gerçekleştirmiştir. Bu aşamada arazi değerlemesiyle ilgili tüm kamu ve kuruluşları ile özel kurum ve kaynaklardan bilgi talep edilmiştir. Toplanan bu veriler arazi edinimi görüşmeleri başlatılmadan önce değerleme girdisi olarak kullanılmıştır Arazi Edinimi ve Tazminat Hazırlık Rehberi (ATHR) Arazi sahipleriyle rızaen alım için yapılacak görüşmelere istinaden tebligat yasası hükümleri doğrultusunda maliklere gönderilecek çağrı mektubuna arazi edinimi ve tazminat rehberi de eklenecektir. Bu rehberin amacı arazileri edinim kapsamında bulunan PEİ'lere Proje ve hakları ile ilgili temel bilgiler vermektir. 47 Birinci tur toplantılarda görüş almak amacıyla 21 il ziyaret edilmiştir. Ancak, boru hattının Bulgaristan kesiminin çıkarılması sonrasında, Projeden etkilenen il sayısı 20'ye düşmüş, dolayısıyla bu değişiklikten sonra yapılan görüş alma faaliyetleri yalnızca Projeden etkilenen 20 ilde yürütülmüştür.

194 Çağrı Mektubu Arazi sahiplerinin adresleri belirlendikten sonra, arazi edinimine ilişkin kararın ve görüşme çağırısının yer aldığı mektuplar maliklere gönderilecektir. İlk davetiyenin adrese ulaşmaması ve geri dönmesi durumunda arazi sahiplerine ikinci kez davetiye gönderilecektir. Hazırlanan Çağrı mektubu ile birlikte gönderilecek Arazi Edinimi ve Tazminat Rehberi (AETR) Ek 7.1 de sunulmuştur Acele Kamulaştırma Öncesinde Bilgilendirme Toplantıları Gönüllü alım-satım amaçlı görüşmeler sonuç vermediğinde, ve/veya maliklere ulaşılamadığında Projenin inşaat amaçlı önünün açılması için; Kamulaştırma Yasasının 27. Maddesi uygulanmaktadır. Yasada süreçten önce herhangi bir toplantı düzenlenmesi öngörülmemekle birlikte, arazi edinilecek AHK tüm köylerde bilgilendirici toplantılar düzenleyecektir; toplantılarda kanunun 27. Maddesinin uygulanacağı belirtilecektir YYEP'nin Açıklanması YYEP, ilgili topluluklar ve Proje nin etkileyebileceği ulusal ve il bazında resmi kuruluş ve diğer paydaşlarla paylaşılacaktır. YYEP Türkçe ve İngilizce dillerinde hazırlanacağından tüm uluslararası ve ulusal STK'ların geribildirim vermeleri mümkün olacaktır YYEP'nin Güncellenmesi YYEP ve süreciyle gerekli güncellemeler ilgili paydaşlarla paylaşılacaktır AHK Şubelerinin Kurulması Ev Sahibi Ülke Anlaşmasının 16. Maddesi uyarınca, Devletin yerel düzeyde Arazi Hakları ile ilgili yükümlülüklerinin yerine getirilmesi için boru hattı güzergahı boyunca 10 AHK şubesi kurulacaktır. Bu şubelerin amacı Proje nin inşaat aşaması öncesinde ve devamında arazi edinim etkinliklerini yerinde yönetmektir. AHK şubelerine Proje yle ilgili düzenli bilgi, PKP ve Şikayet Mekanizması ile ilgili eğitimler verilecektir ÇSED Sürecinde Paydaşların Belirlenmesi ÇSED sürecinin başında masa başı çalışmaları sırasında paydaşların ilk listesi hazırlanmıştır. Bu aşamada TANAP'ın ileri dönemlerdeki etkinliklerinden etkilenecek veya Proje yi etkileme olasılığı bulunan kamu kurum ve kuruluşları, diğer ulusal ve yerel kuruluşlar, çıkar grupları ve topluluklar gibi farklı paydaşlar belirlenmiştir. Paydaşlar aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir: Ardahan, Kars, Erzurum, Erzincan, Bayburt, Gümüşhane, Giresun, Sivas, Yozgat, Kırşehir, Kırıkkale, Ankara, Eskişehir, Bilecik, Kütahya, Bursa, Balıkesir, Çanakkale, Tekirdağ ve Edirne illerinde boru hattı koridorunun 5 km içerisindeki yerleşim birimlerinde yaşayan ve boru hattı ile yardımcı tesislerinden doğrudan veya dolaylı etkilenecek Proje den Etkilenen Kişiler ve Topluluklar,

195 Proje den etkilenen ve Proje etkinliklerinin uygulanmasında etkisi bulunan ulusal, bölgesel, il ve ilçe düzeyindeki kamu kurum ve kuruluşları, Proje ile ilgili fikir ve görüşlerini açıklamak isteyen ve Proje nin getireceği yararlardan beklentileri olan Ticari Olmayan Sivil Toplum Kuruluşları, Proje ile ilgili fikir ve görüşlerini açıklamak isteyen ve Proje nin getireceği yararlardan beklentileri olan üniversiteler ve üniversite vakıfları, kooperatifler, yerel işletmeler, iş örgütleri, ticaret odaları gibi Çıkar Grupları, Birleşmiş Milletler, Dünya Bankası Grubu vb. Proje ile ilgili fikir ve görüş bildirmek isteyen Çok Uluslu ve Uluslararası Kuruluşlar ve Proje ile ilgili haber yapmak, görüş ve fikir bildirmek isteyen ulusal, bölgesel ve il ve ilçe düzeyindeki Medya Kuruluşları ÇSED Sürecinde Gerçekleştirilen İlk Görüş Alma Etkinlikleri ÇSED çalışmaları bağlamında Eylül 2012'de Harita ve Kamulaştırma Hizmetleri Yüklenicisi temsilcileri tarafından valiliklerle ve Planlama ve Koordinasyon Müdürlükleriyle toplam 40 erken aşama görüş alma toplantısı yapılmıştır. Devlet kurumlarıyla yapılan yazışmalarda proje güzergahının işlendiği 1/ ölçekli haritalar gönderilerek, 2 km genişlikteki koridorda mevcut ve planlanan yatırımlar ile varsa kısıtlamalar konusunda bilgi istenmiş ve bu kuruluşlar sürece katılmıştır. İlgili kuruluşların yanıtları toplanmış ve proje çalışmalarına dahil edilerek proje dokümanlarına eklenmiştir. İlk görüş alma etkinliklerinde Proje hakkında arka plan bilgisi, halkın görüşünün alınması süreci, Proje nin Türkiye'ye yararları, olası yatırım programları ve arazi edinimi konuları ile ilgili sorular gündeme gelmiştir.. Kamu kuruluşlarıyla yapılan toplantıların yanı sıra, Proje hakkında bilgi vermek ve Proje ye ilişkin kaygılarını ve önerilerini öğrenmek amacıyla Projeden etkilenen kişilerle ve diğer paydaşlarla Halkın Katılımı Toplantıları (HKT) düzenlenmiştir. Söz konusu toplantılar ilgili Çevre ve Şehircilik İl Müdürlükleriyle işbirliği içerisinde 21 ilde 25 Şubat - 11 Mart 2013 tarihleri arasında düzenlenmiştir. HKT kapsamında ilk etapta ziyaret edilemeyen 42 ilçe için ayrıca Mart 2013 tarihleri arasında bir dizi zorunlu kılınmamış HKT daha düzenlenmiştir. HKT nın duyurulması için çeşitli iletişim araçlarından yararlanılmıştır. Bakanlık tarafından zorunlu kılınan zorunlu toplantılar yüksek tirajlı bir ulusal gazetede ve ayrıca boru hattının geçtiği her ilde bir yerel gazetede ilan edilmiştir. Gazete ilanlarının yanı sıra, 63 kaymakamlık ile resmi yazışma yapılarak duyuru yapılmıştır. HKT'lerin yeri ve zamanı 5 km'lik koridor içerisindeki yaklaşık 500 yerleşim biriminin muhtarlarına telefonla ayrıca bildirilmiştir. HKT'lere katılım oranı ortalama %55.5 olmuştur. Davet edilen 503 köy içerisinden 279 köyün temsilcileri toplantılara katılmıştır. Toplantılara toplamda 1,250 kişi katılmıştır. HKT sırasında dile getirilen sorular özellikle arazi edinimi, Projeyle ilgili arka plan bilgileri / ayrıntılı bilgiler, arazilerin

196 göreceği hasar ve eski haline getirme çalışmaları, yerel ve ulusal doğal gaz kullanım olanakları ve Proje nin yaratacağı iş olanaklarında yoğunlaşmıştır. Arazi edinimine ilişkin sorular etkinliğin takvimi, değerleme süreci ve tazminatla ilgili yönetim sorumlulukları üzerinde yoğunlaşmıştır. Pek çok katılımcı arazi kullanıcılarının da tazminat programında dikkate alınıp alınmayacağını sormuştur. Proje den etkilenen bazı ilçelerin boru hattı projeleriyle ilgili önceden deneyimleri bulunmakta idi. Bunlar ayrıca arazilerin, ürünlerin ve taşınmaz varlıkların göreceği zarar ile muğlak ve adil olmayan tazminat uygulamaları ile ilgili kaygılarını dile getirilmiştir. Diğer bir kaygı konusu ise, önceki boru hattı projelerinde Proje yararların adil olmayan biçimde dağıtılması ve yüklenicilerin verdikleri sözleri yerine getirmemesi olmuştur. Toplantılarda, Proje nin etkilediği yerleşimlere doğal gaz verilmesi olasılığı konusunda da sıklıkla soru sorulmuştur ÇSED Sürecinde Köylerdeki Halkın Görüşlerinin Alınması Proje ile ilgili genel bilgi vermek, Projeden etkilenen kişi ve topluluklar hakkında sosyo-ekonomik veri toplamak ve Proje hakkındaki kaygılarını öğrenmek amacıyla köy ve mahalle düzeyinde görüş alma etkinlikleri düzenlenmiştir. Bu bağlamda, aşağıda içeriği verilen çeşitli sosyoekonomik araştırma yapılmıştır: Boru Hattı Araştırması (17 Haziran - 10 Temmuz, 2013): Muhtarlara ve hanelere iki farklı anket uygulanmıştır. Toplamda 267 yerleşim biriminde ve hanede anket uygulanmıştır. Her iki anketin amacı masa başı çalışmalarında belirlenen konular hakkında sosyoekonomik veri toplamak, katılımcıların boru hattı ile ilgili görüşlerini, bilgi düzeylerini ve Proje hakkındaki beklentilerini ve kaygılarını öğrenmek. Anketlerin yanı sıra kadınlarla, gençlerle ve balıkçılarla toplamda 85 odak grup gerçekleştirilmiştir. Odak grup görüşmelerinin amacı anket çalışması yapılmayan grupları bilgilendirmek ve bu gruplardan veri toplamak. Boru hattı araştırması için ziyaret edilen bütün ilçelerde 151 kilit bilgi kaynağı ile derinlemesine mülakatlar yapılmıştır. Kilit bilgi yerel sorumluları (örn. kaymakamlar ve belediye başkanları) ve ilgili yerel kuruluş ve derneklerin Bu görüşmeler, kilit bilgi kaynaklarının Proje konusunda aydınlatılması ve görüş ve yorumlarının. Yer Üstü Tesis, Kamp ve Boru Stok Sahaları Araştırması (24 Eylül - 11 Ekim 2013): Boru hattı araştırmasına benzer şekilde, muhtarlara (115 muhtar) ve hanelere (393) anket uygulanmıştır. Bunun yanı sıra, kadın ve erkeklerle 198 odak grup görüşmesi yapılmıştır ÇSED Sürecinde STK'larla ve Çıkar Gruplarıyla Gerçekleştirilen Toplantılar 12, 13 ve 15 Kasım 2013 tarihlerinde uluslararası/ulusal STK'larla ve derneklerle toplantıları düzenlenmiştir. Bu toplantıların amaçları aşağıdaki gibidir: tanıtıcı bilgiler vermek, PKP'yi sunarak geribildirimlerini ve yorumlarını almak

197 Proje ile ilgili sorularını/yorumlarını/önerilerini almak. Bu üç toplantıya 270 ulusal ve uluslararası paydaş yalnızca 34'ünü temsilen 45 kişi katılmıştır. En fazla soru ve geribildirim Proje ile ilgili ayrıntılı bilgi bunu takiben en fazla sosyal ve çevresel konularda soru sorulmuş ve geribildirimde bulunulmuştur. Toplantılara katılan paydaşların çoğunluğu (%78) Proje hakkında bir tutum içerisinde idi. oran şaşırtıcı. Paydaşların %11'i Proje bütünüyle desteklerken, %5'i desteklemekte ve %6'sı desteklememektedir. olumsuz bakan grubun temsilcileri, desteklememelerinin temel nedeninin önceki boru hattı projeleriyle deneyimleri olduğunu kaydetmişlerdir. 7.3 YYEP Kapsamında Gerçekleştirilen Toplantılar Golder YYEP sosyal ekibi tarafından 20 Şubat - 5 Mart 2014 tarihleri arasında etkilenen arazilerin sahipleri/ kullanıcıları arasında bir sosyoekonomik araştırma yapılmıştır. Bu araştırmanın ve sonuçları bu raporun 5. Bölümünde Araştırma sırasında katılımcılara Proje ve bağlantılı arazi edinimi ile ilgili bilgi verilmiştir. Proje broşürleri hane ve yerleşim düzeyinde dağıtılmıştır. Kadınlarla (17) ve muhtarlarla (135) odak grup görüşmeleri gerçekleştirilmiştir. Katılımcıların arazi edinimi kaygıları etkilenen hanelere 876 anket uygulanmıştır; katılımcıların %57'si (502 kişi) arazi edinimi süreci hakkında daha fazla bilgiye ihtiyaç duyduklarını bildirmişlerdir. Bu araştırma sırasında dile getirilen başlıca kaygı ve konular ve bunların oranları Tablo 59'da sıralanmıştır. Tablo 59: Sık sorulan sorular Konular % Arazilerimiz için ne kadar para ödeneceğini ne zaman öğrenebiliriz? 61.0 Arazi edinimi/kamulaştırma faaliyeti ne zaman başlayacak? 59.2 Arazimi yeniden ekebilecek miyim? 53.0 Arazimin ne kadarı etkilenecek? 49.2 Ödemeler ne zaman yapılacak? 40.2 Arazi edinimi süreci gönüllü satış anlaşmaları temelinde mi yürütülecek yoksa acele kamulaştırma mı yapılacak? Ektiğim Hazine arazi için tazminat alacak mıyım? 15.9 Kaynak: YEP Sosyoekonomik Araştırma Sonuçları, 2014 Katılımcıların çoğu (% 61'i) arazi kayıplarını tazmin etmek için ödenecek paranın miktarı ile ilgili bilgi Dile getirilen diğer önemli arazi edinimi çalışmalarının başlama tarihi ve inşaat aşamasında kullanılacak arazilerin yeniden ekilip ekilemeyeceği %30'u konular dışında eski haline getirme çalışmaları yapılması durumunda arazilerinin bundan nasıl etkileneceği konusunda bilgi istemişlerdir. 25.5

198 Etkilenen kişilerin ( kaygılarının öğrenilmesinin yanı sıra, kendilerine mevcut şikayet sistemi ve TANAP'la hangi yollarla konusunda bilgi verilmiştir. 48 Sosyoekonomik araştırma katılımcılardan çoğunun arazi edinimi süreci ve yasal çerçevesi konusunda pek az bilgi sahibi oldukları gözlemlenmiştir. tarafından gerçekleştirilecek varlık envanter çalışmaları sırasında, bütün (malikler ve/veya kullanıcılar) AHK tarafından için davet edilmeden önce arazi edinimi süreci hakkında bilgilendirilecek ve kendilerine Arazi Edinimi ve Tazminat Rehberi (ATHR) verilecektir. ATHR'de etkilenen kişilerin hakları, arazi edimini süreci ve bu süreç için geçerli yasal çerçeve ile ilgili bilgiler yer alacaktır Kamuoyunun YEP Konusunda Aydınlatılması TANAP, Dünya Bankası ve IFC gerekliliklerini yerine getirmek amacıyla YYEP'nin IFC'nin resmi değerlendirmesinden en az 60 gün önce kamuoyunun erişimi için Dünya Bankası Bilgi Merkezine teslim edilmek üzere hazır edilmesini sağlayacaktır. TANAP ayrıca YYEP'nin yerel dilde Proje paydaşlarına (ilgili bakanlıklar, farklı devlet kurumlarının il müdürlükleri, valilikler ve kaymakamlıklar, üniversiteler vb.) dağıtılmasını sağlayacaktır. Ayrıca, YYEP'nin yönetici özeti İngilizce ve Türkçe dillerinde hazırlanacaktır. Yerel dilde hazırlanan yönetici özeti çoğaltılarak 570 yerleşimin bütünündeki toplum liderleriyle paylaşılacaktır. Birinci ve ikinci turu için hazırlanacak davetiyelerde Proje bilgilendirme özetinin yanı sıra arazi edinimine ilişkin detaylı ve spesifik bilgilere yer verilecektir. YYEP fonu oluşturulup işlevsel hale geldiğinde, orman ve mera arazilerini kaybedecek olup geçim kaynaklarında kayıplar meydana gelecek topluluklar belirlenecektir. Belirlenen topluluklarla YYEP tarafından finanse edilecek yatırımların tasarımı ve uygulanması için seçilen topluluklarla işbirliği anlaşmaları yapılacaktır. İlgili tarafların YYEP ile ilgili her türlü geribildirimleri (soru ve kaygılar) yazılı olarak alınacaktır. 60 günlük sürenin ardından, alınan bütün geribildirimler gözden geçirilecek ve paydaşların geçerli yorumlarını plana entegre etmek ve sorulara yanıt vermek için gerekli adımlar atılacaktır Arazi Edinimi ve Tazminat Rehberi Anlaşmaya çağrılan bütün PEİ'lere, Projeden etkilenen bütün yerleşim birimlerinin muhtarlarına ve güzergah üzerinde Projeden etkilenecek diğer taraflar için çeşitli bilgilendirme noktalarına dağıtılmak üzere arazi edinimi sürecine ilişkin bilgiler içeren Arazi Edinimi ve Tazminat Rehberi (ATHR) hazırlanmıştır. ATHR aşağıdaki konularla ilgili bilgiler içermektedir: Proje tanımı; Yasal gereklilikler de dahil arazi ediniminde izlenecek yol; 48 Sosyoekonomik araştırmanın yapıldığı sırada henüz hiçbir AHK şubesi kurulmamış idi; dolayısıyla, Projeden Etkilenen Kişilere kendi bölgelerindeki AHK şubelerinin irtibat bilgileri verilememiştir. Ancak, AHK müzakere davetiyeleri gönderilmeden önce veya davetiyelerin gönderilmesine paralel olarak bütün PEK'leri ve toplulukları kurulan şubeler konusunda bilgilendirecektir.

199 Tazminat için seçilebilirlik (hak etme) koşulları; Proje kapsamında kaybedilecek varlıkların tazmini için değerleme ve Malik ve kullanıcı PEİ'ler tarafından dile getirilen başlıca kaygıların ve soruların yanıtları. ATHR kamulaştırma rızaen anlaşma görüşmeleri öncesinde resmi çağrı mektupları ile birlikte arazi sahiplerine gönderilecektir AHK Personeli için Eğitim TANAP, daha önceden uygulanmış benzeri pek çok boru hattı projesinin arazi edinimi konusunda belirli bir uzmanlık edinmiş durumdadır. Arazi edinimi çalışmalarını yürütecek AHK saha yöneticileri, sahada bu konuda deneyimli kişiler ve uzmanlar arasından seçilecektir. Ancak, arazi edinimi faaliyetlerinin, uluslararası iyi uygulamalar kapsamında daha iyi yürütülebilmesi amacıyla bu yöneticilere ve personele YYEP ile ilgili güncel bilgiler ve düzenli eğitimler verilecektir. Eğitimlerle AHK personelinin iletişim, anlaşma ve anlaşmazlık çözümü becerileri artırılacaktır PEİ'lerle Görüşmeler Davetiye mektuplarının gönderilmesinden sonra, AHK'da oluşturulacak uzlaşma komisyonları Projeden etkilenen yerleşimleri ve PEİ'leri bireysel olarak ziyaret edeceklerdir. Yerleşim düzeyindeki toplantıların amacı, arazi edinimi süreci, araziler ve diğer taşınmaz varlıklar için değerleme stratejileri, tazminat için yasal usuller ve hak sahipliği hakkında genel bilgiler vermektir. Uzlaşma ekipleri yerleşim düzeyinde toplantılara ek olarak PEİ'lerle bireysel toplantılar yaparak Proje kapsamında kaybedilecek varlıklar için belirlenen değerler üzerinden uzlaşma görüşmelerini yürüteceklerdir. Bu YYEP in hazırlanmakta olduğu sırada Kars, Erzurum ve Erzincan da 3 adet AHK yerel şubesi PEİ lerle danışma etkinliklerini başlatmıştır. Diğer dört yerel AHK şubesi Sivas, Yozgat, Ankara ve Eskişehir de Temmuz 2014 te ve bunları izleyen dönemde de Mustafa Kemal Paşa, Biga ve Trakya da üç yerel AHK şubesi daha kurulacaktır. Yerel AHK şubeleri Proje hakkında ayrıntılı bilgilendirme ve Proje arazi edinimi hakkında bilgi paylaşımına başlamış bulunmaktadırlar. Kars, Erzurum ve Erzincan da yapılan görüşmelerin çoğunda PEİ lerin daha önceki boru hattı projelerinde zorluklar yaşadıkları ve TANAP projesinde benzer sorunlar ortaya çıkmadan önce önlemler alınmasını bekledikleri ortaya çıkmıştır Görüşmeler Sonrası İzlenecek Geribildirimlerin Yönetimi Bilgilendirme ve uzlaşma görüşmeleri ve sonrası yerel AHK şubeleri tarafından yazılı ve sözlü (telefon hattı veya yüz yüze görüşmeler sonucu) iletilen yorumlar toplanarak kaydedilecektir. Kaydedilen geribildirimler, alınması gereken önlemler açısından gözden geçirilecek ve gereği yapılacaktır. 7.4 Arazi Edinimi Sırasında AHK Tarafından Benimsenecek Yaklaşım Türkiye'de daha önce uygulanan boru hattı projeleri nedeniyle, Projeden etkilenen kişilerin bazıları yürütülecek arazi edinimi sürecini bilmektedir. Bu nedenle, AHK'nın benimseyeceği yaklaşımın

200 saydam, katılımcı ve en yüksek standartlara uyması önemlidir. TANAP'ın arazi edinimi konusunda ulusal ve uluslararası standartları yerine getirme konusundaki bağlılığına paralel olarak AHK yaklaşımında şunları benimseyecektir: Arazileri etkilenecek tüm PEİ'lerle saydam, zamanında ve tutarlı bilgi paylaşılması, PEİ'lere arazi ve diğer taşınmazların değerleme yöntemleriyle ilgili ayrıntılı ve anlaşılır bilgi sağlanması, Değer tespit komisyonlarının her bir parseli ayrı ayrı değerlendirdikleri ve Proje nedeniyle kaybedilecek tüm taşınmazları güncel fiyatlara göre değerlendirileceği konusunda PEİ'lerin inandırılmaları, YYEP'nin yerel dilde ilgili paydaşlara eksiksiz açıklanması Arazi edinimi sürecinde görevlendirilen personelin düzenli aralıklarla YYEP konularında eğitilmesi, Görüş alma ve uzlaşma/pazarlık toplantılarının AHK şubelerinde değil, Projeden etkilenen yerleşim birimlerinde gerçekleştirilmesi ve Kamulaştırma bedelleri ile ilgili anlaşmazlıkları azaltabilmek için mahkeme bilirkişilerinin değerlemeleri ile AHK'nın ilk değerlemelerinin karşılaştırılmasına yönelik bir mekanizma oluşturulması. 7.5 Şikayet Mekanizması Gerekçe Pek çok proje, projeden doğacak olumsuz etkilerin ve bunların giderilmesi için yapılacaklar konusunda şikayet Ancak, TANAP gibi km'lik bir güzergah üzerinde 20 ilde 'in üzerinde etkileyen bir boru hattı projesinde, sayıları kaç olursa olsun AHK şubelerine ulaşmaları zor olacaktır. PEİ ler sorunlarının çözümü için uzun mesafeler gitmek istemeyebilirler. PEİ'ler kendileriyle hemen ilgilenileceğine inanmazlarsa şubelerle iletişim kurmayabilirler. Bu nedenle etkinin fiziksel yeri ile bu şubeler arasındaki mesafenin sınırlı olması önemlidir. İnşaat aşamasında, boru hattı güzergahının farklı kesimlerinde zarar oluşması olasıdır. Bunlar proaktif biçimde izlenerek zarar ortaya çıkar çıkmaz tazmin edilmesi sağlanacaktır. İnşaat çalışmaları başladığında Yüklenici yeni erişim yolları inşası ve mevcut yolların genişletilmesi için daha fazla araziye ihtiyaç duyabilir. Bu nedenle, ilgili arazi edinimi etkinliklerinden doğabilecek olası olumsuz etkiler yalnızca şikayet mekanizmasına bağlı kalmaksızın proaktif bir şekilde izlenecektir. Bu proaktif süreçle, inşaat başlar başlamaz Proje den kaynaklanabilecek olumsuz etkiler ve alınması gerekli önlemler hane ve/veya topluluk düzeyinde belirlenecektir. Bu proaktif süreçte Türkiye'de arazi edinimi konularında çok deneyimli bir grup danışman güzergah üzerinde sürdürülecek inşaatı izleyerek PEİ'ler ve etkilenen topluluklarla çalışacaktır. Bu yerel danışmanlar Proje nin iç izleme mekanizmasının kilit öğeleri olacak ve dış izleme mekanizmalarıyla yakın işbirliği içerisinde olacaklardır. Kadınlar genellikle şikayetlerini dillendirmezler ve üzenlikle AHK şubelerine gitmeye veya telefonla aramaya isteksiz olabilirler. Proaktif izleme süreci, (erkekleri olduğu kadar) Proje ve/veya inşaat

201 etkinlikleri nedeniyle güçlük yaşaması olası kadınları da saptayacak ve kaygılarını giderici uygun önlemleri alacaktır. Türkiye'de uygulanan diğer projelerden edinilen deneyimler, "şikayet Formları"nda yer alan öğelerin şikayetlerle ilgili olmadığını, daha çok bireysel veya topluluğa ait istek ve dilekleri içerdiğini göstermektedir. Sözgelimi, projeden etkilenen kişiler inşaat sahasında bulunan iş makinelerini pazardan evlerine yapı malzemesi taşımak veya arazilerinde kazı yapmak için kullanmak isteyebilirler. Toplum liderleri okullarının veya köy altyapısının onarılmasını dilemektedir. Özel sektör yatırımcısı genellikle bu tür dilekleri reddedememekte, fakat bu durumda da projelerle ilgili olmayan benzer dileklerin sayısı giderek artmaktadır. İzlenecek proaktif yaklaşımla, bireysel ve toplulukla ilgili talepler yönlendirilecek, bu şekilde gerçekleştirilecek toplum temelli destek çalışmalar ile; kamu ortak kullanımındaki kaynaklara (mera alanları, orman alanları ve/veya su kaynakları vb.) erişim kaybından ortaya çıkan geçim kaynaklarındaki kayıplar karşılanacaktır. Proje den Etkilenen Kişilerin (haklarının dışında ve ötesinde) bireysel taleplere karşılık verilmesi, Proje den etkilenen özel mülkiyete tabi arazi miktarının ülke ortalamasını çok üzerinde olduğu (ve dolayısıyla belirli bir topluluk içerisinde bazı hanelerin orantısız biçimde etkilenmesiyle neticelendiği) durumlarda söz konusu olabilecektir. Proaktif bir yaklaşım benimsenmezse, ister doğrudan veya ister dolaylı etkilenecek olsun, boru hattı güzergahında kalan her topluluğun ve buralardaki hanelerin Proje tarafından reddedilecek taleplerde bulunmaları ve halkla Proje arasında gerilim doğması olasılığı vardır. Bu nedenle, bireylere ve/veya topluluklara yönelik yardım ölçütlerin belirlenmesi önemlidir. YYEP Fonu oluşturulduğunda ilgili toplulukların da görüşü alınarak son hali verilecek olmakla birlikte, bu ölçütler aşağıdakileri içerebilir: Topluluk temelli destek yalnızca orman, mera arazilerine ve/veya su kaynaklarına doğrudan erişimini yitiren yerleşim birimlerine sağlanacaktır; Erişim kaybı, Proje den etkilenen bu kaynakları kullanan toplulukların geçim kaynaklarındaki kayıp ölçülebilir, orantılı ve kayda değer olmalıdır ki; bu toplulukların Proje nedeniyle özel arazilerini kaybetmiş olmaları da gerekmez. Toplum kaynakları üzerindeki topluluk temelli etkilerin kayda değer olması, bir köydeki hanelerin çoğunluğunun örneğin hayvanlarını Proje den etkilenen merada otlatarak, geçici veya kalıcı olarak etkilenecek sularda balıkçılık yaparak veya orman işçisi olarak etkilenen ormanlık alandan odun veya bitki toplayarak geçimlerini sağlamaları durumunda söz konusudur 49 ve Proje den Etkilenen Kişilere ve diğer topluluk üyelerine kaybedilen varlıkların dışında ve ötesinde destek verilmesi, edinilen parsel sayısının ulusal ortalamayı %20 oranında aştığı ve/veya inşaat etkinliklerinin çok sayıda evi, bahçeyi veya diğer taşınmaz varlıkları etkilediği durumlarda değerlendirilir. 49 Varılacak hükümlerin göreli olacağı kuşkusuzdur; fakat 6. Bölümde verilen CBS verilerinde etkilenen mera ve orman alanlarının yoğunlukta olduğu bölgeler (iller, ilçeler ve köyler) gösterilmektedir. Mühendislik tasarımının bir sonraki aşaması tamamlandığında ilgili bilgiler elde edilmiş olacaktır. Bu sayede, potansiyel etki boyutunun büyük olacağı toplulukları belirlemek mümkün olacaktır. Bu bölümde belirtilen önalıcı (proaktif) izleme ekibi, daha sonra toplum temelli bir diyalog başlatarak seçilen topluluklarda geçim kaynaklarının gerçekten etkilenip etkilenmediğini ve etkilenecek ise bu toplulukların Projeden beklediği uygun karşılığı belirleyecektir.

202 7.5.2 Şikayet Süreci Uluslararası standartlara uygun olarak, TANAP'ın şikayet giderme çerçevesi; Proje den Etkilenen bütün insanların maliyet yükü getirmeksizin şikayet, dilek ve/veya istekte bulunmalarını ve bunlara zamanında ve doyurucu çözüm getirilmesini sağlayacaktır. Ayrıca, IFC'nin Yeniden Yerleştirme El Kitabından ifade edildiği üzere, TANAP, kadınların ve savunmasız grupların şikayet giderme süreçlerine eşit derecede erişebilmeleri adına bu gruplara özel olanaklar sağlamak durumunda kalabilir. Bu olanaklar arasında; kadınların veya savunmasız grupların şikayet giderme sürecini kolaylaştırmak amacıyla işe alınmaları, kadınların veya diğer savunmasız bireylerin çıkarlarını temsil eden grupların sürece katılmaları sayılabilir. TANAP ayrıca ana dili Türkçe olmayan veya Türkçe "ikinci dili" olan gruplarla yerel liderleri aracılığıyla iletişim kurma konusunda hazırlıklı olmalıdır. Okuryazar olmayanların oranının çok yüksek olduğu ve özellikle kadınların kaygılarını ifade etmelerinin engellendiği durumlarda şikayet mekanizmasının işe yaramayacağının ayırtında olunmalıdır. Bunun yanı sıra, yoksullar ve okuryazar olmayanların internet erişimleri olmayacağı için, bu grupların web tabanlı ve yazılı şikayet araçlarını kullanamayacakları unutulmamalıdır. Proje bu hususları dikkate alacak ve bu tür durumlardan kaçınmak için özel özen gösterecektir. Bütün PEİ'lere ve projeden etkilenen topluluklara şikayet, dilek veya istekte bulunmak için kullanılabilecek farklı araçlar konusunda bilgi verilecektir. Bu isteklere/dileklere YYEP Fonu Yönetim Kurulunun oluşturduğu ölçütlere göre yanıt verilecek olup bu ölçütlerin topluluk düzeyinde olması ve orman, mera vb. alanlara erişimin kaybından kaynaklanan kayıpları gidermesi umulmaktadır. Proje tarafından izlenecek şikayet prosedürü Şekil 54'te gösterilmiştir.

203 Şikayetin Alınması (sözlü veya yazılı olarak) Şikayet kaydına tarih girilmesi Şikayetin Tamamlanması Eylem Formu Şikayetin Gerekçeliğinin çekliğinin Belirlenmesi Gerekçeli Gerekçesiz Uzun süreli düzeltici Eylem oluşturulması Şikayet Topluluğun/b ireylerin isteği Takip detaylarının belirlenmesi Hemen Eylem Bölümü doldurularak Sorumluluk Atanması Topluluk desteğinin ayrı izlenmesi takibi Şikayetçinin önerilen düzeltici eylem hakkında bilgilendirilmesi Düzeltici eylemin uygulanması Alınan eylem şikayeti giderdi Hayır Düzeltici eylem için ek takip ihtiyacının belirlenmesi Evet Şikayet kaydına tarih girilmesi Evet Düzeltici eylem şikayeti giderdi Hayır Şikayetçinin önerilen düzeltici eylem hakkında bilgilendirilmesi Şikayetçi Formunun Kapatılması Şekil 54: TANAP ın Şikayet Prosedürü

204 Toplulukların kaygı ve taleplerini, paydaşların aktif ve saydam katılımıyla yönetmek amacıyla TANAP tarafından bir Şikayet ve Uyuşmazlık Giderme Prosedürü uygulanmaktadır. Bu prosedürün bir parçası olarak, şikayetlerin kaydedilmesi için ücretsiz bir telefon hattı açılacak ve bir şikayet kayıt formu hazırlanacaktır (Şekil 55 ve Şekil 56). Girilen her şikayet, TANAP merkezi şikayet veritabanına kaydedilecektir. Yazılı şikayetler Şikayet Kayıt Formu kullanılarak ya da aşağıdaki bilgileri dilekçede veya e- postada belirtmek suretiyle yapılacaktır: Adı, soyadı; Varsa kurumu ve görevi; Adresi; Telefon/Faks No ve e-posta; En etkin yanıt yöntemi; ve Şikayetle ilgili bilgi (önemli detaylar, olayın tarihi, yeri vb.)

205 Şekil 55: Şikayet Kayıt Formu (Sayfa 1) TANAP PROJESİ YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI