İŞ ZEKASI. İş Zekası nedir

Transkript

1 İŞ ZEKASI İş Zekası nedir Kurumların kısa, orta ve uzun vadeli hedeflerine ulaşması için alınacak kararlarda kurum yöneticilerine yardımcı olmak amacıyla, farklı kaynaklarda bulunan doğru ve yararlı kurumsal bilginin toplanıp, temizlenip birbiriyle uyumlu hale getirilip, sonrasında analize uygun bir biçime dönüştürülüp her seviyede yöneticiye, zamanda ulaştırılması işlemine iş zekası denir. Bunun için kurumun OLTP(Online Transactional Processing) verileri, yani günlük olarak yapılan satış, satınalma, stok yönetimi, banka işlemleri vs bilgilerinin kaydedildiği veritabanı/veritabanları, şubeleri ve iş ortaklarının vs sağladığı bilgi ve gerekli diğer veriler toplanarak bir Veri Ambarı(Data Warehouse) oluşturulur. Bu işlem için kullanılan çeşitli yazılımlar vardır. Bu araçlara ETL(Extract Transform Load) yazılımları denir. Örnek olarark (SSIS)Microsoft SQL Server Integration Services, Oracle ODI, BusinessObjects Data Integrator (BODI), Informatica, Cognos, Ab Initio vs verilebilir. Daha sonra DW daki veri üzerinden OLAP(Online Analytical Processing) veritabanı oluşturulur. OLAP veritabanlarında veri küpleri, mining modelleri ve KPI(Key Performance Indicatior) lar bulunur. Bu yapılar DW verisini analiz edilmeye hazır hale getirir. Bunun için kullanılan araçlar SSAS( Microsoft SQL Server Analysis Services), SAS, Microstrategy, Hyperion, Essbase vs verilebilir. Bu verileri karar vericiler bir takım programlar aracılığıyla analiz ederler. Yukarıda bahsedilen ürünlerin kulanıcı programları da kendi içindedir. Microsoft Excel birçok ürün için en çok kullanılan kullanıcı arayüzüdür. Bunlar dışında ayrıca 3. Parti birçok araç vardır. Analiz için OLAP veritabanlarının yanında standart raporlar da kullanılır. Bu raporlar için kullanılan yazılımlar SSRS(Microsoft SQL Server Integration Services), Business Objects ve Crystal Reports verilebilir. Data Warehouse Kurumun elektronik ortamda bulunan tüm verilerin toplandığı veritabanıdır Data Mart DW tüm kurumsal bilginin toplamından oluşurken DM bu bilginin bir kısmından oluşur. Örneğin bir departmana ilişkin veya belli bir raporlama amacıyla oluşturulan tüm elektronik bilgilerdir. SQL Server Business Intelligence Development Studio(BIDS) BI projelerini oluşturmak için SQL Server Business Intelligence Development Studio(BIDS) kullanılır. BIDS, Visual Studio nun, içinde BI projeleri(ssis, SSAS ve SSRS projeleri) geliştirmek için özelleştirilmiş kısıtlı bir versiyonudur. SQL Server kurulumunda veya daha sonra BIDS in kurulabilir. Eğer makinada daha önce VS var ise gerekli komponentler VS ya yüklenecektir. 1

2 (SSIS)Microsoft SQL Server Integration Services Microsoft SQL Serverle gelen ETL aracıdır. Bir çok farklı veri kaynağı(sql Server, Oracle DB2, Access, Excel, Text dosyalar, XML verisi, ODBC aracılığıyla neredeyse tüm veri kaynakları) arasında veri transferi yapılmasını sağlar. BI projelerine temel olacak DW veya DM oluşturmak için SSIS kullanılır. Hangi kaynaklar arasında, hangi verilerin transfer edileceği ve transfer sırasında ne tür düzenlemelerin yapılacağı BIDS projesinde oluşturulacak paketlerle belirlenir. Bir projede bir veya daha fazla paket olabilir. Package(Paket) SSIS te veri transferleri ve diğer işlemler proje içerisinde oluşturulan bir veya daha fazla paket içinde organize edilir. Bu paketler daha sonra Sql Serverde job olarak tanımlanıp, bir zamanlamayla(schedule) örneğin günlük olarak belli saatlerde çalıştırılması sağlanır. Paketler bağlantılardan(connections), görevlerden(tasks), değişkenlerden(variables), Eventler Handlerlerden, Öncelik kısıtları (precedence constraint) ndan oluşur. Paketlerde yapılacak işlemler Control Flow sekmesi üzerinde Tasklar eklemek suretiyle düzenlenir. Bağlantı(Connection) Paketlerin içerisinde Connection Manager içerisinde kullanılacak veri kaynaklarına ilişkin bağlantılar tanımlanır. Bağlantılar Connection Manager penceresinde sağ mouse tuşuyla eklenebileceği gibi, Tasklar oluşturulurken eklenebilir. Bağlantı eklenirken önce bağlantı tipi(connection Type) seçilir. Bağlantı tipleri OLEDB, Excel, ODBC, ADO.NET vs olabilir. Ardından bağlantı tipine göre gerekli ayarlar yapılır. Örneğin Excel veya Flat File için dosyanın disk üzerindeki yeri ve dosyanın adı seçilmelidir. OLEDB için ise önce erişilecek veri kaynağı için Provider seçilir. Örneğin Sql Server için OLEBDB for Sql Server, ORACLE için OLEDB for ORACLE seçilmelidir. Daha sonra seçilen providere göre bağlanılaca server ve/veya veritabanı adı, kullanıcı adı, şifresi vs seçilmelidir. File bağlantısı örneği 2

3 OLEDB bağlantısı örneği 3

4 Task(Görev) Paket içinde belli bir işi yapmak üzere özelleştirilmiş bileşenlerdir. Her paketin içinde bir veya daha fazla task bulunabilir. Tasklar VS içerisinde Toolbox ta listelenir. Toolbox tan bir paket seçilip mouse ile sürüklenerek Paket penceresindeki Control Flow sekmesinde boş bir yere bırakılır. Daha sonra task çift tıklanarak veya sağ mouse tuşuyla tıklanıp Edit seçilerek, gerekli özellikleri(properties) yapılandırılmalıdır. Bu özellikler her task tipi için farklıdır. Bu özelliklerden bir kısmı elle yazılarak veya seçilerek sabit olarak verilebileceği gibi değişkenler aracılığıyla da verilebilir. Değişken(Variable) 4

5 Tasklardaki bazı özellikler çalışma zamanında dinamik olarak belirlenebilmektedir. Bunun için değişkenler kullanılmaktadır. Değişken ekranı Control Flow veya Data Flow ekranlarında sağ mouse tuşuyla veya View- Other Windows-Variables ile görüntülenebilir. Olaylar(Event) ve Event Handlers Paketler olay güdümlü(event driven) çalışırlar. Her yapılan işlem bir eventi tetikler(paketin çalışmasının başlaması, bitmesi, bir hata oluşması vs). Bu eventler için çeşitli tasklar tanımlanabilir. Örneğin bir hata oluştuğunda ilgili kişiye mail gönderilmesi gibi. 5

6 Öncelik kısıtları (precedence constraint) Tasklar da birbiri ardına çalışmak için Öncelik kısıtları (precedence constraint) kullanılarak biribirine bağlanır. Öncelik kısıtları renkli oklar olarak görünür. Başarılı bir tasktan sonra başka bir task a geçilmesi için iki task yeşil renkli ok ile biribirine bağlanmalıdır. Yine DataFlow tasklarındaki işlemler de Öncelik kısıtları ile biribirine bağlanmalıdır. Öncelik kısıtları ile biribirine bağlanmayan Control Flow ve Data Flow işleri aynı anda çalışmaya başlarlar. Deyimler(Expression) Tasklarda, Connectionların çeşitli özelliklerini(property), Öncelik kısıtlarını çalışma zamanında düzenlemek için, ayrıca Türetilmiş kolonlarda, Koşula bağlı parçalama dönüşümlerde(conditional Split Transformation) ve benzeri bir takım dönüştürme işlemlerinde işlemi tanımlamak için kullanılan basit bir kodlamadır. Görev Tipleri Tüm görevlerin özellikleri gruplanmıştır. General ekranında temel ayarlar yapılır. Bu ekranda Görevin adı ve açıklaması verilebilir. Her göreve açıklayıcı bir ad verilmesi iyi bir pratiktir. Çünkü çalışma zamanında verilen hatalarda bu isimler kullanılır. Görev isimleri ayrıca Control Flow ekranında görev adının üzerine iki kere aralıklı tıklanarak da değiştirilebilir. Foreach Loop Container Bir grup veri üzerinde adım adım ilerlemeyi sağlar. Grup verisi farklı tipte olabilir. Örneğin bir klasördeki dosyaların adların ile işlem yapmak isteniyorsa çift tıklanıp özelliklerine girilip Collection ekranından Enumertor özelliği Foreach File Enumerator seçilmelidir. İlk girildiğide default olarak Foreach File Enumerator gelse de bir kez daha tekrar seçilmelidir. Bu durumda şu ekran gelecektir. 6

7 Buradan dosya listesi getirilecek klasör ve döndürülecek dosya listesi için Files seçeneği vardır. Tüm dosyalar *.* ile örneğin txt dosyaları için *.txt yazılmalıdır. Retrieve file name grubunda, Fullly qualified seçilirse path + dosya adı ve uzantısı, diğerlerinde dosya adı ve uzantısı ve sadece dosya adı gelecektir. Travers subfolders işaretlenirse alt klasörlerdeki dosyalar da gelecektir. Variables Mappings ekranında dönen dosya isimleri bir değişkene atanabilir. ActiveX Script Task VB Script veya Jscript yazılarak istenilen işlemin yapılması sağlanır. Sql Server 2000 DTS lerinde script yazmanın tek yolu ActiveX Script Task kullanmaktı. Ancak SSIS ile çok daha gelişmiş Script Task görevi 7

8 sunulmuştur. Dolayısyla artık ActiveX Script Task ı yazmak anlamsız hale gelmiştir. Ancak Sql 2000 den paket upgrade yapıldıysa oradaki scriptlerle ilgili işlemlerde kullanılabilir. Analysis Services Processing Task Bir Analiz servisindeki tüm OLAP nesnelerinin(küpler, KPI lar, Mining modelleri) veya seçilen bazı nesnelerin process edilmeleri için kullanılır. Process etmek DW daki verilerin nesnelere doldurulması ve bu aşamada gereken hesaplamaların yapılmasına denir. Data Flow Task Çeşitli veri kaynakları arasında verinin transferi için kullanılır. Data Flow Task en temel Görevdir. Bir çok farklı kaynak arasında veri aktarımı ve aktarılan veri üzerinde işlem yapılabilir. Dolayısıyla çok fazla seçenek ve özellikler barındırır. Bu yüzden bu task için ayrı bir sekme ayrılmıştır. Control Flow ekranına bir Data Flow Task taskı bırakılıp çift tıklandığında Paket ekranında Data Flow sekmesine geçilir ve orada Task ın özellikleri ayarlanır. Data Flow Task için en azından bir veri kaynağı(data Source) ve bir veri hedefi(data Destination) a gerek vardır. Ayrıca arada veri üzerinde bir takım değişiklikler yapılacaksa bir veya daha fazla Data Flow Transformation eklenebilir. Bu ekranda Toolbox daki seçenekler de değişmektedir. İşlemin yapılabilmesi için Toolbox tan bir Data Flow Source seçilip Data Flow ekranına bırakılır. Daha sonra çift tıklanarak ayarlarına girilir. Örneğin bir OLEDB Source için 8

9 Burada önce Connection Managers den bağlantı ayarları yapılır. Bunun için ilgili bağlantı seçilir. Ardından Data Access Mode ile verinin ne yöntemle alınacağı seçilir. Seçenekler Table or view veya Sql Command olabilir. Ayrıca bunlar değişkenden de alınabilir. Table or view seçildiğinde bir alttaki seçenekte veri alınacak tablo veya görünüm seçilir. SqlCommand da seçildi ise bir Sql sorgusu yazılacak bir ekran açılır. Transfer edilecek veri tablo veya view daki tüm satırar veya sorgu sonucu dönecek sonuç setidir. Ardından Columns ekranından aktarılacak kolonlar seçilmelidir. Hedefe yazılmayacak kolonların seçilmesi hata vermez ama performansı düşürür. 9

10 Yine verinin hedefi için de Toolbox tan bir Data Flow Destination seçilip Data Flow ekranına bırakılır. Ardından Data Sourcedaki yeşil ok sürüklenip hedef üzerine bırakılır, daha sonra hedef çift tıklanarak ayarlarına girilir. ilgili bağlantı seçilir. Ardından Data Access Mode ile verinin ne yöntemle alınacağı seçilir. Seçenekler Table or view veya Sql Command olabilir. Ayrıca bunlar değişkenden de alınabilir. Yine daha hızlı transfer için Fast Load seçenekleri de bulunur. Table or view seçildiğinde bir alttaki seçenekte veri alınacak tablo veya görünüm seçilir. SqlCommand da seçildi ise bir Sql sorgusu yazılacak bir ekran açılır. Daha sonra Mappings ekranı seçilerek Kaynak ve Hedef kolonlar birbiriyle eşleştirilir. Eşlenen kolonların veri tipleri aynı olmalıdır. Bir OLEDB kaynağından veri alıp, bir veya daha fazla kolonundaki veri üzerinde değişikliklerin yapan ve veriyi bir Text dosyasına yazan Data Flow Task şöyle görünür. Execute Package Task SQL Serverde veya File sistemde bulunan bir dtsx paketinin çalıştırılması için kullanılır. 10

11 Paketin bulunduğu yer(location)(sql Server veya File Sistem) seçilip, ilgili bağlantı yaratıldıktan sonra paketin adı ve varsa Password ü verilmelidir. Execute Process Task Çalıştırılabilir bir dosyanın(.exe,.bat,.cmd) uzantılı dosyalar) çalıştırılması için kullanılır. Execute SQL Task 11

12 Bir veri kaynağında bir SQL cümlesinin çalıştırılmasını sağlar. Örneğin DW a her gün veri aktarırken, önce var olan verilerin temizlenmesi için bir Execute SQL Task kullanalım. Bunun için Control Flow a bir Execute SQL Task sürüklenir, çift tıklanarak özelliklerine girilir. Öncelikle SQl cümlesinin hangi veri kaynağı üzerinde çalışacağı belirlenmelidir. Bunun için bir Connection Type ve Connection seçilir. SQLSourceType de çalıştırılacak sql cümlesinin elle mi girileceği(direct Input), bir değişkenden mi alınacağı(variable) veya bir dosyadan mı alınacağı(file Connection) seçenekleri vardır. Seçime göre bir altındaki seçenek değişecek ve Direct input için bir Sql cümlesi(sql Statement) istenecektir; File Connection için Sql sorgusunun bulunduğu dosyanın bağlantısı, Variable için ise içinde çalıştırılacak sorgunun bulunduğu değişkenin adı istenecektir. 12

13 FTP Task Bir ftp server e bağlanıp dosya alış verişi yapılmasını sağlar. Özelliklerine girildiğinde General ekranında bir ftp bağlantısı seçilmesi istenir. Yeni bir bağlantı eklenmesi için şu ekran gelir: 13

14 Burada ftp serverin ip adresi veya dns adresi ve portu verilmelidir. Ayrıca kullanıcı adı şifresi vs verilebilir. Bunun dışında File Transfer ekranında Local ve Remote daki klasörler veya dosyalar belirtilmelidir. Bunlar değişkenlreden de gelebilir. Operation özelliğine yapılacak işlem verilmelidir. İşlem veri alma veya gönderme, klasör yaratma, silme veya dosya silme olabilir. Script Task SSIS te hazır bulunan tasklar kullanılarak yapılamayan işler için Script Task kullanılabilir. C# veya VB.Net script dilleri kullanılabilir. Script task ta Edit Script çift tıklandığında Microsoft Visual Studio Tools for Applications (VSTA) ekranı açılır. Standart gerekli kod ekranda görüntülenir. Main fonksiyonu içerisine istenilen kod yazılabilir. Kod parçaları ayrı metodlarda yazılabilir. Debug için F9 tuşu ile istenen yere/yerlere breakpoint konulduktan sonra VSTA kapatılır. Script Task ekranı kapatılır. F5 ile paket çalıştırılır. Script Task çalışmaya başladığında sıra breakpoint konulan satıra geldiğinde VSTA açılarak 14

15 kürsör satır üzerinde durur. F10 veya F11 ile adım adım ilerlenerek, Local, Watch, Immadiate pencereleri kullanılarak kod debug edilir. Scriptte kullanılacak değişkenler kullanım amaçlarına göre ReadOnly veya ReadWrite variables kısmına eklenmelidir. Send SMS Task Mail göndermeye yarar. Özelliklerine girildiğinde General ekranında bir smtp bağlantısı seçilmesi istenir. Yeni bir bağlantı eklenmesi için şu ekran gelir: 15

16 Burada Server adı veya dns adı girilir. Mail ekranında is egönderilecek mailin kimden, kime gideceği, kime cc veya bcc leneceği ve konusu seçilir. MessageSourceType de çalıştırılacak sql cümlesinin elle mi girileceği(direct Input), bir değişkenden mi alınacağı(variable) veya bir dosyadan mı alınacağı(file Connection) seçenekleri vardır. Seçime göre bir altındaki MessageSource seçeneğinde Direct input için bir Mesaj cümlesi istenecektir; File Connection için Mesajın bulunduğu dosyanın bağlantısı, Variable için ise için ise gönderilecek mesajın bulunduğu değişkenin adı istenecektir. Web Service Task Bir web servisinde istenen metodun çağırılarak, dönen sonucun bir dosyaya veya değişkene yazılması için kullanılır. XML Task Bir xml dosyasının veya elle girilen veya değişkende bulunan XML in geçerlilik denetimini yapmak için veya iki xml in karşılaştırılması, birleştirilmesi(merge) vb. İşlemler için kullanılır. 16

17 Data Flow Transformasyonları(Transformation) Data Flow Task içerisinde veri kaynağından(data Source) veri alındıktan sonra bir hedefe((data Destination) yazılmadan önce veri üzerinde çeşitli değişiklikler, eklemeler, dönüşümler vs. yapılması gerekebilir. Transformasyonlar bunun için kullanılır. Yapılmak istenen transformasyon işlemi sürüklenip Data Flow ekranın üzerine bırakılır. Daha sonra Data Source dan yeşil ok seçilip sürüklenerek transformasyon işlemi üzerine bırakılır. Seçilen transformasyon tipine göre gerekli işlemler yapılıp, transformasyon işleminin yeşil oku tıklanarak hedef üzerine bırakılır. Kaynak ve hedef veri arasında birden fazla transformasyon işlemi olabilir. Bunlar oklarla birbirlerine bağlanmalı ve tüm işlem kaynaktan hedefe kadar bağlanmış olmalıdır. 17

18 Bir text veri kaynağından veri alıp, birden fazla hedefe veri yazmak için veri üzerinde çoklama(multicast) yapan sonra çoklanan veriyi bir OleDb hedefine ve üzerinde türetilmiş kolon(derived Column) ve Özetleme(Aggregation) yaparak başka bir OleDb hedefine yazan Data Flow Taskı şöyledir: Aggrerate Veri üzerinde gruplama ve özetleme işlemi yapar. Yapılabilecek işlemler şunlardır: 1- Gruplama(Group by) 2- Kayıt adedi sayma(count) 3- Farklı Kayıtların adedini sayma(distinct Count) 4- Minimum değeri bulma(minimum) 5- Maximum değeri bulma(maximum) 18

19 Gelen verideki Date isimli kolon üzerinde gruplama yapan ve bunu TarihGruplari olarak üreten özetleme dönüşümü şöyledir: Denetleme(Audit) 19

20 Pakete veya Task a ilişkin bir takım verilerin oluşturulup bir veri kaynağına yazılmasını sağlar. Denetleme verisi, kaynak veriye ek bir bilgi olarak verinin aktarıldığı hedefe konulabileceği gibi tamamen farklı sadece denetleme amacıyla tutulan farklı bir hedefe de yazılabilir. Paketin adını ve çalışma zamanını oluşturan bir denetleme dönüşümü şöyledir. Kolon Kopyalama(Copy Column) Veri kaynağındaki bir veya daha fazla kolonun kopyasını çıkartır. Yeni kolon/kolonlar daha sonra üzerinde dönüşümler yapılarak veya doğrudan veri hedefine yazılırlar. Kaynaktaki bir kolon, hedefte sadece bir kolona yazılabilir. Örneğin Price kolonunu hedefte hem Fiyat hem de ToplamFiyat kolonlarına yazabilmek için kaynaktaki Price kolonundan, bir de ToplamFiyat olarak kolon oluşturmak için: 20

21 Data Conversion Kolonlar üzerinde veri tipi değişiklikleri yapar. Date veri tipindeki Date kolonunu Stringe çevirip DateString isminde bir kolon oluşturmak için: 21

22 Türetilmiş Kolon(Derived Column) Veri kaynağındaki bir veya daha fazla kolondan, Deyimler(Expression) kullanarak yeni kolonlar türetmek için kullanılır. Veri kaynağındaki Price kolonundan, Fiyatın %18 i tutarında Kdv ve %5 i tutarında da Nakliye ücreti kolonları türeten dönüşüm şöyledir: 22

23 Multicast Kendisine gelen veriyi çoklayarak birden fazla hedefe dağıtır. 23

24 (SSAS)Microsoft SQL Server Analysis Services DW veya DM verisini çok boyutlu olarak analiz edilmeye hazır hale getirmek için kullanılır. Bunun için DW veya DM verileri üzerinden OLAP(Online Analytical Processing) veritabanı oluşturulur. OLAP veritabanlarında veri küpleri, mining modelleri ve KPI(Key Performance Indicatior) lar bulunur. OLAP(Online Analytical Processing) DW veya DM verileri ilişkisel veritabanı yapısındadır. İlişkisel veritabanları OLTP işlemleri için çok elverişlidir ve çok yaygın olarak kullanılmaktadır. İlişkisel yapıda veriler tablolarda saklanılır. Verinin tutarlılığının bozulmasının önlenmesi için veri tekrarı yapılmaz. Bunun yerine tekrarlanacak veri ayrı bir tabloya konulur ve ilk tablodan bu tabloya ilişki kurulur. İlişki kurulmasının nedeni ilk tabloya, ikinci tabloda bulunmayan bir verinin eklenmesini engellemek içindir. Ancak İlişkisel veritabanları çok boyutlu analiz için uygun değillerdir. Sonuçların hızlı dönmesi için OLAP veritabanlarında veri tekrarı normaldir. Olap yapıları OLAP verileri, analizi yapacak kullanıcının ihtiyaçlarına uygun şekilde sunulmalıdır. İşte bunun için bir takım yapılar kullanılır. Örneğin alt yönetim veri üzerinde ayrıntılı ve çok boyutlu analiz yapacaktır. Bu yüzden alt yönetime veriler veri küpleri şeklinde sunulur. Üst yönetim ise sadece genel gidişatla ilgilidir, bu yüzden üst yönetime KPI lar ile analiz imkanı sunulmalıdır. Data Cube Bir veya daha fazla ölçülecek değeri(measure), çeşitli kategorilerle(dimension) analiz etmek üzere oluşturulmuş OLAP yapılarıdır. KPI(Key Performance Indicatior)(Temel Performans Göstergesi) Kurumların iş durumlarına ilişkin temel bir takım göstergelerin, çok özetlenmiş olarak (genellikle) en tepe yöneticilere sunulmak üzere görsel bir şekilde(trafik lambası, hız göstergesi vs) sunulduğu OLAP yapısıdır. Data Mining Verinin içinde bulunan örüntüleri(patterns), ilişkileri, gruplamaları vs birtakım karmaşık matematiksel hesaplamalarla bulan OLAP yapılarıdır. 24

25 SSAS Projesi Veri Kaynağı (Data Source) Bir projede bir veya daha fazla veri kaynağı tanımlanmalıdır. Veri kaynağında DW veya DM a bağlanılmak için gereken bilgiler girilir. Solution Explorer de Data Source üzerinde sağ mouse tuşunu tıklayıp New Data Source seçilerek eklenebilir. Bu ayarlar o andaki bağlantı için geçerlidir. Ayrıca ileride Olap yapılarına veri doldurulması(process) sırasında kullanılmak üzere gerekli bir kullanıcı adı(impersonation user) bildirilmelidir. Aslında ilk bağlantı sırasında bir Sql hesabı bildirildiyse bunun bir önemi yoktur. Ancak windows hesabı girildiyse alttaki ekranda uygun ayar seçilmelidir. Bir windows kullanıcı adı veya şifresi verilerek bu kullanıcının kullanması 25

26 sağlanabilir, SSAS servisinin çalışırken kullandığı service account seçilebilir veya o anki kullanıcının hesabının kullanılması sağlanabilir. Veri Kaynağı Görünümü(Data Source View) OLAP yapılarımız için Veri kaynağındaki nesnelerin(tablo, görünüm) seçilmesi ve özelleştirilmesi için bir arabirim sağlar. Solution Explorer de Data Source View üzerinde sağ mouse tuşunu tıklayıp New Data Source View seçilerek eklenebilir. Bu durumda öncelikle hangi veri kaynağının kullanılacağı seçilir ve bir sonraki ekranda veri kaynağındaki nesneler listelenir. 26

27 Gerekli nesneler seçilip sağ tarafa eklenir. Wizard sonuçlandığında tablolar ekranda görüntülenecektir. Artık bu tablolar üzerinde PK lar ve ilişkiler tanımlanabilir. Bu işlemler tablo üzerinde sağ mouse tuşuyla ve sürükle bırak yöntemleriyle gercekleştirilir. Örneğin PK sı olamayan bir tabloya PK eklemek için tabloda ilgili kolon sağ mouse tuşuyla tıklanır ve Set Logical Primary Key seçilir. İlişki tanımlamak içinse önce fact tablosundan FK kolonu seçilip, sürüklenerek dimension tablosundaki PK nın üzerine bırakılır. Ayrıca istenirse birtakım hesaplamalarla yeni kolonlar eklenebilir. Bunun için tablo sağ mouse tuşuyla tıklanıp New Named Calculation seçilmelidir. Bu durumda gelecek ekranda eklenecek kolon adı ve bu kolonun hesaplamasında kullanılacak deyim(expression) verilmelidir. Bu deyim veri doldurulması aşamasında veri kaynağına gönderileceği için veri kaynağının tipine göre yazılmış bir sql deyimi olmalıdır. Örneğin bir tarihten yıl hanesin döndürüp bunu Yil kolonu olarak DSV ye ekleyen ekran aşağıdadır. Burada DW un üzerinde bulunduğu DBMS(Database Management System) SQL Server olduğu için deyim Sql Serverin anlayabileceği bir sql deyimidir. 27

28 Ölçüm(Measure) Fact tabloların ölçülmek istenen veridir. Örneğin satış tutarı, satış adedi vs. Boyut(Dimension) Ölçümlerin ayrıntılarına inebilmek için kullanılan veridir. Örneğin Satış tutarına İl boyutunda ve/veya satış elamanı boyutunda ve/veya Yil, Ay, Gün boyutlarında bakılabilir. Özetleme(Aggregation) Ölçüm(Measure) lerin gösterilirken, olası tüm ayrıntılar için gruplandıklarında, grupları oluşturan verilerin toplanması(sum), ortalamasının alınması(avg), satırların sayılması(count) vb işlemlerdir. Kullanıcılar çeşitli boyutlarda veriyebakarken özetlemelerin çabuk dönmesi için, özetleme işlemi process sırasında yapılır ve bu veri veritabanında tutulur. Küplerin oluşturulması 28

29 Solution Explorer de Cubes üzerinde sağ mouse tuşu ile New Cube ile yeni küp sihirabzı başlatılır. Use existing tables seçilir Measure lerin bulunduğu tablo/tablolar(fact tablosu/tabloları) seçilir 29

30 Hesaplanacak measure ler seçilir. Bunlar fact tablosundaki nümerik kolonlardır. Tablodaki kolonlar dışında ayrıca satır sayısının döndürülmesi için bir count measure da otomatik olarak oluşturulur. Burada istenmeyen kolonların check boxları temizlenmelidir. 30

31 Daha sonra kullanılacak dimensionlar seçilir. Fact tablosundan da dimedionlar oluşturulabilir. Buradaki liste data source view daki tablolar arasındaki FK ilişkilerine bakılarak otomatik oluşturulur. İstenmeyen dimensionların check boxları temizlenmelidir. 31

32 Daha sonra küpe bir isim verilerek kaydedilir. Artık küp oluşturulmuştur. Ancak henüz veri doldurulmamıştır. Küpün yapısı şu şekildedir: 32

33 Process Küplerin, KPI ve Mining modellerinin DW daki veriyle doldurulması işlemidir. düğmesiyle veya ilgili nesne üzerinde sağ mouse tuşu ve Process seçilerek işlem başlatılabilir. Bu durumda önce projenin Analaysis Server e deploy edilmesi gerekir Daha sonra Run seçilerek işlem gerçekleştirilir. Process sonrası küp design ekranının en solundaki Browser sekmesi ile küp datası görüntülenebilir. Küpleri Process ederken karşılaşılan Dimension Key hatalarının tesbit edilmesi ve giderilmesi factfatura tablosunda olup dimmusteri tablosunda olmayan müşterileri döndürmek için: select distinct MusteriNo from factfatura where MusteriNo not in (select MusteriNo from dimmusteri) 33

34 factfatura tablosunda olup dimpersonel tablosunda olmayan personeli döndürmek için: select distinct Personel from factfatura where Personel not in (select PersonelNo from dimpersonel) factfatura tablosunda olup dimtarih tablosunda olmayan tarihleri döndürmek için: select distinct Tarih from factfatura where Tarih not in (select Tarih from dimtarih) dimtarih tablosunun PK sı olan Tarih kolonunda aynı veriden birden fazla olan tarihleri bulmak için: select Tarih, COUNT(*) from dimtarih group by Tarih having COUNT(*) > 1 dimtarih tablosunun PK sı olan Tarih kolonunda aynı veriden birden fazla olan tarihleri silmek için: delete DimTarih where Tarih in (select Tarih from dimtarih group by Tarih having COUNT(*) > 1) Tüm tarihleri silmek için delete DimTarih where Tarih = ' ' --Bir tarihteki Yıl, Ay ve Günü döndürmek için: select YEAR(Tarih) from dimtarih select month(tarih) from dimtarih select day(tarih) from dimtarih --Multidimensional Expressions(MDX) --[Adventure Works DW] küpündeki default Measure getirelim SELECT FROM [Adventure Works DW] --[Adventure Works DW] küpündeki measureleri kolonlarda Cinsiyet, --Satıralarda Evlilik durumu olacak şekilde döndürelim SELECT [Dim Customer].[Gender].MEMBERS ON COLUMNS, 34

35 [Dim Customer].[Marital Status].MEMBERS ON ROWS FROM [Adventure Works DW] --EKSEN ADI YERINE NUMARASI VERILEBILIR SELECT [Dim Customer].[Gender].MEMBERS ON 0, [Dim Customer].[Marital Status].MEMBERS ON 1 FROM [Adventure Works DW] --TUPLE-ROW -- SELECT ([Dim Customer].[Gender].MEMBERS, [Dim Customer].[House Owner Flag].MEMBERS) ON 0, [Dim Customer].[Marital Status].MEMBERS ON 1 FROM [Adventure Works DW] --WHERE ILE FILTRELEME YAPILABILIR SELECT [Dim Customer].[Gender].MEMBERS ON 0, [Dim Customer].[Marital Status].MEMBERS ON 1 FROM [Adventure Works DW] WHERE [Dim Customer].[House Owner Flag].&[0] SELECT [Dim Customer].[Gender].MEMBERS ON 0, [Dim Product].[Color].MEMBERS ON 1 FROM [Adventure Works DW] WHERE [Dim Promotion].[Promotion Key].&[1] --SET {} SELECT [Dim Customer].[Gender].MEMBERS ON 0, NON EMPTY [Dim Product].[Color].MEMBERS ON 1 FROM [Adventure Works DW] WHERE {[Dim Promotion].[Promotion Key].&[1], [Dim Promotion].[Promotion Key].&[5]} --BOÞ SATIRLARI GÖSTERME (NON EMPTY) SELECT [Dim Customer].[Gender].MEMBERS ON 0, NON EMPTY [Dim Product].[Color].MEMBERS ON 1 FROM [Adventure Works DW] WHERE {[Dim Promotion].[Promotion Key].&[1], [Dim Promotion].[Promotion Key].&[5]} (SSRS)Microsoft SQL Server Reporting Services SSRS bir çok tipte veri kaynağından veri alıp, bu verilerden oluşturulan statik veya etkileşimli raporların, browser aracılığıyla sunulduğu server tabanlı bir raporlama sistemidir. Raporlar BIDS de Report Server Project proje tipiyle oluşturulur. Raporlara özgü Veri kaynakları(data Source) tanımlanabileceği gibi birden fazla raporda kullanılacak Ortak Veri Kaynakları (Shared Data Source) da kullanılabilir. 35

36 Ortak Veri Kaynakları (Shared Data Source) oluşturulması Eğer Ortak Veri Kaynağı kullanılacaksa Solution Explorer de Shared Data Sources sağ Mouse ile tıklanıp Add New Data Source seçilerek oluşturulur. Bu durumda ekrana Penceresi gelecektir. Burada veri kaynağına uygun bir ad verilip veri kaynağının tipi seçilir, daha sonra bağlantı cümlesi(connection string) elle girilebilir veya Edit tıklanarak açılan pencereden ayarlanabilir. Edit penceresinde bağlanılacak server in veya dosyanın adı seçilir ve gerekiyorsa o anda bağlanabilmek için bir kullanıcı adı veya şifre girilir. Daha sonra Credentials tıklanarak rapor un her çalışmasında kullanılacak kullanıcıyı seçmek için gerekli pencere getirilir. Bu pencere şöyledir: 36

37 Seçenekler şöyledir: 1- Use Windows Authentication(integrated security) Bu durumda raporun çalışması sırasında veriyi çekmek için rapor sitesine bağlanmış kullanıcının kullanıcı adı ve şifresi kullanılacaktır. Bu seçenek raporu/raporları kullanacak kullanıcıların hepsinin Sql serverde kullanıcı olarak tanımlanmış olmasını gerektirir. 2- Use this user name and password Raporun çalışması sırasında veriyi çekmek için belirlenen kullanıcı adı ve şifresi kullanılacaktır. En zahmetsiz yöntem budur. 3- Prompt for credendials Bu seçenek ile raporun çalıştırılması sırasında ekranda girilen text kullanıcının karşısına çıkarak bir kullanıcı adı ve şifresi vermesi istenecektir. 4- No credentials Bu seçenek veriyi çekmek için bir kullanıcı adı ve şifresi gerekmeyen durumlarda, örneğin bir dosyadan veri çekilecekse kullanılmalıdır. 37

38 Rapor oluşturulması Raporlar üç türlü oluşturulabilir: 1- Report Wizard ile Bu seçenekte rapor oluşturamanın tüm aşamaları bir wizard aracılığıyla gerçekleşir. Bu şekilde bir çok rapor kolaylıkla oluşturulabilir. Ancak raporda istenen her şey bu şekilde oluşturulamamaktadır. Bu yüzden daha sonra rapor çift tıklanarak açılıp üzerinde istenen değişiklikler ve ekleme çıkarmalar yapılmalıdır. Report Wizard ı çalıştırmak için Solution Explorer de Reports sağ Mouse ile tıklanıp Add New Report seçilir. İlk ekranda ya var olan bir ortak veri kaynağı seçilebilir veya yeni bir veri kaynağı tanımlanabilir. İstenirse de yeni tanımlanan veri kaynağı ortak veri kaynağı olarak da tanımlanabilir. Veri kaynağı tanımlanması yukarıda anlatılan ortak veri kaynağı tanımlamasıyla aynıdır İkinci aşamada veri kaynağında çalıştırılacak sorgu(query) belirlenmelidir. Bunun için şu pencere gelir. 38

39 Burada sorgu istenirse doğrudan yazılabilir veya Query Builder düğmesi tıklanarak Query Designer ekranıyla da sorgu oluşturulabilir. Bu pencere standart Query Builder penceresidir. Boş alanda sağ Mouse tuşuyla Add Table ile tablolar eklenip, diğer ayarlamalar yapılarak sorgu oluşturulur, istenirse çalıştırılıp sonuçları da görülebilir. Her şey tamamsa Ok seçilerek sorgu Query String alanına doldurulur. 39

40 Query Designer ekranında sorgu bir text değilse, yani doğrudan bir tablo, görünüm vs den veri alınacaksa veya bir stored procedure den veri alınacaksa Edit As Text düğmesi tıklandığında, sağ tarafta Command type seçenekleri çıkar. Buradan istenen seçenek seçilebilir. Özellikle Sonraki pencerede Rapor tablo yapısında mı(tabular) yoksa Matrix yapısında mı olacağı seçilir. Tabular raporlar bir Excel worksheetine benzer. Matrix raporlar ise Excel pivot table yapısına benzer. Matrix yapısında sadece özet bilgilere bakılır, Tabularda ise genellikle tüm veri gösterilir. Ancak istenirse bir takım gruplamalar yapılıp, öncelikle grup bazında özet bilgilere, istendiği takdirde ayrıntı verisine bakılabilir. 40

41 Buradan Tabular seçildiyse daha sonra gerekli gruplamalar(page, Group, Details) yapılır. Aşağıda Tabular bir rapor için grupmlama seçenekleri görülmektedir. Matrix için seçenekler (Page, Columns, Rows, Details seçenekleri vardır. 41

42 Daha sonra eğer bir önceki aşamada Tabular seçildiyse tablonun düzeni(layout) seçilir.bir önce Matrix seçildiyse bu aşama atlanır. Bu penceredeki seçenekler şunlardır. Stepped(Basamaklı) veya Block(Blok) Bu seçenek -tablodaki veriler gruplanmışsa - nasıl görüneceğini belirler, grubun altındaki detay verisinin nasıl görüntüleneceğini belirler Include Subtotals ile gruplar bazında alt toplamların alınması sağlanır. Enable Drilldown ile grupların detayları gizlenir ve her bir grubun yanında bir + işareti görüntülenir. Bir grubun ayrıntısına bakılmak istendiğinde + işareti tıklandığında grubun ayrıntısı gözükecektir. Bu durumda + işareti - ye dönüşür. Ayrıntı tekrar kapatılmak istenirse - tıklanmalıdır. 42

43 Daha sonra Rapor için bir biçem(style) seçilir. Biçem ile rapordaki bir takım alanların renkleri belirlenir. 43

44 Daha sonra rapora bir ad verilir ve işlem tamamlanır. Eğer burada Preview Report seçeneği seçilmişse rapor önizlemede görülecektir. 44

45 2- Wizard kullanmaksızın Rapor oluşturma Solution Explorer de sağ Mouse tuşu Add, New Item, Report seçilerek boş bir rapor yaratılır. Bu durumda ekran aşağıdaki şekildedir: 45

46 Burada öncelikle Report Data penceresinden New, Dataset tıklanarak bir Dataset eklenir. Bir dataset, bir veri kaynağı seçilip(yeniden de yaratılabilir) bir tane sorgu girilmesi ile oluşturulur. 46

47 Artık Report Data penceresinde Datasetin altında raporda kullanılacak kolonlar listelenir. Daha sonra Toolbox tan bir rapor nesnesi sürüklenip rapor üzerine bırakılır. Örneğin bir Table bırakıldığında şöyle bir görüntü oluşur: 47

48 48

49 3- Önceden oluşturulmuş raporların projeye eklenmesi Solution Explorer de sağ Mouse tuşu Add, Existing Item ile daha önceden oluşturulmuş bir rapor(rdl uzantılı dosya) seçilerek eklenebilir. 49