ı r r a Y i i l m Pl t s t i

Transkript

1 Hi ul anb t s I em ent Pl an İ s t an bu anı Pl m ma ı r d a ay Y öne hi i r a t T i l st or ag i cal an M Pe a ul n s i n İ s t anbul T ar i hi Yar ı mada Yönet i m Pl anı Eki m 2011

2

3 ÖNSÖZ İnsanlık tarihinin birçok uygarlığına ev sahipliği yapmış kültür ve doğa varlıklarının zenginliği açısından özel bir yere sahip olan Ülkemizdeki tarihi ve kültürel mirasın korunması, geliştirilmesi, değerlendirilmesi ve çağdaş yaşamla bütünleştirilmesi kültür politikalarımızın önemli hedeflerindendir. Ulusların paha biçilmez ve yerine konulamaz değerleri olan kültürel varlıkların korunması, yaşatılması, gelecek kuşaklara aktarılması toplumsal bir sorumluluk olup, ulusal bilincin yaşatılması için bir koşuldur. Kültürel ve doğal varlıklarımızın korunması ancak herkesin, her kurum ve kuruluşun, her meslek grubunun rol aldığı bir kamu bilincinin yaratılması ile mümkün olacaktır yılında taraf olduğumuz UNESCO Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme çerçevesinde Dünya Miras Listesine kaydedilen olağanüstü evrensel değere sahip kültürel ve doğal varlıklar bütün insanlığın ortak mirası olarak kabul edilmekte ve uluslar arası düzeyde tanınmakta olup, Dünya Mirası statüsü kazanmaktadırlar. Dünya Miras unvanı taşıyan alanlarımız ülkemizin arkeolojik, tarihi ve doğal zenginliğinin bir seçkisidir. Haliç, Marmara Denizi ve Boğaziçi nin sardığı bir yarımada üzerinde kurulu, Doğu Roma ve Osmanlı İmparatorluklarına başkentlik yapmış ve M.Ö den itibaren yerleşim görmüş olan İstanbul, sahip olduğu istisnai evrensel değer özellikleri ile 1985 yılında UNESCO Dünya Miras Listesi ne Sultanahmet Arkeolojik Parkı, Süleymaniye Koruma Alanı, Zeyrek Koruma Alanı ve Kara Surları Koruma Alanı adı altında 4 bölge olarak kaydedilmiştir. Dünya Miras Varlığı bu 4 alan sahip oldukları kültür varlıklarının önemi ve niteliği açısından farklılıklar göstererek; İstanbul un kent tarihini gözler önüne sermektedir. UNESCO Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşmeye ait Uygulama Rehberi gereğince, alan yönetim planı varlığın olağanüstü evrensel değerinin katılımcı bir yaklaşımla etkin bir şekilde korunmasının bir garantisi olarak görülmüş ve Dünya Miras Listesi ne aday gösterilecek olan alanların bir alan yönetimi planı bulunmasını zorunlu hale getirilmiştir. Bu doğrultuda; gerek Dünya Miras Listesinde yer alan varlıklarımız olsun, gerekse Geçici Miras Listesindeki varlıklarımızın sahip olduğu doğal ve kültürel değerlerin bir vizyon çerçevesinde katılımcı bir strateji ile etkin bir şekilde korunmasını sağlamak amacıyla; 5226 Sayılı Yasa ile Değişik 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu na eklenen Ek Madde 2 uyarınca koruma mevzuatımızda alan yönetimi ve yönetim planlaması gibi kavramlara yer verilmiştir. Tarihi Yarımadanın doğal bütünlüğü içerisinde etkin bir şekilde korunması, yaşatılması, değerlendirilmesi, toplumun kültürel ve eğitsel ihtiyaçlarıyla buluşturulması amacıyla planlama ve koruma konusunda yetkili merkezi ve yerel idareler ile sivil toplum kuruluşları arasında eşgüdümü sağlamak için İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığınca hazırlanan İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planının, Ülkemizdeki diğer dünya miras varlıklarımızın korunması ve yönetilmesine örnek teşkil edecektir. İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planının hazırlanmasında emeği geçenleri kutluyor, katkılarından dolayı teşekkür ediyorum. Ertuğrul GÜNAY Kültür ve Turizm Bakanı i

4 ii

5 Sevgili İstanbul Dostları Avrupa ile Asya nın, Doğu ile Batı nın buluştuğu İstanbul medeniyetlerin çeyiz sandığıdır. Tarihi hazineleriyle insanlık uygarlığının bayraktarlığını yaparken 21. yüzyılın ihtiyacını hissettiği çağdaş sentezi de sunuyor insanlığa. Tarih boyunca farklı kültürlerin kendi özgünlüklerini ve özgürlüklerini koruyarak yaşadığı İstanbul bugün, Bizans Sarayları, Osmanlı Camileri, açık hava mekanları, çağdaş gökdelenleri ve modern müzelerin oluşturduğu eşsiz bir mimari dokuya sahiptir yıl öncesine uzanan bu evrensel kültür varlığına gereken itina ve ihtimam gösteren bir yönetim anlayışıyla hareket ediyoruz. Medeniyet kurucu niteliğini kazanmış abidevi eserleri tarihin bir emaneti olarak değerlendiriyor ve onların korunmasına büyük önem veriyoruz. İstanbul un üstün evrensel değerini ve bu değerin niteliklerini en iyi şekilde korumakla, tanıtmakla ve gelecek kuşaklara aktarmakla yükümlüyüz. İstanbul Büyükşehir Belediyesi olarak bu özel sorumluluğu çok önemsiyoruz. Ve bu hassasiyetin kalıcı eserlerini veriyoruz. Sizlere takdimini yapmaktan büyük onur duyduğum Tarihi Yarımada Yönetim Planı da dünya kültür mirasının korunmasına ve geçmişten geleceğe aktarılmasına gösterdiğimiz önemi ortaya koyuyor. İnanıyorum ki bu yönetim planı hem ülkemizdeki hem de diğer ülkelerdeki dünya miras alanları için bir örnek teşkil edecektir. Bu nadide şehrin sonsuza kadar bütün güzellikleriyle ayakta kalmasını sağlayacak her türlü tedbiri alıyoruz. Tarihi mirasımızı özenle korumak için planlarımızı yapıyoruz. Dünyaya açıyoruz ve işlevselleştirerek korumaya alıyoruz. Tarihi Mirasımızı korumak için kurduğumuz İstanbul Sit Alanları Alan Başkanlığı ve tarihi eserlerin onarımında uzmanlaşan KUDEP gibi kurumlarımız bu alanda eşsiz çalışmalara imza atıyor. Ve sitesi aracılığıyla çalışmalarımızı kamuoyuyla paylaşıyoruz. Bu yoğun çalışmalar sonucunda İstanbul umuzu, tarihi kimliğini ve doğal dokusunu koruyan örnek şehir haline getiriyoruz. Geçmişin kültür hazinelerini bugünlere taşıyan bu Dünya Mirası kentin, kaybolmuş değerlerini gün yüzüne çıkartan ve titizlikle muhafaza eden çalışmalarımızı sizlerin desteğiyle sürdüreceğiz. İnanıyorum ki elinizdeki bu yönetim planıyla Tarihi Yarımada, içinde barındırdığı kültürel ve tarihi zenginliği en güzel şekilde yarınlara aktarabilecektir. Kültürlerin, dillerin, dinlerin ve geleneklerin harmanlandığı güzel İstanbul'umuza sizlerin de desteğiyle elbirliği içinde sahip çıkacağımıza inanıyorum. Tarihi ve tabii güzellikleriyle dünyanın en müstesna şehirlerinden birisi olan İstanbul dan sizleri selamlıyor, en içten muhabbetlerimi sunuyorum. Dr. Kadir TOPBAŞ İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı iii

6 iv

7 İstanbul, su ile karanın en özel buluşma noktasında farklı din ve kültürlere ev sahipliği yapmış, birbirinden farklı medeniyetleri, anıtsal yapıları ve değerleriyle 8500 yıl öncesinden günümüze kadar taşımıştır. Efsanevi bir silüete ve kentsel dokuya sahip olan bu şehir, İstanbul un Tarihi Alanları adıyla, UNESCO Dünya Kültürel ve Doğal Mirasını Koruma Sözleşmesi gereğince 1985 yılında UNESCO Dünya Miras Listesi ne kaydedilmiştir tarihli yasa ve 2005 tarihli alan yönetimi yönetmeliği, kentsel sit alanlarında yönetim planı yapma yetkisini büyükşehir belediyelerine vermiştir. Tüm insanlığın sahip olduğu ortak mirasın çok özel bir parçası olan bu alan, taşıdığı istisnai özellikler gereği yukarıda bahsi geçen sözleşme uyarınca özel bir yönetim ve koruma anlayışı hassasiyeti gerektirmektedir. Elinizdeki çalışmanın temelleri de yukarıda bahsi geçen ulusal ve uluslararası sorumluluklar gereği sahip olduğumuz kültürel ve tarihi mirası gelecek kuşaklara en iyi şekilde aktarmak amacıyla atılmıştır. Yaşayan, dinamik bir şehrin ihtiyaçlarına cevap vermekle, onun kültürel ve tarihi özelliklerini en iyi şekilde koruyarak muhafaza etmek arasında çok hassas bir denge gözetmek gerekmektedir. Bu yüzden Tarihi Yarımada da yönetim planı hazırlanırken bu alan için hayalleri, planları ve kaygıları olan tüm paydaşları biraraya getirmeye, onların hassasiyetlerini dikkate alan bir çalışma ortaya koymaya çalıştık. Hazırladığımız yönetim planı; merkezi ve yerel idarelerin, ilgili üniversitelerin, sivil toplum kuruluşlarının ve alanda yaşayanların biraraya gelerek oluşturduğu vizyon, misyon ve ana hedefler ile UNESCO Dünya Kültürel ve Doğal Sözleşmesi ni Uygulama Rehberi başta olmak üzere UNESCO nun ve onun kültürel miras konusundaki yardımcı organı ICOMOS un ilgili uluslararası sözleşme, tüzük ve ilkeleri çerçevesinde hazırlanmıştır. Plan; yönetim, koruma, planlama, yaşam kalitesi, algı, eğitim, bilinçlendirme ve risk yönetimi başlıkları altında titiz bir çalışma sonucunda paydaşların katkısını dikkate alarak oluşturulan genel stratejileri ve bu stratejiler doğrultusunda hazırlanan eylem planlarını içermektedir. Dolayısıyla bu eylem planlarının uygulanmasında ve hayata geçirilmesinde en büyük sorumluluk yine alandaki ilgili/yetkili paydaşlara düşmektedir. Bundan sonraki dönem, bu alanı en iyi şekilde yönetmek için birlikte çalışmanın, karar üretmenin ve alınan bu kararları birlikte uygulama döneminin başlangıcıdır. Alan Başkanı olarak bu planın hazırlanmasında emeği geçen herkese; başta bu konuda öncü rolü üstlenen Kültür ve Turizm Bakanlığı ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı olmak üzere, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü ne, İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı na, BİMTAŞ AŞ ye, BİMTAŞ bünyesinde oluşturulan Tarihi Yarımada Yönetim Planı Yürütme Kurulu üyelerine ve teknik ekibine, süreç boyunca yoğun çalışmalarından ve katkılarından dolayı İstanbul Sit Alanları Alan Yönetim Başkanlığı Danışma Kurulu üyelerine, Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu üyelerine ve Alan Başkanlığı ekibine teşekkür ediyorum. Dr. Mimar Halil ONUR İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanı v

8 vi

9 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... i İÇİNDEKİLER... vii Tablo Listesi... x Harita Listesi... xi Şekil Listesi... xii Fotoğraf Listesi... xii Ekler Listesi... xiii GİRİŞ İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI ALANI NIN TANIMLANMASI Alan ın Konumu ve Sınırları Alan ın Önemi Yönetim Planı Alanı Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları Alan ın Tarihsel Gelişim Süreci Alan daki Kültür ve Tabiat Varlıkları Yönetim Planı Alanı Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları Yasal ve Kurumsal Çerçeve Alan ın Doğal Yapısı Alan ın Fiziki, Sosyal ve Ekonomik Yapısı Arazi Kullanımı Yönetim Planı Alanı Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları Sosyal Yapı Yönetim Planı Alanı Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları Ekonomik Yapı Alan ın Erişilebilirliği ve Ulaşım vii

10 Karayolu Ulaşımı Demiryolu ve Raylı Sistemler Deniz Yolları Transit Ulaşım / Aktarma Noktaları Alan daki Planlama Kararları İstanbul İl Çevre Düzeni Planı Kararları Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı Kararları Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları ndaki Plan Kararları Bölgeleme İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI Yönetim Planı Vizyonu Planlama İlkeleri ve Politikalar Plan Hedefleri, Stratejiler, Eylemler, İlgili Kurum ve Kuruluşlar Yönetim ve Organizasyon Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi Erişilebilirlik Alan ın Öneminin ve Değerinin Algılanması Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım Ziyaretçi Yönetimi Risk Yönetimi Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları Plan Hedefleri, Stratejiler, Eylemler, İlgili Kurum ve Kuruluşlar Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI PROJELERİ/PROJE PAKETLERİ Tarihi Yarımada Proje Paketleri Yönetim ve Organizasyon Projeleri Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi Projeleri Erişilebilirlik Projeleri Alan ın Öneminin ve Değerinin Algılanması Proje Paketi Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım Projeleri Ziyaretçi Yönetimi Projeleri Risk Yönetimi Projeleri Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları Proje Paketleri Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı Projeleri Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı Projeleri Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı Projeleri İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı Projeleri viii

11 4. İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI UYGULAMA, GÖZDEN GEÇİRME VE GÜNCELLEME SÜRECİ Aktörler ve Paydaşlar (Uygulamadan Sorumlu Kurum ve Kuruluşlar) Uygulama Süreci Gerçekleştirme (Finansal Kaynaklar) Ulusal Kaynaklar Uluslararası Kaynaklar Diğer Kaynaklar (Sivil Toplum, Özel Sektör) Bütçe Çalışma Programı (Etaplama) Rapor Elde Etme Kamu Bilincinin Arttırılması Programının Oluşturulması Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme Süreci Gözden Geçirme ve Güncelleme Kriterleri Gözden Geçirme ve Güncelleme Süreci ile ilgili Kurumsal Altyapı Tarihi Yarımada Proje Paketleri Gözden Geçirme ve Güncelleme Göstergeleri Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları Proje Paketleri Gözden Geçirme ve Güncelleme Göstergeleri Değerlendirme İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI SÜRECİNDE YER ALANLAR KAYNAKÇA ix

12 Tablo Listesi Tablo 1. Yönetim Planı Alanı İlçe Düzeyi İdari Dağılımı ve Büyüklükleri Tablo 2. Yönetim Planı Alanı ndaki Kültür Varlıkları Tablo 3. Yönetim Planı Alanı ndaki Kültür Varlıklarının İşlevleri Tablo 4. Yönetim Planı Alanı ndaki Kültür Varlıklarının Mülkiyetleri Tablo 5. Yönetim Planı Alanı nda İlan Edilen Yenileme Alanları Tablo 6. Yönetim Planı Alanı ndaki Turizm Merkezleri Tablo 7. Yönetim Planı Alanı nda Fonksiyonel Dağılım Tablo 8. Yönetim Planı Alanı nın Nüfusu Tablo 9. Tarihi Yarımada Turizm İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri Tablo 10. Tarihi Yarımada da Yer Alan Müzeler ve Ziyaretçi Sayıları Tablo 11. İstanbul Tarihi Yarımada da Güçlü-Zayıf Yönler ve Fırsatlar-Tehditler Tablo 12. Tarihi Yarımada Yönetim Planı Projeleri Etaplama Tablosu Tablo 13. Yönetim ve Organizasyon Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme Göstergeleri Tablo 14. Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme Göstergeleri Tablo 15. Erişilebilirlik Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme Göstergeleri Tablo 16. Alan ın Öneminin ve Değerinin Algılanması Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme Göstergeleri Tablo 17. Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme Göstergeleri Tablo 18. Ziyaretçi Yönetimi Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme Göstergeleri Tablo 19. Risk Yönetimi Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme Göstergeleri Tablo 20. Sultanahmet Arkeolojik Parkı DMA Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme Göstergeleri Tablo 21. Süleymaniye Camii ve Çevresi DMA Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme Göstergeleri Tablo 22. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi DMA Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme Göstergeleri Tablo 23. İstanbul Kara Surları DMA Projeleri Gözden Geçirme, Güncelleme ve Değerlendirme Göstergeleri. 385 x

13 Harita Listesi Harita 1. Tarihi Yarımada'nın İstanbul İçindeki Konumu Harita 2. Kültür ve Turizm Bakanı tarafından 21 Nisan 2009 tarihinde onaylanan Yönetim Planı Alanı Sınırı Harita 3. Kültür ve Turizm Bakanlığınca onaylı Yönetim Planı Alanı ve Dünya Miras Alanları Sınırları Harita 4. Yönetim Planı Alanı İdari Sınırları Harita 5. İstanbul Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları Harita 6. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı'nda Bulunan Sit Alanları Harita 7. Yönetim Planı Alanı ndaki Sit Alanları Harita 8. Yönetim Planı Alanı ndaki Kültür Varlıkları Harita 9. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı ndaki Kültür Varlıkları Harita 10. Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı ndaki Kültür Varlıkları Harita 11. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı ndaki Kültür Varlıkları Harita 12. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı ndaki Kültür Varlıkları Harita 13. Yönetim Planı Alanı ndaki Yenileme Alanları Harita 14. Yönetim Planı Alanı nın Topografyası Harita 15. Yönetim Planı Alanı nda Deprem Açısından Riskli Alanlar Analizi Harita 16. Yönetim Planı Alanı nda Arazi Kullanım Harita 17. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı Arazi Kullanımı Harita 18. Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı Arazi Kullanımı Harita 19. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı Arazi Kullanımı Harita 20. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı Arazi Kullanımı Harita 21. Yönetim Planı Alanı nda Mahalle Nüfusları Harita 22. Yönetim Planı Alanı ndaki Mevcut Ulaşım Sistemi Harita 23. Alan daki mevcut ve inşaat halindeki raylı sistemler Harita 24. İstanbul İl Çevre Düzeni Planı Harita 25. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı Harita 26. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı Koruma Bölgeleri Harita 27. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı nda Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı Plan Kararları Harita 28. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı nda Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı Plan Kararları Harita 29. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı nda Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı Plan Kararları Harita 30. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı nda İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı Plan Kararları Harita 31. Zeytinburnu Nazım İmar Planı ve Sur Tecrit Alanı Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı Harita 32. Eyüp Kentsel Sit Alanı Koruma Amaçlı Revizyon Nazım İmar Planı Harita 33. Yönetim Planı Sınırları İçerisinde Tampon Bölge de yer alan 1/5000 ölçekli Bayrampaşa Revizyon Nazım İmar Planı Harita 34. Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı Plan Mozaiği (Fatih, Zeytinburnu, Eyüp, Bayrampaşa ilçeleri). 106 Harita 35. Yönetim Planı Alanı Bölgeleme Paftası xi

14 Şekil Listesi Şekil 1. Yönetim Planı Hazırlanması İş Programı... 5 Şekil 2. Prost Planı'nda Arkeolojik Park Alanı Şekil 3. İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı Örnek Proje Tanımlaması Şekil 4. Önem-Tatmin Matrisi Şekil 5. Proje Paketi Döngüsü Fotoğraf Listesi Fotoğraf 1. Süleymaniye Külliyesi Fotoğraf 2. Molla Zeyrek Camii - Pantokrator Manastırı Fotoğraf 3. İstanbul Kara Surları Fotoğraf 4. Yenikapı kazılarında ortaya çıkarılan batık gemilerden bir örnek Fotoğraf 5. Süleymaniye Geleneksel Ahşap Evleri (sivil mimarlık örnekleri) Fotoğraf 6. Müftülük Binası ve İstanbul Üniversitesi Botanik Bahçesi Fotoğraf 7. Yedikule Bölgesi Fotoğraf 8. Samatya Sahil Surları Fotoğraf 9. Cerrahpaşa Külliyesi ve Çevresi Fotoğraf 10. Marmara Sahil Bandı ve Yenikapı Marmaray Kazısı Arkeolojik Alanı Fotoğraf 11. Arkeolojik Sit ve Kentsel Arkeolojik Sit Fotoğraf 12. Bab-ı Ali ve Sirkeci Garı Fotoğraf 13. Kapalı Çarşı Fotoğraf 14. Süleymaniye Bölgesi Fotoğraf 15. Zeyrek Bölgesi Fotoğraf 16. Fatih Camii ve Çevresi Fotoğraf 17. Bulgar Kilisesi, Fener Rum Erkek Lisesi ve Çevresi Fotoğraf 18. Mevlana Kapı ve Çevresi Fotoğraf 19. İBB Binası ve Çevresi Fotoğraf 20. Kara Surları Bölgesi xii

15 Ekler Listesi EK 1: EK 2: EK 3: EK 4: EK 5: EK 6: EK 7: İstanbul un Tarihi Alanlarının Dünya Miras Listesine Kabul Karar Metni Alan Yönetimi İle Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri İle Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik İstanbul Sit Alanları Alan Başkanlığı Danışma Kurulu ve İstanbul Sit Alanları Alan Başkanlığı Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu Kültür ve Turizm Bakanı Oluru ile Onaylanan İstanbul un Tarihi Alanları Yönetim Alanı Sınırı kararı UNESCO Dünya Miras Komitesi nin 30.,31.,32.,33.,34. ve 35. dönem toplantılarında İstanbul un Tarihi Alanları na İlişkin kabul edilen kararlar Tarihi Yarımada Yönetim Planı Çalışması Kapsamında Düzenlenen Arama Konferansları ve Çalıştayların Katılımcı Listeleri İstanbul Sit Alanları Alan Başkanlığı Danışma Kurulu'nun ve İstanbul Sit Alanları Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu'nun ilgili kararları EK 8: UNESCO Dünya Miras Komitesinin Paris'te Haziran 2011 tarihlerinde gerçekleşen 35. toplantısında kabul edilen Üstün Evrensel Değer Metni (Outstanding Universal Value) EK 9: EK 10: EK 11: EK 12: EK 13: EK 14: Alan ın Tarihsel Gelişim Süreci (uzman raporları) Somut Olmayan Kültürel Miras (uzman raporu) Kamu Bilincinin Artırılması Programının Oluşturulması (uzman raporu) Kurumların Yönetim Planı Konularına İlişkin Faaliyetleri İstanbul Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları ndaki Kültür Varlıkları ICOMOS Miras Etki Değerlendirme Raporu Konulu Kültür ve Turizm Bakanlığı Makamı Oluru xiii

16 xiv

17 GİRİŞ Koruma alanları için bütünleşik kentsel yönetim stratejilerinin, koruma planlarının, yenileme eylemlerinin ve bu eylemlere yönelik finans mekanizmalarının, sosyal sorumluluk projelerinin geliştirilmesi gibi konuların tartışıldığı günümüzde, alan yönetimi ve yönetim planı kavramları tüm dünyada olduğu gibi Türkiye de de kentsel koruma ve planlama uygulamalarında önemli bir yer almıştır. Yönetim Planları, koruma, kullanma, gelişme dengesinin sağlanması için temel kabul edilen planlama ve uygulama araçlarından biridir. Bu planlar en genel anlamıyla günümüzde ve gelecekte yöneticilere, alanın korunması, planlanması ve yönetilmesi ile ilgili kurum ve kuruluşlara uygulamalarında rehberlik edecek araçlar olarak tanımlanmaktadır. Bu yönüyle yönetim planı, ilgili kamu kuruluşları ile sivil toplum kuruluşları arasında eşgüdümü sağlayan, bu eşgüdümü somutlaştıracak eylem ve projeleri aynı doğrultuya getiren paydaş eksenli bir stratejik plan olarak da tanımlanabilir (Gülersoy, Ayrancı, 2011). Yönetim Planı içinde alanın geleceğine ilişkin vizyon, alanın korunmasına ve planlı gelişimine ilişkin ana hedefler, temel stratejiler, eylem ve projeler ve uygulama araçları yer alır. Yönetim Planı, alanın yönetim hedeflerini ortaya koyar, sorumluları ve sorumlulukları tanımlar ve kaynakları dağıtır. Bu süreç sürekli olarak izlenir, geri beslemelerle desteklenir ve güncellenir. Bu özellikleri ile operasyonel bir plan olma niteliği taşır ve geleneksel imar ve koruma planlarından ayrılır. Alan Yönetimi ve Yönetim Planı kavramları, Türkiye nin doğal ve kültürel değerlerini koruma konusundaki gündemine Doğal Koruma Alanlarından Sulak Alanlar için 1993 yılında taraf olduğu Ramsar Sözleşmesi ile (Ramsar Convention, 1971), UNESCO Dünya Miras Alanları için Dünya Miras Merkezi nin (UNESCO World Heritage Center) Dünya Mirası Komitesi nin (UNESCO World Heritage Committee) aldığı kararlar doğrultusunda yayınladığı ve Türkiye nin de 1983 yılında taraf olduğu Dünya Miras Sözleşmesi (World Heritage Convention, 1972) ve Dünya Mirası Sözleşmesinin Uygulanmasına Yönelik İşlevsel İlkeler Uygulama Rehberi (Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention 1977, 2008) ile girmiştir (Gülersoy, Ayrancı, 2011). Dünya Miras Sözleşmesi nin uygulama rehberi niteliğindeki Dünya Mirası Sözleşmesinin Uygulanmasına Yönelik İşlevsel İlkeler Uygulama Rehberi nde (Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention 1977, 2008) Her varlık uygun bir yönetim planına veya varlığın üstün evrensel değerinin katılımcı yollarla nasıl korunması gerektiğini belirten bir yönetim sistemine sahip olmalıdır. Bu yönetim sisteminin amacı, bugünkü ve gelecek nesiller için varlığın etkin korunmasını sağlamaktır denmektedir. 1

18 Dünya Miras Merkezi, Dünya Mirası olarak önerilen, ilan edilen ve Dünya Miras Listesi ne alınan alanlar için yönetim planının var olmasını zorunlu görmektedir. İstanbul un Tarihi Alanları nın Dünya Miras Listesi nde yer alması Türkiye, UNESCO tarafından 1972 yılında kabul edilen Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Hakkında Sözleşme yi (Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage) 1983 yılında imzalamıştır. Dünya daki Üstün Evrensel Değer e (Outstanding Universal Value) sahip kültürel ve doğal varlıkları bütün insanlığın ortak mirası olarak kabul ederek tanıtmak, toplumlarda evrensel mirasa sahip çıkacak bilinci oluşturmak ve bu değerlerin yaşatılması için gerekli işbirliklerini sağlamak amacını taşıyan bu sözleşme kapsamında 1978 yılından itibaren Dünya Miras Listesi ( World Heritage List) uygulaması başlatılmıştır. Bu kapsamda İstanbul daki dört koruma alanı; İstanbul un Tarihi Alanları (Historic Areas of İstanbul) tanımı ve 356 sıra numarasıyla 1985 yılında Dünya Miras Listesi ne alınmıştır (Bkz: Ek-1). Bu alanlar; Sultanahmet Arkeolojik Parkı (Archaeological Park), Süleymaniye Camii ve Çevresi Koruma Alanı (Süleymaniye Mosque and its associated conservation area), Zeyrek Camii ve Çevresi Koruma Alanı (Zeyrek Mosque (Pantocrator Church) and its associated conservation area) ve İstanbul Kara Surları dır (Land Walls of İstanbul). İstanbul un Tarihi Alanları, Üstün Evrensel Değer taşıyan varlıkların Dünya Miras Listesi ne alınması aşamasında kullanılan on kriterden; (i), (ii), (iii) ve (iv) no.lu kültürel kriterler e uygun olmaları nedeniyle Dünya Miras Listesi nde yer almıştır. Bu kriterler; (i) İnsanın yaratıcı dehasının bir örneği olması; (ii) Dünya kültür sahası içinde veya belirli bir zaman dilimi üzerinde, mimarlıkta ya da teknolojideki, anıtsal sanat eserlerindeki şehir plancılığındaki veya peyzaj tasarımındaki gelişimlerde insani değerlere dair kültür paylaşımını sergilemesi; (iii) Yaşayan ya da kaybolmuş bir medeniyete veya kültürel geleneğe ait eşsiz ya da en azından ayırt edici kanıt taşıması; (iv) İnsanlık tarihi içindeki önemli aşamaları gösteren mimari veya teknolojik grup ya da peyzaja sahip önemli bir yapı tipinin örneği olması şeklinde açıklanmaktadı (Bkz: Bölüm1.2). İstanbul Tarihi Yarımada nın koruma statüsü İstanbul un Tarihi Alanları adıyla 1985 yılında Dünya Miras Listesi ne alınan dört koruma alanı, Liste ye alınmadan önce ulusal mevzuat kapsamında koruma alanı (sit) olarak tescillidirler. Topkapı Sarayı ve Sultanahmet Bölgesi 1953 yılında Arkeolojik Park olarak ilan edilmiş; Zeyrek Camii ve çevresi 1979 yılında; Süleymaniye Camii ve çevresi 1977 yılında ve Kara Surları ise 1981 yılında koruma altına alınmışlardır. Bu tarihten itibaren İstanbul Tarihi Yarımada da dört Dünya Miras Alanı nın dışında kalan diğer koruma altına alınması gereken bölgelerin de sit alanı olarak ilan edilmeleri gündeme gelmiştir. Bu çalışmalar sonunda 1995 yılında Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamında İstanbul Tarihi Yarımada kısmen arkeolojik, kısmen kentselarkeolojik ve kısmen tarihi ve kentsel olmak üzere sit alanı olarak ilan edilmiş tümüyle koruma altına alınmıştır. Bu yeni koruma statüsü gereği o tarihten itibaren İstanbul Tarihi Yarımada nın tümünü kapsayan envanter ve koruma planı çalışmaları başlatılmıştır (Bkz: Bölüm 1.4). Tarihteki en eski adıyla Licus, kentin kuruluş efsanesinden kaynaklanan Bizantion, Roma İmparatorluğu nun yeni başkenti Konstantinopolis ve Osmanlı İmparatorluğu nda Dersaadet ve Stamboli olarak 8000 yıllık geçmişiyle bugüne ulaşan İstanbul Tarihi Yarımada, insan yerleşimlerinin kesintisiz olarak süreklilik gösterdiği, katmanlandığı ve günümüzde de bütün canlılığıyla yaşamın devam ettiği dünyadaki nadir yerleşmelerden biridir. Birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olmasının izlerini yansıtan çok sayıda anıt eserleri, ahşap dokusu ve çok katmanlı mirasıyla şehir özgünlüğünü 2

19 korurken, çağdaş mimariyle modern geleceğe doğru da ilerlenmektedir. Bununla birlikte, yüksek yeni yapılar, büyük altyapı ve ulaşım projeleri dünya miras alanı ve tampon bölgesinin eşsiz siluetini ve diğer unsurlarını etkileyerek, Tarihi Yarımada nın üstün evrensel değeri için tehdit oluşturmaktadır. Bu kapsamda İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı mirasın üstün evrensel değerinin özgünlüğünün ve bütünlüğünün korunmasından ve gelecekte de devam ettirilmesinden ya da geliştirilmesinden emin olunması için hazırlanmaktadır. Bu süreçte Tarihi Yarımada nın miras değerinin kurumsal paydaşlar tarafından tümüyle aynı şekilde algılanması ve geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Yönetim Alanı ve Yönetim Planı kavramlarının ulusal mevzuatta yer alması 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu na 5226 sayılı Kanunla 2004 yılında ilave edilen Ek-2a maddesi ve 3. maddeye ilave edilen tanımlar ile yönetim alanı ve yönetim planı kavramları ulusal hukuk mevzuatının içinde ilk kez yer almışlardır. Bu kapsamda Türkiye de yönetim planlarının sadece Dünya Miras Alanları için değil, tüm sit alanları için hazırlanması zorunlu hale gelmiştir. Kanun da Yönetim Alanlarındaki Alan Başkanlarının belirlenmesi ve yetkileri; yönetim planı onayını gerçekleştirecek ve uygulamayı denetlemeden sorumlu olacak Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu nun üyelerinin kimlerden oluşturulacağı tanımlanmaktadır. Yönetim Planı nın hazırlanması ve karara bağlanması sürecinde alanda mülkiyet hakkı bulunanlar, meslek odaları ve sivil toplum örgütleri ile üniversitelerin ilgili bölüm temsilcilerinden oluşan bir Danışma Kurulunun kurulması da ilgili Kanun ve Yönetmeliğin öngördüğü bir husustur. Kanun Yönetim Alanı nı; sit alanları, ören yerleri ve etkileşim sahalarının doğal bütünlüğü içerisinde etkin bir şekilde korunması, yaşatılması, değerlendirilmesi, belli bir vizyon ve tema etrafında geliştirilmesi, toplumun kültürel ve eğitsel ihtiyaçlarıyla buluşturulması amacıyla, planlama ve koruma konusunda yetkili merkezi ve yerel idareler ile sivil toplum kuruluşları arasında eşgüdümü sağlamak için oluşturulan ve sınırları ilgili idarelerin görüşleri alınarak Bakanlıkça belirlenen yerler olarak tanımlanmaktadır. Yönetim Planı ise Yönetim Alanı nın korunmasını, yaşatılmasını, değerlendirilmesini sağlamak amacıyla, işletme projesini, kazı planı ve çevre düzenleme projesi veya koruma amaçlı imar planı dikkate alınarak oluşturulan koruma ve gelişme projesinin, yıllık ve beş yıllık uygulama etaplarını ve bütçesini de gösteren, her beş yılda bir gözden geçirilen planlar olarak Kanun da yer almaktadır. Yönetim Planı nın uygulama sürecine ilişkin olarak Kanun Kamu kurum ve kuruluşları, belediyeler ile gerçek ve tüzel kişiler, eşgüdüm ve denetleme kurulunca onaylanan yönetim plânına uymak, ilgili idareler, plân kapsamındaki hizmetlere öncelik vermek ve bu amaçla bütçelerine gerekli ödenekleri ayırmak zorundadır hükmünü getirmektedir. Bu Kanun uyarınca 2005 yılında sayılı Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim Alanlarının Belirlenmesine ilişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik yürürlüğe girmiştir (Bkz: Ek-2). Yasal sürecin tamamlanmasını takiben İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi nin 15 Eylül 2006 tarih ve 1675 sayılı kararıyla İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığı kurulmuş, 27 Ekim 2006 tarihinde Alan Yönetimi Başkanı atanmış ve İstanbul daki sit alanlarının yönetiminden sorumlu olmuştur. Yine Kanun da tanımlandığı şekliyle İstanbul Sit Alanları Danışma Kurulu ve İstanbul Sit Alanları Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu kurulmuş ve Danışma Kurulu 2 Mart 2008 tarihinden itibaren çalışmalarına başlamıştır (Bkz: Ek-3). 3

20 İstanbul un Tarihi Alanları için Yönetim Planı sınırlarının belirlenmesi İstanbul Sit Alanları Alan Başkanlığı ve Danışma Kurulu İstanbul un Tarihi Alanları olarak Dünya Miras Listesi nde yer alan dört bölge için ayrı ayrı yönetim planı hazırlanması yerine Plan ın İstanbul Tarihi Yarımada nın bütününü kapsayacak şekilde ele alınması görüşünü benimsemiştir. Kurul bu kararı alırken diğer miras alanlarının da üstün evrensel değer özellikleri taşıdığını ve 1995 yılından beri Tarihi Yarımada nın tümünün ulusal düzeyde sit alanı olduğunu göz önünde tutmuştur. Danışma kurulu, ayrıca İstanbul Tarihi Yarımada çevresindeki Beyoğlu, Eyüp, Boğaziçi, Üsküdar, Kadıköy bölgelerinin her birinin sahip oldukları kültür mirası ve doğal özellikleriyle özgün olduklarını ve bu nedenle farklı tarihlerde sit alanı olarak ilan edildiklerine dikkat çekmiştir. Bu kapsamda Danışma Kurulu Dünya Miras Alanı olmasalar bile bu alanlar için ulusal mevzuat gereği yönetim planlarının hazırlanacağını göz önünde tutarak bu miras alanlarının UNESCO Raporlarında tavsiye edildiği şekli ile İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı nın tampon bölgesi olarak tanımlanmasının doğru olmayacağı kararını oluşturmuştur. Bu kararlar doğrultusunda İstanbul Sit Alanları Alan Başkanlığı ve Danışma Kurulu tarafından 4 Aralık 2008 tarihinde uygun görülen, takiben ilgili Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulları tarafından kabul edilen sınırlar, 22 Nisan 2009 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanı Olur u ile İstanbul un Tarihi Alanları Yönetim Alanı Sınırları olarak kesinleşmiştir (Bkz: Ek-4). İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Hazırlık Süreci İlgili mevzuat İstanbul un Tarihi Alanları için yönetim planı hazırlanmasında eşgüdüm görevini İstanbul Büyükşehir Belediyesi ne vermektedir. Planın hazırlanması sürecinde İstanbul Büyükşehir Belediyesi adına görevlendirilmiş olan Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü tarafından 2010 Avrupa Kültür Başkenti Yerel Yönetimler İş Birliği Protokolü kapsamında İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı na başvuruda bulunulmuştur. Ajans Yürütme Kurulu nun 2 Şubat 2009 gün ve 05 sayılı kararı ile İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı nın hazırlanması işi İstanbul 2010 projesi olarak kabul edilmiştir. Ajans Bütçe ve İhale Komisyonu nun 16 Eylül 2009 tarih ve 349 sayılı kararı ile de İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Hazırlanması nın Boğaziçi İnşaat Müşavirlik Teknik Hizmetler Sanayi ve Ticaret. A.Ş. (BİMTAŞ) tarafından gerçekleştirilmesine karar verilmiş ve 3 Kasım 2009 tarihinde imzalanan sözleşme ile İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı çalışmaları başlamıştır. Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim Alanlarının Belirlenmesine ilişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik uyarınca yönetim planı taslağının Alan Başkanı nın eşgüdümünde, Alan ın niteliğine bağlı olarak farklı meslek gruplarına mensup uzman ve danışmanlardan oluşturulacak bir ekip tarafından hazırlanması hükme bağlanmaktadır. Bu kapsamda İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı nın süreci; yönetim planı taslağının hazırlanması ve değerlendirilmesi, yönetim planının onaylanması, uygulanması, denetlenmesi, izlenmesi ve güncellenmesi olarak programlanmıştır. İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Çalışma Etapları İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı çalışmaları, başından sonuna kadar İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, İstanbul Sit Alanları Alan Yönetim Başkanlığı ve Danışma Kurulu tarafından izlenmiş, Başkanlığın ve Kurulun görüş ve katkıları alınmıştır. Ayrıca Yönetim Planı çalışmalarında; UNESCO Dünya Miras Merkezi / ICOMOS Ortak Reaktif İzleme Heyeti Raporları ( ve 2010) ile UNESCO Dünya Miras Komitesi nin 30.,31.,32.,33. ve 34. ve son olarak 35. dönem toplantılarında İstanbul un Tarihi Alanları na ilişkin kabul edilen kararlar incelenmiş ve dikkate alınmıştır (Bkz: Ek-5). 4

21 Hazırlanan yönetim planının, geniş kapsamlı, çok disiplinli ve etkili bir belge olabilmesi için gerekli görülen içeriğe ulaşabilmesine özen gösterilmiş ve yörenin kullanıcılarının ve ilgili tüm paydaşların sürece katılımını sağlayacak, yetkili ve ilgili kurumlar arasında iletişimi ve işbirliğini teşvik edecek ve tarihi kentsel peyzajın yüzyüze olduğu temel sorunlara çözüm getirecek bir koruma çerçevesi ile tanımlanması ve sağlam bir yönetim sistemi ile bütünleştirilmesi bağlamında geliştirilmesine çalışılmıştır. İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Taslağının Hazırlanması süreci 4 etap olarak planlanmıştır (Şekil 1). 1.Etap: Yönetim Planı Alanı nda yapılan tüm çalışma ve verilerin toplanıp analitik çalışmaların gerçekleştirilmesi. 2.Etap: Önceki safhada çalışmaları başlamış olan paydaş analizi sonucunda saptanan paydaşların katılımıyla Yönetim Planı Alanı vizyon, hedef ve stratejilerinin belirlenmesi. 3.Etap: Paydaşların etkin katılımı ile 2.Etap ta ortak olarak belirlenen hedeflere göre Eylem Planları nın üretilmesi ve Yönetim Planı nın ortaya konması. 4.Etap: Yönetim Planı nın hazırlanıp paydaşlara açılması ve görüşler doğrultusunda revize edilmesi. Şekil 1. Yönetim Planı Hazırlanması İş Programı 1.Etap çalışmaları sürecinde, İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı nın sürecini ve temel çalışma esaslarını belirlemeye yönelik sekiz karar toplantısı, çalışma ekibinin bilgilendirilmesini sağlamaya yönelik sekiz bilgilendirme semineri, Alan da yer alan kurum ve kuruluşlara yönelik konu ve çalışmayla ilgili beş ön bilgilendirme sunumu ve bir çalıştay düzenlenmiştir. Ayrıca, 1. Etap ta yer alan analitik çalışmalara yönelik bilgi almak üzere Alan ile ilgili yapılan çalışmalar hakkında ilgili kurum ve kuruluşlar ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Çalışmada öncelikle Yönetim Planı Alanı ile ilgili aktörler/paydaşlar tanımlanmış ve bu kapsamda paydaş analizi yapılmıştır. Sivil toplum kuruluşlarına yönelik ilgili aktörleri/paydaşları tanımlama işleminde Fatih Platformu, Sivil Toplum Geliştirme Merkezi, Sivil Toplum Geliştirme Programı ve İstanbul Kalkınma Ajansı veri tabanlarından faydalanılmıştır. Oluşturulan listelere yönelik ilk ayrım Alan da bulunan ve Alan ile ilgili aktörler/paydaşlar ve Alan da bulunmayan ama Alan la ilgili 5

22 aktörler/ paydaşlar biçiminde gerçekleştirilmiştir. Alan da bulunan ve dernek, birlik, platform, oda, vakıf statüsünde organize olmuş aktörlerden Yönetim Planı hazırlıklarına katkı verebilecek olanları; esnaf kuruluşları, mahalle/semt kuruluşları, yerel spor kulüpleri, sosyal yardımlaşma/dayanışma kuruluşları ve hemşeri kuruluşları olarak gruplandırılmıştır. Diğer grupta yer alan aktörler; uzman sivil toplum kuruluşları, meslek kuruluşları, özel sektörün temsil edildiği kuruluşlar olarak gruplandırılmıştır. Süreç içinde, Alan da farklı projeler için gerçekleştirilen, çeşitli odak grup toplantıları, katılımcı gözlem uygulamaları ile katılımlı konferans bilgileri ön değerlendirilmeye tabi tutularak, Yönetim Planı hazırlık sürecindeki iletişim organizasyonunun etkinliğinin arttırılması amaçlanmıştır. İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı nın 1. Etabında, Alan ile ilişkili yasalar ve kurumlar sistemli olarak tanımlanmış, Alan da farklı kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan çalışmalar, niteliksel ve niceliksel veriler toplanarak aynı sistem ve ifade tekniği ile ifadelendirilmiştir. Mevcut durumun, sorun ve olanakların saptanmasına yönelik alana ilişkin bilgi toplama ve bilgi güncelleme süreci Plan Taslaklarının hazırlanması ve Danışma Kurulu nda görüşülmesi aşamalarında da sürdürülmüş ve Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu nda onaylanma aşamasına kadar devam ettirilmiştir. Planın uygulama aşamasında bilgi bankasının tamamlanması ve bilgi yönetimi yaklaşımlı sistemin kurularak kullanılması büyük önem taşımaktadır. 2. Etap çalışmaları İstanbul Tarihi Yarımada ya ilişkin sorun ve potansiyellerin ortaya konulduğu, Vizyon un, ana politikaların belirlendiği ve buna bağlı olarak hedeflerin ve stratejilerin tanımlandığı çalışmalardır. Söz konusu çalışma sürecinin, gerek Yönetim Planı nın doğası gereği, gerekse de Özel Teknik Şartname nedeni ile geniş bir katılımla hazırlanması amaçlanmıştır. Buna bağlı olarak, süreç içerisinde bir katılımlı konferans, üç tematik çalıştay, uzman toplantıları ve özel grup toplantıları düzenlenmiştir (Bkz: Ek-6) Temmuz 2010 tarihinde Arama Araştırma Organizasyon Danışmanlığı tarafından yönetilen ve Haliç Kongre Merkezi nde gerçekleştirilen ve geniş katılımlı bir toplantı olan Arama Konferansı ile Alan daki aktörlerin/iddia sahiplerinin (stakeholder) bilgi ve deneyimlerinden yararlanarak Yönetim Planı nın vizyon, misyon, ilkeler, ana hedefler, alan yönetimi planı kurgusu, ve yönetim yaklaşımının oluşturulmasına yönelik ortak aklın oluşturulması hedeflenmiştir. Arama Konferansı ile ilgili çalışmalar konferans hazırlığı, konferansın uygulanması ve konferans sonuçlarının derlenmesi, izlenmesi ve değerlendirilmesi olmak üzere üç adımda gerçekleştirilmiştir. Konferansın hazırlık aşamasında Yürütme Kurulu ve Danışma Kurulu ile toplantılar yapılmış, Yönetim Alanı ile ilişkili aktörlerin/iddia sahiplerinin analizi yapılmış ve haritası çıkartılmış, Arama Konferansı'nın katılımcı listesi belirlenmiştir. Katılımcılar için Arama Konferansı öncesinde 7 8 Temmuz 2010 tarihinde üç adet ön bilgilendirme toplantısı yapılmış ve Arama Konferansı'nda tartışılan Tarihi Yarımada nın Gelecek Tasarımı Çerçevesi çıkartılmıştır. Arama Konferansı üç adımda uygulanmıştır. 1. Akımlar, Beyin Fırtınası ve Güçlü/Zayıf ve Fırsat/Tehdit (GZFT) Grup Çalışmaları 2. Gelecek Tasarımı - Yöngörü 3. Gelecek Tasarımı - Alan Yönetimi Planı Kurgusu ve Yönetim Yaklaşımı Akımlar ve Beyin Fırtınası aşamasında, geleceği şekillendirecek akımlar ile mevcut durum tespitleri bir arada yapılmıştır. Bilgi dosyasından yapılan eklemelerle grup çalışmalarına ortak girdi hazırlanmıştır. GZTF Çalışması iki ayrı grupta çalışılarak ortaklaştırılmıştır. 6

23 Gelecek Tasarımı - Yöngörü Çalışması, 8 grupta paralel olarak uygulanmıştır. Her grubun yaptığı sunumlara diğer katılımcılar tarafından netleştirici sorular sorulmuştur. Bu aşamadaki bütünleştirme çalışması Arama Danışmanlık ve katılımcılardan gönüllü bir grup tarafından yapılmış, daha sonra tüm katılımcılarla paylaşılıp yorumları alınmıştır. Yöngörünün netleştirilmesi ise 8 grubun sözcülerinden ve gönüllülerden oluşan bir grup tarafından tüm grupların çalışmaları ve yapılan yorumlar dikkate alınarak son haline getirilmiştir. Gelecek Tasarımı Yönetim Planı Kurgusu ve Yönetim Yaklaşımı aynı oturumda paralel gruplar tarafından çalışılmış, çalışmalar grupların sunucuları tarafından sunulmuş ve yorumlanmıştır. Arama Konferansı na tüm aktörleri kapsaması amacıyla toplam 232 kişi davet edilmiştir. Ön bilgilendirme toplantılarına 113 kişi katılmıştır. Arama Konferansı na 90 katılımcı, 4 medya mensubu ve çalışma ekibinden 19, toplam 113 kişi katılmıştır. Arama Konferansı na davet edilen 232 kişinin %22 sini merkezi yönetim, %23 ünü ise yerel yönetim kurumları, %21 ini uzman ve yerel STK lar, %21 ini akademisyenler ve uzmanlar, %13 ünü ise İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığı Danışma Kurulu üyeleri oluşturmuştur. Davetliler içerisinden Arama Konferansı na katılan 113 kişinin ise %29 unu yerel yönetim temsilcileri, %19 unu merkezi yönetim temsilcileri, %28 ini STK temsilcileri, %12 sini akademisyen ve uzmanlar, %12 sini ise İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığı Danışma Kurulu üyeleri oluşturmuştur. 3. Etap çalışmalarında önceki Etap ta belirlenen vizyon, hedefler ve stratejilere bağlı olarak eylemler geliştirilmiş ve bu eylemlere bağlı projeler ve proje paketleri tanımlanmıştır. Eylemlerin belirlenmesinde daha önceki Etap ta olduğu gibi katılımcı yöntemler kullanılarak; bir katılımlı konferans, bir uluslararası çalıştay, üç tematik çalıştay, uzman toplantıları ve özel grup toplantılarının sonuçlarından yararlanılmıştır (Bkz: Ek-6). 2 Kasım 2010 tarihinde yapılan II. Arama Konferansı: Eylem Mimarisi Çalıştayı, Yönetim Planı nın ana hedeflerinin iddia sahipleri ile birlikte değerlendirilmesi, hedeflere ulaşılacak adımların belirlenmesi ve bu adımların önündeki engellerin tariflenerek engelleri aşacak çözüm önerilerinin geliştirilmesi amacıyla gerçekleştirilen katılımlı bir çalışmadır. Bu çalışma öncesinde; 1 Kasım 2010 tarihinde Yürütme Kurulu na eylem mimarisi çalıştayında gruplara dağıtılacak olan hedef, stratejiler dokümanı sunulmuş ve üyelerden bu konuda geri bildirimler alınarak doküman son haline getirilmiştir. Eylem Mimarisi Çalıştayı nda; önce katılımcılara I. Katılımlı Konferans çıktıları, bu çalışmanın amacı ve metodu hakkında bir sunum yapılmıştır. Çalıştayın ilk bölümünde, katılımcılar hedef alanları bazında dokuz gruba ayrılmıştır ve gruplar paralel olarak çalışmışlardır. Eylem Mimarisi Çalıştayı na toplam 134 kişi katılmıştır. 12 Kasım 2010 tarihinde Eylem Mimarisi Çalıştayı sonuçları Yürütme Kurulu na, 2 Aralık 2010 tarihinde de Danışma Kurulu na sunulmuştur. Önceden hazırlanmış özel hedef, stratejiler dokümanı grup katılımcılarına dağıtılmış, her grupta Arama Danışmanlık yönlendiricisi tarafından back-casting yöntemi çalıştırılmıştır. Çalışmalarını geribildirim alabilecek seviyeye getirebilen gruplar turlayan grup yaklaşımı ile diğer gruplardan geribildirim almışlardır. Böylelikle her katılımcının en az iki hedef alanında eylem planına katkısı alınmıştır. Son oturumda gruplar sunum yaparak grup çalışmalarını tüm katılımcılar ile paylaşmışlardır. Katılımlı konferansta tanımlanan ve çalışılan dokuz hedef alanı daha sonraki çalışmalarda bütünleştirerek yedi sorun ve hedef alanına indirgenmiştir. 7

24 Arama Konferansı dışında, Yönetim Planı Alanı nda yetki sahibi kurum, kuruluş ve ilgili STK lar davet edilerek üç adet tematik çalıştay (atölye çalışması) gerçekleştirilmiştir. Sırasıyla (i) planlama, ulaşım ve teknik altyapı, (ii) kültürel miras ve koruma alanındaki uygulamalar, (iii) kültür ve turizm konuları çerçevesinde düzenlenen çalıştaylara ilgili kamu kurumları ve uzman STK lar davet edilmiştir. Söz konusu çalıştaylara; İstanbul Valiliği, İstanbul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İstanbul İl Özel İdaresi İmar, Yatırım ve İnşaat Daire Başkanlığı, İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü, İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü, İstanbul Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü, İBB Ulaşım Planlama Müdürlüğü, İSKİ, İBB Planlama Müdürlüğü, İBB Şehir Planlama Müdürlüğü, İBB Projeler Müdürlüğü, İBB Yapı İşleri Müdürlüğü, İBB Kentsel Tasarım Müdürlüğü, İBB Raylı Sistemler Müdürlüğü, İBB Ulaşım Daire Başkanlığı, İBB Ulaşım Koordinasyon Müdürlüğü, İBB Yol Bakım ve Onarım Müdürlüğü, İBB Park ve Bahçeler Müdürlüğü, İBB Kültür Müdürlüğü, İBB Turizm Müdürlüğü, İBB Turizm Atölyesi, İBB KUDEB, İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı Kentsel Projeler Direktörlüğü, İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı Turizm Direktörlüğü, DLH Marmaray Bölge Müdürlüğü, TCDD 1. Bölge Müdürlüğü Marmaray Koordinasyon Komitesi, KİPTAŞ A.Ş., Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, İstanbul 2 ve 4 Numaralı KVK Kurulları ve İstanbul Yenileme Alanları Kurulu, Kültür Bilincini Geliştirme Vakfı, TURSAB Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği, TUROB Turistik Otelciler, İşletmeciler ve Yatırımcılar Birliği, TUREB Turist Rehberleri Birliği, İKSV ve çeşitli uzmanlar katılmıştır. Katılımcılar Yönetim Planı Alanı ndaki çalışmaları, gündemdeki projeleri ve kurumsal yaklaşımlarını paylaşmışlardır. Bu çalıştaylar ile Alan da faaliyet gösteren ve politika üreten kurumlar arasında Yönetim Planı nın uygulama safhasında sürdürülmesi beklenen iletişim ve birlikte çalışma kültürünün geliştirilmesine yönelik ilk adımlar atılmıştır. Tematik çalıştayların yanı sıra, Fatih Belediyesi ile Alan daki tamamlanmış ve devam eden projeleriyle ilgili, İBB Planlama Müdürlüğü ve JICA ile ulaşım projeleriyle ilgili olmak üzere Alan da proje geliştiren gruplarla ve uzman kişilerle özel grup toplantıları yapılmıştır. 20 Aralık 2010 tarihinde ise İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı süreci ile vizyon, hedef, strateji ve eylemlerin tartışılarak görüş ve önerilerin alınması amacıyla bir uluslararası çalıştay gerçekleştirilmiştir. 4. Etap çalışmaları İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı ve 3. etap çalışmaları sonucunda ulaşılan çıktılar bir araya getirilerek değerlendirilmiş ve oluşturulan vizyon ve stratejilerin projelere dönüşmesi ve bunların eşgüdümü ile ilgili aktörlerin sürece katılımı için çeşitli süreçler tarif edilmiştir. İstanbul Tarihi Yarımada için tanımlanan projelerde katılımlı konferanslar, tematik çalıştaylar, uzman ve özel grup toplantıları sonucunda elde edilen çıktılar Analitik Çalışma Raporu, Tarihi Yarımada ya ilişkin mevcut plan ve projeler 2. ve 3. etap çalışmaları temel kaynaklardır. Ayrıca, ulusal ve uluslararası yönetim planı örnekleri, planların hazırlanma süreçleri ve yaklaşımları çerçevesinde ele alınarak incelenmiştir. Yapılan incelemelerin yanı sıra UNESCO nun İstanbul un Tarihi Alanları ile ilgili hazırlamış olduğu tüm izleme raporları ve almış olduğu tüm kararlar irdelenmiş ve bu kararların altyapılarını oluşturan raporlar analiz edilmiştir. 8

25 4. Etap ta, İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı I. Taslağı 31 Ocak 2011 tarihinde tamamlanarak İstanbul Büyükşehir Belediyesi Tarihi Çevre Müdürlüğü ne teslim edilmiştir. Plan İstanbul Sit Alanları Danışma Kurulu nun 21 Şubat 2011 tarihli toplantısında sunulmuş ve yapılan değerlendirmeleri takiben geri bildirimler alınarak taslak planda gerekli revizyonlar yapılmıştır (Bkz: Ek-7). Danışma Kurulu nun kurumsal üyeleri olan Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul Valiliği, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Vakıflar Bölge Müdürlüğü ile merkezi ve yerel yönetim birimleri dışındaki bağımsız kurum temsilcileri olarak Danışma Kurulu üyesi olan UNESCO Türkiye Milli Komisyonu Somut Kültürel Miras Komitesi Başkanı, ICOMOS Türkiye Milli Komitesi Başkanı, Meslek Odaları Temsilcileri olarak TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi Başkanlığı ve TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi Başkanlığı, İstanbul daki üniversitelerden İÜ, İTÜ, MSGSÜ, YTÜ temsilcileri, konu ile ilgili olarak Danışma Kurulu na seçilmiş olan 26 adet uzman ve Danışma Kurulu Başkanı ve Başkan Vekili yazılı olarak görüşlerini iletmişlerdir. Kurul un 20 üyesi ise görüşlerini Danışma Kurulu nun 21 Şubat 2011 tarihli toplantısında sözlü olarak bildirmişlerdir. Bu görüşlerin dışında, Danışma Kurulu Başkan ve Başkan Yardımcısı üyelerin görüşlerini inceleyerek 9 Mart 2011 tarihinde bir değerlendirme raporu hazırlamışlardır. Bu görüşler doğrultusunda İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı I. Taslağı revize edilerek II.Taslak Plan hazırlanmış ve 8 Nisan 2011 tarihinde Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü ne teslim edilerek Alan Başkanlığı na iletilmiştir. İstanbul Sit Alanları Eşgüdüm Denetleme Kurulu II. Taslak üzerindeki çalışmalarına 5 Mayıs 2011 tarihinde başlamış ve gerçekleştirdiği 6 adet toplantı sonrasında 27 Temmuz 2011 tarihli kararını oluşturmuştur (Bkz: Ek-7). Bu karar ve ekleri uyarınca İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı II. Taslağı revize edilerek tamamlanmış ve III. Taslak olarak Eşgüdüm Denetleme Kurulu na iletilmek üzere Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü ne 16 Eylül 2011 tarihinde teslim edilmiştir. Bu süreçte Haziran 2011 tarihleri arasında UNESCO Dünya Miras Komitesi 35. Toplantısı gerçekleştirilmiştir. Bu toplantıda ilk kez İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı I. Taslağının Türkçe ve İngilizce versiyonları ve II. Taslak Plan ın Türkçe versiyonu ilgililere tanıtılmıştır. Yönetim Planı nın III. Taslak ile ilgili revizyon çalışmaları aşamasında DMK 35. Toplantısı nda İstanbul un Tarihi Alanları ile ilgili olarak alınan kararlar (Bkz: Ek-5) dikkate alınmış ve Plan da gerekli revizyonlar yapılmıştır. Komite, ayrıca Dünya Miras Merkezi ile istişare içerisinde olmak üzere, altyapı gelişimi ve koruma üzerine stratejik bir çerçeve oluşturulmasında tavsiyede bulunacak, Dünya Miras Alanları nın yönetimine rehberlik edecek ve Haliç Köprüsü nün etkilerini azaltmak için mümkün olan tüm çözümleri dikkate alacak bağımsız bir uzman Danışma Komitesi atanmasını tavsiye etmektedir. İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı III. Taslağı, Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu nun 29 Eylül 2011 tarihli kararı ile bazı revizyonlarla uygun bulunmuştur. Talep edilen revizyonlar yapılarak 24 Ekim 2011 tarihinde Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü ne teslim edilmiştir. Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu nun 28 Ekim 2011 tarihli kararı ile revizyonları uygun bulunan planın, İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi, Fatih Belediye Meclisi, Eyüp Belediye Meclisi, Zeytinburnu Belediye Meclisi ve Bayrampaşa Belediye Meclisi ndeki süreçlerinin tamamlanması kararlaştırılmıştır. İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı ilçe belediyelerinin Kasım meclislerinde ve 16 Aralık 2011 tarihinde 2896 sayılı Meclis Kararı ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi Meclisi nde kabul edilmiştir. 9

26 İstanbul Sit Alanları Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu nun onayını takiben yürürlüğe giren İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı na ilgili mevzuat uyarınca tüm kamu kurum ve kuruluşları, belediyeler ile gerçek ve tüzel kişiler uymak zorundadırlar. Yetkili idareler, plan kapsamındaki hizmetlere öncelik vermek ve bu amaçla bütçelerine gerekli ödenekleri ayırmak, kaynak sağlamakla yükümlüdürler. Yönetim planlarında tanımlanan görevlerin gerçekleştirilmesi sürecinde Alan Başkanı, uygulamadan sorumlu kurum ve kuruluşlar ile yetkili idare koordineli olarak çalışacaktır. Yönetim Planı kararlarının uygulanmasının izlenmesi sürecinde; ilgili mevzuat gereği, İstanbul Sit Alanları Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu nun oluşturacağı ve yetkilendireceği Denetleme Birimi, ilgili kurumlar tarafından üstlenilen proje paketlerinin yıllık performans değerlendirmelerini yapacak ve bir sonraki yılın çalışma programı ile bütçe taslağını hazırlayacaktır. Bu işlemler sonucunda hazırlanacak raporlar Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu nca değerlendirilecek ve Yönetim Planı nın bir yıl sonraki çalışma programı ve bütçesi onaylanacaktır. Yıllık incelemenin dışında Denetim Birimi beş yılda bir vizyon, amaçlar ve politikaları gözden geçirerek Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu nun değerlendirmesine sunacaktır. Bu konuyla ilgili sistemin nasıl işleyeceği, proje paketlerinin zamanlamaları, performans göstergeleri İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı nın 4. Bölümü nde genel çerçevesiyle çizilmiştir. Bu çerçevenin Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu ile ona bağlı olarak çalışacak Denetleme Birimi tarafından, Danışma Kurulu nun bilgi ve önerileri ışığında her yıl gözden geçirilmesi gerekmektedir. 10

27 1. İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI ALANI NIN TANIMLANMASI 1.1. Alan ın Konumu ve Sınırları Türkiye nin yedi coğrafi bölgesinden biri olan ve Balkan Yarımadası ile Anadolu arasında bir geçiş oluşturan İstanbul ili, topografik olarak kuzeyde Karadeniz, doğuda Kocaeli Sıradağları nın yüksek tepeleri, güneyde Marmara Denizi ve batıda Ergene Havzası nın su ayrım çizgisi, idari olarak ise, doğuda Kocaeli ve batıda Tekirdağ ili ile sınırlanmaktadır. Tarihi Yarımada 41 02' kuzey enlemleri ile 28 55'34 doğu boylamları arasında yer almaktadır. Çatalca Yarımadası nın güneydoğu ucunda yer alan İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı İstanbul Boğazı ve Haliç in Marmara Denizi girişlerini biçimlendiren eşsiz bir coğrafyayı oluşturmaktadır. Alan ın kuzeydoğusunda Haliç ve karşısında Beyoğlu sahilleri uzanmakta, güneyinde Marmara Denizi, kuzeyinde Eyüp, batısında Zeytinburnu ve kuzeybatısında Bayrampaşa ilçeleri bulunmaktadır. Alan çevre ilçelerde yer alan kentsel, arkeolojik, tarihi ve doğal sit alanları ile de bir bütünlük arz etmektedir (Harita 1). Harita 1. Tarihi Yarımada'nın İstanbul İçindeki Konumu 11

28 İstanbul Tarihi Yarımada İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığı Danışma Kurulu tarafından Yönetim Alanı sınırları, Dünya Miras Listesi nde İstanbul un Tarihi Alanları olarak yer alan dört bölgenin (Süleymaniye, Zeyrek, Arkeolojik Park, Kara Surları) dışını da kapsayacak ve Tarihi Yarımada nın tamamını ele alacak biçimde genişletilerek kabul edilmiş ve öneri yönetim alanı ve tampon bölge tanımıyla, Kültür Bakanlığı nın ilgili kurullarınca uygun görülmüştür. 22 Nisan 2009 tarih ve sayılı Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü yazısı ve eki sayılı Bakan Oluru ile Yönetim Planı Alanı sınırı İstanbul un Tarihi Alanları Yönetim Alanı Sınırları olarak 2863 sayılı yasanın 3. maddesinin 10. bendi gereğince onaylanmıştır. İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığı ve Danışma Kurulu tarafından belirlenen İstanbul un Tarihi Alanları Yönetim Planı Alanı Sınırı, İstanbul Tarihi Yarımada nın tümünü Yönetim Alanı olarak değerlendirmektedir. Bu karara göre Yönetim Alanı iki bölgeden oluşmaktadır. Bunlar; tarihsel olarak İstanbul Sur İçi Bölgesi olarak bilinen Tarihi Yarımada ile Kara Surları dış koruma bandı olan yeşil kuşak ile 5 adet bakı noktasını kapsayan Tampon Bölge dir (Harita 2 ve Harita 3). Harita 2. Kültür ve Turizm Bakanı tarafından 21 Nisan 2009 tarihinde onaylanan Yönetim Planı Alanı Sınırı (Kaynak: İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığı) 12

29 Harita 3. Kültür ve Turizm Bakanlığınca onaylı Yönetim Planı Alanı ve Dünya Miras Alanları Sınırları (Kaynak: İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığı) 2010 yılı itibariyle Alan ın Tarihi Yarımada bölümü, Fatih İlçesi sınırları ile tamamen örtüşürken, Kara Surları na paralel uzanan Tampon Bölge, Eyüp, Bayrampaşa ve Zeytinburnu ilçeleri sınırlarında kalmaktadır (Harita 3). Alan, Fatih İlçesi nde 57 ve Zeytinburnu İlçesi nde bir mahallenin tamamı ile üç mahallenin bazı bölümlerini, Eyüp İlçesi nde iki ve Bayrampaşa İlçesi nde ise bir mahallenin bazı bölümlerini kapsamaktadır (Harita 4). Alan toplam ha olup, bunun ha ını Tarihi Yarımada ve 548 ha ını ise Tampon Bölge oluşturmaktadır. Tablo 1 de bu dağılım ilçe detayında yer almaktadır. Tablo 1. Yönetim Planı Alanı İlçe Düzeyi İdari Dağılımı ve Büyüklükleri BÖLGE İLÇE ADI ALAN (HEKTAR) NÜFUS (2007) Tarihi Yarımada Sur İçi Fatih Tampon Bölge / Yeşil Kuşak Bayrampaşa 8 - Zeytinburnu Eyüp Toplam Yönetim Planı Alanı Toplamı

30 Harita 4. Yönetim Planı Alanı İdari Sınırları (Kaynak: İBB, 2008) 14

31 1.2. Alan ın Önemi Yönetim Planı Alanı Uygarlıklara başkentlik yapmış olan İstanbul, coğrafi olarak bugün Tarihi Yarımada olarak anılan yerleşmedir. Tarihi Yarımada, Dünya da binlerce yıl kesintisiz olarak yaşamın süreklilik arz ettiği nadir kentsel yerleşmelerden biridir. Dünya daki diğer yönetim planlarına konu alan miras alanlarında bu kadar sürekli, yoğun, iç içe geçmiş, gerçek anlamda kozmopolit bir yapı ve yerleşme büyüklüğü bulmak zordur. Şehrin, Dünya tarihinde bu kadar geniş bir coğrafyada yöneten kent olarak oynadığı etkin rol, buna bağlı olarak inşa edilen, yıkılan ve yeniden inşa edilen pek çok önemli eser bu birikimin oluşmasına katkı sağlamıştır. Tarihi Yarımada nın, bugün itibariyle bilinen siyasi gelişim süreci ilk olarak Byzantion Kenti ile başlamış, Roma ve Osmanlı dönemlerindeki idari merkez konumundan sonra Türkiye Cumhuriyeti sınırlarında günümüze kadar ulaşmıştır. Tarihi Yarımada nın gelişimi, farklı dönemlerdeki kentsel ve sosyo-kültürel yapıların birbirine bıraktığı kültürel ve kurumsal mirasın yeni dönemin inşasındaki etkileri ile şekillenmiştir. Dolayısıyla Tarihi Yarımada da tarihin izleri çok katmanlı niteliktedir. Aynı kentsel mekan üzerinde yaşayan uygarlıkların dünya üzerindeki iktidarlarının sembolleştiği anıtsal yapılar fiziksel olarak geçişkenlik taşımaktadırlar. Bugün Tarihi Yarımada diye bilinen asıl İstanbul; Sarayburnu ndan Edirnekapı ya kadar uzanan sırtta, 45 rakımdan 85 rakıma yükselerek zincir oluşturan ünlü yeditepe si ve bu tepelerde konumlanmış anıtsal eserleriyle, Haliç e, Marmara Denizi ne eğimli yamaçlarıyla eşsiz bir siluet oluşturmaktadır. Tarihi Yarımada nın önemli sembolü olan Surlar, tüm dönemler boyunca kentin temel mekansal unsurları arasında yer almış, birincil olarak savunma işlevini sağlamakla birlikte kentin büyüklüğünü ve gelişimini de belirlemiştir. Kentin diğer yapısal öğeleri olan limanlar ve su teminine yönelik altyapı sistemleri Byzantion döneminde başlamış, özellikle Roma ve Osmanlı dönemlerinde mühendislik uygulamaları ile geliştirilmiş ve yaygınlaştırılmıştır. Dini yapılar ve halkın kullandığı (kamusal) alanlar kentin topografyasına göre şekillenmiş, yapısal özellikleri dönemlere özgü sosyo-ekonomik ve kültürel unsurlar ışığında değişirken simgesel anlamları süreklilik taşımıştır Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları 1972 yılında UNESCO nun 17. Genel Konferansı nda kabul edilen Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme bütün insanlığın ortak mirası olarak kabul edilen üstün evrensel değere sahip kültürel ve doğal varlıkları dünyaya tanıtmak, toplumda söz konusu evrensel mirasa sahip çıkacak bilinci oluşturmak ve çeşitli sebeplerle bozulan, yok olan bu değerlerin yaşatılması için gerekli işbirliğini sağlamak amacını taşımaktadır. Dünya Miras Komitesi tarafından 1978 yılından itibaren oluşturulmaya başlanan Dünya Miras Listesi ne dört bölgeden oluşan İstanbul un Tarihi Alanları 1985 yılında dahil edilmiştir. Dünya Miras Listesi nde yer alma koşulları içinde en önemli koşul söz konusu varlığın üstün evrensel değere sahip olduğunun belgelenmesidir. Dünya Miras Komitesi tarafından üstün evrensel değer taşıyan varlıkların tanımlanmasında kullanılan ölçütler kapsamında İstanbul un Tarihi alanları için Kültür ve Turizm Bakanlığı ile birlikte hazırlanan ve UNESCO Dünya Miras Komitesi nin Haziran 2011 Paris toplantısında (WHC-11/35.COM/8E p.45-47) kabul edilen üstün evrensel değer tanımı, kriterlere uygunluk, özgünlük ve bütünlük tanımlamaları aşağıda yer almaktadır (Bkz: Ek-8). 15

32 Üstün Evrensel Değer Tanımı Balkanlar, Anadolu, Karadeniz ve Akdeniz arasına stratejik olarak konumlanan İstanbul, Doğu Roma İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu na başarılı bir şekilde başkentlik etmiştir ve 2000 yılı aşkın bir süredir siyaset tarihi, dinler tarihi ve sanat tarihine dair birçok önemli olayla ilişkilendirilmiştir. Şehir, kuzeyde doğal bir liman olan Haliç, doğuda İstanbul Boğazı ve güneyde Marmara Denizi ile çevrili bir yarımada üzerinde bulunur. Üzerinde eski Bizans ve Konstantinapolis in yükseldiği Tarihi Yarımada, beşinci yüzyılın başında Theodosius tarafından inşasına başlanan tarihi surlarla çevrilidir. İstanbul un üstün evrensel değeri, Asya ve Avrupa nın buluşmasını yansıtan mimari şaheserlerin eşsiz birleşiminde ve Bizans ve Osmanlı mimarlarının yaratıcı dehaları tarafından oluşturulan benzersiz siluetinde yatmaktadır. İstanbul un eşsiz ve kendine özgü silueti yüzyıllar boyunca oluşmuş ve engin kubbeleri ile 6. yüzyıl mimarisini ve dekoratif yapısını yansıtan Aya Sofya yı, 15. yüzyıl Fatih Külliyesi ni, 19. yüzyıla kadar eklentilerle geliştirilmiş Topkapı Sarayı nı, Mimar Sinan ın önde gelen eserleri olan, 16. Yüzyılın kültürünü ve Osmanlı mimarisini yansıtan Süleymaniye ve Şehzade Camii Külliyelerini, 17. yüzyıl eseri Sultanahmet Camii ni ve 1664 te tamamlanan liman yakınındaki Yeni Camii nin narin minarelerini içermektedir. Alan daki üstün evrensel değere sahip dört bölge; Tarihi Yarımada Sarayburnu ndaki Arkeolojik Park; Süleymaniye Camii Külliyesi, çarşıları ve yerel yerleşimi ile Süleymaniye Bölgesi; önceden Pantokrator Kilisesi olan şimdiki Zeyrek Camii etrafındaki yerleşim ile Zeyrek Bölgesi ve Theodosius surlarının iki yanında uzanan önceki Blachernae Sarayı kalıntılarını da içeren Kara Surları alanıdır. Bu Alanlar; 17. yüzyıla ait Sultanahmet ve Sokullu Mehmet Paşa Camileri, 16. yüzyıla ait Şehzade Camii Külliyesi, 15. yüzyıl Topkapı Sarayı, Konstantin Hipodromu, Valens (Bozdoğan) Kemeri, Aya Sofya, Aya İrini, Küçük Ayasofya Camii (eski St. Sergius Bacchus) Jüstinyen kiliseleri, John II. Comnene gözetiminde İmparatoriçe Irene tarafından yaptırılan Pantokrator Manastırı, 14 ve 15. yüzyıldan kalma mozaik ve resimleri ile Kariye Kilisesi ve hamamlar, sarnıçlar ve sultan türbeleri gibi birçok benzersiz örneği ile imparatorluk dönemlerine ait mimari başyapıtları kapsamaktadır. Kriter (i) (1984) İstanbul un Tarihi Alanları, Trallesli Anthemios ve Miletli Isidoros tarafından yıllarında tasarlanan Aya Sofya ve Mimar Sinan tarafından yıllarında tasarlanan Süleymaniye Külliyesi gibi Osmanlı ve Bizans dönemlerine ait eşsiz mimari başyapıtları içermektedir. Kriter (ii) (1984) İstanbul daki anıtsal yapıların, tarih boyunca hem Avrupa hem de Yakın Doğu daki mimari, anıtsal sanatlar ve kentsel mekan organizasyonu gelişimi üzerinde dikkate şayan etkileri olmuştur. Bu nedenle 447 yılında inşa edilen ikinci savunma hattı ile II. Theodosius un m lik Kara Surları askeri mimari için önde gelen mimari kaynaklardan biridir. Aya Sofya ise pek çok kilise ve sonraki dönem camileri için bir model olmuş, İstanbul saray ve kilise mozaikleri de doğu ve batı sanatını etkilemiştir. 16

33 Kriter (iii) (1984) İstanbul, bir kısmı sanat eserleri ile bağlantılı çok sayıdaki üstün nitelikli yapı türleri ile Bizans ve Osmanlı medeniyetlerine dair eşsiz bir tanıklık üstlenmiştir. Bunlardan bazıları; surlar, mozaik ve freskli kilise ve saraylar, anıtsal sarnıçlar, sultan türbeleri, camiler, medreseler ve hamam yapılarıdır. Süleymaniye ve Zeyrek bölgesinde yer alan önemli dini yapılar etrafında şekillenen geleneksel yerleşim, son dönem Osmanlı şehir dokusunun müstesna örneklerindendir. Kriter (iv) (1984) Şehir, mimari ve teknik bütünlük oluşturan ve insanlık tarihi aşamalarına örnek teşkil eden birçok eşsiz eserden oluşmaktadır. Özellikle Topkapı Sarayı ve Süleymaniye Camii Külliyesi, tüm eklentileri ile birlikte (kervansaraylar, medreseler, şifahaneler, hamam binaları, imarethaneler ve hanedana mensup sultan türbeleri) Osmanlı döneminin saray ve külliyelerine dair üstün örnekler teşkil etmektedir. Bütünlük (2011) 19 ve 20. yüzyılda şehrin büyük değişim ve bozulmalarından korunmuş kısmı olan İstanbul un Tarihi Alanları, İstanbul un üstün evrensel değerini yansıtan en önemli özelliklerini içermekte ve listeye kayıt esnasında da halihazırda yürürlükte olan kanunlarca korunmaktaydı. Süleymaniye ve Zeyrek bölgelerindeki geleneksel ahşap evler, listeye kayıt zamanında savunmasız olarak nitelendirilmişlerdir. Değişim baskısına rağmen, o zamandan bu yana alandaki ahşap yapıları korumak ve güçlendirmek için pek çok çaba sarf edilmiştir. Alanın sosyal yapısında meydana gelen değişiklikler de bu yapıların kullanımını etkilemiştir. Kentsel doku, bakımsızlık ve değişim baskısıyla tehdit altında bulunmaktadır. Büyükşehir Belediyesi bozulmuş kısımların canlandırılması için alanın ıslah edilmesi konusunda girişimde bulunmaktadır. Süleymaniye ve Zeyrek bölgelerinin canlandırılması uzun soluklu bir projedir ve uzun, dikkatli bir temizleme, koruma ve restorasyon süreci gerektirmektedir. Ticari alanlardaki birtakım küçük değişiklikler haricinde Süleymaniye Külliyesi, yapısal ve mimari bütünlüğünü korumaktadır. Eskiden Pantokrator Kilisesi olan Zeyrek Camii birçok depremden etkilenmiştir. Dört Tarihi Alan da bulunan önemli anıtsal yapıların ve arkeolojik kalıntıların bütünlüğü büyük ölçüde bozulmamış haldedir, ancak yönetim planının olmaması yüzünden savunmasız durumdadır. İlgili merciler tarafından onay sürecinde olan yönetim planıyla, alan içindeki sorunların aşamalı olarak belirlenmesi ve çözülmesi amaçlanmaktadır. İstanbul un Tarihi Alanları ndaki yerleşme ve kentin eşsiz silueti gelişim karşısında savunmasızdır. Özgünlük (2011) Anıtlar ve geleneksel konutların, tescil altına alındıktan sonra yapılan tasarım ve kullanılan yapı malzemelerinden dolayı, İstanbul un Tarihi Alanları nın üstün evrensel değerini ifadesinde göreli bir azalma olmuştur. Tarihi Yarımada daki yerleşimlerle ilgili koruma ve restorasyon çalışmaları, merkezi ve yerel yönetimler ve aynı zamanda yasal değişikliklerle sağlanmış mali fonlarla yeni oluşturulmuş kurumlar tarafından idare ve takip edilmektedir. Yerleşimi ve kendine özgü silueti ile Tarihi Yarımada, alanın üstün evrensel değerini ifade etmeye devam etmektedir. Bununla birlikte geniş çaplı sahil yerleşimlerinin, bu üstün evrensel değer ifadesini sürdürebilmesi, gelişimlerinin silueti tehdit etmemesine bağlıdır. 17

34 Üstün Evrensel Değeri Sürdürebilmek İçin Gereken Yönetim ve Koruma (2011) Dünya Miras Listesi ne alınabilmek için, Üstün Evrensel Değeri Sürdürebilmek için Gereken Yönetim ve Koruma (protection and management) koşullarının da sağlanmış olması gerekmektedir. Koruma ve yönetim içinde ise sınırlar, tampon bölge, yönetim sistemleri, sürdürülebilir kullanım gibi özellikler tanımlanmalıdır (http: //whc.unesco.org/en/list). İstanbul un Tarihi Alanları için Nisan 2011 tarihinde ilgili uzmanlar ve kurumlarca tanımlanan ve UNESCO Dünya Miras Komitesi nin Haziran 2011 Paris toplantısında (WHC-11/35.COM/8E p.45-47) kabul edilen Üstün Evrensel Değeri Sürdürebilmek İçin Gereken Yönetim ve Koruma değeri aşağıda yer almaktadır (Bkz: Ek-8). Üstün Evrensel Değeri Sürdürebilmek İçin Gereken Yönetim ve Koruma (2011) İstanbul un Tarihi Alanları ulusal mevzuat ile yasal koruma altındadır. Dünya Miras Alanları nı koruyacak özel bir planlama mevzuatı mevcut değildir. Alanın korunması ve muhafazası için sorumluluk merkezi yönetim (Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Vakıflar Genel Müdürlüğü), yerel yönetimler ve birçok devlet kurumu arasında paylaştırılmıştır. Tescilli yapılar ve koruma alanlarında yapılacak fiziki müdahaleler ve işlevsel değişimler Koruma Kurulu nun onayına tâbidir. İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığı 2006 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi bünyesinde, Dünya Miras Alanları nın yönetim planlama sürecini koordine etmek amacı ile kurulmuştur. İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığı nın faaliyetleri bir Danışma Kurulu ile Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu tarafından desteklenmektedir. Ayrıca bir alan başkanı da atanmıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığı bünyesinde de Türkiye de bulunan Dünya Miras Alanları nın idari işlerini koordine etmek, Dünya Miras Konvansiyonu ve Uygulama Rehberi nin uygulanması için ilgili makamlarla işbirliği sağlamak üzere ayrıca bir bölüm yapılandırılmıştır. Zeyrek, Süleymaniye ve Kara Surları için ilk koruma planları 1979 ve 1981 yıllarında hazırlanmış ve onaylanmıştır. Dünya Miras Alanları nı da içeren yeni Koruma Planı, İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi nce kabul edilmiş ve onay için Koruma Kurulu na sunulmuştur. Topkapı Sarayı, Aya Sofya ve Süleymaniye yi içeren Tarihi Yarımada nın etkileyici silueti, planlama ilkeleri ile korunmaktadır. Yasal koruma ve idari yapı, varlığın uygun bir şekilde korunması için yeterlidir. Ayrıca merkezi yönetim, Kültür ve Turizm Bakanlığı, İl Özel İdaresi, Vakıflar Genel Müdürlüğü ve yerel yönetimlerin yıllık bütçelerine ek olarak, Avrupa Kültür Başkenti kampanyasının bir parçası olarak alandaki restorasyon ve koruma projelerine büyük bir bütçe ayırmıştır. Tarihi Yarımada da değişim ve koruma arasında denge oluşturmak hassas bir konudur. İlgili mevzuata uygun olarak tüm paydaşların işbirliğiyle hazırlanmakta olan Yönetim Planı bu hususu vurgulayacaktır. Plan, şehrin trafik ve ulaşım planını, kentsel yeniden yapılanma stratejisini ve turizm yönetimini belirleyecek, inşaat faaliyetlerinin ve altyapı projelerinin, varlığın üstün evrensel değerini gözetecek uygun bir çerçeve temin edecektir. Plan ayrıca koruma ilkeleri, restorasyon ve rehabilitasyon standartları, yönetim sorumlulukları, erişim, ziyaretçi yönetimi, alanın algılanmasını ve günlük yaşam kalitesini arttıracak ilkelerle risk yönetimi, bilincin arttırılması ve eğitim ilkelerini de kapsamaktadır. 18

35 Harita 5. İstanbul Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları (Kaynak: UNESCO, 2006) İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI EKİM

36 Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı nın Konumu Sınırları ve Önemi Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı (Harita 5), Tarihi Yarımada nın doğusunda ve İstanbul un birinci tepesi üzerinde yer almakta ve Topkapı Sarayı nın yer aldığı Sur-i Sultani Bölgesi ile Sultanahmet Bölgesi olmak üzere kendi içinde iki farklı bölgeden oluşmaktadır. Bu bölgenin Dünya Miras Alanı olarak kabul edilmesinin kurumsal temelleri 1930 ların ortalarında atılmıştır. Tarihi Yarımada sınırlarını kapsayan, İstanbul Nazım Planı adıyla anılan ve yılları arasında hazırlanmış olan Prost Planı nda Sur-i Sultani ve Sultanahmet çevresinin Arkeolojik Park olarak korunması ve turizm işleviyle geliştirilmesi öngörülmektedir (Şekil 2). Bu karar uyarınca bölgenin Arkeolojik Park olarak ilan edilmesi ise ancak 1953 yılında gerçekleşebilmiş; GEEAYK kurulduktan kısa bir süre sonra bu kararı almıştır (İBB, 2003a). Şekil 2. Prost Planı'nda Arkeolojik Park Alanı (Kaynak: İBB, 2003a) Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı nda, Sur-i Sultani Bölgesi; Topkapı Sarayı Müzesi, İstanbul Arkeoloji Müzeleri, Aya İrini Müzesi gibi müzelerin yer aldığı bölge İstanbul I Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu nun 12 Temmuz 1995 tarih ve 6848 sayılı kararı ile I. Derece Arkeolojik Sit, Sultanahmet Bölgesi ise sahip olduğu anıtsal eserlerin yanı sıra kısmen konut, kısmen de ticaret ve turizm işlevleriyle birlikte Kentsel Arkeolojik Sit Alanı olarak ilan edilmiştir (Harita 6) (İBB, 2003a). 20

37 Harita 6. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı'nda Bulunan Sit Alanları (Kaynak: İBB, 2003a) İstanbul un Tarihi Alanları tanımıyla Dünya Miras Listesi ne dahil edilen dört miras alanından biri olarak Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı nın (i), (ii), (iii) ve (iv) no.lu Kültürel Kriterlere uygun olarak tanımlanması ve Dünya Miras Listesi ne alınması kararında, Aya Sofya ve Sultanahmet Camii, Bizans ve Osmanlı Dönemi dini mimarisinin eşsiz yapıları olarak tanımlanmakta ve birinci kriterde geçen yaratıcı insan dehasının bir başyapıtı nı temsil etmektedirler. Arkeolojik Park içinde yer alan anıtların başında Aya Sofya, Bizans sanatının en büyük eseri olarak kabul edilir. Aya Sofya nın iç süslemelerinin ihtişamı, mimari ölçülerin alışılmamış büyüklükte oluşu, orta mekanına hakim olan kubbenin yüksekliği ve çapının genişliği yapıldığı yıllardan itibaren hayranlık uyandırmıştır. İnsanlık tarihinin belirli bir aşamasının bina tipi, mimari veya teknolojisi ya da peyzajının seçkin bir örneği olarak tanımlanan Topkapı Sarayı ise çeşitli dönemlerde yapılan ek yapılar ve yenilenmelerle görkemli bir boyut ve işlev çeşitliliği kazanmış ve bu görünümüyle Osmanlı devlet kurumlaşmasının da bir yansıması olmuştur. Osmanlı saray protokol ve hiyerarşisinin zamanla kazandığı görkem ve çok ünitelilik Topkapı Sarayı mimarisine de yansımıştır. Günümüzde Topkapı Sarayı Müzesi, Aya Sofya Müzesi, Sultanahmet Camii ve Sultanahmet Meydanı ile İstanbul un en önemli turizm çekim noktası olan bölgenin 2500 yıllık miras alanı özelliği, bölgenin yer altı ve yerüstü değerlerinin birlikte korunmasını gerektirmektedir. Aya Sofya Müzesi, Aya İrini, Küçük Ayasofya Camii, Mozaik Müzesi ve Büyük Saray kalıntıları, Marmara Sahil Surları, Hipodrom, Binbirdirek ve Yerebatan Sarnıçları, Topkapı Sarayı, İbrahim Paşa Sarayı, Sokullu Mehmet Paşa Külliyesi, Haseki Hürrem Sultan Hamamı, III. Ahmet Sebili ve Çeşmesi, Sultanahmet Camii, Defteri Hakani Binası, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Binası, Alman Çeşmesi bölgede yer alan önemli anıtlardandır (İBB, 2003a). Bizans döneminde Hipodrom'un yer aldığı meydan Büyük Saray, Marmara Denizi ne kadar uzanmaktadır. Fetihten sonra bölgede yapılaşma, Fatih devrinde 1487 İshak Paşa Külliyesi, 1491 Firuz Ağa Külliyesi, Akbıyık Camii gibi yapılarla başlamış. 16. yüzyılda İbrahim Paşa Sarayı'nın yapımıyla birlikte meydan ve çevresi vezir ve paşa sarayları ile dolmuştur. 17. yüzyılda Sultanahmet Külliyesi'nin yapımıyla semtin önemi artmıştır. 19. yüzyıl boyunca Sultanahmet, şehrin konaklarla şekillenmiş seçkin bir semtidir. Semtin Cankurtaran dan Kadırga ya kadar olan kesimlerinde konaklar yerlerini iki katlı mütevazı konutlara bırakmaktadır. 20. yüzyılda yapılan bazı resmi daireler özellikle de bakanlık binaları ile semtin önemi sürmektedir (İBB, 2003a). 21

38 Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nın Konumu Sınırları ve Önemi Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı, Tarihi Yarımada nın kuzeyinde İstanbul un üçüncü tepesinin Haliç e bakan yamacında yer almaktadır. Doğu-batı yönünde Atatürk Bulvarı ile İstanbul Üniversitesi arasında; kuzey-güney yönünde ise Şehzade Külliyesi nden Haliç kıyısına kadar uzanmaktadır (Harita 5). İsmini sınırları içinde bulunan Süleymaniye Külliyesi nden almaktadır. Semt geleneksel Türk evleri ve organik formlarını koruyan sokakların oluşturduğu mahalleri ile Osmanlı Dönemi yerleşiminin tipik özelliklerini göstermektedir. Bölgenin dokusunu Süleymaniye Külliyesi ve onun çevresinde gelişen evler oluşturmuştur. Bu şekilde kurulmuş mahalle grupları cami, caminin haziresi, imaret, çarşı, sıbyan mektebi, medrese, darüşşifa ve kütüphane vb. şeklinde sivil ve sosyal ihtiyaçları karşılayacak düzende devam etmektedir (Eyice vd., 1994). Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı, 1977 yılında Kültür Bakanlığı tarafından sit alanı ilan edilerek koruma altına alınmıştır yılında, Tarihi Yarımada genelinin sit alanı ilan edildiği İstanbul I Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu nun 12 Temmuz 1995 tarih ve 6848 sayılı kararı ile Süleymaniye semti de kentsel ve tarihi sit alanı olarak tanımlanmıştır (Gülersoy-Zeren vd., 2008c). İstanbul un Tarihi Alanları tanımıyla Dünya Miras Listesi ne dahil edilen dört miras alanından biri olarak Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nın da (i), (ii), (iii) ve (iv) no.lu Kültürel Kriterlere uygun olarak tanımlanması ve Dünya Miras Listesi ne alınması kararında; Kanuni Sultan Süleyman ın emriyle Mimar Sinan ın inşa ettiği kalfalık eseri Süleymaniye Külliyesi ne atıf yapılmakta ve bu geleneksel yerleşmede tescil edilmiş ve korunmakta olan 525 ahşap evin bulunduğu vurgulanmaktadır (Fotoğraf 1). Bölge, 1557 de tamamlanan Süleymaniye Camii ve Külliyesi nin adı ile anılmaya başlanmıştır. Semte adını ve özelliğini kazandıran yapılar külliye ile beraber medreseler, Darülhadis, Darüşşifa, Darülkurra, İmaret, Hamam, Kervansaray-Tabhane, Hazire ve Türbeler, Arasta ve Çarşı olmuştur. Zengin fonksiyonlarının yanı sıra din bilginleri, Sarayın ileri gelen yöneticileri ve zengin tüccarların konut semti olarak İstanbul un en önemli bölgelerinden biri haline gelmiştir. 16. yy başından 19. yy başına kadar bu bölgede toplanmış olan çeşitli şehirsel işlevler beraberinde Süleymaniye çevresinde geniş zanaatkâr işliklerini, ticarethaneleri ve dükkânları oluşturmuştur. Özellikle Mimar Sinan Caddesi üzerindeki külliyenin dükkanları ve yakın alanda Süleymaniye İşi olarak adlandırılan bakır işlemeler yapılmaktadır. Dünya Miras Alanı nın dışında kalan şehrin alışveriş ve ticaret merkezi olan Mercan a ve aşağıda Haliç e doğru bakırcılar, dökmeciler, ahşap tornacılar, ağızlıkçılar, kepenekçiler başta olmak üzere gelişen birçok imalat biriminin faaliyetleri günümüze kadar gelmiştir. Bölgede bulunan İstanbul Üniversitesi nin çeşitli bina ve fakülteleriyle, semtin eğitim bilim işlevi sürmektedir (Eyice vd., 1994). 22

39 Fotoğraf 1. Süleymaniye Külliyesi Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı nın Konumu Sınırları ve Önemi Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı, İstanbul un dördüncü tepesinde ve eteklerinde yer almakta, doğuda Atatürk Bulvarı ile sınırlanmaktadır. İstanbul un bir diğer tepesinde konumlanmış olan İstanbul un bir diğer Dünya Miras Alanı olan Süleymaniye semtinden ve Süleymaniye Camii ve Külliyesi nden Atatürk Bulvarı ile ayrılmaktadır. Alan ın batısında ise Tarihi Yarımada nın önemli yapılarından biri olan Fatih Camii ve Külliyesi bulunmaktadır. Yaklaşık 10 ha büyüklüğündeki Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı, İstanbul un diğer dünya miras alanları içerisindeki yüzölçümü bakımından en küçük miras alanıdır. İstanbul un dördüncü tepesi olarak bilinen ve Bizans'ın ilk döneminde manastırlar bölgesi olarak tanınan Zeyrek semti bugün anıtsal yapılarıyla o dönemin izlerini hala taşımaktadır. Ahşap bitişik nizamdan oluşan geleneksel doku, konut alanı özelliğini öteden beri korumuştur. Ancak yangınlar, bakımsızlık ve göç gibi nedenlerle, diğer miras alanı Süleymaniye kadar olmasa da zaman içinde önemli tahribata uğramıştır (İBB, 2003a; Gülersoy-Zeren vd., 2008b) yılında koruma altına alınan Zeyrek semtinin Dünya Miras Listesi ne alınma kararı incelendiğinde asıl önem taşıyan olgunun Pantokrator Manastırı olduğu anlaşılmaktadır (Fotoğraf 2). Karara temel teşkil eden ICOMOS hazırlık raporunda bu Kilise, Aya Sofya, Aya İrini, Kariye ve Blakhernea Sarayı ile eşdeğer olarak sıralanmakta ve kentin tarihsel gelişiminde taşıdığı öneme vurgu yapılmaktadır. Bu açıdan Zeyrek semtinin Dünya Miras Alanı olarak değerlendirilmesinde bölgede yer alan bu dini anıtsal eserin önemi büyüktür. Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı, 1979 yılında Kültür Bakanlığı tarafından sit ilan edilerek koruma altına alınmıştır yılında, Tarihi Yarımada genelinin sit alanı ilan edildiği İstanbul I Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu nun 12 Temmuz 1995 tarih ve 6848 sayılı kararı ile Zeyrek semti de Kentsel ve Tarihi Sit Alanı olarak tanımlanmıştır. 23

40 Fotoğraf 2. Molla Zeyrek Camii - Pantokrator Manastırı Bizans döneminde manastırlar bölgesi olarak tanınan Zeyrek te yer alan anıtsal yapılar, o dönemin izlerini günümüze yansıtmaktadır. Geçmişte, Alan da Pantokrator Manastırı ve ona bağlı pek çok yapıdan oluşan bir manastır kompleksinin bulunduğu bilnmektedir. Günümüze bu yapılardan bir kısmının ve yine Kilise ile bağlantılı bazı sarnıçların ulaştığı, yapıların çeşitli işlevlerle değerlendirildiği görülmektedir. Pantokrator Manastırı, Fatih Sultan Mehmet döneminde medreseye dönüştürülmüş ve Müderris Mehmet Zeyrek Efendi den dolayı semt ve yapı bu ad ile anılmaya başlanmıştır. Son dönemde, Molla Zeyrek Camii restorasyon çalışmaları devam etmektedir (İBB, 2003a; Gülersoy-Zeren vd., 2008b). Molla Zeyrek Camii nin çevresinde yer alan sarnıçlar arasından özellikle Atatürk Bulvarı üzerinde yer alan Zeyrek Sarnıcı, büyük bir kesiminin yerüstünde olması özelliği ile önem taşımaktadır. Sarnıcın Atatürk Bulvarı açılmadan önce de bir kesimi yerüstünde olduğu ve bir nevi teras duvarı oluşturduğu eski belgelerden takip edilebilmektedir. Restorasyon çalışmaları halen devam eden Zeyrek Sarnıcı nın ileride kültür tesisi olarak kullanılması düşünülmektedir. Zeyrek Sarnıcı nın yanı sıra, Osmanlı ve Bizans dönemlerine ait görece küçük sarnıçlar bulunmakta, yer yer binaların altında sarnıç yapılarına rastlanabilmektedir. Pantokrator Manastırı nın oluşturduğu komplekse bağlı bir diğer yapı ise geçtiğimiz yıllarda restore edilmiş ve günümüzde turistik tesis olarak kullanılmakta olan bir Osmanlı evinin taşlığı olan Zeyrekhane dir. Molla Zeyrek Camii çevresi, tarihi değeri ve mimari özellikleri kadar Galata, Haliç ve Süleymaniye yi içeren bir manzara noktası olmasıyla da ayrıcalıklı bir önem taşımaktadır. Zeyrek e özgünlüğünü veren tipik Osmanlı yerleşimi karakterini yansıtan geleneksel sokak ve ahşap konutlarından oluşan dokunun büyük ölçüde korunmuş olmasıdır. Alan da sokak dokusunu ve mimari dokuyu büyük ölçüde topografya belirlemiştir. Kot farkından oluşan kıvrımlı, dik ve dar sokaklar, günümüze ulaşan özgün Osmanlı yerleşimi örneklerindendir. Konut dokusu genellikle 100 m² den küçük, 2-3 katlı ahşap bitişik nizam evlerden oluşmaktadır. Yaşama mekanı sokak yönünde yer alan ve arka taraflarında küçük bahçeleri olan evlerin bir başka ortak özelliği ise farklı yükseklik ve genişliklerde cumbalara sahip olmalarıdır. Bitişik nizamlı evlerin yanı sıra Alan da bahçe içinde, bir cephesi yol sınırı oluşturacak şekilde yapılanmış dört cepheli konaklar da bulunmaktadır (İBB, 2003a; Gülersoy-Zeren vd., 2008b). 24

41 İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı nın Konumu Sınırları ve Önemi İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı, Tarihi Yarımada nın batı sınırında, kuzey güney doğrultusunda Haliç ten Marmara Denizi ne kadar uzanmaktadır. İstanbul Kara Surları, üç temel kısımdan oluşmaktadır. Bunlar; Sur yapısı, Kara Surları İç Koruma Alanı ve Kara Surları Dış Koruma Alanı olarak tanımlanmaktadır. Sur yapısı ve Kara Surları İç Koruma Alanı Fatih ilçesi sınırlarında yer alırken, Kara Surları Dış Koruma Alanı Zeytinburnu, Eyüp ve Bayrampaşa ilçeleri sınırları içerisinde yer almaktadır. 447 yılında yapılan ve tarihte İstanbul u karadan gelen saldırılara karşı koruyan arkeolojik ve tarihi öneme sahip İstanbul Kara Surları nı korumaya yönelik ilk karar Prost un Tarihi Yarımada Planı nda getirilmiştir. Buna göre;..dış kısmında 500 m genişliğindeki alana, iç kısımda ise sur boyunca mevcut mahallelerin gelişimine uygun olarak yapılacak düzenlemeye göre tespit edilecek genişlikteki alana bina yapımı yasaklanacaktır.. hükmü ile Kara Surları nın korunması kararı alınmıştır yılında onaylanan 1/5000 Ölçekli Sur İçi Nazım İmar Planı nda da Prost un planının Kara Surları ile ilgili kararının tümüyle geçerli olduğu kabul edilmektedir. Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu nun 19 Haziran 1981 tarih ve sayılı kararı ile de İstanbul Belediyesi tarafından hazırlanan İstanbul Surları Koruma Projesi onaylanmış; Kara Surları sur içi ve sur dışında belirlenen sur tecrit alanı ile sit alanı olarak koruma altına alınmıştır yılında ise İstanbul Kara Surları İstanbul un Tarihi Alanları ndan biri olarak UNESCO nun Dünya Miras Listesi ne dahil edilmiştir. Bütün bunların devamında, 25 Eylül 1987 tarihinde Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından onaylanan Kara Surları Koruma İmar Planı ile sınırlar bir kez daha teyit edilmiş ve Kara Surları İç Koruma Alanı na yapılacak yapı yüksekliği 6.50 m ile sınırlandırılmıştır. 26 Ocak 2005 tarihinde İstanbul I Numaralı KTVKK tarafından onaylanan 1/5000 Ölçekli Tarihi Yarımada Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı nın İstanbul Kara Surları ile ilgili kararında da yukarıda kabul edilen ilkeler değiştirilmeden plana aktarılmıştır. Buna göre, 1985 yılında UNESCO Dünya Miras Komitesi ne yapılan teklifte, İstanbul Kara Surları nın m uzunlukta olmasına, 447 yılına tarihlenmesine ve askeri mimarinin referansı olarak taşıdığı öneme vurgu yapılmaktadır. Bununla birlikte, Tarihi Yarımada da tüm eserlerden önce surların yapılmış olduğu belirtilerek, bu surlar olmadığı takdirde bölgede yaşamış olan kültürlerin, ürettikleri sanat ve mimarlık eserlerinin olamayacağı mesajı verilmektedir (Fotoğraf 3). Fotoğraf 3. İstanbul Kara Surları 25

42 Surlar, tüm dönemler boyunca kentin temel mekansal unsurları arasında yer almış, birincil olarak savunma işlevini sağlamakla birlikte kentin büyüklüğünü ve gelişimini de belirlemiştir. Geç antik dönemin en gelişmiş savunma yapısı olan İstanbul Kara Surları, yaklaşık bin yıl boyunca kuşatmalara başarılı bir direnç gösterebilmesini, Helenistik dönemden beri biriken askeri mimari bilgilerini özümleyen mimar ve yapı adamlarına borçludur (Eyice vd, 1994). Ortaçağ dünyasında efsaneleşmiş geçilmezlikleriyle bilinen bu surlar Konstantinopolis'in Hıristiyan mitosunun bir parçasıdır. Aynı zamanda, surlar Roma İmparatorları kentinin ele geçirilemeyeceğinin bir simgesi olarak, bin yıl Bizans İmparatorluğu'nun yıkılamayan gücünün göstergesi ve Hıristiyan Bizans'a atfedilen en değerli Pagan mirası olarak kalmıştır (Kuban, 2004) Alan ın Tarihsel Gelişim Süreci İstanbul kenti Asya ile Avrupa arasındaki kara yolunun ve Akdeniz ile Karadeniz arasındaki deniz yolunun üzerinde yer alan geniş bir coğrafyanın göç, ticaret, kültürel alışveriş gibi her türlü etkileşmesinin ortasında yer almaktadır. Kuzeyde Haliç, doğuda İstanbul Boğazı, Güneyde Marmara ve batıda Theodosius Surları ile çevrili bölge Tarihi Yarımada olarak adlandırılmaktadır. Uygarlıklara başkentlik yapmış olan İstanbul içerisinde Tarihi Yarımada, tarihsel süreçte oynadığı etkin roller ve buna bağlı olarak barındırdığı pek çok önemli eser ile her dönem önemini korumuş bir coğrafya olmuştur (Bkz: Ek-9). Tarihi Yarımada nın süreç içerisindeki gelişimi, farklı dönemlerdeki kentsel ve sosyo-kültürel yapıların birbirine eklemlenmesiyle değil, yeni döneme ait unsurların bir öncekinin yerini almasıyla gerçekleşmiştir. Dolayısıyla Tarihi Yarımada da tarihin izleri çok katmanlı bir niteliktedir. Tarihi Yarımada nın topografyası ve denizle olan ilişkisi, ilk dönemlerden itibaren kentin ana yapısının oluşumunda rol oynamış ve özgün karakterini oluşturmuştur. Tüm dönemler boyunca, kentin temel mekansal unsurları arasında yer alan surlar, savunma işlevini sağlamakla birlikte kentin büyüklüğünü ve gelişimini de belirlemiştir. Kentin diğer temel öğelerinden limanlar ve su teminine yönelik altyapı sistemlerinin temeli koloni şehri Bizantion döneminde atılmış, diğer dönemler boyunca bu unsurlar devralınarak geliştirilmiş ve yaygınlaştırılmıştır. Dini yapılar ve kamu kullanımları gibi anıtsal eserler ve alanların mekansal gelişimi, ilk dönemlerden itibaren kentin topografyasına göre şekillenmiş, bu eserlerin yapısal özellikleri dönemlere özgü sosyo-ekonomik ve kültürel özellikler doğrultusunda değişirken simgesel anlamları süreklilik taşımıştır. Yapılan arkeolojik araştırmalar Tarihi Yarımada da ilk yerleşmelerin Neolitik Çağ da başladığını göstermektedir. Özellikle Yenikapı kazılarından elde edilen bulgular, daha önce Hippodrom un güneyinde yer aldığı kabul edilen ilk yerleşmelerin, Yarımada nın güneyinde, daha geniş bir bölgede olduğunu ortaya koymuş ve şehir merkezindeki yerleşim tarihini 8500 yıl geriye ötelemiştir. Tarihi Yarımada da ilk kentsel yerleşim ise koloni kenti Bizantion ile başlamıştır. Daha çok yazılı kaynaklardan bilgilerine ulaşılan Bizantion kentinin Megaralılar tarafından M.Ö. 7. yüzyılda Tarihi Yarımada nın doğusunda bugünkü Sarayburnu ve çevresinde kurulduğu bilinmektedir. M.S. 196 da Byzantion, Roma İmparatorluğu nun hâkimiyeti altına girmiştir. Hipodrom un bu dönemde inşa edilmeye başlandığı, bazı sütunlu caddeler inşa edildiği, diğer yandan yine bu dönemde şehrin surlarının biraz daha ileri alınarak yeniden inşa edildiği düşünülmektedir. Kent, IV. yüzyılda Konstantinus döneminde, Nova Roma-Yeni Roma olarak Roma İmparatorluğu'nun başkenti olmuş ve zamanla Konstantinopolis olarak anılmaya başlanmıştır. Byzantion kenti, başkent Konstantinopolis oluşuyla birlikte, Roma İmparatorluğu nun ekonomik, kültürel ve idari yapısı 26

43 içerisinde önemli bir merkez konumuna ulaşmış, bu dönemden itibaren kent, dünya siyaset ve kültür tarihini yönlendiren önemli merkezlerden biri haline gelmiştir. Bizantion adı ise daha geç devirlerde araştırmacılar tarafından yeniden gündeme getirilmiştir. Hıristiyanlaşan, başkentini Bizantion a taşıyan zamanla Hellenleşen ve Latince yi terk eden imparatorluğu tanımlamak için başkentinin isminden türetilen Bizans adını kullanmaya başlamıştır. Bu dönemde yeniden imar edilen kentin surları genişletilmiş ve birçok yeni bina inşa edilmiştir. İmparator Konstantinus döneminde Hipodrom yeniden düzenlenmiş, 25 m genişlikteki Mese Caddesi yenilenmiş, Milion Anıtı inşa edilmiş ve Hipodrom un yanında yeni bir saray inşa edilmeye başlanmıştır. Diğer yandan, Hıristiyanlığın serbest bırakılmasıyla birlikte günümüze de ulaşan Ayairini, Akakios ve sur dışındaki Mokios un kilisesi gibi pek çok kilise inşa edilmiştir. V. yüzyılda şehirde Hıristiyan ibadethaneleri hızla artmış ve bazıları günümüze de ulaşan kiliseler inşa edilmiştir. IV. yüzyılda inşa edildiği bilinen Aya Sofya, II. Theodosius tarafından yeniden inşa edilmiştir. Yakınlarındaki Khalkopratea Kilisesi, bugün Yedikule semtinde bulunan Studios Manastırı İoannes Prodromos Kilisesi ise V. yüzyılda inşa edilen kiliseler arasında yer almaktadır. Orta Bizans döneminin sonlarında, şehir son gelişme dönemini yaşarken, günümüzde Ayvansaray olarak bilinen Blakhernea semti, İmparator Manuel Komnenos un inşa ettirdiği surlarla şehre dahil edilmiştir. Bu dönemde Sultanahmet Meydanı ile Marmara Denizi arasında bulunan Magnum Palatium (Büyük Saray) terk edilmiş ve İmparatorlar Blakhernea semtindeki saraya taşınmıştır. Bu dönem içerisinde yaşanan Haçlı Seferleri sırasında, şehrin hâkimiyetinin kaybedilmesiyle birlikte yılları arasındaki Latin işgali süresince kent yağmalanmış, kutsal ve kıymetli eşyalar, hatta yapı malzemeleri Avrupa şehirlerine taşınmıştır. Latin işgali 1261 yılında Haçlıların şehirden çıkarılması ile sona erdiğinde Bizans Devleti son bir kez şehri imar etmek üzere pek çok eski yapıyı yenilemişlerdir. Khora Manastırı (Kariye Cami/ Müzesi), Pammakaristos Manastırı (Fethiye Cami), Azize Euphemia gibi yapılar bu son dönemde zengin bezeme programları ile dönemlerini temsil etmişlerdir te Konstantinopolis in II. Mehmet tarafından fethedilmesi Yeniçağın başlangıcı olarak kabul edilmiş, fetihten yaklaşık 4 yıl sonra Osmanlı Devleti nin başkenti Edirne den İstanbul a taşınmıştır. Başkentin Edirne den İstanbul a taşınmasıyla, şehrin ortasında yüksek bir tepe üzerine fiziksel ve sosyal tarihinde önemli bir yere sahip olan Fatih Külliyesi nin ( ) yapımına başlanmıştır. Artarak devam eden Müslüman Türk nüfusun ihtiyaçları doğrultusunda başka Bizans yapıları da yeni fonksiyonları ile kullanılmaya başlamıştır. Yeniden imar edilmeğe başlayan şehirde ihtiyaca göre her tipte müstakil binalar inşa edilmiş, diğer yandan camiler ve farklı fonksiyonlara sahip birkaç yapıdan oluşan külliyelerin inşasıyla şehrin imarı daha hızlı olmuştur. Cami, külliye ve mescitler etrafında mahalleler oluşmuş ve pek çok mahalle de bu eserlerin adı ile anılmaya başlamıştır. Külliyelerin sağladığı imkânlar sayesinde kalabalıklaşan şehirde çarşı ve hanların inşasıyla da canlanan ticaretin hızla gelişmesi sağlanmıştır. Böylece fetihten kısa bir süre sonra İstanbul idari merkez olmanın yanı sıra devletin en önemli ticari merkezi haline de ulaşmıştır. Diğer yandan külliyeler, ekonomik ve sosyal ihtiyaçlara cevap vermenin yanı sıra farklı yapı tipleriyle silueti olağanüstü hareketlendiren odaklar oluşturmuştur. Bu odaklarda külliyelerin İstanbul u bir kubbeler şehri haline getirdiği görülmektedir. Topografik engebeleri en verimli şekilde kullanan yapı ustaları sadece mimar olarak değil; şehircilik konusunda tesbit ettikleri çözümleri başarılı bir şekilde bu külliyelerde dile getirmişlerdir. 27

44 19. yüzyıla kadar çeşitli ilavelerle genişleyen Topkapı Sarayı nın inşasına Fatih zamanında başlanmış, Kapalı Çarşı nın çekirdeğini oluşturan ve Fatih devrinde yapılmış olan iki bedesten çevresinde ticaret bölgesi gelişmiştir. 15. yüzyılda yapılan önemli yapılar arasında Kapalı Çarşı çevresinde Sadrazam Mahmud Paşa Külliyesi ( ), Aksaray da Sadrazam Murad Paşa Külliyesi ( ), Vefa da yer alan Şeyh Vefa Külliyesi (1476), Cerrahpaşa ve Kocamustafapaşa semtleri arasında yer alan ve Sadrazam Davud Paşa tarafından yaptırılan külliye (1485), Çemberlitaş ta Sadrazam Atik Ali Paşa nın inşa ettirdiği külliye (1496), Firuz Ağa Camii (1495) Fatih/Haydar da yer alan Âşık Paşa Külliyesi (15. yüzyılın 2. yarısı) yer almaktadır. 16. yüzyıla ait önemli eserler arasında ise, semte adını veren Sultan II. Beyazıt Külliyesi ( ), Kanuni Sultan Süleyman tarafından inşa ettirilmiş olan Yavuz Selim Külliyesi ( ) yer almaktadır. Yine bu yüzyıl içerisinde, Mimar Sinan tarafından İstanbul da önemli imar faaliyetleri gerçekleştirmiştir. Mimar Sinan ın eserleri arasında, mimarbaşılığının ilk dönemlerine ait külliyesini Haseki Hürrem Sultan adına (1539) inşa ettirilmiş külliye, Beyazıt Fatih istikameti üzerinde yer alan Şehzade Mehmed Külliyesi ( ) yer almaktadır. İstanbul un yüksek tepelerinden biri üzerinde eski sarayın alanından ayrılan eğimli bir arazide Haliç e hâkim bir konumda yer alan Süleymaniye Külliyesi ise ( ) Mimar Sinan ın en önemli eseridir. İstanbul 17. yüzyılda eski gelişim çizgisini izlemesine rağmen imparatorluğun iktisadi gücündeki azalmaya paralel olarak imar faaliyetlerinde de önceki yüzyıllara göre bir azalma görülmüştür. 17. yüzyılda İstanbul Yarımadası na iki önemli anıt kazandırılmıştır. Atmeydanı nın batısındaki eski Bizans Sarayı nın arazisinde inşa edilen Sultanahmet Külliyesi (1616) ve Eminönü sahilde Yeni Cami Külliyesi dir ( ). 17. yüzyıl içinde artarak devam eden medrese ağırlıklı küçük külliyelerin inşa edildiği görülmektedir. Vezneciler de inşa edilen Kuyucu Murad Paşa Külliyesi (1610 dan önce), Vefa da inşa edilen Ekmekçizâde Ahmed Paşa Külliyesi (1610), Haseki de yer alan Bayram Paşa Külliyesi (1635), ticaretin yoğunlaştığı Kapalı Çarşı ile Mercan arasında yer alan Valide Hanı, Divan Yolu üzerinde inşa edilen Köprülü Külliyesi (1661), Çarşıkapı da yer alan Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Külliyesi ( ), Saraçhane de inşa edilen Amcazade Külliyesi (1700) 17. yüzyıl içinde yapılan önemli yapılardır. 18. yüzyıl Osmanlı Devleti nin batıya açılma dönemi olarak tanımlanmaktadır. Bu dönemde inşa edilmiş önemli yapılar arasında; Çarşıkapı da yer alan Çorlulu Ali Paşa Külliyesi ( ), Veznecilerde yer alan Nevşehirli Damad İbrahim Paşa Külliyesi (1720), Çarşamba da yer alan Şeyhülislam İsmail Efendi Külliyesi (1725 ten önce), III. Ahmed Çeşme ve Sebili (1728), Cerrahpaşa Kocamustafapaşa arasında yer alan ve Sadrazam Hekimoğlu Ali Paşa tarafından inşa ettirilen Külliye (1735), Cağaloğlu nda eğimli bir arazide inşa edilmiş olan Hacı Beşir Ağa Külliyesi ( ), klasik anlayışın dışında tamamen barok üslupta ele alınan Nuruosmaniye Külliyesi ( ), bulunduğu semte adını veren Sultan III. Mustafa tarafından inşa ettirilen Laleli Külliyesi ( ), Laleli de yer alan Ragıp Paşa Külliyesi (1763), Alemdar da Sur-i Sultani nin karşısında köşe başında inşa edilmiş olan Zeynep Sultan Külliyesi (1769), Fatih/Çarşamba da yer alan Murad Molla Külliyesi ( ), Sirkeci de Sultan I. Abdülhamid tarafından inşa ettirilen külliye ( ), Unkapanı nda yer alan Şebsefa Kadın Külliyesi (1787) sayılabilir. 19. yüzyılın ilk yarısında İstanbul da büyük çaplı kışlalar, ayrıca bir takım eğitim ve yönetim binaları yapılır. Önceki dönemlerde söz konusu olmayan tiyatro, müze gibi kültür ve sanat yapıları inşa ettirilmiştir. Haliç üzerine köprü inşası, yol genişletme, meydan açma, rıhtım yapma, metro, tramvay ve demiryolu gibi büyük yatırım gerektiren sahalar 19. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Bu yüzyıldaki önemli 28

45 yapılar, Nakşıdil Valide Sultan Külliyesi ( ), Cevri Kalfa Külliyesi (1819), Kocamustafapaşa da yer alan Küçük Efendi Külliyesi (1826), Beyazıt ta yer alan Yangın Kulesi (1828), Divan Yolu üzerinde yer alan Sultan II. Mahmud Külliyesi (1839), Cağaloğlu nda yer alan Bâb-ı Âli Binası (1844), Vakıf Gureba Hastanesi (1845), Hırka-i Şerif Camii (1851), Bâlâ Külliyesi (1860 ve sonrası),harbiye Nezâreti (1863) binası (bugün İstanbul Üniversitesi Rektörlük binası), Cağaloğlu nda yer alan İran Elçiliği binası (1866 sonrasında), Aksaray Meydanı nda yer alan Pertevniyal Valide Sultan Külliyesi ( ), Sultanahmet te Atmeydanı nın ucunda Ziraat ve Ticaret Nezâreti (1889) binası, Yine bu dönemde demiryollarının kurulması neticesinde inşa edilmiş olan Sirkeci Garı ( ),Topkapı Sarayı nın dış avlusu nda inşa ettirilen Müze-i Hümâyun ( ) binası) ve Düyûn-ı Umûmiyye (1897) binası bu dönem yapılarına örnek olarak verilebilir. 20. yüzyılın başlarından Sirkeci de yer alan Posta Telgraf Nezâreti ( ) binası (bugün PTT binası), Sultanahmet te Atmeydanı nın kenarında Defter-i Hâkanî (1910) binasında (bugün Tapu Kadastro binası), Laleli de vuku bulan yangın sonrasında yangınzedeler için inşa edilmiş olan Harikzedegân Apartmanları ( ), Sirkeci-Bahçekapı arasında ticaret bölgesinde yer alan Vakıf Hanları ( ), Liman Han (20. yüzyılın başı) ulusal mimarlık döneminin anıtsal yapıları arasındadır (Bkz: Ek-9). Tarihi Yarımada da yer alan anıt eserlerin yanı sıra, alandaki sivil mimarlık örneklerinin oluşturduğu tarihi doku da alanın tarihsel gelişimini yansıtmakta ve büyük önem taşımaktadır. Tarihi Yarımada nın tarihsel gelişimi içerisinde mahalle birimleri, topografyayla uyumlu ve anıt eserler ve dini yapılarla kompleks olarak işleyen eğitim vb. diğer kamu kullanımlarını içeren yapı komplekslerinin çevresinde oluşmuştur. Sivil mimarlık örnekleri de kentin topografyasıyla uyumlu anıt eserlerle birlikte, Tarihi Yarımada siluetini oluşturmaktadır (Kuban, 1970). Osmanlı Dönemi ne ait ahşap ve kagir sivil mimarlık yapıları, bina tipleri, mimari özellikleri ve teknolojileri ile dönemlerinin sosyal, kültürel, ekonomik özelliklerini yansıtmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti nin kuruluşuyla birlikte, İstanbul, başkentlilik işlevini terk etmiş, bunun sonucu olarak devlet dairelerinin taşınmasıyla birçok bina fonksiyonlarını yitirmiş, diğer yandan kent nüfusu azalmış, özellikle Tarihi Yarımada dan taşınan işlevler ile bir boşalma ve beraberinde köhneme yaşanmıştır. Yapılan yeni düzenlemeler çerçevesinde, var olan İstanbul Arkeoloji Müzeleri ve Evkaf Müzesi gibi çok önemli iki müzenin yanında Topkapı Sarayı da dünyanın en önemli müzelerinden biri haline gelmiştir. Aynı dönemde İstanbul Aya Sofya sı da bir müze haline getirilmiş ve şehirdeki başka bazı Bizans anıtları da ona bağlanmıştır (Bkz: Ek-9). İstanbul, bu dönemde de ülkenin nüfusça en büyük kenti, ithalat limanı ve ticaret işlevi görevlerini sürdüren, yüksek öğretim düzeyinde seçkin kuruluşların olduğu başlıca kent olma özelliğini sürdürmüştür. Bu ögeler İstanbul un çoğulcu kültür varlığını gösteren tüm mimarlık, kültür ve sanat değerleriyle beraber İstanbul a ayrıcalığını veren sosyal altyapıyı oluşturmaktadır. Bu dönemde teknik altyapı olanakları da, şehir içi ve şehirler arası deniz ulaşımı, banliyö ile demiryolu bağlantısı, kent içi raylı ulaşım, ulusal ve uluslararası ulaşıma hizmet veren demiryolu bağlantılarının düğüm noktaları olarak Haydarpaşa ve Sirkeci garları, tüm diğer imkanlarıyla Cumhuriyet Dönemi nde de ayrıcalıklı konumunu sürdürmüştür. Haliç ve Marmara iç denizinin yarattığı doğal değerleriyle, insan eliyle oluşturulmuş olan çevrenin bu öğeleri ve iklimsel koşullar birleşerek kentin çekim merkezi olma özelliğini pekiştirmiştir (İBB, 2003a). 29

46 Sanayileşmeye devletçe büyük önem verildiği Cumhuriyet in ilk yıllarında İstanbul, tüm bu üstünlüklerine karşın, 1933 yılına ait Birinci Sanayi Planı nda ve 1939 yılına ait İkinci Sanayi Planı nda sanayi kenti olarak tercih edilmemiş, sadece verimli su ürünleri sanayii ve ölçü aletleri yapımı sanayii faaliyetleri olarak önerilmiştir. Bu durum Tarihi Yarımada daki eser tahribatını az bir zaman için de olsa engellemesine rağmen, 19. yüzyılda başlayan yol açma ve geliştirme faaliyetleri devam etmiştir. Söz konusu faaliyetler arasında başlıca örnek, 1925 te Unkapanı, Aksaray ve Yenikapı yı birbirine bağlayan Atatürk Bulvarı nın açılma çalışmalarıdır. Yer yer m arası genişlikte olan bu bulvarın açılması sırasında Süleyman Subaşı Mescidi, Papazoğlu, Yahya Güzel, Sekbanbaşı İbrahim Ağa, Firuz Ağa, Revani Çelebi Mescidi gibi mescitler ile Payzen Yusuf Paşa Türbesi, Kırkçeşme ile birlikte birçok çeşme ve birçok tarihi yapı yıkılmıştır. Cumhuriyet Dönemi nin ilk evresinden itibaren İstanbul la birlikte, Tarihi Yarımada da imar faaliyetlerini yönlendiren bazı planlama çalışmalarına konu olmuştur. Cumhuriyet Dönemi nin ilk planlama çalışmaları 1933 yılında Elgötz planıyla başlamıştır. Kente çağdaş bir görüntü kazandırmak ve sağlıklı bir yaşam çevresi oluşturmak amacıyla İstanbul Belediyesi nce, 1933 yılında kentin bütünü için plan ve rapor hazırlamaları amacıyla Alman Herman Elgötz, Fransız Alfred Agache ve Jack H. Lambert İstanbul a davet edilmiştir. Uzmanların çalışmaları belediyenin kurduğu bir jüri tarafından değerlendirilmiş ve Elgötz ün plan taslağı ve raporu kabul edilmiştir. Elgötz, şehrin eşsiz güzelliğini gelecekte de sürdürebilmesi için eski kültürel yapısının bugünün ihtiyaçları ile uyumlu bir biçimde birleştirilmesini, 2500 yıllık geçmişinin her köşede hissedilmesini ve korunması gerekli anıtların ana ulaşım yollarından ayrılarak tali yollar ile birbirine bağlanarak korunmalarını ve tarihi yol şebekesinin ihya edilmesini önermiştir. Bu planda önerilerin bazıları, eski İstanbul ve Beyoğlu nun Haliç e bakan yamaçlarının iş merkezi, İstiklal Caddesi nin ticaret, Topkapı ve Kurbağalıdere nin ağır sanayi, Beyazıt ın yönetim, Sultanahmet ve Taksim in kültür bölgeleri olması; eski yolların genişletilmesinin yanı sıra, Marmara kıyı yolu, Haliç kıyılarında birer yol ile Karaköy-Eminönü, Unkapanı-Azapkapı, Eyüp-Sütlüce arasında birer köprü yapılması şeklindedir. Elgötz Planı uygulanmamıştır. Bununla birlikte plandaki önerilerin uzun dönemde de olsa büyük ölçüde gerçekleştiği görülmektedir. Elgötz Planı nın ardından 1935 te Dr. Martin Wagner; hazırladığı İstanbul ve Havalisinin Planı adlı raporunda, çalışmasını çevresel analizlere dayandırmış ve tarımsal toprakların korunmasının gerekliliğini vurgulamıştır. Wagner in bölgesel bağlamda yaptığı analizler yönetimin beklentileri karşılamamış ve hazırladığı plan önerisi kabul edilmemiştir yılında, Paris teki Şehircilik Enstitüsü öğretim üyelerinden Paris Bölge Başşehircisi Prof. Henri Prost, İstanbul u planlamak üzere İstanbul a davet edilmiş ve 1951 yılına dek sürecek çalışmalarına başlamıştır. Prost Planı kenti güzelleştirmek ve kentin değişik kesimleri arasında yeni yol bağlantıları kurarak iç bütünlüğünü sağlamak amaçları doğrultusunda şekillenmiştir. Bu amaçlar çerçevesinde İstanbul un tarihi siluetinin ve Boğaziçi nin doğal güzelliklerinin korunması, tarihi eserlerin restorasyonu ve çevrelerinin temizlenmesi ve mimari değeri olan yeni yapıların gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir. Prost Planı nın bazı ilkeleri daha sonra yapılan planlarda da benimsendiğinden bugün bile geçerliliğini koruduğu söylenebilir. Ancak Prost Planı, İstanbul u genel bir gelişme perspektifi içinde değerlendirmemek ve yönlendirici olmamakla eleştirilmektedir. Prost un özellikle kentsel gelişme ve sanayi için arazi tahsisi gibi konularda önemli yanılgıları olmuştur. Plan da belirtilen Çarşı tamamıyla modern bir şekle sokulacak, umumi teşekkülü aşağı yukarı aynen bırakılacaktır. Dış sınırları geniş yollarla çevrilecek ve geniş otomobil durak yerleri bırakılacaktır notlarıyla Tarihi Yarımada ya biçilen kimliğin yine bir kent merkezi olduğu anlaşılmaktadır. 30

47 Prost Planı nın Tarihi Yarımada yı ilgilendiren bazı ilkeleri ve plan kararları şöyle özetlenebilir; Tarihi Yarımada nın siluetini koruyabilmek amacıyla, denizden 40 m yükseklikten geçen eğrinin üstünde kalan yerlerde en çok 3 katlı bina yapılabileceği hükmünün getirilmesi; Tarihi Yarımada nın karakteristik bölümü olan Sultanahmet çevresinin (Sur-i Sultani) Arkeolojik Alan olarak korunması ve turizm işleviyle geliştirilmesi; Sultanahmet teki Atmeydanı nın, çevresine gelecek olan kamu binaları ile bir Cumhuriyet Meydanı olarak tasarlanması ve Plan da birçok meydanın yeniden düzenlenmesine ilişkin öneriler getirilmesi, Eminönü Meydanı nın genişletilmesi ve Yeni Camii nin etrafının yapılardan arındırılması; Tarihi Yarımada yı denizle buluşturan Sarayburnu nun yük taşımacılığından arındırılması, depolardan temizlenmesi ve 1 Numaralı Gülhane Parkı nın oluşturulması; Yenikapı da büyük bir liman yapılması ve yük trenlerinin Yenikapı daki uluslararası garda kalması, Anadolu yakasında Haydarpaşa yanındaki limanın geliştirilmesi; Boğaziçi ndeki tüm sanayilerin kaldırılması, Haliç in bir sanayi aksı haline getirilmesi, Haliç in sol sahilindeki konut dokusunun kademeli olarak boşaltılması; Haliç ile Marmara arasındaki İstanbul Kara Surları nın, 500 m genişliğinde yeşil bir bantla çevrelenmesi. Prost Planı nın bazı ilkeleri daha sonra yapılan planlarda da benimsendiğinden bugün bile geçerliliğini korumaktadır. Prost Planı nın en önemli kararı, İstanbul un siluetini koruyabilmek için getirmiş olduğu, denizden 40 m yükseklikte ve daha yüksek alanlarda H:9.50 m yi geçmeyen, en çok 3 katlı binalar yapılabileceği ilkesidir. Plan ile mevcut yapılar içinde bu kurala uymayanların fazla katlarının yıkımı da karara bağlanmış ve bu hükmü içeren İstimlak Yasası yürürlüğe sokulmuştur. Yasanın ilk uygulaması, Süleymaniye Camii nin yanına yapılmış olan Botanik Enstitüsü nün fazla gelen 3 katının yıkılmasıdır. Diğer yandan, planda yer alan, Haliç ve Marmara kıyılarının ticaret ve sanayiye açılması, Haliç ve Yedikule de çevre kirliliğine yol açmış, Sirkeci Garı nın banliyö garı olarak kalması, Yenikapı da uluslararası gar ve liman düzenlenmesi, Tarihi Yarımada da üç anayolun açılması (Vatan, Millet Caddeleri, Sirkeci Florya Sahilyolu nun açılması) tarihsel kimliğin zarar görmesine sebep olmuştur yılında Vali ve Belediye Reisi olarak atanan Lütfü Kırdar, başta Eminönü ve Taksim Meydanları olmak üzere birçok meydan düzenlemesi gibi Plan ın belirli kesimlerini uygulamaya koymuştur. Prost Planı nın uygulanmayan en önemli kararı ise Yenikapı Limanı dır. Prost un Planı, hızlı nüfus artışının olmadığı bir dönemde yapılmıştır. II. Dünya Savaşı sonrasında İstanbul un nüfusunun hızla artması karşısında ise büyümeyen bir kentin planı olarak hazırlanması sebebiyle yetersiz kalmış, 1948 yılında Lütfü Kırdar ın Vali ve Belediye Başkanlığı ndan ayrılması ile 1148 binanın yıkıldığı bu imar operasyonu durmuştur (Tekeli, 1993) yılından sonra ise, İstanbul un sanayileşmesiyle birlikte göç ve şehirleşme hızı birden yükselmiş ve bu artış kent planlamasını çeşitli sorunlarla karşı karşıya bırakmıştır. Bu sorunların başında, artan nüfusa karşılık yeterli konut arzı sağlanamaması ve kent merkezi çevresinde gecekondu yapılaşmalarının oluşması, hızla artan sanayi arsası talebinin karşılanamaması ve otomobil, dolmuş vb. motorlu araçların artışı ve kent içi trafiğinde yaşanan sıkışıklık yer almaktadır. Bu sorunların çözümü amacıyla çeşitli yasal düzenlemeler gerçekleştirilmiş, ancak tüm bu düzenlemeler, yaşanan hızlı kentleşmenin boyutları karşısında yine de yetersiz kalmıştır (İBB, 2003a) yılları arasını kapsayan dönemin başbakanı Adnan Menderes in öncülüğünde başlayan imar hareketleri, demografik gelişmenin baskısıyla birleşerek tarihi kent dokusuna büyük tahribat yaparak yeni bir İstanbul imgesinin oluşturulmasına sebep olmuştur. Bu imar hareketleri ile trafiğin rahatlatılması, kenti güzelleştirmek amacıyla meydanların genişletilmesi ve camiler ile dini yapıların restorasyonunun yapılması gibi çözümler amaçlamıştır. Bu dönemdeki imar hareketleri ile Prost Planı nda öngörülen yol şeması, Plan da öngörülen genişliklerin birkaç misli olarak genişletilmiştir. 31

48 Denizin doldurulması ile kazanılan alanda Sirkeci den Florya ya kadar uzanan sahil yolunun yapılmasıyla, tarihi deniz surları kara surları haline getirilmiş, önlerine balıkçı barınakları yapılmış, Eminönü Unkapanı yolu (Ragıp Gümüşpala Caddesi) yapılırken bina aralarında kalan Haliç Surları, tespiti dahi yapılmadan yok edilmiştir. Benzer şekilde, Vatan ve Millet Caddeleri açılırken Menderes İstimlakleri olarak anılan imar hareketleri sonucunda Tarihi Sur içi bölgesinde tarihi ve eski kent dokusunun parçasını oluşturan birçok eski eser yok edilmiş, tarihi çevreye aykırı yoğun ve yüksek yapılaşmaya izin verilmiştir. Atatürk Bulvarı na cephesi olan büyük bir alan, üzerindeki önemli bazı eserler de dahil tümüyle yıktırılmış ve üzerinde, kamulaştırmanın amacına aykırı olarak Manifaturacılar Çarşısı inşa edilmiştir. Vatan Caddesi, Millet Caddesi, Şehzadebaşı ndan Edirnekapı ya uzanan, önce Şehzadebaşı, sonra Macar Kardeşler, daha sonra da Fevzi Paşa Caddesi olarak devam eden yolun açılması, Sirkeci Florya Sahilyolu, Eminönü Unkapanı Yolu (Ragıp Gümüşpala Caddesi) ve meydanların açılması sırasında Menderes Dönemi nde istimlak edilip yıkılan bina sayısı 7289 a ulaşmıştır. Tarihi Yarımada nın en eski aksı üzerindeki eski eserler ya ortadan kaldırılmış (örneğin Murat Paşa Hamamı) ya da tıraş edilmiş (örneğin Simkeşhane, Hasan Paşa Hanı); açılan yolların karayolu mühendislerinin standartlarına göre indirilip çıkarılmasından dolayı büyük anıtların kimisinin temelleri havada kalmış (Bayezid Hamamı, Fatih Külliyesi nin Akdeniz Medreseleri), bazen de toprağa gömülmüştür (örneğin Koca Ragıp Paşa Kütüphanesi ve Sıbyan Mektebi) yıllarında yapı yoğunluğu artmaya başlayınca, çok katlı betonarme apartmanlar giderek çoğalmış, eski semt sakinleri yeni nüfus hareketleri karşısında azınlıkta kalmış ve çoğu aile Fatih i terk etmiştir. Böylece Fatih in tarihi dokusu ve sivil mimarisi büyük ölçüde tahrip olurken, sosyal dokusu da değişime uğramıştır yılları arasında İstanbul da imar faaliyetlerini yönetmek üzere Prof. L. Piccinato İstanbul a davet edilmiştir. Piccinato, meskun yerlerde yoğunluğu arttıran yapılaşma izinlerinin verilmemesini, kentin potansiyel gelişme alanlarında parselasyon ve ifrazın yasaklanmasını, yasal ve mali mevzuatın yenilenmesini talep etmiştir. Prof. L Piccinato tarafından hazırlanan Büyük İstanbul Nazım Planı; İstanbul un betonlaşarak büyümesi tehlikesine karşı kentin tarihsel gelişme sürecinde kazandığı kültürel ve tarihi çevrenin korunmasını, ardışık bir kentsel yerleşme ağı öğesi olarak Büyük İstanbul için metropoliten bir yönetim oluşturulmasını, metropoliten planlamaya halkın katılımının sağlanması ilkelerini içermektedir yılları arasında kentleşme daha çok imalat sanayiine bağlı olarak gelişmiş ve bu durum İstanbul a göçü arttırarak, yasal olmayan yapılaşmalar eski kentin sağlıklı planlanmasını engellemiştir. Tarihi Yarımada nın ünlü mahalleleri, Süleymaniye, Fatih, Cerrahpaşa, vb. ile azınlıkların 1942 de Varlık Vergisi ve 1955 te 6 7 Eylül olayları sebebiyle terk ettikleri Fener ve Balat gibi burjuva mahalleleri, çöküntü alanı olarak, göçle gelen kırsal nüfus tarafından iskan edilmiştir. Diğer yandan, Tarihi Yarımada da merkez gelişiminin sürmesi, imalathane ve toptan ticaret gibi birimlerin çoğalması sonucunda, mevcut konut kullanıcıları da olumsuz etkilenmiş ve yeni prestij konut alanlarını tercih ederek Tarihi Yarımada yı terk etmeye başlamıştır. Boşalan konut alanları ise kente gelenlerin yerleşmek için tercih ettikleri bölgeler konumuna dönüşmüştür. Yeni yerleşenler genellikle bu alanlara tam olarak yerleşmemiş, bu alanları kentin diğer kesimlerinde yeni gelişen konut alanlarına taşınmadan önce, geçici olarak kullanmışlardır. Bu süreçte, Cankurtaran, Süleymaniye gibi konut alanları fonksiyonlarını sürdürmekle birlikte konut kullanıcısının profili değişmiş ve zamanla konut bölgeleri köhnemeye başlamıştır. Diğer yandan, pek çok eski konut alanı nitelik değiştirmiş, bekar odaları, depolar, küçük işyerleri ve atölye olarak kullanılmaya başlanmıştır. 32

49 Yine aynı dönemde, şehir içerisinde geniş caddeler açma düşüncesi ile Vatan Caddesi, Millet Caddesi, Atatürk Caddesi gibi caddeler hem geçtikleri bölgede tarihi dokuyu tahrip etmiş hem de bölgede yapılaşmayı teşvik ettiği için yol yakınındaki dokunun da yok olmasına neden olmuştur. Şehrin konut dokusunda da büyük değişiklikler yaşanmıştır. Osmanlı döneminin sonlarında bir ahşap denizi görünümündeki mahalleler giderek beton apartmanlardan oluşan mahallelere dönüşmüştür döneminde MİA Eminönü nde ve Aksaray da Vatan ve Millet Caddeleri nin üzerinde gelişmiştir li yıllarda İstanbul un geleneksel merkezinde tarihi doku içindeki dar sokakların, lastik taşıt trafiğinin getirdiği yüklü taşımaya elverişli olmaması, otopark yetersizliği yeni kurulan firmalar için önemli bir sorun olmuştur. Buna ek olarak kolay ve ucuz arazi bulabilme imkanı da MİA nın alansal olarak yayılmasında oldukça etkili olmuştur. Geleneksel MİA ya erişebilirliğin giderek azalması merkezden belli uzaklıktaki alışveriş merkezlerinin kullanılmaya başlanmasına neden olmuştur ten sonra otomobil sayısının artması ve yerli otomobil yapımına başlanmasıyla, kent içi ulaşım ve otopark sorunu, yolların genişletilmesi, eski konakların yakılıp yerine otopark yapılması sonucunu doğurmuştur. İstanbul ve tarih için hiçbir duyarlılık taşımayan, Suriçi tarihinden habersiz, hatta tarihi eserleri bilinçli olarak yok etmeyi amaçlayan bir koruma bilincine sahip olmayan yöneticiler, sahip çıkılmayan Suriçi nin eski yollarını, yeşil bahçeli dokusunu, bostanları inşaata açmıştır. Giderek büyüyen kamu yapıları, üniversite ve hastahaneler (örneğin Cerrahpaşa ve Çapa) çevrelerini işgal etmiş, her yeni gelen plan kararı ile imar hakları arttırılmış ve ulaşımın ön planda olduğu planlar eski kentin büyük ölçüde yok olmasına sebep olmuştur (İBB, 2003a). Diğer yandan, bu dönemlerde gerçekleştirilen yol açma çalışmaları ve yeni devlet daireleri inşaatları gibi faaliyetler, birçok arkeolojik kalıntının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Büyük Saray Kazıları (Mozaik Müzesi), Hipodrom, Antiokhos ve Lausos Sarayı Kazıları, Saraçhane Aziz Polyeuktos Kilisesi, Ayairini güneyindeki kazılarda oldukça önemli yapılar ortaya çıkarılmıştır. Sur içerisinde inşa edilen bazı büyük kamu binaları Cumhuriyet devri mimarisi için önemli örnekler arasında kabul edilebilir yıllarında bir grup mimar tarafından tasarlanan İstanbul Manifaturacılar Çarşısı (İMÇ), 1963 tarihli eski İstanbul Ticaret Odası binası (şimdiki İstanbul Ticaret Üniversitesi), Sedat Hakkı Eldem tarafından tasarlanan Unkapanı nda yer alan 1972 tarihli Sosyal Sigortalar Kurumu binası önem taşıyan yapılar arasındadır (Bkz: Ek-9) ten itibaren İstanbul planlama çalışmalarını yöntem, içerik ve biçim açısından etkileyecek olan yasal mevzuat değişiklikleri ve yeni yasalar gündeme gelmiştir. Bunlar 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasası, 3194 sayılı İmar Yasası, 2634 sayılı Turizm Teşvik Yasası dır. Tüm bu yasalara rağmen, Menderes operasyonlarına benzer şekilde döneminde tüm İstanbul da ve Tarihi Yarımada da plan otoritesinin ve tarihsel bilincin, var olan imar planlarının göz ardı edildiği imar faaliyetlerine girişilmiştir (İBB, 2003a). Bu uygulamaların en çarpıcı olanı, dönemin İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Bedrettin Dalan ın adı ile anılan imar hareketleri kapsamında, Haliç kıyılarını sanayiden arındırmak ve yeniden düzenlemek amacıyla Haliç in her iki kıyısında açılan alanlar olmuştur. Bu kapsamda, 1980 onanlı, 1/ ölçekli İstanbul Metropoliten Alan Nazım Planı ile bu fonksiyonlar için ayrılan yerlere desantralize edilirken (tersaneler Tuzla ya taşınmıştır), boşalan yapılar yıkılıp kamuya açık park alanları haline getirilmiştir. Haliç e paralel mevcut kıyı yolu geliştirilip genişletilerek sürekliliği sağlanmış, o güne kadar tersaneler ve sanayi iş yerlerinin doğrudan Haliç e akıttığı kirli suyu 33

50 toplayarak bir atık su altyapı sistemi içinde uzaklaştırmak üzere Haliç in kuzey ve güney kıyıları kollektörleri inşa edilmiştir. Ancak bu dönemde gerçekleştirilen imar faaliyetlerinde de Tarihi Yarımada daki ve kentin diğer kesimlerindeki tarihi, kültürel ve doğal değerlerine gereken duyarlılık gösterilmemiş, bugün sayıları çok azalan sivil mimarlık örneği geleneksel ahşap konut yapıları, diğer tarihi yapılar ve geçmişten günümüze referans taşıyan eski sokaklar ile kıyı çizgisi ortadan kalkmıştır. Haliç uygulamasında, Yemiş İskelesi ve çevresi tamamen ortadan kaldırılmış, Zindan Han, Ahi Çelebi Cami, Değirmen Hanı ve küçük bir sur parçası dışında bütün kıyı yeşil alana dönüştürülmüştür. Yine bu kapsamda, Cibali, Fener, Balat ve Ayvansaray mahallelerinin devamı olan sokakların ve eski evlerin yok edilmesi sonucu elde edilen bu alanlar daha sonra yeşil alan olarak düzenlenip, halkın kullanımına açılmışsa da, bu yıkım işlemleri yapılırken yapılar hakkında araştırma, röleve ve belgelendirme çalışmaları yapılmamıştır. Ayrıca Haliç çevresi imar hareketleri tartışmalı kamulaştırmalara da yol açmıştır. Günümüzde, Tarihi Yarımada toptan ticaret, perakende ticaret, kamu hizmetleri, bürolar, eğitim hizmetleri ve imalat fonksiyonunun yoğunluk kazandığı bir bölgedir. Yukarıda değinildiği gibi, mali ve finans yönetim birimlerinin yeni merkezlerinde yer alması ile bu fonksiyonun zaman içinde önemi azalmış bulunmaktadır. Bunların yanı sıra, sahip olduğu tarihi eserler ile arkeolojik kalıntılar ve doğal değerleri nedeniyle turizm merkezi niteliğindedir. Bu nedenle bu fonksiyonla ilgili, acentalar, otel, pansiyon gibi konaklama tesislerinin ve hizmet birimlerinin de özellikle Eminönü bölgesinde ağırlık kazandığı görülmektedir. Tarihi Yarımada, merkezi konumda bulunması, ulaşım kolaylıkları, tarihten gelen altyapı ve merkezi fonksiyonların burada yoğunluk kazanmış olması nedeniyle, İstanbul metropolünde halen tartışılmayacak kadar önemli bir merkezdir. Diğer merkezler gerek fiziksel görünümleriyle gerekse pazarlanan mal ve hizmet açısından Tarihi Yarımada nın geleneksel ticaret özelliğinden uzaktır. Günümüzde Tarihi Yarımada toptan ve perakende ticaret fonksiyonunun yanında potansiyeller nedeniyle konaklama, konut-konaklama, konaklama yan birimleri, ticaret-konaklama, hizmet-konaklama vb. fonksiyonlarını da üstlenmiş durumda ve bunun yanında küçük sanayi fonksiyonunu da barındırmaktadır. Kent içinde olmaması gerekli sanayiler ve toptan ticaret, metropoliten alan çevresine yapılan yatırımlarla dışa çekilmekte, Tarihi Yarımada yı yavaş yavaş bu zararlı fonksiyonlar terk etmektedirler. Bu dışa dönük fonksiyonların yanında, konut fonksiyonu da yer tutmaktadır. İstanbul Üniversitesi ve eğitim (özellikle meslek liseleri) kurumlarının, kütüphanelerin bulunması, eğitim fonksiyonunun Tarihi Yarımada da önemli yer tuttuğunun göstergesidir (İBB, 2003a). Günümüzde gerçekleştirilmekte olan büyük çaplı alt yapı yatırımları geniş alanlarda kazı ve araştırmalar yapılmasını sağlamış, bu çalışmaların başarılı bir şekilde yürütülmesi ile şehrin tarihi ile ilgili inanılmaz zenginlikte verilerle karşılaşılmıştır (Bkz: Ek-9). 34

51 1.4. Alan daki Kültür ve Tabiat Varlıkları Bu bölümde; İstanbul Tarihi Yarımada da ve tampon bölgede yer alan sit alanları, kültür ve tabiat varlıkları ile somut olmayan kültürel miras incelenmektedir. Bölüm içerisinde ilk olarak Yönetim Planı Alanı genelindeki sit alanları, kültür ve tabiat varlıkları ile somut olmayan kültürel mirasa ilişkin bilgiler verilmektedir. Ardından İstanbul un Tarihi Alanları adı altında UNESCO Dünya Miras Listesi ne dahil edilmiş olan alanlardaki sit alanları ve kültür varlıkları ayrıntılı olarak incelenmektedir Yönetim Planı Alanı Bu başlık altında, sit alanları, kültür ve tabiat varlıkları ve somut olmayan kültürel mirasa ilişkin bilgiler Yönetim Planı Alanı geneli için incelenmektedir. Sit alanları alt başlığında sit alanı türleri ve konumları; kültür varlıkları alt başlığında anıt ve sivil eserlerin adetleri, işlevleri ve mülkiyet durumları, tabiat varlıkları alt başlığında ise anıt ve öneri anıt ağaçlardan söz edilmektedir. Sit Alanları 1995 yılına kadar bütüncül olarak sit alanı ilan edilmemiş olan Tarihi Yarımada içerisinde GEEAYK tarafından ilk olarak 1953 te Sultanahmet bölgesi için Arkeolojik Park kararı alınmış, ardından 1979 da Zeyrek, 1981 de ise Süleymaniye; külliyeleri, çevrelerindeki sivil dokularla birlikte Koruma Alanı olarak tanımlanmıştır. Bu kararlardan ancak on beş yıl sonra I Numaralı KTVK Kurulu nun 12 Temmuz 1995 tarih ve 6848 sayılı kararıyla eski idari yapılanmaya göre Eminönü ve Fatih ilçelerinin tamamını kapsayan 1591,02 ha büyüklüğündeki İstanbul Sur İçi, farklı statülerde tasnif edilerek sit alanı ilan edilebilmiştir. Bu karara göre: Topkapı Sarayı nın yer aldığı bölge I. Derece Arkeolojik Sit Alanı, Sultanahmet-Cankurtaran bölgesi Kentsel Arkeolojik Sit Alanı, Sur İçi nde geriye kalan tüm bölge ise Kentsel ve Tarihi Sit Alanı olarak tanımlanmıştır. Bunlara ek olarak Tampon Bölge de yer alan Eyüp ilçesinin Merkez, Nişanca, Defterdar, Topçular Mahalleleri ni kapsayan 15 Ocak 1977 tarih ve 9591 sayılı kararla ilan edilen sit alanı bulunmaktadır. Yönetim Planı Alanı ndaki sit alanı türleri ve konumları, Harita 7 de görülmektedir. 35

52 Harita 7. Yönetim Planı Alanı ndaki Sit Alanları (Kaynak: İBB, 2003a) İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI EKİM

53 Kültür Varlıkları Yönetim Planı Alanı genelindeki toplam mevcut ve yok olan kültür varlığı sayısı olup, bu varlıkların ü Tarihi Yarımada da, 230 u ise Tampon Bölge de yer almaktadır. Mevcut eser sayısı Tarihi Yarımada da 9.207, Tampon Bölge de 214 olmak üzere dir. Tescilli eserlerin u anıt, ü sivil eserdir. Anıt eserlerin 251 i, sivil yapıların 741 i tescilli ancak yakın tarihli yangın, bakımsızlık vb. nedenlerle yok olan ancak hakkında yeterli bilgi, veri olan tescilli eserler olarak tespit edilmiştir. Alan daki kültür varlıklarının si ise Dünya Miras Alanları nda yer almaktadır (Tablo 2, Harita 8). Tablo 2. Yönetim Planı Alanı ndaki Kültür Varlıkları (Kaynak: İBB, 2010a) ALANLAR ANIT SİVİL TOPLAM KÜLTÜR VARLIĞI Mevcut Yok Olan Toplam Mevcut Yok Olan Toplam Mevcut Yok Olan Toplam Sultanahmet Arkeolojik Park Süleymaniye Camii ve Çevresi Zeyrek Camii ve Çevresi İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanları Toplamı Tarihi Yarımada Tampon Bölge YÖNETİM PLANI ALANI Alan da yer alan kültür varlıklarının işlevlerine göre dağılımı Tablo 3 te izlenmektedir tescilli yapının %47 si konut, %33 ü ticaret, %19 u ise donatı işlevine sahiptir. Dünya Miras Alanları toplamında konut kullanımı %45 ile yakın değer taşımakla birlikte donatı alanı oranı %29 a yükselmekte, ticaret ise %26 da kalmaktadır. Tarihi Yarımada daki dağılım Yönetim Planı Alanı değerleriyle yakın olmasına karşın Tampon Bölge de ağırlıklı işlev (%74) donatı alanlarıdır. Tablo 3. Yönetim Planı Alanı ndaki Kültür Varlıklarının İşlevleri (Kaynak: İBB, 2010a) ALANLAR İŞLEVLER DONATI TİCARET KONUT SANAYİ TOPLAM Sultanahmet Arkeolojik Park Süleymaniye Camii ve Çevresi Zeyrek Camii ve Çevresi İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanları Toplamı Tarihi Yarımada Tampon Bölge YÖNETİM PLANI ALANI Yönetim Planı Alanı ndaki kültür varlıklarının mülkiyet durumları ise Tablo 4 te izlenmektedir. Alan daki kültür varlıkları ağırlıkla özel mülk parsellerinde yer almaktadır kültür varlığının %70 ini oluşturan yapının özel şahıs mülkü iken %17 sinin vakıf mülkiyetinde, %13 ünün kamu mülkü olduğu anlaşılmaktadır. Dünya Miras Alanları ndaki mülkiyet dağılımında ise yaklaşık %40 ını kamu ve vakıf mülkleri oluşturmaktadır. Tablo 4. Yönetim Planı Alanı ndaki Kültür Varlıklarının Mülkiyetleri (Kaynak: İBB, 2010a) ALANLAR KAMU VAKIF ÖZEL TOPLAM Sultanahmet Arkeolojik Park Süleymaniye Camii ve Çevresi Zeyrek Camii ve Çevresi İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanları Toplamı Tarihi Yarımada Tampon Bölge YÖNETİM PLANI ALANI

54 Harita 8. Yönetim Planı Alanı ndaki Kültür Varlıkları (Kaynak: KTVKK, 2009) İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI EKİM

55 Tarihi Yarımada daki anıt eserler ve sivil mimarlık örneklerinden oluşan kültür varlıklarının yanı sıra, özgün sokak dokusu da önem taşımaktadır. Sokak boyunca bina formları, boyutları ve yapı cinsleri, cephe özellikleri, yol genişliği-bina yüksekliği ilişkisi ve mülkiyet dokusu gibi unsurlara bağlı olarak oluşan özgün sokak dokusu yer yer günümüze kadar ulaşmış olsa da, pek çok bölgede de kaybedilmiş olduğu söylenebilir. Osmanlı Dönemi boyunca yaşanan yangınlar ve yangınlara önlem amacıyla yapılan düzenlemeler sonucunda, yer yer geleneksel organik sokak dokusunun terk edilerek grid sokak dokusunun uygulandığı, ahşap yapılar yerine kagir yapıların yapımının teşvik edildiği görülmektedir. Daha sonraki zamanlarda ise özellikle yol genişletme çalışmaları, yeni kamusal alanlar ve yapılar oluşturulmasına yönelik çalışmalar gibi imar hareketleri ve yapı yoğunluğunun artarak betonarme yapıların yaygınlaşması ve yapı stokunun yenilenmesi amaçlı çalışmalar, özgün sokak dokusunun kaybedilmesinde etkili olan faktörler arasında yer almaktadır. Arkeolojik Miras İstanbul Tarihi Yarımada da arkeolojik varlıkların yer aldığı bölgelerin genelde kentsel açıdan da korunması gereken dokulara sahip olması nedeniyle Yarımada da sınırlı arkeolojik çalışmalar yapılabilmektedir. Günümüzde ulaşım için gerçekleştirilen projeler nedeniyle yapılan kazılarda kent tarihi ile ilgili olağanüstü veriler elde edilmektedir. Ulaştırma Bakanlığı ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi sorumluluğunda olan Marmaray ve Metro projeleri kapsamında İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü 2004 yılından itibaren kazı çalışmalarını sürdürmektedir. Bu kazılardan en önemlisi Yenikapı Bölgesi ndedir. Sirkeci ve Cağaloğlu semtlerinde de önemli buluntular ortaya çıkarılmıştır. Yenikapı Kazıları: İstanbul Boğazı demiryolu tüp geçiş tünel projesi olan Marmaray Projesi kapsamında Yenikapı da yılları arasında m² lik alanda arkeolojik kazı çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Bölge kendi içerisinde malzeme yoğunlukları ile değişkenlik göstermekte; Osmanlı Dönemi ile başlayan stratigrafi, Geç, Orta ve Erken Bizans, Demir Çağı ve İlk Neolitik Çağ şeklinde devam etmektedir. Alanın büyük çoğunluğunda 4. yüzyılda I. Theodossius (M.S ) tarafından Roma İmparatorluğunun yeni başkenti için Marmara Denizi nin kıyısında bir dalga kıranın yapılmasıyla kurulan ve 11. yüzyıla kadar kullanılan Theodosius Limanı nın dolgu malzemesi ile karşılaşılmış ve içerisinden çok geniş bir ticaret ağının zengin malzeme grupları ortaya çıkarılmıştır. Çalışmaların en önemli sonuçlarından biri liman alanı içerisinde ortaya çıkarılan Bizans Dönemi ne ait 35 adet teknedir. Bunlar Marmaray kazı alanında 13, Metro kazı alanında 22 olmak üzere değişik ölçü ve tiplerde yüzyıl olarak tarihlendirilen eserlerdir. Theodosius Liman tabanı dolgusunun altında ise deniz seviyesinden yaklaşık m aşağıda Neolitik Dönem e ait kalıntılar bulunmuştur yıl öncesine tarihlenen bu Neolitik yerleşme kazı çalışmalarının ortaya çıkardığı en önemli buluntulardır. İstanbul Tarihi Yarımada sının yerleşim tarihini günümüzden yaklaşık 8500 yıl geriye taşımıştır. Özellikle bulunan ahşap malzemeler ve kremasyon gömü gelenekleri kent tarihi kadar dünya kültürü ve insanlık tarihi açısından büyük öneme sahiptir. Elde edilen binlerce eser bir taraftan restore edilmekte diğer yandan değişik uzmanlık alanlarında bilim adamlarınca incelemeler devam edilmektedir. Buluntuların alanın uygun bir bölgesinde inşa edilecek bir müzede teşhir edilebilmesi ve elde edilen olağanüstü verilerin muhafazası için de büyük depoların inşa edilmesi, bölgede sürekli çalışacak bir araştırma enstitüsünün kurulması gibi projeler tartışılmaya devam etmektedir. Bu kapsamda İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yenikapı Transfer Noktası ve Arkeopark Alanı adıyla ve Uluslararası Ön Seçmeli Davetli Mimarlardan Mimari Avan 39

56 Proje Temini yöntemiyle bir yarışma açılması yönündeki çalışmalarını sürdürmektedir. Yarışmada Yenikapı bölgesinin içinden günde ortalama kişinin geçeceği bir ulaşım transfer alanı olarak düzenlenmesi ve arkeolojik buluntuların arşivlenip sergilenebildiği ve bilimsel çalışmaların yapılabileceği bir dünya kültürel miras çekim noktası olarak ele alınması amaçlanmaktadır. Fotoğraf 4. Yenikapı kazılarında ortaya çıkarılan batık gemilerden bir örnek (Kaynak: İBB, 2010e) Tabiat Varlıkları Marmara Denizi, İstanbul Boğazı ve Haliç arasındaki özel konumu Tarihi Yarımada nın en önemli doğal değeridir. Yarımada nın Yedi Tepesi ise anıtsal kubbe ve minareler gibi silueti biçimlendiren doğal miras öğesidir. Alan da belirgin olarak tespit edilen ve üzerinde çalışılan doğal değerden en önemlisi anıt ağaçlardır yılında tamamlanan Tarihi Yarımada Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı çalışmalarına göre, Tarihi Yarımada da toplam 60 adet anıt ağaç bulunmaktadır. Anıt ağaçların yanı sıra, güncellenen envanter çalışmalarında anıt nitelikli 129 adet ağaç ve korunması öncelikli ağaçlarla ilgili belgeleme çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Somut Olmayan Kültürel Miras UNESCO, 17 Ekim 2003 tarihinde; somut olmayan kültürel mirası korumak; ilgili toplulukların, grupların ve bireylerin somut olmayan kültürel mirasına saygı göstermek; somut olmayan kültürel mirasın önemi konusunda yerel, ulusal ve uluslararası düzeyde duyarlılığı arttırmak, karşılıklı değerbilirliği, uluslararası işbirliği ve yardımlaşmayı sağlamak amacıyla Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi ni kabul etmiştir. Sözleşme, TBMM nin 19 Ocak 2006 tarihli oturumunda oy birliği ile kabul edilmiş ve Türkiye taraf olmuştur. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun (No: 5448) 21 Ocak 2006 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Sözleşme de Somut Olmayan Kültürel Miras, toplulukların, grupların ve kimi durumlarda bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak tanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekanlar anlamına gelir ifadesiyle tanımlanmaktadır. Kuşaktan kuşağa aktarılan bu somut olmayan miras, toplulukların ve grupların çevreleriyle, doğayla ve tarihleriyle etkileşimlerine bağlı olarak, sürekli biçimde yeniden yaratılır ve bu onlara kimlik ve devamlılık duygusu verir; böylece kültürel çeşitliliğe ve insan yaratıcılığına duyulan saygıya katkıda bulunur. Bu Sözleşme bağlamında, sadece, uluslararası insan hakları belgeleri esaslarına uyan ve toplulukların, grupların ve bireylerin karşılıklı saygı gereklerine ve sürdürülebilir 40

57 kalkınma ilkelerine uygun olan somut olmayan kültürel mirasların göz önünde bulundurulacağı belirtilmektedir. Ayrıca, Türkiye Büyük Millet Meclisi nin 14 Temmuz 2004 tarihli 5225 sayılı Kültür Yatırımları ve Girişimlerini Teşvik Kanunu, somut olmayan kültürel miras kavramını tanımlamakta, bu mirasın halkbiliminin inceleme alanını oluşturduğunu vurgulamakta ve kültür yatırımları alanındaki önceliğini ortaya koymaktadır. Sözleşme Somut Olmayan Kültürel Miras ın belirdiği alanları şu şekilde tanımlamaktadır: Somut olmayan kültürel mirasın aktarılmasında taşıyıcı işlevi gören dille birlikte sözlü gelenekler ve anlatımlar; Gösteri sanatları; Toplumsal uygulamalar, ritüeller ve şölenler; Doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamalar; El sanatları geleneği. UNESCO nun belirlediği bu maddeler İstanbul ve Tarihi Yarımada için genişletildiğinde çalışma alanları şu şekilde tanımlanabilir: Kentle İlgili Somut Olmayan Kültürel Miras kapsamında; İstanbul un eski adları, İstanbul un meşhur semt ve mahallelerinin adları, bu adların öyküleri, Halk Edebiyatı kapsamında; İstanbul da kullanılan atasözleri, fıkralar, bilmeceler, ninniler, maniler, masallar, halk şairleri (meydan şairleri, âşıklık geleneği, âşık kahveleri), argo, Gösteri Sanatları kapsamında; karagöz, kukla, meddah, orta oyunu, çengi, çocuk oyunları, Farklı Din ve Kültürler için Toplumsal Uygulamalar kapsamında; doğum âdetleri, sünnet âdetleri, askere uğurlama âdetleri, düğün âdetleri, ölüm âdetleri, ibadetler, Yaşam Kültürü kapsamında; kahve kültürü, hamam kültürü, mutfak kültürü, misafir kültürü, gezi kültürü, eğlenme kültürü, müzik kültürü, alışveriş kültürü, Doğa ve Evrenle İlgili Uygulamalar (İnanışlar) kapsamında; nazar inancı, büyü, fal, dünya ve ahret, ölümden sonraki hayat, cennet ve cehennem hakkında inanmalar, hayat, sağlık ve hastalık hakkında inanmalar, halk hekimliği, halk ilaçları, El Sanatları kapsamında; İstanbul un meşhur zanaatları, esnaf kuruluşları. İstanbul gibi pek çok dini yapıyı bir arada barındıran ve sürekli göç alan bir metropolün merkezi olarak Tarihi Yarımada da somut olmayan kültürel mirası tespit etmek ve sınıflamak güç olmaktadır. Ancak yapılan çalışmalardan yola çıkılarak somut olmayan kültür miras ürünleri şu başlıklar altında gruplandırılabilir; Kaybedilenler (unutulanlar) Geçmişten bugüne mekanı ya da işlevi değişerek süregelenler Canlandırılabilir olanlar 41

58 Sözleşme, bu alanlarda beliren mirasın araştırılmasını, derlenmesini, arşiv ve dokümantasyon merkezlerinin oluşturulmasını, müzelerinin kurulmasını, öğretim kurumlarında ders olarak okutulmasını, kitle iletişim araçlarında olumlu kültür değerleri olarak yer verilmesini ve kuşaklar arasında ortaya çıkan kopuklukları giderecek tarzda etkin biçimde değerlendirilmesini, temel amaçlar ve eylem planları arasında görmektedir. Sözleşme, somut olmayan kültürel mirasın ulusal ölçekte korunmasına işaret ederken devlet içinde kurumlaşmaların özendirilmesini ve basın yayın organlarında somut olmayan kültürel mirasa belli bir kota ayrılmasını istemektedir. Ayrıca Sözleşme de somut olmayan kültürel mirasın ilkokuldan başlayarak bütün eğitim kurumlarında ders olarak okutulmasını öngörülmektedir. UNESCO Sözleşmesi dikkate alındığında İstanbul için somut olmayan kültürel mirasın tanımlanması ve tasnif edilmesi gerekmektedir. Yapılacak envanter çalışması için araştırma gruplarının oluşturulması ve bu çalışmaların sürdürebilirliğinin sağlanması önemlidir. Somut olmayan kültürel mirasın değişkenlik özelliği düşünülerek korunması ve sergilenmesi konusunda bir yöntem belirlenmesi ve bu yönteme uygun olarak müzeler kurulması için çeşitli teşvikler oluşturulabilir. Somut olmayan kültürel miras kapsamında derlenen materyalin sergilenmesi amacıyla; canlandırma alanları ve müze alanları yaratmak konusunda bir çalışma yürütülebilir. Bu alanlarda tabela, sesli ve görüntülü uygulamalar, temsiller, canlandırmalar vb. uygulamalar yapılabilir. İstanbul un somut olmayan kültürel miras konusunda derlenen materyallerin sergilenmesinde bazı çalışmalara öncelik verilebilir. Örneğin İstanbul dan derlenecek adetler ile ilgili hazırlıklar, inanışlar, uygulamalar sözlü olarak derlenebilir. Kullanılan eşyalar ve halk arasında gerçekleştirilen ritüeller sergilenebilir. Geleneksel çocuk oyunlarının araştırıldığı, derlendiği ve interaktif olarak izleyicisiyle buluştuğu bir merkez oluşturulabilir. Bu merkezde bir yandan geleneksel çocuk oyunları derleme çalışmaları yürütülebilir (eski yazılı kaynaklardan araştırma ve çeviriler de eklenerek) bir yandan da merkeze çeşitli biçimlerde (okullarla ortak çalışma, gezi vb) gelecek çocukların geleneksel bir oyunu öğrenmeleri sağlanabilir. Çeşitli belgesel yapımlar ve sözlü tarih çalışmaları ile bu merkez desteklenebilir. Bünyesinde gerçekleştirilecek geleneksel oyuncak yapımı izleyicilerle paylaşılabilir. Tarihi Yarımada da somut olmayan kültürel miras alanlarını belirleme / canlandırma çalışmaları için halen var olan kültürel miras alanları (türbe, ayazma, ağaç vb) tespit edilerek bunlarla ilgili bilgiler, tabela, pano, dijital sistem vb. biçimlerde gelenlere aktarılabilir. Bugün artık yapılmayan kimi törenler, sürre alayı vb. yılın bazı zamanlarında (takvime bağlı da kalınabilir) canlandırılabilir. Tarihi Yarımada nın somut olmayan kültürel miras ürünlerini tanıtacak; belgeliği ve yeniden üretim alanıyla diğer tüm etkinlikleri besleyecek Eyüp oyuncakları müzesi, İstanbul işi giysi müzesi gibi tematik bir müze oluşturulabilir (Bkz: Ek-10). İstanbul un somut olmayan kültürel miras konusunda gündelik yaşamdaki birçok alışkanlığında, geleneğinde, sözlü kültüründe ve törenlerinde çeşitli örneklere rastlanmaktadır. Bu örneklerden bazıları kahve kültürü, hamam kültürü, mutfak kültürü, gezi kültürü, el sanatları ve törenleri başlıkları altında incelenebilir (Bkz: Ek-10). Kahve kültürü; İstanbul kahvehaneleri zamanla âşık kahveleri, çalgılı kahveler, çardak, iskele, kulluk kahveleri, selâtin kahvehaneleri gibi türdeşler kazanarak zengin birer kültür ortamı olmuştur. İstanbul kıraathanelerinin en ünlüleri Eminönü ndeki Valide, Divanyolu ndaki Fevziye, Çarşıkapı daki Sarafim, Aksaray daki Acem Tahir idi. Bunlardan, Uzun Kahve de denilen ve Ermeni sahibi Sarafim in adıyla 42

59 anılan mekânda Jön Türkler, Servet-i Fünuncular, Namık Kemal, Sadullah Paşa, Muallim Naci, Ahmed Rasim gibi kendi dönemlerinin ünlü yazar, şair ve gazetecileri buluşurlardı. Kahve kıraathanelerde kahve, çay, limonata, şerbet, nargile içilir; iskambil kâğıdı oyunları, domino, bezik, satranç, tavla oynanırdı. Hamam kültürü; İstanbul da erken Roma döneminde başlayan bir hamam kültürü birikimi vardır. Bu kültür, Bizans İmparatorluğu döneminde giderek sönmüş; Fetih ten sonra yeni bir parlayış evresine kavuşmuştur. Bu yeni evrede Anadolu hamam mimarisini ve geleneğini İstanbul a taşıyanlar Türklerdir. İstanbul hamamlarında, Anadolu hamamlarına koşut ama daha zengin ve renkli gelenek ve görenekler yaşatılmıştır. Erkekler açısından hamamlar birer kültür ve gelenek mekânıydı. Kadınlar için hamamlar, yıkanmaya koşut, havadis, dedikodu, tanıma, tanışma yerleriydi. Görkemli gelin ve loğusa hamamları ve yeni doğan çocuklar için kırk hamamı ritüelleri bugün de geleneğini sürdürmektedir. İstanbul hamamları gerek kültürel gerek mimarı gerekse etkilediği sanat dalları bakımından toplumun içselleştirdiği önemli bir kültür mirasıdır. Tarihi Yarımada da yer alan çok sayıda hamamın içinde Çemberlitaş Hamamı ve Hürrem Sultan Hamamı restore edilerek yerli yabancı birçok kişiye geçmişten gelen ritüelleri ile hizmet vermektedir. Mutfak kültürü; İstanbul mutfağının iki ana kaynağından biri saray diğeri taşra kaynaklı göreneklerdi. Birçok pişirme tekniği ve ölçü birimleri ile dünya mutfağında önemli bir yer edinmektedir. Gezi kültürü; İstanbullu ailelerin gezi kültürünün şaşmaz bir takvimi vardır. Özellikle Hıdrellezle başlayıp yaz boyunca Haliç ve Boğaziçi kıyılarında çeşitli kır ve mesire alanlarına geziler tertip edilirdi. Ramazan aylarında Selatin camilerine geziler tertip edilir ve Enderun usulü teravih namazı takip edilirdi. İstanbul un meşhur zanaatları; İstanbul un önde gelen zanaatkâr ve sanatkârlarının iş yeri ve atölyeleri Kapalı Çarşı ile çevresindeki hanlarda ve arastalardaydı. Kapalı Çarşı daki geleneksel ticaret yapısı bugün modern üretime ilham vermektedir. Bu geleneksel mesleklerden başta kuyumculuk, gümüşçülük, telkârilik, savatçılık, kakmacılık gibi kimi meslekler daha da gelişmiş olarak günümüzde de devam etmektedir. Bu zanaatlarin ve üretim biçimlerinin İstanbul un kültürel ve sanatsal mirası üzerindeki rolü görseller ve metinler ile tematik olarak canlandırılabilir. Geçmişten bugüne kadar kuyumculuk alanında ününü sürdüren Kapalı Çarşı da kaybolmaya yüz tutmuş takı tasarımı ve kuyumculuk somut olmayan kültür mirası içinde tekrar canlandırılabilir ve gelecek kuşaklara taşınacak bir eğitim olanağı sunabilir (Bkz: Ek-10). Sanat ve zanaat mensupları kendi aralarında, bölük ve lonca denen birer meslek kuruluşu oluştururlardı. Bu gelenek Roma ve Bizans tan bu yana Osmanlı kültüründe de devam etti. Bu kuruluşların başkanları ser ve baş -örneğin ser-lüleciyan (Lüleciler başı), kuyumcu-başı sanlarını taşırlardı. Ehl-i hıref (sanatçılar) bölükleri, saray hazinelerinin sorumlusu hazinedarbaşına bağlıydılar. Bu seçkin sanatkârlardan sarayda kaydı olanlara defterli denir ve bunlara, sipariş verilsin veya verilmesin iç hazineden ulufe ödenirdi. Her sanat grubunun ayrıca geleneksel lonca örgütü vardı. Her loncanın, şeyh, kethüda, yiğitbaşı vb unvanlı yöneticileri, kalite ve fiyat denetçileri vardı. Aynı işkolundan sanatkârlar çoğunca kendi mesleklerine özgü arastalarda, bir çarşı sokağında, han içinde, yan yana veya karşılıklı sıralanmış dükkânlarda çalışırlardı (mürekkepçiler, hattatlar, mücellitler çarşısı, sahaflar arastası, Kuyumcular çarşısı, Kalpakçılar içi vb. gibi). Her zanaat grubunun yüzyıllar içinde gelişmiş meslek töreleri vardı. Çıraklıktan kalfalığa, kalfalıktan ustalığa geçişte şed kuşanma 43

60 denen geleneksel törenler yapılır; her meslek zümresi, yılın belli günlerinde teferrüç denen kır eğlenceleri düzenlerlerdi (Bkz: Ek-10). Osmanlı sarayının günlük yaşamında ve tören ve tefrişatlarında somut olmayan kültürel mirasın birçok örneğine rastlanmaktadır. Saray mutfağı ve saray müziği kültür hayatının bir parçası olarak bugünde varlığını sürdürmektedir. Osmanlı hanedanının saraylarındaki mutfaklar, Has mutfak, hassa harcı mutfak ve umum mutfağı olarak üç ayrı servis olarak geceli gündüzlü çalışır; her gün kuşluk ve akşam olmak üzere iki öğün, hanedan mensuplarına, saray görevlilerine, dışarıdan gelenlere kuşluk ve akşam yemeği tevzi edilirdi. Saray mutfaklarında hazırlanan yemek, tatlı ve şerbetlerin, dağıtım usulleri vardı. Padişah ve hanedan mensupları için de has mutfakta çok çeşitli spesiyaliteler hazırlanır, padişaha, annesine, eşlerine çocuklarına servis edilirdi. Şehir aşçıları çoğu yemekleri saray mutfağı aşçılarından öğrenirler veya saray aşçıları emekli olunca aşçı dükkânı açarak saray yemeklerinden vakte ve hale uygun olanları pişirirlerdi. İstanbullular, saraydan çırağ edilip evlendirilerek kendi mahallelerine yerleşen ve saraylı denen kibar cariyelerden giyim kuşam, konuşma, misafir karşılama, ağırlama, gibi pek çok görgü yanında, sarayın yemek ve sofra kültürünü de dolaylı olarak şehrin muhtelif semtlerine taşımaktaydılar. Taşra görevlerine atanan vezirler, kadılar da aşçılarıyla gittikleri yerleri payitahtın mutfak kültürüyle tanıştırdıkları gibi özel aşçılar oralarda öğrendikleri yemekleri de İstanbul a da tanıtırlardı. İstanbul, doğası ve topoğrafyası ile müziğin her türüne esin kaynağı olabilecek bir dünyadır. İstanbullular da müziği her zaman sevmişlerdir. Müzik ve makam özellikle Osmanlı Sarayı Enderununda yetişmiş müzisyenlerce geliştirilmiştir. Saray Enderunu İstanbul da müziğin yegâne okulu olmuştur. Müzisyenler, Sarayda icra edilen şarkı, gazel, varsağı, tespih türlerine örnekler verdiği gibi, bunları notaya da almıştır. 18. yüzyıl, özellikle de Lâle Devri ( ) ve sonrası, sıklıkla yinelenen saray düğünleri, Boğaziçi nde düzenlenen mehtap gezileri, Kâğıthane eğlenceleri sayesinde müzik de bir parlayış olanağı yakalamış açılmış; müziğin, semtlere, mesirelere, gece âlemlerine, konaklara, yalılara yayıldığı bir sürece girilmiştir. (Bkz: Ek-10) Saray mutfağı ve saray müziği ile birlikte birçok saray tefrişatı ve töreni de mevcuttur. Bu tören ve tefrişatlar devlet işlerine ait törenler (cülus-ı hümayun, kılıç kuşanma töreni, divan-ı hümayun tefrişatları vb. gibi), dini törenler (Cuma selamlığı, mevlid kandili, sarayda bayram törenleri, hırka-i saadet ziyaretleri, sarayda sure-i hümayun hazırlanması, cenaze töreni vb. gibi) ve haremde gerçekleşen törenler (doğum törenleri, beşik alayları, valide alayı, bed-i besleme töreni, hatim töreni, düğün ve sünnet törenleri vb. gibi) olarak çeşitlenmektedir (Alikılıç, 2002). 44

61 Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları Bu başlık altında, İstanbul un Tarihi Alanları adı altında UNESCO Dünya Miras Listesi ne dahil edilmiş olan Dünya Miras Alanları ndaki kültür varlıkları ayrıntılı olarak incelenmektedir. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı nda Kültür Varlıkları 1. derece arkeolojik sit alanı olan Topkapı Sarayı ve Gülhane Parkı ile kentsel-arkeolojik sit alanı olan Sultanahmet, Cankurtaran semtlerinden oluşan bölge, iki büyük imparatorluğun ve medeniyetin merkezidir. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı günümüzde barındırdığı anıtsal eserler, yerüstü kalıntılar ve yeraltında bulunan eserler açısından Tarihi Yarımada içinde ulusal ve uluslararası ölçekte üstün kültürel ve tarihi değeri olan özellikli bir alanı temsil etmektedir. Yönetim Planı Alanı sınırları içinde yer alan toplam kültür varlığının %9,5 i Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı nda yer almaktadır (Tablo 2, Harita 9, Ek-13) (İBB, 2003a). Bu eserlerin %94 ü yerinde korunmakta, %6 sı ise varlığı bilinmekle birlikte yerinde bulunmamaktadır. Alan daki mevcut 928 eser, İstanbul daki tüm Dünya Miras Alanları içinde yer alan toplam eserin %35 ine karşılık gelmektedir ve bu haliyle Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı en fazla sayıda eserin yer aldığı miras alanı olmaktadır. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı ndaki tescilli toplam 990 eserin 526 sını anıtsal yapılar (%53) oluşturmaktadır. Toplam 526 anıt eserin 521 i mevcut ve 5 i yok olan anıt eserdir. Alan da ayrıca 407 si mevcut ve 57 si yok olan kültür varlığı olmak üzere toplam 464 sivil kültür varlığı bulunmaktadır (Yenen vd., 2008). Alan da yer alan tescilli eserlerin fonksiyonlarına göre dağılımı Tablo 3 te verilmektedir. Yönetim Planı Alanı bütününde yer alan kültür varlığının %47 si konut olarak kullanılmaktadır. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı nda bu oran %36 ya düşmektedir. Sultanahmet teki kültür varlıklarının %33 ü ise donatı alanı olarak kullanılmaktadır ve bu değer diğer Dünya Miras Alanları nın ortalamasından da (%29) Yönetim Planı Alanı bütünündeki değerlerden (%20) de yüksektir. Alan da yer alan kültür varlıklarının mülkiyet durumları ise Tablo 4 te verilmektedir. Alan daki kültür varlıkları ağırlıkla özel mülk parsellerinde yer almaktadır. 990 kültür varlığının yaklaşık %63 ünü oluşturan 622 yapı özel şahıs mülküdür. Alan daki 207 adet vakıf mülkiyetindeki kültür varlığı toplam kültür varlıklarının yaklaşık %21 ini, kamuya ait 161 kültür varlığı ise tüm kültür varlıklarının yaklaşık %16 sını oluşturmaktadır (İBB, 2003a). Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı nda yer alan kültür varlıklarının yanı sıra, bina formları, boyutları ve yapı cinsleri, cephe özellikleri, yol genişliği-bina yüksekliği ilişkisi ve mülkiyet dokusu gibi unsurlara bağlı olarak oluşmuş özgün sokak dokusu da önem taşımaktadır. Yaşanan yangınlar ve yangınlara yönelik önlem amaçlı düzenlemeler, yol genişletme çalışmaları, meydanlar ve yeni kamusal yapılar oluşturma çabaları ve yapı yoğunluğunun artması ve yapı stokunun yenilenmesi süreçleri, özgün sokak dokusunun yer yer kaybedilmesinde etkili olan başlıca sebepler olmuştur. 45

62 Harita 9. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı ndaki Kültür Varlıkları (Kaynak: İBB, 2010a) 46

63 Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nda Kültür Varlıkları Tarihi Yarımada da kentsel ve tarihi sit olarak tanımlanan bölge içinde kalan Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nda 151 i yok olan, 809 u mevcut toplam 960 adet tescilli eser bulunmaktadır. Bu eserlerin 466 sı anıt eser olup 28 i yok olan eserdir. Geri kalan 494 sivil mimari örneği eserin de 123 ü yok olan eserdir. 960 eserle Süleymaniye deki eserler Dünya Miras Alanları içindeki eserlerin %32 sini oluşturmaktadır (Tablo 2, Harita 10, Ek-13). Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nda yer alan kültür varlıklarının işlevsel kullanımları incelendiğinde ticaret ve konut kullanımlarının ağırlık kazandığı görülmektedir. Alan da yer alan kültür varlıklarının 217 si donatı yapısı, 374 ı ticaret yapısı, 354 ü konut ve 15 i imalathane olarak kullanılmaktadır (Tablo 3). Alan da yer alan kültür varlıklarının mülkiyet durumları ise Tablo 4 te verilmektedir. Alan daki kültür varlıkları ağırlıkla özel mülk parsellerinde yer almaktadır. 961 kültür varlığının yaklaşık %62 sini oluşturan 590 yapı özel şahıs mülküdür. Alan daki vakıf mülkiyetindeki toplam 195 kültür varlığının oranı yaklaşık %20, kamuya ait 176 kültür varlığının oranı ise yaklaşık %18 dir. Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nda yer alan kültür varlıklarının yanı sıra, bina formları, boyutları ve yapı cinsleri, cephe özellikleri, yol genişliği-bina yüksekliği ilişkisi ve mülkiyet dokusu gibi unsurlara bağlı olarak oluşmuş özgün sokak dokusu da önem taşımaktadır. Alan da özellikle kuzeyde Demirtaş ve Hoca Gıyaseddin Mahalleri içerisinde kalan bölgede, Süleymaniye Camii ve Külliyesi nin çevresinde ve Kirazlı Mescit Sokak boyunca geçmişten günümüze büyük ölçüde korunmuş sokak dokusu görülmektedir. Yaşanan yangınlar ve yangınlara yönelik önlem amaçlı düzenlemeler, yol genişletme çalışmaları ve meydanlar vb. yeni kamusal alanlar oluşturma çabaları özgün sokak dokusunun yer yer kaybedilmesinde etkili olan başlıca sebepler olmuştur. Özgün dokunun Alan ın Atatürk Bulvarı ile sınırlanan batı kesiminde özellikle Atatürk Bulvarı nın açılması ve İMÇ Bloklarının yapılması ile kesintiye uğradığı söylenebilir. Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nda yer alan kültür varlıklarının Alan içerisindeki mekansal dağılımları Harita 10 da verilmektedir. Ek-13 te ise Alan da yer alan kültür varlıklarına ilişkin ayrıntılı bilgiler verilmektedir. Alan daki kültür varlıklarının arasında özellikle alana ismini veren Süleymaniye Camii ve Külliyesi önem taşımaktadır. 19. yüzyılın ikinci yarısında Süleymaniye Bölgesi nde külliye binaları dışında, güneyde, bugünkü İstanbul Üniversitesi merkez binasının bulunduğu yerde Harbiye Nezareti Binası, Kışlayı Hümayun, Cephane, Süleymaniye Kışlası, hastane, tamirhane ve ahırlar bulunmaktadır. Caminin yanındaki dört medrese, Darüşşifa, bugün geleneksel Osmanlı mutfağını yaşatmak amacıyla turistik hizmet veren bir lokantaya dönüşmüş olan İmaret, kuzeyde Şeyhülislamlık binası (bugünkü müftülük binası) ilk göze çarpan önemli yapı ve merkezlerdir. Külliyenin kuzey batı ucunda ise Mimar Sinan ın mezarı bulunmaktadır (İBB; 2003a). Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nda yer alan cami, türbe ve çeşmeler, geleneksel mahalle hayatının devamı olarak varlığını sürdürmektedir. Tarihi değeri ve mimari özellikleri bakımından birinci derecede önem taşıyan Süleymaniye Camii nin yanı sıra Süleymaniye Meydan Çeşmesi, Mimar Sinan Türbesi, Bozdoğan Kemeri, Atıf Efendi Kütüphanesi, Molla Gürani Camii, Damat İbrahim Paşa Külliyesi, Vefa Lisesi, Kalenderhane Camii bölgede yer alan önemli anıt eserlerden bazılarıdır. 47

64 Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nın batı sınırında Atatürk Bulvarı na bitişik 1 km lik şeritte İstanbul Manifaturacılar Çarşısı (İMÇ) yer almaktadır. Sultanhamam ve civarındaki manifaturacı ve kumaşçıları bir araya toplamak için yapılan çarşı 1960 ların sonunda faaliyete geçmiştir. Mimari olarak bir dönemi temsil eden çarşı ayrıca plastik sanatların seçkin eserleri ile süslenmiştir. Bu eserler arasında Füreya Koral ve Sadi Diren in seramik panoları, Eren ve Bedri Rahmi Eyüboğlu nun üç mozaik panosu, Nedim Günsür ün mozaik panosu, Ali Teoman Germaner in doğal taştan bas-reliefi, Yavuz Görey in çeşme plastiği ve Kuzgun Acar ın Kuşlar Heykeli yer almaktadır ( id=imctarihce). Harita 10. Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı ndaki Kültür Varlıkları (Kaynak: İBB, 2010a) 48

65 Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı nda Kültür Varlıkları Tarihi Yarımada içerisindeki kentsel ve tarihi sit alanı olarak tanımlanan bölgede yer alan Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nda 209 adedi mevcut, 73 ü yok olan olmak üzere toplam 282 adet kültür varlığı bulunmaktadır. Alan daki toplam kültür varlığı sayısı Yönetim Planı Alanı genelindeki kültür varlıklarının yaklaşık %3 ünü, İstanbul un Dünya Miras Alanları genelindeki toplam kültür varlığı sayısının ise yaklaşık %10 unu oluşturmaktadır. Alan daki kültür varlıkları içerisinden %32 si anıt eser, %68 ii ise sivil kültür varlığı niteliğindedir. Anıt eserlerin 78 i mevcut, 11 i yok olan; sivil kültür varlıklarının ise 131 i mevcut, 62 si ise yok olan eserlerdir (Tablo 2, Harita 11, Ek-13). Kültür varlıkları işlevlerine göre değerlendirildiğinde (Tablo 3), Alan daki kültür varlıklarının büyük bir kesiminin (%74) konut olduğu görülmektedir. Konut kullanımındaki kültür varlıklarının yanı sıra 47 adet kültür varlığında donatı, 26 adet kültür varlığında ise ticaret kullanımı söz konusudur. Alan da yer alan kültür varlıklarının mülkiyet durumları ise Tablo 4 te verilmektedir. Alan daki kültür varlıkları ağırlıkla özel mülk parsellerinde yer almaktadır. 282 kültür varlığının yaklaşık %73 ünü oluşturan 207 yapı özel şahıs mülküdür. Alan daki kamuya ait toplam 44 kültür varlığının oranı yaklaşık %16, vakıf mülkiyetindeki 31 kültür varlığının oranı ise yaklaşık %11 dir. Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nda yer alan kültür varlıklarının yanı sıra, bina formları, boyutları ve yapı cinsleri, cephe özellikleri, yol genişliği-bina yüksekliği ilişkisi ve mülkiyet dokusu gibi unsurlara bağlı olarak oluşmuş özgün sokak dokusu da önem taşımaktadır. Yangınlar ve önlem amaçlı düzeltmeler ile yol genişletme çalışmaları, yapı yoğunluğunun artması gibi faktörler geleneksel dokunun kaybolmasındaki başlıca faktörler olmasına rağmen, Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nda geleneksel sokak dokusu özelliklerinin ve mimari karakterin büyük ölçüde günümüze ulaşmış olduğu görülmektedir. Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nda yer alan kültür varlıklarının Alan içerisindeki mekansal dağılımları Harita 11 de verilmektedir. Ek-13 te ise Alan da yer alan kültür varlıklarına ilişkin ayrıntılı bilgiler verilmektedir. Alan daki kültür varlıklarının arasında özellikle alana ismini veren Zeyrek Camii önem taşımaktadır. Zeyrek Camii ve çevresindeki bağlantılı yapıların yanı sıra, Alan ın geneline dağılmış birçok anıt eser bulunmaktadır. Anıt eserler arasında, Zembilli Ali Efendi Sıbyan Mektebi ve Mezarı, Barbaros Hayrettin Paşa Hamamı, Bıçakçı Alaaddin Camii, Şeyh Süleyman Mescidi ve Türbesi, Haydar Paşa Medresesi, Divitdar Mehmet Efendi Camii, Kasap Demirhun Camii, Haliliye Medresesi vb. yapılar yer almaktadır. Özellikle cami ve medrese yapılarının arasında manastır ve kilise kalıntılarına rastlanmakta, çeşitli yapıların altında Bizans sarnıçları bulunmaktadır. Alan da yer alan anıt eserlerden bir diğeri ise Mimar Sinan a ait 16. yüzyıl yapısı olan Çinili Hamam dır (Gülersoy-Zeren vd., 2008b). Atatürk Bulvarı üzerinde yer alan ve Sosyal Sigortalar Kurumu nun (SSK) idari birimi olarak kullanılan 20. yüzyılın öncü mimarlarından Sedad Hakkı Eldem e ait yapı kompleksi de Alan ın sınırları içerisindeki kültür varlıklarındandır yılları arasında inşa edilmiş olan bu yapı kompleksi modern Türk mimarisinin örneklerinden bir olarak kabul edilmektedir. Sedad Hakkı Eldem bu eseri ile 1986 yılında Ağa Han ödülünü almıştır (İBB, 2003a). 49

66 Harita 11. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı ndaki Kültür Varlıkları (Kaynak: İBB, 2010a) 50

67 İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı nda Kültür Varlıkları Kara Surları nın Tarihi Yarımada içerisinde yer alan kesimi kentsel ve tarihi sit alanı, Zeytinburnu Bayrampaşa ve Eyüp ilçelerinin sınırları içerisinde yer alan kesimi ise Kara Surları Koruma Bandı olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca Eyüp ilçesi sınırları içerisinde kalan kesim kentsel sit alanı statüsündedir. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı nda 750 adet tescilli eser tespiti yapılmıştır, söz konusu tescilli eserlerin 688 adedi günümüzde mevcut, 62 adedi ise yok olan eserdir. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı nda bulunan tescilli eserler, Dünya Miras Alanları nda yer alan toplam tescilli eserlerin %25 i, Yönetim Planı Alanı nda bulunan toplam tescilli eserlerin ise %7 sidir. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı nda yer alan tescilli toplam 750 eserin %53 ünü anıtsal yapılar, %47 sini ise sivil yapılar oluşturmaktadır. Alan da yerinde olmayan 62 adet tescilli eserin 28 i anıtsal yapı, 34 ü sivil yapıdır (Tablo 2, Harita 12, Ek-13). İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı nda yer alan tescilli eserlerin %56 sı konut, %37 si ise donatı alanı olarak kullanılmaktadır. Donatı alanlarının büyük çoğunluğunu mezarlık alanları ve dini tesisler oluşturmaktadır (Tablo 3). Alan da yer alan kültür varlıklarının mülkiyet durumları ise Tablo 4 te verilmektedir. Alan daki kültür varlıkları ağırlıkla özel mülk parsellerinde yer almaktadır. 750 kültür varlığının yaklaşık %57 sini oluşturan 426 yapı özel şahıs mülküdür. Alan daki 186 adet kamuya ait kültür varlığı toplam kültür varlıklarının yaklaşık %25 ini, vakıf mülkiyetindeki 138 kültür varlığı ise tüm kültür varlıklarının yaklaşık %19 unu oluşturmaktadır. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı nda yer alan kültür varlıklarının yanı sıra, bina formları, boyutları ve yapı cinsleri, cephe özellikleri, yol genişliği-bina yüksekliği ilişkisi ve mülkiyet dokusu gibi unsurlara bağlı olarak oluşmuş özgün sokak dokusu da önem taşımaktadır. Yangınlar ve önlem amaçlı düzenlemeler, yol genişletme çalışmaları ve yapı yoğunluğunun artması gibi gelişmeler, özgün sokak dokusunun yer yer kaybedilmesinde etkili olan başlıca sebeplerdir. Günümüzde Avrupa daki ayakta kalan en uzun ve en eski savunma sistemi olan Kara Surları istisnai sanatsal ve arkeolojik değeriyle tarihi ve mimari açıdan önemli bir yere sahiptir. Kara Surları yaklaşık 7 km uzunlukta olup, İstanbul surlarının günümüze kadar devamlılığını en fazla korumuş olan bölümünü oluşturmaktadır ve Marmara Denizi ve Haliç arasındaki alanı, Yedikule'den Ayvansaray'a kadar birbirine bağlamaktadır. İmparator II. Theodosius tarafından yaptırılan Mermer Kule-Tekfur Sarayı arasındaki bölüm, iç sur, dış sur ve hendekten oluşan 60 m genişlikte bir bant halindedir ve 96 adet burç ve 11 adet kapısı vardır. Yedikule Kapısı, Belgrad Kapısı, Silivri Kapı, Mevlana Kapı, Topkapı, Sulukule Kapı, Edirnekapı ve Eğrikapı günümüzde de kullanılmakta olan kapılardır. Ayrıca Yedikule Zindanları da bu alanda yer almaktadır. Tekfur Sarayı ndan sonra dış sur ve hendek yok olmakta, 12. yüzyılda yapılmış olan Komnen Surları değişik bir kavis çizerek Haliç e doğru uzanmaktadır. Surların bu bölümünde 13 burç ve halen kullanılmakta olan Eğrikapı yer almaktadır. Daha sonra Bizans Devri nin son zamanlarında önem kazanmış olan Blakerna Sarayı nın dış duvarlarını teşkil eden Anemas ve İsak Angelus burçları görülmektedir. Anemas Zindanları olarak bilinen dehliz ve odalar bu burçların altında yer almaktadır. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı nda Fatih ilçesi sınırlarında kalan Aya Yorgi Kilisesi, Ayios Nicholos Kilisesi, Blakerna Ayazması; Zeytinburnu ilçesi sınırlarında kalan Merkezefendi Camii ve Türbesi, Abdülbaki Paşa Kütüphanesi, Yenikapı Mevlevihanesi, Seyitnizam Camii, Balıklı Ayazma Manastırı, Balıklı Rum Hastanesi, Silivrikapı Müslüman Mezarlığı, Kozlu Mezarlığı ve Hamuşan Mezarlığı; Eyüp ilçesi sınırlarında kalan, Nigogoyas Kilisesi, Ayıavleherna Ayazması, Edirnekapı ve Sakızağacı şehitlikleri ve sahabe mezarları bulunmaktadır. Bunun yanında, Alan da hamamlar, külliyeler, türbeler, hazireler ve çeşmeler gibi çok sayıda anıtsal yapı yer almaktadır. 51

68 Harita 12. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı ndaki Kültür Varlıkları (Kaynak: İBB, 2010a, KTVKK 2009) 52

69 1.5. Yasal ve Kurumsal Çerçeve Yasalar İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı sınırları içinde geçerli olan çok sayıda yasal mevzuat bulunmaktadır. Koruma statüsünü belirleyen ve konuyla ilgili süreçleri tanımlayan mevzuat; 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, ilgili yönetmelikleri ve ilke kararlarından oluşmaktadır sayılı İmar Kanunu başta olmak üzere 5366 sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun, 2634 sayılı Turizm Teşvik Kanunu ise Alan da kullanım ve yapılaşma koşullarına ilişkin hükümler getiren diğer kanunlardır. Bunların yanı sıra bölgenin yönetilmesine ilişkin 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, 5393 sayılı Belediye Kanunu temel kanunlar olarak yürürlüktedir sayılı Vakıflar Kanunu, 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun, 3621 sayılı Kıyı Kanunu, 5225 sayılı Kültür Yatırımları ve Girişimlerini Teşvik Kanunu, 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu, 2872 sayılı Çevre Kanunu da İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı sınırları içinde geçerli olan temel kanunlardır sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu; Türkiye de koruma konusundaki temel kanundur. Taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının tescil, tespit işlemleri, tescilli binaların bakımı, onarımı, fonksiyon değişiklikleri, imar ve yapılaşma koşullarını kapsayan planlama konuları, 23 Temmuz 1983 tarihinde yürürlüğe giren 2863 sayılı Kanun çerçevesinde yürütülmektedir. Kanun, 1989 dan itibaren korumanın etkinleştirilmesi yönünde maddeler ilave edilerek geliştirilmiştir. 14 Temmuz 2004 tarihinde 5226 sayılı yasayla getirilen yeni kurumsal yapılar ise bu gelişmelerden en önemlileridir. Bunlar arasında özellikle kültür varlıklarının bakım ve onarımlarına mali kaynak yaratılması, sit alanlarında uygulama ve denetimden sorumlu olan büroların (KUDEB) kurulması, yönetim planı kavramının yasada yer alması koruma uygulamalarını güçlendirmek açısından önemli yeniliklerdir. 17 Ağustos 2011 tarihli Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname ile 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun içeriğinde de bazı düzenlemelere gidilmiştir. Bu kapsamda; 2863 sayılı kanunun yetkisinde olan tabiat varlıkları ve doğal sit alanları ile ilgili görev ve yetkiler Çevre ve Şehircilik Bakanlığı`na devredilmiş, Tabiat Varlıklarını Koruma Merkez Komisyonu ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonlarının kuruluşu düzenlenmiştir. Bu bağlamda, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurullarının isimlerinden Tabiat kelimesi çıkartılmıştır. Bunun dışında koruma amaçlı imar planlarının yapılması için getirilen süre sınırlandırmaları hafifletilmiş, Koruma Yüksek Kurulu nun etkinliği artırılırken, yargı ve meslek odalarının etkinliği azaltılmıştır. Koruma Bölge Kurullarına YÖK tarafından üye önerilmesi uygulamasına son verilmiş ve tüm atamaların Bakanlık tarafından yapılması uygulaması getirilmiştir. Karar almada asil üye salt çoğunluğu koşulu kaldırılarak yatırımcı kurumların da sayıya dahil olduğu salt çoğunluk sistemi getirilmiştir sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun; 05 Temmuz 2005 tarihinde yürürlüğe giren bu Kanunla, sit alanlarında; sınırları yerel yönetimler tarafından önerilen ve Bakanlar Kurulu tarafından ilan edilen yenileme alanı tanımı getirilmektedir. Bu kanun ile yerel yönetimler ilan edilen yenileme alanlarında koruma planlarından bağımsız yenileme projeleri yapmak ve uygulamak konusunda yetki elde 53

70 etmektedirler. Yenileme projelerini onaylamak üzere Yenileme Kurulları kurulmuştur. Kanun, koruma alanlarında koruma kavramıyla uyuşmayan yenileme eylemini benimsemesi, koruma planı kararları dışında proje geliştirmeye imkan vermesi ve bölgenin sosyo ekonomik yapısının sağlıklaştırılmasına yönelik bir içerik taşımaması açılarından eleştirilmektedir. UNESCO Dünya Miras Komitesi nin 2006 yılından itibaren İstanbul un Tarihi Alanları hakkında almış olduğu kararlarda da aynı eleştirilere yer verdiği izlenmektedir. Yönetim Planı Alanı nda 5366 sayılı Kanun kapsamında ilan edilen ve Bakanlar Kurulu tarafından 26 Kasım 2007 tarihine kadar onaylanan 15 adet yenileme alanı Tablo 5 te yer almakta olup bunların mekânsal konumları (coğrafi dağılımı) Harita 13 te görülmektedir. Tablo 5. Yönetim Planı Alanı nda İlan Edilen Yenileme Alanları Bakanlar Kurulu Yenileme Alanı Adı Onay Tarihi ve Karar No Neslişah ve Hatice Sultan Mahalleleri Balat Karabaş, Tahta Minare ve Atik Mustafa Paşa Mahalleleri (Fener-Balat Semtleri) Kürkçübaşı (Bulgur Palas Bölgesi) ve Davutpaşa Mahalleleri / / / / / /10961 Resmi Gazete Sayı ve Yayım Tarihi Atik Mustafa Paşa Mahallesi (Ayvansaray) / Beyazıt Ağa (Sur 1), Ereğli Mahalleleri / Yedikule-Yenikapı I. Etap (Hacı Evhattin, İmrahor İlyasbey Mahalleleri Yedikule-Yenikapı II. Etap (Hacı Hüseyin, Sancaktar Hayrettin, Kasap İlyas Mahalleleri) Yedikule-Yenikapı III. Etap (Yalı, Kasap İlyas, Çakırağa, Kürkçübaşı Mahalleleri) Veledi Karabaş, Cambaziye, Hacı Hamza, Hacı Evhattin, İmrahor İlyasbey Mahalleleri (Sur-2) Küçük Mustafa Paşa ve Haraççı Kara Mehmet Mahalleleri / / / / / Hüsambey-Kırkçeşme ve Şeyh Resmi Mahalleleri / Süleymaniye Bölgesi Kapalı Çarşı ve Çevresi Nişanca Sultanahmet Bölgeleri Zeytinburnu Sur Tecrit Alanı

71 Harita 13. Yönetim Planı Alanı ndaki Yenileme Alanları (Kaynak: Fatih ve Zeytinburnu Belediyeleri) İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI EKİM

72 2634 sayılı Turizm Teşvik Kanunu; 16 Mart 1982 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Kanun ile Bakanlar Kurulu nun ilan ettiği Turizm Alan larında Kültür ve Turizm Bakanlığı, her ölçekteki planları yapmaya, yaptırmaya, resen onaylamaya ve tadil etmeye yetkilidir. Kanun a dayanarak Yönetim Planı Alanı nda ilan edilen turizm merkezleri Tablo 6 da listelenmiştir. Sultanahmet Meydanı Turizm Merkezi içinde yer alan Four Seasons Oteli uygulaması UNESCO izleme raporlarında yer alan önemli gözden geçirme ve güncelleme konularından biridir yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile ilan edilen "İstanbul Sultanahmet Meydanı Turizm Merkezi" kapsamında bölgede yer alan eski Sultanahmet Cezaevi binası 49 yıllığına yap-işlet-devret olarak kiralanmış ve 1996'da Four Seasons Oteli olarak hizmete açılmıştır yılında ise Bakanlık tarafından Bizans Sarayı kalıntılarının bulunduğu alan üzerinde hazırlanan "Arkeolojik Park, Turizm ve Kültür Alanı" planı 4 numaralı KTVKK tarafından onaylanmıştır. Ataköy Turizm Merkezi ise 1989 yılında ilan edilmiştir yılı içinde Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından onaylanan İstanbul Ataköy Turizm Merkezi Kazlıçeşme Deniz Turizmi Tesisleri Revizyon Nazım İmar Planı nın ilgili KTVKK ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Zeytinburnu Belediyesi ndeki onay süreçleri tamamlanmıştır. Yönetim Planı Alanı nda getirilen bu plan kararlarının Tarihi Yarımada siluetini olumsuz etkilememesi, tarihi doku içerisinde ve sur tecrit alanında yeni yapılaşma baskılarına neden olmaması, yapılı çevrenin ve surların korunması için UNESCO nun benzer uygulamalarda önerdiği üzere, ICOMOS-Kültürel Miras Etki Değerlendirme Uygulaması kapsamında ele alınması gerekmektedir. Eminönü Barbaros Evleri Turizm Merkezi, Alan daki bir diğer turizm merkezidir. Eminönü Barbaros Evleri Turizm Merkezi, 19 Nisan 1989 tarihinde ilan edilmiştir. Eminönü Barbaros Evleri Turizm Merkezi nin Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından onanlı herhangi bir planı bulunmamaktadır. Tablo 6. Yönetim Planı Alanı ndaki Turizm Merkezleri Resmi Gazete İlan Adı Konumu/Yeri Tarihi ve Sayısı Sultanahmet Meydanı Turizm Merkezi Eminönü Barbaros Evleri Turizm Merkezi Ataköy Turizm Merkezi / / / Sultanahmet Camii Külliyesi, Eski Sultanahmet Cezaevi, Soğuk Çeşme Sokak ve Hipodromu içine alan Gülhane Parkı, Yerebatan Sarnıcı, Topkapı Sarayı ile sınırlı Sultanahmet Meydanı nı kapsar. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından onanlı herhangi bir planı bulunmamaktadır. Bakırköy de içinde Ataköy Yat Limanı, Zeytinburnu kısmı batıda Bakırköy-Sümerbank tesisinin batı sınırı, Kazlıçeşme Deri Sanayinin boşaltılmış alanı, doğuda İstanbul surları, güneyde Kennedy Caddesi ve Marmara sahili rıhtım hattından oluşmaktadır. 56

73 İlgili Kurumlar İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı nın korunması ve planlanması konusunda merkezi yönetim kurumları içinde Kültür ve Turizm Bakanlığı; İstanbul 2 ve 4 Numaralı KVK Kurulları ve İstanbul Yenileme Alanları Kurulu, İstanbul Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü, İstanbul Valiliği, İstanbul İl Özel İdaresi, İmar, Yatırım ve İnşaat Daire Başkanlığı, İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, İstanbul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü, İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Yerel Yönetimler içinde İBB, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi ve Eyüp Belediyesi bulunmaktadır. İBB içinde ise Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, Koruma Uygulama ve Denetim Müdürlüğü (KUDEB), Şehir Planlama Müdürlüğü, Planlama Müdürlüğü, Projeler Müdürlüğü, Yapı İşleri Müdürlüğü, Kentsel Tasarım Müdürlüğü, Ulaşım Planlama Müdürlüğü, Raylı Sistemler Müdürlüğü, Ulaşım Daire Başkanlığı, Ulaşım Koordinasyon Müdürlüğü, Yol Bakım ve Onarım Müdürlüğü, Park ve Bahçeler Müdürlüğü, Kültür Müdürlüğü, Turizm Müdürlüğü, Turizm Atölyesi ile ilgili diğer kuruluşlar içinde İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı, Kentsel Projeler Direktörlüğü, İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı Turizm Direktörlüğü, DLH Marmaray Bölge Müdürlüğü, TCDD 1. Bölge Müdürlüğü Marmaray Koordinasyon Komitesi, KİPTAŞ A.Ş. bulunmaktadır (Bkz: Bölüm 4.1). İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı nın korunması konusunda merkezi yönetim kurumları içinde birinci derece sorumlu kurum Kültür ve Turizm Bakanlığı dır. Tarihi ve kültürel varlıkları korumak Bakanlığın temel görevleri arasında sayılmakta olup, bununla ilgili görev ve yetkiler Bakanlık bünyesindeki Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ne verilmiştir. Müdürlük bünyesinde İstanbul Rölöve ve Anıtlar Müdürlükleri ile İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü Alan daki varlıkların korunmasından sorumlu temel birimlerdir. İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı nda 17 Ağustos 2011 tarihli Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname yürürlüğe girinceye kadar IV Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu, Alan daki Yenileme Alanları nda ise İstanbul Yenileme Alanları Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu yetkili idi. Yönetim Planı Alanı nı etkileyen merkezi yönetim kurumları arasında ikinci sırada Çevre ve Şehircilik Bakanlığı gelmektedir. Bakanlık yukarıda adı geçen Kararname uyarınca doğal sit alanları ve tabiat varlıklarının korunmasından sorumlu hale gelmiştir. Bakanlık ayrıca 3194 sayılı İmar Kanunu nun 9. Maddesi uyarınca Yönetim Planı Alanı içindeki kıyılar ve dolgu alanları ile özelleştirmeye konu olan tüm kamu arsaları (Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ile birlikte), hazineye ait arsalar (Maliye Bakanlığı ile birlikte) ve TOKİ mülkiyetindeki arsaların planlanması konusunda yetkilidir. İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı nda yerel yönetim açısından İstanbul Büyükşehir Belediyesi birinci derece sorumlu kurumdur. Büyükşehir Belediye Kanunu na göre belediyenin yetkili olduğu sınırlar içinde Kültür ve tabiat varlıkları ile tarihî dokunun ve kent tarihi bakımından önem taşıyan mekânların ve işlevlerinin korunmasını sağlamak, bu amaçla bakım ve onarımını yapmak, korunması mümkün olmayanları aslına uygun olarak yeniden inşa etmek Büyükşehir Belediyesi sorumluluğundadır. Şehir Planlama Müdürlüğü, Planlama Müdürlüğü, Koruma Uygulama ve Denetim Müdürlüğü (KUDEB), Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü ile Yapı İşleri Müdürlüğü İstanbul Büyükşehir Belediyesi nde planlama ve koruma konularında yetkili ve sorumlu olan müdürlüklerdir. Bu müdürlüklerin bu alanda hazırladıkları plan ve projeler de ilgili KVK Kurulunca onaylanmak zorundadır. 57

74 Bu müdürlüklerden Şehir Planlama Müdürlüğü İstanbul daki tüm sit alanlarında koruma amaçlı imar planlarının hazırlanmasından sorumludur. Yönetim Planı sınırları içinde kalan Tarihi Yarımada, Eyüp sit alanları ve Zeytinburnu Sur Koruma Bandına ait koruma planları bu müdürlük tarafından hazırlanmıştır. Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü ise koruma çalışmalarına ayrılan fonların 2004 yılında artırılmasından bu yana çok sayıda koruma ve sağlıklaştırma projesi hazırlamıştır. Hazırlanan bu projeler İBB Yapı İşleri Müdürlüğü nce uygulanmaya başlanmıştır. KUDEB tarafından ahşap evlerin özgün malzemelerle, yerinde korunarak onarımlarının yapılması ise kamuoyu ve UNESCO Dünya Miras Komitesi tarafından olumlu karşılanmaktadır. KUDEB in Süleymaniye de ve Zeyrek te gerçekleştirdiği Ahşap ve Taş Eğitim Atölyesi nin çalışmalarında, kültür varlıklarının bakım ve onarımlarının etkin ve bütünleşik koruma ilke ve standartlarına uygun olarak sürdürülmesi çok büyük önem taşımaktadır. Bu faaliyetlerin daha da geliştirilerek devam ettirilmesi beklenmektedir. Yerel yönetim açısından diğer sorumlu kurumlar ilçe belediyeleridir. Büyükşehir Belediye Kanunu Büyükşehir Belediyesi yetki alanında kalan ilçe belediyelerini kendi sınırları içinde kültür ve tabiat varlıkları ve tarihî dokuyu korumak; kent tarihi bakımından önem taşıyan mekânların ve işlevlerinin geliştirilmesine ilişkin hizmetler yapmak konusunda görevli ve yetkili saymaktadır. Tarihi Yarımada nın bütününü kapsayan Fatih ilçesinde Fatih Belediyesi, Yönetim Planı Alanı nın Tampon Bölgesi içine kısmen dahil olan Zeytinburnu Belediyesi, Eyüp Belediyesi ve Bayrampaşa Belediyesi bu konuda görevli ve sorumlu belediyelerdir. Her bir ilçe belediyesinin bünyesinde İmar ve Şehircilik Müdürlükleri ve Uygulama ve Denetim Büroları koruma uygulamalarından sorumlu müdürlükler olarak yapılandırılmışlardır. İl Özel İdareleri; diğer görev ve yetkilerinin dışında 2004 yılından itibaren koruma uygulamalarının mali kaynağının yürütülmesinden de yetkili ve sorumlu hale getirilmişlerdir. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nu uyarınca il sınırları içinde toplanan tüm emlak vergilerinin %10 u İl Özel İdarelerine aktarılmaktadır. Bu kaynaklar İstanbul Valisinin denetiminde belediyelerin kültür varlıklarının korunması ve değerlendirilmesi projeleri için kullanılmaktadır. Kendisi de koruma uygulamaları gerçekleştiren kurum 2010 İstanbul Avrupa Kültür Başkenti Ajansı nın mali destekçilerinden biridir ve 2008 yılından 2010 yılı sonuna kadar Ajans bünyesinde yürütülen restorasyon ve koruma projelerinin büyük bölümünün ana sponsoru olmuştur. Kurum İstanbul da yaşayan herkese açık mesleki ve teknik eğitim kursları vermekte ve burada tasarım ve basit onarım işleri yapabilen elemanlar yetiştirmektedir. Ayrıca İl Özel İdaresi İstanbul genelinde yürüttüğü İSMEP (Sismik Riskin Azaltılması) projesi ile kültürel ve tarihi miras kapsamındaki binaların envanterinin çıkarılması ve birçok kamu kurumunun depreme karşı güçlendirilmesi işini gerçekleştirmektedir. Vakıflar Genel Müdürlüğü, kendi sorumluluğunda ve mülkiyetinde olan taşınır ve taşınmaz kültür varlıklarının tespiti, envanterinin çıkarılması, bunların korunması, değerlendirilmesi, onarımı, restorasyonu ve gerektiğinde yeniden inşası konularında yetkilidir. Vakıflar Bölge Müdürlükleri ilgili KVK Kurullarından onaylanması koşuluyla kültür varlıkları için yapacakları tüm uygulamaların denetiminden sorumlu ve yetkilidirler. İstanbul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, sorumluluğundaki vakıf eserlerinin birçoğunda restorasyon çalışmalarını sürdürmektedir. Yönetim Planı sınırları içinde 37 eserin onarımına bu yılbaşında başlamış ve devam etmektedir. Bununla birlikte Koruma ve Restorasyon Firmaları Derneği ile birlikte (KOREFD) Kültürel mirasın korunması sürecinde uygulama elemanı eğitim programı düzenlemektedir. 58

75 Konuyla ilgili sivil toplum kuruluşları arasında Tarihi Kentler Birliği, ÇEKÜL, TEMA, TURING Kurumu, TAÇ Vakfı, Arkeologlar Derneği, Ulusal Ahşap Birliği, Kültür Bilincini Geliştirme Vakfı, İnsan Yerleşimleri Derneği, KUMİD, İKSV, Tarih Vakfı, Bilim ve Sanat Vakfı ve kültür ve eğitim alanında faaliyet gösteren diğer STK lar yer almaktadır. Bunun dışında Türkiye nin üyesi olduğu, koruma konusunda uluslar arası ölçekte faaliyet gösteren ICOMOS, IUCN, ICOM ile EUROPA NOSTRA İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı nda ilgili diğer kuruluşlardır. Kurumların Yönetim Planı Konularına İlişkin Faaliyetleri İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı nda görev yapan yukarıda adı geçen merkezi ve yerel yönetim kurumları Alan da birçok proje yürütmektedirler. Bu projeler içerikleri açısından çeşitli gruplar altında özetlenebilirler. Cephe ve Sokak Sağlıklaştırma-Kentsel Tasarım Projeleri: Alan daki tüm belediyeler kentsel siluete yansıyan olumsuzlukları ortadan kaldırmak üzere ana caddelerden başlayarak aşama aşama tüm sokaklardaki bina cephelerinin sağlıklaştırılması çalışılmalarını yürütmektedirler (Bu Projelerle ilgili ayrıntılı bilgi için Bkz: Ek-12). Bu projeler arasında uygulamaları tamamlananlar şunlardır; Divanyolu, Yeniçeriler ve Gedikpaşa Caddeleri Cephe ve Sokak Sağlıklaştırma Projesi, Sultanahmet At Meydanı ve Çevresi Sokak Sağlıklaştırma Projesi, Balat-Lonca Bölgesi Cephe Sağlıklaştırma Projesi, Kadınlar Pazarı Cephe Sağlıklaştırma Projesi, Lonca Bölgesi Cephe Sağlıklaştırma Projesi, Vatan Caddesi 2. Etap Cephe Sağlıklaştırması Projesi, Divanyolu Yeniçeriler ve Gedikpaşa Caddesi Sokak Sağlıklaştırma Projesi, Haraçcı Mah.-Küçük Mustafa Paşa Kentsel Tasarım Projeleri, Bulgur Palas Kentsel Tasarım Projeleri, Hüsambey Mah. Kentsel Tasarım Projeleri, Sur-1 Kentsel Tasarım Projeleri, Yenikapı-Yedikule 2. Etap Kentsel Tasarım Projeleri, Yenikapı-Yedikule 3. Etap Kentsel Tasarım Projeleri. Uygulamaları devam etmekte olan projeler ise; Malta Çarşısı Cephe ve Sokak Sağlıklaştırma Projesi, Mahmutpaşa Caddesi Yokuşu Cephe ve Sokak Sağlıklaştırma Projesi, Yeniçeriler ve Ordu Caddesi 2. Etap Sokak Sağlıklaştırma Projesi, Ankara Babı Ali Muradiye Hüdavendigar Caddeleri Cephe Sağlıklaştırma Projeleri, Yeniçeriler ve Ordu Caddesi 2. Etap Sokak Sağlıklaştırma Projesi. Bu projelerin yanısıra, İstanbul genelinde sürdürülen ve uygulama kapsamına Yönetim Planı Alanı nın da dahil olduğu İstanbul daki Anaarter ve Yaya Alanlarında Alt Yapıya Yönelik Tasarım Rehberi Çalışması, İstanbul Genelinde Kentsel Tasarım Uygulama Projesi, İstanbul Geneli Bina Cephe ve Zemin Rehabilitasyonu Kentsel Tasarım Uygulama Projesi, İstanbul un Muhtelif Bölgelerindeki Tarihi Eserlerin ve Yapıların Dış Cephe Aydınlatma Tesislerinin Yapılması Projesi, İstanbul ve Boğazı Kıyı Yönetim Planı Oluşturulması Etüd Projesi projeleri bulunmaktadır. Yenileme Projeleri: 5366 sayılı yasa kapsamında Alan da 2005 yılından beri çok sayıda yenileme projesi gerçekleştirilmektedir (Bu Projelerle ilgili ayrıntılı bilgi için Bkz: Ek-12). Modellerinin, uygulama süreçlerinin birbirinden farklılıklar gösterdiği bu uygulamalarda karşılaşılan problemler ve getirilen eleştiriler göz önüne alınarak fiziki ve sosyal açıdan daha olumlu uygulamaların yapılabilmesi için Yönetim Planı nda ilgili konularda hedef, strateji eylem ve projeler geliştirilmesi gerekli görülmektedir. Belediyeler tarafından projelendirilen yenileme projeleri arasında; Hatice Sultan ve Neslişah Mahalleleri (Sulukule) Yenileme Alanı Projesi (uygulaması başladı), Fener-Balat Semtleri Sahil Kesimi Kentsel Yenileme Projesi, Atik Mustafa Paşa ve Haraççı Karamehmet (Cibali) Mahallesi Kentsel Yenileme Alanı Projesi, Ayvansaray Yenileme Alanı Projesi, Kapalı Çarşı ve Çevresi Yenileme Alanı Projesi, İstanbul Kara Surları Sur Boyu Yenileme Alanı Projesi, Marmara Sahil Şeridi Yenileme Alanı Projesi, Hüsambey, Kırmasti, Kırkçeşme Mahalleleri Kentsel Yenileme Alanı Projeleri, Davutpaşa Mahallesi Hekimoğlu Ali Paşa ve Davutpaşa Camileri Kentsel Yenileme Alanının Projelendirilmesi, Darüşşaffaka Lisesi ve Çevresi Kentsel Yenileme Alanının Projelendirilmesi ile Süleymaniye 1. Etap 59

76 Projeleri ve Zeytinburnu Sur Tecrit Alanı Yenileme Alanı kapsamında yeralan Merkezefendi ve Çevresi Yenileme Alanı Projesi yer almaktadır. Projeleri hazırlanmakta olan yenileme alanları ise Kapalı Çarşı (3. ve 4. Etap), Süleymaniye (2. Etap) Projeleri dir. Restorasyon Projeleri: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Vakıflar Genel Müdürlüğü, İl Özel İdaresi ve İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, İBB Yapı İşleri Müdürlüğü ile KUDEB Alan da sağlıklaştırma ve restorasyon projeleri hazırlamakta ve uygulamaktadırlar. İlçe belediyeleri de bu konuda son yıllarda uygulamalar yapmaktadır (Bu Projelerle ilgili ayrıntılı bilgi için Bkz: Ek-12). Bu projelerin eşgüdümünün sağlanması ve kapasitelerinin daha da geliştirilmesi ve iyileştirilmesi Yönetim Planı eylem ve projelerinin önemli konularından biri olarak görünmektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 2010 yılı Yatırım Programında yer alan İstanbul Koruma Kurulları Binası nın ve bütçesi İl Özel İdaresi tarafından karşılanan İstanbul Türk İslam Eserleri Müzesi nin bakım, onarım, restorasyon çalışmalarını gerçekleştirmiştir. Bunun yanında Topkapı Sarayı Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon ve Mühendislik Projeleri ile Altyapı Projelerinin yapımı işleri Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Vakıflar İstanbul 1. Bölge Müdürlüğü nün 2004 yılından itibaren yürüttüğü uygulamalardan 60 adet eserin onarımı tamamlanmış olup, 6 adedi devam etmektedir. Sponsorlukla yürütülen onarımlardan 8 adet eserin restorasyonu tamamlanmış olup, 10 adet eserin restorasyonu devam etmektedir. Sponsorlukla yürütülen projeler İBB, İstanbul 2010 Ajansı, Zeytinburnu Belediyesi, çeşitli STK lar ve özel sektör kuruluşları ile işbirliği halinde yürütülmektedir. Bunun yanında, 39 adet tahsisli taşınmazın restorasyonu tamamlanmış olup, 42 adet tahsisli eserin restorasyonu devam etmektedir. Restorasyon karşılığı kiralama yoluyla 9 adet eserin restorasyonu tamamlanmış olup, 19 adet eserin onarımı devam etmektedir. Günümüzde mevcut olmayan 24 adet eserin ihya çalışmaları devam etmektedir. 21 adet arkeolojik araştırma kazısı yapılmıştır. İstanbul İl Özel İdaresi nce 2007 yılından itibaren Fatih, Eyüp, Zeytinburnu ve Bayrampaşa sınırları içerisinde toplam 515 adet proje yürütülmüştür. Söz konusu projeler; rölöve, restitüsyon, restorasyon, mühendislik çalışmaları, zemin etüdü ve altyapı çalışmalarını kapsayan projeler ve restorasyon uygulama projeleri olarak sınıflanmaktadır. İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü nün Yönetim Planı Alanı kapsamında yürüttüğü rölöve, restitüsyon, restorasyon ve çevre düzenleme projelerinden 17 adedi tamamlanmış, 8 adedi ise devam etmektedir, gerçekleştirilmesi planlanan projeler ise 9 adettir. Tamamlanan projeler arasında Süleymaniye Yenileme Alanı, 1. Bölge Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon ve Avan Projeleri, Çemberlitaş Rölöve Restitüsyon ve Restorasyon Projesi; devam eden projeler arasında Zeyrek Bölgesi nde 37 adet Tescilli Sivil Mimarlık Örneği Yapının Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon Projesi, Süleymaniye Yenileme Alanı 2. Bölge Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon ve Avan Projeleri, Tercüman Yunus Sıbyan Mektebi Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon Projesi; gerçekleştirilmesi planlanan projeler arasında ise İstanbul Kara Surları (T55 - T40 Kuleleri Arası) Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon, Zemin Etüdü, Mühendislik, Peyzaj Uygulama Projesi ile Yerebatan Sarnıcı Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon ve Peyzaj Projesi yer almaktadır. Söz konusu projelerden bir kısmı, İstanbul da bulunan 120 adet türbenin bakım-onarım ve ihyasının İstanbul Büyükşehir Belediyesince sağlanması konulu protokol kapsamında Vakıflar Genel Müdürlüğü ile işbirliği halinde gerçekleştirilmektedir. Bununla birlikte, Süleymaniye Yenileme Alanı 1. Etapta yer alan ve İstanbul Yenileme Alanları Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Kararınca restorasyon projeleri onaylanan 150 adet tescilli sivil 60

77 mimarlık örneği yapıdan İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü nce belirlenen 11 adedinin uygulama bedellerinin %60 ının İstanbul Valiliği, İl Özel İdaresi tarafından karşılanması, %40 lık kısmının mülkiyet sahiplerince ve/veya Toplu Konut İdaresi nden kredi kullandırarak karşılanması şeklinde uygulama modeli oluşturulmuş ve TOKİ ye başvuruda bulunulmuştur. Bu kapsamda 11 adet parselin mimari ve mühendislik projeleri İBB Yapı İşleri Müdürlüğü ne teslim edilmiş ve uygulamaya yönelik ihaleler Yapı İşleri Müdürlüğü nce yapılmıştır. Söz konusu ilk etapta uygulaması için çalışmalara başlanan 150 adet parselden kamu mülkiyetinde (İstanbul Üniversitesi, Maliye, Vakıflar) olan tescilli yapıların uygulama maliyetinin tamamının karşılanması amacıyla İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı na başvuruda bulunulmuş ve bu kapsamda 39 adet parselin uygulamasına yönelik ihaleler Yapı İşleri Müdürlüğü nce yapılmıştır. Ayrıca, Süleymaniye Yenileme Alanı nda gerçekleştirilen uygulamalarda Fatih Belediyesi ve KİPTAŞ ile de işbirliği yapılmaktadır yılından itibaren Fatih Belediyesi nce yapılan çalışmalar içerisinden 43 adet kültür varlığının projelendirmesi tamamlanmış, 24 adet kültür varlığının projelendirmesi devam etmektedir. Yine Fatih Belediyesi nce 2005 yılından itibaren 15 adet kültür varlığının restorasyonu tamamlanmış, 9 adet kültür varlığının restorasyonu ise devam etmektedir. Fatih Belediyesi nin 2011 yılı Haziran ayından itibaren başlayacağı toplam proje ve restorasyon işi sayısı ise 25 tir. Zeytinburnu Belediyesi nin ise Alan da 2 adet devam eden restorasyon projesi uygulama işi, 5 adet başlayacak olan restorasyon projesi uygulama işi bulunmaktadır. Fatih Belediyesinin 2011 programında Süleymaniye de 19 adet restorasyon projesi bulunmaktadır. Teknoloji Altyapısının Geliştirilmesine Hizmet Eden Projeler: Bu konuda belediyelerin kent bilgi sisteminin kurulması, uygulanması ve güncellenmesi ile ilgili tamamlanmış ve devam eden projeleri bulunmaktadır (Bu Projelerle ilgili ayrıntılı bilgi için Bkz: Ek-12). Fatih Belediyesi nin kent bilgi sisteminin kurulması, uygulanması ve güncellenmesi ile ilgili tamamlanmış ve devam eden projeleri bulunmaktadır. Kent Bilgi Sisteminin ve Coğrafi Bilgi Sisteminin kurulması, tek yapı ölçeğinde imar planları ve adres bilgilerinin harita üzerine işlenmesi ve kent bilgi sistemi üzerinde tapu bilgilerinin sayısallaştırılması 2005 yılında başlamış ve 2011 yılında tamamlanmış projelerdir. Proje sonunda çalışan bir kent bilgi sistemi oluşturulmuştur. Kurum içinde ve dışında yürütülen faaliyetlerde eşgüdüm ve hızı sağlamak amacıyla başlatılan Mobil Belediye ve Mobil İmza Uygulamasına Geçiş Projesi tamamlanmıştır. Bununla birlikte kent bilgi sisteminin geliştirilmesi, güncellenmesi ve dijital arşivin geliştirilmesi gibi sistemi destekleyici projeler de gerçekleştirilmiş ve tamamlanmıştır. Kurulan sistem ile tek yapı ölçeğinde çok katmanlı sorgulama yapılabilmektedir. Ayrıca Kent bilgi sistemi, NVY Ulusal adres veri tabanına aktarılmış ve kullanıcılarına çeşitli kolaylıklar sağlamıştır. Bazı sokakların ve alanların 3D modellenmesi ve sokak ve ana arterlerden 360 derece görüntü alınıp coğrafi bilgi sistemlerine aktarılması çalışmaları Fatih Belediyesi tarafından devam ettirilmektedir. Sosyal belediyecilik faaliyetleri Kent Bilgi Sistemi ile bütünleşik çalışmaktadır. Vatandaşın dilek ve şikâyetlerini paylaşıp çözüm aradığı iletişim merkezleri de geliştirilmiştir. Fatih Belediyesi tarafından, yılları arasında Fatih İlçesinin kablosuz internet şemsiyesi altına alınması için çalışmalar sürdürülmektedir. Kurum içinde ve dışında bilgi işlem teknolojilerinin kullanımını artırmak için sertifikalı online eğitim programları düzenlenmiştir. Ayrıca Fatih Belediyesi Cebit Fuarı na 2007 yılından bu yana stant açmakta; bilişim projelerinin tanıtımını yapmaktadır. Bilgi işlem altyapısının diğer kurumlarla entegrasyonunu sağlamak için çeşitli uygulamalar yapılmış ve işbirlikleri başlatılmıştır. Bu kapsamda 2005 yılında mikro bölgeleme ile harita yapımı projesi ve İstanbul Tarihi Yarımada Fatih ve Eminönü İlçeleri Sit Alanları 1/5000 ve 1/1000 Ölçekli Koruma Planları Doğrultusunda Kentsel Koruma-Yenileme-Dönüşüm Kapsamında Ekonometrik Model Oluşturulması Amaçlı Kentsel Tasarım Projesi gerçekleştirilmiş, 3 boyutlu lazer tarayıcı ile rölöve ve silüet tespit 61

78 çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmalar kent bilgi sistemine ilişkin çalışmanın destekleyici unsurlarını oluşturmuştur. Deprem ve afetlere karşı hazırlık yapmak üzere BİMTAŞ ın yürüttüğü Detaylı Deprem Odaklı yapılandırma, anıt eserlerin röleve projeleri ile Fatih ilçesinin sokak siluetlerinin çıkarılması projeleri kapsamında elde edilecek veri ve bilgi paylaşımını Fatih Belediyesi ile BİMTAŞ birlikte yürütmüşlerdir. Proje 2007 de başlamış ve tamamlanmıştır. Zeytinburnu Belediyesi nin 2011 yılı içinde başlamış ve bitirilmiş ve halen devam etmekte olan bilgi ve otomasyon sistemlerinin geliştirilmesi ve teknik altyapı kapasitelerinin arttırılması konularında projeleri bulunmaktadır. Kültürel ve Sosyal Hizmet Projeleri ile Halkla İlişkileri Güçlendirici Projeler: Bu konuda İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve ilçe belediyelerinin çok sayıda projeleri vardır (Projelerle ilgili ayrıntılı bilgi için Bkz: Ek-12). Bunlardan, İBB İSMEK (Sanat ve Meslek Eğitimi Kursları) nitelikli işgücü yetiştirerek kursiyerlerine meslek kazandırmayı amaçlayan bir yaygın eğitim organizasyonudur. Bunun yanında, Fatih Belediyesi de Bilgi Evleri Projesi, Fatih Toplumsal Bütünleşme Projesi, Semt Konakları Projesi, Engelliler İş Atölyesi Projesi gibi çok sayıda proje yürütmektedir. Kültürel ve sosyal hizmetler alanında gerçekleştirilen faaliyetler arasında; özel haftalar nedeniyle etkinlikler düzenlemek, paneller, tiyatro gösterimleri, resim ve fotoğraf sergileri ve el sanatları kursları düzenlemek, halk meclisi, kadın meclisi, gençlik meclisi kurmak, halk günleri düzenlemek, esnafla ve derneklerle toplantılar gerçekleştirmek, özürlülere yönelik iş programları, sanat ve spor etkinlikleri gerçekleştirmek, semt gezileri vb. geziler düzenlemek, öğrencilere yönelik ilçeyi ve kenti tanıtıcı, bilgilendirici etkinlikler düzenlemek ve öğrencileri Fatih in tanıtımında rol almaları konusunda eğitici ve teşvik edici programlar düzenlemek, sağlık taramaları gerçekleştirmek, sağlık alanında bilgilendirici materyaller hazırlayarak halka ulaştırmak ve seminerler düzenlemek ve halkın belediye hizmetlerinden memnuniyetlerini ölçmek üzere ve sosyal hizmetlerin çeşit ve kalitesini artırmak üzere araştırmalar gerçekleştirmek yer almaktadır. Bu faaliyetler Fatih Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü başta olmak üzere Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü ve Sağlık İşleri Müdürlüğü nce gerçekleştirilmektedir. Fatih Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Müdürlüğü nce gerçekleştirilen çalışmalar, katı atıkların ayrıştırılması, çöp toplama standartlarının yükseltilmesi, tehlikeli atıkların kaynağında ayrıştırılması konuları çerçevesinde gerçekleştirilen faaliyetler ve bu konularda ilçede yaşayan vatandaşlara yönelik düzenlenen bilgilendirici ve çevre bilincini arttırmayı amaçlayan kentsel kaliteyi ve yaşam kalitesini de yükseltici nitelikteki çalışmalardır Alan ın Doğal Yapısı İstanbul Tarihi Yarımada nın sahip olduğu doğal miras değerlerinden ilki Alan a adını veren yarımada özelliğidir. Güneyde Marmara Denizi, doğuda İstanbul Boğazı, kuzeyde Haliç ile çevrelenen Tarihi Yarımada nın bu coğrafyadaki konumu ve biçimi, kentin çeşitli kesimlerinden farklı şekillerde algılanmasını sağlar. Su ile karanın ilişki kurduğu kıyı alanları Yarımada karakterinin zenginleştiği bölgelerdir. Suriçi nin ikinci doğal miras özelliği ise topografya sıdır. Tarihi Yarımada da yer alan yedi tepe ve Yarımada yı doğu-batı ekseninde geçen ana vadi ile bu vadiyle bütünleşerek Haliç boyunca uzanan tepe, yamaç ve küçük vadilerden oluşan topografya, Suriçi İstanbul unun eşsiz siluetinin oluşmasında belirleyici unsur olmuştur. Tarihi Yarımada daki tüm medeniyetler bu yarımada ve topoğrafya özelliğinden faydalanmış ve somut kültürel mirasları; tapınakları, manastırları, kiliseleri, camileri ve külliyeleri bu tepeler üzerinde kurarak kentin eşsiz siluetini oluşturmuşlardır. Topkapı Sarayı nın bulunduğu 1. tepe denizden 65 m; Bab-ı Ali deki 2. tepe 55 m; Beyazıt taki 3. tepe 60 m; Fatih Külliyesi nin bulunduğu 4. tepe 65 m; Yavuz Selim Camii nin yer aldığı 5. tepe 60 m; Tekfur Sarayı üstündeki 6. tepe 55 m ve Şehremini ndeki 7. tepe 55 m ye ulaşmaktadır (Harita 14). 62

79 Harita 14. Yönetim Planı Alanı nın Topografyası (Kaynak: İBB, 2003a) Deprem hasar riski açısından İstanbul un tüm mahalleleri için değerlendirmelerin yapıldığı İstanbul Deprem Master Planı çalışmasına göre, acil eylem gerektiren yerler Fatih İlçesi nde yoğunlaşmaktadırlar (İBB, 2003b). 17 Ağustos 1999 depreminden sonra yapılan hasar tespit çalışmalarında Eminönü-Kâtip Kasım Mahallesi ndeki ağır hasar oranının, İstanbul daki ortalamanın tam yedi katı olduğu ortaya çıkmıştır. Eski idari sınırlara göre Fatih teki İmrahor ve Hacı Hüseyin Ağa mahallelerinde ise bu oran İstanbul ortalamasının altı katıdır. Bununla birlikte Alan da bulunan tescilli mevcut ve kayıp eser açısından bir değerlendirme yapıldığında; adet tescilli tarihi eserin 677 adedinin ağır hasar oranı yüksek olan bölgeler üzerinde yer aldığı görülmektedir. Tampon Bölge nin büyük bir kısmı da alüvyon ve dolgu alanlarından oluştuğundan Tarihi Yarımada için söz konusu depremsel risk faktörleri Tampon Bölge için de geçerlidir. İstanbul Tarihi Yarımada Fatih ve Eminönü İlçeleri Sit Alanları 1/5000 ve 1/1000 Ölçekli Koruma Planları Doğrultusunda Kentsel Koruma Yenileme Kapsamında Ekonomik Model Oluşturulması Amaçlı Kentsel Tasarım Projesi nde sıvılaşma tehlike analizi ve kütle hareketleri (heyelanlar) açısından yapılan değerlendirmeye göre; Millet Caddesi, surlar ve kıyı arasındaki bölge zemin açısından sağlam olmasına rağmen kıyıya bakan yamaçlarda heyelanlar söz konusudur. Heyelanlı alanlar dışında sağlam sayılabilecek alanlar üzerinde arasında gelişmiş yapıların yoğun olması bu riski artırmaktadır. Alan ın önemli akslarından olan Vatan Caddesi nin zemininin alüvyon olması, yılları arasında yapılan yapıların yüksek katlı ve zemin katlarının ticaret fonksiyonu olması bu bölgenin önemli bir risk oluşturduğunun göstergeleridir. Eminönü bölgesinde ise zemin yapısındaki kil ve marnın şiddet arttırma özelliği, hem kıyıda hem karada şiddet artırımı yüksek olan dolgu alanlarının bulunması, tarihi yapılar dışındaki yapıların genelde yılları arasında inşa edilmiş olması ve zemin katlarının genelde ticaret olması riski arttırmaktadır (Harita 15). 63

80 17 Ağustos 1999 depreminden sonra yapılan hasar tespit çalışmalarından elde edilen sonuçlara göre İstanbul Deprem Master Planı (2003) nda zemin özelliklerine göre belirlenen hassas bölgeler; Çemberlitaş Beyazıt alt bölgesi, Çemberlitaş Beyazıt alt bölgesi ile Haliç kıyıları arasında kalan bölge, Beyazıt-Aksaray-Saraçhane arasındaki üçgen alan, Vatan Caddesi boyu, Sultanahmet-Ahırkapı aksı, Haliç kıyısı ve Marmara Denizi sahili boyunca dolgu alanları, Fevzi Paşa aksı çevresi ve Samatya nın eğimli alanlarıdır. Harita 15. Yönetim Planı Alanı nda Deprem Açısından Riskli Alanlar Analizi (Kaynak: İMP/BİMTAŞ 2005, İBB 2003b, İBB, 2007a) 64

81 1.7. Alan ın Fiziki, Sosyal ve Ekonomik Yapısı Bu bölümde; Alan ın fiziki, sosyal ve ekonomik yapısı Yönetim Planı Alanı ve Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları altbaşlıklarında incelenmektedir Arazi Kullanımı Bu bölümde Yönetim Planı Alanı ve Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları na ilişkin arazi kullanımı konut alanları, ticaret alanları, konaklama alanları, idari tesis alanları, açık ve yeşil alanlar ve sosyal donatı alanları ile bu fonksiyonların mekansal dağılımları anlatılmaktadır Yönetim Planı Alanı ha büyüklüğündeki Tarihi Yarımada ve yaklaşık üçte biri (548 ha) kadar bir alana sahip olan Tampon Bölge ile birlikte ha olan Yönetim Alanı nda fonksiyonel dağılım açısından ulaşım alanları (toplam 801 ha) birinci sırayı almaktadır. Yarımada nın %28,9 unu oluşturan bu fonksiyon Tampon Bölge yle birlikte ele alındığında toplam alanın %38 ine ulaşmaktadır. Yönetim Alanı nda ikinci sırada gelen fonksiyon ise Yarımada nın dörtte birini oluşturan konut alanlarıdır (391 ha). Alan büyüklüğü açısından üçüncü sırada ise %14 lük değer ile yeşil alan ve mezarlık alanları kullanımları (toplam 302 ha) gelmektedir (Tablo 7, Harita 16). Tablo 7. Yönetim Planı Alanı nda Fonksiyonel Dağılım Fonksiyonlar (işlevler) Tarihi Yarımada Tampon Bölge Yönetim Planı Alanı Alan (hektar) Oran (%) Alan (hektar) Oran (%) Alan (hektar) Konut Alanları 391,08 25,06 11,14 2,03 402,22 19,06 Ticaret Alanları 115,53 7,40 8,94 1,63 124,47 5,90 İmalat Alanları 8,80 0,56 5,40 0,99 14,20 0,67 Depolama Alanı 1,05 0,19 1,05 0,05 Konut +Ticaret Alanları+ İmalat+ Depolama 70,16 4,48 8,38 1,53 78,54 3,72 Ticaret+İmalat+Depolama 26,41 1,69 0,41 0,08 26,82 1,28 Konaklama Alanları 4,29 0,27-0,00 4,29 0,20 Konaklama +Konut Alanları 5,30 0,34-0,00 5,30 0,25 Konaklama +Ticaret Alanları 25,08 1,61-0,00 25,08 1,19 Yeşil Alanlar 154,68 9,90 35,21 6,42 189,89 9,00 Mezarlık Alanları 6,52 0,42 106,14 19,36 112,66 5,34 İdari Tesis Alanları 45,62 2,91 2,74 0,50 48,37 2,29 Dini Tesis Alanları 56,27 3,60 1,07 0,20 57,34 2,72 Eğitim Tesis Alanları (Kamu+Özel) 62,94 4,03 7,10 1,30 70,04 3,32 Kültürel Tesis Alanları 34,81 2,23 0,18 0,03 34,99 1,66 Sağlık Tesis Alanları (Kamu+Özel) 45,12 2,89 3,16 0,58 48,27 2,29 Teknik Altyapı Alanları 54,72 3,50 3,68 0,68 58,40 2,77 Diğer Alan * 454,67 29,11 353,4 64,48 805,92 38,29 Genel Toplam 1.562,00 100,00 548,00 100, ,00 100,00 Arkeolojik Sur ve Hendekler * Diğer Alan: Ulaşım altyapısı (yol, refüj, kavşak alanları), açık kapalı otoparklar, akaryakıt istasyonları, boş arazi, şantiye, müştemilat vb. alanlardan oluşmaktadır. Oran (%) 65

82 Harita 16. Yönetim Planı Alanı nda Arazi Kullanım (Kaynak: İBB, 2010a) İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI EKİM

83 Konut Alanları: Konut işlevinin hemen hemen tamamına yakınının Fatih bölgesinde yer aldığı, ticaret, kamu hizmetleri ve turizm işlevlerinin yoğunlaştığı Eminönü bölgesinde ise Süleymaniye de, Yenikapı da Kâtip Kasım ve Nişanca Mahalleleri nin sahile bakan kesimleri ile Şehsuvar, Küçük Ayasofya, Sultanahmet, Cankurtaran ve Emin Sinan Mahalleleri nde konut işlevinin devam ettiği gözlenmektedir. Yönetim Alanı sınırları içinde yer alan konut alanlarının bir bölümü tarihi konut dokusuna sahip olan mahallelerden; önemli bölümü ise ağırlıkla 1940 lardan itibaren dönüşüm geçirmiş ve genelde 5-6 kata ulaşan betonarme yapılardan oluşmaktadır. Ticaret Alanları: Tarihi Yarımada da ticaret alanları toplam 115,5 ha olup toplam alanın %7,4 ünü oluşturmaktadır. Bu alanın büyük bir bölümü Eminönü bölgesinde gelişme göstermiştir. Kapalı Çarşı, Hanlar Bölgesi, İstanbul daki toptan ve perakende ticaretin geleneksel merkezi konumundadır. Fatih bölgesindeki ticaret alanları Aksaray da odaklanmakla birlikte Millet Caddesi ve Fevzipaşa Caddesi boyunca lineer bir gelişim göstererek Kara Surları na kadar devam etmektedir. Bu ana aksları dik olarak kesen Akdeniz, Oğuzhan ve Kızıl Elma Caddeleri de daha alt kademe ticaret fonksiyonunun yer aldığı akslardır. Konaklama Alanları: Tarihi Yarımada da genelde konut ve ticaret alanlarıyla birlikte yer alan konaklama alanlarının büyüklüğü 35 ha a ulaşmaktadır. Toplam alanın sadece %2,2lik kısmını oluşturan konaklama alanlarının üçte ikilik kısmı Eminönü bölgesindedir. Dört ve beş yıldızlı tesisler Laleli, Sultanahmet ve Cankurtaran ve Topkapı civarında yer almaktadır. Konut ve ticaret alanlarıyla birlikte yer alan ve genelde iki ve üç yıldızlı olan oteller ile pansiyonlar ise yine Sultanahmet ve Cankurtaran bölgelerinde yoğunlaşmaktadırlar. İdari Tesis Alanları: Tarihi Yarımada da 45,6 ha lık alanı ile toplam arazi kullanımın %2,9 unu oluşturan idari tesis alanları; İstanbul Valiliği ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi başta olmak üzere merkezi yönetimin müdürlükleri, İstanbul Adliyesi, İstanbul Emniyet Müdürlüğü, Fatih Belediyesi ve hizmet birimleri ile diğer kamu kurum ve kuruluşlarına ait birimlerden oluşmaktadır. Bu fonksiyonlar Tarihi Yarımada nın geçmişten beri sürdürdüğü yönetim işlevine uygun olmakla birlikte, konunun her geçen gün büyüyen İstanbul un tümüne hizmet veren bazı birimlerin bölgeye çektiği günlük yolcu açısından da değerlendirilmesi gerekmektedir. Açık ve Yeşil Alanlar: Tarihi Yarımada daki yeşil alanların önemli bölümü Gülhane Parkı, Saraçhane Parkı gibi büyük yeşil alanlar ve kıyı dolgu alanları ile sınırlı büyüklüklerdeki mahalle park ve çocuk bahçelerinden oluşmaktadır. Bu alanlar 155 ha lık büyüklüğüyle Tarihi Yarımada nın %10 nu oluşturmaktadır. Bu alanlar dışında külliyeler, mezarlıklar, üniversite ve hastane bahçeleri, Botanik Bahçesi gibi kamuya doğrudan açık olmayan alanlar da sınırlı olarak kullanılabilen açık alanlardır. Tampon Bölge içinde yer alan mezarlıklar (106 ha) ve Kara Surları boyunca devam eden yeşil alanlar (35 ha) da önemli potansiyeller yaratmaktadır. Sosyal Donatı Alanları: Tarihi Yarımada da yer alan eğitim alanları, sağlık alanları, kültürel alanlar ve dini alanlar sosyal donatılar başlığı altında incelendiğinde, tüm İstanbul a hizmet veren donatılar olarak Çapa ve Cerrahpaşa Üniversite Hastaneleri ile İstanbul Üniversitesi ilk sırada yer almaktadır. Topkapı Sarayı, Gülhane Parkı, Aya Sofya Müzesi, Sultanahmet Camii, Süleymaniye gibi yerli ve yabancı turistlerin İstanbul da ilk ziyaret ettiği kültürel alanlar ve tarihi eserler bölge halkı için de önemli donatı alanlarıdır. Dini tesis alanlarının büyük çoğunluğunu anıtsal eserler, külliyeler, kilise ve sinagoglar oluşturmaktadır. 67

84 Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı nın Fiziksel ve İşlevsel Kullanımı 122,6 ha lık büyüklüğe sahip olan Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı; 72 ha alana yayılan Topkapı Sarayı/Sur-i Sultani ve anıt eserler, ticaret, turizm işlevlerinin yoğun olarak yer aldığı Sultanahmet bölgesi olmak üzere iki alt bölgeden oluşmaktadır. Topkapı Sarayı ve Gülhane Parkı nı içine alan, geçmişin iki büyük imparatorluğunun yönetim merkezi olan Sur-i Sultani bölgesi, anıtsal eserler, İstanbul Arkeoloji Müzeleri, Aya İrini Müzesi gibi müzeler ve sivil eserler, yerüstü kalıntıları ve yeraltında bulunan eserler açısından ulusal ve uluslararası ölçekte kültürel ve tarihi değeri olan I. derece arkeolojik sit alanıdır (İBB, 2003a). Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı nda hakim işlevler yeşil alan (28 ha; %23), kültür ve idari alanlardır ve bu işlevler Alan ın yaklaşık %55 ini oluşturmaktadır. Sultanahmet, Cankurtaran ve Küçük Ayasofya geleneksel konut dokusunun kısmen korunduğu ve bazı kesimlerinde konaklama ile konutun iç içe olduğu alanlardır. Bu bölgelerde daha çok son yıllarda Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinden göç eden aileler yaşamaktadır. Bunda en büyük etmen bölgenin zaman içinde fiziki olarak eskimesi ve buna bağlı olarak kiraların düşük olmasıdır. Aynı şekilde Sirkeci bölgesi de ticaret+konaklama faaliyetlerinin iç içe olduğu bir alandır (Harita 17). Sultanahmet Cankurtaran bölgesinin taşımış olduğu tarihi, arkeolojik değerler bu bölgenin turistler açısından çok fazla talep görmesine neden olmaktadır. Bölgede bulunan 1. sınıf kaliteli butik otellerin yanı sıra pek çok pansiyon, hostel, küçük otel bulunmaktadır yılından itibaren kentsel arkeolojik sit alanı olan Sultanahmet bölgesinin en önemli sorunu turizm işlevinin yarattığı yapılaşma baskısıdır. Bu baskı özellikle yeni yapı yapma yönünde ortaya çıkmakta ve bölgedeki arkeolojik miras açısından tehdit oluşturmaktadır (İBB, 2003a). Tarihi Yarımada da bulunan sosyal ve teknik donatılar sadece Tarihi Yarımada da yaşayan halka değil tüm İstanbul halkına hitap edecek düzeydedir. Bu donatılar sundukları hizmetler doğrultusunda Tarihi Yarımada ya yoğun insan ve taşıt trafiği çekmektedirler. Bunlar haricinde Tarihi Yarımada nın sahip olduğu tarihi ve kültürel değerlerin simgesi olan büyük külliyeler, Topkapı Sarayı, Arkeoloji Müzeleri, Sarnıçlar gibi değerler de yoğun turist çekmektedir ve beraberinde alt yapı yetersizliklerinden dolayı ulaşım, otopark gibi sıkıntıları doğurmaktadır. Mevcut yeşil alan sistemi yoğun kentleşme ve yapılaşmanın etkisiyle konut alanlarının içinde son derece sınırlı kalmakta ancak Gülhane Parkı ve büyük külliyelerin çevresindeki yeşil alanlar Alan ın yeşil alan değerinin artmasını sağlamaktadır. Gülhane Parkı sadece çevresine değil, bir şehir parkı olarak tüm İstanbul halkına hizmet etmektedir. Tarihi Yarımada nın geçmişten gelen ve günümüzde de önemini yitirmeyen bir ticari hayatı vardır. Bu canlı ve dinamik ticaret hayatı kendisini özellikle ulaşım talepleri konusunda hissettirmektedir. Sahil Yolları Tarihi Yarımada nın diğer önemli arterlerini oluşturmaktadır. Halkalı-Sirkeci arasındaki DDY Hattı geçmişten günümüze hem yolcu hem de yük taşımacılığında kullanılmaktadır. Tarihi Yarımada daki diğer raylı sistem güzergahları Zeytinburnu ile Kabataş arasındaki cadde tramvayıdır. Millet Caddesi boyunca devam eden ve Sultanahmet, Gülhane ve Eminönü nden geçerek Kabataş ta son bulan cadde tramvayı da güzergahı boyunca önemli bir hizmet görmektedir. Özellikle zirve saatlerde Beyazıt, Kapalı Çarşı, Çemberlitaş ve Sirkeci durakları arasında oldukça yoğun bir yolcu trafiği talebine rastlanmaktadır (İBB, 2003a). 68

85 Harita 17. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı Arazi Kullanımı (Kaynak: İBB, 2003a) Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nın Fiziksel ve İşlevsel Kullanımı Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı şehirsel doku olarak 1950 lere kadar geleneksel yapısını koruyabilmiştir. Eski, ahşap yapılı İstanbul semtleri gibi sık sık yangınlar geçiren Süleymaniye de günümüzde hala özelliklerini koruyan sokaklar ve sivil mimari örnekleri bulunmaktadır. Bölgede konut olarak kullanılan binalar zaman içinde azalmış, kalanlara, çoğunluğu iç göçle gelmiş olan, bekar nüfus ve üniversiteye yakınlığı nedeniyle öğrenciler yerleşmiştir. Son yüzyılda giderek yoksul semti haline gelen Süleymaniye, eğitim, sağlık ve bunlara bağlı işlevlerle canlılığını korumaktadır (Eyice vd., 1994). Geleneksel Süleymaniye evleri ahşap ve kagir malzemeden az katlı inşa edilmiştir. Yaşam biçiminin değişmesiyle fonksiyonlarda farklılıklar olmuştur. Günümüzde tek bir konut her odasında tek bir ailenin ya da birçok bekarın yaşadığı evler haline gelmiş, plandaki değişimler cephe karakterine de yansımış, bu durum mimari dokunun bozulmasına yol açmıştır (Fotoğraf 5). 69

86 Fotoğraf 5. Süleymaniye Geleneksel Ahşap Evleri (sivil mimarlık örnekleri) Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nın %13,8 ini konut alanları oluşturmakta, bazı bölgelerde konutların alt katlarında ticaret faaliyetleri yapılmaktadır. Konut alanları batıda İMÇ blokları ile doğuda İstanbul Üniversitesi yapıları arasında yer alırken, özellikle kuzey-güney doğrultusunda uzanan ana yollar boyunca yerel ticareti de içeren karma kullanımlar gözlemlenmektedir. Alanın %17,4 ünü eğitim alanları oluşturmakta; İstanbul Üniversitesi merkez binası ile fakültelerin yanı sıra yakın çevreye hizmet eden lise ve ilköğretim okulları bulunmaktadır. Üniversiteye yakınlığından dolayı çok sayıda ve farklı büyüklüklerde öğrenci yurtları burada yer seçmiştir. Tarihi Yarımada daki küçük sanayi, imalat ve depolama alanlarının yoğunlaştığı bölgelerden biri de Süleymaniye dir. Kültür varlıklarının özgün işlevleri dışına çıkarak imalat ve depolama kullanımlarına dönüşmeleri giderek artmaktadır. Genellikle imalat ve depolama alanları ticaret ile birlikte gelişme gösterdiğinden hem üretim hem de pazarlama aynı alanda yer almaktadır. Bölgede, deri ve tekstil ürünleri imalatı ile kâğıt, plastik ve metal eşya imalatı devam etmektedir. İmalat, depolama ve ticaret faaliyetleri Alan ın %16,1 ini kapsamaktadır. Geçmiş yüzyılda Harbiye Nezareti ve Kışla olarak kullanılan İstanbul Üniversitesi yapıları ile Esnaf Hastanesi bölgenin önemli eğitim ve sağlık donatılarıdır. Üniversite öğrenci nüfusunun yüksek olmasından dolayı Alan da uzmanlaşmış çeşitli kütüphaneler ile çok sayıda cafe ve restoran bulunmaktadır. Süleymaniye Camii nin batısında yer alan Müftülük binasının bahçesi ile bitişiğindeki İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Botanik Bahçesi bölgenin en büyük ve en güzel manzaraya sahip açık alanlarıdır (İBB; 2003a) (Fotoğraf 6). Konut alanını ve yaşayan nüfusun ihtiyaçlarını karşılayacak sağlık ocağı ve sosyal tesisler yeterli sayıda değildir. 70

87 Fotoğraf 6. Müftülük Binası ve İstanbul Üniversitesi Botanik Bahçesi Süleymaniye Tarihi Yarımada nın önemli ulaşım aksları içinde yer almaktadır. Tarihi Yarımada nın en önemli ulaşım akslarından biri olan Atatürk Bulvarı Süleymaniye Koruma Alanı nın batı sınırını belirlemekte; güneyinden Şehzadebaşı Caddesi, kuzeyinden ise Ragıp Gümüş Pala Caddesi geçmektedir. Bölgedeki konut alanlarını besleyen özgün sokak dokusu asfalt kaplanmış ve ulaşımın baskısı altında kalmıştır. Özellikle ticaret-imalat-depolama faaliyetlerinin yoğun olduğu bölgelerde yoğun taşıt trafiği görülmektedir. Otopark sayısı da ihtiyacı karşılamamaktadır. Alan a deniz yolu ve karayolu ile toplu ulaşım mümkündür. Eminönü ve Beyazıt ana toplu ulaşım istasyonlarının arasında bulunan bölgenin başlangıcına kadar Zeytinburnu-Kabataş tramvayı da gelmektedir. Ancak Alan daki dik ve dar sokaklardan dolayı toplu ulaşım araçları Alan ın çevresine kadar ulaşmakta ancak içeriye girememektedir. Yenikapı-Taksim metrosunun Şişhane-Yenikapı güzergahı tamamlandığında duraklardan biri de Şehzadebaşı İstasyonu olacaktır. Özgün sokak dokusu yaya kullanımı için idealdir; ancak yayalaştırma çalışmaları yetersizdir. Bununla birlikte, pek çok sokakta asfalt döşeme kullanılmış ve özgün sokak kotu değişmiştir. Ancak son yıllarda Süleymaniye Camii çevresindeki yollar araç trafiğine kapatılarak döşemeleri değiştirilmiş ve yayalaştırılmıştır. Bu bölgede yer alan boş parseller otoparka dönüştürülmüştür ve Tarihi Yarımada nın birçok yerinde olduğu gibi ulaşım aksları yol üstü otoparkı olarak kullanıldığından kent içi trafiği büyük ölçüde aksatmaktadır. 71

88 Harita 18. Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı Arazi Kullanımı (Kaynak: İBB, 2003a) Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı nın Fiziksel ve İşlevsel Kullanımı Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı Osmanlı Dönemi nden günümüze değin konut alanı olma özelliğini korumuştur. Alan daki başlıca hakim kullanımlar konut ve konutla ilişkili kullanımlar ile cami, türbe ve mezarlıklardan oluşan kullanımlardır (Harita 19). Alansal olarak değerlendirildiğinde, yaklaşık 10,30 ha büyüklüğündeki Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nın yaklaşık %50 sinden fazlasını konut alanlarının oluşturduğu görülmektedir (5,55 ha; %54,8). Konut kullanımı Alan ın geneline yayılmıştır. Alan da özellikle kuzey-güney doğrultusunda uzanan Haydar Sokak boyunca yerel ticareti içeren karma kullanım gözlemlenmekle birlikte, bu alanların büyüklüğünün oldukça az olduğu söylenebilir. Ayrıca Alan da konut kullanımını destekleyecek şekilde Fatih Belediyesi ne ait bir sağlık ocağı ile Türkiye Eğitim Gönüllüleri Vakfı na ait öğrenim birimi bulunmaktadır. Özellikle Türkiye Eğitim Gönüllüleri Vakfı na ait öğrenim biriminin çevrede yaşayanlar ve özellikle çocuk ve kadınlar için bir sosyal merkez işlevi gördüğü bilinmektedir. 72

89 Alan da; yaşayanların, özellikle çocukların günlük kullanımına yönelik açık ve yeşil alanların ise oldukça yetersiz olduğu gözlemlenmektedir. Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nda yer alan cami, türbe ve mezarlar, konut kullanımı ve ilişkili fonksiyonların ardından başlıca hakim kullanım olarak ön plana çıkmaktadır. Tarihi değeri ve mimari özellikleri bakımından birinci derecede önem taşıyan Molla Zeyrek Camii nin yanı sıra, Küçük İbadethane, Kasap Demirhun Camii, Divitdar Mehmet Efendi Camii, Ümmü Gülsüm Camii, Zembilli Ali Efendi Türbesi, Şeyh Süleyman Camii ve Türbesi yer almaktadır. Alan daki dini tesislerin toplam büyüklüğü yaklaşık 0,42 ha dır ve Alan ın yaklaşık %4,2 sini oluşturmaktadır. Atatürk Bulvarı üzerinde yer alan Sedad Hakkı Eldem tasarımı olan yapılar ise SSK ya ait idari birimler olarak kullanılmaktadır. Alan daki idari birimlerin alansal büyüklüğü yaklaşık 0,63 ha dır ve Alan ın yaklaşık %6,2 sini oluşturmaktadır. Özellikle Atatürk Bulvarı boyunca ticaret ve konut+ticaret kullanımları bulunmaktadır. Gerek ticaret kullanımlarının gerekse de konut+ticaret kullanımlarının alansal büyüklüğü Alan ın yaklaşık %2,2 sini oluşturmaktadır. Alan daki ulaşım bağlantıları değerlendirildiğinde, İstanbul un ve Tarihi Yarımada nın önemli ulaşım bağlantılarından biri olan Atatürk Bulvarı nın, Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nın doğusunda yer aldığı ve Alan ı bu yönde sınırladığı görülmektedir. Alan, Fil Yokuşu ve Zeyrek Mehmet Paşa Sokağı ile Atatürk Bulvarı na bağlanmaktadır. Alan ın batısında yer alan ve kuzey-güney doğrultusunda uzanan Haydar Caddesi, Alan ın Haliç le ve batıda yer alan diğer merkezi yerleşim alanları ile bağlantısını sağlayan önemli bir aks olmaktadır. Alan daki diğer yol bağlantılarının ise Osmanlı geleneksel sokak dokusuna ait organik bağlantılar olduğu söylenebilir. Alan daki tüm yol bağlantıları taşıt yolları olmakla birlikte, özellikle karma kullanımın yoğunlaştığı Haydar Caddesi yoğunlukla kullanılan bağlantıdır. Alan ın geneline hakim olan organik sokak dokusunun yer yer taşıt trafiğini engellediği, diğer yandan güzel perspektifler veren yaya ağırlıklı ulaşım için kaynak potansiyel taşıdığı söylenebilir. Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nın topografyası ile de ilişkili olarak Alan ın içerisinde toplu taşıma güzergahları yer almamaktadır. Bununla birlikte, merkezi konumundan dolayı Alan ın erişilebilirliğinin yüksek olduğu söylenebilir. Atatürk Bulvarı ve Fevzi Paşa Caddesi üzerindeki otobüs güzergahları ve durakları, Alan a yürüme mesafesindedir. Alan ın erişilebilirliği açısından öncelikli ulaşım sistemi karayolu ulaşımına dayanmakta olup, deniz yolu ve raylı sistemler Alan ın erişilebilirliği açısından öncelik taşımamaktadır. Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nın sosyal ve işlevsel kullanım özellikleri bakımından İstanbul un diğer dünya miras alanlarına kıyasla homojen bir yapıya sahip olduğu söylenebilir. Bu özelliğiyle Alan ın problemleri, diğer dünya miras alanlarına kıyasla daha az karmaşık ve net tanımlanabilir niteliktedir. 73

90 Harita 19. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı Arazi Kullanımı (Kaynak: İBB, 2003a) Zeyrek semti konut dokusu zaman içerisinde yangınlar ve bakımsızlık gibi sebeplerle tahribata uğramıştır. Diğer yandan, li yıllarda başlayan İstanbul a göçle birlikte semtin kullanıcısının değiştiği, bu değişimin de Zeyrek in fiziksel dokusuna yansıdığı, özellikle yılları arasında hızlı bir yapılaşma ve apartmanlaşma süreci yaşandığı bilinmektedir. Alan ın koruma altına alınmasından sonra, 1980 yılında yeni yapılaşmalara sınır getirilmiştir (İBB, 2003a). Son dönemlerde bölgede geleneksel Osmanlı ahşap mimarisinin örnekleri olarak değer taşıyan sivil kültür varlıklarının restorasyonuna yönelik faaliyetler gerçekleştirilmektedir. Günümüzde İstanbul Valiliği, İBB, Vakıflar İstanbul 1. Bölge Müdürlüğü, Fatih Belediyesi ve Ulusal Ahşap Birliği vd. kurumların ortaklığında Zeyrek Evleri Projesi ve Zeyrek Sarnıcı nın restorasyonları sürdürülmektedir. Bugün Zeyrek Camii olarak kullanılan Pantokrator Manastır Kilisesi nde de benzer çalışmalar sürdürülmektedir. Bu çalışmaların kendi iç yönetiminin programlanması, sürdürülen faaliyetlerin çağdaş koruma ilkelerine uygun olması ve Tarihi Yarımada Alan Yönetim Planı ile eşgüdümünün sağlanması önem taşımaktadır. 74

91 İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı nın Fiziksel ve İşlevsel Kullanımı 525 ha lık büyüklüğe sahip olan İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı, sur içi ve sur dışı olarak iki bölgede incelenebilir. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı ndaki fonksiyonların dağılımı Harita 20 de görülmektedir. Sur içinde kalan kısımda yoğun olarak konut fonksiyonu yer almaktadır. Konut+ticaret fonksiyonu ise Fevzipaşa Caddesi nin surlara yakın kısımlarında görülmektedir. Sur içi bölgesinde konut fonksiyonundan sonra en yoğun olarak yeşil alan fonksiyonu yer almaktadır. Yeşil alanların yoğunlaştığı bölgeler, Beyazıtağa, Veledi Karabaş, Hacı Hamza, Hacı Evhaddin mahallelerindedir. Yedikule Zindanları günümüzde kültür alanı olarak kullanılmaktadır. Vatan Caddesi nin surlarla birleştiği alanda özel sağlık tesisi, öğrenci yurdu ve Fatih Spor Kompleksi olmak üzere sağlık, idari ve eğitim fonksiyonları yer almaktadır. Millet Caddesi nin surlara yakın kısmında 4 ve 5 yıldızlı iki otel ile konaklama fonksiyonu görülmektedir. Fevzipaşa Caddesi nin surlarla birleştiği alanda Mihrimah Sultan Camii yer almaktadır ve Alan a zenginlik kazandıran, kimliğini veren farklı dönemlere ve dinlere ait olan dini tesisler de görülmektedir. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı nın sur dışında kalan bölgesinin çok önemli bir kısmı mezarlıklar ve yeşil alanlardan oluşmaktadır. Bu bağlamda, Zeytinburnu ilçesinde Maltepe, Merkez, Kazlıçeşme ve Seyitnizam Mahalleleri nde, Eyüp ilçesinde ise Defterdar Mahallesi nde mezarlıklar büyük alanlar kaplamaktadır. Bunun dışında Alan da, konut, ticaret, sosyal donatı ve karma kullanıma ilişkin fonksiyonlar yer almaktadır. Alan da mezarlıklar ve yeşil alanlardan sonra mekansal olarak en büyük paya sahip fonksiyon konut olup, bu konutların beşte dörtlük kısmının Zeytinburnu, beşte birlik kısmının ise Eyüp ilçesinde yer aldığı görülmektedir. Konut+ ticaret alanlarının hemen hemen tamamına yakını Zeytinburnu ilçesinde, konut+ticaret+imalat+depolama alanları ise Zeytinburnu ilçesi genelinde dağınık olarak yer almaktadır. Alan ın sur dışı bölgesinde ticaret, imalat ve depolama alanlarının büyük bir kısmı Zeytinburnu ilçesinde yer almaktadır. Merkez Efendi ve Kazlıçeşme mahalleleri ticaret, imalat ve depolama, Maltepe Mahallesi imalat, Seyitnizam Mahallesi ise ticaret fonksiyonunun yoğun olarak görüldüğü alanlardır. Eyüp ilçesinde yer alan imalat alanları ise Defterdar Mahallesi nde ağırlıklıdır ve tekstil ürünleri ve iplik imalatına yönelik faaliyet göstermektedir. Sur dışında sağlık ve eğitim tesis alanlarının yine tamamına yakını Zeytinburnu ilçesinde yer almakta olup, idari tesis alanlarının Zeytinburnu ve Eyüp ilçeleri ile karşılaştırılması yapıldığında; Eyüp ilçesinin Zeytinburnu ndan daha yoğun olduğu görülmektedir. Eğitim tesisleri açısından, Zeytinburnu ilçesinde teknik ve mesleki öğretim, öğrenci yurtları ve hastaneler ağırlıktadır. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı nda, Kara Surları boyunca devam eden 10. Yıl Caddesi önemli bir kent içi ulaşım bağlantısıdır. Şehzadebaşı ile Edirnekapı arasında bulunan ve devamında Sultançiftliği ne kadar uzanan Fevzipaşa Caddesi de tarihsel gelişim süreci boyunca, kentsel büyümenin ve değişimin yoğun olduğu 1. derece kent içi yollar niteliğindedir. Tarihi Yarımada nın merkezi Aksaray dan Kara Surları na doğru devam eden Vatan, Millet ve Fevzipaşa Caddeleri, Kara Surları na paralel olan 10. Yıl Caddesi ile kesiştikten sonra, D-100 Karayolu yla birleşmektedirler. Marmara ve Haliç kıyıları boyunca devam eden sahil yolları ise, 10. Yıl Caddesi ile kuzey de Ayvansaray da ve güneyde Yedikule de birleşmektedir. Tarihi Yarımada nın merkezine ulaşımı kolaylaştıran, aynı zamanda transit geçiş için kullanılan ana ulaşım bağlantıları sebebiyle Miras Alanı yoğun trafik yükü altında kalmaktadır. Ayrıca, günümüzde Sur kapılarının (Mermerkule Kapı, Altın Kapı, Yedikule Kapısı, Belgrad Kapı, Silivri Kapı, Mevlana Kapı, Topkapı, Edirnekapı) yoğun olarak araç geçişi için kullanılması tarihi önemi büyük olan kapılara ciddi boyutlarda zarar vermektedir. 75

92 Harita 20. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı Arazi Kullanımı (Kaynak: İBB 2003a, İBB 2007b, İBB 2010b) 76

93 Sosyal Yapı Yönetim Planı Alanı ve Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları na ilişkin nüfus ve sosyal yapı başlığı nüfus büyüklükleri, hane büyüklüğü, yaş grupları, göç ve istihdam alt başlıklarında ele alınmaktadır Yönetim Planı Alanı Nüfus Büyüklükleri: Yönetim Planı Alanı nda yer alan mahallelerin toplam nüfusu 2010 yılı verilerine göre kişidir. Bu nüfusun kişisi Tampon Bölge de yer alan mahallelerde yaşamaktadır. Bu mahallelerin Yönetim Planı Alanı sınırları içindeki nüfusları dikkate alındığında Alan ın toplam nüfusunun yaklaşık olduğu anlaşılmaktadır (Tablo 8). Harita 21 de izlendiği üzere Tarihi Yarımada da konut nüfusu ağırlıkla Fatih bölgesinde yer almaktadır. Eminönü bölgesinde Marmara kıyıları boyunca uzanan ve tarihi dokunun hakim olduğu mahallelerin ve Süleymaniye bölgesindeki mahallelerin nüfusları 3000 i geçmemektedir. Kapalı Çarşı, Hanlar Bölgesi, Sirkeci, Beyazıt, Laleli ise gece nüfusunun kişiden az olduğu mahallelerden oluşmaktadır. Fatih bölgesinde en büyük nüfusa sahip mahalleler Millet Caddesi-Kara Surları-Marmara Denizi arasında kalmakta ve bu bölgelerde çok katlı binalar bulunmaktadır. Aynı yapı karakterine sahip olan Millet Caddesi-Vatan Caddesi-Fevzi Paşa Caddesi arasında kalan bölgedeki mahallelerde de nüfus kişi arasında değişmektedir. Buna karşın Fevzi Paşa Caddesi nden Haliç sahiline uzanan ve ağırlıkla tarihi dokunun yer aldığı mahalleler de daha az nüfusa sahiptirler. Tablo 8. Yönetim Planı Alanı nın Nüfusu 2010 Alan İlçe Mahalle Adı Nüfus Tarihi Yarımada Fatih İlçesi İlçe Bütünü Sur dışında kalan Yönetim Planı Alanı Bayrampaşa İlçesi Ortamahalle - Eyüp İlçesi Zeytinburnu İlçesi Defterdar Topçular - Toplam Gökalp - Merkez Efendi Maltepe - Seyitnizam Kazlıçeşme Toplam Sur dışında kalan Yönetim Planı Alanı Toplam Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı TOPLAM NÜFUS Hane büyüklüğü: 2000 yılı verilerine göre 4 kişi, 2007 yılı verilerine göre 3,2 kişi olan Tarihi Yarımada daki ortalama hane büyüklüğü Türkiye ve İstanbul değerlerinin altına seyretmektedir (İBB, 2007). Bekar nüfusun Eminönü bölgesinde yaşama eğiliminin giderek artması ve çekirdek aile oranının Fatih bölgesinde yükselmesi bu eğilimin temel nedenleridir. Yaş grupları: 2007 yılı itibariyle Tarihi Yarımada da 0 14 yaş grubu, toplam nüfusun %19 unu; 65+ yaş grubundaki nüfus ise %9 unu oluşturmaktadır (TÜİK, 2009). Çocuk nüfus oranı göçle gelen nüfusun yerleşmiş olduğu ve genelde tarihi olan semtlerde yüksektir. 65+ yaş grubunun Tarihi Yarımada ortalamasının üstüne çıktığı semtler ise eski İstanbulluların yaşadığı yine tarihi mahallelerdir. 77

94 Harita 21. Yönetim Planı Alanı nda Mahalle Nüfusları 2007 (Kaynak: TÜİK, 2007) İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI EKİM

95 Göç: 2000 yılı verilerine göre Eminönü bölgesinde toplam nüfusun büyük çoğunluğunu (%60) İstanbul dışında doğanlar oluşturmaktadır (DİE, 2000). İstanbul un ilk konut bölgesi olmasına karşın Fatih bölgesinde ise Memleketiniz neresidir? sorusuna nüfusun %26 sı İstanbul cevabını vermiştir (GENAR, 2002). Bölgenin en yoğun göç aldığı iller Karadeniz ve İç Anadolu Bölgesi nde yer almaktadır; Trabzon (%4,9), Malatya (%4,8), Kastamonu (%4,6) ve Rize (%4,5). Fatih bölgesi %74,1 oranında Türkiye nin hemen hemen bütün illerinden göç almaktadır. Fakat bununla birlikte oldukça yerleşik ve yerel doğma büyüme Fatihli nüfusa da sahiptir. Fatih bölgesi mahalleler düzeyinde incelendiğinde; Cerrahpaşa-Aksaray bölgesi Yalı Mahallesi 1990 lardan sonra Mardin den yoğun göç almış ve eski sakinlerin büyük çoğunluğu mahalleden ayrılmıştır. Ayrıca yasal olmayan yabancı göçmenler de bu mahallede yaşamaktadır. Zeyrek ve Cibali mahallelerinde de Sultanahmet ve Cankurtaran da olduğu gibi Doğu Anadolu dan göç almıştır. Cerrahpaşa bölgesinde Kürkçü Mahallesi bölgenin en çok göç alan mahallesidir. Şehremini- Çukurbostan bölgesi tüm canlılığına rağmen, bölgedeki evlerin küçük oluşu, konutların çok sıkışık olması, yeşil alanların yokluğu, bölgede kiraların çok yüksek olması nedeni ile eski sakinlerini kaybetmiştir. Eminönü bölgesi mahalleler düzeyinde incelendiğinde; İstanbul doğumluların yoğun olarak yaşadığı mahalleler Cankurtaran, Sultanahmet, Küçük Ayasofya, Emin Sinan, Şehsuvar Bey mahalleleridir. Divan Yolu nun kuzeyinde bulunan mahallelerin çoğu İstanbul dışında doğanların, göçle gelen nüfusun bulunduğu mahallelerdir. Eski Eminönü mahallelerinde Doğu ve Güneydoğu illerinde doğanlar önemli bir pay teşkil etmekle birlikte, eski ilçenin çoğunluğunu İç Anadolu Bölgesi nde doğanlar oluşturmaktadır. Bununla birlikte doğum yeri Batı Anadolu, Marmara, Trakya ve Akdeniz Bölgeleri olanlar ilçe içerisinde en düşük orana sahiptir. Sultanahmet-Cankurtaran mahallerinde tarihi evlerin çok küçük olması, hisseli olması ve onarımının zor ve masraflı olmasından dolayı bölgenin eski sakinleri başka bölgelere taşınmışlardır. Bu boşalan elverişsiz yapılar, 1980 lerden sonra Doğu Anadolu dan göç edenler tarafından kiralanmaya başlamıştır. Anadolu dan ilk göç edilen yer Süleymaniye olmakta ve aileler burada 6 yıla yakın bir süre kalmaktadırlar. Bölgeyi Bağcılar ve Esenler de daire alarak terk etmektedirler. Bu bölgenin bir basamak olarak kullanılması, en vasıfsız işgücünün bir süre için bölgeyi kullanarak daha sonra terk etmesi sonucunu doğurmakta ve bölge daima en vasıfsız ve en yoksul kesimin barınma ve çalışma ihtiyacına hitap eder bir hal almaktadır. Son yıllarda Eminönü ne ve Fatih e göçün hızı kesilmiş, sadece ailelerin çağırması ile tek tük göç faaliyetleri yaşanmıştır. İlçenin tercih edilmesi, ağırlıklı olarak merkezi konumundan kaynaklanmaktadır. İşe yakınlık, ulaşımın kolay olması, emniyetli bir meskûn mahal olması, insanları Fatih bölgesine yöneltmiştir. Fatih bölgesinde ikamet eden nüfus ayrıca uzun zamandan beri de İstanbul da oturmaktadır yıldır İstanbul da oturanların oranı %13,2 iken, yıldır İstanbul da oturanların oranı %9,4, 16 yıl ve üzeri oran ise %76,2 dir. İstihdam: Tarihi Yarımada da yaşayanların %80 i imalat, toptan ve perakende ticaret, lokanta ve oteller ve toplum hizmetleri, sosyal ve kişisel hizmetler sektörlerinde çalışmaktadırlar (DİE, 2000). Eminönü bölgesindeki mahallelerde yaşayanlarda bu değer %40 ile toptan ve perakende ticaret, lokanta ve oteller sektöründe yoğunlaşırken; Fatih bölgesinde oturanların %28 i imalat sektöründedir. 79

96 Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı Sosyal Yapı Özellikleri Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı nda kısmen İstanbul doğumlu bir nüfus grubu yaşamaktadır. Turizm amaçlı işyerlerinin çevresindeki az sayıda kalan konut alanlarından oluşan Cankurtaran Mahallesi nde yerleşik nüfusun bir kısmını dar gelirli Romanlar oluşturmaktadır. İç Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgesi nden gelen göçmen nüfusun bulunduğu Küçük Ayasofya Mahallesi nde ise orta gelir ve alt-orta gelir grubuna mensup aileler yaşamaktadır. Sultanahmet Mahallesi nde yaşayanların çoğunluğu çevredeki küçük ölçekli ticarethaneleri işleten ya da orada çalışanlardır. Bölgedeki sivil kültür varlıklarının küçük ve çok hisseli olması; onarımının zor ve masraflı olması nedeniyle, semtin eski sakinleri başka yerlere göç ederken, bu binalar ya turizm işlevine dönüşmekte ya da birden fazla aile tarafından kullanılmaya başlanmaktadır. Bölgede yaşayan nüfusun hane halkı büyüklüğünün ve okuma-yazma bilmeyen oranının Tarihi Yarımada ortalamalarının üzerinde olması bu nedenledir (İMP/BİMTAŞ ). Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı Sosyal Yapı Özellikleri Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nda yaşayan eski ve köklü aileler tarihi konutlarını 20. yüzyıl başından itibaren yavaş yavaş terk etmişler ve yerlerini göçle gelen kırsal kökenli nüfusa bırakmışlardır. Bölgedeki hane halkı büyüklüğü Tarihi Yarımada ortalama hane halkı büyüklüğünün üzerindedir (İBB, 2007). Nüfusun çoğunluğunu erkekler oluşturmaktadır (oranın %70 e kadar çıktığı mahalleler bulunmaktadır) (TÜİK, 2008). Yaşlı nüfusun düşük oranda bulunduğu bölgede, genç ve orta yaş grubu Tarihi Yarımada ortalamasının üzerinde (%20 ve %71) bir orana sahiptir (TÜİK, 2009). Bölgede ticaretin yoğun olduğu alanlarda geçici iş bulunabilmesi, yürüme mesafesinde iş arayan kiracılar için çekici bir faktör niteliğindedir. Bölgeye gelenler, bölgeyi bir basamak olarak kullanmakta ve bu durum en vasıfsız işgücünün bir süre için bölgeyi kullanarak daha sonra terk etmesiyle sonuçlanmaktadır. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı Sosyal Yapı Özellikleri Yönetim Planı Alanı nda yüksek nüfusa sahip bölgelerden biri olan Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nda genelde çok çocuklu ve geniş aileler yaşamaktadır. Bölgedeki hane halkı büyüklüğü ve 0 14 yaş grubu oranı Tarihi Yarımada ortalamalarının üzerindedir. Alan da okuma yazma bilen oranının Tarihi Yarımada ortalamasının üzerinde olmasına karşın eğitim düzeyleri ağırlıkla ilköğretimdir (TÜİK, 2009). Bölgede yaşayan nüfus ağırlıkla Karadeniz ve Doğu Anadolu kökenlidir, daha uzun süredir burada oturmaları ve ailelerin tercih ettiği bir bölge olmasıyla Süleymaniye deki sosyal yapıdan farklılaşmaktadır (İMP/BİMTAŞ ). Kara Surları Dünya Miras Alanı Sosyal Yapı Özellikleri Kara Surları Dünya Miras Alanı nın kuzey kesiminde tarihi dokuya sahip ve nüfuslu mahalleler yer almaktadır (TÜİK, 2007). Güney kesimlerinde ise tarihi doku karakteri giderek zayıflamakta ve yerini 4 5 katlı apartmanlara bırakmakta ve bu nedenle de mahalle nüfusları büyümektedir. Ortalama hane halkı büyüklüğü Kara Surları boyunca Tarihi Yarımada ortalamasının üzerinde değerlere sahiptir (İBB, 2007). Sur bandının kuzey ve güney uçlarındaki mahallelerde okuma-yazma bilmeyen oranı Tarihi Yarımada ortalamasının üzerine çıkmaktadır (TÜİK, 2009). Orta kesimlerdeki mahallelerde ise eğitim seviyesi daha yüksektir. Bölgede genelde Doğu Anadolu Bölgesi nden ve Karadeniz Bölgesi nden gelenler yaşamaktadır. Bölgedeki sorunların başında 80

97 yoksulluk gelmektedir. Bu durum kuzeydeki mahallelere doğru gittikçe artmaktadır (İMP/BİMTAŞ ) Ekonomik Yapı Ticaret ve Hizmet Sektörü: İstanbul da geçmişten günümüze ticaretin merkezi konumundaki Eminönü, Kapalı Çarşı, Hanlar Bölgesi ve çevresi başta olmak üzere Tarihi Yarımada hem kentsel hem de bölgesel ölçekte önemli ticaret ve hizmet bölgesidir. Alan daki ekonomik yapıyı toptan ve perakende ticaret, konaklama ve yeme içme hizmetleri, otomobil ve elektrikli eşya onarımı, gayrimenkul kiralama ve sosyal hizmet faaliyetleri şekillendirmektedir. Birim sayısı açısından Eminönü bölgesinde toptan ve perakende ticaret (%1,4); motorlu taşıt, eşya onarımı; Fatih bölgesinde de gayrimenkul, kiralama (%1,5) ve sağlık işleri ile sosyal hizmetler yığılma göstermektedir. Eminönü bölgesinde birim sayısı açısından tekstil ve deri ürünleri %48 lik payla en büyük ticaret faaliyetidir. Bu sektörü değerli eşya ve ev tekstili (%9) ve hediyelik eşya ticareti (%8) alt sektörleri takip etmektedir. Fatih bölgesinde de tekstil ve deri ürünleri %13 lük payla en büyük paya sahiptir. Mali müşavirlik, hukuk, mimarlık mühendislik sektörü ise %12 lik payla ikinci sırada yer almaktadır. Eminönü bölgesi ile karşılaştırıldığında Fatih bölgesinde hizmetler sektörü oranlarının daha yüksek olduğunu söylemek mümkündür. Küçük İmalat Sektörü: Tarihi Yarımada da imalat sektörü de Eminönü bölgesinde yoğunlaşmaktadır. Ticaret ve hizmet sektörleri ile birlikte yaşayan imalat sektörü, daha çok küçük ölçekli firmalardan oluşmaktadır. Küçük imalat ve depolama alanları Eminönü bölgesinde Süleymaniye, Hanlar Bölgesi ve Gedikpaşa da yoğunlaşmaktadır. Eminönü bölgesindeki imalat birimlerinin sektörel dağılımında mücevherat ve mobilya %32,4; ayakkabı, çanta ve diğer deri ürünleri %29,3 ile hakim sektörlerdir. Bu sektörleri daha düşük oranlarla; matbaacılar ve tekstil ürünleri imalatı takip etmektedir. Fatih bölgesi imalat birimlerinin alt sektörlere dağılımında ise otomotiv servis onarım ve yedek parça imalatı (%26) ve tekstil ürünleri imalatı (%22) ilk grupta yer almaktadırlar. Fatih bölgesinde Eminönü bölgesine benzer bir yoğunluk gözlenmemekle birlikte noktasal alanlarda küçük çaplı imalat alanlarına rastlanmaktadır. İmalat sanayinde çalışanların %90 ı Eminönü bölgesinde, %10 u Fatih bölgesinde çalışmaktadırlar. Turizm Sektörü: İstanbul, turizm sektöründe Türkiye içinde önemli bir konuma sahiptir. İstanbul un Türkiye turizmine yaptığı katkı ülkenin toplam turizm gelirinin yaklaşık %27 sine denk gelmektedir. İstanbul Türkiye içerisinde her dönem turistler için bir çekim merkezi olurken son 10 yılda İstanbul a gelen yabancı turist sayısında sürekli bir artış yaşanmıştır (İTO, 2008). İstanbul a gelen turistlerin geliş amaçları arasındaki en büyük payı %30 luk bir oranla gezi-kültür-eğlence-spor amaçlı ziyaretler oluşturmaktadır. İstanbul içerisinde turizm sektörünün ana çekirdeği ise İstanbul Tarihi Yarımada dır. Yarımada nın sahip olduğu tarihi ve kültürel zenginlik, İstanbul a gelen turistlerde burada konaklama talebini doğurmakta ve bu nedenle Alan da otel ve lokantalar yoğunlaşmaktadır. İstanbul da 2009 yılı verilerine göre Bakanlık belgeli 368 konaklama tesisinde toplam yatak kapasitesi bulunmaktadır. Tarihi Yarımada da da ise bu rakam 182 tesiste yataktır. İstanbul daki toplam tesislerin yaklaşık %39 u, yatak sayısının ise %34 ü Tarihi Yarımada da yer almaktadır. İstanbul daki bir, iki ve üç yıldızlı oteller ile bu otellerdeki yatak sayılarının yarısından fazlasının Tarihi Yarımada da yer alması, buna karşın dört ve beş yıldızlı otellerin İstanbul içindeki paylarının düşük olması bölgedeki tesis altyapısının karakterinin küçük ölçekli işletmeler olduğunu göstermektedir (Tablo 9). 81

98 Tablo 9. Tarihi Yarımada Turizm İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri İstanbul Tarihi Yarımada Tarihi Yarımada'nın İstanbul İçindeki Payı Tesis Sayısı Yatak Sayısı Tesis Sayısı Yatak Sayısı Tesis Sayısı Yatak Sayısı Özel Tesis %53,73 %51,09 Butik Otel %20,00 %28,45 Beş Yıldızlı Otel %11,76 %8,96 Dört Yıldızlı Otel %40,00 %36,09 Üç Yıldızlı Otel %55,32 %57,26 Bir ve İki Yıldızlı Otel %67,82 %69,82 Diğerleri %0,00 %0,00 Toplam %49,46 %33,98 Kaynak: İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2009 İstanbul Tarihi Yarımada da yer alan 34 adet 4 ve 5 yıldızlı konaklama tesisi Ordu Caddesi, Millet Caddesi ve Vatan Caddesi gibi genelde bölgenin ana ulaşım arterleri üzerinde yer seçmişlerdir. Ayrıca Sultanahmet, Cankurtaran semtleri de 4 ve 5 yıldızlı tesislerin tercih ettikleri bölgelerdir. Bu semtler aynı zamanda bir, iki ve üç yıldızlı oteller ile pansiyonların yer aldığı ve aynı zamanda restoran, turistik eşya satışı gibi işlevlerin yoğunlaştığı bölgelerdir. Geçmiş yıllarda da otellerin yer aldığı Laleli ve Sirkeci semtlerinde de yeniden konaklama yatırımları yer almaya başlamıştır. Tarihi Yarımada da Türkiye ve İstanbul için önem taşıyan çok sayıda müze bulunmaktadır. Yıllara göre müzelerin ziyaretçi sayılarına bakıldığında Topkapı Sarayı Müzesi nin ziyaretçi sayısının en fazla olduğu görülmektedir. Bunu sırasıyla Aya Sofya Müzesi, Yerebatan Sarnıcı ve Müzesi, Kariye Müzesi ve Arkeoloji Müzeleri izlemektedir. Bunun yanında, Tarihi Yarımada da çok sayıda özel müze de faaliyet göstermektedir. Bunların arasında Basın Müzesi, Rezzan Has Müzesi, Cumhuriyet Eğitim Müzesi sayılabilir (Tablo 10). 82

99 Tablo 10. Tarihi Yarımada da Yer Alan Müzeler ve Ziyaretçi Sayıları Müzenin Adı Ziyaretçi Sayısı Bağlı Olduğu Kurum Topkapı Sarayı Müzesi T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Aya İrini Müzesi T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Arkeoloji Müzeleri T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Aya Sofya Müzesi T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yerebatan Sarnıcı ve Müzesi İBB Kültür A.Ş Türk İslam Eserleri Müzesi T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kariye Müzesi T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Karikatür ve Mizah Müzesi İBB Kütüphaneler ve Müzeler Müd. İtfaiye Müzesi İBB Kütüphaneler ve Müzeler Müd. Mozaik Müzesi T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Fethiye Müzesi T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı İslam Bilim Ve Teknoloji Tarihi Müzesi T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Panorama 1453 Fetih Müzesi İBB Kültür A.Ş Türk El Halıları Satış ve Sergi Müzesi Vakıflar Genel Müd. Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi Vakıflar Genel Müd. Türk İnşaat ve Sanat Eserleri Müzesi Vakıflar Genel Müd. Kilim ve Düz Dokuma Yaygılar Müzesi Vakıflar Genel Müd. Dede Efendi Evi Özel/Vakıf Tanzimat Müzesi Diğer Kamu Kurumları Sağlık Müzesi İstanbul Sağlık Müdürlüğü Basın Müzesi Özel/Gazeteciler Cemiyeti Büyük Postane ve PTT Müzesi T.C. Ulaştırma Bakanlığı Sirkeci Garı TCDD İstanbul Demiryolu Müzesi T.C. Ulaştırma Bakanlığı Yahya Kemal Müzesi Özel/İş Bankası Zooloji Müzesi İstanbul Üniversitesi Yedikule (Hisarı) Müzesi T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı İmrahor İlyas Bey Cami Müzesi T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Cumhuriyet Eğitim Müzesi Özel Dimitri Kantemir Müzesi Özel İstanbul Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıp Tarihi Müzesi Üniversite Rezzan Has Müzesi Üniversite Türkiye İş Bankası Müzesi Özel/İş Bankası Kaynak: İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, İBB Kültür AŞ., İstanbul 2010 Kültür Mirası ve Kültür Ekonomisi Envanteri Araştırması Verileri,

100 1.8. Alan ın Erişilebilirliği ve Ulaşım Yönetim Planı Alanı, konumu, coğrafyası ve tarihinden gelen özellikleri nedeniyle, karayolu, demiryolu, denizyolu sistemlerinin tümünü bünyesinde barındırmaktadır. Bu durum bir taraftan Yönetim Planı Alanı nı kolay ulaşılabilir yapmakta, fakat diğer taraftan İstanbul un trafik yükünün önemli bir bölümünün üzerinden transit olarak geçmesine neden olmaktadır (Harita 22). Alan ın erişilebilirliği ve ulaşımı bölümü karayolu ulaşımı, demiryolu ve raylı sistemler, deniz yolları ve transit ulaşım/aktarma noktaları alt başlıklarında incelenmektedir Karayolu Ulaşımı İstanbul un tüm çevre yolları ve bağlantıları, Tarihi Yarımada nın kent merkezi fonksiyonundan ötürü, Alan ı besleyecek şekilde gelişmiştir. Tüm kenti doğu-batı istikametinde kat ederek İstanbul Boğazı nı ve Haliç i geçen D-100 ulaşım koridoru Alan ın batısında yer almaktadır. D-100 ün bağlantı yolları, Alan a, Vatan, Millet, Fevzi Paşa Caddeleri ile giriş yapmakta ve bu yollar Aksaray ve Saraçhane de oluşan kavşaklar ile son bulmaktadır. Bu kavşaklardan Taksim, Beyazıt ve Yenikapı yönüne dağılan ulaşım ağı ve bu yollara eklenen sahil yolları Tarihi Yarımada daki karayolu ağının ana omurgasını oluşturmaktadır. Yönetim Planı Alanı ndaki 2. ve 3. derece yollar ise Alan ın topografik yapısından ötürü doğu-batı aksındaki platolarda doğrusal olarak, Marmara Denizi ve Haliç kıyılarından sırtlara uzanan yamaçlarda ise organik yapıda biçimlenmektedir. Alan daki eski sokak dokusunun korunduğu bölgeler, Dünya Miras Alanları ve Tarihi Yarımada nın karakteristik özelliklerini taşıyan Fener, Balat, Hanlar Bölgesi, Cibali, Silivrikapı, Mevlanakapı, Yedikule, Samatya, Gedikpaşa ve Kumkapı semtlerindedir. Alan içinde yaya yolu olarak kullanılan yollar ise, genelde planlı yaya güzergâhları olmayıp, genellikle topografyanın çok eğimli olduğu bölgelerde kendiliğinden oluşmuş dar sokaklar ile merdivenlerdir. Alan içindeki meydanlar, tarihsel gelişim sürecinde en önemli ulaşım aksı olan Divanyolu Caddesi (Mese Yolu) üzerinde yer almaktadırlar. İstanbul un en eski meydanı, Tarihi Yarımada nın ilk yönetim merkezi olan Sarayburnu ile Sultanahmet arasında kalan Hippodrom dur (At Meydanı). Tarihi Yarımada nın siluetini oluşturan, Roma ve Osmanlı dönemlerine ait birçok kültür varlığının bulunduğu Hipodrom, Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı içinde yer almaktadır. İstanbul Üniversitesi Merkez Kampusu, Beyazıt Camii Külliyesi ve Divan Yolu nun sınırladığı Beyazıt Meydanı, Tarihi Yarımada nın karakteristik yapısının izlerinin görüldüğü önemli bir alandır. Çemberlitaş Meydanı nın sınırları, Divanyolu Caddesi ile Atik Ali Paşa Camii ve Nur-u Osmaniye Camii Külliyesi nden oluşmaktadır. Halihazırda alanın açık otopark olarak kullanılması sebebiyle meydan fonksiyonunu büyük ölçüde yitirmiştir. Aksaray Meydanı, bir ulaşım kavşağına dönüşerek meydan karakterini tamamen kaybetmiştir. Eminönü Meydanı da ulaşım bağlantılarının artması sebebiyle meydan fonksiyonlarını kısmen yitirmekle birlikte Yeni Camii ve Mısır Çarşısı arasındaki alan yaya karakterini korumaktadır. Alan içinde büyük meydanlar dışında, mahalle ölçeğinde küçük meydancıklardan da söz etmek mümkündür. Bu meydanlar, Cankurtaran Meydanı, Vefa Meydanı, Topkapı Kaleiçi Meydanı, Zeyrek Meydanı, Sultan Hamam Meydanı, Kumkapı Meydanı, Samatya Meydanıdır (Hamamcıoğlu, 2009). Alan sınırları içerisindeki toplam araçlık kapasiteye sahip olan otoparklar, 20 adedi kapalı, 229 adedi açık olmak üzere toplam 249 adettir. Alan daki otoparklar kapasite olarak İstanbul genelinin %18 ini; sayı olarak ise %28 ini oluşturmaktadırlar. 84

101 Harita 22. Yönetim Planı Alanı ndaki Mevcut Ulaşım Sistemi (Kaynak: İBB, 2010a) İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI EKİM

102 Demiryolu ve Raylı Sistemler Alan daki mevcut raylı sistemler Tarihi Yarımada nın üstlenmiş olduğu merkez fonksiyonlardan ötürü, Tarihi Yarımada odaklı gelişmiştir. Alan daki mevcut raylı sistemlerin başlayıp devam ettiği güzergahlar kentin gelişim sürecinde önemli rol oynayan ana ulaşım akslarını takip etmektedir. Söz konusu hatlar, kentin topografik yapısına uygun olarak sırt bölgeleriyle ile eğim yüzdesinin düşük olduğu Marmara sahiline paralel olarak geçirilmiştir (Harita 23). Alan daki en eski ve önemli raylı sistem olan Sirkeci-Halkalı arasında hizmet veren ve 18 istasyondan oluşan banliyö hattı, Alan ın Avrupa Yakası ndaki diğer yerleşim alanlarıyla lineer bağlantısını kuran en önemli güzergâhtır. Tarihi Sirkeci Garı ndan başlayan demiryolu hattı, Sur-i Sultani yi geçerek Zeytinburnu üzerinden İstanbul un batı yakasını kat etmekte ve oradan da Trakya üzerinden Avrupa ya bağlanmaktadır. Alan içindeki ikinci raylı sistem hattı, Atatürk Havalimanı ve Esenler Merkez Otogarı nın Tarihi Yarımada yla ve diğer yerleşimlerle erişimini sağlayan Aksaray-Havalimanı Hafif Raylı Metro Sistemi dir. Tarihi Yarımada içinde Vatan Caddesi aksını takip ederek yeraltında devam eden hat, Tarihi Yarımada nın dışında yüzeye çıkarak havalimanına ulaşmaktadır. Alan daki üçüncü raylı sistem Zeytinburnu ile Kabataş arasında hizmet veren cadde tramvayıdır. Galata Köprüsü nü geçerek Tarihi Yarımada ya ulaşan hat, Divan Yolu Caddesi ni takip ederek Aksaray a erişmektedir. Aksaray dan sonra Millet Caddesi güzergahını takip eden hat, Tampon Bölge de diğer sistemle birleşmektedir Deniz Yolları İstanbul un deniz yolu ulaşım ağı diğer ulaşım sistemlerinde olduğu gibi Tarihi Yarımada odaklı gelişmiştir. Deniz yolu ulaşımının odak noktaları Marmara Denizi kıyısında Yenikapı ile Haliç kıyısında Eminönü iskele ve limanlarıdır. Eminönü bölgesindeki iskeleler metropol ölçeğinde kente hizmet veren diğer deniz yolu sistemlerinin parçasıdır. Sarayburnu ndaki limandan ise kentin bölgesel ve ulusal ölçekte hizmet veren feribot seferleri yapılmaktadır. Eminönü iskele alanı, Sirkeci Garı ve otobüs durakları önemli bir ulaşım transfer merkezidir. Bu noktadan metropolün bütün önemli merkezlerine kara, deniz ve demiryolu ile ulaşmak mümkündür. Mevcutta karayolu ve banliyö hattı ile bütünleşebilen iskeleler, Marmaray, Şişhane-Yenikapı Metro Hattı ve Aksaray-Yenikapı Hafif Raylı Hattı nın hizmete girmesiyle birlikte kullanıma açılacak olan Yenikapı Transfer Merkezi ile daha etkin bir şekilde hizmet verebileceklerdir. Fener, Balat, Ayvansaray tarihi iskelelerinde yapılan yeni düzenlemelerle, Tarihi Yarımada nın Haliç in diğer yakasındaki Sütlüce ve Hasköy iskeleleriyle ilişkileri artmakta, Eminönü ve Karaköy bağlantıları gelişmektedir. 86

103 Harita 23. Alan daki mevcut ve inşaat halindeki raylı sistemler (Kaynak: İBB, 2010a) İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI EKİM

104 1.8.4.Transit Ulaşım / Aktarma Noktaları Tarihsel gelişim süreci boyunca Tarihi Yarımada odaklı olan ve günümüzde metropol ölçeğinde hizmet veren farklı ulaşım türlerinin aktarma noktaları Yönetim Planı Alanı nda yer almaktadır. Metropoliten ölçekte hizmet veren kentsel donatıların bir bölümünün yer aldığı Tarihi Yarımada nın çevre yerleşim alanlarına bağlanmasını sağlayan toplu taşıma hatlarının iyi organize edilmesi gerekmektedir. Bu transfer noktalarının en önemlisi olan Yenikapı bölgesi; önümüzdeki beş yıl içinde Levent-Yenikapı metrosunun, banliyö hattının, deniz otobüslerinin, İETT otobüslerinin ve Marmaray ın entegre olacağı bir bölge haline gelecektir. Bu ulaşım yatırımlarından özellikle ikisi İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı nı etkileyen önemdedirler. Bunlardan birincisi Taksim-Yenikapı Metrosu ve Haliç Metro Geçiş Köprüsü dür de yapımına başlanan ve 5,2 km uzunlukta olan Taksim-Yenikapı Metrosu üzerinde 4 istasyon (Şişhane, Şehzadebaşı, Aksaray, Yenikapı) bulunmaktadır. Hattın yapımı bittiğinde 4. Levent-Taksim metrosunun Yenikapı ya bağlanması ve Tarihi Yarımada daki lastik tekerlekli araç trafiğini azaltması hedeflenmektedir yılından itibaren köprünün Haliç silueti üzerinde yaratacağı olumsuz etkilere yer verilen UNESCO DMK kararlarının sonuncusunda da (2011 yılı Paris toplantısında) konu, Dünya Mirası Kültür Varlıklarının Etki Değerlendirmesi kapsamında değerlendirilmektedir. Köprünün varlığın üstün evrensel değerine vereceği zarar ve bu konuda duyulan endişe DMK kararında dile getirilmektedir (Bkz: Ek-5). İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı nı etkileyen ikinci önemli ulaşım yatırımı ise Avrasya Tüneli Projesi dir. Proje sadece küçük boyutlu lastik tekerlekli araçların geçişine izin vermekte ve Marmara Denizi ni tüp ile geçerek Doğu ve Batı yakalarını birbirine bağlamaktadır. Yap-işlet-devret modeliyle yapımı ihale edilen proje toplam 14,6 km dir. Projenin önemli bir bölümü, Tarihi Yarımada nın güney kıyı yolu olan ve Marmara Denizi yle temasını sağlayan Kennedy Caddesi ni genişleterek kullanmaktadır. Tarihi Yarımada ya giriş yaptığı nokta Topkapı Sarayı nın etekleridir ve kentin kültürel mirası açısından tartışmasız en önemli noktasıdır. Tarihi Yarımada ya özel araç trafiğini çekmesi nedeniyle eleştirilen ve İstanbul un üst ölçekli planlarında öngörülmeyen bu proje, UNESCO DMK kararlarında da yer almaktadır (Bkz: Ek-5) Alan daki Planlama Kararları İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı kararlarını etkileyecek iki temel plan bulunmaktadır yılı onaylı 1/ Ölçekli İstanbul İl Çevre Düzeni Planı ve 2011 yılında onaylanan Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı kararları bulunmaktadır İstanbul İl Çevre Düzeni Planı Kararları 2009 yılında onaylanmış olan 1/ İstanbul İl Çevre Düzeni Planı nda (Harita 24) tarihsel ve kültürel açıdan önem taşıyan alanlarda, çevresel, ekonomik ve toplumsal sürdürülebilirlik çerçevesinde tarihsel-kültürel değerlere duyarlı gelişmenin sağlanması hedeflenmekte ve bu yönde Tarihi Yarımada ya yönelik aşağıdaki stratejiler oluşturulmaktadır: İstanbul un sahip olduğu tarihi ve kültürel dokusu, evrensel kimliği, peyzajı, kentin simgeleri ve siluetini korumaya yönelik çalışmaların yapılması, Tarihi Yarımada ve Boğaziçi üzerindeki kentsel gelişme baskısının, kentin doğu ve batı yönünde kademeli-lineer gelişmesi sağlanarak engellenmesi, İstanbul un geleneksel kent dokusunun; sanayi, imalat, depolama gibi tarihi dokuyla uyumlu olmayan tahrip edici fonksiyonlardan arındırılması, Öncelikle Tarihi Yarımada olmak üzere kentin tarihi dokularında lastik tekerlekli araç trafiğinin azaltılması, yaya ulaşım akslarının oluşturulması. 88

105 Diğer yandan, yine Plan hedefleri arasında yer alan Yaşam kalitesini yükseltmek hedefi doğrultusunda, yerleşim alanlarında mekansal kaliteyi yükseltmek üzere oluşturulan stratejiler, Tarihi Yarımada daki konut alanları açısından önem taşımaktadır: Tarihi konut alanlarının; doku, fonksiyon ve özgün özellikleri korunarak sıhhileştirilmesi, Konut alanlarının fiziki dönüşüm sürecine sosyal boyutun kazandırılması. Belirlenen stratejiler doğrultusunda, Tarihi Yarımada ya yönelik olarak geliştirilen plan kararları ise aşağıdaki gibidir: Tarihi Yarımada nın sahip olduğu geleneksel merkez işlevini ve canlılığını kaybetmemesi amacıyla karma kullanımlı konut, turizm, idari tesis ve geleneksel ticaret alanları Plan da Geleneksel Merkez olarak gösterilmiştir. Plan da İstanbul un sahip olduğu en büyük potansiyelin kültür ve turizm potansiyeli olduğu belirtilerek Tarihi Yarımada için Kültür Odaklı Turizm kararı getirilmiştir. Tarihsel mirasın bakım ve onarımının yaygınlaştırılması, restorasyon projelerinin desteklenmesi, endüstri mirası yapıların kültürel amaçlarla değerlendirilmesi, tematik müzelerin kurulması ve kültür gezi güzergahlarının oluşturulması öngörülmüştür. Haliç boyunca kültür, turizm ve rekreasyon kullanımlarının geliştirilmesi, sanayi yapıları ve tersanelerin kültür ve eğitim faaliyetlerinde kullanılması öngörülmüştür. Tarihi Yarımada nın yoğunluğunu azaltmak amacıyla bazı kentsel ve bölgesel donatı alanlarının Tarihi Yarımada nın dışına taşınması öngörülmektedir. Sit ve Koruma Alanları başlığı altında, risk altındaki tarihi yapı stokunun ve anıtların iyileştirme ve güçlendirmesine yönelik bir program oluşturulması önerilmekte; diğer yandan yapı ölçeğinde koruma yaklaşımlarının yerine ilgili kurum ve kuruluşlar ile STK ların etkin katılımıyla kültürel yaşamı ve sosyal çevreyi de esas alan doku ölçeğinde koruma yaklaşımlarının uygulanması gerektiği benimsenmektedir. Bütüncül siluet ana planının yapılması gerektiği, Tarihi Yarımada da Tehlike Altındaki Dünya Mirası (World Heritage in Danger) listesine alınma tehdidi altındaki alanlarda alt ölçekli ve detaylı çalışmalar yapılması vurgulanmaktadır. Plan ın ulaşım kararları açısından temel ilkesi ise, kent içi yolculuk taleplerinin karşılanması için, kentin gelecekteki ulaşım ağının omurgasının yüksek kapasiteli raylı toplu taşıma sistemlerine dayandırılması ve ağırlıklı olarak raylı sistem ağının oluşturulmasıdır. Bu doğrultuda; yeni karayolu bağlantıları sınırlı tutulmuş, mevcut hatların yanı sıra inşaatına başlanmış raylı sistem hatlarının da tamamlanarak, hizmet vermeye başlayacakları kabul edilmiştir. Denizyolu ulaşım sistemi ile ilgili olarak ise Plan da, şehir içi hatların özellikle raylı sistem hatları ile entegrasyonu sağlanarak toplu taşımada denizyolu taşımacılığının payının artırılması hedeflenmiştir. Denizyolu yolcu ulaşım hatları ile diğer ulaştırma sistemleri arası entegrasyon sağlandığında, deniz ulaşımını kullanacak günlük toplam yolcu sayısı da artacaktır. Planda; mevcut iskele ve balıkçı barınaklarının korunması, yeni iskele ve balıkçı barınaklarının alt ölçekli planlarda ihtiyaç doğrultusunda belirlenmesi öngörülmüştür. Mevcut ve önerilecek iskeleler toplu taşıma sistemleriyle entegre edilecektir. İstanbul kıyı bütünündeki tüm iskele ve balıkçı barınakları, Tarihi Yarımada ile Bakırköy arası sahil şeridinde yer alanlar öncelikli olmak üzere, olası afet anında ilk yardım hizmet ve tahliye amaçlı kullanılabilecek şekilde düzenlenecektir. 89

106 Harita 24. İstanbul İl Çevre Düzeni Planı (Kaynak: İBB, 2009) İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI EKİM

107 Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı Kararları İstanbul 4 Numaralı KVK Bölge Kurulu nda 11 Ağustos 2011 tarih ve 4728 sayılı karar ile onaylanan Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı nın ilgili belediyelerce onaylanması süreci devam etmektedir. Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı nın Yönetim Planı nı etkileyecek temel kararları aşağıda açıklanmaktadır. Planda kullanılan Koruma Bölgeleri ; 1995 yılında başlayan plan hazırlık sürecindeki verilerden yararlanılarak belirlenen ve bölgelerin koruma önceliklerini ifade eden bir tanımdır. Tarihi Yarımada ya ilişkin geçiş dönemi yapılaşma koşulları, sit alanı kararını takiben, 2 Ağustos 1995 tarihinde belirlenmiştir. Daha önce farklı plan onayları ve iptallerinin gerçekleştiği Tarihi Yarımada nın bütününe ait 1/5000 ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı 26 Ocak 2005 tarih ve 399 sayılı kararla; 1/1000 ölçekli koruma amaçlı uygulama imar planları ise Fatih bölgesi için aynı tarih ve 402 sayılı kararla, Eminönü bölgesi için de yine aynı tarih ve 403 sayılı kararla uygun bulunmuştur. Planların yürürlüğe girmesini takiben TMMOB Mimarlar Odası tarafından 1/5000 ölçekli Plan ın iptali istemiyle açılan dava sonucunda Tarihi Yarımada Fatih-Eminönü Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı 29 Kasım 2007 tarihinde usul yönünden iptal edilmiştir. 4 Numaralı KTVK Kurulu da 1/5000 ölçekli Plan ın iptal kararını gerekçe kabul ederek, 1/1000 ölçekli Fatih ve Eminönü bölgeleri koruma planlarını 26 Mart 2008 tarih ve 2015 sayılı kararla iptal etmiş ve 1/1000 ölçekli planların ilke, esas ve plan notlarını (şu ana kadar yapılmış olan tadilatlarıyla beraber) geçiş dönemi koruma esasları ve kullanma şartları olarak kabul etmiştir. Bunun üzerine konu tekrar mahkemeye taşınmış ve Kurul un almış olduğu bu kararın hukuka aykırı olduğu tespiti yapılarak iptal edilmiştir. Bu gelişme üzerine Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu tarafından 19 Ocak 2010 tarih ve 761 sayıyla alınan ilke kararıyla Sit alanlarına ilişkin belirlenen geçiş dönemi koruma esasları ve kullanma şartlarının veya koruma bölge kurullarınca uygun bulunduktan sonra ilgili idareler tarafından onaylanarak yürürlüğe giren 1/5000 ve 1/1000 ölçekli koruma amaçlı imar planlarının yargı kararı gereği yürütmesinin durdurulması veya iptal edilmesi durumunda, yargı kararındaki gerekçeler dikkate alınarak, ilgili koruma bölge kurulunca süresi içinde geçiş dönemi koruma esasları ve kullanma şartları belirlenmek suretiyle yeniden bir plan yapma sürecinin başlatılması gerektiğine karar verilmiştir. Bu karar üzerine Tarihi Yarımada için geçiş dönemi koşulları yeniden tanımlanmış ve koruma planı çalışmalarına başlanmıştır. 91

108 Harita 25. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı 92

109 Dünya Miras Alanları Bu alanlarda; bu Plan ve bu Plan a uygun hazırlanacak 1/1000 ölçekli koruma amaçlı uygulama imar planlarının uygulanması çerçevesinde mer i mevzuat ve ilgili yönetmelikler kapsamında uygulama yapılacağı ifade edilmiştir. Plan da gösterilen Dünya Miras Alanları; korunması gerekli kültür varlığı eserler yoğun bölgeler ile eser yoğun olmamakla birlikte, doku, siluet ve alan bütünselliği açısından bir bütün olarak korunacak bölgeler olarak tanımlanmakta ve bu bölgelerin plan notlarının 1. Derece Koruma Bölgeleri ne ilişkin hükümleri çerçevesinde değerlendirileceği belirtilmektedir. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı nda Dünya Miras Alanları nın tamamı 1. Derece Koruma Alanı olarak belirlenmiştir. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı nın koruma alanlarının türleri ve konumları Harita 26 da görülmektedir. 1. Derece Koruma Bölgeleri 1. Derece Koruma Bölgeleri; Sur-i Sultani içi (Topkapı Sarayı ve çevresi), Dünya Miras Alanları, arkeolojik alanlar, külliyeler ve yakın çevreleri, önemli anıt eserler ve yakın çevreleri, geleneksel yol dokusu-mimari karakteri ve kültürel özellikleri günümüze kadar değişmeden korunmuş kentsel alanlar, hanlar bölgesi, sarnıçlar, çukurbostanlar, Kara ve Marmara surları, tarihsel öneme sahip meydanlar, tarihi ana arterler, bu bölge ve eserler ile yakın çevrelerinin 3. boyutu ile Tarihi Yarımada silueti göz önünde bulundurularak belirlenmiştir. Plan da 1. Derece Koruma Bölgelerinde genel olarak anıt eserlerin niteliksiz eklentilerinden arındırılması, özgün sokak dokuları ve mülkiyet dokusunun korunması, anıt eserlerin ve sivil mimarlık örneklerinin yoğun olduğu alanlarda yol kotlarının mümkün olduğunca özgün seviyesine çekilmesi öngörülmektedir. 1. Derece Koruma Bölgelerinde sosyalkültürel-geleneksel doku özelliklerini zedeleyici fiziksel yapılaşmaların gerçekleştirilemeyeceği, teknik altyapı uygulamaları yapılamayacağı belirtilmektedir. Bu bölgelerdeki kentsel müdahalelerin ve yeni yapılanmaların Kurul un denetiminde ve kentsel tasarım projeleri kapsamında gerçekleştirilmesi koşulu getirilmektedir. 2. Derece Koruma Bölgeleri Plan da 2. Derece Koruma Bölgeleri; geleneksel yol dokusu, mimari karakteri ve kültürel özelliklerini günümüze kadar kısmen korumuş kentsel alanlar, doğal niteliğini korumuş bostan alanları ile Dünya Miras Alanları nı bütünleyen alanlardır. 1. Derece Koruma Bölgelerinin yakın çevreleri, önemli anıt eserlerin yakın çevreleri ile meydanlar, Tarihi Yarımada silueti de göz önünde bulundurularak belirlenmiştir. Bu alanlarda, kentsel tasarım projelerinin hazırlanacağı, orijinal yüksekliklerin korunacağı, yol genişliklerine olabildiğince müdahale edilmeyeceği, meydanlarda yaya ağırlıklı ulaşım çözümlerinin geliştirileceği ilkeleri kabul edilmiştir. 93

110 Harita 26. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı Koruma Bölgeleri İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI EKİM

111 Ulaşım Kararları Tarihi Yarımada Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı ulaşım kararlarında İstanbul a hizmet eden tarihi ana omurgaya (Divanyolu/Mese) uyulmuştur. Sultanahmet ten başlayan Divanyolu, Beyazıt Meydanı ndan sonra ikiye ayrılan ve Edirnekapı ya uzanan Fevzipaşa Caddesi ile Aksaray a uzanan Ordu Caddesi ve Cerrahpaşa Caddeleri, Arkadius Sütunu ndan sonra ikiye ayrılıp biri Altın Kapı ya uzanan İmrahor İlyasbey Caddesi ve diğeri Silivrikapı ya uzanan Silivrikapı Caddeleri Plan da korunmuştur. Bölgede lastik tekerlekli araç trafiğini cazip hale getirmemek amacıyla, raylı sistem destekli yaya ağırlıklı ulaşım çözümlerine ağırlık verilerek, taşıt trafiğini özendirici kararlardan kaçınılmıştır. Suriçi nin otopark ihtiyacı yükünün hafifletilmesi için sur dışında uygun olan yerlerde otopark alanlarının oluşturulması gibi dışsal önlemlerin yanında, Tarihi Yarımada nın olası otopark ihtiyacının karşılanması için ihtiyaç duyulan bölgelerde yeni otopark alanlarının oluşturulması öngörülmüştür. Tarihi Yarımada nın deniz ulaşımındaki payının artırılması için deniz ulaşımı destekli toplu taşıma sistemleri çözüm olarak öngörülmüştür. Eminönü - Sirkeci İskelesi, Yenikapı İskele Alanı ve Haliç İskeleleri bu doğrultuda düzenlenmesi düşünülen iskelelerdir. Tarihi Yarımada kimliğinde odak noktalarını belirleyen alanlar ile korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının yoğun olduğu bölgeler arasında yaya aksları, gezi güzergahları ve toplu taşıma sistemlerinin desteklenmesi ile meydanların ortaya çıkarılarak, Tarihi Yarımada içinde yaya kimliğinin ön plana çıkarılması öngörülmektedir. Plan da, yaya yollarına yönelik kararlar kapsamında yaya güzergahları ve yayalaştırma alanları oluşturulmuştur. Meydanlar, önemli tarihi ve dini yapıları, rekreasyon alanlarını, konut ve ticaret bölgelerini birbirlerine bağlamak amacı ile yaya güzergahları, Suriçi nin transit ve özel araç trafiğinden arındırıldıktan sonra geleneksel dokusu korunmuş kentsel alanlar ve yoğun yaya trafiğinin bulunduğu alanlarda ise yayalaştırma alanları önerilmiştir Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları ndaki Plan Kararları Bu bölümde Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı kararları Dünya Miras Alanları özelinde anlatılmaktadır. Bunun yanında, İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı nı ilgilendiren Zeytinburnu, Eyüp ve Bayrampaşa ilçelerine ilişkin plan kararları ele alınmaktadır. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı ile ilgili Plan Kararları Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı nın Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı ile ilgili plan kararlarında iki alt bölge söz konusudur (Harita 27). 1. Derece Arkeolojik Sit Alanı olan Topkapı Sarayı-Gülhane Parkı 1. Derece Koruma Bölgesi olarak yeni yapılaşmalara kapalıdır. Plan da Tarihi Yarımada Korunması Gerekli Kültür Varlıkları Envanterinde yer alan, yaşayan üst kültür katmanına ait tescilli anıt eser, sivil mimarlık örneklerinin restitüsyonu ve restorasyonunun yapılarak korunacağı, bu tür yapıların Topkapı Sarayı fonksiyonu ile bütünleştirilerek kullanılacağı belirtilmektedir. Ayrıca, Topkapı Sarayı ve yapılarının bulunduğu alanda yaşayan üst kültür katmanına ait eserin korunması için, bu eserin restitüsyon ve restorasyonuna yönelik olanlar dışında herhangi bir kazıya izin verilemeyeceği ve Topkapı Sarayı ve yapıları dışında kalan alanda, bilimsel amaçlı arkeolojik tespitlerin yapılabilmesi konusunda KVK Kurulu nun karar vereceği belirtilmektedir. 95

112 Gülhane Parkı ve Topkapı Sarayı bahçesi içinde yer alan ve Plan da gösterilmeyen Askeri Alanlar ile ilgili; mevcut korunması gerekli kültür varlıkları envanterinde yer alan yapıların korunacağı, ek yapı yapılmayacağı, askeri alan kullanımlarının tamamının veya bir kısmının kalkması halinde bu alanlarla ilgili KVK Bölge Kurulu nun uygun kararı alınarak Topkapı Sarayı ve Gülhane Parkı ile bütünleştirilerek kültür, müze, gezi ve dinlenme alanları ve yeşil alanlar olarak düzenleneceği belirtilmektedir. Sur-i Sultani dışında, Sultanahmet ve Cankurtaran bölgesi için öngörülen hakim kullanım orta yoğunluklu (500 kişi/ha) konut ve konut+konaklama alanlarıdır. Konaklama+konut alanlarında konut alanları ve ev pansiyonculuğu yanında küçük ölçekli konaklama birimleri, butik oteller, pansiyon, uluslararası sanatçı-bilim adamı misafirhaneleri, turizm acentesi, gezgin kulüpleri, kitapevi gibi hizmet birimleri, sanat evleri, kütüphane, geleneksel küçük el sanatları atölyeleri gibi kültürel birimlerin, konaklama alanlarında ise 1. sınıf konaklama tesisleri ile bu işlevler ile bütünleşen kültürel işlevlerin yer alabileceği öngörülmektedir. Anıtsal eserler ve çevresinde yer alacak yapılarla ilgili; kültür varlıkları envanterinde yer alan kültür varlıklarının orijinal irtifalarının korunacağı, eserin komşuluğundaki parseller ile görsel ve topografik etki alanında bulunan parsellerde 9.50 m nin aşılmayacağı, gerekirse altında da belirlenebileceği öngörülmektedir. Büyük Saray ve Lausos ve Antiochos Sarayları ile Aya Öfemiya Martiriyonu kalıntılarının bulunduğu alanlar, Plan da Arkeolojik Sergileme-Park Alanları olarak gösterilmektedir. Bu alanlarda yapılmış arkeolojik kazı sonrası ortaya çıkarılan kalıntıların sergilenmesi amacı ile düzenlemeler yapılacağı, aynı zamanda park ve yeşil alan olarak kullanılacağı belirtilmektedir. Mevcut kalıntıların sergilenmesi, ışıklandırılması, korunması amacı ile şeffaf, sökülüp takılabilir ögelerle sınırlandırılması ve üstlerinin kapatılması ile ilgili durumlarda KVK Kurulu nun uygun kararının alınması gerektiği açıklanmaktadır. Koruma bölgeleri başlığı altında gösterilen Turizm Merkezi Alanları için; Plan da gösterilen Barbaros Evleri ve Sultanahmet Meydanı Turizm Merkezi alanları sınırları içinde koruma amaçlı imar planı kararları ile bütünleşecek şekilde hazırlanacak koruma amaçlı planlar ilgili Bakanlıkça onanmadan uygulama yapılamayacağı belirtilmektedir. Plan da Parklar ve Dinlenme Alanları nın arkeolojik sergileme-açık hava müzesi, parklar, gezi ve dinlenme alanları, manzara parkları, seyir terasları, meydanlar, çocuk oyun alanları, açık spor alanları vb. olarak kullanılması öngörülmektedir. Bu alanların etüd edilerek yeşil dokunun korunması, peyzaj kalitesinin artırılması belirtilmektedir. Bu alanlarda yer alan tescilli sivil mimarlık örneklerinin restorasyonunun yapılarak sosyal-kültürel amaçlı kullanılması öngörülmektedir. Bu alanların düzenlemelerinde, kentsel tasarım rehberlerinde belirlenen hususlar doğrultusunda, peyzaj düzenlemeleri, uygun bitki türleri ve kent mobilyalarının kullanılması öngörülmektedir. Yaya aksları ve meydanların kentsel tasarım projeleri çerçevesinde belirlenmesi, kent mobilyaları ile zenginleştirilmesi ve tören, sergi, tema parkı kullanımlarına uygun projelendirmeler yapılması öngörülmektedir. 96

113 Harita 27. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı nda Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı Plan Kararları (Kaynak: İBB, 2010a) 97

114 Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı ile ilgili Plan Kararları Süleymaniye Camii ve Çevresi Koruma Alanı için öngörülen hakim kullanımlar Büyük Alan Kullanımı Gerektiren Kamu Kurumları ile Konut kullanımlarıdır. Kamu kurumları olarak bölgenin mevcut işlevleri doğrultusunda dini tesisler ve eğitim tesisleri tanımlanmıştır. Konut alanlarında da mevcut durum korunarak kişi/ha yoğunluklar öngörülmektedir. 1/5000 ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı ile Alan da konut kullanımını destekleyecek nitelikte park ve dinlenme alanları, sosyal kültürel tesisler ile kültürel tesisler oluşturulması öngörülmektedir (Harita 28). Plastik ve metal imalatın hakim fonksiyon olduğu bölgelerin Plan da 2. Derece Ticaret Alanı olarak düzenlenmesi öngörülmüştür. Bu alanlarda depolama faaliyeti gerektirmeyen ticaret türleri ile perakende satış, hizmet birimleri, iş hanları, üretim-pazarlama-sergileme vb. işlevler yer alabileceği belirtilmektedir. İMÇ nin özgün yapısı ve işlevi korunarak kültür-turizm amaçlı yeni kullanımlara kavuşturulabilecektir. Süleymaniye Camii nin etrafında yer alan medrese yapıları, Plan da kültürel tesis olarak tanımlanmıştır. Bu alanlar kültür merkezleri, kütüphane, müze, sergi, konferans tesisleri, bakım evleri vb. fonksiyonlar için kullanılabilecektir. Plan da Alan ın en büyük yeşil alanlarından biri olan İstanbul Üniversitesi Botanik Bahçesi nin işlevinin korunacağı ve mevcut yapılara ilave yapı yapılmayacağı belirtilmektedir. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı ile ilgili Plan Kararları Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı nda Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Koruma Alanı için öngörülen hakim kullanım orta yoğunluklu (500 kişi/ha) konut alanlarıdır. Genel olarak Alan da konut kullanımını destekleyecek nitelikte park ve dinlenme alanları, sosyal kültürel tesisler ile kültürel tesisler oluşturulması öngörülmektedir (Harita 29). Plan da Sosyal Kültürel Tesis Alanları nda, semt ölçeğinde sağlık ve sosyal yardım birimlerinin, sivil toplum örgütlerinin, meslek odalarının, kreş ve günübirlik amaçlar için kullanılacak sosyal tesis ve dinlenme alanlarının yer alabileceği belirtilmektedir. Kültürel Tesis Alanları nda ise kamu kurum ve kuruluşları, Vakıflar Genel Müdürlüğü, üniversitelere ait kültür merkezleri, halk eğitim merkezleri, mesleki-sosyal-kültürel eğitim merkezleri, kültür evleri, kütüphane, araştırma merkezi, müze, müze niteliğinde büyük türbeler, sinema-tiyatro-sergi-konser salonları yer alabileceği belirtilmektedir. Zeyrek Camii ve Çevresi Koruma Alanı nın güneyinde yer alan ve günümüzde SSK ya ait idari birimler olarak kullanılan Sedad Hakkı Eldem tasarımı olan yapıları da içeren alan, Turizm ve Kültür Alanları olarak işlevlendirilmiştir. Plan da Turizm ve Kültür Alanları, Tarihi Yarımada nın tarihi-kültürel değerlerinin sunum ve mekansal gelişimine hizmet vermek amacıyla özel ve bütüncül projelendirmeler ile geliştirilecek alanlar olarak tanımlanmıştır. Bu alanlarda nitelikli turizmkonaklama işlevlerinin, turizme hizmet verecek ticaret ve sosyal-kültürel işlevlerin yer alabileceği belirtilmiştir. 98

115 Harita 28. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı nda Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı Plan Kararları (Kaynak: İBB, 2010a) 99

116 Harita 29. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı nda Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı Plan Kararları (Kaynak: İBB, 2010a) 100

117 İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı ile ilgili Plan Kararları İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı sınırları içinde birden fazla sayıda plan bulunmaktadır. Söz konusu planlarla ilgili ayrıntılı bilgiler aşağıda verilmektedir. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı nda (Harita 30); Bizans ve Osmanlı izlerinin iç içe geçtiği İstanbul Kara Surları açısından büyük öneme sahip olan Tarihi Yarımada da katman oluşturan kültür varlıklarının birlikte korunması esası getirilmektedir. Korunması Gerekli Kültür Varlıkları Envanterinde yer alan anıt eser yapıların asli fonksiyonu ile kullanılacağı, özgün işlevin güncelliğini yitirmesi veya yok olması sebebiyle özgün işleviyle kullanılamaması durumunda ilgili mevzuat kapsamında asli fonksiyonuna en yakın çağdaş işlev verileceği kararı getirilmektedir. Plan da; Tarihi Yarımada nın siluetinin korunması için; Korunması Gerekli Kültür Varlıkları Envanterinde yer alan kültür varlıklarının orijinal yükseklikleri korunmak şartıyla, Kara Surları İç Koruma Alanı Sınırları içinde bina yüksekliği 6.50 m ile sınırlandırılmaktadır. Kara Surları İç Koruma Yeşil Alanı olarak planlanan alanda yer alan Vakıf mülkiyeti dışındaki anıtsal kültür varlıklarının, kamu eline geçtikten sonra restore edilmesi ve sosyal-kültürel amaçlı kullanılması kararı getirilmektedir. Plan da 1. Derece Koruma Bölgesi içinde değerlendirilen İstanbul Kara Surları Bölgesi için alınan kararlar şu şekildedir: Tarihi Yarımada da Haliç, Marmara ve İstanbul Kara Surları ile su hendeklerinin kayıp kısımlarında rekonstrüksiyon yoluna gidilmeksizin, bulgular değerlendirilerek kısmi bütünlemeler yapılacaktır. Marmara ve Haliç surlarına bitişik Korunması Gerekli Kültür Varlıkları Envanterinde yer alan tescilli yapılar dışındaki yapılanmalar kaldırılacak, boşalan alanlar yeşil alan olarak değerlendirilecektir. İstanbul Kara Surları su hendeklerinde kısmi arkeolojik araştırma kazısı yapılabilir. Su hendeklerinde peyzaj düzenlemesi yapılarak surlar ile bir bütün olarak korunacaktır. Sura bitişik alanlardaki 1875 tarihli haritada yer alan günümüze kadar mevcudiyetini devam ettiren bostan alanları korunacaktır. Haliç, Marmara ve İstanbul Kara Surları nın kültürel amaçlı kullanılması esastır. Sur duvarları, burçları, kapıları, su hendekleri, ilgili Koruma Kurulu nun uygun kararı alınarak, kültürel fonksiyonlara kavuşturulacak, çevresindeki yeşil alan, arkeolojik sergileme-park alanları, sergi-seyir terasları, tema parkları gibi fonksiyonlar ile bütünleştirilecektir. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı nın Zeytinburnu ilçesi sınırlarında kalan kısmında, 23 Mart 2007 onay tarihli Zeytinburnu 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı, 14 Şubat 2002 onay tarihli Zeytinburnu 767, 771 Adalar ve Çevresi Nazım İmar Planı, 5 Temmuz 2008 onay tarihli 771 Ada 12 sayılı parsele ait Mevzi Nazım İmar Planı, 16 Haziran 2009 onay tarihli İstanbul Ataköy Turizm Merkezi 1/5000 ölçekli Kazlıçeşme Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı, 05 Mayıs 2011 onay tarihli İstanbul Ataköy Turizm Merkezi Kazlıçeşme Deniz Turizmi Tesisleri 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı geçerlidir. Yine Zeytinburnu sınırları içerisinde yer alan sur tecrit alanında ise revizyonu yapılıp 12 Aralık 2010 tarihinde onaylanan 1/5000 ölçekli Sur Tecrit Alanı Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı geçerlidir (Harita 31). 101

118 Harita 30. Fatih İlçesi Kentsel Sit Alanı 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı nda İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı Plan Kararları (Kaynak: İBB, 2010a) Zeytinburnu Sur Tecrit Alanı Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı nda İstanbul Kara Surları ile Sura paralel geçen 10. Yıl Caddesi arasında kalan alan Kara Surları Yeşil Alanı olarak tanımlanmış, bu alan içerisinde yer alan özel mülkiyetlerin kamulaştırılarak kamuya açık yeşil alanlar olarak düzenlenmesi öngörülmüştür. İstanbul Kara Surları çevresinde oluşturulan yeşil alanlarla süreklilik sağlayacak biçimde alanın kuzeyinde Şehir Parkı oluşturulmuştur. Plan da, alanda mevcut olarak yer alan mezarlıklar ve Plan ile oluşturulan yeşil alanlar dışında, çeşitli kullanımlar tanımlanmıştır. Bu kullanımlar arasında yer alan turizm ve ticaret alanları ile ticaret ve hizmet alanları kapsamında 102

119 pansiyon, apart otel gibi konaklama alanları, lokanta, kafeterya gibi servis alanları, turizm acentaları, turistik eşya satışı, geleneksel el sanatları atölyeleri, perakende ticaret, finans kurumları, özel okul ve özel hastane gibi kullanımların yer alması öngörülmektedir. Plan da oluşturulan kentsel hizmet alanları kullanımı altında ise bölgesel alanda hizmet edecek kamu hizmet tesisleri, ticaret alanları ile transfer merkezlerinde ulaşım ile ilgili yapılar, otopark ve yaya alanlarının yer alması öngörülmüştür. Plan da yer alan diğer kullanımlar olan dini tesisler ve kültürel tesisler alanında dini tesis ve Türk el sanatları eğitim merkezi oluşturulacağı, tıbbi bitkiler bahçesi ve sağlık araştırmaları merkezi alanında ise tıbbi bitkileri yetiştirmeye yönelik ve sağlık araştırmaları ile ilişkili tesislerin oluşturulabileceği belirtilmiştir. Harita 31. Zeytinburnu Nazım İmar Planı ve Sur Tecrit Alanı Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı (Kaynak: İBB 2007b, İBB 2007c) 103

120 Eyüp Kentsel Sit Alanı Koruma Amaçlı Revizyon Nazım İmar Planı nın bir bölümü İstanbul Kara Surları nın kuzey kesimini kapsamaktadır. Eyüp ilçesi sınırlarında kalan bu alana yönelik planlama çalışmaları İBB tarafından yürütülmüş ve Plan 20 Aralık 2010 tarihinde onaylanmıştır. Plan da mevcut kullanımların genel olarak devam ettirildiği görülmektedir. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı nın Plan sınırları içinde yer alan kesiminde en geniş alanları mezarlıklar oluşturmaktadır. Plan hükümleri ile tarihi mezarlık alanları kentsel tasarım ve peyzaj projesi ile bakım ve sağlıklaştırması yapılacak alanlar olarak belirlenmiştir. Mezarlık alanlarının peyzaj kalitesinin artırılması ve bu alanlarda yer alan mezar taşları vb. kültür varlıklarının envanterinin çıkarılarak kayıt altına alınması hedeflenmektedir. İstanbul Kara Surları nın çevresi ise park ve dinlenme alanları olarak tanımlanmıştır. Alan da yer alan konut kullanımlarının mevcut yoğunluklarının devam ettirilmesi öngörülmektedir. Plan da genel olarak anıt eserlerin, sivil yapıların ve kentsel sit dokusunun fiziki özelliklerine olumsuz etkisi bulunmayan, görsel etkiyi ve silueti koruyan yoğunluk değerlerinin kabul edildiği belirtilmektedir. Plan politikası olarak çeşitli nedenlerle farklı fonksiyonlara dönüşerek, terk edilerek, yıkılmak suretiyle kaybedilmiş kentsel sit dokusundaki yapıların canlandırılması uygulamalarının desteklenmesi benimsenmektedir (Harita 32). Harita 32. Eyüp Kentsel Sit Alanı Koruma Amaçlı Revizyon Nazım İmar Planı (Kaynak: İBB, 2010b) 104

121 Bayrampaşa Revizyon Nazım İmar Planı nın Yönetim Planı sınırları içerisinde Tampon Bölge de kalan 3 adet parseli bulunmaktadır. 21 Mart 2003 onay tarihli 1/5000 ölçekli Bayrampaşa Revizyon Nazım İmar Planı; 14 Ocak 2005 onay tarihli tadilat planı ve İBB nin 14 Eylül 2011 tarihli meclis kararınca değişikliğe uğramıştır. Buna göre; söz konusu parsellerde açık otopark alanı, kültürel tesis alanı, ticaret + hizmet alanı ve yol alanı fonksiyonları yer almaktadır. Yapılaşma koşulları ise E: 1,5 H: Serbest olarak belirlenmiştir. Söz konusu parsellerden biri ile ilgili tadilat planı onama süreci devam etmektedir. Harita 33. Yönetim Planı Sınırları İçerisinde Tampon Bölge de yer alan 1/5000 ölçekli Bayrampaşa Revizyon Nazım İmar Planı (Kaynak: Bayrampaşa Belediyesi, İmar ve Şehircilik Müdürlüğü, 2011) 105

122 Harita 34. Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı Plan Mozaiği (Fatih, Zeytinburnu, Eyüp, Bayrampaşa ilçeleri) 106

123 1.10. Bölgeleme Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı, içinde farklı özelliklerde sit alanları olan, Marmara-Haliç Sahil Surları ve Kara Surları ile çevrelenmiş, İstanbul Dünya Miras Alanları nı da kapsayan bir sit alanıdır. Doğuda, 1. derece arkeolojik sit özelliği gösteren Topkapı Sarayı ve çevresi, kentsel ve arkeolojik sit özelliği gösteren Sultanahmet Bölgesi ile batıda, Kara Surları na kadar uzanan tarihi ve kentsel sit özelliğine sahip olan tüm alan Sur İçi İstanbul olarak tanımlanır. İç ve dış sur duvarları ile hendeklerden oluşan Kara Surları bandı Arkeolojik Park alanı, sur dışındaki Tarihi Yarımada Yönetim Planı sınırlarına kadar uzanan alan Tarihi Yarımada tarihi ve kentsel sitin koruma alanıdır. Sur İçi alanda Dünya Miras Alanları dışında, Kapalı Çarşı ve Hanlar Bölgesi, Yedikule, Küçükmustafa (Fener- Balat), Haliç ve Marmara Sahil Surları Bandı gibi birbirinden farklı özelliklerdeki bölgelerin mevcudiyeti ile Yarımada nın 19. ve 20. yüzyıldan başlayarak günümüzde de devam etmekte olan yeni yapılaşma sürecinin ortaya çıkardığı farklılıkları gösteren bir bölgeleme yapılmıştır. Dünya Miras Alanları da bu bölgelerin içinde veya komşuluğunda yer almaktadır. Bu bölgelerin Dünya Miras Alanları ile olan ilişkisi, sahip olduğu kültürel değerleri, tarihi, topoğrafik, sosyal, fonksiyonel özellikleri ile ortaya koydukları farklılıklara bağlı olarak ele alınmaları ve sorunların tespiti Tarihi Yarımada Alan Yönetimi eylem programları için bir rehber özelliği taşımaktadır yılında tanımlanan üstün evrensel değerlerle İstanbul un Tarihi Alanları başlığı ile Miras Listesi ne giren, Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı, Süleymaniye ve Çevresi Dünya Miras Alanı, Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı, İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı Yönetim Planı kapsamında ayrı ayrı ele alınmıştır. Bu alanların dışında bugüne kadar yapılmış olan envanterlere göre kültürel varlıklarının yoğunlaştığı diğer bölgeler, Küçük Mustafa Paşa (Fener-Balat), Hanlar Bölgesi-Kapalı Çarşı, Yedikule ve Sahil Surları Bandı ile İstanbul Siluetini oluşturan, topoğrafyasını vurgulayacak şekilde inşa edilmiş olan anıtsal yapıların çoğunlukla yeraldığı tepe bölgeleridir (Harita 35). 107

124 Harita 35. Yönetim Planı Alanı Bölgeleme Paftası İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI EKİM

125 1. Yedikule Bölgesi Bölgenin Tanımı: Tarihi Yarımada nın güneybatısında İstanbul un Kara ve Deniz Sur kapılarına bağlı olarak gelişen yol dokusu üzerinde, deniz ve kara surları arasında bir kıyı yerleşimi özelliğinde, çoğunlukla ahşap, kagir özgün geleneksel dokuya sahip bölgedir. Bölge adını Kara Surları üzerindeki Altın Kapı nın yer aldığı Bizans ve Osmanlı döneminde yapılmış olan Yedikule Surları ndan almaktadır. Geleneksel sokak dokusu üzerinde, ahşap-kâgir kültür varlıklarının yoğun olduğu akslar (Yedikule Bucak, Kuyulu Bakkal, Genç Ağa, İmam Aşir, İç Kalpakçı, Hacı Hüseyin Ağa Sokakları, Narlı Kapı Çıkmazı gibi), gelenksel doku üzerinde üç katı aşmayan betonarme yapılar da mevcuttur. Cami ve kilise ağırlıklı dini yapılar arasında bölgenin en önemli anıt eseri kalıntı halindeki İmrahor İlyas Bey Camii dir. Bölge içinde Mese nin güney kolu yer almakta olup bu aks günümüzde İmrahor İlyas Bey Caddesi dir. Yoğun konut alanlarına sahip ve yerleşik nüfusun yaşadığı bölgede, kültür varlıklarının korunması ile bütünleştirilmiş, sürdürülebilir sosyal ve ekonomik boyutu da olan bir koruma, sağlıklaştırma yaklaşımının yeterli düzeyde olmaması, ahşap binaların toplu bir doku oluşturduğu alanlarda sokakların darlığı sebebiyle ulaşılabilirliğin kısıtlı olması, strüktürel olarak yıpranmış olan kültür varlıklarının depreme dayanıksız olması ve yaya ulaşımı düzenlemelerinin yetersiz olması bölgenin başlıca sorunlarını oluşturmaktadır. Mülk sahipleri tarafından terk edilmiş ve köhnemekte olan binalara göçle gelen yoksul nüfusun yerleşmesi, bu alanı bir atlama taşı olarak görmeleri, benimsememeleri sonucunda bu durumun getirdiği sosyal, kültürel, ekonomik, eğitim ve koruma gibi sosyal ve kültürel ağırlıklı sorunlar mevcuttur. Fotoğraf 7. Yedikule Bölgesi 2. Samatya Bölgesi Bölgenin Tanımı: İstanbul Sur Kapıları çevrelerinde gelişen geleneksel konut alanı iken sonrasında özgün yol dokusu üzerinde gelişen yüksek katlı betonarme yapıları barındıran ve yoğun yerleşik nüfusa sahip olan bir bölgedir. 109

126 Bölgede geleneksel doku oldukça bozulmuştur. Seyrek dağılımlı anıtsal yapılar, tekke, türbe, mescid, sıbyan mektebi, hamam, çeşmeler, kâgir-ahşap bitişik nizam sivil mimari örnekleri ile dini merkez özelliği oluşturan cami ve kiliseleri mevcuttur. Bunların başlıcaları, Sümbül Efendi Cami ve Külliyesi, Ermeni ve Rum kiliseleri manastırlarıdır. Bölge içinde Mese nin güney kolunun bir bölümü yer almakta olup bu günümüzde İmrahor İlyas Bey Caddesi dir. Bizans ve Osmanlı dönemlerinde olduğu gibi günümüzde de şehrin yoksul ve orta halli kesiminin yoğun olarak ikamet ettiği bölgede yoğun olarak ilköğretim eğitim yapıları bulunmaktadır. Batıda İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanına komşudur. Yerleşik nüfus için donatı alanlarının yetersizliği, çevre sorunlarının varlığı, deprem riskini arttıran düşük yapı kalitesi, bitişik düzen yapılaşma, yüksek yapılar ve yoğun yapılaşma ve dar sokaklardan oluşan dokuya sahip olması, afet riski durumlarında gerekli tahliye ve yardım müdahalelerini zorlaştırması, yaya ulaşım düzenlemelerinin yetersizliği gibi sorunlar mevcuttur. Fotoğraf 8. Samatya Sahil Surları 3. Haseki-Cerrahpaşa-Davut Paşa Bölgesi Bölgenin Tanımı: Tarihi Yarımada nın güney topografik yükseltileri üzerinde uzanan, anıtsal yapıları dışında dokunun tamamen değişime uğradığı bir bölgedir. Bulgur Palas ve Yağcızade Konağı gibi önemli sivil mimarlık örneği yapıların ve Haseki Külliyesi, Cerrahpaşa Külliyesi, Davutpaşa Külliyesi, Hekimoğlu Ali Paşa Külliyesi gibi Paşa külliyelerinin en yoğun olduğu bölgedir. Mese nin güney kolunun bir bölümü ve bu kol üzerinde Arcadius Sütunu ve Forum alanı yer almaktadır. Eski külliye yapıları üzerinde kurgulanarak gelişen Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesi, Haseki Hastanesi, İstanbul Hastanesi ve hastane fonksiyona yönelik ticari ve depolama faaliyetleri ile bir sağlık merkezi niteliğindedir. İl ve ülke bazında çekim merkezi oluşturmaktadır. Bu özelliği ile kent için bir donatı-hizmet alanı olarak kabul edilebilir. 3 katı aşan betonarme yapıları ile de yoğun konut alanına ve yerleşik nüfusa sahiptir. Yoğun nüfus hareketlerinin gerektirdiği yaya ulaşımı düzenlemelerinin eksikliği, strüktürel olarak yıpranmış olan kültür varlıkları ve kamusal sağlık yapılarının depreme dayanıksız olması, yolların otopark olarak kullanılması, bölgede dezavantajlı gruplara ve engellilere yönelik erişilebilirliğin kısıtlı olması, yerleşik nüfus için donatı alanlarının yetersizliği gibi sorunlar mevcuttur. 110

127 Fotoğraf 9. Cerrahpaşa Külliyesi ve Çevresi 4. Marmara Sahil Surları Bölgesi Bölgenin Tanımı: Marmara siluetinin önemli bir parçası olan sahil surları, sahilden şehre giriş-çıkışı sağlayan sur kapıları ve surla bütünleşik tarihi anıtsal yapılar ve kıyı yerleşimlerinin olduğu bir bölgedir. Kara Surları bandı gibi düşünüldüğünde Dünya Miras Alanı olma niteliği taşımaktadır. Batıda İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı ile doğuda Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı arasında uzanan Marmara Sahil Surları, Yenikapı-Langa Kadırga antik limanları ve Liman İç Surları ile Sur Kapıları; Mermer Kule, Narlı Kapı, Samatya Kapısı, Davutpaşa Kapısı, Yeni Langa Kapısı, Kum Kapısı, Kadırga Limanı Kapısı nı içinde barındırır. Yenikapı-Marmaray Kazısı Arkeolojik Alanı, Samatya, Yenikapı/Langa, Kumkapı, Kadırga sahil yerleşimleri, Kumkapı Ermeni Patrikhane yapıları ve diğer kiliseler bölgenin önemli ve ayırt edici unsurlarıdır. Demir yolunun ve Sahil Yolu nun bu band üzerindeki etkisi ve oluşturduğu sınır nedeni ile kıyı dolgu yeşil alanlar ve Marmara Denizi ile olan özgün ilişkisi kopmuştur. Bölge, karma bir nitelik göstermektedir. Marmara Denizi nden bakışla bir siluet ve bakı bölgesi özelliği, inşaa edilmekte olan Yenikapı Transfer Merkezi ile ulaşım odak noktası, Yenikapı arkeolojik kazılarının yarattığı turizm potansiyeli ile bir turizm bölgesi olarak değerlendirilebilir. Bölgenin transit trafik ve transfer merkezi olarak kullanılması, yaya ulaşımı düzenlemelerinin yeterli olmaması, yenileme projeleri ile önerilen işlev değişikliklerinin alanın mevcut işlevinden bağımsız olması, alandaki yerleşik kullanıcıların değişimini zorunlu kılma olasılığı ve bölgede çoğu yasadışı yollarla Türkiye ye girmiş, pasaportu olmayan veya turist olarak gelip burada yaşamaya başlamış yoğun bir geçici nüfusun varlığı bu bölgenin sorunlarıdır. Fotoğraf 10. Marmara Sahil Bandı ve Yenikapı Marmaray Kazısı Arkeolojik Alanı 111

128 5. Aksaray Alt Laleli Gedik Paşa Bölgesi Bölgenin Tanımı: Roma, Bizans ve Osmanlı arkeolojik mirasının yanında, üzerinde yeni yapılaşma ve son dönem fonksiyon değişikliklerinin yoğun olarak görüldüğü bir bölgedir. Sultanahmet teki Milion Taşı ndan başlayan Forum Konstantin, Forum Tauri, Zafer Takı, Forum Bovis meydanları ile devam eden Roma-Bizans Yolu Mese, Osmanlı Yolu Uluyol (Divan Yolu) üzerindeki anıtsal kültür varlıkları, kütüphaneler, medreseler, Simkeşhane ve yer altı arkeolojik mekânları, sarnıçlar (Şerefiye Sarnıcı gibi); üretim, konaklama ticarete kullanımlarına dönüştürülmüş kâgir yapı özelliğine sahip eski konut alanları ile bölge turizm, ticaret, küçük imalat fonksiyonlarının görüldüğü karma kullanım bölgesi olarak tanımlanabilir. Alan ın kimliği ve kültür varlıklarının korunması ile uyumlu olmayan işlevlerin varlığı ve desantralizasyonun getirdiği sorunlar, kültür varlıklarının korunması ile bütünleştirilmiş, sürdürebilir bir sosyal ve ekonomik koruma, sağlıklaştırma yaklaşımının oluşturulamamış olması gibi sorunlar mevcuttur. 6. Sultanahmet Kentsel ve Arkeolojik Bölge Bölge Tanımı: Üç büyük imparatorluğun ve medeniyetin merkezi ve 1. derece arkeolojik sit alanı olan bölge Cankurtaran ve Sultanahmet semtlerinden oluşmaktadır. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı dır. Bizans Büyük Sarayı, Topkapı Sarayı (Yeni Saray), Aya Sofya, Sultanahmet Camii ve At Meydanı, Hipodrom, Million Taşı, Yerebatan Sarnıcı, Küçük Ayasofya Camii ve Mahallesi, Cankurtaran, Deniz Surları ve Sur Kapıları, Küçük Ayasofya Kapısı, Çatladı Kapı, Bukaloen Sarayı Kapısı, Ahir Kapı, Balıkhane Kapısı, Aya Maria Kapısı, Mangana Sarayı Kapısı, Demir Kapı, Değirmen Kapısı, Topkapı, Uğrak Kapı, Yalı Köşkü Kapısı gibi Saray Kapıları; Bab-ı âli, Bab-ı Hümayun, Sirkeci İstasyonu ve Gülhane Parkı, Binbirdirek Sarnıcı bölgenin özellikli olan kültür miraslarıdır. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı nın yeterince algılanamaması, Alan ın kimliği ve kültür varlıklarının korunması ile uyumlu olmayan işlevlerin varlığı, bölgede konut alanlarının azalması ve konaklama tesislerinin konut alanlarına yayılması, sosyal donatılardaki yetersizlik, yayalaştırmaların olumlu olmakla birlikte planlı yapılmamış olması, turizm planı ve ziyaretçi planı gibi düzenleyici planların eksikliği gibi sorunlar mevcuttur. Fotoğraf 11. Arkeolojik Sit ve Kentsel Arkeolojik Sit 112

129 7. Eski İdari Bölge (Bab-ı Ali) Bölgenin Tanımı: Sur-i Sultani nin dışında üst düzey saray mensuplarına ait yerleşim bölgesi iken yönetim ve basın yayın merkezine dönüşmüş olan bölge daha sonra da yoğun ticaret ve konaklama alanlarına dönüşmüştür. Antik Haliç Limanı nın yer aldığı ve Bizans Dönemi nde sahilde ilk Türk yerleşimi olan bu bölge Bizans- Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi nin idari merkezi olma özelliğini taşımaktadır. İdari merkez olması nedeniyle anıtsal yapıların yoğun olduğu bölge, Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde siyasi ve sosyal merkez olarak olaylara şahitlik etmiştir. Yine Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinin uzun bir süre basın-yayın merkezi olma özelliğini taşımıştır. Yeraltı arkeolojik mekanlar, kültür ve eğitim yapıları, İstanbul Erkek Lisesi (Duyunu Umumi), Cağaloğlu Anadolu Lisesi (İstanbul Kız Lisesi) gibi anıtsal yapıların yoğun olduğu bir bölgedir. İstanbul Valilik Binaları, İran Konsolosluğu Binası, Büyük Postane, Sirkeci Gar Binası, Sultan türbeleri, Türk Ocağı, Rüstem Paşa Medresesi, Hoca Paşa Hamamı, Cağaloğlu Hamamı bölgenin özellikli kültür miraslarıdır. Somut olmayan kültürel miras envanterinin olmaması ve korunamaması, bölgede gerçekleştirilen planlama ve projelendirme çalışmalarında arkeolojik değerlerin korunmasına yeterli özenin gösterilmemesi ve bölgenin kimliği ve kültür varlıklarının korunması ile uyumlu olmayan işlevlerin verilmesi, yoğun yaya ve araç trafiği için transfer merkezi özelliği taşıması gibi nedenlerle bölge tehdit ve risk altındaki bölge kapsamında değerlendirilebilir. Bu bölge Roma-Bizans-Osmanlı Yolu Mese, Uluyol (Divan Yolu) üzerindeki anıtsal kültür varlıklarının yoğunluğu nedeniyle Tarihi Yarımada nın eşsiz silüetinin bir parçasıdır. Fotoğraf 12. Bab-ı Ali ve Sirkeci Garı 8. Kapalı Çarşı ve Hanlar Bölgesi Bölgenin Tanımı: Beyazıt Meydanı ile Antik Haliç Limanı arasında yeralan ticari anıtsal yapıların, camilerin, külliyelerin, Kapalı Çarşı ile hanların ve çoğunlukla kâgir yapıların yoğun olduğu bir bölgedir. Liman Kıyısı Mahzenli Hanları, Zindan Han, Yemiş Kapanı Hanları ile Mısır Çarşısı, Büyük Valide Han, Büyük Yeni Han, Kürkçü Han, Çukur Han, Vezir Han, Sarraf Han, Kapalı Çarşı alt sektör gruplarının özelliklerine göre kümelendiği yerlerdir. Tarihi Yarımada nın özgün ticaret merkezi olan bedestenler (Sandal ve Cevahir Bedesteni gibi) bu bölgede bulunmaktadır. Ahi Çelebi, Yeni Cami Külliyesi, Rüstem Paşa Külliyesi, Beyazıt Külliyesi gibi külliyeler, Nuruosmaniye Cami, Mahmut Paşa Cami, Çemberlitaş Hamamı, Mahmut Paşa Hamamı ve Çarşı Bölgesi arasına dağılmış sivil mimari örneği kültür varlığı konut yapıları ile İstanbul un geleneksel ticaret bölgesidir. 113

130 Bölge'de küçük imalat geleneğinin ve geleneksel el sanatlarının özgün mekânlarında korunması ve sağlıklaştırılması için etkin politika ve uygulamaların, kültür varlıklarının korunması ile bütünleştirilmiş sürdürülebilir bir sosyal ve ekonomik yapıyı muhafaza etme yaklaşımının eksikliği, koruma ve restorasyon uygulamalarında beklenen kalitenin sağlanamaması başlıca sorunlardır. Fotoğraf 13. Kapalı Çarşı 9. Süleymaniye Bölgesi Bölge Tanımı: Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nın da içinde yer aldığı, Yarımada nın kuzey yükseltileri ile Haliç arasındaki yamaçta yer alan, geçmişten günümüze dini merkez niteliğinde olan Süleymaniye Külliyesi nin etrafında ulema semti olarak gelişen ve sivil mimarlık örneği ahşap yapıların yoğun bulunduğu, konut ve ticaret fonksiyonu ile gelişen bir bölge iken daha sonra ticaret, imalat ve depolama ağırlıklı olmak üzere, konut, otopark ve eğitim yapılarını barındıran bir bölgeye dönüşmüştür. Süleymaniye Külliyesi, Şehzadebaşı Külliyesi, Molla Gürani Camii, Kalenderhane Camii gibi anıt eserler ile ahşap, bitişik nizam sivil mimarlık örnekleri ve eğitim yapıları olan İstanbul Üniversitesi, Vefa Lisesi, Atıf Efendi Kütüphanesi, sağlık yapıları olan Hıfzıssıhha Enstitüsü, Esnaf Hastanesi, Cumhuriyet Dönemi ticari yapıları olan İMÇ, geleneksel sokak doku örnekleri olan Kirazlı Mescit, Yoğurtçu Sokak, Ayrancı Sokak, Saray Kapıları, Bab-i Seraskeri, Ağa Kapısı, Bab-i Meşihat (günümüzde müftülük), Haliç Deniz Surları Kapıları, Zindan Kapısı, Odun Kapısı, Ayazma Kapısı, Unkapanı Kapısı ve Bozdoğan Su Kemeri bölgenin önemli özelliklerindendir. Alan ın kimliği ve kültür varlıklarının korunması ile uyumlu olmayan işlevlerin varlığı, buna bağlı olarak sosyal yapıda görülen değişiklik, koruma ve restorasyon uygulamalarında beklenen kalitenin sağlanamaması, külliyelerin bazı bölümlerinin ve sivil yapıların yanlış işlevlendirilmesi, geleneksel sokak dokusunun bozulma tehlikesi, Alan da yaşayanların büyük çoğunluğunun göçle gelmeleri ve bunun yarattığı sosyal, ekonomik, kültürel ve korumaya ilişkin sorunlar ile Alan daki yaşam kalitesini arttırmak için gerekli olan sosyal, ekonomik ve kültürel projelerin yeterli gelişmemiş olması bölgenin başlıca sorunlarıdır. 114

131 Fotoğraf 14. Süleymaniye Bölgesi 10. Zeyrek Bölgesi Bölge Tanımı: Tarihi Yarımada nın Haliç e kadar uzanan kuzey yükseltisi üzerinde Fatih Külliyesi ile Süleymaniye Külliyesi arasında yer alan ve Dünya Miras Alanı nı da içinde barındıran, yerleşik nüfusun, eski dokunun yoğun olduğu bölgedir. Pantokrator Manastırı alt yapıları ve Zeyrek Camii (Pantokrator) ve çevresinin Dünya Miras Alanı olması, yoğun ahşap sivil mimarlık örneği alanlar, medrese, cami, hamam gibi anıtsal yapıların yer alması, bölgedeki yoğun arkeolojik kalıntılar, Tarihi Yarımada nın Haliç yönündeki siluetinin önemli bir parçası olan Bozdoğan Su Kemeri, Sedat Hakkı Eldem tasarımı olan SSK Binası, Mese nin bir bölümünün varlığı, eğitim yapı ve alanları olan Kadir Has Üniversitesi, Medipol Üniversitesi, Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi bölgenin önemli özelliklerindendir. Kültür varlıklarının korunması ile bütünleştirilmiş, sürdürülebilir bir sosyal ve ekonomik koruma, sağlıklaştırma yaklaşımının olmaması ve yoksulluk bölgenin temel sorunlarından olup, eğitimsizniteliksiz iş gücü, kadınlar, gençler, çocuklar için yeterli sosyo-kültürel imkânların olmaması, sivil mimarlık örneklerinin restorasyon uygulamalarında malzeme ve işçilik açısından gereken kalitenin sağlanamaması, belgesi olmayan yok olan eserlerin rekonstrüksiyonu yaklaşımının yaygın olması ve geleneksel sokak dokusunun bozulma tehlikesi bölgenin başlıca sorunlarıdır. Fotoğraf 15. Zeyrek Bölgesi 115

132 11. Fatih Camii ve Çevresi Bölgesi Bölge Tanımı: Tarihi Yarımada nın kuzey yükseltileri üzerinde en büyük alana sahip dini merkez niteliğindeki Fatih Camii Külliyesi çevresinde gelişen Malta Çarşısı ve konut alanlarının yer aldığı bölgenin, doğusunda Süleymaniye Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı yer almaktadır. Fatih Külliyesi nin zaman içinde yokolmuş olan medrese bölümleri, Darüşşafaka okul binaları, Malta Çarşısı Hanları, eski doku ve arkeolojik kalıntılar üzerinde yüksek katlı betonarme konut yapılaşması bölgenin özellikleridir. Bölge'de gerçekleştirilen planlama ve projelendirme çalışmalarında ve yeni yapılaşmalarda yeraltı arkeolojik değerlerin korunmasına yeterli özenin gösterilmemesi, strüktürel olarak yıpranmış olan kültür varlıklarının deprem riskine karşı dayanıksızlığı, bitişik düzen yüksek yapılar, otopark alanlarının yer seçiminde yeterli özenin gösterilmemesi, yolların otopark olarak kullanılması başlıca sorunlardır. Fotoğraf 16. Fatih Camii ve Çevresi 12. Fener- Balat- Ayvansaray Bölgesi Bölge Tanımı: Yarımada nın kuzey sırtı ile Haliç arasındaki yamaçta Haliç Sahil Surları boyunca uzanan, yoğun arkeolojik altyapı ile anıtsal ve sivil mimari yapı yoğunluğunun bulunduğu, tarihi dokuya sahip konut bölgesidir. Ayvansaray Bölgesi Bizans Sarayı altyapı kalıntıları ve Aspar Sarnıcı, Yavuz Sultan Selim Külliyesi, Fener Rum Patrikhanesi ve Erkek Lisesi, Yanbol ve Ahrida Sinagogları, Haliç Sahil Surları, Eski kâgir konut yapıları, Haliç Sahili ve sahildeki anıtsal yapılar, Balat Musevi Hastanesi, Bulgar Kilisesi, Kadın Eserleri Kütüphanesi, Eğri Kapı, Tekfur Sarayı, Anemas Zindanları, İvaz Efendi Camii, Manuel Kommen Surları ile Leon Tahkimatı bölgenin özellikleri arasındadır. Bölge dini merkez olma özelliği göstermektedir. Bunun yanında, Tarihi Yarımada nın Haliç yönündeki siluetinin önemli bir parçasıdır. Bölge'de gerçekleştirilen planlama ve projelendirme çalışmalarında arkeolojik değerlerin korunmasına yeterli özenin gösterilmemesi, strüktürel olarak yıpranmış olan kültür varlıklarının depreme dayanıklılıklarının olmaması, bölgenin ziyaretçiler ve kullanıcılar tarafından algılanması için yazılı, görsel, kolay anlaşılabilir ve ulaşılabilir yeterli dokümanın olmaması, mevcut sokak/mahalle adlarının değiştirilmesinin kentsel hafızayı zayıflatması, bölgenin yoksul kesimlerden göç alması, tarihi konut alanlarında yoksul nüfusun yaşaması ve bu durumun koruma ve sosyal sorunlara yol açması, 116

133 sanayinin bölgeden taşınmasının ardından yeni iş imkânları yaratılmaması, uzun süreli işsizlik sonucu sosyal yardım bağımlılığı, yoğun eski doku ile uyumsuz yapılaşma sorunlar arasında sayılabilir. Fotoğraf 17. Bulgar Kilisesi, Fener Rum Erkek Lisesi ve Çevresi 13. Yakın Dönem Yapılaşma Bölgesi (I) Bölge Tanımı: Tarihi Yarımada nın kuzey yükseltileri üzerindeki eski yerleşim alanlarında, yoğun anıtsal yapılar ve yeni betonarme konut yapılarının yer aldığı bölgedir. Atios Sarnıcı (Karagümrük Stadı), Poliectus Kalıntıları, Valide Camii, Mihrimah Sultan Camii, Kız Taşı, Millet Kütüphanesi, İskender Paşa Camii bölgede bulunan kültür varlıklarından bazılarıdır. Bunun yanında, tekke, medrese, çeşmeler, kiliseler gibi çok sayıda eser bölgede yer almaktadır. Anıtsal yapıların yoğun olduğu yol aksı olan Nişanca Caddesi, Mese nin kuzey kolunun buradan geçmesi, batıda İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı na komşuluğu, Edirnekapı, az sayıda sivil mimarlık örneği yapılar ve yerleşik nüfus bölgenin sahip olduğu özelliklerindendir. Bölge'de gerçekleştirilen planlama ve projelendirme çalışmalarında arkeolojik değerlerin korunmasına yeterli özenin gösterilmemesi, strüktürel olarak yıpranmış olan kültür varlıklarının depreme dayanıklılıklarının olmaması, bölgede dezavantajlı gruplara ve engellilere yönelik erişilebilirliğin kısıtlı olması, otopark alanlarının yer seçiminde yeterli özenin gösterilmemesi, yolların otopark olarak kullanılması sorunlarına sahip olan bu bölge, süreç içinde dokusu bozulmuş bir bölge olarak değerlendirilebilir. 14. Yakın Dönem Yapılaşma Bölgesi-Yeni İdari Aks (II) Bölge Tanımı: Tarihi Yarımada nın tek akarsuyu oln eski Lykos Deresi yatağı üzerinden geçirilen ve Yarımada nın 1. derece ulaşım akslarından biri olan Vatan Caddesi aksını takiben uzanan bostan alanları ve yamaçlarındaki eski sanayi alanları üzerinde oluşturulmuş büyük kütleli idari yapıların yer aldığı bölgedir. İl Özel İdare, Kaymakamlık, Emniyet Müdürlüğü, Vergi Daireleri, Fatih Adliyesi, İGDAŞ, Spor AŞ. gibi kamusal yapıların yoğun olarak bulunduğu, Guraba Hastanesi eski yapıları, Çapa Okulu (Muallim Mektebi), Mimar Sinan Mescidi, Molla Fenari İsa Camii, Şadiye Hatun Hastanesi gibi anıtsal yapıların yer aldığı, Vatan Hastanesi, 29 Mayıs Hastanesi, Vakıf Gureba Hastanesi, Çapa İstanbul Hastanesi, Çapa Kan Merkezi gibi sağlık tesislerinin, Belediye lojmanları, Karayolları lojmanları, Emlak Bankası konutları gibi konut sitelerinin, Historia AVM, Metro Hattı ve İstasyonlarının yer aldığı bir bölgedir. 117

134 Batıda İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı ile komşudur ve Vatan Caddesi ile Kara Surları nın kesişiminde bulunmaktadır. Bölgede transit trafiğin yarattığı çevre kirliliği, otopark alanlarının yetersiz olması, yolların otopark olarak kullanılması gibi sorunlar görülmektedir. 15. Yakın Dönem Yapılaşma Bölgesi- Konut (III) Bölge Tanımı: Geçmişteki seyrek konut yerleşimi ve geniş bostan alanları üzerinde oluşturulmuş yüksek katlı bitişik nizam yakın dönem yapılaşmalarının yoğun olduğu bölgedir. Makios Sarnıcı gibi seyrek dağılımlı anıtsal kültür varlıkları mevcuttur. Yoğun konut alanları ve yerleşik nüfus, Şehremini Lisesi gibi aktif eğitim yapılarının yoğunluğu, sağlık tesisleri, özel hastaneler, konaklama alanları, oteller, moteller, Alan ın 1. derece ulaşım akslarından biri olan Millet Caddesi nin varlığı ve cadde tramvayı, Mevlevihane Kapısı, Topkapı bölgenin özelliklerindendir. Batıda İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı ile komşudur. Kara Surları ile Millet Caddesi nin kesişim alanında bulunmaktadır. Strüktürel olarak yıpranmış olan kültür varlıklarının depreme dayanıklılıklarının olmaması, bölgede yaşayanlar için sosyal donatı eksikliği, hava kirliliği sorununun sağlığı tehdit etmesi, otopark alanlarının yer seçiminde yeterli özenin gösterilmemesi, yolların otopark olarak kullanılması, eğlence ve otel sektörünün mahalle içine kadar girmesinin mahalle yaşantısını tehdit etmesi gibi sorunlara sahiptir. Bölge zaman içinde bozulmuş doku bölgesi olarak değerlendirilebilir. Fotoğraf 18. Mevlana Kapı ve Çevresi 16. Üst Laleli Bölgesi Bölge Tanımı: Yoğun arkeolojik altyapı üzerinde idari, eğitim, ticari (bavul ticareti) ve konaklama yapılarının yer aldığı Beyazıt Meydanı ile Aksaray arasını Divan Yolu, Mese ile bağlayan bölgedir. İdari yapılar olarak İstanbul Büyük Şehir Belediye Başkanlığı ve hizmet birimleri, anıtsal yapılar olarak Laleli Camii, Taş Han, Ankaravi Medresesi, eğitim birimleri olarak İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Binası, konaklama birimleri örnekleri olarak Harikzedegan Apartmanları, Tayyare Apartmanları, bunun yanında oteller, sarnıçlar, tüneller, ticaret + turizm kullanımları bölgenin özelliklerindendir. Bölge'de gerçekleştirilen planlama ve projelendirme çalışmalarında arkeolojik değerlerin korunmasına, bölgedeki kültür varlıklarının yaşatılmasına, sosyo-kültürel özelliklerin geliştirilmesine yeterli özenin gösterilmemesi gibi sorunlara sahiptir. 118

135 Fotoğraf 19. İBB Binası ve Çevresi 17. Kara Surları Bölgesi Bölge Tanımı: Kentin tarihi gelişimine paralel olarak çeşitli aşamalardan geçerek günümüze kadar devamlılığını korumuş olan Kara Surları nın Tarihi Yarımada tarafında kentsel ve tarihi sit alanının, Zeytinburnu, Bayrampaşa ve Eyüp ilçelerinin yer aldığı surların dış kısmında ise Kara Surları koruma bandının yeraldığı bu bölge Dünya Miras Alanı dır. Burası aynı zamanda Tarihi Yarımada Kentsel ve Tarihi Sitinde koruma alanıdır. Mermer Kule ile Tekfur Sarayı ve Anemas Zindanları arasında, yaklaşık 7 km uzunluktaki alanda, 96 burç ve 11 kapı yer alır. Halen kullanılan 8 kapı; Yedikule Kapısı, Belgrat Kapı, Silivri Kapı, Mevlana Kapı, Topkapı, Sulukule Kapı, Edirne Kapı ve Eğri Kapı dır. Yedikule Zindanları, Kariye Müzesi, Mihrimah Sultan Camii ve Külliyesi, Kazasker İvaz Ağa Camii, Hadim İbrahim Paşa Camii, Aya Yorgi Kilisesi, Ayios Nikolas Kilisesi, Blakhernai Ayazması, Nigogayas Kilisesi, Ayievleharna Ayazması, Abdulbaki Paşa Kütüphanesi, Yenikapı Mevlevihanesi, Seyyitnizam Camii, Balıklı Ayazma Manastırı, Balıklı Rum Hastanesi, Merkez Efendi Camii ve Türbesi, Silivri Kapı Müslüman Mezarlığı, Kozlu Mezarlığı, Hamusan Mezarlığı, Edirnekapı ve Sakızağacı Şehitlikleri ve Sahabe Mezarlıkları bölgede yer alan önemli miraslardır. Sur bandına bitişik evlerde ya da vakıflara ait mülklerde yaşayanlar genelde yoksul nüfusu temsil etmektedir. Bunun sonucu ortaya çıkan sosyo-ekonomik sorunlar, Alan da yeralan arkeolojik değerlerin belgelenmemesi ve korunmasına öncelik verilmemesi, tarih içerisinde gördüğü farklı onarımlar nedeniyle ortaya çıkan dönem farklılıklarının restorasyon çalışmalarını zora sokması bölgenin başlıca sorunlarıdır. Fotoğraf 20. Kara Surları Bölgesi 119

136 Bölgeleme Çalışmasının Değerlendirmesi Tarihi Yarımada da bölgesel olarak yapılan tespitlerden sonra, genel olarak bakıldığında, birçok sorunun bütün bölgelerde ortak olduğu görülmektedir. Koruma ile ilgili sorunlar başta olmak üzere, ekonomik sorunlar, sosyal sorunlar, deprem riski ve afet sonrası müdahale sorunları, bütün bölgenin yoğun bir yaşam alanı ve yurt çapında çekim merkezi olmasının getirdiği trafik sorunu, koruma kullanma dengesizliği sorunu, farkındalık ve sahip olduğu değerin önemini bilmeme sorunu, meskun nüfusun giderek azalması gibi ortak sorunlar mevcuttur. Bunların yanı sıra konut bölgelerindeki donatı eksiklikleri, tescilli eserlerin geçmişi ile uyuşmayan fonksiyonlarda kullanılmaları, turizm bölgelerindeki sorunlar, desantralizasyonun getirdiği olumlu ve olumsuz sonuçların iyi değerlendirilmemesi, sokak dokusunun korunamaması, ahşap ve taş yapı restorasyonlarındaki kalite sorunu gibi bölgesel sorunlar da, Yönetim Planı nın belirlediği eylem ve proje paketleri ile çözümlenebilecek ya da en azından kontrol altına alınabilecek sorunlardır. Alan ın korunması ile ilgili merkezi ve yerel yönetimlere bağlı kurum ve kuruluşlarca ciddi mali kaynaklar ayrıldığı, koruma ile ilgili projeler üretildiği gözlenmektedir. STK ların bölgeye olan yoğun ve yapıcı ilgisi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü nün sahibi olduğu anıt eserlerle ilgili yapılan çalışmalar Alan la ilgili olumlu gelişmelerdir. Bu çalışmalarla ilgili eşgüdüm ve öncelik sıralarının belirlenmesi doğru sonuçlara ulaşmakta Yönetim Planı nın sorumluluk alanını oluşturmaktadır. 120

137 2. İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı nın oluşturulması sürecinde merkezi yönetim ve yerel idarelerin kararları, Analitik Çalışma Raporu kapsamında toplanan belgeler, Tarihi Yarımada ya ilişkin araştırmalar, envanterler, mevcut plan ve projeler, katılımlı konferanslar, tematik çalıştaylar ve özel grup toplantıları sonucu elde edilen çıktılar temel kaynaklar olmuşlardır. UNESCO Dünya Miras Komitesi nin 2004 yılından itibaren İstanbul un Tarihi Alanları ile ilgili tavsiyeleri Yönetim Planı nın oluşturulmasında etkili olmuştur. İstanbul Tarihi Yarımada da Güçlü ve Zayıf Yönler, Fırsatlar ve Tehditler Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı nın geleceğini yönlendirecek sorun ve olanaklar, mevcut durumun saptanması çalışmalarında ortaya konmuştur. I. Katılımlı Konferans ta Yönetim Planı Alanı ndaki iddia sahipleri nin katılımıyla ve beyin fırtınası yöntemi ile gerçekleştirilen Güçlü ve Zayıf Yanlar, Fırsatlar ve Tehditler (GZFT) Analizi de Yönetim Planı hedeflerinin tanımlanmasında önemli bir yönlendirici olmuştur (Tablo 11). Yönetim Planı nın ilerleyen dönemlerde yasal olarak güncellenmesi aşamasında GZFT analizinin, Yönetim Alanı ndaki tüm paydaşları kapsayacak katılımla yenilenmesi ve sektörel-bölgesel olarak detaylandırılması uygun olacaktır. 121

138 Tablo 11. İstanbul Tarihi Yarımada da Güçlü-Zayıf Yönler ve Fırsatlar-Tehditler GÜÇLÜ YANLAR Zengin sosyal, kültürel ve fiziki yapısı o Farklı uygarlıkların merkezi olması o Anıtsal yapıların mevcudiyeti Köklü eğitim kurumlarının varlığı o Vakıf mülkiyetinin çok olması o Özel değer taşıyan yapıların ve alanların mevcudiyeti o yıllık tarih ve kültür birikimi o Eşsiz silueti o Geleneksel, özgün sokak dokusu Tarih, sanat ve kültürün ürettiği bir ekonomik yapısı olması o Geleneksel küçük üretimin tarihi ticaret alanları ile yaşaması, yerel kültürü yaşatması, o Kültür turizmi açısından cazibe merkezi olması Tarihi Yarımada nın coğrafi konumu o Sınırlarının belirli olması o Ölçeği, ulaşılabilirliği o Su kenti özelliği Tarihi Yarımada nın geleceğini düşünen, planlayan, koruyan, kaynak sağlayan kurumların varlığı ve ilgilerindeki artış Yaşayan, canlı bir yer olması FIRSATLAR Raylı-toplu taşımanın yaygınlaştırılması Deniz ulaşımının geliştirilmesi Geleneksel el sanatları/imalat geleneği ve ticareti (üretim ve satış birlikte) Ekonomik merkez/cazibe merkezi olması turistik/ticari kültürel, sosyal çekicilik Kaynakların artırılmış olması. o Finans o Koruma Dünya Kültür Mirası listesinde olması ve uluslararası ağlarda yer alması Rehabilitasyon projelerinin varlığı (koruyarak yaşatma) o KUDEB o Geleneksel inşaat/yapı malzemeleri o Depreme yönelik iyileştirme Kültürel belleğin geleceğe zemin teşkil etmesi 5366 nın getirdiği fırsatlar Koruma amaçlı imar planının olması ZAYIF YANLAR Koordinasyon / eşgüdüm eksikliği o Kurumlar arası (yetki ve sorumluluk sahibi kurumlar, kuruluşlar, uzman STK lar, meslek odaları, vb.) koordinasyon sorunu o Bütünsel yaklaşım/bütüncül koruma eksikliği Yenileme ağırlıklı bazı uygulamalarda tarihi kentsel dokunun korunmaması ve geleneksel+ mevcut sosyal yaşamın dikkate alınmaması. İnsansızlık o Konut-işyeri dengesizliği o Güvenlik sorunu oluşması o Gece-gündüz nüfus yoğunluğu dengesizliği Deprem riski karşısında zayıf yapı stoku Sosyal donatılarda yetersizlik Sosyo-kültürel proje eksikliği Yaşam kalitesinin düşüklüğü Engellilere yönelik erişimin yetersizliği Somut olmayan kültürel miras envanterinin olmaması Ulaşım ve otopark sorunu Yenileme projelerinde yeterli katılımın olmaması Yoksulluk Eşgüdüm olmaması Gece gündüz kullanıcısının farklı olması TEHDİTLER Silueti bozucu etmenler o Alana baskı yapan ulaşım projeleri o Niteliksiz yapı stoğu Yenileme projeleri o 5366 nın verdiği yetkilerin kötü kullanılması Yanlış restorasyon uygulamaları Göç, değişken nüfus Ulaşım projeleri, transit ulaşımda odak noktası olması o Çevre kirliliği, yoğunluk artışı o Tüp geçit projesi o Transit nokta olma Turizm planı, ziyaretçi yönetim planı gibi düzenleyici palnların eksikliği Aşırı ticarileşme; konut, turizm, ticaret dengesinin bozulması (göç, ailesizleşme, gece gündüz nüfus değişimi, desantralizasyon) Esnafı yerinden etme ve tahliye Dışarıdan gelen yatırım Güvenlik/Deprem/Afet/Yangın Sorunları Rant baskısı 122

139 Tarihi Yarımada nın zengin geçmişi, sosyal, kültürel ve fiziki yapısı ile tarih, sanat ve kültürün ürettiği bir ekonomik yapıya sahip olması; coğrafi yapısının özellikleri; Tarihi Yarımada nın geleceğini düşünen, planlayan, koruyan, kaynak sağlayan kurumların varlığı ve bu kurumların ilgilerindeki artış; Yönetim Alanı nın canlı ve yaşayan bir yer olması; köklü eğitim kurumlarının olması ve vakıf mülkiyetinin çok olması gibi özellikleri Tarihi Yarımada nın güçlü yanları olarak vurgulanmıştır. Tarihi Yarımada nın zayıf yanları olarak koordinasyon / eşgüdümün olmaması, yenileme ağırlıklı bazı çalışmalarda tarihi kentsel dokunun korunmaması ve geleneksel, mevcut sosyal yaşamın dikkate alınmaması, insansızlık, deprem riski karşısında zayıf yapı stoku, yaşam kalitesinin düşüklüğü, somut olmayan kültürel miras envanterinin olmaması, ulaşım ve otopark sorunu, yenileme projelerinde yeterli katılımın olmaması, yoksulluk, gece-gündüz kullanıcısının farklı olması gibi olumsuzluklar vurgulanmıştır. Tarihi Yarımada ya yönelik fırsatlar olarak; raylı-toplu taşımanın yaygınlaştırılması, geleneksel el sanatları/imalat geleneği ve ticaretinin (üretim ve satış birlikte) önemsenmesi, İstanbul için ekonomik merkez/cazibe merkezi olması, turistik/ticari, kültürel, sosyal yönden önem kazanması, korumaya yönelik kaynakların arttırılmış olması, Dünya Miras Listesi nde bulunması ve uluslararası ağlara bağlı olması, rehabilitasyon projelerine önem verilmesi (koruyarak yaşatma), kültürel belleğin geleceğe zemin teşkil etmesine değer verilmesi, 5366 nın getirdiği fırsatlar ve koruma amaçlı imar planının olması gibi unsurlar sayılmıştır. Tarihi Yarımada yı tehdit eden unsurlar olarak; silueti bozucu etmenler, Alan a baskı yapan ulaşım projeleri, niteliksiz yapı stoğu, yenileme projeleri, 5366 nın verdiği yetkilerin kötü kullanılması, yanlış restorasyon uygulamaları, göç, değişken nüfus, dokuya zarar veren ulaşım projeleri, transit ulaşımda odak noktası olması, turizm planı, ziyaretçi yönetim planı gibi düzenleyici planların eksikliği, aşırı ticarileşme; konut, turizm, ticaret dengesinin bozulması, esnafı yerinden etme ve tahliye, dışarıdan gelen yatırım, güvenlik/deprem/afet/yangın sorunları ve rant baskısı dile getirilmiştir. İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı kapsamında gerçekleştirilen Katılımlı Konferans ta tanımlanan bu sorun başlıklarıyla, konu hakkında yapılan diğer çalışmalar birlikte değerlendirilerek elde edilen sentez sonucunda aşağıdaki temel sorunlar ortaya çıkarılmıştır. Bu sorun alanları Yönetim Planı nın ilke ve politikalarının belirlenmesinde, hedeflerin oluşturulmasında temel yönlendiriciler olarak kabul edilmiştir. Yönetim ve Organizasyon başlığı altında yer alan sorunlar; Yönetim Alanı içindeki yetkili kurumların görev, sorumluluk ve yetki alanlarının halk ve STK lar nezdinde yeterince bilinmiyor olması; bu kurumların zaman zaman birbirleriyle benzer projeler üretmeleri, aralarında yeterli eşgüdümün olmaması; koruma mevzuatı ile diğer mevzuat arasında uyumsuzluk olması şeklinde özetlenmektedir. Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi başlığı altında yer alan sorunlar ise; Planlama-Koruma, Koruma-Restorasyon ve Yaşam Kalitesi olarak gruplanmaktadır. Planlama-Koruma başlığı altında yer alan sorunlar; arazi kullanım planlaması, ulaşım planlaması ve ulaşım projelerinin birbirleriyle uyumsuz olmaları, Alan ın kimliği ve kültür varlıklarının değeri ile uyumlu olmayan işlevlerin varlığı; kültür varlıklarının korunması ile bütünleştirilmiş, sürdürebilir sosyal ve ekonomik koruma ve sağlıklaştırma yaklaşımlarının yeterli olmaması, Alan daki planlama ve projelendirme çalışmalarında arkeolojik değerlerin korunmasına gereken özenin gösterilmemesi şeklinde özetlenmektedir. Koruma-Restorasyon başlığında yer alan sorunlar; koruma ve restorasyon 123

140 uygulamalarında beklenen kalitenin sağlanamaması; restorasyon projelerinin ihale edilmesinde, kaynak yaratılmasında, kullanılmasında ve uygulanmasındaki yasal yetersizlikler, bilimsel ve teknik yanlışlıklar; Tarihi Yarımada da küçük imalat geleneğinin ve geleneksel el sanatlarının korunması için etkin politika ve uygulamanın olmaması, somut olmayan kültürel miras envanterinin olmaması, korunamaması konuları önem taşımaktadır. Yaşam Kalitesi başlığı altında yer alan sorunlar ise Alan da yaşayanların yaşamsal gereksinmelerinin yeterince karşılanamaması; koruma/kullanma dengesinin kurulamaması; çevre sorunları olarak tanımlanmaktadır. Erişilebilirlik başlığı altında yer alan sorunlar; ulaşım yatırımlarının projelendirilme aşamasında kültür mirasına etkilerinin araştırılmaması; Tarihi Yarımada nın ulaşımda transfer merkezi olarak kullanılması; lastik tekerlekli ulaşım sisteminin ağırlık taşıması, raylı sistemlerin yeterince geliştirilmemesi, deniz ulaşımına öncelik verilmemesi; farklı ulaşım türlerinin birbirleriyle bütünleşmemesi; yaya ve bisiklet yollarının yetersiz olması şeklinde özetlenmektedir. Algının Arttırılması başlığı altında; Tarihi Yarımada da yüksek yoğunluklu, niteliksiz, boş ve denetimsiz yapıların yer alması, çevrenin ve yapıların bakımsız olması ve bu nedenle ziyaretçilerin miras alanlarını ve önemli odak noktalarını algılayamamaları temel sorun olarak ortaya çıkmaktadır. İstanbul Tarihi Yarımada nın ziyaretçiler ve kullanıcılar tarafından algılanması için yazılı ve görsel, kolay anlaşılabilir ve ulaşılabilir yeterli dokümanın olmaması ise bu kapsamda ele alınması gereken diğer sorundur. Eğitim-Bilinçlendirme ve Katılım başlığı altında yer alan sorunlar arasında; İstanbul Tarihi Yarımada da karar verici ve uygulamacı kurumlarda çalışanların, yaşayanların, çalışanların doğal ve kültürel mirasın korunması konusunda bilgi birikimlerinin yeterli olmaması; yapı geleneğini sürdürecek ustaların sayılarının azalması; geleneksel üretim sektörlerinde usta-çırak eğitiminin zayıflaması konuları Eğitim ve Bilinçlendirme başlığı altında çözüm aranması gerekli sorunlardır. Katılım konusunda ise koruma, planlama ve uygulama süreçlerinde tüm paydaşlar arasında etkin ve sürdürülebilir katılım mekanizmalarının kurulmamış olması, yasalarla güvence altına alınmamış olması temel bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Ziyaretçi Yönetimi başlığı altında; Tarihi Yarımada da turizm sektörünün geleceğine ilişkin kararların netleştirilememiş olması; Dünya Miras Listesi nde yer alan ve bilinen alanların daha sıklıkla ziyaret edilmesine karşın diğer önemli alan ve eserlerin yeterince tanıtılmaması, bu alanlara ulaşılamaması, ziyaretçilerin kültür mirasları hakkındaki bilgilere kolay ulaşamaması; müzelerin yönetim, araştırma, sergileme ve güvenliklerinin sağlanması konusunda problemler yaşanması, ziyaretçilerin gereksinmelerine yeterince cevap verilememesi konuları öne çıkmaktadır. Risk Yönetimi başlığı altında tanımlanan sorunlar olarak; Tarihi Yarımada nın; deprem riskinin yüksek olması; deprem riskine karşı dayanıksız olan düşük yapı kalitesine, bitişik düzen yapılaşmaya, yüksek yapılara, düzensiz bina geometrisine sahip bir yapı stoku olması, Alan ın çok yoğun yapılaşmış ve dar sokaklardan oluşan dokuya sahip olması; tahliye ve yardım müdahalelerine izin vermemesi; strüktürel olarak yıpranmış olan kültür varlıklarının depreme karşı dayanıklılıklarının olmaması, ahşap binaların toplu bulunduğu alanlarda yangın riskinin yüksek olması ve Alan da patlayıcı ve yanıcı imalathanelerin bulunması şeklinde özetlenmektedir. 124

141 2.1. Yönetim Planı Vizyonu İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı hazırlık çalışmaları sürecinde gerçekleştirilen tüm çalışmalar (Analitik Çalışma Raporu, Tarihi Yarımada ya ilişkin araştırmalar, envanterler, mevcut plan ve projeler, katılımlı konferanslar, tematik çalıştaylar ve özel grup toplantıları) karşılıklı irdelenerek zenginleştirilmiştir. Bu sürecin sonucunda İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı nın Tarihi Yarımada için benimsediği Plan Vizyonu aşağıdaki gibi tanımlanmıştır: Zengin tarihi birikimini koruyup, yaşayan, üreten, sosyal-ekonomik mekânsal ve kültürel kimliğini geleceğe aktaran bir Tarihi Yarımada için kullanıcıların ve yaşayanların katılımıyla tüm kurum ve kuruluşları ile eşgüdüm ve şeffaflık içinde yürütülen; Tarihi Yarımada nın üstün evrensel değerini koruyan bir yönetim planı 2.2. Planlama İlkeleri ve Politikalar İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı nın temel ilkeleri, çağdaş koruma ilkeleri ve politikaları çerçevesinde geliştirilmiştir. Belirlenen ilke ve politikaları, Alan a özgünlüğünü veren değerler, özellikler ve sahip olduğu potansiyeller ve sorunlarla ilgili yapılan çalışmalar ile katılımlı konferansta kabul edilen ilkeler yönlendirmiştir. Buna göre Yönetim Planı nın ana ilkeleri aşağıdaki gibidir: Kültürel Miras a yönelik planlama ilke ve politikaları; Kültür mirasını geleceğe aktarmak için; ekolojik, ekonomik, sosyal, kültürel, toplumsal ve mekansal sürdürülebilirliğin ve gelişimin sağlanması, Kültür mirasının özgünlüğünün korunması ve kentsel yaşam-çevre kalitesinin yükseltilmesine katkıda bulunması, Kültürel mirasın toplumsal yaşamda yer almasının sağlanması (konut-turizm işlevleri arasında denge), Alan da çalışanların ve ikametlerinin özendirilmesi, Alan da geleneksel üretim yöntemlerinin ve el sanatlarının sürdürülmesi, Dünya Miras Alanları içinde taşıt trafiğinin sınırlandırılması, yayalaştırma yapılması ve lastik tekerlekli ulaşım araçlarının Alan dan uzaklaştırılması ve temiz enerjili ulaşımın sağlanması, Su kenti kimliğinin öne çıkarılmasıdır. Koruma ve Kullanma ya yönelik planlama ilke ve politikaları; Tarihi Yarımada nın koruma çalışmalarında mekansal bir bütün olarak ele alınması, Somut ve somut olmayan kültürel değerlerin (fiziksel yapılar ve barındırdıkları yaşam değerleri), ulusal ve uluslararası mevzuata uygun, sürdürülebilir koruma ve kullanımının sağlanması (Siluet, mahalle yaşantısı, geleneksel üretim, ulaşım), Koruma konusunda farkındalığın artırılması, Tarihi Yarımada da kullanılan inşaat malzemelerinin Alan a özgün bir biçimde geliştirilmesi, Sağlık ve güvenlik koşullarının sağlanmasıdır. 125

142 Planlama ve Katılım a yönelik planlama ilke ve politikaları; Şeffaf, açık ve katılımcı planlama yapılması, Planlama çalışmalarında aşırı yükleme getirmeyen işlevlerin seçilmesi, Taşıma kapasitesini gözeterek kültür turizminin teşvik edilmesi, Planlama kararlarına ve öngörülen sürelere sadık kalınması, Yönetim Planı nın sürekliliğini sağlayacak hukuki altyapının sağlanması, Planlamanın evrensel değerdeki hukuk normlarında insanların barınma, yaşam ve mülkiyet haklarına saygılı olunması, Koruma ve geliştirme süreçlerinde Alan la ilgili tüm paydaşlar arası ve kurumlar arası eşgüdüm, iletişim ve sürekli katılımın sağlanması (Yetki ve sorumluluk sahibi kurumlar, kuruluşlar, uzman STK lar ve meslek odaları, özel sektör, sivil toplum) ve kamu ile sorumluluk paylaşımı, Kullanıcıların (çalışanlar, ziyaretçiler, öğrenciler ) ve sakinlerin katılımının sağlanması, Toplumsal bilinçlendirme programlarının geliştirilmesidir Plan Hedefleri, Stratejiler, Eylemler, İlgili Kurum ve Kuruluşlar Yönetim Planı nın Plan Vizyonu ve İlkeleri doğrultusunda belirlenen sorun alanları, bunları çözmeye yönelik hedefler, hedeflere ulaşmak için ihtiyaç duyulan stratejiler ve bağlı eylemler ile bu eylemleri gerçekleştirecek olan sorumlu ve destekleyici kurum ve kuruluşların tanımlandığı çerçeve yedi başlık olarak kurgulanmıştır. Belirlenen yedi sorun alanı ile ilgili mevcut durum tespitlerinin, ilgili konularda gerçekleştirilen katılımlı toplantılardan ve çalıştaylardan gelen bilgilerin de girdi sağladığı bu süreçte her sorun alanı için hedefler belirlenmiştir. Belirlenen hedefler için ortaya konulan stratejiler saptandıktan sonra gereken eylemler tanımlanmıştır. Tanımlanan bu eylemleri kimlerin gerçekleştireceği, iki seviyede tespit edilmiştir; sorumlu kurum veya kuruluş ile destek işlevi görebilecek kurum ve kuruluşlar sıralanmıştır. Tarihi Yarımada Yönetim Planı nda tanımlanan yedi tema aşağıda sıralanmıştır; I. Yönetim ve Organizasyon II. III. IV. Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi Erişilebilirlik Alan ın Öneminin ve Değerinin Algılanması V. Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım VI. VII. Ziyaretçi Yönetimi Risk Yönetimi Yönetim Planı hedefleri, stratejileri ve eylemleri arasındaki bağlantıları takip etmek ve proje paketleri arasındaki mantıksal ilişkiyi somutlaştırmak için sade bir kod sistemi geliştirilmiştir. Bu kod sistemi Plan ın yedi temasını temsil eden roma rakamı ile (I, II, III, IV, V, VI, VII) başlamaktadır. Her temaya ilişkin hedefler, hedefi temsil eden H harfi ve kendi içinde sıralı hedef numarasından oluşmaktadır (Örnek; IIH2, IVH4, vb.). Aynı hedeflere bağlı stratejiler benzer bir biçimde stratejiyi temsil eden S harfi ve kendi içinde sıralı strateji numarasından oluşmaktadır (Örnek; IIH2S2, IVH4S3, vb.). Aynı stratejilere bağlı eylemler ise eylemi temsil eden E harfi ve kendi içinde sıralı eylem numarasından oluşmaktadır (Örnek; IIH2S2E1, IVH4S3E2, vb.). 126

143 Yönetim ve Organizasyon Yönetim Planı nda Yönetim ve Organizasyon sorunlarına bağlı hedefler, stratejiler, eylemler ve bu eylemleri gerçekleştirmesi öngörülen kurum ve kuruluşlar bu başlık altında ele alınmıştır. Yönetim ve Organizasyon, Yönetim Planı nın hazırlanması, uygulanması, uygulamanın izlenmesi ve denetlenmesi süreçlerini içeren yönetim sisteminin organizasyonunu tanımlamaktadır. Bu bağlamda saptanan dört sorun aşağıdaki gibi sıralanmaktadır: Alan sınırları içinde ilgili ve yetkili kurumların görev ve yetki alanlarının kamu kurumları haricinde net olarak bilinmiyor olması, Alan da yetkili kurumların benzer projeler üretmeleri, Alan da yetkili olan kurumlar arasında eşgüdüm olmaması, Alan da ilgili ve yetkili kurumların mevzuatları arasındaki uyumsuzluklar. Hedef IH1: Yönetim Planı nın başarıyla uygulanması için Alan da yetkili olan kurumların aralarında eşgüdümün sağlanması Yönetim Alanı içindeki kurumların benzer projeler üretmeleri ve yetkili kurumlar arasında eşgüdüm olmamasına çözüm bulmak amacı ile temel hedef; Yönetim Planı nın başarıyla uygulanması için Alan da yetkili olan kurumlar arasında eşgüdümün sağlanması olarak belirlenmiştir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ilk strateji Yönetim Planı sınırları içinde yetkili olan kurumların görev alanlarındaki çakışmaların; benzerlik, farklılık, uyumsuzluk, eksikliklerin giderilmesinin sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ise Yönetim Planı sınırları içindeki ilgili ve yetkili kuruluşların yetki, sorumluluk ve görev alanlarında çakışmalar, benzerlik, farklılık, uyumsuzluk ve eksiklikleri saptamak ve Yönetim Planı sınırları içindeki ilgili ve yetkili kuruluşların yetki, sorumluluk ve görev alanlarını bilinir kılmaktır. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar İBB ve Alan Yönetimi Başkanlığı nın yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul Valiliği, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, TOKİ ve Özelleştirme İdaresi olarak belirlenmiştir. İlgili hedefe ulaşmak için belirlenen ikinci strateji ise; Yönetim Planı nın ilgili tüm kurumlar tarafından doğru şekilde anlaşılmasının ve benimsenmesinin ve ilgili kurum ve kuruluşların ortak konularda birlikte karar geliştirmelerinin sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ise ilgili kurum ve kuruluşları bir araya getirecek rutin, düzenli/programlı toplantılar düzenlemek, her kurumda Yönetim Planı kararlarının uygulanmasını izleyecek sistemler kurmak, kurumlarda ortak proje üretme kültürünün oluşturulmasına yönelik program ve projeler geliştirmektir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar, İBB ve Alan Yönetimi Başkanlığı nın yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul Valiliği, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, TOKİ ve Özelleştirme İdaresi olarak belirlenmiştir. İlgili hedefe ulaşmak için belirlenen diğer bir strateji ise; Yönetim Planı nın uygulama sürecinde izleme mekanizmalarının geliştirilmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ise Yönetim Planı Alanı içinde Alan Yönetimi Başkanlığı Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu nun düzenli ve verimli çalışmasını sağlamak ve izleme mekanizmalarını oluşturmaktır. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurum Alan Yönetimi Başkanlığı nın yanında İBB olarak belirlenmiştir. 127

144 İlgili hedefe ulaşmak için belirlenen son strateji ise; ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından kullanılacak etkin bir bilgi sisteminin sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ise Tarihi Yarımada ile ilgili mevcut envanter çalışmalarını standartlaştırmak, sayısallaştırmak, eksiklerini tamamlamak ve Yönetim Planı Alanı ile ilgili sayısal veri tabanı ve izleme sistemi oluşturmak, paydaşların erişimini sağlamak olarak belirlenmiştir. Belirlenen eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar İBB ve Alan Yönetimi Başkanlığı nın yanında Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Koruma Kurulları, Yenileme Kurulu ve İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü dür. Hedef IH2: Yönetim Planı Alanı ndaki ilgili tüm kurum ve kuruluşların bağlı oldukları mevzuat arasında eşgüdümün sağlanması Alan daki ilgili ve yetkili kurumların bağlı olduğu mevzuat arasındaki uyumsuzluklar sorunu çerçevesinde geliştirilen Alan daki ilgili tüm kurum ve kuruluşların bağlı oldukları mevzuat arasında eşgüdümün sağlanması hedefine bağlı olarak belirlenen ilk strateji; Yönetim Planı Alanı ndaki ilgili tüm kurum ve kuruluşların bağlı oldukları mevzuatlar arasındaki çakışmaların/sorunların (benzerlik, farklılık, uyumsuzluk, eksiklik sorunlarının) giderilmesinin sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem ise ilgili tüm mevzuatın irdelenerek sorunlarını, çakışmalarını ve eksikliklerini tespit etmek, eksiklikleri giderici mevzuat önerilerinde bulunmaktır ve eylemi gerçekleştirmekten sorumlu kurumlar İBB ve Alan Yönetimi Başkanlığı nın yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, Üniversiteler, STK lar ve TBMM olarak belirlenmiştir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen diğer strateji ise; Yönetim Planı Alanı ile ilgili koruma mevzuatındaki eksikliklerin/sorunların giderilmesinin ve gerektiği hallerde mevzuat önerileri geliştirilmesinin sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemlerden ilki; katılım konusunun koruma mevzuatı içinde yer alması için öneriler geliştirmektir ve eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar İBB ve Alan Yönetimi Başkanlığı nın yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, Fatih Belediyesi, Koruma Kurulları, Yenileme Kurulu, Üniversiteler, STK lar ve TBMM dir. Bu stratejiye bağlı geliştirilen ikinci eylem ilgili kurum ve kuruluşların ortaklığına dayalı yeni bir mahalle yönetim modeli (mahalle koruma, sağlıklaştırma eksenli) kurulması konusunda gerekli yasal düzenlemeleri önermektir ve eylemi gerçekleştirmekten sorumlu kurumlar İBB ve Alan Yönetimi Başkanlığı nın yanında İçişleri Bakanlığı, İstanbul Valiliği, Fatih Belediyesi, Meslek Odaları, STK lar ve TBMM dir. Bu stratejiye bağlı geliştirilen son eylem ise kültürel mirasın yaşayanlar tarafından algılanması ve benimsenmesi için gereken yasal düzenlemeler için öneriler geliştirmektir ve eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar İBB ve Alan Yönetimi Başkanlığı nın yanında İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve İl Milli Eğitim Müdürlüğü dür. 128

145 I. YÖNETİM VE ORGANİZASYON SORUN HEDEF STRATEJİ EYLEM Yönetim Planı Alanı sınırları içinde ilgili ve yetkili kurumların görev ve yetki alanlarının içinde kalan kurumların aynı konularda benzer projeler üretmeleri Yönetim Planı Alanı sınırları içinde yetkili olan kurumlar arasında eşgüdüm olmaması Yönetim Planının anlamının ve öneminin yeterince anlaşılamamış olması IH1. Yönetim Planı nın başarıyla uygulanması için Alan da yetkili olan kurumlar arasında eşgüdümün sağlanması IH1S1. Yönetim Planı sınırları içinde yetkili olan kurumların görev alanlarındaki çakışmaların/benzerlik/ farklılık/uyumsuzluk/eksikliklerin giderilmesinin sağlanması IH1S2. Yönetim Planı nın ilgili tüm kurumlar tarafından doğru şekilde anlaşılmasının ve benimsenmesinin ve ilgili kurum ve kuruluşların ortak konularda birlikte karar geliştirmelerinin sağlanması IH1S3. Yönetim Planı nın uygulama sürecinde izleme mekanizmalarının geliştirilmesi IH1S1E1. Yönetim Planı sınırları içindeki ilgili ve yetkili kuruluşların yetki, sorumluluk ve görev alanlarında çakışmaları/benzerlik/ farklılık/uyumsuzluk/eksiklikleri saptamak IH1S1E2. Yönetim Planı sınırları içindeki ilgili ve yetkili kuruluşların yetki, sorumluluk ve görev alanlarını bilinir kılmak IH1S2E1. İlgili kurum ve kuruluşları bir araya getirecek rutin/düzenli/programlı toplantılar düzenlemek IH1S2E2. Her kurumda Yönetim Planı kararlarının uygulanmasını izleyecek sistemler kurmak IH1S2E3. Kurumlarda ortak proje üretme kültürünün oluşturulmasına yönelik program ve projeler geliştirmek IH1S3E1. Yönetim Planı Alanı içinde Alan Yönetimi Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu nun düzenli ve verimli çalışmasını sağlamak IH1S3E2. İzleme mekanizmalarının oluşturulması SORUMLU KURUM İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı Alan Yönetimi Başkanlığı DİĞER KURUMLAR Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul Valiliği, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, TOKİ, Özelleştirme İdaresi İBB IH1S4. İlgili kurum ve kuruluşlar tarafından kullanılacak etkin bir bilgi sisteminin sağlanması IH1S4E1. Tarihi Yarımada ile ilgili mevcut envanter çalışmalarını standartlaştırmak, sayısallaştırmak, eksiklerini tamamlamak IH1S4E2. Yönetim Planı Alanı ile ilgili sayısal veri tabanı ve izleme sistemi oluşturmak, paydaşların erişimini sağlamak İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, Eyüp Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Koruma ve Yenileme Kurulları, İl Kültür ve Turizm Müd. 129

146 IH2S1. Yönetim Planı Alanı ndaki ilgili tüm kurum ve kuruluşların bağlı oldukları mevzuatlar arasındaki çakışmaların/sorunların (benzerlik, farklılık, uyumsuzluk, eksiklik sorunlarının) giderilmesinin sağlanması IH2S1E1. İlgili tüm mevzuatın irdelenerek sorunlarını, çakışmalarını ve eksikliklerini tespit etmek, eksiklikleri giderici mevzuat önerilerinde bulunmak İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı Kültür ve Turizm Bakanlığı, Üniversiteler, STKlar, TBMM Yönetim Planı Alanı ndaki ilgili ve yetkili kurumların mevzuatları arasında uyumsuzluklar olması IH2. Yönetim Planı Alanı ndaki ilgili tüm kurum ve kuruluşların bağlı oldukları mevzuat arasında eşgüdümün sağlanması IH2S2. Yönetim Planı Alanı ile ilgili koruma mevzuatındaki eksikliklerin/sorunların giderilmesinin ve gerektiği hallerde mevzuat önerileri geliştirilmesinin sağlanması IH2S2E1. Katılım konusunun koruma mevzuatı içinde yer alması için öneriler geliştirmek IH2S2E2. İlgili kurum ve kuruluşların ortaklığına dayalı yeni bir mahalle yönetim modeli (Mahalle Koruma, Sağlıklaştırma eksenli) kurulması konusunda gerekli yasal düzenlemeleri önermek İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı Kültür ve Turizm Bakanlığı, Fatih Belediyesi, Koruma Kurulları, Yenileme Kurulu, Üniversiteler, STK lar, TBMM İçişleri Bakanlığı, İstanbul Valiliği, Fatih Belediyesi, Meslek Odaları, STK lar, TBMM IH2S2E3. Kültürel mirasın yaşayanlar tarafından algılanması ve benimsenmesi için gereken yasal düzenlemeler için öneriler geliştirmek İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, İl Milli Eğitim Müdürlüğü 130

147 Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi Yönetim Planı Alanı nda Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi başlığında saptanan sorunlara bağlı olarak geliştirilen hedefler, stratejiler, eylemler ve bu eylemleri gerçekleştirmesi öngörülen kurum ve kuruluşlar bu başlık altında ele alınmaktadır. Bu bölüm Planlama-Koruma, Koruma-Restorasyon ve Yaşam Kalitesi olarak üç alt başlık olarak kurgulanmıştır. Planlama-Koruma alt başlığı altında yer alan sorunlar: Alan da plan yapma ve proje geliştirme yetkisine sahip birden çok kurum olması, plan bütünlüğünün sağlanamaması ve birbirinden bağımsız uygulamalar yapılması, Arazi kullanım planlaması, ulaşım planlaması ve ulaşım projelerinin birbirleriyle uyumsuz olması, Alan ın kimliği ve kültür varlıklarının korunması ile uygun olmayan işlevlerin varlığı, kültür varlıklarının korunması ile bütünleştirilmiş, sürdürebilir bir sosyal ve ekonomik koruma, sağlıklaştırma yaklaşımının olmaması, Alan daki kültür varlıklarının yaşatılmasına, sosyo-kültürel özelliklerin geliştirilmesine yeterli özenin gösterilmemesi, Alan da gerçekleştirilen planlama ve projelendirme çalışmalarında arkeolojik değerlerin korunmasına yeterli özenin gösterilmemesidir. Koruma-Restorasyon alt başlığı altında yer alan sorunlar: Koruma ve restorasyon uygulamalarında beklenen kalitenin sağlanamaması, Restorasyon projelerinin ön araştırma yapılmadan ve standartlar belirlenmeden ihale edilmesi, Restorasyon projelerinin ihale edilmesinde, kaynak yaratılmasında ve uygulanmasında yetersizlikler ve yaşanan çakışmalar, Restorasyon uygulamalarındaki bilimsel ve teknik yanlışlıklar, Alan ın tüm kültür varlıklarının etkin olarak korunması için mali kaynak yaratılmaması ve yaratılan kaynakların verimli olarak kullanılamaması, Alan da küçük imalat geleneğinin ve geleneksel el sanatlarının korunması için etkin politika ve uygulamaların olmaması, UNESCO sözleşmesi gereği somut olmayan kültürel miras tanımının yapılamamış olması ve bu nedenle sınıflanacak malzemenin tespit edilememesi, Somut olmayan kültürel miras envanterinin yapılmamış olması, Var olan çalışmaların belirli bir merkez çatısı altında (bilgi belge merkezi-kütüphane-internet ortamı vb.) toplanamaması, Somut olmayan kültür mirasının nasıl korunacağı ve sergileneceği konusunda bir tavrın belirlenmemiş olmasıdır. 131

148 Yaşam Kalitesi alt başlığı altında yer alan sorunlar: Alan da yaşayanların yaşamsal gereksinmelerinin yeterince karşılanamaması, koruma/kullanma dengesinin kurulamaması, Alan da çevre sorunlarının varlığıdır. Hedef IIH1: Tarihi Yarımada Yönetim Planı ile ilgili diğer planlama ve projelendirme çalışmaları arasında eşgüdümün sağlanması ve plan bütünlüğünün oluşturulması Tarihi Yarımada da plan yapma ve proje geliştirme yetkisine sahip birden çok kurum olması nedeniyle plan bütünlüğünün sağlanamaması ve birbirinden bağımsız uygulamalar yapılması ve arazi kullanım planlaması, ulaşım planlaması ve ulaşım projelerinin birbirleriyle uyumsuz olması olarak belirlenen sorunları çözmeye yönelik hedef Tarihi Yarımada Yönetim Planı ile ilgili diğer planlama ve projelendirme çalışmaları arasında eşgüdümün sağlanması ve plan bütünlüğünün oluşturulmasıdır. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji planlama ve projelendirme süreçlerinin ilgili kurumlar arası katılımlı ve şeffaf süreçler içerisinde gerçekleştirilmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ise; Tarihi Yarımada da planlamadan ve uygulamadan sorumlu kurum ve kuruluşların koruma ve planlama ile ilişkili kurumsal strateji ve politikalarını tartışmak ve planlama faaliyetleri hakkında bilgi paylaşımını sağlamak üzere periyodik çalışma toplantıları gerçekleştirmek, planlamadan ve uygulamadan sorumlu kurum ve kuruluşlar arasında düzenlenecek periyodik toplantıları raporlamak ve Alan Yönetimi Başkanlığı (veya Yönetim Planı) web sayfası üzerinden kamuoyu ile paylaşmak, Yönetim Alanı nda farklı plan mozaikleri arasında uyumu sağlamak, Tarihi Yarımada ile ilgili ulaşım planları ve kararları ile Koruma Planı hedef, strateji ve plan kararları arasında uyum sağlamaktır. Eylemleri gerçekleştirmekten sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı (veya Danışma Kurulu) bünyesinde oluşturulacak bir komisyonun yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, ilgili Koruma Kurulları, Yenileme Kurulu, İl Özel İdaresi ve Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü olarak belirlenmiştir. Hedef IIH2: Tarihi Yarımada nın kimliği ile uygun olan işlevlerin korunması Tarihi Yarımada nın kimliği ve kültür varlıklarının korunması ile uygun olmayan işlevlerin varlığı olarak belirlenen sorunun çözümüne yönelik olarak Tarihi Yarımada nın kimliği ile uygun olan işlevlerin korunması hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji; Tarihi Yarımada da mevcut işlevlerin Alan a uygunluk yönünden değerlendirilmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ise Alan ın kimliği ile uygun olduğu saptanan işlevlerin sürdürülmesini ve Tarihi Yarımada nın kimliği ile uygun olmayan işlevlerin Alan dışına çıkarılmasını sağlamaktır. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, Fatih Belediyesi nin yanında mahalle muhtarlıkları, meslek odaları, ilgili STK lar, üniversiteler ve Koruma Kurullarıdır. Hedef IIH3: Tarihi Yarımada nın kültür varlıklarının fiziki, sosyal ve ekonomik boyutlarıyla birlikte korunmasının, sağlıklaştırılmasının gerçekleştirilmesi Tarihi Yarımada da kültür varlıklarının korunması ile bütünleştirilmiş, sürdürebilir bir sosyal ve ekonomik koruma-sağlıklaştırma yaklaşımının olmaması ve Alan daki kültür varlıklarının yaşatılmasına, sosyo-kültürel özelliklerin geliştirilmesine yeterli özenin gösterilmemesine çözüm olarak Tarihi Yarımada nın kültür varlıklarının fiziki, sosyal ve ekonomik boyutlarıyla birlikte korunmasının, sağlıklaştırılmasının gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir. 132

149 Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ilk strateji; konu ile ilgili tüm kurum ve kuruluşların belirtilen boyutlarıyla araştırma yapmaya, kaynak geliştirmeye, proje üretmeye teşvik edilmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem ise Tarihi Yarımada da fiziki, sosyal ve ekonomik yapıyı birlikte ele alan plan ve programlar hazırlamaktır. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB ve Fatih Belediyesi nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, Koruma Kurulları ve İstanbul Valiliği dir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ikinci strateji ise; her ölçekteki planlama ve projelendirme çalışmalarının ve uygulamalarının Tarihi Yarımada daki kültür varlıklarının korunmasına ve Tarihi Yarımada nın sosyo kültürel imajına uygun olarak gerçekleştirilmesi olarak belirlenmiştir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen ilk eylem Alan ın kültür varlıklarının, arkeolojik değerlerinin, tarihi dokusunun ve silüetinin sürdürülebilir korunmasına aykırı kararlar içermemesi amacıyla büyük ölçekli ve Yönetim Alanı nın tamamını etkileyecek plan ve projeler için Kültür ve Turizm Bakanlığı nca kabul edilen çerçevede (Bkz. Ek-14) etki değerlendirmesi sürecinin işletilmesini sağlamaktır. Eylemleri gerçekleştirmeden sorumlu kurumlar İBB Planlama Müdürlüğü ve Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü nün yanında Alan Yönetimi Başkanlığı, Koruma Kurulları, Fatih Belediyesi, üniversiteler ve meslek odalarıdır. Bu stratejiye yönelik ikinci eylem ise mevcut Kentsel Tasarım Rehberini, uygulamalar, konuyla ilgili çalışma ve araştırmalar ve uluslar arası koruma ilkeleri doğrultusunda gözden geçirerek güncellemek ve Tarihi Yarımada da gerçekleştirilecek projelerde bu rehberin uygulanmasını sağlamaktır. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü ve Kentsel Tasarım Müdürlüğü nün yanında Alan Yönetimi Başkanlığı, Koruma Kurulları, Fatih Belediyesi, üniversiteler ve meslek odalarıdır. Hedef IIH4: Planlama ve projelendirme çalışmalarında Alan daki arkeolojik değerlerin yaşatılmasını esas alan yaklaşımların benimsenmesi Alan da gerçekleştirilen planlama ve projelendirme çalışmalarında arkeolojik değerlerin korunmasına yeterli özenin gösterilmemesine yönelik geliştirilen hedef; planlama ve projelendirme çalışmalarında Alan daki arkeolojik değerlerin yaşatılmasını esas alan yaklaşımların benimsenmesidir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji; Alan ın sahip olduğu arkeolojik mirasın üstün evrensel değerinin ilgili tüm kesimler tarafından anlaşılmasının ve benimsenmesinin sağlanmasıdır. Bu stratejiye bağlı belirlenen eylem ise Tarihi Yarımada da yer alan arkeolojik mirasın korunması ve planlaması için araştırma ve uygulama rehberi hazırlamak, bu rehber kapsamında uygulamaları yönetmektir. Eylemleri gerçekleştirmekten sorumlu kurumlar Kültür ve Turizm Bakanlığı, Alan Yönetimi Başkanlığı ve Arkeoloji Müzeleri nin yanında İBB, Fatih Belediyesi, üniversiteler ve meslek odalarıdır. Hedef IIH5: Tarihi Yarımada da uluslararası kriterler doğrultusunda yapılacak restorasyon projeleri ve uygulamalarıyla anıt eserler ve sivil mimarlık örneklerini içeren kültür varlığının güçlendirilerek yaşatılması Alan daki koruma ve restorasyon uygulamalarında beklenen kalitenin sağlanamaması, restorasyon projelerinin ön araştırma yapılmadan ve standartlar belirlenmeden ihale edilmesi, restorasyon projelerinin ihale edilmesinde, kaynak yaratılmasında ve uygulanmasındaki yetersizliklere bağlı yaşanan sorunlar ve restorasyon uygulamalarındaki yanlışlıkları çözmeye yönelik olarak belirlenen hedef; Tarihi Yarımada da uluslararası kriterler doğrultusunda yapılacak restorasyon projeleri ve uygulamalarıyla anıt eserler ve sivil mimarlık örneklerini içeren kültür varlığının güçlendirilerek yaşatılmasıdır. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ilk strateji; koruma plan, proje ve uygulamalarında uluslar arası ve ulusal düzeyde kabul edilmiş koruma, planlama ve restorasyon ilkelerine uygunluğun sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ise özgün koruma ve restorasyon 133

150 uygulamalarının koruma ve restorasyon uzmanları tarafından yapılmasını sağlamak, bu amaçla proje ve ihale şartnamelerinde uyulması gereken esasları belirlemek ve tüm restorasyon uygulamalarında özgün ve uyumlu malzeme ve tekniklerin kullanılmasını sağlamaktır. Eylemleri gerçekleştirmekten sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve üniversitelerin yanında İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, KUDEB, Koruma Kurulları ve Mimarlar Odası dır. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ikinci strateji ise; koruma ve restorasyon uygulamalarına ait etkin eğitim programlarının gerçekleştirilmesi ve bu programların yaygınlaştırılmasıdır. İlgili stratejiye bağlı olarak geliştirilen eylemlerden ilki özgün koruma ve restorasyon uygulamalarını gerçekleştirilebilmek için restorasyon uzmanı yetiştirme programlarını desteklemek olarak belirlenmiştir. Eylemi gerçekleştirmekten sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve üniversitelerin yanında İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, KUDEB, Koruma Kurulları ve Mimarlar Odası olarak belirlenmiştir. İlgili stratejiye bağlı olarak geliştirilen ikinci eylem ise restorasyon uygulamalarında teknolojik gelişmeleri ve deneyimleri paylaşmak amacıyla uluslar arası periyodik toplantı ve çalıştay düzenlemek olarak belirlenmiştir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve üniversitelerin yanında İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, KUDEB, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ve Mimarlar Odası dır. İlgili stratejiyi geliştirmede belirlenen son eylem koruma konusunda kurum içi bilgilendirmeye yönelik kapasite geliştirme programı gerçekleştirmektir. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve üniversitelerin yanında tüm kamu kurum ve kuruluşları olarak belirlenmiştir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen üçüncü strateji; restorasyon uygulamalarında uygun teknoloji ile özgün ve doğru malzeme kullanımının sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemlerden ilki restorasyon uygulamalarında görev almak üzere usta ve kalfa eğitimine yönelik programlar geliştirmek ve bu programlar aracılığıyla sertifikalar vermek olarak belirlenmiş ve sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve üniversitelerin yanında İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, KUDEB, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ve Mimarlar Odası olarak saptanmıştır. İlgili stratejiyi gerçekleştirmede ikinci eylem restorasyon uygulamalarında eğitim programına katılmış sertifikalı kişilerin görev almasını sağlamaktır. Eylemi gerçekleştirmekten sorumlu kurum olarak Alan Yönetimi Başkanlığı nın yanında İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, KUDEB, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ve Mimarlar Odası belirlenmiştir. İlgili stratejiyi gerçekleştirmede üçüncü eylem olarak belirlenen restorasyon uygulamalarının etkin denetimini ve bakım, onarım faaliyetlerinin sürdürülebilirliğini sağlamak konusunda sorumlu kurumlar İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü ve KUDEB in yanında İBB, Fatih Belediyesi, Alan Yönetimi Başkanlığı, Koruma Kurulları ve üniversitelerdir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen dördüncü strateji; Alan bütününe ait öncelikli eylem alanlarını ortaya koyan etkin restorasyon programının geliştirmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem ise koruma ve restorasyona yönelik olarak belirlenen öncelikli eylem alanlarını, anıt eserleri ve diğer simgesel öğeleri ivedilikle projelendirmek ve uygulamaların etaplarını tanımlamaktır. Eylemleri gerçekleştirmekten sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB ve İl Özel İdaresi nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ve İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü olarak belirlenmiştir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen beşinci strateji; ilgili kurum ve kuruluşların yatırım programlarının ortaklaştırılarak öncelikler ışığında kaynak yönetiminin sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili eylem, belirlenen ve etaplanan uygulamalara ilgili kurumların stratejik planlarında ve yatırım programlarında 134

151 yer verilmesini ve restorasyon uygulamalarında kullanmak üzere kaynak ayrılmasını sağlamaktır. Eylemi gerçekleştirmekten sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, İl Özel İdaresi ve ilgili kurumların yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ve İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü olarak belirlenmiştir. Hedef IIH6: Yönetim Planı uygulama sürecinde yeterli kaynak sağlanması Tarihi Yarımada nın tüm kültür varlıklarının etkin olarak korunması için mali kaynak yaratılmaması ve yaratılan kaynakların verimli olarak kullanılamaması sorununa yönelik olarak belirlenen hedef Yönetim Planı uygulama sürecinde yeterli kaynak sağlanması olarak belirlenmiştir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ilk strateji; Yönetim Planı uygulama sürecinde kaynak araştırması yapılması ve sağlanan kaynakların yönetiminin etkinleştirilmesi ve verimli kullanımının sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemlerden ilki İl Özel İdaresi nce işletilen Katkı Fonu nun öncelikli eylem alanları, anıt eserler ve diğer simgesel öğeler için kullanılmasını sağlamaktır. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, Fatih Belediyesi ve İl Özel İdaresi nin yanında tüm kamu kurum ve kuruluşları olarak belirlenmiştir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen diğer eylemler uluslararası yeni kaynakları araştırmak ve Tarihi Yarımada ya aktarılmasını sağlamak; koruma ve sağlıklaştırma uygulamalarına yönelik uygun finansman modellerini geliştirmek; mülk sahiplerini ve özel sektörü, koruma ve sağlıklaştırma yatırımları yapmaya teşvik etmek, kaynakların etkin ve verimli kullanılmasına yönlendirmektir. Eylemleri gerçekleştirmekten sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, Fatih Belediyesi ve İl Özel İdaresi nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı ve İstanbul Valiliği olarak belirlenmiştir. Hedef IIH7: Küçük imalat ve el sanatlarının gelenek olarak korunması için etkin politika ve uygulamalar geliştirilmesi Alan da küçük imalat geleneğinin ve geleneksel el sanatlarının korunması için etkin politika ve uygulamaların olmaması sorununun çözümüne yönelik geliştirilen hedef küçük imalat ve el sanatlarının gelenek olarak korunması için etkin politika ve uygulamalar geliştirilmesidir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji; konu ile ilgili tüm kurum ve kuruluşların araştırma yapmaya, kaynak geliştirmeye, proje üretmeye teşvik edilmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ise kayıp olan üretim tekniklerini üretim biçimleriyle ve kendi mekansal ortamlarında canlandırmak; geleneksel üretimlerin rekabet edebilir olmasını sağlamak ve değerini artırmaktır. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, meslek odaları ve derneklerinin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, Fatih Belediyesi ve üniversitelerdir. Hedef IIH8: Somut olmayan kültürel mirasın tespiti, korunması ve gelecek nesillere aktarılması UNESCO sözleşmesi gereği somut olmayan kültürel miras tanımının yapılamamış olması ve bu nedenle sınıflanacak malzemenin tespit edilememesi, somut olmayan kültürel miras envanterinin yapılmamış olması, var olan çalışmaların belirli bir merkez çatısı altında (bilgi belge merkezikütüphane-internet ortamı vb.) toplanamaması, somut olmayan kültür mirasının nasıl korunacağı ve sergileneceği konusunda bir tavrın belirlenmemiş olması sorunlarına yönelik olarak geliştirilen hedef somut olmayan kültürel mirasın tespiti, korunması ve gelecek nesillere aktarılmasıdır. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ilk strateji; UNESCO Sözleşmesi ne bağlı olarak Tarihi Yarımada ya özgü somut olmayan kültürel mirasın tanımlanması ve tasnif edilmesidir. Bu stratejiye bağlı ilk eylem; somut 135

152 olmayan kültür mirası çalışmalarının bir araya getirilebileceği, yazılı ve sözlü bilginin tasnif edileceği bir dokümantasyon merkezi kurmaktır. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ikinci strateji; envanter çalışması gerçekleştirilmesidir. Bu stratejiye bağlı eylem; somut olmayan kültürel miras envanterini oluşturmak, düzenli olarak güncellemek ve somut olmayan kültürel miras haritaları çıkarmaktır. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen üçüncü strateji; somut olmayan kültürel mirasın korunması ve sergileme alanları oluşturulmasıdır. Bu stratejiye bağlı eylemler; somut olmayan kültürel mirasın anlatımı için gerekli olan doğal alanları ve belleğe ilişkin mekanları korumak ve bu alanlarda tabela, sesli ve görüntülü uygulamalar, temsiller vb. yöntemler ile sergilemeler yapmak ve somut olmayan kültür mirasını sergilemek üzere müze alanı oluşturmaktır. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen dördüncü strateji ise; somut olmayan kültürel mirasın gelecek nesillere aktarılmasıdır. Bu stratejiye bağlı eylemler; toplumun genelini ve özellikle gençleri hedefleyen eğitici, duyarlılığı arttırıcı ve bilgilendirici programlar düzenlenmek, somut olmayan kültürel mirasın korunması için özellikle yönetim ve bilimsel araştırma gibi alanlarda kapasite güçlendirici etkinlikler düzenlemek ve uluslararası işbirliği; bilgi ve tecrübe değiş tokuşu, ortak girişimlerle somut olmayan kültürel mirası korumak ve aktarmaktır. Belirlenen tüm eylemler için sorumlu kurum Kültür ve Turizm Bakanlığı nın yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, İl Kültür Turizm Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, üniversiteler, ilgili STK lar ve araştırma merkezleridir. Hedef IIH9: Planlama ve koruma çalışmalarında alandaki hizmet sunumlarının koruma/ yaşatma/yaşama dengesinin kurulması Tarihi Yarımada da yaşayanların yaşamsal gereksinmelerinin yeterince karşılanamaması ve koruma/kullanma dengesinin kurulamaması sorununa yönelik olarak geliştirilen hedef planlama ve koruma çalışmalarında Alan daki hizmet sunumlarında koruma/yaşatma/yaşama dengesinin kurulmasıdır. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ilk strateji; Alan da yaşayanların ihtiyaçlarının ve beklentilerinin ulusal ve uluslar arası kriterler doğrultusunda karşılanması, hizmet sunumunun etkinliğinin artırılmasıdır. Bu stratejiye bağlı ilk eylem; Alan da mevcut kentsel hizmetlerin ve donatımların yeterliliğini araştırmak olup, sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İstanbul Valiliği, İBB, Fatih Belediyesi ve üniversitelerin yanında İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, Koruma Kurulları, mahalle muhtarlıkları, meslek odaları ve ilgili STK lardır. İkinci eylem olan koruma ile sosyoekonomik ve yaşamsal ihtiyaçlar dengesi üzerine araştırmalar yapmak, mümkün olan eksik donatımların tamamlanmasını sağlamaktan sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İstanbul Valiliği, İBB, Fatih Belediyesi ve üniversitelerin yanında İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, Koruma Kurulları, mahalle muhtarlıkları, meslek odaları ve ilgili STK lardır. İlgili stratejiye yönelik olarak belirlenen son eylem Alan ın geleneksel yeşil dokusunu, park ve bahçeleri canlandırarak kentsel peyzaj kalitesini yükseltmektir. Bu eylemden sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Park ve Bahçeler Müdürlüğü ve Fatih Belediyesi nin yanında mahalle muhtarlıkları, meslek odaları, ilgili STK lar ve üniversitelerdir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ikinci strateji ise; yaşlılar, özürlüler ve çocukların yaşam kalitesinin yükseltilmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem yaşlılar, özürlüler ve çocukların yaşam kalitesinin yükseltilmesi için sorun odaklı, sürdürülebilirliği olan projeler geliştirmek ve uygulamasını izlemektir. Sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Park 136

153 ve Bahçeler Müdürlüğü ve Fatih Belediyesi nin yanında mahalle muhtarlıkları, meslek odaları, ilgili STK lar ve üniversitelerdir. Hedef IIH10: Çevre sorunlarına neden olan faktörlerin denetim altına alınması Alan da yaşam kalitesi bağlamında saptanan diğer sorun çevre sorunlarının varlığıdır. Bu sorun ile ilgili belirlenen hedef, çevre sorunlarına neden olan faktörlerin denetim altına alınmasıdır. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji; çevre yönetiminin sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ise çevre temizliğinin sağlanmasını izlemek, çevre yönetimini izlemek üzere bir birim oluşturmak, hava ve gürültü kirliliğini engelleme programlarını ve uygulamalarını izlemektir. Sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İstanbul Valiliği, İBB ve Fatih Belediyesi nin yanında mahalle muhtarlıkları, meslek odaları, ilgili STK lar ve üniversitelerdir. 137

154 II. KORUMA, PLANLAMA, YAŞAM KALİTESİ SORUN HEDEF STRATEJİ EYLEM SORUMLU KURUM DİĞER KURUMLAR PLANLAMA-KORUMA Tarihi Yarımada da plan yapma ve proje geliştirme yetkisine sahip birden çok kurum olması nedeniyle - Plan bütünlüğünün sağlanamaması ve birbirinden bağımsız uygulamalar yapılması - Arazi kullanım planlaması, ulaşım planlaması ve ulaşım projelerinin birbirleriyle uyumsuz olması Tarihi Yarımada nın kimliği ve kültür varlıklarının korunması ile uygun olmayan işlevlerin varlığı IIH1. Tarihi Yarımada Yönetim Planı ile ilgili diğer planlama ve projelendirme çalışmaları arasında eşgüdümün sağlanması ve plan bütünlüğünün oluşturulması IIH2. Tarihi Yarımada nın kimliği ile uygun olan işlevlerin korunması IIH1S1. Planlama ve projelendirme süreçlerinin ilgili kurumlar arası katılımlı ve şeffaf süreçler içerisinde gerçekleştirilmesi IIH2S1. Tarihi Yarımada da mevcut işlevlerin Alan a uygunluk yönünden değerlendirilmesi IIH1S1E1. Tarihi Yarımada da planlamadan ve uygulamadan sorumlu kurum ve kuruluşların koruma ve planlama ile ilişkili kurumsal strateji ve politikalarını tartışmak ve planlama faaliyetleri hakkında bilgi paylaşımını sağlamak üzere periyodik çalışma toplantıları gerçekleştirmek IIH1S1E2. Planlamadan ve uygulamadan sorumlu kurum ve kuruluşlar arasında düzenlenecek periyodik toplantıları raporlamak ve Alan Yönetimi Başkanlığı (veya Yönetim Planı) web sayfası üzerinden kamuoyu ile paylaşmak IIH1S1E3. Yönetim Alanı nda farklı plan mozaikleri arasında uyumu sağlamak IIH1S1E4. Tarihi Yarımada Ulaşım Planı ile Koruma Planı hedef, strateji ve plan kararları arasında uyum sağlamak IIH2S1E1. Alan nın kimliği ile uygun olduğu saptanan işlevlerin sürdürülmesini sağlamak IIH2S1E2. Tarihi Yarımada nın kimliği ile uygun olmayan işlevlerin alan dışına çıkarılmasını sağlamak Alan Yönetimi Başkanlığı, (veya Danışma Kurulu), bünyesinde oluşturulacak komisyon Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, Fatih Belediyesi KTB Yatırım ve İşletmeler Gn. Md., İBB, Fatih Belediyesi, Koruma Kurulları / Yenileme Kurulu, İl Özel İdaresi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü Mahalle muhtarlıkları, meslek odaları, ilgili STK lar, üniversiteler, Koruma Kurulları 138

155 Tarihi Yarımada da kültür varlıklarının korunması ile bütünleştirilmiş, sürdürebilir bir sosyal ve ekonomik koruma, sağlıklaştırma yaklaşımının olmaması Alan daki kültür varlıklarının yaşatılmasına, sosyo-kültürel özelliklerin geliştirilmesine yeterli özenin gösterilmemesi IIH3. Tarihi Yarımada nın kültür varlıklarının fiziki, sosyal ve ekonomik boyutlarıyla birlikte korunmasının, sağlıklaştırılmasının gerçekleştirilmesi IIH3S1. İlgili tüm kurum ve kuruluşların belirtilen boyutlarıyla araştırma yapmaya, kaynak geliştirmeye, proje üretmeye teşvik edilmesi IIH3S2. Her ölçekteki planlama ve projelendirme çalışmalarının ve uygulamalarının Tarihi Yarımada daki kültür varlıklarının korunmasına ve Tarihi Yarımada nın sosyo kültürel imajına uygun olarak gerçekleştirilmesi IIH3S1E1. Tarihi Yarımada da fiziki, sosyal ve ekonomik yapıyı birlikte ele alan plan ve programlar hazırlamak IIH3S2E1. Tarihi Yarımada ile ilgili hazırlanan büyük ölçekli ve Alan ın tamamını etkileyecek tüm plan ve projelerin, Alan ın kültür varlıklarının, arkeolojik değerlerinin, tarihi dokusunun ve silüetinin sürdürülebilir korunmasına aykırı kararlar içermemesi için, Kültür ve Turizm Bakanlığı nca kabul edilen çerçevede etki değerlendirmesi sürecinin işletilmesini sağlamak IIH3S2E2. Mevcut Kentsel Tasarım Rehberini, uygulamalar, konuyla ilgili çalışma ve araştırmalar ve uluslar arası koruma ilkeleri doğrultusunda gözden geçirerek güncellemek ve Tarihi Yarımada da gerçekleştirilecek projelerde bu rehberin uygulanmasını sağlamak Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, Fatih Belediyesi, Koruma Kurulları İBB Planlama Müdürlüğü, İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, Kentsel Tasarım Müdürlüğü Kültür ve Turizm Bakanlığı, KTB Koruma Kurulları, İstanbul Valiliği KTB Koruma Kurulları, Alan Yönetimi Başkanlığı, Fatih Belediyesi, Üniversiteler, Meslek Odaları KTB Koruma Kurulları, Alan Yönetimi Başkanlığı, Fatih Belediyesi, Üniversiteler, Meslek Odaları Tarihi Yarımada da gerçekleştirilen planlama ve projelendirme çalışmalarında arkeolojik değerlerin korunmasına yeterli özenin gösterilmemesi IIH4. Planlama ve projelendirme çalışmalarında Alan daki arkeolojik değerlerin yaşatılmasını esas alan yaklaşımların benimsenmesi IIH4S1. Alan ın sahip olduğu arkeolojik mirasın, üstün evrensel değerinin ilgili tüm kesimler tarafından anlaşılmasının ve benimsenmesinin sağlanması IIH4S1E1. Tarihi Yarımada da yer alan arkeolojik mirasın korunması ve planlaması için araştırma ve uygulama rehberi hazırlamak, bu rehber kapsamında uygulamaları yönetmek Kültür ve Turizm Bakanlığı, Alan Yönetimi Başkanlığı, KTB Arkeoloji Müzeleri İBB, Fatih Belediyesi, Üniversiteler, Meslek Odaları 139

156 SORUN HEDEF STRATEJİ EYLEM SORUMLU KURUM DİĞER KURUMLAR KORUMA VE RESTORASYON Koruma ve restorasyon uygulamalarında beklenen kalitenin sağlanamaması Restorasyon projelerinin ön araştırma yapılmadan ve standartlar belirlenmeden ihale edilmesi Restorasyon projelerinin ihale edilmesinde, kaynak yaratılmasında ve uygulanmasında yetersizlikler ve yaşanan çakışmalar Restorasyon uygulamalarındaki bilimsel ve teknik yanlışlıklar IIH5. Tarihi Yarımada da uluslararası kriterler doğrultusunda yapılacak restorasyon projeleri ve uygulamalarıyla anıt eserler ve sivil mimarlık örneklerini içeren kültür varlığının güçlendirilerek yaşatılması IIH5S1. Koruma plan, proje ve uygulamalarında uluslar arası ve ulusal düzeyde kabul edilmiş koruma, planlama ve restorasyon ilkelerine uygunluğun sağlanması IIH5S2. Koruma ve restorasyon uygulamalarına ait etkin eğitim programlarının gerçekleştirilmesi ve bu programların yaygınlaştırılması IIH5S3. Restorasyon uygulamalarında uygun teknoloji ile özgün ve doğru malzeme kullanımının sağlanması IIH5S1E1. Özgün koruma ve restorasyon uygulamalarının koruma ve restorasyon uzmanları tarafından yapılmasını sağlamak, bu amaçla proje ve ihale şartnamelerinde uyulması gereken esasları belirlemek IIH5S1E2. Tüm restorasyon uygulamalarında özgün ve uyumlu malzeme ve tekniklerin kullanılmasını sağlamak IIH5S2E1. Özgün koruma ve restorasyon uygulamalarını gerçekleştirilebilmek için restorasyon uzmanı yetiştirme programlarını desteklemek IIH5S2E2. Restorasyon uygulamalarında teknolojik gelişmeleri ve deneyimleri paylaşmak amacıyla uluslar arası periyodik toplantı ve çalıştay düzenlemek IIH5S2E3. Koruma konusunda kurum içi bilinçlendirmeye yönelik kapasite geliştirme programı gerçekleştirmek IIH5S3E1. Restorasyon uygulamalarında görev almak üzere usta ve kalfa eğitimine yönelik programlar geliştirmek ve bu programlar aracılığıyla sertifikalar vermek IIH5S3E2. Restorasyon uygulamalarında eğitim programına katılmış sertifikalı kişilerin görev almasını sağlamak IIH5S3E3. Restorasyon uygulamalarının etkin denetimini ve bakım, onarım faaliyetlerinin sürdürülebilirliğini sağlamak Alan Yönetimi Başkanlığı, Üniversiteler Alan Yönetimi Başkanlığı, Üniversiteler Alan Yönetimi Başkanlığı, Üniversiteler Alan Yönetimi Başkanlığı, Üniversiteler Alan Yönetimi Başkanlığı, Üniversiteler Alan Yönetimi Başkanlığı İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, KUDEB İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, KUDEB, Kurullar, Mimarlar Odası İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, KUDEB, Kurullar, Mimarlar Odası İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, KUDEB, KTB Kültür Varlıkları ve Müzeler Gn. Md, Mimarlar Odası Tüm kamu kurum ve kuruluşları İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü, KUDEB, KTB Kültür Varlıkları ve Müzeler Gn. Md, Mimarlar Odası İBB, Fatih Belediyesi, Alan Yönetimi Başkanlığı, Kurullar,Üniversiteler 140

157 IIH5S4. Alan bütününe ait öncelikli eylem alanlarını ortaya koyan etkin restorasyon programının geliştirmesi IIH5S4E1. Koruma ve restorasyona yönelik olarak belirlenen öncelikli eylem alanlarını, anıt eserleri ve diğer simgesel öğeleri ivedilikle projelendirmek ve uygulamaların etaplarını tanımlamak Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, İl Özel İdaresi KTB Kültür Varlıkları ve Müzeler Gn. Md, İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü IIH5S5. İlgili kurum ve kuruluşların yatırım programlarının ortaklaştırılarak öncelikler ışığında kaynak yönetiminin sağlanması IIH5S5E1. Belirlenen ve etaplanan uygulamalara ilgili kurumların stratejik planlarında ve yatırım programlarında yer verilmesini ve restorasyon uygulamalarında kullanmak üzere kaynak ayrılmasını sağlamak Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, İl Özel İdaresi, İlgili Kurumlar KTB Kültür Varlıkları ve Müzeler Gn. Md, İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü IIH6S1E1. İl Özel İdaresi nce işletilen Katkı Fonu nun öncelikli eylem alanları, anıt eserler ve diğer simgesel öğeler için kullanılmasını sağlamak Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, Fatih Belediyesi, İl Özel İdaresi Tüm kamu kurum ve kuruluşları Alan ın tüm kültür varlıklarının etkin olarak korunması için mali kaynak yaratılmaması ve yaratılan kaynakların verimli olarak kullanılamaması IIH6. Yönetim Planı uygulama sürecinde yeterli kaynak sağlanması IIH6S1. Yönetim Planı uygulama sürecinde kaynak araştırması yapılması ve sağlanan kaynakların yönetiminin etkinleştirilmesi ve verimli kullanımının sağlanması IIH6S1E2. Uluslararası yeni kaynakları araştırmak ve Tarihi Yarımada ya aktarılmasını sağlamak IIH6S1E3. Koruma ve sağlıklaştırma uygulamalarına yönelik uygun finansman modellerini geliştirmek IIH6S1E4. Mülk sahiplerini ve özel sektörü koruma ve sağlıklaştırma yatırımları yapmaya teşvik etmek, kaynakların etkin ve verimli kullanılmasına yönlendirmek Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, Fatih Belediyesi, İl Özel İdaresi Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul Valiliği Alan da küçük imalat geleneğinin ve geleneksel el sanatlarının korunması için etkin politika ve uygulamaların olmaması IIH7. Küçük imalat ve el sanatlarının gelenek olarak korunması için etkin politika ve uygulamalar geliştirilmesi IIH7S1. Konu ile ilgili tüm kurum ve kuruluşların araştırma yapmaya, kaynak geliştirmeye, proje üretmeye teşvik edilmesi IIH7S1E1. Kayıp olan üretim tekniklerini üretim biçimleriyle ve kendi mekansal ortamlarında canlandırmak IIH7S1E2. Geleneksel üretimlerin rekabet edebilir olmasını sağlamak ve değerini artırmak Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, Meslek oda ve dernekleri KTB Araştırma ve Eğitim Gen. Md., Fatih Belediyesi, Üniversiteler 141

158 IIH8S1. UNESCO sözleşmesine bağlı olarak Tarihi Yarımada ya özgü somut olmayan kültürel mirasın tanımlanması ve tasnif edilmesi IIH8S1E1. Somut olmayan kültürel miras çalışmalarının bir araya getirilebileceği, yazılı ve sözlü bilginin tasnif edileceği bir dokümantasyon merkezi kurmak UNESCO sözleşmesi gereği somut olmayan kültürel miras tanımının yapılamamış olması ve bu nedenle sınıflanacak malzemenin tespit edilememesi Somut olmayan kültürel miras envanterinin yapılmamış olması Var olan çalışmaların belirli bir merkez çatısı altında (bilgi belge merkezi-kütüphaneinternet ortamı vb.) toplanamaması Somut olmayan kültür mirasının nasıl korunacağı ve sergileneceği konusunda bir tavrın belirlenmemiş olması IIH8. Somut olmayan kültürel mirasın tespiti, korunması ve gelecek nesillere aktarılması IIH8S2. Envanter çalışması gerçekleştirilmesi IIH8S3. Somut olmayan kültürel mirasın korunması ve sergileme alanları oluşturulması IIH8S4. Somut olmayan kültürel mirasın gelecek nesillere aktarılması IIH8S2E1. Somut olmayan kültürel miras envanterini oluşturmak, düzenli olarak güncellemek ve somut olmayan kültürel miras haritaları çıkarmak IIH8S3E1. Somut olmayan kültürel mirasın anlatımı için gerekli olan doğal alanları ve belleğe ilişkin mekanları korumak ve bu alanlarda tabela, sesli ve görüntülü uygulamalar, temsiller vb. yöntemler ile sergilemeler yapmak IIH8S3E2. Somut olmayan kültür mirasını sergilemek üzere müze alanı oluşturmak IIH8S4E1. Toplumun genelini ve özellikle gençleri hedefleyen eğitici, duyarlılığı arttırıcı ve bilgilendirici programlar düzenlenmek IIH8S4E2. Somut olmayan kültürel mirasın korunması için özellikle yönetim ve bilimsel araştırma gibi alanlarda kapasite güçlendirici etkinlikler düzenlemek Kültür ve Turizm Bakanlığı KTB Araştırma ve Eğitim Gen. Md., İl Kültür Turizm Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Üniversiteler, ilgili STK lar ve Araştırma Merkezleri IIH8S4E3. Uluslararası işbirliği; bilgi ve tecrübe değiş tokuşu, ortak girişimlerle somut olmayan kültürel mirası korumak ve aktarmak 142

159 SORUN HEDEF STRATEJİ EYLEM SORUMLU KURUM DİĞER KURUMLAR YAŞAM KALİTESİ Tarihi Yarımada da yaşayanların yaşamsal gereksinmelerinin yeterince karşılanamaması koruma/kullanma dengesinin kurulamaması IIH9. Planlama ve koruma çalışmalarında Alan daki hizmet sunumlarında koruma/ yaşatma/yaşama dengesinin kurulması IIH9S1. Alan da yaşayanların ihtiyaçlarının ve beklentilerinin ulusal ve uluslar arası kriterler doğrultusunda karşılanması, hizmet sunumunun etkinliğinin artırılması IIH9S2. Yaşlılar, özürlüler ve çocukların yaşam kalitesinin yükseltilmesi IIH9S1E1. Alan da mevcut kentsel hizmetlerin ve donatımların yeterliliğini araştırmak IIH9S1E2. Koruma ile sosyo-ekonomik ve yaşamsal ihtiyaçlar dengesi üzerine araştırmalar yapmak, mümkün olan eksik donatımların tamamlanmasını sağlamak IIH9S1E3. Alan ın geleneksel yeşil dokusunu, park ve bahçeleri canlandırarak kentsel peyzaj kalitesini yükseltmek IIH9S2E1. Yaşlılar, özürlüler ve çocukların yaşam kalitesinin yükseltilmesi için sorun odaklı, sürdürülebilirliği olan projeler geliştirmek ve uygulamasını izlemek Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, İstanbul Valiliği, Fatih Belediyesi, Üniversiteler Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, Park ve Bahçeler Müdürlüğü, Fatih Belediyesi İBB Tarihi Çevre Koruma Müdürlüğü Kurullar, Mahalle muhtarlıkları Meslek odaları, İlgili STK lar Mahalle muhtarlıkları, Meslek odaları, İlgili STK lar, Üniversiteler Alan da çevre sorunlarının varlığı IIH10. Çevre sorunlarına neden olan faktörlerin denetim altına alınması IIH10S1. Çevre yönetiminin sağlanması IIH10S1E1. Çevre temizliğinin sağlanmasını izlemek IIH10S1E2. Çevre yönetimini izlemek üzere bir birim oluşturmak IIH10S1E3. Hava ve gürültü kirliliğini engelleme programlarını ve uygulamalarını izlemek Alan Yönetimi Başkanlığı, İstanbul Valiliği, İBB, Fatih Belediyesi Mahalle muhtarlıkları, Meslek odaları, İlgili STK lar, Üniversiteler 143

160 Erişilebilirlik Yönetim Planı Alanı nda Erişilebilirlik başlığı altında saptanan sorunlara bağlı olarak geliştirilen hedefler, stratejiler, eylemler ve bu eylemleri gerçekleştirmesi öngörülen kurum ve kuruluşlar bu başlık altında ele alınmaktadır. Söz konusu başlık altında çözüm aranan sorunlar aşağıda sıralanmaktadır: Ulaşım yatırımlarının projelendirilmesi aşamasında kültür mirasına etkilerinin araştırılmaması, Tarihi Yarımada nın geçiş alanı ve transfer merkezi olarak kullanılması, Tarihi Yarımada da lastik tekerlekli ulaşım sisteminin öncelikli ulaşım türü olması, Kent içi ulaşımda raylı sistemlerin yeterince geliştirilmemesi, Kent içi ulaşımda deniz ulaşımına öncelik verilmemesi, Alan da yer alan farklı ulaşım türlerinin birbirleriyle bütünleşmemesi, Yaya ulaşımı düzenlemelerinin yetersiz olması, Bisiklet yollarının olmaması, Tarihi Yarımada da otopark alanlarının yetersiz olması, yolların otopark olarak kullanılması, Tarihi Yarımada nın denizden erişiminin yeterince etkin olamaması, Alan da dezavantajlı gruplara ve engellilere yönelik erişilebilirliğin kısıtlı olması. Hedef, strateji ve eylemlerin oluşturulmasında yukarıda tanımlanan sorunlardan ve Ulaşım Daire Başkanlığınca 2011 de hazırlanan Tarihi Yarımada Trafik Yönetim Planı belgesinden yararlanılmıştır. Hedef IIIH1: Ulaşım planlamasında Tarihi Yarımada nın kültür varlıklarının dikkate alınmasının sağlanması Tarihi Yarımada Yönetim Planı nın Erişilebilirlik başlığı altında saptanan ilk sorun olan lastik tekerlekli ulaşım sisteminin öncelikli ulaşım türü olmasına çözüm bulmak amacı ile temel hedef ulaşım planlamasında Tarihi Yarımada nın kültür varlıklarının dikkate alınmasının sağlanması olarak belirlenmiştir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji; ulaşım planlaması yapan uzmanlar ve karar vericilerin kültür mirası konularında bilgilendirilmelerinin sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem ise kültürel miras konularında uzmanlar, karar vericiler ve teknik ekiplere yönelik bilgilendirme yapmak ve eğitim programları hazırlamaktır ve eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı, meslek odaları ve üniversitelerin yanında Ulaştırma Bakanlığı, TCDD, İETT ve İDO olarak belirlenmiştir. Hedef IIIH2: Tarihi Yarımada üzerindeki ulaşım yatırımlarının baskısının azaltılması ve farklı ulaşım türlerinin bütünleştirilmesi Yönetim Planı Alanı nda Erişilebilirlik başlığı altında saptanan diğer sorun alanları olan Tarihi Yarımada nın geçiş alanı ve transfer merkezi olarak kullanılması, lastik tekerlekli ulaşım sisteminin öncelikli ulaşım türü olması, raylı sistemlerin yeterince geliştirilmemesi, deniz ulaşımına öncelik verilmemesi, Alan da yer alan farklı ulaşım hizmetlerinin birbirleriyle bütünleşememesine yönelik 144

161 çözüm bulmak üzere temel hedef Tarihi Yarımada üzerindeki ulaşım yatırımlarının baskısının azaltılması ve farklı ulaşım türlerinin bütünleştirilmesi olarak belirlenmiştir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji; Tarihi Yarımada da demiryolu ve denizyolu ağırlıklı, yüksek kapasiteli, kaliteli ve farklı ulaşım türlerinin birbirini besleyecek ve tamamlayacak şekilde bütünleştirildiği, toplu taşıma ağırlıklı bir ulaşım sisteminin kurulmasıdır. Buna bağlı eylemler ise Tarihi Yarımada ya lastik tekerlekli araç giriş-çıkışını kontrollü olarak sağlamak ve yol kavşak geometrilerini düzenlemek, Tarihi Yarımada da yeni akslarla raylı sistem ağının geliştirilmesini sağlamak, deniz ulaşımının kapasitesini geliştirmek ve yaygın kullanımını sağlamak, İETT toplu taşın güzergâhlarını yeniden etüt ederek düzenlemek ve ana durak noktalarını Tarihi Yarımada dışına çıkarmak, Alan da özel olarak tasarlanmış kamu araçları kullanmak, metropoliten ulaşım sistemi ile entegrasyon için Tek Bilet Sistemi ve Akıllı Bilet-Otomasyon Sistemi uygulamalarını gerçekleştirmektir. Bu eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kuruluşlar İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı ve Fatih Belediyesi nin yanında Ulaştırma Bakanlığı, TCDD, İETT, İDO ve Trafik Şube Müdürlüğü olarak belirlenmiştir. Hedef IIIH3: Alan da güvenli yaya ve bisiklet dolaşım olanaklarının arttırılması Yönetim Planı Alanı nda Erişilebilirlik başlığı altında saptanan diğer sorun alanları olan yaya ulaşımı düzenlemelerinin yetersiz olması ve bisiklet yollarının olmamasına yönelik çözüm bulmak üzere belirlenen hedef Alan da güvenli yaya ve bisiklet dolaşım olanaklarının arttırılmasıdır. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji; yaya dolaşım sisteminin ve yaya alanlarının raylı sistemler, karayolu toplu taşıma sistemi, deniz ulaşımı ve otopark alanları ile bütünleştirilmesinin sağlanması olarak belirlenmiştir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem ise Alan da araç trafiğini sınırlandırarak, yaya ve bisiklet ulaşım güzergâhlarını düzenlemektir ve eylemi gerçekleştirmede sorumlu kuruluşlar İBB ve Fatih Belediyesi nin yanında Trafik Şube Müdürlüğü dür. Hedef IIIH4: Alan daki araç parkı yönetiminde otopark politikasının uygulanması Yönetim Planı Alanı nda Erişilebilirlik başlığı altında saptanan diğer sorun Tarihi Yarımada da otopark alanlarının yetersiz olması, yolların otopark olarak kullanılmasına yönelik çözüm bulmak amacı ile Alan daki araç parkı yönetiminde otopark politikasının uygulanması hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen stratejiler; Tarihi Yarımada da otopark alanlarının ulaşım sistemine getirilen kısıtlamalarla birlikte çözümlenmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler merkezi bölgelerde otomobil ve taksi ile ulaşımın azaltılabilmesi için park et ve devam et (Park and Ride) sistemini geliştirmek, Suriçi trafiğinde hareket eden araçlar için kısa süreli park uygulaması getirmek, özel otomobil sürücüleri için, gündüz saatlerinde kapasitelerinin altında çalışan Fatih ilçesinde bulunan otoparkların kullanılmasını teşvik etmek ve ticari yük taşıtlarının kültürel miras alanlarına giriş çıkış saatlerini 22:00 ile 06:00 saatleri arasına kaydırmak, bu saatler arasında ambarların açık kalmasını ve bölgedeki güvenlik hizmetlerinin arttırılmasını sağlamaktır ve eylemi gerçekleştirmede sorumlu kuruluşlar İBB, ve Fatih Belediyesi nin yanında Trafik Şube Müdürlüğü dür. Hedef IIIH5: Suriçi ne erişim için deniz ulaşımının daha etkin olarak kullanılması Yönetim Planı Alanı nda Erişilebilirlik başlığı altında saptanan diğer bir sorun Tarihi Yarımada nın denizden erişiminin yeterince etkin olamamasına çözüm bulmak için Suriçi ne erişimde deniz ulaşımının daha etkin olarak kullanılması hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşabilmek için belirlenen strateji deniz ulaştırması ve yönetiminde yeni çözümlerin uygulanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak 145

162 belirlenen eylemler ise; dağıtıcı ve toplayıcı kara toplu taşıma sistemleriyle erişimi desteklenen iskeleler düzenlemek, iskelelerde özel otomobil sahipleri için park olanaklarının etkin yönetimini sağlamak ve zaman tarifeleri toplu taşıma sistemleri ile eşgüdümlü olan sık ve dakik taşımacılık uygulamalarını hayata geçirmektir. Sorumlu kuruluş olarak İBB nin yanında İDO bu eylemleri gerçekleştirmek üzere belirlenen kurumdur. Hedef IIIH6: Dezavantajlı grupların erişilebilirliğinin sağlanması Yönetim Planı Alanı nda Erişilebilirlik başlığı altında saptanan diğer sorun Alan da dezavantajlı gruplara ve engellilere yönelik erişilebilirliğin kısıtlı olmasına yönelik çözüm bulmak için dezavantajlı grupların erişilebilirliğinin sağlanması hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji; yaya, taşıt ulaşım güzergâhları ve sinyalizasyon sistemi düzenlemelerinde dezavantajlı grupların gereksinmelerinin dikkate alınmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem yaya, taşıt ulaşım güzergâhlarında, ulaşım araçlarında ve sinyalizasyon sistemi düzenlemelerinde dezavantajlı grupların gereksinmelerine yönelik standartlar geliştirmek, düzenlemeler yapmaktır. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kuruluşlar İBB ve Trafik Şube Müdürlüğü dür. 146

163 III. ERİŞİLEBİLİRLİK SORUN HEDEF STRATEJİ EYLEM Ulaşım yatırımlarının projelendirilmesi aşamasında kültür mirasına etkilerinin araştırılmaması Tarihi Yarımada nın geçiş alanı ve transfer merkezi olarak kullanılması Tarihi Yarımada da lastik tekerlekli ulaşım sisteminin öncelikli ulaşım türü olması Raylı sistemlerin yeterince geliştirilmemesi Deniz ulaşımına öncelik verilmemesi Alanda yer alan farklı ulaşım hizmetlerinin birbirleriyle bütünleşmemesi IIIH1. Ulaşım planlamasında Tarihi Yarımada nın kültür varlıklarının dikkate alınmasının sağlanması IIIH2. Tarihi Yarımada üzerindeki ulaşım yatırımlarının baskısının azaltılması ve farklı ulaşım türlerinin bütünleştirilmesi IIIH1S1. Ulaşım planlaması yapan uzmanlar ve karar vericilerin kültür mirası konularında bilgilendirilmelerinin sağlanması IIIH2S1. Tarihi Yarımada da demiryolu ve denizyolu ağırlıklı, yüksek kapasiteli, kaliteli ve farklı ulaşım türlerinin birbirini besleyecek ve tamamlayacak şekilde bütünleştirildiği, toplu taşıma ağırlıklı bir ulaşım sisteminin kurulması IIIH1S1E1. Kültürel miras konularında uzmanlar, karar vericiler ve teknik ekiplere yönelik bilgilendirme yapmak ve eğitim programları hazırlamak IIIH2S1E1. Tarihi Yarımada ya lastik tekerlekli araç giriş-çıkışını kontrollü olarak sağlamak ve yol kavşak geometrilerini düzenlemek IIIH2S1E2. Tarihi Yarımada da yeni akslarla raylı sistem ağının geliştirilmesini sağlamak IIIH2S1E3. Deniz ulaşımının kapasitesini geliştirmek ve yaygın kullanımını sağlamak IIIH2S1E4. İETT toplu taşın güzergâhlarını yeniden etüt ederek düzenlemek ve ana durak noktalarını Tarihi Yarımada dışına çıkarmak IIIH2S1E5. Alan da özel olarak tasarlanmış kamu araçları kullanmak IIIH2S1E6. Metropoliten ulaşım sistemi ile entegrasyon için Tek Bilet Sistemi ve Akıllı Bilet-Otomasyon Sistemi uygulamalarını gerçekleştirmek SORUMLU KURUM İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı, Meslek Odaları, Üniversiteler İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı, Fatih Belediyesi DİĞER KURUMLAR Ulaştırma Bakanlığı, TCDD, İETT, İDO Ulaştırma Bakanlığı, TCDD, İETT, İDO, Trafik Şube Müdürlüğü Yaya ulaşımı düzenlemelerinin yetersiz olması Bisiklet yollarının olmaması IIIH3. Alan da güvenli yaya ve bisiklet dolaşım olanaklarının arttırılması IIIH3S1. Yaya dolaşım sisteminin ve yaya alanlarının raylı sistemler, karayolu toplu taşıma sistemi, deniz ulaşımı ve otopark alanları ile bütünleştirilmesinin sağlanması IIIH3S1E1. Alan da araç trafiğini sınırlandırarak, yaya ve bisiklet ulaşım güzergâhlarını düzenlemek İBB, Fatih Belediyesi Trafik Şube Müdürlüğü 147

164 IIIH4S1E1. Merkezi bölgelerde otomobil ve taksi ile ulaşımın azaltılabilmesi için park et ve devam et (Park and Ride) sistemini geliştirmek Tarihi Yarımada da otopark alanlarının yetersiz olması, yolların otopark olarak kullanılması IIIH4. Alan daki araç parkı yönetiminde otopark politikasının uygulanması IIIH4S1. Tarihi Yarımada da otopark alanlarının ulaşım sistemine getirilen kısıtlamalarla birlikte çözümlenmesi IIIH4S1E2. Suriçi trafiğinde hareket eden araçlar için kısa süreli park uygulaması getirmek IIIH4S1E3. Özel otomobil sürücüleri için, gündüz saatlerinde kapasitelerinin altında çalışan Fatih ilçesinde bulunan otoparkların kullanılmasını teşvik etmek IIIH4S1E4. Ticari yük taşıtlarının kültürel miras alanlarına giriş çıkış saatlerini 22:00 ile 06:00 saatleri arasına kaydırmak, bu saatler arasında ambarların açık kalmasını ve bölgedeki güvenlik hizmetlerinin arttırılmasını sağlamak İBB, Fatih Belediyesi Trafik Şube Müdürlüğü IIIH5S1E1. Dağıtıcı ve toplayıcı kara toplu taşıma sistemleriyle erişimi desteklenen iskeleler düzenlemek Tarihi Yarımada nın denizden erişiminin yeterince etkin olamaması IIIH5. Suriçi ne erişim için deniz ulaşımının daha etkin olarak kullanılması IIIH5S1. Deniz ulaştırması ve yönetiminde yeni çözümlerin uygulanması IIIH5S1E2. İskelelerde özel otomobil sahipleri için park olanaklarının etkin yönetimini sağlamak IIIH5S1E3. Zaman tarifeleri kara toplu taşıma sistemleri ile eşgüdümlü olan sık ve dakik taşımacılık uygulamalarını hayata geçirmek İBB İDO Alan da dezavantajlı gruplara ve engellilere yönelik erişilebilirliğin kısıtlı olması IIIH6. Dezavantajlı grupların erişilebilirliğinin sağlanması IIIH6S1. Yaya, taşıt ulaşım güzergâhları ve sinyalizasyon sistemi düzenlemelerinde dezavantajlı grupların gereksinmelerinin dikkate alınması IIIH6S1E1. Yaya, taşıt ulaşım güzergâhlarında, ulaşım araçlarında ve sinyalizasyon sistemi düzenlemelerinde dezavantajlı grupların gereksinmelerine yönelik standartlar geliştirmek, düzenlemeler yapmak İBB Trafik Şube Müdürlüğü 148

165 Alan ın Öneminin ve Değerinin Algılanması Yönetim Planı Alanı nda Alan ın Öneminin ve Değerinin Algılanması başlığı Görsel Bütünlük ve İmajın Güçlendirilmesi alt başlıkları altında ele alınmış, saptanan sorunlara bağlı olarak geliştirilen hedefler, stratejiler, eylemler ve bu eylemleri gerçekleştirmesi öngörülen kurum ve kuruluşlar tanımlanmıştır. Görsel Bütünlük konusu altında çözüm aranan sorunlar: Tarihi Yarımada da yüksek yoğunluklu, niteliksiz, boş ve denetimsiz yapıların yer alması, çevrenin ve yapıların bakımsız, aydınlatmanın yetersiz olması gibi nedenlerle, ziyaretçilerin miras alanlarını ve önemli odak noktalarını algılamalarının zorlaşması, yanlış algılar edinmeleri olarak sıralanmaktadır. İmajın Güçlendirilmesi konusu altında çözüm aranan sorun ise aşağıdaki gibi belirlenmiştir: Tarihi Yarımada nın ziyaretçiler ve kullanıcılar tarafından algılanması için yazılı ve görsel, kolay anlaşılabilir ve ulaşılabilir yeterli dokümanın olmaması. Hedef IVH1: Tarihi Yarımada nın görsel bütünlüğünün yeniden geliştirilmesi, tarihi karakterinin korunması, iyileştirilmesi ve ön plana çıkarılması Yönetim Planı Alanı nda Görsel Bütünlük başlığı altında saptanan sorunlar yüksek yoğunluklu, niteliksiz, boş ve denetimsiz yapıların yer alması, çevrenin ve yapıların bakımsız, aydınlatmanın yetersiz olması gibi nedenlerle, ziyaretçilerin miras alanlarını ve önemli odak noktalarını algılamalarının zorlaşması, yanlış algılar edinmeleri olarak belirlenmiştir. Belirlenen sorunların çözümüne yönelik olarak Tarihi Yarımada nın görsel bütünlüğünün yeniden geliştirilmesi, tarihi karakterinin korunması, iyileştirilmesi ve ön plana çıkarılması hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ilk strateji; Tarihi Yarımada nın öneminin ve değerinin algılanmasını zayıflatan tüm unsurların ortadan kaldırılmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem ise mevcut durum ve koruma planı kararlarını irdeleyerek, Tarihi Yarımada yı algılanmasını zayıflatan, yüksek yoğunluklu, niteliksiz yapılardan arındırmak, boş yapıları ve alanları kullanılır hale getirmektir. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı ve Fatih Belediyesi yanında KVK Kurulları, İl Özel İdaresi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü ve üniversitelerdir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ikinci strateji; Tarihi Yarımada da kentsel çevre kalitesinin artırılması olup, ilgili olarak belirlenen eylemler ise Tarihi Yarımada da yer alan kültür varlıklarının kapsamlı ve sürdürülebilir bir programla bakım ve onarımlarını yapmak, çevrelerini düzenlemek; Tarihi Yarımada da, tarihi çevrenin ve kültür varlıklarının algılanmalarını olumsuz etkileyen cephe eklentilerini, reklam panolarını, peyzaj düzenlemelerini, kent mobilyalarını ve aydınlatma elemanlarını denetlemek, olumlu uygulamaları desteklemektir. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı ve Fatih Belediyesi yanında KVK Kurulları, İl Özel İdaresi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü ve üniversitelerdir. Aynı hedefe ulaşmak için belirlenen üçüncü strateji ziyaretçiler ve kullanıcılar açısından Alan daki sınır öğeleri ve odak noktalarının daha algılanır hale getirilmesi ile ilgili olarak belirlenen eylem Tarihi Yarımada da yeni yapılanmalar, yeni cephe, reklam, peyzaj, kent mobilyaları, aydınlatma vb. gibi 149

166 unsurların tasarımı için tasarım rehberi geliştirmektir. Eylemleri gerçekleştirmekten sorumlu kurumlar, İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı ve Fatih Belediyesi yanında KVK Kurulları, İl Özel İdaresi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü ve üniversitelerdir. Hedef IVH2: Alan ın imajı, karakteri, ayırt ediciliği ve estetik kalitesinin tanınması, korunması ve geliştirilmesi Yönetim Planı Alanı nda İmajın Güçlendirilmesi başlığı altında saptanan sorun Tarihi Yarımada nın ziyaretçiler ve kullanıcılar tarafından algılanması için yazılı ve görsel, kolay anlaşılabilir ve ulaşılabilir yeterli dokümanın olmamasıdır. Bu kapsamda Alan ın imajı, karakteri, ayırt ediciliği ve estetik kalitesinin tanınması, korunması ve geliştirilmesi hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji; ulusal ve uluslararası düzlemde Alan ın imajının güçlendirilmesi ve tanınırlığının artırılmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ise farklı doku ve bölgeler, yollar, sınır öğeleri ve odak noktaları ile işaret öğelerini ortaya çıkarmak üzere araştırma ve çalışmalar yapmak, yapılan çalışmaların uygulamasını desteklemek; Tarihi Yarımada nın ziyaretçiler ve kullanıcılar tarafından algılanması için yapılan araştırmaların sonuçlarını basılı ve dijital olarak yaymaktır. Eylemleri gerçekleştirmekten sorumlu kurumlar, İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı ve Fatih Belediyesi nin yanında Dışişleri Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Tanıtım Genel Müdürlüğü, tanıtım kuruluşları ve üniversitelerdir. 150

167 IV. ALAN IN ÖNEMİNİN VE DEĞERİNİN ALGILANMASI SORUN HEDEF STRATEJİ EYLEM SORUMLU KURUM DİĞER KURUMLAR Tarihi Yarımada da - yüksek yoğunluklu, niteliksiz, boş ve denetimsiz yapıların yer alması, - çevrenin ve yapıların bakımsız, aydınlatmanın yetersiz olması gibi nedenlerle, ziyaretçilerin miras alanlarını ve önemli odak noktalarını algılamalarının zorlaşması, yanlış algılar edinmeleri IVH1. GÖRSEL BÜTÜNLÜK Tarihi Yarımada nın görsel bütünlüğünün yeniden geliştirilmesi, tarihi karakterinin korunması, iyileştirilmesi ve ön plana çıkarılması IVH1S1. Tarihi Yarımada nın öneminin ve değerinin algılanmasını zayıflatan tüm unsurların ortadan kaldırılması IVH1S2. Tarihi Yarımada da kentsel çevre kalitesinin artırılması IVH1S3. Ziyaretçiler ve kullanıcılar açısından Alan daki sınır öğeleri ve odak noktalarının daha algılanır hale getirilmesi IVH1S1E1. Mevcut durum ve koruma planı kararlarını irdeleyerek, Tarihi Yarımada yı algılanmasını zayıflatan, yüksek yoğunluklu, niteliksiz yapılardan arındırmak, boş yapıları kullanılır hale getirmek IVH1S2E1. Tarihi Yarımada da yer alan kültür varlıklarının kapsamlı ve sürdürülebilir bir programla bakım ve onarımlarını yapmak, çevrelerini düzenlemek IVH1S2E2. Tarihi Yarımada da, tarihi çevrenin ve kültür varlıklarının algılanmalarını olumsuz etkileyen cephe eklentilerini, reklam panolarını, peyzaj düzenlemelerini, kent mobilyalarını ve aydınlatma elemanlarını denetlemek, olumlu uygulamaları desteklemek IVH1S3E1. Tarihi Yarımada da yeni yapılanmalar, yeni cephe, reklam, peyzaj, kent mobilyaları, aydınlatma vb. unsurların tasarımı için tasarım rehberi geliştirmek İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı, Fatih Belediyesi KVK Kurulları, İl Özel İdaresi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Üniversiteler Tarihi Yarımada nın ziyaretçiler ve kullanıcılar tarafından algılanması için yazılı ve görsel, kolay anlaşılabilir ve ulaşılabilir yeterli dokümanın olmaması IVH2. İMAJIN GÜÇLENDİRİLMESİ Alan ın imajı, karakteri, ayırt ediciliği ve estetik kalitesinin tanınması, korunması ve geliştirilmesi IVH2S1. Ulusal ve uluslararası düzlemde Alan ın imajının güçlendirilmesi ve tanınırlığının artırılması IVH2S1E1. Farklı doku ve bölgeler, yollar, sınır öğeleri ve odak noktaları ile işaret öğelerini ortaya çıkarmak üzere araştırma ve çalışmalar yapmak, yapılan çalışmaların uygulamasını desteklemek IVH2S1E2. Tarihi Yarımada nın ziyaretçiler ve kullanıcılar tarafından algılanması için yapılan araştırmaların sonuçlarını basılı ve dijital olarak yaymak Dışişleri Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Tanıtım Genel Md., Tanıtım kuruluşları, Üniversiteler 151

168 Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım Yönetim Planı Alanı nda Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım konusu, Eğitim ve Bilinçlendirme ve Katılım alt başlıkları altında ele alınmış, saptanan sorunlara bağlı olarak geliştirilen hedefler, stratejiler, eylemler ve bu eylemleri gerçekleştirmesi öngörülen kurum ve kuruluşlar tanımlanmıştır. Eğitim ve Bilinçlendirme konusu altında çözüm aranan sorunlar: Alan da karar verici ve uygulamacı kurumlarda çalışanların doğal ve kültürel miras ve bu mirasın korunması konusundaki bilgi birikimlerinin yeterli olmaması, Tarihi Yarımada da yaşayanların, çalışanların kültür mirası konusundaki bilgi birikiminin yeterli olmaması, Kültür varlıklarının sürdürülebilirliğini sağlayacak geleneksel yapı ustalarının, taş ve ahşap ustalarının sayılarının azalması, Geleneksel üretim sektörlerinde (kuyumculuk, dokuma, kundura ) usta-çırak eğitiminin zayıflaması; Katılım konusu altında çözüm aranan sorunlar: Koruma, planlama ve uygulama süreçlerinde tüm paydaşlar arasında etkin ve sürdürülebilir katılım mekanizmalarının kurulmamış olması, yasalarla güvence altına alınmamış olması, Katılımın ölçülmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili sistemlerin olmaması olarak saptanmıştır. Hedef VH1: Tarihi Yarımada da kamu kurumlarında çalışanların doğal ve kültürel miras konusundaki bilgi altyapılarının geliştirilmesi Yönetim Planı Alanı nda Eğitim-Bilinçlendirme başlığı altında saptanan ilk sorun olan Alan da karar verici ve uygulamacı kurumlarda çalışanların doğal ve kültürel miras ve bu mirasın korunması konusundaki bilgi birikimlerinin yeterli olmamasına yönelik ilk hedef Tarihi Yarımada da kamu kurumlarında çalışanların doğal ve kültürel miras konusundaki bilgi altyapılarının geliştirilmesidir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji; kamu kurumu yöneticilerinin, çalışanların ve öğretmenlerin kültür mirası konusunda sistematik olarak bilgilendirilmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ise kamu kurumu yöneticilerini, çalışanlarını ve öğretmenleri kültür mirası konusunda bilgilendirmek üzere bir eğitim birimi kurmak, bilgilendirme programları hazırlamaktır. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü nün yanında İl Milli Eğitim Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, üniversiteler ve meslek odalarıdır. Hedef VH2: Tarihi Yarımada da yaşayanların, çalışanların ve kullanıcıların kültür mirası konusundaki bilgi altyapılarının geliştirilmesi Yönetim Planı Alanı nda Eğitim-Bilinçlendirme başlığı altında saptanan ikinci sorun olan Tarihi Yarımada da yaşayanların, çalışanların ve kullanıcıların kültür mirası konusundaki bilgi birikiminin yeterli olmamasına yönelik geliştirilen hedef Tarihi Yarımada da yaşayanların, çalışanların kültür mirası konusundaki bilgi altyapılarının geliştirilmesidir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji her ilgi grubunun ait olduğu gurubun özelliklerinin (yaş, eğitim, kültür vb.) gerektirdiği düzeyde kültürel miras ve koruma konularında bilgilendirilmesi olup, bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ilk ve orta öğrenimde kültürel miras konusundaki bilgi altyapısının güçlendirilmesi için eğitim 152

169 programları hazırlamak, tanıtım gezileri, kompozisyon ve fotoğraf yarışmaları düzenlemek; kültürel miras ve korunması konusunda Alan da yaşayan her yaş grubu için eğitim programları oluşturmak, konferans, seminer, müze ve sergileri desteklemek, miras alanlarına tanıtım gezileri düzenlemek; kültür mirası konusunda her yaş grubuna uygun görsel ve yazılı materyal üretmek ve dağıtmaktır. Eylemleri gerçekleştirmekten sorumlu kurumlar, Alan Yönetimi Başkanlığı ve İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü yanında İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Halk Eğitim Merkezleri, muhtarlıklar, meslek odaları ve STK lardır. Hedef VH3: Tarihi Yarımada da soyut miras olarak geleneksel üretimin canlandırılması Yönetim Planı Alanı nda Eğitim-Bilinçlendirme alt başlığı altında saptanan son sorun alanı kültür varlıklarının sürdürülebilirliğini sağlayacak geleneksel yapı ustalarının taş ve ahşap ustalarının sayılarının azalması ve geleneksel üretim sektörlerinde (kuyumculuk, dokuma, kundura) usta-çırak eğitiminin zayıflamasıdır. İlgili başlık altında Tarihi Yarımada da soyut miras olarak geleneksel üretimin canlandırılması hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ilk strateji; kültür varlıklarının bakım ve onarımları için geleneksel yapı tekniklerinin yeniden canlandırılmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem Tarihi Yarımada da kültür varlıklarının sürdürülebilirliğini sağlamak üzere geleneksel sanatlar ve zanaatlarda yapı ustaları yetiştirmek, taş, ahşap, cam, demirci vb. ustaları için eğitim programları düzenlemektir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ikinci strateji geleneksel üretim sektörlerinde usta-çırak ilişkisinin tekrar canlandırılmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem ise Tarihi Yarımada da kuyumculuk, dokuma ve kundura üretiminin sürdürülebilirliğini sağlamak üzere sektörleri güçlendirici araştırmalar yapmaktır. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, Ticaret ve Sanayi Odası, ilgili meslek odaları, İBB, KUDEB, İSMEK ve STK ların yanında İl Milli Eğitim Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, Halk Eğitim Merkezleri, muhtarlıklar ve üniversitelerdir. Hedef VH4: Koruma, planlama ve uygulama süreçlerinde tüm paydaşların eşit ve şeffaf katılımının sağlanması Yönetim Planı Alanı nda Katılım alt başlığı altında saptanan ilk sorun olan koruma, planlama ve uygulama süreçlerinde tüm paydaşlar arasında etkin ve sürdürülebilir katılım mekanizmalarının kurulmamış olması ve yasalarla güvence altına alınmamış olması sorununa yönelik ilk olarak koruma, planlama ve uygulama süreçlerinde tüm paydaşların eşit ve şeffaf katılımının sağlanması hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji; katılımda eşitlik, şeffaflık ve sürdürülebilirlik ilkelerinin uygulanmasının sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem ise Tarihi Yarımada ve kültür mirası ile ilgili tüm paydaşlara katılım yöntemleri konusunda sistematik ve sürekli eğitim programı uygulamaktır. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar İBB ve Alan Yönetimi Başkanlığı yanında üniversiteler, STK lar ve mahalle muhtarlıklarıdır. Hedef VH5: Yönetim Planı nın başarıyla uygulanması için Yönetim Alanı ile ilgili tüm paydaşların sürece etkin katılımlarının sağlanması Yönetim Planı Alanı nda Katılım alt başlığı altında saptanan ilk sorun olan koruma, planlama ve uygulama süreçlerinde tüm paydaşlar arasında etkin ve sürdürülebilir katılım mekanizmalarının kurulmamış olması ve yasalarla güvence altına alınmamış olmasına yönelik ikinci olarak Yönetim Planı nın başarıyla uygulanması için Yönetim Alanı ile ilgili tüm paydaşların sürece etkin katılımlarının sağlanması hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji; tüm paydaşların Tarihi 153

170 Yarımada Yönetim Planı hakkındaki bilgisinin ve farkındalığının arttırılmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ise tüm paydaşları Yönetim Planı hakkında bilgilendirmek üzere bilgilendirme ofisleri kurmak, web sayfası düzenlemek, yayınlar yapmak; Alan ile ilgili kurumlarda görev yapan yöneticiler ve çalışanlar için Yönetim Planı ve Alanı nı konu alan eğitim programları geliştirmek ve yürütmektir. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar İBB ve Alan Yönetimi Başkanlığı nın yanında Fatih Belediyesi, üniversiteler, meslek odaları ve STK lardır. Hedef VH6: Katılımın ölçülmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili bir sistemin kurulması Yönetim Planı Alanı nda Katılım alt başlığı altında saptanan ikinci ve son sorun olan katılımın ölçülmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili sistemlerin olmamasına yönelik olarak geliştirilen hedef katılımın ölçülmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili bir sistemin kurulmasıdır. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji katılımın; uzman eşliğinde ve gerçek paydaşlar ile birlikte gerçekleştirilmesi ve sürekliliğinin sağlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler katılımın sürdürülebilirliğini sağlayacak birimi kurmak ve prensiplerini oluşturmak, katılım sözleşmesi, katılım beyanı gibi ölçme ve denetleme belgeleri hazırlamak ve uygulamak, eğitim faaliyetlerini destekleyecek uluslar arası atölye çalışmaları yapmak ve katılım mekanizmalarının geliştirilmesi ile ilgili yapılacak araştırmaları ve uzman çalışmalarını desteklemektir. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar İBB ve Alan Yönetimi Başkanlığı nın yanında Fatih Belediyesi, üniversiteler, meslek odaları ve uzman STK lardır. 154

171 V. EĞİTİM, BİLİNÇLENDİRME VE KATILIM SORUN HEDEF STRATEJİ EYLEM SORUMLU KURUM DİĞER KURUMLAR EĞİTİM, BİLİNÇLENDİRME Alan da karar verici ve uygulamacı kurumlarda çalışanların doğal ve kültürel miras ve bu mirasın korunması ile ilgili bilgi birikimlerinin yeterli olmaması Tarihi Yarımada da yaşayanların, çalışanların kültür mirası konusundaki bilgi birikiminin yeterli olmaması Kültür varlıklarının sürdürülebilirliğini sağlayacak geleneksel yapı ustalarının taş ve ahşap ustalarının sayılarının azalması Geleneksel üretimde (kuyumculuk, dokuma, kundura) usta-çırak eğitiminin zayıflaması VH1. Tarihi Yarımada da kamu kurumlarında çalışanların doğal ve kültürel miras konusundaki bilgi altyapılarının geliştirilmesi VH2. Tarihi Yarımada da yaşayanların, çalışanların ve kullanıcıların kültür mirası konusundaki bilgi altyapılarının geliştirilmesi VH3. Tarihi Yarımada da soyut miras olarak geleneksel üretimin canlandırılması VH1S1. Kamu kurumu yöneticilerinin, çalışanların ve öğretmenlerin kültür mirası konusunda sistematik olarak bilgilendirilmesi VH2S1. Her ilgi grubunun ait olduğu grubun özelliklerinin (yaş, eğitim, kültür vb.) gerektirdiği düzeyde kültürel miras ve koruma konularında bilgilendirilmesi VH3S1. Kültür varlıklarının bakım ve onarımları için geleneksel yapı tekniklerinin yeniden canlandırılması VH3S2. Geleneksel üretim sektörlerinde usta-çırak ilişkisinin tekrar canlandırılması VH1S1E1. Kamu kurumu yöneticilerini, çalışanlarını ve öğretmenleri kültür mirası konusunda bilgilendirmek üzere bir eğitim birimi kurmak, bilgilendirme programları hazırlamak VH2S1E1. İlk ve orta öğrenimde kültürel miras konusundaki bilgi altyapısının güçlendirilmesi için eğitim programları hazırlamak, tanıtım gezileri, kompozisyon ve fotoğraf yarışmaları düzenlemek VH2S1E2. Kültürel miras ve korunması konusunda Alan da yaşayan her yaş grubu için eğitim programları oluşturmak, konferans, seminer, müze ve sergileri desteklemek, tanıtım gezileri düzenlemek VH2S1E3. Kültür mirası konusunda her yaş grubuna uygun görsel ve yazılı materyal üretmek ve dağıtmak VH3S1E1. Tarihi Yarımada da kültür varlıklarının sürdürülebilirliğini sağlamak üzere geleneksel sanatlar ve zenaatlarda yapı ustaları yetiştirmek, taş, ahşap, cam,demirci vb. ustaları için eğitim programları düzenlemek VH3S2E1. Tarihi Yarımada da kuyumculuk, dokuma ve kundura üretiminin sürdürülebilirliğini sağlamak üzere sektörleri güçlendirici araştırmalar yapmak Alan Yönetimi Başkanlığı, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Alan Yönetimi Başkanlığı, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Alan Yönetimi Başkanlığı, Ticaret ve Sanayi Odası, ilgili meslek odaları, İBB, KUDEB, İSMEK, STK lar İl Milli Eğitim Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, Üniversiteler, Meslek Odaları İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Halk Eğitim Merkezleri, Muhtarlıklar, Meslek Odaları, STK lar İl Milli Eğitim Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, Halk Eğitim Merkezleri, Muhtarlıklar, Üniversiteler 155

172 SORUN HEDEF STRATEJİ EYLEM SORUMLU KURUM DİĞER KURUMLAR KATILIM Koruma, planlama ve uygulama süreçlerinde tüm paydaşlar arasında etkin ve sürdürülebilir katılım mekanizmalarının kurulmamış olması, yasalarla güvence altına alınmamış olması VH4. Koruma, planlama ve uygulama süreçlerinde tüm paydaşların eşit ve şeffaf katılımının sağlanması VH5. Yönetim Planı nın başarıyla uygulanması için Alan ile ilgili tüm paydaşların sürece etkin katılımlarının sağlanması VH4S1. Katılımda eşitlik, şeffaflık ve sürdürülebilirlik ilkelerinin uygulanmasının sağlanması VH5S1. Tüm paydaşların Tarihi Yarımada Yönetim Planı hakkındaki bilgisinin ve farkındalığının arttırılması VH4S1E1. Tarihi Yarımada ve kültür mirası ile ilgili tüm paydaşlara katılım yöntemleri konusunda sistematik ve sürekli eğitim programı uygulamak VH5S1E1. Tüm paydaşları Yönetim Planı hakkında bilgilendirmek üzere bilgilendirme ofisleri kurmak, web sayfası düzenlemek, yayınlar yapmak VH5S1E2. Alan ile ilgili kurumlarda görev yapan yöneticiler ve çalışanlar için Yönetim Planı ve Alanı nı konu alan eğitim programları geliştirmek ve yürütmek İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı Üniversiteler, STK lar, Mahalle Muhtarlıkları Fatih Belediyesi, Üniversiteler, Meslek Odaları, STKlar VH6S1E1. Katılımın sürdürülebilirliğini sağlayacak birimi kurmak ve prensiplerini oluşturmak Katılımın ölçülmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili sistemlerin olmaması VH6. Katılımın ölçülmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili bir sistemin kurulması VH6S1. Katılımın uzman eşliğinde ve gerçek paydaşlar ile birlikte gerçekleştirilmesi ve sürekliliğinin sağlanması VH6S1E2. Katılım sözleşmesi, katılım beyanı gibi ölçme ve denetleme belgeleri hazırlamak ve uygulamak VH6S1E3. Eğitim faaliyetlerini destekleyecek uluslar arası atölye çalışmaları yapmak İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı Fatih Belediyesi, Üniversiteler, Meslek Odaları, Uzman STK lar VH6S1E4. Katılım mekanizmalarının geliştirilmesi ile ilgili yapılacak araştırmaları ve uzman çalışmalarını desteklemek 156

173 Ziyaretçi Yönetimi Yönetim Planı Alanı nda Ziyaretçi Yönetimi başlığı altında genel olarak Tarihi Yarımada da turizm sektörü ve beraberinde ziyaretçi yönetimine ilişkin saptanan sorunlar, hedefler, stratejiler, eylemler ve bu eylemleri gerçekleştirmesi öngörülen kurum ve kuruluşlar ele alınmıştır. Söz konusu başlık altında çözüm aranan sorunlar aşağıdaki gibi sıralanmaktadır: Alan da turizm sektörünün geleceğine ilişkin plan kararlarının olmaması, Alan da ziyaretçiler tarafından Dünya Miras Listesi nde yer alan alanlar ziyaret edilirken önemli diğer eserlerin yeterince tanıtılmaması, bu alanlara zor erişim, Ziyaretçilerin Alan da bulunan kültür mirasları hakkındaki bilgilere kolay ulaşamaması, Alan da yer alan müzelerin yönetim, araştırma, sergileme ve güvenliliği konusunda sorunlar, müze ve sergi alanlarının yetersizliği, eserlerin sergilenememesi, Alan da ziyaretçilerin rehberlik gereksinmelerinin yeterince sağlanamaması, Alan ın özgün değerlerinin değerlendirilmesi yoluyla yerel halk tarafından da gerçekleştirilebilecek nitelikteki küçük ve orta ölçekli turizm girişimlerine yönelik yeterince destek sağlanmaması, Alan da gerçekleştirilen turizm faaliyetlerinin verimliliğini artırmak üzere düzenli izleme ve değerlendirme faaliyetleri gerçekleştirilmemesi. Hedef VIH1: Alternatif turizm ve kültür turizmiyle bütünleşen, sürdürülebilir bir turizm altyapısının geliştirilmesi Yönetim Planı Alanı nda Ziyaretçi Yönetimi başlığı altında saptanan ilk sorun Alan da turizm sektörünün geleceğine ilişkin plan kararlarının olmamasıdır. Soruna yönelik olarak geliştirilen hedef alternatif turizm ve kültür turizmiyle bütünleşen, sürdürülebilir bir turizm altyapısının geliştirilmesidir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji; Alan için koruma- kullanma dengesinin ana ilke olarak benimsendiği turizm yaklaşımının tüm planlarda ortaklaştırılmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem ise Tarihi Yarımada için Turizm Yönetim Planı hazırlatmak ve bu planın Tarihi Yarımada ile ilgili diğer planlarla eşgüdümünü sağlamaktır. Eylemleri gerçekleştirmekten sorumlu kurumlar İBB nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, İl Kültür Turizm Müdürlüğü, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, TUROB, TURSAB, TUREB, diğer turizm birlikleri, ilgili STK lar, bağımsız kültür kurumları ve üniversiteler olarak tanımlanmıştır. Hedef VIH2: Tarihi Yarımada daki tüm kültür varlıklarının ziyaretçiler için çekim merkezi haline getirilmesi Tarihi Yarımada da turizm faaliyetleri ve ziyaretçi yönetimine ilişkin saptanan ikinci sorun Tarihi Yarımada da ziyaretçiler tarafından sadece Dünya Miras Listesi nde yer alan ve bilinen alanların ziyaret edilmesi, önemli diğer alan ve eserlerin yeterince tanıtılmaması, bu alanlara ulaşılamaması olarak belirlenmiştir. Soruna yönelik olarak geliştirilen hedef Tarihi Yarımada daki tüm kültür varlıklarının ziyaretçiler için çekim merkezi haline getirilmesidir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ilk strateji; Miras Alanları öncelikli olmak üzere Tarihi Yarımada daki tüm koruma bölgeleri için ziyaretçi yönetiminin planlanmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ise Dünya Miras Alanları 157

174 öncelikli olmak üzere Tarihi Yarımada daki tüm özellikli koruma bölgeleri için Turizm Yönetim Planı ile bağlantılı Ziyaretçi Yönetim Planları nı hazırlamak/hazırlatmak; Alan bütününde gezi güzergâhları tespit etmek, bu güzergahların altyapılarını geliştirmektir. İlgili hedef doğrultusunda tanımlanan diğer strateji ise; Tarihi Yarımada da yeni çekim merkezleri oluşturarak turizmde deneyim çeşitliliğinin artırılmasıdır. Bu stratejiyi gerçekleştirmek üzere Alan daki kültür mirası ile Alan a özgü sosyal-kültürel aktiviteleri ön plana çıkaran sürekliliği olan programlar oluşturmak, tarihi yapıların kültür ve sanat amaçlı kullanımını teşvik etmek, Tarihi Yarımada daki müzeleri kamu ve özel teşviklerle güçlendirerek ilgiyi artırmak, Tarihi Yarımada da yaratıcı endüstrileri destekleyerek, yaratıcı endüstrilerin kümelendiği alanlara yönelik ilgiyi artırmak (takı tasarımı, ayakkabı tasarımı vb.), Alan daki farklı çekim noktalarının entegrasyonunu sağlayacak gezi güzergahları oluşturmak ve tanıtmak eylemleri tanımlanmıştır. Eylemleri gerçekleştirmekten sorumlu kurum İBB, ilgili kurumlar ise Kültür ve Turizm Bakanlığı, İl Kültür Turizm Müdürlüğü, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, TUROB, TURSAB, TUREB, diğer turizm birlikleri, ilgili STK lar, bağımsız kültür kurumları ve üniversiteler olarak tanımlanmıştır. Hedef VIH3: Ziyaretçilere kültür mirası alanları ve eserleri hakkında kolay ulaşılabilir bilgi ortamının sağlanması Yönetim Planı Alanı nda Ziyaretçi Yönetimi başlığı altında saptanan üçüncü sorun olan ziyaretçinin Alan da bulunan kültür mirasları hakkında bilgilere kolay ulaşamamasına yönelik olarak ziyaretçilere kültür mirası alanları ve eserleri hakkında kolay ulaşılabilir bilgi ortamının sağlanması hedefi konulmuştur. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji; Tarihi Yarımada nın kamuoyuna yazılı ve görsel yayın ile tanıtılmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler Alanlar ın bilimsel araştırma programlarını yapmak; kültürel miras, koruma, turizm ve ziyaretçi yönetimi arasındaki ilişkileri araştıran araştırmaları desteklemek; uluslararası medyada yayınlanacak tanıtım ve belgesel filmler çekmek; Dünya Miras Alanları nı tanıtan yeni rehber kitaplar ve broşürler hazırlamak; Alan daki anıt eserler, sivil mimarlık eserleri ve diğer eserler için bilgilendirme panoları oluşturmaktır. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Kültür ve Turizm Bakanlığı, İBB, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü nün yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı Tanıtım Genel Müdürlüğü, Dışişleri Bakanlığı, Alan Yönetimi Başkanlığı, Fatih Belediyesi, turizm birlikleri, üniversiteler ve meslek odalarıdır. Hedef VIH4: Müzelerin karşı karşıya oldukları problemlerin çözümlenerek sürdürülebilir ziyaretçi kapasitelerine ulaşmalarının sağlanması Yönetim Planı Alanı nda Ziyaretçi Yönetimi başlığı altında saptanan dördüncü sorun olan Alan da yer alan müzelerin yönetim, araştırma, sergileme ve güvenliliğinin sağlanması konusunda problemler yaşanması ve müze alanlarının ve sergi alanlarının yetersiz olması ve bu nedenle eserlerin depolarda bekletilmesi sergilenememesidir. Bu kapsamda müzelerin karşı karşıya oldukları problemlerin çözümlenerek sürdürülebilir ziyaretçi kapasitelerine ulaşmalarının sağlanması hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ilk strateji; mevcut müzelerin geliştirilmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem ise her müze için müze yönetim planı hazırlatmaktır. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ikinci strateji ise; sergilenemeyen eserler için yeni müzeler açılmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemler ise Tarihi Yarımada Müzesi ve sergilenemeyen eserler için yeni, konulu müzeler açmak; müze kuruluşlarını ve yönetimini kolaylaştırmak için yasal, yönetimsel ve mali önlem almaktır. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu 158

175 kurum Kültür ve Turizm Bakanlığı, ilgili kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, İBB, üniversiteler, kültür ve müze ile ilgili STK lar, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varklıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü olarak tanımlanmıştır. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen son strateji; arkeolojik kazıların ve açık hava müzelerinin geliştirilmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem ise arkeolojik müze alanlarının yasal, yönetimsel ve kaynak sorunlarını çözmektir. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Kültür ve Turizm Bakanlığı, Arkeoloji Müzeleri ilgili kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, İBB, üniversiteler, kültür ve müze ile ilgili STK lar, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varklıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü olarak tanımlanmıştır. Hedef VIH5: Alan ın kültürel kimliğine uygun rehberlik hizmetlerinin sağlanması Yönetim Planı Alanı nda Ziyaretçi Yönetimi başlığı altında saptanan bir diğer sorun olan Alan da ziyaretçilerin rehberlik gereksinmelerinin yeterince sağlanamamasına çözüm bulmak amaçlı geliştirilen hedef Alan ın kültürel kimliğine uygun rehberlik hizmetlerinin sağlanmasıdır. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ilk strateji; rehberlerin hizmet düzeyinin yükseltilmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylem rehberler için kültürel mirası tanıtan özel kurslar ve seminerler düzenlemektir. İlgili hedefe ulaşmak için belirlenen ikinci strateji olan ziyaretçilerin yöresel gereksinmelerinin karşılanması ile ilgili olarak belirlenen eylemler Alan ın tanıtımını sağlayacak ve ziyaretçilerin sorularını yanıtlayacak, gereksinmelerini yönlendirecek Ziyaretçi Merkezleri (İng. visitor center) oluşturmak ve mevcut bilgi merkezlerini Ziyaretçi Merkezi adı altında, personel ve dağıtılan bilgilendirme dökümanları açısından geliştirilmek ve sayılarını artırmaktır. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurum Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü nün yanında ilgili kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, Arkeoloji Müzeleri, TUROB, TURSAB, TUREB, üniversiteler ve Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü olarak tanımlanmıştır. Hedef VIH6: Alan daki turizm altyapısının yerel kaynaklar da kullanılarak güçlendirilmesi Alan ın özgün değerlerinin değerlendirilmesi yoluyla yerel halk tarafından da gerçekleştirilebilecek nitelikteki küçük ve orta ölçekli turizm girişimlerine yönelik yeterince destek sağlanmaması Tarihi Yarımada daki turizm faaliyetlerine ilişkin bir diğer sorun olarak tanımlanmıştır. Bu sorun karşısında Alan daki turizm altyapısının yerel kaynaklar da kullanılarak güçlendirilmesi hedefi oluşturulmuştur. Bu hedefe ulaşmak üzere tanımlanan üç stratejiden ilki hizmet sektöründe çalışanların niteliğinin artırılması olup bu stratejiyi gerçekleştirmek içinse turizm sektöründe çalışanlar için profesyonel sertifika programları oluşturmak eylemi öngörülmüştür. İlgili hedefe ulaşmak üzere tanımlanan bir diğer strateji yatak kapasitesinin niteliğinin geliştirilmesidir. Bu stratejiye ulaşmak üzere turizm işletmelerinin düzenli denetimlerinin yapılmasını sağlamak, nitelikli butik otel ve aile pansiyonculuğunu desteklemek eylemleri tanımlanmıştır. İlgili hedefe ulaşmak üzere tanımlanan son strateji ise yerel halkın kalkınmasında turizmin sağladığı olanakların geliştirilmesidir. Bu stratejiye ulaşmak üzere turizmin ekonomik getirileri konusunda yerel halkın bilinçlenmesini sağlamak, yerel halkın turizm alanındaki becerilerini geliştirmek, yerel halkın turizm girişimlerini destekleyen programlar geliştirmek eylemleri öngörülmüştür. İlgili eylemlerin gerçekleştirilmesinde Kültür ve Turizm Bakanlığı sorumlu kurum, İBB, ilgili STK lar ve turizm birlikleri de ilgili kurumlar olarak tanımlanmıştır. 159

176 Hedef VIH7: Alan da sunulan turizm hizmetlerinin düzenli olarak denetlenmesi, değerlendirilmesi ve eksikliklerin giderilmesi Alan da gerçekleştirilen turizm faaliyetlerinin verimliliğini artırmak üzere düzenli izleme ve değerlendirme faaliyetleri gerçekleştirilmemesi Tarihi Yarımada daki turizm faaliyetlerine ilişkin bir diğer sorun olarak tanımlanmıştır. Bu sorun karşısında Alan da sunulan turizm hizmetlerinin düzenli olarak denetlenmesi, değerlendirilmesi ve eksikliklerin giderilmesi hedefi oluşturulmuştur. Bu hedefe ulaşmak üzere tanımlanan stratejilerden ilki turizm sektörünün performansının ölçülmesi ve sonuçların ilgili aktörlerin paylaşımına sunulması olarak tanımlanmış, bu stratejiyi gerçekleştirmek üzere düzenli aralıklarla turizm sektörünün performansını ölçmek ve değerlendirmek eylemi öngörülmüştür. İlgili hedefe ulaşmak üzere tanımlanan bir diğer strateji ise ziyaretçilere yönelik araştırmalar yapılmasıdır. Bu stratejiyle ilişkili olarak tanımlanan eylemler ise turizm sektörünün performans değerlendirmesini ve Tarihi Yarımdada ya etkilerini konu alan araştırmaları teşvik etmek ve elde edilen sonuçları ilgili aktörlerin bilgisine sunmak ve farklı ziyaretçi profillerinin taleplerini ve ziyaretçi memnuniyetini düzenli aralıklarla ölçmek ve uygulamalara yansıtılmasını sağlamaktır. İlgili hedef, strateji ve eylemlerin gerçekleştirilmesinde İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü nün sorumlu, üniversiteler ve ilgili STK ların ilgili kurumlar olarak görev alması öngörülmüştür. 160

177 VI. ZİYARETÇİ YÖNETİMİ SORUN HEDEF STRATEJİ EYLEM SORUMLU KURUM DİĞER KURUMLAR Alan da turizm sektörünün geleceğine ilişkin plan kararlarının olmaması VIH1. Alternatif turizm ve kültür turizmiyle bütünleşen, sürdürülebilir bir turizm altyapısının geliştirilmesi VIH1S1. Alan için korumakullanma dengesinin ana ilke olarak benimsendiği turizm yaklaşımının tüm planlarda ortaklaştırılması VIH1S1E1. Tarihi Yarımada için Turizm Yönetim Planı hazırlatmak, bu planın Tarihi Yarımada ile ilgili diğer planlarla eşgüdümünü sağlamak İBB Alan da ziyaretçiler tarafından Dünya Miras Listesi nde yer alan alanlar ziyaret edilirken önemli diğer eserlerin yeterince tanıtılmaması, bu alanlara zor erişim VIH2. Tarihi Yarımada daki tüm kültür varlıklarının ziyaretçiler için çekim merkezi haline getirilmesi VIH2S1. Miras Alanları öncelikli olmak üzere Tarihi Yarımada daki tüm koruma bölgeleri için ziyaretçi yönetiminin planlanması VIH2S2.Tarihi Yarımada da yeni çekim merkezleri oluşturarak turizmde deneyim çeşitliliğinin artırılması VIH2S1E1. Dünya Miras Alanları öncelikli olmak üzere Tarihi Yarımada daki tüm özellikli koruma bölgeleri için Turizm Yönetim Planı ile bağlantılı Ziyaretçi Yönetim Planlarını hazırlamak/hazırlatmak VIH2S1E2. Alan bütününde gezi güzergâhları tespit etmek ve altyapılarını geliştirmek VIH2S2E1. Alan daki kültür mirası ile Alan a özgü sosyal-kültürel aktiviteleri ön plana çıkaran sürekliliği olan programlar oluşturmak VIH2S2E2. Tarihi yapıların kültür ve sanat amaçlı kullanımını teşvik etmek VIH2S2E3. Tarihi Yarımada daki müzeleri kamu ve özel teşviklerle güçlendirerek ilgiyi artırmak VIH2S2E4. Tarihi Yarımada da yaratıcı endüstrileri destekleyerek, yaratıcı endüstrilerin kümelendiği alanlara yönelik ilgiyi artırmak (takı tasarımı, ayakkabı tasarımı vb.) İBB İBB Kültür ve Turizm Bakanlığı, İl Kültür Turizm Müdürlüğü, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Fatih Belediyesi TUROB, TURSAB, TUREB, Diğer Turizm Birlikleri, ilgili STK lar, Bağımsız Kültür Kurumları, Üniversiteler VIH2S2E5. Alan daki farklı çekim noktalarının entegrasyonunu sağlayacak gezi güzergahları oluşturmak ve tanıtmak 161

178 VIH3S1E1. Alanlar ın bilimsel araştırma programlarını yapmak Ziyaretçinin Alan da bulunan kültür mirasları hakkındaki bilgilere kolay ulaşamaması VIH3. Ziyaretçilere kültür mirası alanları ve eserleri hakkında kolay ulaşılabilir bilgi ortamının sağlanması VIH3S1. Tarihi Yarımada nın kamuoyuna yazılı ve görsel yayın ile tanıtılması VIH3S1E2. Kültürel miras, koruma, turizm ve ziyaretçi yönetimi arasındaki ilişkileri araştıran araştırmaları desteklemek VIH3S1E3. Uluslar arası medyada yayınlanacak tanıtım ve belgesel filmler çekmek VIH3S1E4. Dünya Miras Alanları nı tanıtan yeni rehber kitaplar ve broşürler hazırlamak VIH3S1E5. Alan daki anıt eserler, sivil mimarlık ve diğer eserler için bilgilendirme panoları oluşturmak Kültür ve Turizm Bakanlığı, İBB, İl Kültür ve Turizm Md. KTB Tanıtım Genel Md., Dışişleri Bakanlığı, Alan Yönetimi Başkanlığı, Fatih Belediyesi, Turizm Birlikleri, Üniversiteler, Meslek Odaları Alan da yer alan müzelerin yönetim, araştırma, sergileme ve güvenliliği konusunda sorunlar, müze ve sergi alanlarının yetersizliği, eserlerin sergilenememesi VIH4. Müzelerin karşı karşıya oldukları problemlerin çözümlenerek sürdürülebilir ziyaretçi kapasitelerine ulaşmalarının sağlanması VIH4S1. Mevcut müzelerin geliştirilmesi VIH4S2. Sergilenemeyen eserler için yeni müzeler açılması VIH4S3. Arkeolojik kazıların ve açık hava müzelerinin geliştirilmesi VIH4S1E1. Her müze için müze yönetim planı hazırlatmak VIH4S2E1. Tarihi Yarımada Müzesi ve sergilenemeyen eserler için yeni konulu müzeler açmak VIH4S2E2. Müze kuruluşlarını ve yönetimini kolaylaştırmak için yasal, yönetimsel ve mali önlem almak VIH4S3E1. Arkeolojik müze alanlarının yasal, yönetimsel ve kaynak sorunlarını çözmek Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Turizm Bakanlığı, Arkeoloji Müzeleri Alan Yönetimi Başkanlığı, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, İBB, Üniversiteler, Kültür ve müze ile ilgili STK lar, KTB Kültür Varlıkları ve Müzeler Gn. Md 162

179 Alan da ziyaretçilerin rehberlik gereksinmelerinin yeterince sağlanamaması VIH5. Alan ın kültürel kimliğine uygun rehberlik hizmetlerinin sağlanması VIH5S1. Rehberlerin hizmet düzeyinin yükseltilmesi VIH5S2. Ziyaretçilerin yöresel gereksinmelerinin karşılanması VIH5S1E1. Rehberler için kültürel mirası tanıtan özel kurslar ve seminerler düzenlemek VIH5S2E1. Alan ın tanıtımını sağlayacak ve ziyaretçilerin sorularını yanıtlayacak, gereksinmelerini yönlendirecek Ziyaretçi Merkezleri oluşturmak VIH5S2E2. Mevcut bilgi merkezlerini Ziyaretçi Merkezi adı altında personel ve dağıtılan bilgilendirme dökümanları açısından geliştirilmek ve sayılarını artırmak Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Md. Alan Yönetimi Başkanlığı, Arkeoloji Müzeleri, TUROB, TURSAB, TUREB, Üniversiteler, KTB Kültür Varlıkları ve Müzeler Gn. Md. VIH6S1. Hizmet sektöründe çalışanların niteliğinin artırılması VIH6S1E1. Turizm sektöründe çalışanlar için profesyonel sertifika programları oluşturmak Alan ın özgün değerlerinin değerlendirilmesi yoluyla yerel halk tarafından da gerçekleştirilebilecek nitelikteki küçük ve orta ölçekli turizm girişimlerine yönelik yeterince destek sağlanmaması VIH6. Alan daki turizm altyapısının yerel kaynaklar da kullanılarak güçlendirilmesi VIH6S2. Yatak kapasitesinin niteliğinin geliştirilmesi VIH6S3. Yerel halkın kalkınmasında turizmin sağladığı olanakların geliştirilmesi VIH6S2E1. Turizm işletmelerinin düzenli denetimlerinin yapılmasını sağlamak VIH6S2E2. Nitelikli butik otel ve aile pansiyonculuğunu desteklemek VIH6S3E1. Turizmin ekonomik getirileri konusunda yerel halkın bilinçlenmesini sağlamak VIH6S3E2. Yerel halkın turizm alanındaki becerilerini geliştirmek VIH6S3E3. Yerel halkın turizm girişimlerini destekleyen programlar geliştirmek Kültür ve Turizm Bakanlığı İBB, İlgili STK lar, Turizm Birlikleri Alan da gerçekleştirilen turizm faaliyetlerinin verimliliğini artırmak üzere düzenli izleme ve değerlendirme faaliyetleri gerçekleştirilmemesi VIH7. Alan da sunulan turizm hizmetlerinin düzenli olarak denetlenmesi, değerlendirilmesi ve eksikliklerin giderilmesi VIH7S1. Turizm sektörünün performansının ölçülmesi ve sonuçların ilgili aktörlerin paylaşımına sunulması VIH7S2. Ziyaretçilere yönelik araştırmalar yapılması VIH7S1E1. Düzenli aralıklarla turizm sektörünün performansını ölçmek ve değerlendirmek VIH7S2E1. Turizm sektörünün performans değerlendirmesini ve Tarihi Yarımdada ya etkilerini konu alan araştırmaları teşvik etmek ve elde edilen sonuçları ilgili aktörlerin bilgisine sunmak VIH7S2E2. Farklı ziyaretçi profillerinin taleplerini ve ziyaretçi memnuniyetini düzenli aralıklarla ölçmek ve uygulamalara yansıtılmasını sağlamak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Üniversiteler, İlgili STK lar 163

180 Risk Yönetimi Yönetim Planı Alanı nda Risk Yönetimi başlığı altında saptanan sorunlara bağlı olarak geliştirilen hedefler, stratejiler, eylemler ve bu eylemleri gerçekleştirmesi öngörülen kurum ve kuruluşlar bu başlık altında ele alınmaktadır. Söz konusu başlık altında çözüm aranan sorunlar aşağıdaki gibi sıralanmaktadır: Tarihi Yarımada nın; deprem riskinin en yüksek olduğu 1. derece deprem kuşağında yer alması, heyelan, sıvılaşma potansiyeli olması, Olası bir depremde hasarı arttıracak olan, bölgenin jeolojik yapısından kaynaklanan; zeminyapı uyumsuzluğu, heyelan riski, sıvılaşma potansiyeli, zemin büyütmesi, Tarihi Yarımada da deprem riskine karşı dayanıksızlığı arttıran kaçak katlara, düşük yapı kalitesine, bitişik düzen yapılaşmaya, yüksek yapılara, düzensiz bina geometrisine sahip bir yapı stoku olması, Alan ın çok yoğun yapılaşmış ve dar sokaklardan oluşan dokuya sahip olmasının, afet ve risk durumlarında gerekli tahliye ve yardım müdahalelerine izin vermemesi, Strüktürel olarak yıpranmış olan kültür varlıklarının depreme karşı dayanıklılıklarının olmaması, Alan da ahşap binaların toplu bir doku oluşturduğu alanlarda sokakların darlığı sebebiyle ulaşılabilirliğin kısıtlı olması ve yangın hidrantı sayısının yetersiz olması ve yangın riskinin yüksek olması, Alan da patlayıcı ve yanıcı imalat sanayinin yer alması. Hedef VIIH1: Alan daki afet risklerinin azaltılması ve kaldırılmasının öncelikli konu olarak ele alınması Yönetim Planı Alanı nda Risk Yönetimi başlığı altında saptanan sorunlardan biri Tarihi Yarımada nın; deprem riskinin en yüksek olduğu 1. derece deprem kuşağında yer alması, heyelan, sıvılaşma potansiyeli olmasıdır. Bu sorunun olumsuz etkilerini en aza indirmek için tanımlanan hedef, Alan daki afet risklerinin azaltılması ve kaldırılmasının öncelikli konu olarak ele alınmasıdır. Bu hedefi gerçekleştimek için belirlenen strateji; Yönetim Planı Alanı içinde olası afetlere özellikle depreme karşı güçlendirme çalışmalarının desteklenmesidir. Bu stratejiyle ilgili ilk eylem Yönetim Planı Alanı içinde afetlere karşı güçlendirme çalışmalarını Alan Yönetimi Başkanlığı nın desteğiyle gündeme almak ve sürekli gündemde tutmaktır. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı nın yanında AKOM, İBB İtfaiye Daire Başkanlığı, Valilik-İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü, İl Özel İdaresi-İstanbul Proje Koordinasyon Birimi dir. İlgili stratejiye bağlı ikinci eylem olan Yönetim Planı Alanı nın Acil Eylem Planı nı eğitim ve tanıtma faaliyetleri ile yaygınlaştırmak ve pilot uygulamaların yapılmasını programlamaktan sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı nın yanında AKOM, İBB Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı, İBB İtfaiye Daire Başkanlığı dır. İlgili hedefe ulaşmak için belirlenen ikinci strateji olan; Alan ın afet riskine (deprem, heyelan, sıvılaşma potansiyeli vb.) ilişkin araştırma sonuçlarının planlama çalışmalarında etkin bir şekilde kullanılmasının sağlanması ile ilgili olarak belirlenen eylem Tarihi Yarımada ile ilgili tüm planlama çalışmalarında afet riski araştırma sonuçlarının değerlendirilmesini sağlamaktır. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu 164

181 kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı nın yanında AKOM, İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı, Valilik-İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü, İl Özel İdaresi-İstanbul Proje Koordinasyon Birimi dir. Hedef VIIH2: Tarihi dokudan kaynaklanan kısıtların minimize edilmesi Yönetim Planı Alanı nda Risk Yönetimi başlığı altında saptanan sorunlara yönelik olarak geliştirilen ikinci hedef olan tarihi dokudan kaynaklanan kısıtların minimize edilmesine ulaşmak için belirlenen ilk strateji; imar planı kararlarıyla azaltılan yoğunlukların izlenmesi olup, belirlenen eylemlerden ilki ulaşım sistemi ve acil durum stoklarını sürekli izlemektir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Ulaşım Daire Başkanlığı nın yanında AKOM, İBB İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı dır. Bu strateji ile ilgili diğer eylem afet için afet lojistik planlaması yapılmasını sağlamak olarak belirlenmiştir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı nın yanında AKOM dur. İlgili hedefe ulaşmak için belirlenen ikinci strateji; afet, özellikle deprem riskleri açısından sorunlu bölgelerde yapı ve nüfus yoğunluğunun düşük tutulmasıdır. Bu strateji ile ilgili eylem park ve açık alanları güvenli tahliye alanı olarak düzenlemek, mevcut dar yol şebekesini güvenli tahliye ve acil durum araç yolu olarak kullanılabilmesi için iyileştirmek olarak belirlenmiştir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı nın yanında AKOM, İBB İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı dır. Hedef VIIH3: Kültürel mirasın depreme karşı güçlendirilmesi ve korunmasının sağlanması Yönetim Planı Alanı nda Risk Yönetimi başlığı altında saptanan sorunlara yönelik olarak geliştirilen üçüncü hedef olan kültürel mirasın depreme karşı güçlendirilmesi ve korunmasının sağlanmasını gerçekleştirmek için belirlenen ilk strateji; Tarihi Yarımada da; binaların sadece fiziksel özelliklerine göre değil deprem parametrelerine de bağlı olarak bina durum analizlerinin yapılmasıdır. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen eylemlerden ikisi; deprem riski altında bulunan kültür mirasını tespit etmek; önceliklerine göre risk altındaki kültür varlıklarını afetlere karşı güçlendirme faaliyetlerini etaplamak, bütçe ve zaman programı oluşturmaktır. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Etüd ve Projeler Daire Başkanlığı, İl Özel İdaresi nin yanında İBB Etüd ve Projeler Daire Başkanlığı dır. Yine aynı stratejiye bağlı olarak belirlenen restorasyon, güçlendirme vb. projeler için bütçeye sahip olan kurumların kaynak kullanımının en az 1 yıl süre için Yönetim Planı Alanı na tahsis edilmesini sağlamak eylemini gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Etüd ve Projeler Daire Başkanlığı nın yanında İBB Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı, İBB Mali Hizmetler Daire Başkanlığı, İl Özel İdaresi-İstanbul Proje Koordinasyon Birimi dir. 165

182 Hedef VIIH4: Kültürel mirasın yangına karşı güçlendirilmesi ve korunmasının sağlanması Yönetim Planı Alanı nda Risk Yönetimi başlığı altında saptanan sorunlara yönelik olarak geliştirilen dördüncü ve son hedef kültürel mirasın yangına karşı güçlendirilmesi ve korunmasının sağlanmasıdır. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen strateji olan Alan da yangın riskini azaltacak ve zamanında müdahale edilmesini sağlayacak düzenlemelerin yapılması ile ilgili olarak belirlenen ilk eylem yangın risk haritasında tehlike altındaki kültür mirasını tanımlamak, belirli aralıklarla güncellemek, gerekli önlemlerin alınmasını sağlamaktır. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı yanında İBB Etüd ve Projeler Daire Başkanlığı, İl Özel İdaresi-İstanbul Proje Koordinasyon Birimi dir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen ikinci eylem olan Alan daki yangın hidrantı sayısının yeterli düzeye çıkarılmasını sağlamak eylemini gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB İtfaiye Daire Başkanlığı nın yanında İstanbul Sivil Savunma Genel Müdürlüğü-İstanbul Arama Kurtarma ve Birlik Müdürlüğü, İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı dır. Aynı strateji ile ilgili olarak belirlenen son eylem ise yangın riskine karşı riskli kullanımları tespit edecek, Alan da yer almayacak faaliyetleri belirleyecek, ilgili önlemleri ve uygulama-denetimden sorumlu kurumları tanımlayacak ve anında müdahale için görevlendirecek, güvenlik altyapısını geliştirecek bir sistemin kurulmasına öncülük etmektir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar, Alan Yönetimi Başkanlığı, AKOM, İstanbul Sivil Savunma Gnl. Md.-İstanbul Arama Kurtarma ve Birlik Müdürlüğü nün yanında İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı, İBB İtfaiye Daire Başkanlığı dır. 166

183 VII. RİSK YÖNETİMİ SORUN HEDEF STRATEJİ EYLEM SORUMLU KURUM DİĞER KURUMLAR Tarihi Yarımada nın; deprem riskinin en yüksek olduğu 1.derece deprem kuşağında yer alması, heyelan, sıvılaşma potansiyeli gibi sorunlarla karşı karşıya olması Olası bir depremde hasarı arttıracak olan bölgenin jeolojik yapısından kaynaklanan; zeminyapı uyumsuzluğu, heyelan riski, sıvılaşma potansiyeli, zemin büyütmesi vb. gibi sorunlar Tarihi Yarımada da deprem riskine karşı dayanıksızlığı arttıran kaçak katlara, düşük yapı kalitesine, bitişik düzen yapılaşmaya, yüksek yapılara, düzensiz bina geometrisine sahip bir yapı stoku olması Alan ın çok yoğun yapılaşmış ve dar sokaklardan oluşan dokuya sahip olmasının, afet ve risk durumlarında gerekli tahliye ve yardım müdahalelerine izin vermemesi Strüktürel olarak yıpranmış olan kültür varlıklarının depreme karşı dayanıklılıklarının olmaması VIIH1. Alan daki afet risklerinin azaltılması ve kaldırılmasının öncelikli konu olarak ele alınması VIIH2. Tarihi dokudan kaynaklanan kısıtların minimize edilmesi VIIH1S1. Yönetim Planı Alanı içinde olası afetlere özellikle depreme karşı güçlendirme çalışmalarının desteklenmesi VIIH1S2. Alan ın afet riskine (deprem, heyelan, sıvılaşma potansiyeli vb.) ilişkin araştırma sonuçlarının planlama çalışmalarında etkin bir şekilde kullanımının sağlanması VIIH2S1. İmar planı kararlarıyla azaltılan yoğunlukların izlenmesi VIIH2S2. Afet, özellikle deprem riskleri açısından sorunlu bölgelerde yapı ve nüfus yoğunluğunun düşük tutulması VIIH1S1E1. Yönetim Planı Alanı içinde afetlere karşı güçlendirme çalışmalarını Alan Yönetimi Başkanlığı nın desteğiyle gündeme almak, sürekli gündemde tutmak VIIH1S1E2. Yönetim Planı Alanı nın Acil Eylem Planı nı eğitim ve tanıtma faaliyetleri ile yaygınlaştırmak ve pilot uygulamaların yapılmasını programlamak VIIH1S2E1. Tarihi Yarımada ile ilgili tüm planlama çalışmalarında afet riski araştırma sonuçlarının değerlendirilmesini sağlamak VIIH2S1E1. Ulaşım sistemi ve acil durum stoklarını sürekli izlemek VIIH2S1E2. Afet için afet lojistik planlaması yapılmasını sağlamak VIIH2S2E1. Park ve açık alanları güvenli tahliye alanı olarak düzenlemek, mevcut dar yol şebekesini güvenli tahliye ve acil durum araç yolu olarak kullanılabilmesi için iyileştirmek Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Ulaşım Daire Başkanlığı Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı AKOM, İBB İtfaiye Daire Başkanlığı, Valilik-İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü, İl Özel İdaresi-İstanbul Proje Koordinasyon Birimi AKOM, İBB Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı, İBB İtfaiye Daire Başkanlığı AKOM, İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı, Valilik-İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü, İl Özel İdaresi-İstanbul Proje Koordinasyon Birimi AKOM, İBB İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı AKOM AKOM, İBB İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı 167

184 Ahşap binaların toplu bir doku oluşturduğu alanlarda sokakların darlığı sebebiyle ulaşılabilirliğin kısıtlı olması Yangın hidrantı sayısının yetersiz olması ve yangın riskinin yüksek olması Patlayıcı ve yanıcı imalat sanayinin bölgede yer alması VIIH3. Kültürel mirasın depreme karşı güçlendirilmesi ve korunmasının sağlanması VIIH4. Kültürel mirasın yangına karşı güçlendirilmesi ve korunmasının sağlanması VIIH3S1. Tarihi Yarımada da; binaların sadece fiziksel özelliklerine göre değil deprem parametrelerine de bağlı olarak bina durum analizlerinin yapılması VIIH4S1. Alan da yangın riskini azaltacak ve zamanında müdahale edilmesini sağlayacak düzenlemelerin yapılması VIIH3S1E1. Deprem riski altında bulunan kültür mirasını tespit etmek VIIH3S1E2. Önceliklerine göre risk altındaki kültür varlıklarını afetlere karşı güçlendirme faaliyetlerini etaplamak, bütçe ve zaman programı oluşturmak VIIH3S1E3. Restorasyon, güçlendirme vb. projeler için bütçeye sahip olan kurumların kaynak kullanımının en az 1 yıl süre için Yönetim Planı Alanı na tahsis edilmesini sağlamak VIIH4S1E1. Yangın risk haritasında tehlike altındaki kültür mirasını tanımlamak, belirli aralıklarla güncellemek, gerekli önlemlerin alınmasını sağlamak VIIH4S1E2. Alan daki yangın hidrantı sayısının yeterli düzeye çıkarılmasını sağlamak VIIH4S1E3. Yangın riskine karşı riskli kullanımları tespit edecek, Alan da yer almayacak faaliyetleri belirleyecek, ilgili önlemleri ve uygulama-denetimden sorumlu kurumları tanımlayacak ve anında müdahale için görevlendirecek, güvenlik altyapısını geliştirecek bir sistemin kurulmasına öncülük etmek Alan Yönetimi Başkanlığı, İl Özel İdaresi Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Etüd ve Projeler Daire Başkanlığı Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB İtfaiye Daire Başkanlığı Alan Yönetimi Başkanlığı, AKOM, İstanbul Sivil Savunma Gnl. Md.-İstanbul Arama Kurtarma ve Birlik Müdürlüğü İBB Etüd ve Projeler Daire Başkanlığı İBB Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı, İBB Mali Hizmetler Daire Başkanlığı, İl Özel İdaresi-İstanbul Proje Koordinasyon Birimi İBB Etüd ve Projeler Daire Başkanlığı, İl Özel İdaresi- İstanbul Proje Koordinasyon Birimi İstanbul Sivil Savunma Gnl. Md.-İstanbul Arama Kurtarma ve Birlik Müdürlüğü, İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı İBB Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığ, İBB İtfaiye Daire Başkanlığı 168

185 2.4. Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları Plan Hedefleri, Stratejiler, Eylemler, İlgili Kurum ve Kuruluşlar Tarihi Yarımada Yönetim Planı Bölüm 2.3 te yer alan yedi temada tanımlanan hedefler, hedeflere ulaşmak için ihtiyaç duyulan stratejiler ve bağlı eylemler ile bu eylemleri gerçekleştirecek olan sorumlu ve destekleyici kurum ve kuruluşların tanımlandığı çerçeve ışığında dört adet Dünya Miras Alanı için hedef, strateji, eylem sistematiği kurgulanmıştır. Bu kurguya bağlı uygulamaya yönelik projeler Bölüm 3 te yer almaktadır Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı Yönetim Planı Alanı nda Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı kapsamında saptanan sorunlara bağlı olarak geliştirilen hedefler, stratejiler, eylemler ve bu eylemleri gerçekleştirmesi öngörülen kurum ve kuruluşlar bu başlık altında ele alınmaktadır. Söz konusu başlık altında çözüm aranan sorunlar aşağıdaki gibi sıralanmaktadır: Alan daki yer altı ve yerüstü kültür varlıklarının yeterince değerlendirilememesi, Alan daki anıtsal yapıların ve yapı çevrelerinin uygun işlevlerle geliştirilememesi, Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı nın sahip olduğu üstün evrensel değerinin yeterince algılanamaması, Alan da konut alanlarının azalması, Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı nın yeterince tanınmaması. Hedef AP-H1. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı ndaki yer altı ve yer üstü kültür varlıklarının kimliklerine uygun olarak korunması, yaşatılması ve değerlendirilmesi Yönetim Planı Alanı nda Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı ile ilgili belirlenen yer altı ve yerüstü kültür varlıklarının yeterince değerlendirilememesi ve anıtsal yapıların ve yapı çevrelerinin uygun işlevlerle geliştirilememesi sorunlarının çözümüne yönelik belirlenen ilk hedef Alan daki yer altı ve yer üstü kültür varlıklarının kimliklerine uygun olarak korunması, yaşatılması ve değerlendirilmesidir. Hedefle ilgili olarak kentsel yaşamın sürdüğü alanlarda bulunan arkeolojik mirasın koruma ve yaşatma ilke ve standartlarına uygun yaklaşımlarla değerlendirilmesi stratejisi geliştirilmiş ve bu stratejiye bağlı üç eylem tanımlanmıştır. Stratejiye bağlı ilk eylem Büyük Saray ve Aziz Euphemia kalıntılarını arkeolojik park olarak değerlendirmek, ikinci eylem Gülhane Parkı ve Arkeoloji Müzesi bahçelerindeki kalıntıları arkeolojik park olarak değerlendirmek, son eylem ise Arkeolojik alanların korunması ve değerlendirilmesi konusunda toprak altındaki eserlerin ne şekilde korunacağı ve değerlendirileceği, kazı yapılıp yapılmayacağı konusunda fizibilite raporlarının hazırlanmasını sağlamak tır. Her üç eylemden de sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve Kültür ve Turizm Bakanlığı nın yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, ilgili müzeler olarak belirlenmiştir. 169

186 Hedef AP-H2. Büyük Saray kalıntılarının (Bukoleon Sarayı, Mozaik Müzesi) bir bütünlük içerisinde algılanmasının sağlanması Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı ile ilgili belirlenen yer altı ve yerüstü kültür varlıklarının yeterince değerlendirilememesi ve anıtsal yapıların ve yapı çevrelerinin uygun işlevlerle geliştirilememesi sorunlarının çözümüne yönelik belirlenen ikinci hedef Büyük Saray kalıntılarının (Bukoleon Sarayı, Mozaik Müzesi) bir bütünlük içerisinde algılanmasının sağlanmasıdır. Bu hedefe bağlı olarak Büyük Saray ve Hipodrom un korunması ve gelecek nesillere aktarılmasına yönelik uygun ve uygulanabilir yöntemlerin geliştirilmesi stratejisi belirlenmiştir. Strateji ile ilgili geliştirilen ilk eylem olan Büyük Saray kalıntılarını ilgili müzeler yönetiminde düzenlenmek ten sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi olarak belirlenmiştir. İkinci eylem olan Büyük Saray kalıntıları ile Osmanlı sivil mimarisinin oluşturduğu dokunun birlikteliğini korumak için hazırlanan plan ve programları geliştirmek ve izlemek ten sorumlu kurumlar ise Alan Yönetimi Başkanlığı ve Kültür ve Turizm Bakanlığı nın yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, ilgili müzeler, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü olarak belirlenmiştir. Hedef AP-H3. Osmanlı, Bizans ve Klasik Dönemleri yansıtan Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı nın üstün evrensel değerini vurgulayan bir Müzeler Alanı yaratılması Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı ile ilgili belirlenen Alan ın sahip olduğu üstün evrensel değerinin yeterince algılanamaması sorununun çözümüne yönelik geliştirilen hedef Osmanlı, Bizans ve Klasik Dönemleri yansıtan Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı nın üstün evrensel değerini vurgulayan bir Müzeler Alanı yaratılmasıdır. Hedefe bağlı ilk strateji olan Topkapı Sarayı nın bütün birimleriyle birlikte dönemini ve özgün kullanımını yansıtan bir anıt eser ve bir müze olarak değerlendirilmesine yönelik olarak tanımlanan eylemlerden ilki Sur-i Sultani yi (Topkapı Sarayı, Arkeoloji Müzesi, Darphane-i Amire, Aya İrini, diğer mekanlar ve bahçeleri kapsayan alanı) bir bütün anıt eser olarak ele almak, anıt müze olarak değerlendirmek üzere anıt eser/müze kurulunu oluşturmak tır. İkinci eylem ise Sur-i Sultani nin korunmasını sağlayacak ve özgün kullanımını yansıtacak kısa, orta ve uzun dönemde uygulanabilecek mimari ve çevre düzeni ölçeğinde koruma projelerini hazırlamak, uygulamak ve izlemek tir. Eylemlerden sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, İBB nin yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü ve İl Özel İdaresi olarak belirlenmiştir. Aynı stratejiye bağlı olarak geliştirilen üçüncü eylem Alan da yer alan anıt eser niteliğindeki diğer taşınmaz kültür varlıklarının korunması ve geliştirilmesi amacıyla o esere özel anıt eser kurullarını oluşturmak tır. Eylemden sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı nın yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü dür. Hedefe bağlı ikinci strateji olan kültür varlıklarının yönetiminde, korunmasında, tasarım ve uygulamada, uzmanlık ve ekipmanda yüksek standartların kullanılmasının sağlanması ile ilgili belirlenen eylem anıt eserler için mekansal, fiziksel ve tematik gelişimle ilgili vizyonu ve eserin korunması ve geliştirilmesi, tanıtım ve teşhir gibi konuları kapsayan kısa, orta ve uzun dönemde uygulanabilecek koruma ve geliştirme projelerini hazırlamak, uygulamak ve izlemek ten sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığı nın yanında KVK Bölge Kurulu 170

187 Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, ilgili müzeler, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İl Özel İdaresi olarak belirlenmiştir. Hedef AP-H4. Mevcut konut işlevinin korunması Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı ile ilgili Alan da konut alanlarının azalması sorununun çözümüne yönelik olarak mevcut konut işlevinin korunması hedeflenmektedir. Hedefin gerçekleştirilmesine yönelik belirlenen strateji; konut-ticaret ve turizm fonksiyonları arasında dengenin sağlanması ve bu stratejiye yönelik geliştirilen eylem ise Sultanahmet, Cankurtaran ve Küçük Ayasofya mahallelerinde koruma ile konut-ticaret ve turizm fonksiyonları arasında denge sağlamak, yaşam kalitesini yükseltmek üzere koruma ve geliştirme projelerini hazırlamak, uygulamak ve izlemek tir. Eylemden sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, İBB ve Fatih Belediyesi nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü, STK lar, üniversiteler olarak belirlenmiştir. Hedef AP-H5. Dünya Miras Alanı nın tanınmasının sağlanması Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı ile ilgili olarak saptanan son sorun olan Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı nın yeterince tanınmamasına yönelik olarak Dünya Miras Alanı nın tanınmasının sağlanması hedefi belirlenmiştir. Hedefi gerçekleştirmek için ise Dünya Miras Alanı nın ulusal ve uluslararası düzeyde iletişim araçları ile tanıtılması stratejisi ve bu stratejiye bağlı olarak dört eylem saptanmıştır. Belirlenen eylemler; kültür turizmini geliştirmek amacıyla ulusal ve uluslar arası işbirliği ve paylaşımı sağlayacak etkinlik ağının kurulmasını sağlamak, hem mevcut anıtları hem Sphendone u içine alan bilgilendirme panosu, maket vb. projeler programlamak, Dünya Miras Alanı nı tanıtıcı yayınlar, harita ve broşürler hazırlatmak ve Dünya Miras Alanı na tanıtıcı ve bilgilendirici geziler düzenlemek/düzenletmek tir. Belirlenen dört eylem için sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, Fatih Belediyesi, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Tanıtım Genel Müdürlüğü nün yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü ve ilgili müzelerdir. 171

188 SULTANAHMET ARKEOLOJİK PARKI DÜNYA MİRAS ALANI SORUN HEDEF STRATEJİ EYLEM SORUMLU KURUM DİĞER KURUMLAR AP-H1S1E1. Büyük Saray ve Aziz Euphemia kalıntılarını arkeolojik park olarak değerlendirmek Alan daki yer altı ve yer üstü kültür varlıklarının yeterince değerlendirilememesi Alan daki anıtsal yapıların ve yapı çevrelerinin uygun işlevlerle geliştirilememesi AP-H1. Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı ndaki yer altı ve yer üstü kültür varlıklarının kimliklerine uygun olarak korunması, yaşatılması ve değerlendirilmesi AP-H1S1. Kentsel yaşamın sürdüğü alanlarda bulunan arkeolojik mirasın koruma ve yaşatma ilke ve standartlarına uygun yaklaşımlarla değerlendirilmesi AP-H1S1E2. Gülhane Parkı ve Arkeoloji Müzesi bahçelerindeki kalıntıları arkeolojik park olarak değerlendirmek AP-H1S1E3. Arkeolojik alanların korunması ve değerlendirilmesi konusunda, toprak altındaki eserlerin ne şekilde korunacağı ve değerlendirileceği, kazı yapılıp yapılmayacağı konusunda fizibilite raporlarının hazırlanmasını sağlamak Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, İlgili Müzeler AP-H2. Büyük Saray kalıntılarının (Bukoleon Sarayı, Mozaik Müzesi) bir bütünlük içerisinde algılanmasının sağlanması AP-H2S1. Büyük Saray ve Hipodrom un korunması ve gelecek nesillere aktarılmasına yönelik uygun ve uygulanabilir yöntemlerin geliştirilmesi AP-H2S1E1. Büyük Saray kalıntılarını ilgili Müzeler yönetiminde düzenlenmek AP-H2S1E2. Büyük Saray kalıntıları ile Osmanlı sivil mimarisinin oluşturduğu dokunun birlikteliğini korumak için hazırlanan plan ve programları geliştirmek, izlemek Alan Yönetimi Başkanlığı, KTB Kültür Varlıkları ve Müzeler Gn. Md. Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, İlgili Müzeler, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü 172

189 Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı nın sahip olduğu üstün evrensel değerinin yeterince algılanamaması AP-H3. Osmanlı, Bizans ve Klasik Dönemleri yansıtan Sultanahmet Arkeolojik Parkı Dünya Miras Alanı nın üstün evrensel değerini vurgulayan bir Müzeler Alanı yaratılması AP-H3S1. Topkapı Sarayı nın bütün birimleriyle birlikte, dönemini ve özgün kullanımını yansıtan bir anıt eser ve bir müze olarak değerlendirilmesi AP-H3S2. Kültür varlıklarının yönetiminde, korunmasında, tasarım ve uygulamada, uzmanlık ve ekipmanda yüksek standartların kullanılmasının sağlanması AP-H3S1E1. Sur-i Sultani yi (Topkapı Sarayı, Arkeoloji Müzesi, Darphane-i Amire, Aya İrini, diğer mekanlar ve bahçeleri kapsayan alanı) bir bütün anıt eser olarak ele almak, anıt müze olarak değerlendirmek üzere anıt eser/müze kurulunu oluşturmak AP-H3S1E2. Sur-i Sultani nin korunmasını sağlayacak ve özgün kullanımını yansıtacak kısa, orta ve uzun dönemde uygulanabilecek, mimari ve çevre düzeni ölçeğinde koruma projelerini hazırlamak, uygulamak ve izlemek AP-H3S1E3. Alan da yer alan anıt eser niteliğindeki diğer taşınmaz kültür varlıklarının korunması ve geliştirilmesi amacıyla o esere özel anıt eser kurullarını oluşturmak AP-H3S2E1. Anıt eserler için mekansal, fiziksel ve tematik gelişimle ilgili vizyonu ve eserin korunması ve geliştirilmesi, tanıtım ve teşhir gibi konuları kapsayan kısa, orta ve uzun dönemde uygulanabilecek koruma ve geliştirme projelerini hazırlamak, uygulamak ve izlemek Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, İBB Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İl Özel İdaresi KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, İlgili Müzeler, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İl Özel İdaresi Alan da konut alanlarının azalması AP-H4. Mevcut konut işlevinin korunması AP-H4S1. Konut-ticaret ve turizm fonksiyonları arasında dengenin sağlanması AP-H4S1E1. Sultanahmet, Cankurtaran ve Küçük Ayasofya mahallelerinde koruma ile konut-ticaret ve turizm fonksiyonları arasında denge sağlamak, yaşam kalitesini yükseltmek üzere koruma ve geliştirme projelerini hazırlamak, uygulamak ve izlemek Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, İBB, Fatih Belediyesi KTB Yatırım ve İşletmeler Genel Md., STK lar, Üniversiteler AP-H5S1E1. Kültür turizmini geliştirmek amacıyla ulusal ve uluslar arası işbirliği ve paylaşımı sağlayacak etkinlik ağının kurulmasını sağlamak Sultanahmet DMA nın yeterince tanınmaması AP-H5. Dünya Miras Alanı nın tanınmasının sağlanması AP-H5S1. Dünya Miras Alanı nın ulusal ve uluslararası düzeyde iletişim araçları ile tanıtılması AP-H5S1E2. Hem mevcut anıtları hem Sphendone u içine alan bilgilendirme panosu, maket vb. projeler programlamak AP-H5S1E3. Dünya Miras Alanı nı tanıtıcı yayınlar, harita ve broşürler hazırlatmak Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, Fatih Belediyesi, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, KTB Tanıtım Genel Md. KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İlgili Müzeler AP-H5S1E4. Dünya Miras Alanı na tanıtıcı ve bilgilendirici geziler düzenlemek/düzenletmek 173

190 Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı nda Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı ile ilgili saptanan sorunlara bağlı olarak geliştirilen hedefler, stratejiler, eylemler ve bu eylemleri gerçekleştirmesi öngörülen kurum ve kuruluşlar bu başlık altında ele alınmaktadır. Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı ile ilgili sorunlar: Anıt eserlerin yeterince korunamaması, yıpranması, Sivil mimarlık yapılarının korunamaması, yıpranması, köhneleşmesi, yıkılması, Koruma ve restorasyon uygulamalarında bilimsel ve teknik yanlışlıklar yapılması, malzeme ve işçilik açısından gereken kalitenin sağlanamaması, Tescilli yapıların yıkılıp yeniden inşa edilmesi yaklaşımının yaygınlaşması, Belgesi olmayan yok olan eserlerin rekonstrüksiyonunun yapılmaya çalışılmasının yaygınlaşması, Koruma konusunda yaratılan mali kaynakların Alan daki kültür varlıklarının etkin korunmasında verimli kullanılamaması, Külliyelerin bazı bölümlerinin (Süleymaniye, Şehzadebaşı) ve sivil yapıların yanlış işlevlendirilmesi, Geleneksel sokak dokusunun bozulma tehlikesi, Süleymaniye Camii ve Çevresi DMA nın yeterince tanınmamasıdır. Hedef SC-H1. Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nda yer alan kültür mirasının korunması; bakım ve onarımlarının çağdaş koruma ilke ve standartlarına uygun olarak gerçekleştirilmesi ve yapılan çalışmaların daha hızlı ve doğru olması için uluslar arası ve ulusal destek sağlanması Yönetim Planı nda Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı ile ilgili belirlenen sorunları çözmeye yönelik geliştirilen ilk hedef Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nda yer alan kültür mirasının korunması; bakım ve onarımlarının çağdaş koruma ilke ve standartlarına uygun olarak gerçekleştirilmesi ve yapılan çalışmaların daha hızlı ve doğru olması için uluslar arası ve ulusal destek sağlanmasıdır. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ilk strateji; Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nda yer alan tescilli sivil yapıların bakım ve onarımlarında koruma ve yaşatma yaklaşımının benimsenmesidir. Stratejiye bağlı geliştirilen ilk eylem, Alan da başlatılan koruma ve restorasyon çalışmalarını tüm bölge için genişleterek devam ettirmek, izlemek tir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, İBB ve Fatih Belediyesi nin yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İl Özel İdaresi olarak belirlenmiştir. İkinci eylem ise tescilli yapıların restorasyonunda mevcut finans kaynaklarının etkin, verimli kullanılmasını sağlayan ve yeni kaynakları araştıran programlar oluşturmak, var olanları sürdürmek, mülk sahiplerini ve özel sektörü restorasyon yatırımlarına teşvik etmek tir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, İl Özel İdaresi nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, Fatih Belediyesi, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü,, ilgili STK lar, bankalar ve borsalar olarak belirlenmiştir. 174

191 Hedefe bağlı geliştirilen ikinci strateji; restorasyon uygulamalarında geleneksel malzeme ve geleneksel inşaat tekniklerinin kullanılması, özgün malzeme ve tekniklerin kaybının en aza indirilmesi olarak belirlenmiştir. Stratejiye bağlı eylem ise İBB KUDEB bünyesindeki Ahşap ve Taş Eğitim Atölyesi nin Süleymaniye deki kültür varlıklarının bakım ve onarımlarını, koruma ilke ve standartlarına uygun olarak sürdürmesini destekleyici çalışmalar yapmak tır. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB ve KUDEB in yanında Fatih Belediyesi, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İl Özel İdaresi olarak belirlenmiştir. Üçüncü strateji; zorunlu rekonstrüksiyon uygulamalarında çağdaş koruma ilke ve standartlarının kullanılması olarak belirlenmiştir. Stratejiye bağlı eylem bu konudaki bilimsel ve teknik altyapıyı geliştirmek tir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve İBB nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, Fatih Belediyesi, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü olarak belirlenmiştir. Aynı hedefe bağlı olarak geliştirilen diğer strateji ise; Süleymaniye Dünya Miras Alanı da yer alan anıt eserlerin ve külliye yapılarının korunması; bakım ve onarımlarının koruma ve yaşatma ilke ve standartlarına uygun olarak gerçekleştirilmesidir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen ilk eylem olan Süleymaniye Camii ne bağlı külliye yapılarını bir anıt eser olarak ele almak, Anıt Eser Kurulu oluşturmak tan sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığı nın yanında Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü olarak belirlenmiştir. İlgili stratejiye bağlı ikinci eylem ise Süleymaniye Meydan Çeşmesi, Mimar Sinan Türbesi, Bozdoğan Kemeri, Atıf Efendi Kütüphanesi, Molla Gürani Camii, Sebsefa Hatun Camii, Vefa Lisesi, Kalenderhane Camii vb. anıt eserlerin bakım ve basit onarımlarını programlamak, uygulamak ve izlemek tir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü nün yanında İBB, Fatih Belediyesi, Milli Eğitim Bakanlığı, İl Özel İdaresi olarak belirlenmiştir. Hedef SC-H2. Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nda geleneksel sokak dokusunun korunması; bakım ve onarımının gerçekleştirilmesi Yönetim Planı nda Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı ile ilgili belirlenen geleneksel sokak dokusunun bozulma tehlikesi karşısında geliştirilen hedef Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nda geleneksel sokak dokusunun korunması; bakım ve onarımının gerçekleştirilmesidir. Bu hedefe bağlı olarak geliştirilen strateji ise; geleneksel sokak dokusunun korunmasında etkin ve bütünleşik kentsel koruma ilke ve standartlarına uyulmasıdır. Stratejiye bağlı olarak geliştirilen ilk eylem Kirazlı Mescit, Ayrancı, Fetva Yokuşu, Yoğurtçu, Hayriye Hanım vb. sokakların bakım, onarım ve diğer uygulamalar sırasında özgünlüğünü koruyacak projeler geliştirmek, uygulamak ve izlemek tir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB ve Fatih Belediyesi nin yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, üniversiteler, STK lar olarak belirlenmiştir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen diğer iki eylem; Alan da yapılacak yeni binaların mevcut sokak dokusu ve çevre ile uyumunu sağlamak üzere geliştirilen tasarım rehberlerinin uygulanmasını sağlamak ve sokak dokusunu oluşturan tüm unsurların, Alan daki kültür varlıklarıyla uyumlu olmasını sağlayacak kentsel tasarım uygulamaları gerçekleştirmek, izlemektir. Her iki eylem için sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB ve Fatih Belediyesi nin yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, üniversiteler olarak belirlenmiştir. 175

192 Hedef SC-H3. Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nın tanınmasının sağlanması Yönetim Planı nda Süleymaniye Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı ile ilgili belirlenen sorunlardan Alan ın yeterince tanınmamasına yönelik çözüm olarak Süleymaniye Camii ve Çevresi DMA nın tanınmasının sağlanması hedeflenmektedir. Hedefe ulaşmak için belirlenen strateji ise Dünya Miras Alanı nın ulusal ve uluslararası düzeyde iletişim araçları ile tanıtılmasıdır. Stratejiye bağlı olarak dört eylem geliştirilmiştir. Bunlar; kültür turizmini geliştirmek amacıyla ulusal ve uluslar arası işbirliği ve paylaşımı sağlayacak etkinlik ağının kurulmasını sağlamak, Süleymaniye Camii ve çevresindeki anıt eserleri kapsayan bilgilendirme panosu, maket vb. projeler programlamak, Dünya Miras Alanı nı tanıtıcı yayınlar, harita ve broşürler hazırlatmak ve Dünya Miras Alanı na tanıtıcı ve bilgilendirici geziler düzenlemek/düzenletmek olarak belirlenmiştir. Söz konusu eylemlere yönelik sorumlu kurum olarak Alan Yönetimi Başkanlığı ve Kültür ve Turizm Bakanlığı nın yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü ve ilgili müzeler belirlenmiştir. 176

193 SÜLEYMANİYE CAMİİ VE ÇEVRESİ DÜNYA MİRAS ALANI SORUN HEDEF STRATEJİ EYLEM Süleymaniye DMA da anıt eserlerin yeterince korunamaması, yıpranması Sivil mimarlık yapılarının korunamaması, yıpranması, köhneleşmesi, yıkılması Koruma ve restorasyon uygulamalarında bilimsel ve teknik yanlışlıklar yapılması, malzeme ve işçilik açısından gereken kalitenin sağlanamaması Tescilli yapıların yıkılıp yeniden inşa edilmesi yaklaşımının yaygınlaşması Belgesi olmayan yok olan eserlerin rekonstrüksiyonunun yapılmaya çalışılmasının yaygınlaşması Koruma konusunda yaratılan mali kaynakların Alan daki kültür varlıklarının etkin korunmasında verimli kullanılamaması Külliyelerin bazı bölümlerinin (Süleymaniye, Şehzadebaşı) ve sivil yapıların yanlış işlevlendirilmesi SC-H1. Süleymaniye DMA da yer alan kültür mirasının korunması; bakım ve onarımlarının çağdaş koruma ilke ve standartlarına uygun olarak gerçekleştirilmesi ve yapılan çalışmaların daha hızlı ve doğru olması için uluslar arası ve ulusal destek sağlanması SC-H1S1. Süleymaniye DMA da yer alan tescilli sivil yapıların bakım ve onarımlarında koruma ve yaşatma yaklaşımının benimsenmesi SC-H1S2. Restorasyon uygulamalarında geleneksel malzeme ve geleneksel inşaat tekniklerinin kullanılması, özgün malzeme ve tekniklerin kaybının en aza indirilmesi SC-H1S3. Zorunlu rekonstrüksiyon uygulamalarında çağdaş koruma ilke ve standartlarının kullanılması SC-H1S4. Süleymaniye DMA da yer alan anıt eserlerin ve külliye yapılarının korunması; bakım ve onarımlarının koruma ve yaşatma ilke ve standartlarına uygun olarak gerçekleştirilmesi SC-H1S1E1. Alan da başlatılan koruma ve restorasyon çalışmalarını tüm bölge için genişleterek devam ettirmek, izlemek SC-H1S1E2. Tescilli yapıların restorasyonunda mevcut finans kaynaklarının etkin, verimli kullanılmasını sağlayan ve yeni kaynakları araştıran programlar oluşturmak, var olanları sürdürmek, mülk sahiplerini ve özel sektörü restorasyon yatırımlarına teşvik etmek SC-H1S2E1. İBB KUDEB bünyesindeki Ahşap ve Taş Eğitim Atölyesi nin Süleymaniye deki kültür varlıklarının bakım ve onarımlarını, koruma ilke ve standartlarına uygun olarak sürdürmesini destekleyici çalışmalar yapmak SC-H1S3E1. Bu konudaki bilimsel ve teknik altyapıyı geliştirmek SC-H1S4E1. Süleymaniye Camii ne bağlı külliye yapılarını bir anıt eser olarak ele almak, Anıt Eser Kurulu oluşturmak SC-H1S4E2. Süleymaniye Meydan Çeşmesi, Mimar Sinan Türbesi, Bozdoğan Kemeri, Atıf Efendi Kütüphanesi, Molla Gürani Camii, Sebsefa Hatun Camii, Vefa Lisesi, Kalenderhane Camii vb. anıt eserlerin bakım ve basit onarımlarını programlamak, uygulamak ve izlemek SORUMLU KURUM Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, İBB, Fatih Belediyesi Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, İl Özel İdaresi Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, KUDEB Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü DİĞER KURUMLAR KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İl Özel İdaresi Kültür ve Turizm Bakanlığı, Fatih Belediyesi, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İlgili STK lar, Bankalar, Borsalar Fatih Belediyesi, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İl Özel İdaresi Kültür ve Turizm Bakanlığı, Fatih Belediyesi, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü İBB, Fatih Belediyesi, Milli Eğitim Bakanlığı, İl Özel İdaresi 177

194 Geleneksel sokak dokusunun bozulma tehlikesi SC-H2. Süleymaniye DMA da geleneksel sokak dokusunun korunması; bakım ve onarımının gerçekleştirilmesi SC-H2S1. Geleneksel sokak dokusunun korunmasında etkin ve bütünleşik kentsel koruma ilke ve standartlarına uyulması SC-H2S1E1. Kirazlı Mescit, Ayrancı, Fetva Yokuşu, Yoğurtçu, Hayriye Hanım vb. sokakların bakım, onarım ve diğer uygulamalar sırasında özgünlüğünü koruyacak projeler geliştirmek, uygulamak ve izlemek SC-H2S1E2. Alan da yapılacak yeni binaların mevcut sokak dokusu ve çevre ile uyumunu sağlamak üzere geliştirilen tasarım rehberlerinin uygulanmasını sağlamak SC-H2S1E3. Sokak dokusunu oluşturan tüm unsurların, Alan daki kültür varlıklarıyla uyumlu olmasını sağlayacak kentsel tasarım uygulamaları gerçekleştirmek, izlemek Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, Fatih Belediyesi Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, Fatih Belediyesi KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Üniversiteler, STK lar KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, Üniversiteler Süleymaniye Camii ve Çevresi DMA nın yeterince tanınmaması SC-H3. Dünya Miras Alanı nın tanınmasının sağlanması SC-H3S1. Dünya Miras Alanı nın ulusal ve uluslararası düzeyde iletişim araçları ile tanıtılması SC-H3S1E1. Kültür turizmini geliştirmek amacıyla ulusal ve uluslar arası işbirliği ve paylaşımı sağlayacak etkinlik ağının kurulmasını sağlamak SC-H3S1E2. Süleymaniye Camii ve çevresindeki anıt eserleri kapsayan bilgilendirme panosu, maket vb. projeler programlamak SC-H3S1E3. Dünya Miras Alanı nı tanıtıcı yayınlar, harita ve broşürler hazırlatmak Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İlgili Müzeler SC-H3S1E4. Dünya Miras Alanı na tanıtıcı ve bilgilendirici geziler düzenlemek/düzenletmek 178

195 Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı nda Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı ile ilgili saptanan sorunlara bağlı olarak geliştirilen hedefler, stratejiler, eylemler ve bu eylemleri gerçekleştirmesi öngörülen kurum ve kuruluşlar bu başlık altında ele alınmaktadır. Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı ile ilgili sorunlar: Zeyrek DMA da anıt eserlerin ve sivil mimarlık eserlerinin yeterince korunamaması, Koruma ve restorasyon uygulamalarında bilimsel ve teknik yanlışlıklar yapılması, malzeme ve işçilik açısından gereken kalitenin sağlanamaması, Tescilli yapıların yıkılıp yeniden inşa edilmesi yaklaşımının yaygınlaşması, Belgesi olmayan yok olan eserlerin rekonstrüksiyonunun yapılmaya çalışılmasının yaygınlaşması, Koruma konusunda yaratılan mali kaynakların Alan daki kültür varlıklarının etkin korunmasında verimli kullanılamaması, Geleneksel sokak dokusunun bozulma tehlikesi, Alan da yer alan arkeolojik değerlerin belgelenmesi ve korunmasına öncelik verilmemesi, Alan ın yeterince tanınmaması olarak saptanmıştır. Hedef ZC-H1. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı nda yer alan kültür mirasının korunması; bakım ve onarımlarının çağdaş koruma ilke ve standartlarına uygun olarak gerçekleştirilmesi Belirlenen ilk hedef, Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı nda yer alan kültür mirasının korunması; bakım ve onarımlarının çağdaş koruma ilke ve standartlarına uygun olarak gerçekleştirilmesidir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen ilk strateji; Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı da yer alan tescilli sivil yapıların bakım ve onarımlarında çağdaş koruma ve yaşatma ilke ve standartlarının kullanılmasıdır. Stratejiye bağlı geliştirilen eylem Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nın korunması için mevcut finans kaynaklarının etkin ve verimli kullanılmasını sağlayan ve yeni kaynakları araştıran programlar oluşturmak, mülk sahipleri ve özel sektörü restorasyon yatırımları yapmaya teşvik etmek tir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB ve İl Özel İdaresi nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, Fatih Belediyesi, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü ve ilgili STK lar olarak belirlenmiştir. Hedefe bağlı ikinci strateji; restorasyon uygulamalarında geleneksel malzeme ve geleneksel inşaat tekniklerinin kullanılması, özgün malzeme ve tekniklerin kaybının en aza indirilmesidir. Stratejiye bağlı geliştirilen eylem İBB KUDEB bünyesindeki Ahşap ve Taş Eğitim Atölyesi nin Zeyrek teki kültür varlıklarının bakım ve onarımlarını etkin ve bütünleşik koruma ilke ve standartlarına uygun olarak sürdürmesini destekleyici çalışmalar yapmak tır. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve İBB nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı KUDEB, ICOMOS Türkiye, Ulusal Ahşap Birliği, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü ve üniversiteler olarak belirlenmiştir. 179

196 Üçüncü strateji olarak; zorunlu rekonstrüksiyon uygulamalarında çağdaş koruma yaklaşımlarının benimsenmesi belirlenmiştir. Üçüncü stratejiye bağlı geliştirilen eylem ise bu konudaki bilimsel ve teknik altyapıyı geliştirmek tir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB ve Fatih Belediyesi nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü olarak belirlenmiştir. Aynı hedefe bağlı olarak geliştirilen son strateji; anıt eserlerin korunması; bakım ve onarımlarının koruma ve yaşatma ilke ve standartlarına uygun olarak gerçekleştirilmesidir. Stratejiye bağlı olarak dört eylem belirlenmiştir. Bu eylemlerden ilki; anıt eserleri bakım ve onarım ihtiyaçları yönünden inceleyerek restorasyon çalışmalarını programlamak ve restorasyon çalışmalarını gerçekleştirmek ten sorumlu kurumlar Vakıflar Genel Müdürlüğü, Alan Yönetimi Başkanlığı ve Kültür ve Turizm Bakanlığı nın yanında Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi ve üniversiteler olarak belirlenmiştir. İlgili stratejiye bağlı olarak geliştirilen ikinci eylem ise restorasyon çalışması devam eden Zeyrek Camii ni bir anıt eser olarak ele almak, Anıt Eser Kurulu oluşturmak tır. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Vakıflar Genel Müdürlüğü, Alan Yönetimi Başkanlığı ve Kültür ve Turizm Bakanlığı nın yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü olarak belirlenmiştir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen üçüncü eylem ise Zeyrek Camii nin restorasyonunu koruma ilke ve standartlarına uygun olarak tamamlamak ve kamuoyuna tanıtımını yapmak tır. Eylemleri gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü nün yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB ve üniversiteler olarak belirlenmiştir. İlgili stratejiye bağlı olarak geliştirilen son eylem ise restorasyon çalışması devam eden Zeyrek Sarınıcı nın restorasyonunu koruma ilke ve standartlarına uygun olarak tamamlamak ve kamuoyuna tanıtımını yapmak tır. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve Fatih Belediyesi yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB ve üniversiteler olarak belirlenmiştir. Hedef ZC-H2. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı nda geleneksel sokak dokusunun korunması; bakım ve onarımının gerçekleştirilmesi Yönetim Planı nda Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı ile ilgili belirlenen sorunlardan geleneksel sokak dokusunun bozulma tehlikesini çözmeye yönelik geliştirilen hedef; Zeyrek Camii ve Çevresi Dünya Miras Alanı nda geleneksel sokak dokusunun korunması; bakım ve onarımının gerçekleştirilmesidir. Bu hedefe ulaşmak için geleneksel sokak dokusunun korunmasında etkin ve bütünleşik kentsel koruma ilke ve standartlarına uyulması stratejisi belirlenmiştir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen ilk eylem sokak dokusunu oluşturan tüm unsurların, Alan daki kültür varlıklarıyla uyumlu olmasını sağlayacak kentsel tasarım uygulamaları gerçekleştirmek olup eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB ve Fatih Belediyesi nin yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü ve üniversiteler olarak belirlenmiştir. İlgili stratejiyi gerçekleştirmek için geliştirilen ikinci eylem ise yeni binaların mevcut sokak dokusu ve çevre ile uyumlu olmasını sağlamak tır. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, Fatih Belediyesi yanında KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü ve üniversiteler olarak belirlenmiştir. 180

197 Hedef ZC-H3. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı ndaki yer altı kültür varlıklarının araştırılması, algılanabilir düzeye getirilmesi ve korunması Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı ile ilgili belirlenen sorunlardan Alan da yer alan arkeolojik değerlerin belgelenmesi ve korunmasına öncelik verilmemesini çözmeye yönelik olarak Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) ve Çevresi Dünya Miras Alanı ndaki yer altı kültür varlıklarının araştırılması, algılanabilir düzeye getirilmesi ve korunması hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşmak için arkeolojik kültür mirasının araştırılması stratejisi belirlenmiştir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen ilk eylem arkeolojik varlıkların belirlenmesine yönelik araştırmalar gerçekleştirmek ve belgeleme çalışmaları yapmak tır. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurum olarak Kültür ve Turizm Bakanlığı nın yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, üniversiteler ve STK lar belirlenmiştir. Strateji ile ilgili olarak belirlenen ikinci eylem ise gerekli alanlarda arkeolojik varlıkların gün yüzüne çıkarılmasına yönelik kazı çalışmaları gerçekleştirmek ve uygun alanlarda yeraltındaki ve yerüstündeki varlıkların sergilendiği arkeoloji parkları düzenlemek tir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı ve İBB nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ve Fatih Belediyesi olarak belirlenmiştir. Hedef ZC-H4. Zeyrek Camii (Pantokrator Manastırı) Dünya Miras Alanı nın tanınmasının sağlanması Yönetim Planı nda Zeyrek Camii Dünya Miras Alanı ile ilgili belirlenen sorunlardan Alan ın yeterince tanınmamasına yönelik çözüm olarak Zeyrek Camii Dünya Miras Alanı nın tanınmasının sağlanması hedeflenmektedir. Hedefe ulaşmak için belirlenen strateji ise Dünya Miras Alanı nın ulusal ve uluslararası düzeyde iletişim araçları ile tanıtılmasıdır. Stratejiye bağlı olarak dört eylem geliştirilmiştir. Bunlar; Kültür turizmini geliştirmek amacıyla ulusal ve uluslar arası işbirliği ve paylaşımı sağlayacak etkinlik ağının kurulmasını sağlamak, Alan ı tanıtıcı özellikte bilgilendirme panosu, maket vb. araçlar oluşturmak, Dünya Miras Alanı nı tanıtıcı yayınlar, harita ve broşürler hazırlatmak, Dünya Miras Alanı na tanıtıcı ve bilgilendirici geziler düzenlemek/düzenletmek olarak belirlenmiştir. Söz konusu eylemlere yönelik sorumlu kurumlar olarak Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı tanımlanmıştır. Bununla birlikte, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü ve ilgili müzeler eylemlerle ilişkili koordineli olarak çalışılması önerilen kurumlar arasında yer almaktadır. 181

198 ZEYREK CAMİİ (PANTOKRATOR MANASTIRI) VE ÇEVRESİ DÜNYA MİRAS ALANI SORUN HEDEF STRATEJİ EYLEM SORUMLU KURUM DİĞER KURUMLAR Zeyrek DMA da anıt eserlerin ve sivil mimarlık eserlerinin yeterince korunamaması Koruma ve restorasyon uygulamalarında bilimsel ve teknik yanlışlıklar yapılması, malzeme ve işçilik açısından gereken kalitenin sağlanamaması Tescilli yapıların yıkılıp yeniden inşa edilmesi yaklaşımının yaygınlaşması Belgesi olmayan yok olan eserlerin rekonstrüksiyonunun yapılmaya çalışılmasının yaygınlaşması Koruma konusunda yaratılan mali kaynakların Alandaki kültür varlıklarının etkin korunmasında verimli kullanılamaması ZC-H1. Zeyrek DMA da yer alan kültür mirasının korunması; bakım ve onarımlarının çağdaş koruma ilke ve standartlarına uygun olarak gerçekleştirilmesi ZC-H1S1. Zeyrek DMA da yer alan tescilli sivil yapıların bakım ve onarımlarında çağdaş koruma ve yaşatma ilke ve standartlarının kullanılması ZC-H1S2. Restorasyon uygulamalarında geleneksel malzeme ve geleneksel inşaat tekniklerinin kullanılması, özgün malzeme ve tekniklerin kaybının en aza indirilmesi ZC-H1S3. Zorunlu rekonstrüksiyon uygulamalarında çağdaş koruma yaklaşımlarının benimsenmesi ZC-H1S4. Anıt eserlerin korunması; bakım ve onarımlarının koruma ve yaşatma ilke ve standartlarına uygun olarak gerçekleştirilmesi ZC-H1S1E1. Zeyrek Dünya Miras Alanı nın korunması için mevcut finans kaynaklarının etkin ve verimli kullanılmasını sağlayan ve yeni kaynakları araştıran programlar oluşturmak, mülk sahipleri ve özel sektörü restorasyon yatırımları yapmaya teşvik etmek ZC-H1S2E1. İBB KUDEB bünyesindeki Ahşap ve Taş Eğitim Atölyesi nin Zeyrek teki kültür varlıklarının bakım ve onarımlarını etkin ve bütünleşik koruma ilke ve standartlarına uygun olarak sürdürmesini destekleyici çalışmalar yapmak ZC-H1S3E1. Bu konudaki bilimsel ve teknik altyapıyı geliştirmek ZC-H1S4E1. Anıt eserleri bakım ve onarım ihtiyaçları yönünden inceleyerek restorasyon çalışmalarını programlamak ve restorasyon çalışmalarını gerçekleştirmek ZC-H1S4E2. Restorasyon çalışması devam eden Zeyrek Camii ni bir anıt eser olarak ele almak, Anıt Eser Kurulu oluşturmak ZC-H1S4E3. Zeyrek Camii nin restorasyonunu koruma ilke ve standartlarına uygun olarak tamamlamak ve kamuoyuna tanıtımını yapmak ZC-H1S4E4. Restorasyon çalışması devam eden Zeyrek Sarnıcı nın restorasyonunu koruma ilke ve standartlarına uygun olarak tamamlamak ve kamuoyuna tanıtımını yapmak Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, İl Özel İdaresi Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, Fatih Belediyesi Vakıflar Genel Müdürlüğü, Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Vakıflar Genel Müdürlüğü, Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Alan Yönetimi Başkanlığı, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü Alan Yönetimi Başkanlığı, Fatih Belediyesi Kültür ve Turizm Bakanlığı, Fatih Belediyesi, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İlgili STK lar Kültür ve Turizm Bakanlığı, KUDEB, ICOMOS Türkiye, Ulusal Ahşap Birliği, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, Üniversiteler Kültür ve Turizm Bakanlığı, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü Vakıflar 1.Bölge Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, Üniversiteler KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB, Üniversiteler KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB, Üniversiteler 182

199 Geleneksel sokak dokusunun bozulma tehlikesi Alan da yer alan arkeolojik değerlerin belgelenmesi ve korunmasına öncelik verilmemesi Alan ın yeterince tanınmaması ZC-H2. Zeyrek DMA da geleneksel sokak dokusunun korunması; bakım ve onarımının gerçekleştirilmesi ZC-H3. Zeyrek DMA daki yer altı kültür varlıklarının araştırılması, algılanabilir düzeye getirilmesi ve korunması ZC-H4. Dünya Miras Alanı nın tanınmasının sağlanması ZC-H2S1. Geleneksel sokak dokusunun korunmasında etkin ve bütünleşik kentsel koruma ilke ve standartlarına uyulması ZC-H3S1. Arkeolojik kültür mirasının araştırılması ZC-H4S1. Dünya Miras Alanı nın ulusal ve uluslararası düzeyde iletişim araçları ile tanıtılması ZC-H2S1E1. Sokak dokusunu oluşturan tüm unsurların, Alan daki kültür varlıklarıyla uyumlu olmasını sağlayacak kentsel tasarım uygulamaları gerçekleştirmek ZC-H2S1E2. Yeni binaların mevcut sokak dokusu ve çevre ile uyumlu olmasını sağlamak ZC-H3S1E1. Arkeolojik varlıkların belirlenmesine yönelik araştırmalar gerçekleştirmek ve belgeleme çalışmaları yapmak ZC-H3S1E2. Gerekli alanlarda arkeolojik varlıkların gün yüzüne çıkarılmasına yönelik kazı çalışmaları gerçekleştirmek ve uygun alanlarda yeraltındaki ve yerüstündeki varlıkların sergilendiği arkeoloji parkları düzenlemek ZC-H4S1E1. Kültür turizmini geliştirmek amacıyla ulusal ve uluslar arası işbirliği ve paylaşımı sağlayacak etkinlik ağının kurulmasını sağlamak ZC-H4S1E2. Alan ı tanıtıcı özellikte bilgilendirme panosu, maket vb. araçlar oluşturmak ZC-H4S1E3. Dünya Miras Alanı nı tanıtıcı yayınlar, harita ve broşürler hazırlatmak Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, Fatih Belediyesi Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, Fatih Belediyesi Kültür ve Turizm Bakanlığı Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, İBB Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, Üniversiteler KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, Üniversiteler KTB Kültür Varlıkları ve Müzeler Gn. Md., Üniversiteler, STK lar KTB Kültür Varlıkları ve Müzeler Gn. Md., Fatih Belediyesi KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, İBB, Fatih Belediyesi, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İlgili Müzeler ZC-H4S1E4. Dünya Miras Alanı na tanıtıcı ve bilgilendirici geziler düzenlemek/düzenletmek 183

200 İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı nda İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı ile ilgili saptanan sorunlara bağlı olarak geliştirilen hedefler, stratejiler, eylemler ve bu eylemleri gerçekleştirmesi öngörülen kurum ve kuruluşlar bu başlık altında ele alınmaktadır. Kara Surları Dünya Miras Alanı ile ilgili belirlenen sorunlar: Kara Surları nın ve diğer kültür varlıklarının koruma ve restorasyon uygulamalarında beklenen düzeyin ve kalitenin sağlanamaması, Belgesi olmayan, yok olan eserlerin kültür varlıkları gibi yapılması yönündeki yaklaşımın yaygınlaşması, Alan da yer alan arkeolojik değerlerin belgelenmesi ve değerlendirilerek korunmasına gereken önemin verilmemesi, Alan da işlevsiz ya da Alan ın kimliği ile uyumsuz alanların ve yapıların olması, Kara Surları Dünya Miras Alanı nın etkin şekilde tanıtımının yapılmamasıdır. Hedef KS-H1. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı nda yer alan kültür varlıklarının çağdaş koruma ilke ve standartları doğrultusunda korunmasının ve yaşatılmasının sağlanması Yönetim Planı nda İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı ile ilgili belirlenen sorunlardan koruma ve restorasyon uygulamalarında beklenen düzeyin ve kalitenin sağlanamaması; belgesi olmayan yok olan eserlerin kültür varlıkları gibi yapılması yönündeki yaklaşımın yaygınlaşması; arkeolojik değerlerin belgelenmesi ve değerlendirilerek korunmasına gereken önemin verilmemesini çözmeye yönelik geliştirilen hedef İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı da yer alan kültür varlıklarının çağdaş koruma ilke ve standartları doğrultusunda korunmasının ve yaşatılmasının sağlanmasıdır. Hedefe ulaşmak için Kara Surları nın ve Kara Surları yla ilişkili yapılar ve arkeolojik alanların (iç ve dış sur alanları, hendekler, kapılar, burçlar ve surlara bitişik yapılar) birlikte, anıt eser yaklaşımı ile ele alınması ve korunması ilk strateji olarak belirlenmiştir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen ilk eylem Kara Surları nın ve ilişkili yapıların bakım, onarım ve güçlendirme uygulamaları kapsamında, kısa vadeli programda acil müdahale olarak Kara Surları ve yakın çevresini uygun tekniklerle temizlemek tir. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve İBB nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Eyüp Belediyesi olarak belirlenmiştir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen ikinci eylem ise uzun vadeli programda, uygun tekniklerin kullanımı ile Kara Surları ve ilişkili yapıların aslına uygun ve özgün niteliklerini dikkate alan bakım, onarım ve güçlendirme uygulamalarını tamamlamak tır. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, İl Özel İdaresi ve İBB nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Eyüp Belediyesi olarak belirlenmiştir. Bu strateji ile ilgili olarak belirlenen üçüncü eylem ise sur kapılarındaki taşıt trafiğini Kara Surları na etkileri açısından inceleyerek denetim altına almak tır. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar 184

201 Alan Yönetimi Başkanlığı ve İBB nin yanında Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Eyüp Belediyesi olarak belirlenmiştir. Hedefe ulaşmak için geliştirilen ikinci strateji olan İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı da yer alan arkeolojik mirasın araştırılması için geliştirilen eylem, Kara Surları çevresindeki arkeolojik alanların belirlenmesine yönelik araştırmalar gerçekleştirmek ve belgeleme çalışmaları yapmak tır. Eylemi gerçekleştirmede sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı nın yanında ilgili müzeler, İBB, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Eyüp Belediyesi, üniversiteler ve STK lar olarak belirlenmiştir. Bu hedefe ulaşmak için belirlenen son strateji olan Kara Surları için yapılacak araştırma çalışmalarının desteklenmesini gerçekleştirmeye yönelik olarak iki eylem belirlenmiştir. İlk eylem olan tarihi mezarlık alanlarında yer alan kültür varlıklarını belgelemek, bakım ve onarımlarını gerçekleştirmek ten sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve İBB nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı olarak belirlenmiştir. İkinci eylem olarak belirlenen Kara Surları, ilişkili yapılar ve arkeolojik alanlarla ilgili Kara Surları Araştırma Merkezi ve müzesi kurmak; Araştırma Merkezi nde bakım, onarım ve güçlendirme çalışmalarında uygulanacak çağdaş ve uygun tekniklere yönelik araştırma, geliştirme ve eğitim faaliyetleri gerçekleştirmek ten sorumlu kurumlar ise Alan Yönetimi Başkanlığı ve İBB nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, ilgili Müzeler, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Eyüp Belediyesi, üniversiteler ve STK lardır. Hedef KS-H2. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı nın barındırdığı kültür varlıklarını korumakullanma dengesi çerçevesinde ön plana çıkararak kent halkının kullanımına sunan, kimliği ile uyumlu işlevsel kullanımlar ve tasarım uygulamalarıyla canlandırılması Yönetim Planı nda İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı ile ilgili belirlenen sorunlardan Alan da işlevsiz ya da Alan ın kimliği ile uyumsuz alanların ve yapıların olmasına yönelik çözüm olarak, İstanbul Kara Surları DMA nın barındırdığı kültür varlıklarını koruma-kullanma dengesi çerçevesinde ön plana çıkararak kent halkının kullanımına sunan, kimliği ile uyumlu işlevsel kullanımlar ve tasarım uygulamalarıyla canlandırılması hedeflenmektedir. Hedefe ulaşmak için belirlenen strateji ise ilgili plan kararlarında Kara Surları iç ve dış sur alanları için öngörülen yeşil alan ve kültürel amaçlı kullanımların, Kara Surları, hendek alanları ve ilişkili arkeolojik değerler, kapılar, burçlar ve surlara bitişik yapılar ile bir bütün olarak ele alınarak gerçekleştirilmesidir. Stratejiye bağlı olarak geliştirilen ilk eylem olan Kara Surları ve ilişkili yapıların bir bütün içerisinde ele alınarak anıt eser niteliğinde korunmasına yönelik çalışmaları desteklemek ten sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve İBB nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Eyüp Belediyesi, üniversiteler ve STK lar olarak belirlenmiştir. Stratejiye bağlı olarak geliştirilen ikinci eylem olan Kara Surları iç ve dış sur alanlarını, ilişkili yapıları ile bir bütün içerisinde ele alan ve Alan daki kültür varlıklarını ve Alan ın taşıdığı anlam ve önemi ön plana çıkaran, tema parkları, arkeolojik parklar, açık hava müzeleri niteliğinde düzenlemek ten sorumlu kurumlar Alan Yönetimi Başkanlığı ve İBB nin yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı, ilgili müzeler, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Eyüp Belediyesi, üniversiteler ve STK lar olarak belirlenmiştir. 185

202 Hedef KS-H3. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı nın tanınmasının sağlanması Yönetim Planı nda İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı ile ilgili belirlenen sorunlardan Kara Surları DMA nın etkin şekilde tanıtımının yapılmamasına yönelik çözüm olarak İstanbul Kara Surları DMA nın tanınmasının sağlanması hedeflenmektedir. Hedefe ulaşmak için belirlenen strateji ise Dünya Miras Alanı nın ulusal ve uluslararası düzeyde iletişim araçları ile tanıtılmasıdır. Stratejiye bağlı olarak dört eylem geliştirilmiştir. Bunlar; kültür turizmini geliştirmek amacıyla ulusal ve uluslar arası işbirliği ve paylaşımı sağlayacak etkinlik ağının kurulmasını sağlamak, Kara Surları ve surlar ile bütünleşen anıt eserleri kapsayan bilgilendirme panosu, maket vb. projeler programlamak, Dünya Miras Alanı nı tanıtıcı yayınlar, harita ve broşürler hazırlatmak ve Dünya Miras Alanı na tanıtıcı ve bilgilendirici geziler düzenlemek/düzenletmek olarak belirlenmiştir. Söz konusu eylemlere yönelik sorumlu kurum olarak İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile birlikte Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Alan Yönetimi Başkanlığı tanımlanmıştır. Bununla birlikte, İstanbul Valiliği, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Fatih Belediyesi, Zeytinburnu Belediyesi, Bayrampaşa Belediyesi, Eyüp Belediyesi, üniversiteler ve ilgili müzeler eylemlerle ilişkili koordineli olarak çalışılması önerilen kurumlar arasında yer almaktadır. 186

203 İSTANBUL KARA SURLARI DÜNYA MİRAS ALANI SORUN HEDEF STRATEJİ EYLEM Kara Surları nın ve diğer kültür varlıklarının koruma ve restorasyon uygulamalarında beklenen düzeyin ve kalitenin sağlanamaması Belgesi olmayan yok olan eserlerin kültür varlıkları gibi yapılması yönündeki yaklaşımın yaygınlaşması Alan da yer alan arkeolojik değerlerin belgelenmesi ve değerlendirilerek korunmasına gereken önemin verilmemesi KS-H1. İstanbul Kara Surları DMA da yer alan kültür varlıklarının çağdaş koruma ilke ve standartları doğrultusunda korunmasının ve yaşatılmasının sağlanması KS-H1S1. Kara Surları ve Kara Surları yla ilişkili yapılar ve arkeolojik alanların (iç ve dış sur alanları, hendekler, kapılar, burçlar ve surlara bitişik yapılar) birlikte, anıt eser yaklaşımı ile ele alınması ve korunması KS-H1S2. İstanbul Kara Surları DMA da yer alan arkeolojik mirasın araştırılması KS-H1S3. Kara Surları için yapılacak araştırma çalışmalarının desteklenmesi KS-H1S1E1. Kara Surları nın ve ilişkili yapıların bakım, onarım ve güçlendirme uygulamaları kapsamında, kısa vadeli programda acil müdahale olarak Kara Surları ve yakın çevresini uygun tekniklerle temizlemek KS-H1S1E2. Uzun vadeli programda, uygun tekniklerin kullanımı ile Kara Surları ve ilişkili yapıların aslına uygun ve özgün niteliklerini dikkate alan bakım, onarım ve güçlendirme uygulamalarını tamamlamak KS-H1S1E3. Sur kapılarındaki taşıt trafiğini Kara Surları na etkileri açısından inceleyerek denetim altına almak KS-H1S2E1. Kara Surları çevresindeki arkeolojik alanların belirlenmesine yönelik araştırmalar gerçekleştirmek ve belgeleme çalışmaları yapmak KS-H1S3E1. Tarihi mezarlık alanlarında yer alan kültür varlıklarını belgelemek, bakım ve onarımlarını gerçekleştirmek KS-H1S3E2. Kara Surları, ilişkili yapılar ve arkeolojik alanlarla ilgili Kara Surları Araştırma Merkezi ve müzesi kurmak Araştırma Merkezi nde bakım, onarım ve güçlendirme çalışmalarında uygulanacak çağdaş ve uygun tekniklere yönelik araştırma, geliştirme ve eğitim faaliyetleri gerçekleştirmek SORUMLU KURUM Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB, İl Özel İdaresi Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB DİĞER KURUMLAR KTB Kültür Varlıkları ve Müzeler Gn. Md., Fatih Beld., Zeytinburnu Beld., Bayrampaşa Beld., Eyüp Beld. KTB Kültür Varlıkları ve Müzeler Gn. Md., Fatih Beld., Zeytinburnu Beld., Bayrampaşa Beld., Eyüp Beld. Fatih Beld., Zeytinburnu Beld., Bayrampaşa Beld., Eyüp Beld. İlgili Müzeler, İBB, Fatih Beld., Zeytinburnu Beld., Bayrampaşa Beld., Eyüp Beld., Üniversiteler, STK lar Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Turizm Bakanlığı, İlgili Müzeler, Fatih Beld., Zeytinburnu Beld., Bayrampaşa Beld., Eyüp Beld., Üniversiteler, STK lar 187

204 Alan da işlevsiz ya da Alan ın kimliği ile uyumsuz alanların ve yapıların olması KS-H2. İstanbul Kara Surları DMA nın barındırdığı kültür varlıklarını korumakullanma dengesi çerçevesinde ön plana çıkararak kent halkının kullanımına sunan, kimliği ile uyumlu işlevsel kullanımlar ve tasarım uygulamalarıyla canlandırılması KS-H2S1. İlgili plan kararlarında Kara Surları iç ve dış sur alanları için öngörülen yeşil alan ve kültürel amaçlı kullanımların, Kara Surları, hendek alanları ve ilişkili arkeolojik değerler, kapılar, burçlar ve surlara bitişik yapılar ile bir bütün olarak ele alınarak gerçekleştirilmesi KS-H2S1E1. Kara Surları ve ilişkili yapıların bir bütün içerisinde ele alınarak anıt eser niteliğinde korunmasına yönelik çalışmaları desteklemek KS-H2S1E2. Kara Surları iç ve dış sur alanlarını, ilişkili yapıları ile bir bütün içerisinde ele alan ve Alan daki kültür varlıklarını ve Alan ın taşıdığı anlam ve önemi ön plana çıkaran, tema parkları, arkeolojik parklar, açık hava müzeleri niteliğinde düzenlemek Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Alan Yönetimi Başkanlığı, İBB Kültür ve Turizm Bakanlığı, Fatih Beld., Zeytinburnu Beld., Bayrampaşa Beld., Eyüp Beld., STK lar Üniversiteler Kültür ve Turizm Bakanlığı, İlgili Müzeler, Fatih Beld., Zeytinburnu Beld., Bayrampaşa Beld., Eyüp Beld., Üniversiteler, STK lar Kara Surları DMA nın etkin şekilde tanıtımının yapılmaması KS-H3. İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı nın tanınmasının sağlanması KS-H3S1. Dünya Miras Alanı nın ulusal ve uluslararası düzeyde iletişim araçları ile tanıtılması KS-H3S1E1. Kültür turizmini geliştirmek amacıyla ulusal ve uluslar arası işbirliği ve paylaşımı sağlayacak etkinlik ağının kurulmasını sağlamak KS-H3S1E2. Kara Surları ve surlar ile bütünleşen anıt eserleri kapsayan bilgilendirme panosu, maket vb. projeler programlamak KS-H3S1E3. Dünya Miras Alanı nı tanıtıcı yayınlar, harita ve broşürler hazırlatmak İBB, Alan Yönetimi Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı İstanbul Valiliği, KVK Bölge Kurulu Müdürlüğü, Fatih Beld., Zeytinburnu Beld., Bayrampaşa Beld., Eyüp Beld., Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, İlgili Müzeler, Üniversiteler KS-H3S1E4. Dünya Miras Alanı na tanıtıcı ve bilgilendirici geziler düzenlemek/düzenletmek 188

205 3. İSTANBUL TARİHİ YARIMADA YÖNETİM PLANI PROJELERİ/PROJE PAKETLERİ 3.1. Tarihi Yarımada Proje Paketleri İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı nın benimsenen vizyonu çerçevesinde oluşturulan plan hedefleri ve bu hedeflere bağlı stratejiler ve eylemlerin uygulaması kapsamında, İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı ve dört Dünya Miras Alanı na yönelik proje paketleri tanımlanmıştır. Bu proje paketleri Yönetim Planı hedefleri, stratejileri ve eylemleri bütünleştirilerek iki seviyede oluşturulmuştur. Bu iki seviye; Tarihi Yarımada ve Dünya Miras Alanları proje paketleri olarak belirlenmiştir. İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı proje paketlerinin içeriği, belirlenen yedi tema çerçevesinde oluşturulmuş ve bu yedi başlık altında sunulmuştur. Proje paketleri; Proje Kodu, Proje Adı, Proje Tanımı, Yönetim Planı ile Bağlantı, Sorumlu Kurum, İlgili Kurumlar, Kaynaklar, Süre ve Diğer Kurumların Programlanan Projeleri ile Bağlantı başlıklarından oluşmaktadır. Proje Kodu iki bileşenden oluşmaktadır. Roma rakamı ile ifade edilen (I, II, III, IV, V, VI, VII) ilk bileşen projenin temasını ifade etmektedir; projenin Yönetim Planı hedef, strateji ve eylem kurgusunun yer aldığı yedi temadan hangisine ait olduğunun takibini kolaylaştırmayı amaçlamaktadır. Proje kodunun ikinci bileşeni proje numarasıdır ve numaralandırma temalardan bağımsız olarak devam etmektedir. İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı proje paketlerinin örnek kodlaması şu şekildedir; II-PP6 > II: Koruma, Planlama ve Yaşam Kalitesi PP6: Proje 6 Proje Adı ilgili projenin adından oluşmaktadır. Proje Tanımı, projenin kısa açıklaması ve kapsamının çerçevesini çizmektedir. Proje Tanımı bölümünün ana girdi kaynağı İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı hedef ve stratejilerine bağlı tanımlanan eylemlerdir. 189

206 Yönetim Planı ile Bağlantı, dört alt bileşene sahiptir. Bunlar, İlgili Hedef(ler), İlgili Strateji(ler), İlgili Eylem(ler) ve İlgili Proje Paketleri dir. Her bir bileşenin içeriği yine kodlar yardımıyla, söz konusu projenin ilgili olduğu hedef, strateji ve eylemler ile oluşturulan diğer proje paketleri ile arasındaki bağlantıyı ve referansı sağlamak için kurgulanmıştır. Bir projenin birden çok hedef, strateji, eylem ve proje ile bağlantısı olabilir. Bir proje ile diğer projeler arasındaki bağlantı; girdi-çıktı ilişkisi olabileceği gibi birbirini bütünleyen bir ilişki de olabilmektedir. Sorumlu Kurum, projenin hangi kurum öncülüğünde yürütülebileceğini ifade etmektedir. Sorumlu kurum her zaman projenin yürütülmesi ile ilgili mali kaynak sağlayan kurum olmayabilir. Sorumlu kurum, öncelikle idari sorumluluk ve proje eşgüdümünü sağlama işlevini taşımaktadır. Bazı proje paketlerinde birden çok sorumlu kurum tanımlanmıştır. İlgili Kurumlar, sorumlu kurum veya kurumların yanında bilgi birikimi, insan kaynağı, teknoloji, benzer proje deneyimi gibi kapasitelere sahip olup sorumlu kurum veya kurumlarla beraber projenin yürütülebileceği kurumları tanımlamaktadır. Kaynaklar başlığı altında, ağırlıklı olarak projenin yürütülmesinde mali kaynakların hangi kurum veya kurumlardan karşılanabileceği açıklanmaktadır. Kurumların yatırım programı ile kuruluş amacı ve etkinlik kapsamı çerçevesinde bütçesinden mali kaynak tahsisi yapılabilmesi buradaki temel belirleyici unsurdur. İlgili Kurumlar ve Kaynaklar, kamu kurumu, yerel yönetim birimi olabileceği gibi kamu-özel sektör ortaklığı, ajanslar, sivil toplum kuruluşları ve özel sektör kurumları da olabilir. Süre, ilgili projenin ne kadar bir sürede yapılabileceğini ifade etmektedir. Proje künyesinde yer alan kısa 1-2 yıl, orta 3-4 yıl, uzun 5 yıl proje sürelerine karşılık gelmekte olup bu süreler yaklaşık ve tahmini bir özellik taşımaktadır. Projelerin kurumlarca netleştirilmesinde bu süreler daha kesin bir hal alacaktır. Bakım, onarım, eğitim, bilinçlendirme gibi süreklilik arz eden proje paketlerinin süre hanesi ise devam eden olarak belirtilmiştir. Proje paketleri çerçevesindeki Diğer Kurumların Programlanan Projeleri ile Bağlantı bölümünde ilgili kurumlar tarafından hali hazırda onaylanmış, yatırım ve hizmet programına alınmış ve bu bağlamda, önerilen proje ile ilişkilendirilebilir olan etüd ve projeler yer almaktadır. İstanbul Büyükşehir Belediyesi özelinde 2011 yılı Yatırım Programı ndaki projeler kendi kodları ile yer almaktadır. Bu proje kodlarının açıklamaları ile ilgili bir anahtar hazırlanmıştır. 190

207 Şekil 3. İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Alanı Örnek Proje Tanımlaması 191