K - Q TSE-ISO-EN 9000 R R K YE DE LK LABORATU V A T Ü HOMOS STE N

Transkript

1 T Ü KAL TE S STEM BELGEL K - Q TSE-ISO-EN 9000 R R K YE DE LK LABORATU V A e-posta:info@biruni.com.tr HOMOS STE N Homosistein; prematür koroner, serebral ve periferik vasküler arterioskleroz için ba ms z bir risk faktörü olarak kabul edilmektedir. Homosistein (Hcy) kükürt içeren bir amino asit olmas na karfl n, protein yap s na kat lmaz ve bir ara metabolit olarak metionin amino asidine metillenir veya transsülfirasyon yolu ile sistationin e ve daha sonra sistein e dönüflür. Hcy, plazmada serbest sülfhidril grubu içeren türevler fleklinde veya disülfit yap s ndaki homosistin olarak ya da kar fl k disülfhid yap s nda, sistein kal nt lar ndan biri arac l ile proteine ba l olarak bulunur. Kanda homosistein düzeyinin ölçümü ile total homosistein (thcy) yani homosistin ve homosistein miktar belirlenir. Proteinden zengin a r bir yemekten 6-8 saat sonra thcy konsantrasyonu %10-15 artar. thcy konsantrasyonlar nda diurnal varyasyon görülür (günün ilk yar s nda en düflük, gece en yüksek). Plazma thcy düzeyleri mevsimsel de iflim göstermez. Total homosistein ölçümünün serum yerine plazmada yap lmas önerilmektedir. Serum örne inde elde edilen de erler plazmaya göre daha yüksektir. Kan örnekleri al nd ktan sonra eritrositlerden Hcy sal n m na ba l olarak zaman içerisinde thcy düzeylerinde art fl görülür. Kan hücrelerinin hemen santrifüj yap larak ayr lmas yla ya da örneklerin santrifügasyona kadar buz içerisinde bekletilmesiyle thcy düzeylerindeki art fl önlenir (Tablo 1).

2 Tablo 1. Plazma thcy düzeylerini etkileyen faktörler Fizyolojik Yafl Cinsiyet Gebelik Menopoz Böbrek fonksiyonlar Yaflam Tarz Sigara kullan m Kahve tüketimi Diyet Alkol al m Egzersiz Hastal klar Hipotiroidi Hipertiroidi Diyabet Genetik MTHFR C 677 T polimorfizmi Homosistinüri Heterozigot CBS enzimi eksikli i Sa l kl bir yaflam tarz süren ve yeterli vitamin alan bireylerde thcy normal de er üst s n r 12 µmol/l olarak kabul edilmektedir. thcy konsantrasyonlar yafla ba l olarak artmaktad r. Puberteden sonra erkeklerde thcy konsantrasyonlar erkeklerde daha yüksektir. Gebelikte hemodilüsyona ve plazma albumin düzeylerinin azalmas na ba l olarak thcy konsantrasyonlar düfler. Dolafl mda Hcy düzeylerinin artmas genellikle homosistein metabolizmas nda görevli enzimlerden birinin eksikli ini gösterir. Homosistinüri ilk defa 1962 y l nda Carson ve Gerritsen taraf ndan sistationin-β-sentetaz (CBS) enzimindeki homozigot bir defekte ba l olarak tan mlanm flt r. Bu defekt, Hcy ve metionin in kanda dolaflan çeflitli formlar nda art fla yol açmaktad r. Bu durumda klinik olarak optik lensin dislokasyonu, osteoporoz ile iliflkili iskelet anormallikleri, zeka gerili i, psikiyatrik bozukluklar koroner kalp hastal (KKH) ve tromboembolik rahats zl klar görülür. Homosistein in hasar oluflturma mekanizmalar tam olarak bilinmemektedir. Oksidatif stres ve transmetilasyon reaksiyonlar n n inhibisyonu olas nedenler olarak düflünülmektedir. Hücresel düzeydeki etkiler olarak endotel hasar, nitrik oksit (NO) metabolizmas ndaki de ifliklikler, trombosit aktivasyonu ve düz kas proliferasyonu öne sürülmektedir. Hcy in tiyolakton a dönüflümü sonras bu molekülün LDL yi modifiye ederek makrofajlar taraf ndan fagositozunu art rmak suretiyle toksisite ye yol açt düflünülmektedir. Hcy, kolesterol ile paralel olarak bir KKH risk parametresi olarak kabul edilmektedir. Do ufltan metabolizma bozuklu una ba l olarak Hcy düzeylerinin afl r artt bireylerde ateroskelerozun geliflmesi, daha az Hcy yüksekli i olan kiflilerde ileride KKH oluflma riskinin olabilece i

3 öngörüsüne yol açmaktad r. Deneysel olarak hiperhomosisteinemi oluflturulan hayvanlarda bu hipotezi destekleyici de ifliklikler gözlenmifltir. nsanlarda hafif ve orta derecede Hcy art fllar n n birçok nedeni olabilir. Genetik nedenler aras nda s kl kla CBS de heterozigot bir defekt, daha ender olarak metionin sentaz da veya 5,10- metilentetrahidrofolat redüktaz da bir defekt olabilir. Nutrisyonel nedenler aras nda Hcy metabolizmas nda kofaktör olarak görev alan folat, B12 veya piridoksin (B6) vitaminlerinin eksiklikleri yer al r (Tablo 2). Tablo 2. Homosistein art fl nedenleri Vitamin B12 metabolizmas nda bozukluk veya folat metabolizmas nda bir blok olmas ya da vitamin B12, folat ve vitamin B6 eksiklikleri Genetik defektler Kronik karaci er veya böbrek yetmezli i Kanserler (ALL, meme, over, pankreas kanserleri) Menopoz sonras laç kullan m (metotreksat, fenitoin, teofilin) Hiperhomosisteinemi nin vitamin B12 ve folat al n m n n art r lmas ile birlikte düzeldi i görülmüfltür. Epidemiyolojik çal flmalar orta düzeyde Hcy konsantrasyonlar ile KKH aras ndaki korelasyon varl n desteklemektedir. Stampfer ve ark. taraf ndan yap lan bir çal flmada toplumda Hcy düzeyleri üst seviyede olan bireylerin %5 inde KKH riskinin 3-4 kat artt gösterilmifltir. Kardiyovasküler hastal klar (KVH) aç s ndan thcy di er risk faktörlerinden ba ms z bir risk faktörüdür. thcy nin koagülasyon, endotel ve vasküler fonksiyonlar üzerine olan etkisi hiperhomosisteinemi de artan KVH riskinin fizyopatolojisini aç klamaktad r µmol/l üzerindeki Hcy de erlerinde KVH riskinin belirgin düzeyde artt gösterilmifltir. Tedaviyle thcy düzeylerinin düflürülmesi koroner ve periferik ateroskleroz geliflimini yavafllatmaktad r. Hcy venöz tromboemboli aç s ndan da risk faktörü olarak kabul edilmektedir. Hcy; Protein C aktivasyonunu azaltarak, Faktör V, X ve XII yi aktive ederek, Hücre yüzeyindeki trombomodulin i azaltarak, Doku faktörünü indükleyerek, Doku plazminojen aktivatörü nün (T- PA) endotelyal reseptörlere ba lanmas n önleyerek, Trombosit adezyonunu art rarak, Heparin sülfat ekspresyonu suprese ederek ve, T-PA aktivitesini fliddetlendirmek yoluyla trombozun geliflmesine yard mc olur.

4 Plazma thcy düzeyleri; Homosistinüri tan s nda, Kobalamin ya da folat eksikli i geliflebilecek riskli bireylerin tesbit edilmesinde, Kalp-damar hastal klar, vb. için risk belirlenmesinde ÖNEML D R. Plazma thcy düzeylerinin klinik yorumu thcy düzeyleri normal de er aral nda üst s n r n alt nda ve klinik semptom bulunmuyorsa vitamin eksikli inin olma ihtimali oldukça düflüktür. thcy konsantrasyonu üst s n rda veya s n r de erde olup, bununla birlikte klinik semptomlar görülüyor ise serum vitamin B12 ve folat düzeylerine bak lmal d r. Serum folat düzeyi 7.5 nmol/l nin ve vitamin B12 konsantrasyonu da 200 pmol/l nin üzerinde ise vitamin B12 eksikli i görülme olas l çok düflüktür. Serum folat düzeyi 7.5 nmol/l nin ve vitamin B12 konsantrasyonu da 200 pmol/l nin alt nda ise folat eksikli i vard r (Tablo3). Tablo 3. Farkl plazma thcy konsantrasyonlar na göre klinik yorum thcy Konsantrasyonlar µmol/l µmol/l >100 µmol/l Klinik Yorum Vejeteryan diyet MTHFR C 677 T polimorfizmi Hafif düzeyde folat ya da kobalamin eksikli i Böbrek fonksiyon bozuklu u Orta/a r düzeyde kobalamin eksikli i Orta/a r düzeyde folat eksikli i Böbrek yetmezli i A r kobalamin eksikli i Homosistinüri KVH l olgularda ve KVH geliflimi aç s ndan yüksek risk tafl yan bireylerde yüksek thcy düzeylerinin KVH ve mortalite için prognostik bir faktör olarak kullan lmas uygundur. thcy konsantrasyonu 15µmol/L nin üzerinde olan olgular yüksek risk grubuna dahildir. Bu bireylerin sa l kl bir yaflam tarz sürdürmesi ve bilinen risk faktörleri için optimal tedavinin uygulanmas oldukça önemlidir. Böbrek yetmezli inde thcy düzeyleri thcy ile böbrek fonksiyonu aras nda ters bir iliflki vard r. Diyaliz hastalar n n ço unda hiperhomosisteinemi görülür. Renal fonksiyon bozuklu u olan bireylere folik asit takviyesi thcy düzeylerini düflürmekle birlikte thcy konsantrasyonlar normal de er aral n n üzerinde seyreder. Renal olgularda KVH bafll ca ölüm nedenidir. thcy konsantrasyonu 30 µmol/l üzerinde olan bireylerde thcy, KVH aç s ndan mortalite ve morbidite yi belirler.

5 Psikiyatrik ve alg sal bozukluklarda thcy düzeyleri Normal alg fonksiyonu için vitamin B12 gereklidir. Vitamin B12 eksikli i psikoz, depresyon, paranoid durumlar ve agresif davran fllar dahil psikiyatrik rahats zl klar ile iliflkilidir. thcy konsantrasyonu ile depresyon aras nda da iliflki oldu unu gösteren çal flmalar mevcuttur. fiizofreni olgular nda thcy düzeyleri yüksek bulunmufltur. Alzheimer, vasküler demans veya beyaz cevher hastal olan olgularda vitamin B12 ve folat düzeyleri düflük, thcy konsantrasyonu ise artm flt r. Gebelik ve thcy düzeyleri Gebelikte plazma thcy konsantrasyonlar düflüktür (5-6 µmol/l). Gebelikte artm fl thcy plasental vaskülopati (preeklampsi, abruptio plasenta, plasenta infarkt, erken do um, tekrarlayan düflük) ile iliflkilidir. Maternal hiperhomosisteinemi nin nöral tüp defekti (NTD), orafasiyel yar klar, ayak flekil bozukluklar, Down sendromu gibi do umsal bozukluklar ile iliflkili oldu u gösterilmifltir. Artan thcy do rudan veya dolayl endotel disfonksiyonu, nörilasyon bozuklu u, mikrofilament sentezinde azalma, DNA metilasyonunun inhibisyonu ve S-adenosil metionin e (SAM) ba l metilasyon reaksiyonlar nda azalmaya neden olabilir. Düflük folat düzeyi ve yüksek thcy ile birlikte düflük metionin konsantrasyonu ve MTHFR 677 TT genotipinin varl gebelikte komplikasyon geliflimi, do umsal bozukluklar ve Down sendromu için risk faktörleridir. Önemli Notlar Vitamin B12 veya folat eksikli i ile aç klanamayan hafif veya orta düzeyde hiperhomosisteinemi lerde mutlaka böbrek fonksiyonu de erlendirilmelidir. thcy ile KVH aras ndaki iliflkinin de erlendirildi i olgularda mutlaka folat, vitamin B12 ve kreatinin düzeylerine de bak lmal d r. Psikiyatrik, alg sal bozukluk veya demans olgular nda thcy, vitamin B12 ve folat düzeyleri ile birlikte kreatinin düzeyi de belirlenmelidir. Vitamin eksikli i bulunan anne adaylar nda anne ve bebekte optimum vitamin düzeylerinin sa lanmas aç s ndan gebelikten önce ve gebelik s ras nda da bir kez olmak üzere thcy düzeylerine bak lmal d r. Gebelik komplikasyonlar na maruz kalm fl veya do umsal bozuklu u olan bir bebek do urmufl annelerde gebeli in sonlanmas ndan üç ay sonra thcy ve vitamin düzeylerine bak lmal d r. Yenido anlarda CBS eksikli i veya homosistein remetilasyon bozuklu una ba l olarak geliflen homosistinüri taramas için thcy düzeylerine bak lmal d r. Yenido anlar n hiperhomosisteinemi yönünden taranmas s k görülen neonatal kobalamin eksikli inin erken tespitinde önemlidir. 75 yafl üzerindeki bütün bireylerde 3-5 y l arayla thcy konsantrasyonlar na bak lmal d r.

6 Kaynaklar 1. Refsum H, Smith DA, Ueland PM, Nexo E, Clarke R, McPartlin J, et al. Facts and Recommendations about Total Homocysteine Determinations: An Expert Opinion. Clin Chem 2004; 50: Tolmunen T, Hintikka J, Voutilainen S. Association between depressive symptoms and serum concentrations of homocysteine in men: a population study. Am J Clin Nutr 2004; 80(6): Vignini A, Nanetti L, Bacchetti T, et al. Modification induced by homocysteine and low-density lipoprotein on human aortic endothelial cells: an in vitro study: J Clin Endocrinol Metab 2004; 89: Alessandra F, Perna DI. Possible mechanisms of homocysteine toxicity. Kidney Int 2003; 84: Homocysteine Studies Collaboration. Homocysteine and risk of ischemic heart disease and stroke. JAMA 2002; 288: Levine J, Stahl Z, Sela BA, Gavendo S, Ruderman V, Belmaker RH. Elevated homocysteine levels in young male patients with schizophrenia. Am J Psychiatry 2002; 159: Ueland PM, Refsum H, Beresford SA, Vollset SE. The controversy over homocysteine and cardiovascular risk. Am J Clin Nutr 2000; 72: Walker MC, Smith GN, Perkins SL, Keely EJ, Garner PR. Changes in homocysteine levels during normal pregnancy. Am J Obstet Gynecol 1999; 180: Clarke R, Woodhouse P, Ulvik A, Frost C, Sherliker P, Refsum H, et al. Variability and determinants of total homocysteine concentrations in plasma in an elderly population. Clin Chem 1998; 44: Moustapha A, Nahlawi M, Gupta A, Arheart KL, Jacobsen AW, Robinson K. Prospective study of hyperhomocysteinemia as an adverse cardiovascular risk factor in end-stage renal disease. Circulation 1998; 97: Nygard O, Refsum H, Ueland PM, Vollset SE. Major lifestyle determinants of plasma total homocysteine distribution: the Hordaland Homocysteine Study Am J Clin Nutr 1998; 67: Fiskerstrand T, Refsum H, Kvalheim G, Ueland PM. Homocysteine and other thiols in plasma and urine: automated determination and sample stability Clin Chem 1993; 39: MEC D YEKÖY Büyükdere Caddesi Gökfiliz fl Merkezi No: Mecidiyeköy - stanbul Tel. : (0212) Faks : (0212) KADIKÖY Cemil Topuzlu Cad. Fazilet Sitesi No: 44/1 D: Çiftehavuzlar - Kad köy - stanbul Tel. : (0216) Faks : (0216) BAKIRKÖY ncirli Caddesi Santral Ç kmaz Toprak Bloklar A Blok Bak rköy - stanbul Tel. : (0212) Faks : (0212) ET LER Tepecik Yolu No: 28/A Etiler - stanbul Tel. : (0212) Faks : (0212) N fiantafii Valikona Caddesi Çam Apt. No: 161 D: Niflantafl - stanbul Tel. : (0212) Faks : (0212) ULUS Etiler Adnan Saygun Cad. Uydu Sok. Gündefl Apt. No: 2/B Ulus - stanbul Tel. : (0212) Faks : (0212) ERENKÖY fiemsettin Günaltay Cad. Manolya Apt. No: 184/B Erenköy - stanbul Tel. : (0216) Faks : (0216) FINDIKZADE Millet Cad. Emir Han No: 55 Kat: F nd kzade - stanbul Tel. : (0212) Faks : (0212) ACIBADEM Ac badem Cad. Ayd n Apt. No: 109 Kat: 2 D: Ac badem - Kad köy - stanbul Tel. : (0216) Faks : (0216) YEfi LKÖY stasyon Cad. No: 21 D: Yeflilköy - stanbul Tel. : (0212) Faks : (0212) ÇEKMEKÖY Mimar Sinan Mah. Ayd n Menderes Cad. Carpe-Diem fl Merkezi Kat: 1 No: 1 D: Çekmeköy - stanbul Tel. : (0216) Faks : (0216) KAREKS