KONU: Yolsuzluk Suçları ve Uluslararası Uygulamalar Hakim ve Savcı Etiği. : Bakü-Azerbaycan

Transkript

1 TÜRKİYE ADALET AKADEMİSİ İLE AZERBAYCAN HAKİMLER KURULU VE ADALET AKADEMİSİ ARASINDA GELİŞTİRİLEN İŞ BİRLİĞİ ÇERÇEVESİNDE 16-17/03/2011 TARİHLERİNDE AZERBAYCANIN BAKÜ ŞEHRİNDE GERÇEKLEŞTİRİLEN ÇALIŞMA ZİYARETİ-EĞİTİM FAALİYETİNE İLİŞKİN RAPOR KONU: Yolsuzluk Suçları ve Uluslararası Uygulamalar Hakim ve Savcı Etiği YER : Bakü-Azerbaycan KATILIMCILAR : 1- Engin DURNAGÖL Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Genel Sekreter yardımcısı. 2- Seyfullah ÇAKMAK Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Tetkik Hâkimi. GÖRÜŞÜLEN KİŞİLER: 1- Mahkeme Hukuk Şurası Genel Sekreteri: Javid HUSEYNOV, Z.Khalilov street, 540 block Az 1073, Baku, mhs_aparat@yahoo.com Tel: (+99412) Fax: (+99412) , Mob: (+99450) Mahkeme Hukuk Şurası Uzmanı: Elchin A.KHALAFOV, Z.Khalilov street, 540 block Az 1073, Baku, khalafov.elchin@gmail.com Tel: (+99412) Fax: (+99412) , Mob: (+99450) Akademi Başkanı. 4- Bakü İstinaf Mahkemesi Başkanı. 5- Yargıtay Üyesi. 1- GİRİŞ Türkiye Adalet Akademisi ile Azerbaycan Hâkimler Kurulu ve Adalet Akademisi arasında geliştirilen iş birliği çerçevesinde 16-17/03/2011 tarihlerinde Azerbaycan ın Bakü şehrinde bir çalışma ziyareti gerçekleştirilmiştir. Azerbaycan Hakimler Yüksek Kurulunda 30 Azeri hâkim ve savcının katılımıyla yukarıda belirtilen konularda 16 Mart 2011 günü saat 10:00 ila 15:30 saatleri arasında iki ayrı sunum yapılmıştır. Genel Sekreter yardımcısı Engin DURNAGÖL, Türk hukuk sisteminde yargı etiği ve karşılaşılan sorunlar, Tetkik Hâkimi Seyfullah ÇAKMAK ise, Türk hukuk uygulamasında yolsuzluk suçları ve yolsuzlukla ilgili özellikle son on yılda kaydedilen gelişmeler ve uluslararası uygulamalar, Konusunda sunumda bulunmuşlardır. 2- EDİNİLEN BİLGİLER VE GÖZLEMLER Yapılan bu eğitim faaliyeti kapsamında Türk hukukunda yukarıda belirtilen konularda edinilen kazanım ve tecrübelerin Azeri hâkim ve savcılarla paylaşılması ve böylece iş birliğinin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Azerbaycan Hâkimler Yüksek Kurulunun adı Azeri bir tabirle Mahkeme Hukuk Şurasıdır. Söz konusu eğitim programı anılan Kurulun organizasyonun da Cumhurbaşkanı İlhan Aliyev in almış olduğu yolsuzluğa karşı sert mücadele çerçevesindeki karar uyarınca uygulamaya konulmuş ve basının da ilgi odağı olmuştur. Bazı basın yayın organlarında, bu eğitim faaliyeti haber olarak yayımlanmış ve ertesi gün söz konusu gazete küpürlerinden bir 1/6

2 suret bizlerle paylaşılmıştır. Bu durum, anılan eğitim programına verilen önemi göstermektedir. Azerbaycan, toplam sekiz milyon nüfusa sahip ve Cumhuriyet ile yönetilen demokratik laik ve üniter bir ülkedir. Ayrıca Nahçıvan özerk Cumhuriyeti bulunmaktadır. Ülke, 1991 yılında bağımsızlığını ilan etmiştir. Zengin petrol ve doğalgaz yataklarına sahiptir. Sürekli gelişen bir ekonomi ve inşaat sektörü göze çarpmaktadır. Özellikle geceleyin tüm binaların ışıklandırılmasına dair maliyetlerin devlet tarafından karşılanması, inşaat sektörü ve ekonomiye verilen önem, dışa açık ekonomi politikası şehrin gelişimi açısından dikkati çeken unsurların başında gelmektedir. Bu gelişmeler otomatik olarak hukuk sistemine de yansımıştır. Genel olarak bakarsak Azerbaycan Anayasası hem başkanlık sisteminin özelliklerini taşımaktadır, hem de güçlü yürütme ilkesinden hareket etmektedir. Oluşturulan sistem tam olarak A.B.D modelinin kopyası olmayıp kendine özgü özelliklere sahiptir yılında kabul edilen Azerbaycan Anayasasının ve 99. maddelerine göre Azerbaycan Cumhurbaşkanı hem Devlet Başkanı hem de yürütmenin başıdır. Kısacası Azerbaycan, Anayasası uyarınca güçlü bir başkanlık sistemiyle yönetilir. Başkan halk tarafından genel seçimle doğrudan seçilir, görev süresi 5 yıldır. Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasının 7. ve 81. maddelerine göre yasama yetkisini kullanan Milli Meclis 125 milletvekilinden ibaret terkipte faaliyet gösterir. Azerbaycan da kamu görevlilerinin sayısal görünümü değerlendirildiğinde, Azerbaycan Devlet Statistika (İstatistik) Kurumu nun 2008 yılı verilerine göre, iktisadi faal ahalinin sayı olduğu, bunlardan çalışanların , işsizlerin olduğu anlaşılır. Çalışanlardan ü devlet kurumlarında ü ise özel kurumlarda çalışmaktadır Devlette çalışanlardan sinin devlet memuru statüsünde olduğu, bu sayının % 35 nin kadın, % 65 nin erkek memurlardır. Aşağıdaki çizelgede ise devlet kurumlarında çalışan bir kısım personelle ilgili sayılar yer almaktadır: Öğretim görevlisi Bilim adamı Öğretmen Doktor Hemşire ve sağlık personeli Gümrük personeli 2100 Vergi personeli 3610 Polis ve diğer emniyet görevlileri Hakim 580 Savcı 710 Diğer personel 610 Adliye personeli 4730 Kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan işçiler yılında inşa edilen Yargıtay binası, mimarisi, iç dizaynı ve kullanılan malzemeler itibariyle son derece modern olup göz kamaştırıcı niteliktedir. Özellikle bu binanın rehber eşliğinde gezilmesi ve görülmesi bu ziyaretin en etkileyici sahnelerinden birisini oluşturmaktadır. Söz konusu fotoğraflara bakıldığında bu ifadelerin ne kadar gerçekçi olduğu görülmektedir. Azerbaycan hukuk sisteminde askeri yargı bulunmamaktadır. Yargıtay ın bir dairesi askeri suçlara bakmaktadır. Yüksek Mahkeme üyelerinin sayısı 38 dir. Mahkeme Hukuk Şurası, Bakü İstinaf Mahkemesi Başkanlığı ve Yargıtay gezi kapsamında ziyaret edilen yerlerdir. Buralarda yukarıda sıfatları belirtilen kişilerle ikili görüşmeler yapılmış, bir kısım bilgiler alınmış ve hukuk sistemimiz özellikle de Kurulun yapısı ilgililerle paylaşılmıştır. 2/6

3 Bunun yanı sıra Azerbaycan Adalet Bakanlığının, Bakü Cumhuriyet Başsavcılığı, Anayasa Mahkemesi ve Parlamento sadece dışarıdan gözlemlenmiştir. Adalet Bakanlığı ve Kurul da hâkim ve savcı sınıfından kimseler çalışmamaktadır. Genellikle hukukçu uzmanlar ya da öğretim üyelerinin görevlendirilmesi yoluna gidilmiştir. Ayrı bir Teftiş Kurulu Başkanlığı bulunmamaktadır. Hâkim ve savcılar hakkında bir ihbar veya şikayet olduğunda Mahkeme Hukuk Şurasının raportör olarak atadığı uzman soruşturmaları yapmakta ve Kurul a sunmaktadır. Mahkeme Hukuk Şurasının başkanı Adalet Bakanı olup, toplam 15 üyeden oluşmaktadır yılında kurulmuştur. Savcıları temsilen bir üye bulunmaktadır. Ayrıca, öğretim görevlisi ve avukatta üyeler arasında yer almaktadır. Ülke genelinde görev yapan hâkimler arasından geniş tabanlı temsil esası doğrultusunda atama yapılabilmektedir. Bakü İstinaf Mahkemesi ile yapılan görüşmede özellikle istinaf uygulamaları ve hâkimlerin alımı ile ilgili prosedür hakkında bilgiler alınmıştır. Hâkimlerin alımı ve adaylıklarının kabulü uygulamasının oldukça objektif olduğu hususunda kanaat edinilmiştir. Adaylar kabul sürecine kadar altı yedi aşamadan geçmektedirler. Bunlar çeşitli yazılı-sözlü sınavlar ile ikili diyaloglardan oluşmaktadır. Bu durum, hâkim alımında tavassut girişiminin az olduğu yönünde bir inanç oluşturmuştur. 30 yaşın üstünde olan, seçilme hakkına sahip, yüksek hukuk öğrenimine sahip ve hukuk alanında 5 yıldan fazla çalışma tecrübesine sahip olan Azerbaycan Cumhuriyeti vatandaşları hakim olabilir. Hâkimler, seçimle veya atamalı olan başka bir görevde çalışamaz, bilimsel, pedagojik ve yaratıcılık faaliyetler hariç hiç bir özel teşebbüs, ticari ve diğer ücretli faaliyetle meşgul olamazlar, siyasi faaliyette bulunamazlar ve siyasi partilere üye olamazlar, bilimsel, görev maaşı, ayrıca, pedagojik ve yaratıcılık faaliyetten elde edilen gelir dışında başka bir gelir elde edemezler. Yapılan ikili görüşmeler ve edinilen bilgilere göre Azerbaycan hukuk sistemi ile ilgili şu saptamaları yapmak mümkündür: Yasama yetkisini Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisi kullanır. Yürütme yetkisi Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı na aittir. Yargı yetkisini Azerbaycan Cumhuriyeti Mahkemeleri yerine getirir. Azerbaycan Cumhuriyeti üniter devlet yapısına sahip olmasına rağmen bünyesinde bir Özerk Cumhuriyet bulundurmaktadır. Anayasanın 134. Maddesine göre Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Azerbaycan Cumhuriyetine bağlı Özerk devlettir. Yargı Erkinin Kullanılması Yargı erkini, Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, Azerbaycan Cumhuriyeti Âli Mahkemesi, Azerbaycan Cumhuriyeti İktisat Mahkemesi, Azerbaycan Cumhuriyeti genel mahkemeleri ve diğer uzmanlık mahkemeleri kullanır. Yargı erki Anayasa yargılaması, medeni ve ceza yargılamaları ve kanunda öngörülen diğer vasıtalarla kullanılır. Anayasa yargılaması istisna olmak üzere, yargılamanın yerine getirilmesine Azerbaycan Cumhuriyeti Başsavcılığı ve savunma tarafı da katılır. Mahkemelerin kuruluşu ve yargılama yöntemi kanunla belirlenir. Mahkemelerin yetkilerinin değiştirilmesi amacıyla önceden belirlenmemiş hukuki yöntemlerin uygulanması ve olağanüstü mahkemelerin kurulması yasaktır. Hakimlerin Bağımsızlığı, Yargılamanın Yerine Getirilmesinin Esasları ve Koşulları 3/6

4 Hakimler bağımsızdır, yalnız Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasına ve kanunlarına tabidirler ve görevleri süresince değiştirilemezler. Hakimler görevlerini adalete, tarafların hukuki eşitliğine ve gerçeklere dayanarak, tarafsız ve kanuna uygun olarak yerine getirir. Herhangi bir şahıs tarafından ve herhangi bir sebeple, doğrudan veya dolaylı olarak yargıya sınır konulması, kanuna aykırı etki, tehdit ve müdahale edilmesi yasaktır. Yargılama, vatandaşların kanun ve mahkeme önünde eşitliği esasına uygun olarak yerine getirilir. Bütün mahkemelerde yargılama açık olarak yapılır. Yargılamanın açık olarak yapılmasının mesleki, ticari sırrın ve devlet sırrının ortaya çıkmasına sebep olacağı düşünülürse ya da vatandaşların özel veya aile hayatının gizliliğini korumak zorunluluğu varsa mahkeme yargılamanın gizli olarak yapılmasına karar verebilir. Kanunda öngörülen haller dışında ceza davalarında gıyabî yargılama yasaktır. Yargılama, çekişme ilkesi esasında yerine getirilir. Yargılamanın her aşamasında herkesin savunma hakkı sağlanır. Yargılama, masumiyet karinesine dayanır. Azerbaycan Cumhuriyeti'nde yargılama, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin devlet dilinde veya yargılamanın yapıldığı yerde yaşayanların çoğunluğunun kullandığı dilde yapılır. Davaya katılan fakat yargılamanın yapıldığı dili bilmeyen şahısların dava içeriğini tam olarak öğrenebilmesi için yargılamaya tercüman aracılığıyla katılması ve mahkemede anadilinde konuşma hakkı sağlanır. Hakimlerin Dokunulmazlığı Hakimler dokunulmazdır. Hakimler cezaî yönden ancak yasanın öngördüğü hallerde sorumludurlar. Hakimlerin yetkilerine ancak yasanın öngördüğü hallerde ve usullerle son verilebilir. Hakimlerin suç işlemesi halinde Azerbaycan Cumhuriyeti Başkanı, Âli Mahkemenin görüşünü alarak suç işleyen hakimin görevden alınması talebini Millî Meclis'e sunabilir. Âli Mahkeme, Azerbaycan Cumhuriyeti Başkanının kendisinden istediği görüşü en geç-otuz gün içinde vermelidir. Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, Âli Mahkeme ve İktisat Mahkemesi hakimlerinin görevden uzaklaştırılması hakkındaki karar Millî Meclis'te 83 oyla diğer hakimlerin görevden uzaklaştırılması hakkındaki karar ise 63 oyla kabul edilir. Mahkeme Kararları ve Onların İcrası Mahkemeler devlet adına karar verir ve mahkeme kararlarının yerine getirilmesi zorunludur. Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi Anayasa Mahkemesi dokuz hakimden oluşur. Anayasa Mahkemesi hakimlerini Azerbaycan Cumhuriyeti Başkanının teklifi üzerine Millî Meclis atar. Azerbaycan Cumhuriyeti Âli Mahkemesi Azerbaycan Cumhuriyeti Âli Mahkemesi genel ve uzmanlık mahkemelerinin yetkisine giren medeni hukuk ile ceza ve diğer tür davalarda en yüksek yargı organıdır; kanunla belirlenen şekilde genel ve uzmanlık mahkemelerinin çalışmasını denetler ve mahkemelere uygulamaya ilişkin açıklamalarda bulunur. Âli Mahkeme'nin hakimlerini Azerbaycan Cumhuriyeti Başkanının teklifi üzerine Millî Meclis atar. 4/6

5 Azerbaycan Cumhuriyeti istinaf mahkemeleri Azerbaycan Cumhuriyeti istinaf mahkemeleri kanunla kendi yetkilerine ait edilmiş davalarla ilgili üst düzey mahkemeleridir. Azerbaycan Cumhuriyeti istinaf mahkemelerinin hakimlerini, Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının önerisi ile Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisi atar. Azerbaycan Cumhuriyeti İktisat Mahkemesi Azerbaycan Cumhuriyeti İktisat Mahkemesi ekonomik uyuşmazlıklara bakan en üst yargı organıdır. Kanunla belirlenen şekilde uzmanlık mahkemelerinin çalışmasını denetler. İktisat Mahkemesi'nin hakimlerini Azerbaycan Cumhuriyeti Başkanının teklifi üzerine Millî Meclis atar. Azerbaycan Cumhuriyeti Başsavcılığı Azerbaycan Cumhuriyeti Başsavcılığı kanunla öngörüldüğü üzere kanunların eşit ve dürüst şekilde yürütülmesini ve uygulanmasını denetler; kanunda öngörülen hallerde ceza kovuşturması yapar, mahkemede devlet adına itham ve iddialarda bulunur, mahkeme kararlarını temyiz eder. Azerbaycan Cumhuriyeti Başsavcılığı yerel ve uzman savcılıkların Azerbaycan Cumhuriyeti Başsavcısına bağlı olarak çalıştıkları merkezi organdır. Azerbaycan Cumhuriyeti Başsavcısını Millî Meclis'in onayı ile Azerbaycan Cumhuriyeti Başkanı atar ve görevden alır. Başsavcının yardımcılarını, uzman savcıları, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Savcısını, Başsavcının teklifi üzerine Azerbaycan Cumhuriyeti Başkanı göreve atar ve görevden alır. Yerel ve uzman savcıları Azerbaycan Cumhuriyeti Başkanının onayı ile Başsavcı göreve atar ve görevden alır. Azerbaycan Sovyet Rusyasından edilen tecrübe ve bilgi birikimini kullanmış ve kullanmaya devam etmektedir. Bu özellikle bir çok eserlerin Rusça ve İngilizce çevirilerinin kütüphanelerde yer alışında kendini göstermektedir. Hukuk gelişen ve dinamik bir olgudur. Ülkü yöneticileri bu alanda yolsuzluğun sona ermesi konusunda irade ve çaba göstermektedir. Halk içersinde ve özellikle Türkler arasında kamu idaresinde yaygın bir yolsuzluk olduğu inancı bulunmaktadır. Ayrıca, sosyal ve kültürel faaliyet anlamında Bakü Türk şehitliği, Elçi bey ve Haydar Aliyev gibi ünlülerin anıtları ziyaret edilmiş, tarihi ve turistlik yerler gezilerek şehir hakkında izlenimlerde bulunulmuştur. Azerbaycan kültür ve fikir hayatında önemli isimlere sahiptir. Azerbaycan'ın ünlü fikir adamları: E. Elçibey, Isa Kamber, Anar, K,N. Veliyev, Âşık Kemandar, Ramiz Rövşen (şair), Vagıf Bayatlı Öner, Cemal Ehmetli, Hamit İmamof, Yaşar Karayev, Isa Hüseyinof, Sabir Ahmetlidir. Ünlü sanat adamları: Alim Kasımof (Makam Ustası), Âşık Adalet (Saz Ustası), Fulara Kerimova (Ses Ustası), Emin Mahmutoğlu (Besteci), Cevanşir Kılıyev (Besteci), Tahir Salahof (Ressam), Mikail Abdullayev (Ressam), Tuğrul Nerimanbeyov (Ressam), Togay Mehmedov (Heykettraş), Ömer Aliyev (Heykeltraş), Siyaset adamlan: E. Elçibey, fsa Kamber, Penah Hüseyin, H. Ali Kerimov, Nesip Nesipzade, Sabit Bağırov, Mir Mahmut Fatteyev, Arif Hacıyev, ilim adamlan: Azat Mirzecenzade, (Matematik-Kimya), Radık Agıyev (Bilgisayar) 5/6

6 3- DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Çalışma ziyaretleri, genel olarak ülkelerin hukuk sistemlerinin mukayesesine fırsat sağlayarak karşılıklı etkileşimi beraberinde getirir. Böylece, yerinde yapılan gözlemler sayesinde ne gibi hususların eksik yada iyi olduğu tespiti yapılmak suretiyle belirlenecek hedeflerin gerçekleştirilmesinde kimi örnekler almamıza fayda sağlar. Bu itibarla, söz konusu gezi bu amaçlara hizmet etmesi bakımından faydalı olmuş, bundan sonra Azerbaycan ile yapılacak olan ikili iş birliği projelerinde önemli bir iz bırakmıştır. Özellikle, Azerbaycan Ali Mahkemesi bir başka deyişle Yargıtay, yukarıda da değinildiği üzere her yönüyle model alınabilecek ve kendimize özgü koşullar çerçevesinde yeniden dizayn edilebilecek nitelikler taşımaktadır. Bugün maalesef Anayasa Mahkemesi dışında Yargıtay ve Danıştay ın böyle kompleks bir binaya sahip olmayışı üzüntü vericidir. Ayrıca, 2802 sayılı Hakimler ve Savcılar Kanununda önümüzdeki dönemde yapılması düşünülen muhtemel değişikliler çerçevesinde hâkim adaylarının alımına ilişkin usülün de yeniden gözden geçirilebileceği gerçeği karşısında, Azerbaycan sisteminin bu açıdan detaylı bir şekilde incelenmesinin yararlı olabileceği düşünülmektedir. Gelecekte Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ile Türkiye Adalet Akademisi ve anılan ülkenin adli organlarıyla iletişim ve irtibatın devam edeceği, artan bir ivme kazanacağı değerlendirilmektedir. 6/6