Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 66, Mart 2018, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 66, Mart 2018, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Yrd. Doç. Dr. Haluk SAÇAKLI İstanbul Gelişim Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor YüksekOkulu info@haluksacakli.com 3 AYLIK EGZERSİZ VE DİYET PROGRAMININ KADIN VE ERKEK BİREYLERİNİN YAĞ SEVİYESİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Öz Yapılan bu çalışmanın ana amacı, 3 aylık egzersiz ve diyet programının kadın ve erkek bireylerinin yağ seviyeleri üzerindeki etkisini araştırmaktır. Çalışmanın örneklemini, 433 kadın ve 124 erkek birey oluşturmaktadır. Elde edilen verilerin çözümlenmesinde SPSS 20 paket programı kullanılmıştır. Verilerin normal dağılıma sahip olduğunu belirlemek için Kolmogorov-Smirnov testi, homojenliğini belirlemek için ise ''Anova-Homogenety of variances testi uygulanmış ve verilerin homojen ve normal bir dağılıma sahip olduğu belirlenmiştir. Bu ilk incelemeden sonra verilerin istatistiksel analizinde parametrik test yönteminin kullanılmasına karar verilmiştir. Verilerin analizinde, tanımlayıcı istatistik ve eş örneklem t testi kullanılmıştır. Yapılan istatistiki analizler sonucunda, çalışmaya katılan bireylerin birinci ve ikinci ölçümleri, arasında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir farklılık olduğu belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: Diyet, Egzersiz, Yağ Düzeyi.

2 GİRİŞ THE EFFECT OF 3 MONTHS EXERCISE AND DIET PROGRAMS ON FAT LEVELS OF WOMEN AND MEN Abstract The main purpose of this search is to investigate the effect of 3 months exercise and diet programs on fat levels of women and men. The sample of this study consisted of 433 female and 124 male indivicuals. The SPSS 20 packed program was used to analyze the obtained data. The Kolmogorov-Smirnov test was used to determine if the data had a normal distribution, and the Anova-Homogenety of variances test was used to determine homogeneity, and the data were determined to have a homogeneous and normal distribution. After this initial analysis, the parametric test method was used to statistically analyze the data. In the analysis of the data, descriptive statistics and co-sample t-test were used and it was determined that statistical analysis was performed between the first and second measures of the individuals participating in the study, as a result of statistical analysis. Keywords: Diet, Exercise, Fat Level DSÖ Obezitenin belirlenmesinde çoğunlukla Beden Kitle İndeksi (BKI) kullanılmaktadır. Eğer BKI>25 aşırı kilolu, BKI>30 obez ve BKI>40 morbid obez (Flegal 2010, Rayner 2009). Oysa, BKI bedendeki yağ miktarını ölçmede sınırlıdır. Bu nedenle, gerçek obezite ölçümünün bedendeki yağa göre olması gerekir. Yani bedendeki yağın miktar ya da oran olarak belirlenmesi, obezitenin belirlenmesinde daha güvenilir bir yol olarak görülmektedir (Öztürk, 2013). 135 Dünya Sağlık Örgütü nün yılında yayınladığı rapora göre, Türkiye deki 18 yaş üstü bireylerin 2010 ve 2014 yıllarındaki BKİ değerleri verilmektedir. Buna göre BKİ değerlerinin her iki cinste 27,0 den 29,5 e, kadınlarda 33,4 den 35,8 e, erkeklerde ise 20,4 den 22,9 a çıktığı görülmektedir (WHO 2016, Beden ağırlığında azalmanın sağlandığı durumlarda, beden ağırlığının korunması da bir sorun olmaktadır. Bunu için yapılan çalışmalarda, haftanın beş gününe yayılan yaklaşık 150 dakikalık ya da günlük 30 dakikalık egzersizlerle tekrar beden ağırlığı artışının önlendiği görülmüştür (Hagan 1986, Saris 2003). Vücut yağ oranının aşırı miktarlarda artması ile karakterize olan obezite hastalığı başta gelişmiş ülkeler olmak üzere dünyanın birçok ülkesinde gittikçe büyüyen önemli bir halk sağlığı problemidir (Atkinson, 2000; Lawrence, 2007 ). Türkiye de özellikle son yıldan beri fiziksel inaktivite ve sağlıksız beslenme alışkanlıkları obezitenin yaygınlaşmasına neden olmuştur (Arslan, 2007). Yöntem Kadın ve erkeklere on iki hafta boyunca doğa yürüyüşleri, koşu bandı ve direnç egzersizleri uygulandı. Doğa yürüyüşleri haftada beş kez olmak üzere, 45 dakikadan başlayıp 60 dakikaya kadar artan sürelerle yaptırıldı. Yürüme bandı 30 dakikadan başlayıp haftada 5 gün doğa yürüyüşünün alternatifi olarak 40 dakikaya kadar,her ay 5 dakika artan sürelerde uygulanmıştır.

3 Direnç çalışmaları 2. ve 3. ay 8-12 tekrarlı setlerle 2 şer set haftada 5 gün uygulanmıştır. Beslenme programı kişilere özel kalori kısıtlaması yapmadan; 3 ana öğün 3 ara öğün sıklığında hazırlandı. Her ana öğünde süt, yoğurt ve ayrandan oluşan birinci grup; et, tavuk, balık, kuru baklagil, peynir ve yumurtadan oluşan ikinci grup; tahıl ve ekmekten oluşan üçüncü grup ile sebze ve meyveden oluşan dördüncü grup besinler seçildi. Örneklem Çalışmanın örneklemini 433 kadın ve 124 erkek birey oluşturmaktadır. Çalışmaya katılan bireylerin yaş ortalaması olarak belirlenmiştir. Veri Toplama Araçları Verilerin elde edilmesinde, toplam vücut yağ ağırlığı ölçüm yöntemlerinden skinfold caliper ve bio elektrik impedans testleri uygulanmıştır. Verilerin çözümlenmesi Verilerin çözümlenmesinde SPSS 20 paket programı kullanılmıştır. Verilerin normal dağılıma sahip olduğunu belirlemek için Kolmogorov-Smirnov testi, homojenliğini belirlemek için ise ''Anova-Homogenety of variances testi uygulanmış ve verilerin homojen ve normal bir dağılıma sahip olduğu belirlenmiştir. Bu ilk incelemeden sonra verilerin istatistiksel analizinde parametrik test yönteminin kullanılmasına karar verilmiştir. Verilerin analizinde, tanımlayıcı istatistik ve eş örneklem t testi kullanılmıştır. BULGULAR Tablo 1: Kadın bireylerin tanımlayıcı istatistik bulguları 136 Mean Std. Deviation Yağ yüzdesi 1. Ölçüm 37,0133 5,55397 Yağ yüzdesi 2. Ölçüm 34,5960 5,85554 Yağ Oranı 1. Ölçüm 30, ,35583 Yağ Oranı 2. Ölçüm 26,3775 9,47116 Yapılan tanımlayıcı istatistik analizi sonunda, çalışma gurubundaki kadınların araştırma öncesi yağ yüzde skoru (37,0133± 5,55397), araştırma sonrası yağ yüzde skoru (34,5960± 5,85554), araştırma öncesi yağ kğ skoru (30,4157± 10,35583), araştırma sonrası yağ kğ skoru (26,3775± 9,47116), olarak belirlenmiştir.

4 Tablo 2: Kadın bireylerin araştırma programı öncesi ve sonrası değerlerinin karşılaştırılması Mean Std. Deviation t p Yağ yüzdesi 1. Ölçüm Yağ yüzdesi 2. Ölçüm Yağ Oranı 1. Ölçüm Yağ Oranı 2. Ölçüm 2, , ,898,000 4, , ,151,000 Yapılan eş örneklem t testi sonunda, kadınların araştırma programı öncesi ve sonrasındaki, Vücut yağ yüzdesi ve Vücut kg oranlarında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir farklılık belirlenmiştir. Tablo 3: Erkek bireylerin tanımlayıcı istatistik bulguları Mean Std. Deviation Yağ yüzdesi 1. Ölçüm 32,7536 5,80952 Yağ yüzdesi 2. Ölçüm 29,7240 5, Yağ Oranı 1. Ölçüm 34, ,43582 Yağ Oranı 2. Ölçüm 28, ,32229 Yapılan tanımlayıcı istatistik analizi sonunda, çalışma gurubundaki erkeklerin araştırma öncesi, yağ yüzde skoru (32,7536± 5,80952), araştırma sonrası yağ yüzde skoru (29,7240± 5,94637), araştırma öncesi yağ kğ skoru (34,1392± 11,43582), araştırma sonrası yağ kğ skoru (28,6176± 10,32229) olarak belirlenmiştir. Tablo 4: Erkek bireylerin araştırma programı öncesi ve sonrası değerlerinin karşılaştırılması Mean Std. Deviation t p Yağ yüzdesi 1. Ölçüm Yağ yüzdesi 2. Ölçüm Yağ Oranı 1. Ölçüm Yağ Oranı 2. Ölçüm 3, , ,221,000 5, , ,277,000

5 Yapılan eş örneklem t testi sonunda, kadınların araştırma programı öncesi ve sonrasındaki, Vücut yağ yüzdesi ve Vücut kg oranlarında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir farklılık belirlenmiştir. TARTIŞMA VE SONUÇ Yapılan tanımlayıcı istatistik analizi sonunda, çalışma gurubundaki kadınların araştırma öncesi yağ yüzde skoru (37,0133± 5,55397), araştırma sonrası yağ yüzde skoru (34,5960± 5,85554), araştırma öncesi yağ kğ skoru (30,4157± 10,35583), araştırma sonrası yağ kğ skoru (26,3775± 9,47116), olarak belirlenirken, erkeklerin araştırma öncesi yağ yüzde skoru (32,7536± 5,80952), araştırma sonrası yağ yüzde skoru (29,7240± 5,94637), araştırma öncesi yağ kğ skoru (34,1392± 11,43582), araştırma sonrası yağ kğ skoru (28,6176± 10,32229), olarak belirlenmiştir. Bu verilerden yola çıkarak çalışma gurubuna uygulanan diyet ve egzersiz programının, çalışma gurubundaki bireylerin yağ yüzde skoru ve yağ kğ skoru düzeyini olumlu yönde etkilemiş olduğu ortaya çıkmıştır. Çalışma gurubundaki bireyleri egzersiz ve diyet programı öncesi ve sonrasında yağ yüzde skoru ve yağ kğ skorları karşılaştırıldığında, kadınların ve erkeklerin araştırma programı öncesi ve sonrasındaki yağ yüzde skoru ve yağ kğ skorları oranlarında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir farklılık belirlenmiştir. Yapılan literatür taraması sonucunda çalışmanın verilerini destekleyen farklı çalışmalar bulunmuştur. Bu çalışmalardan bazıları aşağıda sunulmuştur: Ross ve arkadaşları (2000) yılında yaptıkları çalışmalarında, kişilerin besin alımlarını kısıtlamadan 12 haftalık aerobik bir egzersizle beden ağırlıklarında %8 lik bir azalmanın olduğu görülmüştür. Yapılan bir başka çalışmada ise, sadece diyet uygulamasıyla, egzersiz ve diyetin uygulanması sonunda anlamlı bir farkın olmadığı görülmüştür (Miller, 1997). Sadece diyetle erkeklerde %8, kadınlarda ise 5,5 lik bir beden ağırlığı azalması bulunmuştur. Sadece egzersizle ise; erkeklerde %0,3, kadınlarda ise %0,6 oranında bir beden ağırlığı azalması bulunmuştur (Hagan, 1986). Egzersize bağlı kilo kaybına yönelik pek çok çalışma bulunmaktadır ve bu çalışma bulguları bizim çalışmamızla paralel sonuçlar ortaya koymaktadır. Aslında kadınların her gün en az 30 dakika orta şiddetli fiziksel aktivite yapmaları için teşvik edilmesi gerektiği ifade edilmektedir. Özellikle gün boyunca adım atılmasının kadınlar için ulaşılabilir bir hedef olduğu ve ayrıca ağırlık kaybına yardımcı olabileceği belirtilmektedir (Schneider ve ark. 2006; Burrowes, 2007). Tazegül 2007 yılında yaptığı çalışmasında, fazla kilolarını veren bireylerin bedenlerinden daha hoşnut olduklarını bulmuşlardır. Nitekim bir çalışmada genç bayanlara, 12 hafta süreli ve haftada 5 gün maksimal oksijen tüketiminin %40 ı şiddetinde bisiklet ergometresinde uygulatılan egzersiz programının vücut kitle indeksi, yağ kitlesi, vücut ağırlığı ve skinfold deri kıvrım kalınlıklarında anlamlı bir azalmaya neden olduğu bildirilmektedir (Suzuki ve ark. 1998). Bunun gibi, spor yapmayan orta ve genç yaş bayanlara 12 haftalık aerobik antrenman programı (koşu-yürüyüş) uygulamasının vücut kompozisyonu ve kan lipitlerine etkisini belirlemek amacıyla yapılan bir çalışmada, vücut ağırlığı, vücut yağ yüzdesi, vücut yağ ağırlığı, yağsız vücut ağırlığı, vücut kitle indeksi, total kolesterol ve LDL kolesterol değerlerinde anlamlı bir azalma olduğu ortaya konmuştur (Karacan ve Çolakoğlu, 2003). Yine 12 haftalık orta şiddetli aerobik egzersiz yürüyüş programı sonrasında, deneklerin HDL değerlerinde anlamlı gelişmeler olduğu rapor edilmektedir (Dallect, 2009). Egzersiz ve vücut kompozisyonu ile ilgili yapılan bir başka çalışmada ise, 18 obez deneğe 3 ay süreyle haftada 3 gün 30 dakikalık aerobik egzersiz uygulatmışlar, antrenman öncesi ve sonrası vücut ağırlık ortalamalarını 74,1±2,6 70,3±2,9 kg, vücut kitle indeks ortalamalarını 27,3±0,4 25,9±0,5 kg/m2, vücut yağ yüzdesi ortalamalarını 138

6 29,6±1,3 26,6±1,3, vücut yağ ağırlık ortalamalarını 21,7±0,9 18,6±1, yağsız vücut kitlesi ortalamalarını 52,4±2,5 51,7±2,6 kg olarak bulmuşlar ve değişkenlerin arasındaki farkın anlamlı olduğunu belirtmişlerdir (Amano ve ark. 2001). Szmedra ve arkadaşları, yaş ortalaması 21,0±0,8 yıl olan 7 bayana 6 haftalık koşu bandı egzersizi uygulamışlar. Deneklerin antrenman öncesi vücut ağırlıkları 76,8±12,5 kg, antrenman sonrası 75,0±12,0 kg, vücut yağ yüzdeleri antrenman öncesi 33,0±4,00 %, antrenman sonrası 31,7±3,9 %, vücut kitle indeksi antrenman öncesi 29,7±9,1 kg/m2, antrenman sonrası 28,7±8,9 kg/m2 olarak bulunmuş. Antrenman sonunda, vücut ağırlığında % 2,2 lik, vücut yağ yüzdesinde %1,3 lük, vücut kitle indeksinde %3,4 lük bir azalma kaydedilmiş. Kerrie ve arkadaşları, yaptıkları bir çalışmada, yaşları 55 yıl olan menopoz dönemindeki 24 hipertansiyonlu bayanlara 24 hafta süreyle, günde 30 dakikalık orta şiddette yürüme egzersizi uygulamışlar. 24 haftalık egzersiz sonucunda, vücut ağırlığında 1,3 kg azalma kaydetmişlerdir (12). Carol ve arkadaşları, yaşları yıl arasında olan 60 erkek ve bayan üzerinde aerobik dans ve koş-yürü egzersizinin performansa etkilerini araştırmışlar. Denekleri iki gruba ayırarak, bir gruba aerobik dans programı, diğer gruba da koş-yürü egzersizini 8 hafta süreyle uygulamışlardır. Çalışma sonunda iki grubunda vücut ağırlığında anlamlı bir farklılık bulamamışlardır (5). Mertens ve arkadaşları, yaş ortalaması 54±9 yıl olan myocardial infarktüs geçirmiş, obez 8 erkek ve 4 bayana 12 aylık, günlük yürüyüş programı uygulamışlar. Egzersiz sonunda bayanların vücut ağırlıkları 70,7 kg dan 65,6 kg ma, vücut yağ yüzdelerinin 38,3 den 35,2 e, vücut kitle indeksi 27,2±1,3 kg/m2 den 25,2±1,7 kg/m2 ye, Total- K 5,89 mmol/l den 5,80 mmol/l ye düştüğünü, yağsız vücut ağırlığı ise, 41,6 kg dan 42,2 kg ma yükseldiğini, trigliserit, HDL-K ve LDLK da bir değişiklik kaydedememişlerdir (14). 139 Amano ve arkadaşları, yaptıkları bir çalışmada, obez erkek ve bayanlara 12 hafta süreyle, haftada 3 gün 30 dakikalık aerobik egzersiz uygulamışlar. Deneklerin vücut ağırlıkları egzersiz öncesi 74,1±2,6 kg, egzersiz sonrası 70,3±2,9 kg, vücut kitle indeksleri egzersiz öncesi 27,3±0,4 kg/m2, egzersiz sonrası 25,9±0,5 kg/m2, vücut yağ yüzdesi egzersiz öncesi 29,6±1,3 %, egzersiz sonrası 26,6±1,3 %, yağ kütlesi egzersiz öncesi 21,7±0,9 kg, egzersiz sonrası 18,6±1,0 kg, yağsız vücut ağırlığı egzersiz öncesi 52,4±2,5 kg, egzersiz sonrası 51,7± 2,6 kg olarak, egzersiz öncesine göre anlamlı bir azalma olduğunu tespit etmişlerdir (3). Williams ve arkadaşları, bayanlarda değişik antrenman gruplarının fiziksel ve fizyolojik performansa etkilerini araştırmışlar ve bayanları 3 gruba ayırmışlar; 1. grup 25 dk step aerobik, 2.grup step aerobik ve alt üst vücut rezistans egzersiz kombinasyonu, 3. grup 40 dk step aerobik. Çalışma sonunda bütün antrenman gruplarının vücut yağ yüzdelerinde % 5 6 oranında azalma kaydetmişler ve sonuçların anlamlı olduğunu belirtmişlerdir (23). Schaberg-Lorei ve arkadaşları, menopoz öncesi ve sonrasındaki bayanların egzersiz programı sonrasında vücut kompozisyonlarındaki değişiklikleri incelemişlerdir. Çalışmaya yaşları arasında olan 43 menopoz öncesi 66 menopozlu bayan katılmıştır. Deneklere 24 hafta süreyle haftada 3 gün 60 ar dakikalık yürüme veya jog ile hafif ağırlık egzersizleri yaptırmışlar. Çalışma sonunda egzersizin menopoz öncesi ve sonrası gruplar üzerindeki etkisi arasında anlamlı bir farkın olmadığını ve egzersiz yapan deneklerin yağ oranlarının kontrol grubuna göre anlamlı bir oranda azaldığını belirtmişlerdir (19).

7 Saçaklı ve arkadaşları, 16 obez bayana (ortalama yaşları 35,2±5,2 yıl), 1 ay süre ile kalp atım sayılarının % i ile bisiklet egzersizi, genel, özel jimnastik ve maksimal kuvvetlerinin % ı ile ağırlık çalışması yaptırmışlar. Egzersiz öncesi sonrası vücut yağ yüzdeleri 37,8 iken 33,7 ye düştüğünü tespit etmişlerdir (18). Şentürk ve arkadaşları, aerobik antrenmanların orta yaşlı kadınlarda gösterdiği etkilerini araştırmak üzere yaptıkları bir çalışmada, yaşları 40 yıl olan 30 bayana, haftada 3 kez, 60 dakika, 10 hafta süre ile aerobik çalışma uygulamışlar. Vücut yağ yüzdesi 23,19±4,13 den 20,38±3,79 a düştüğünü kaydetmişlerdir (21). Gert ve arkadaşları, yaşları yıl arasında olan bayanların fiziksel aktivite düzeyleri ile kardiovasküler risk profilleri arasındaki ilişkiyi incelemişler. Haftada 30 dakikadan az, orta seviyede aktivite yapanların vücut kitle indeksini 27,7 kg/m2 olarak, 30 dakikadan çok 2 saatten az aktif olanların vücut kitle indekslerini 26,9 kg/m2, 2 saatten çok 3,5 saatten az egzersiz yapanların 26,9 kg/m2 ve 3,5 saat ve daha fazla egzersiz yapanların 26,3 kg/m2 olarak tespit 60 etmişlerdir. Bu çalışmanın sonunda fiziksel olarak aktif olan bayanların sedanterlere göre vücut kitle indeksinin % 3,2 daha az olduğunu belirtmişlerdir. Lemure ve arkadaşları, bayanlarda farklı antrenman programlarının performansa etkilerini araştırmışlar 16 hafta süreyle bir gruba (n=12) aerobik antrenman, bir gruba (n=12) rezistans antrenman, bir gruba (n=12) aerobik ve rezistans antrenman kombinasyonu uygulamışlar. Egzersiz sonunda aerobik antrenman grubunun trigliserit değerinde anlamlı bir azalma, HDL K de anlamlı bir artma tespit etmişlerdir. Çalışmanın sonucunda aerobik antrenman grubunun lipoprotein lipid profili, kalp-solunum uygunluğu ve vücut kompozisyonunda gelişme sağlanırken, rezistans ve aerobik rezistans grubunda bir değişiklik saptanamadığını belirtmişlerdir. 140 ÖNERİLER: 1- Dünyada gün geçtikçe çığ gibi büyüyen Obezite ile mücadele de sadece beslenme değil en az onun kadar önemli olan egzersiz programı ile bir bütün olarak uygulanmalıdır. 2- Beslenme ile yapılan programlarda kilo kaybının bir kısmı yağsız vücut kitlesi (protein ve su ) kaybı olacaktır yaşından itibaren her yıl zaten 250 gr. kas kaybı devreye girmişken (direnç çalışması yapmazsanız, her 10 yılda bir kas kitlenizin %5 ini kaybedersiniz) ; birde kilo verme programlarında egzersiz yapmayarak bunu hızlandırmak, verilen kiloların daha hızlı geri dönmesine olanak sağlanmış olunur. 4- Yaşla beraber metabolizma hızı da azalır. 27 yaşından itibaren her 5 yılda bir metabolizma % 3 yavaşlar. Yakamadığımız sürece her ay 250 yağlanma olur. Yaş 47 ve sonrası %12 yavaşlama ayda 1 kilo yağlanma demektir. 5-3 aylık çalışmada hem kadınlarda hem de erkeklerde anlamlı yağ yüzde ve kilo kaybının olmasının nedeni kas kaybının olmamasından kaynaklanmaktadır. 6- Çünkü yarım kilo kas günde 75 ile 150 kalori yakar. Hâlbuki aynı oranda yağın yanması için sadece 3 kaloriye ihtiyaç vardır.

8 Yağ kaybının anlamlı azalması için ayrıca verilen kiloların geri dönmesini engellemek için kalori kısıtlaması yapmadan dengeli ve yeterli bir beslenme programı ile düzenli ve bilinçli bir egzersiz programı beraber uygulanmalıdır. KAYNAKLAR Amano, M., Kanda, T., UE., and H., Maritani, T.; Exercise Training and Autonomic Nervous System Activity in Obese Individuals, Medicine Science In Sports Exercise, 33(8): , Carol, E.G., Julie, S., Mckinney, M.S., Richard, A, Carleton, M.D.; Is Aerobik Dance an Effective Alternative to Walk Jog Exercise Trainnig, The Journal of Sports Medicine and Physical Fitness, 32(2): , Gert, B.M., Mersink, Thomas, Ziese, and Frans, J., Kok; Benefits of Leisure-Time Physical Activity on The Cardiovascular Risk Profile at Older Age, International Journal of Epidemiology, 28: Kerrie, L., Moreau, Rachel, Degarmo, Jason, Langley, Colleen, Mcmahon, Edward, T., Howley, David, R., Bassett, JR., and Dixie L., Thompson,; Increasing Daily Walking Lowers Blood Pressure in Postmenopausal Woman, Medicine Science In Sports Exercise, 33(11): , Lemura, L.M., Amdreacci, J.; Lipit and Lipoprotein Profiles, Cardiovascular Fitness, Body Composition and Diet During and After Resistance, Aerobic and Combination Training in Young Woman, Eur. Journal Appl. Physiology, 82:5 6, Mertens, D.J., Kavanagh, T., Campbell, R.B., Shephard, R.J.; Exercise Without Dietary Restriction as a Means to Long Term Fat Loss in The Obese Cardiac Patient, The Journal of Sports Medicine and Physical Fitness, 38(4): , Saçaklı, H., Öztürk, M., Saçaklı, M.; Aerobik Egzersiz ve Diyetin Obez Bayanlarda Antropometrik Ölçümlere ve Solunum Parametrelerine, Spor Hekimliği Dergisi, 32:43 53, Schaberg Loreei, G., Ballard, J.E., Mckeown, B.C., Zinkograf, S.A., Body Composition Alteration Consequent to an Exercise Program For Pre and Postmenopausal Woman, The Journal Sports Medicine Physical Fitness, 30(4): , Szmedra, L., Lemura, L.M. Shearn, W.M.; Exercise Tolerance, Body Composition and Blood Lipids in Obese African American Woman Following Short Term Training,The Journal of Sports Medicine and Physical Fitness, 38:59 65, Şentürk, S., Durusoy, F., İşlegen, Ç.; Aerobik Antrenmanların Ortayaşlı Kadınlarda Gösterdiği Etkileri, Spor Hekimliği Dergisi, 27(3):77 84, Tazegül, Ü (2017).16 Haftalık Egzersiz Programının Beden Algısı Üzerindeki nin Araştırılması, Social Sciences Studies Journal, 3(6) William, J. K., Monica, K., Nicholas, A., R., Jeff, S.V., Mathew, M., Jill, A. B., Bradley, C.N., Scoott, A.G., Scoott, A.M., Robert, U.N., Ana, L.G., Robbin, B.W., Martyn, R.R., and Keijo, H.; Resistance Training Combined With Bench Step Aerobics Enhances Woman s Health Profile, Medicine Science in Sports Exercise, 33(2): , 2001.