) Ġnsan Kaynakları Yönetimi Sistemleri ) Malzeme Yönetim Sistemleri ) Ofis Otomasyonu

Transkript

1 ĠÇĠNDEKĠLER ĠÇĠNDEKĠLER... i 1) BĠLGĠ SĠSTEMLERĠ ) BĠLGĠ SĠSTEMĠNE AĠT KAVRAMLAR ) Bilgi ) Sistem ) Bilgi Sistemi ) BĠLGĠ (ENFORMASYON) SĠSTEMLERĠNĠN TĠPLERĠ ) Hareket ĠĢleme Sistemleri ) Tedarik Zinciri Yönetim Sistemleri ) MüĢteri ĠliĢkileri Yönetim Sistemleri ) ĠĢletme Enformasyon Toplama ve Değerlendirme Sistemleri ) Karar Destek Sistemleri ) Coğrafi Enformasyon Sistemleri ) Muhasebe Enformasyon Sistemleri ) Finans Enformasyon Sistemi ) Mühendislik Enformasyon Sistemi ) BĠLGĠ SĠSTEMĠNĠN ĠġLETME ĠÇĠNDEKĠ YERĠ VE ROLÜ ) HASTANE BĠLGĠ SĠSTEMLERĠ ) BĠLGĠ SĠSTEMLERĠNĠN HASTANELERDEKĠ YERĠ VE ÖNEMĠ ) TARĠHSEL GELĠġME ) SAĞLIK HĠZMETLERĠNDE BĠLGĠ SĠSTEMLERĠNĠN FONKSĠYON VE AMAÇLARI ) SAĞLIK HĠZMETLERĠ SUNUMUNDA KULLANILAN BĠLGĠ SĠSTEMLERĠ ) KLĠNĠK ENFORMASYON SĠSTEMLERĠ ) Bilgisayar Temelli Hasta Kaydı ) Laboratuar Enformasyon Sistemleri ) Ġlaç Enformasyon Sistemleri ) Radyoloji Enformasyon Sistemleri ) HemĢirelik Enformasyon Sistemleri ) YÖNETĠM ENFORMASYON SĠSTEMLERĠ ) Muhasebe ve Finansal Yönetim Sistemleri ) Programlama Sistemleri i

2 ) Ġnsan Kaynakları Yönetimi Sistemleri ) Malzeme Yönetim Sistemleri ) Ofis Otomasyonu ) KLĠNĠK KARAR DESTEK SĠSTEMLERĠ ) SAĞLIK ENFORMASYON SĠSTEMLERĠNĠN PLANLAMASI, TASARLANMASI, KURULMASI VE ĠġLETĠLMESĠ KAYNAKLAR ii

3 1) BĠLGĠ SĠSTEMLERĠ 1.1) BĠLGĠ SĠSTEMĠNE AĠT KAVRAMLAR 1.1.1) Bilgi Bilgi, insanlığın varolduğu günden bu yana daima önem taģımıģ ve toplumların geliģiminde en önemli etken olmuģtur. Ġlk insan toplulukları için bilgi, bir ölüm-kalım savaģı nedenidir. Ġlkel toplumlarda ölüm-kalım sorunu olan bilgi, daha sonraki toplum aģamalarında, bilim alanındaki çalıģmalar ve geliģmelerle sanayi kesimine yansıyarak, endüstri devriminin gerçekleģmesine neden olmuģ; iletiģim ve bilgisayar teknolojisindeki son geliģmeler ile de bilgi çağına ulaģılmıģtır. 1 Bilgi, kiģisel anlamda düzenlenmiģ, özümlenmiģ, öğrenme ve deneyim yoluyla kazanılmıģ, kararlara ve davranıģlara yol gösteren mesajlardır ) Sistem Sistem kavramı, bilgi sistemi alanının temelini oluģturmaktadır. Sistem kavramının anlaģılması teknoloji, uygulama, geliģme ve bilgi sistemlerinin yönetilmesiyle ilgili birçok kavramın anlaģılmasını sağlayacaktır. 3 Türk Dil Kurumu (2008) tarafından sistem için; bir sonuç elde etmeye yarayan yöntemler düzeni, bir aracı oluģturan düzenek tanımları yapılmıģtır. 4 Sistem, girdiler alıp çıktılar oluģturan, organize bir dönüģüm süreciyle ortak bir amaca yönelik beraber çalıģan ve birbiriyle iliģkili elemanların oluģturduğu gruptur. Bir sistemin birbiriyle etkileģimli üç temel elemanı bulunmaktadır: Girdi: Süreçten geçmek için sisteme giren elemanlara denir. Örneğin, hammadde, enerji, veri süreçten geçmek için toplanmalı ve organize edilmelidir. Süreç: Girdiyi çıktıya dönüģtüren dönüģüm sürecine denir. Üretim süreci, matematiksel hesaplamalar örnek gösterilebilir. Çıktı: DönüĢüm süreciyle oluģan elemanları son gidecekleri yere aktarmaya denir. 5 1 BAYRAKTAR,B.Bilgi Yönetimi-Akademik YaklaĢımlar, Beta Basım A.ġ, Aralık 2006,s.97 2 BARUTÇUGĠL,Ġ. Bilgi Yönetimi,Kariyer Yayınları, Nisan 2002,s.58 3 KAĞNICIOĞLU,H.Yönetim Bilgi Sistemi, Açıköğretim Fakültesi Yayınları, Nisan 2007,s.7 4 TURA,T.Yöneticiler Ġçin BiliĢim Teknolojileri Enformasyon Sistemleri, Sistem Yayıncılık, ġubat 2009, s.26 5 A.g.e. KAĞNICIOĞLU,H.Yönetim Bilgi Sistemi, Açıköğretim Fakültesi Yayınları, Nisan 2007, s.7 1

4 1.1.3) Bilgi Sistemi Bilgi sistemi ise, veri kaynaklarını girdi olarak alıp süreçten geçiren ve çıktı olarak bilgi ürünlerini ortaya çıkaran bir sistemdir. Bilgi sistemi, veriyi bilgiye dönüģtürmek için girdi, süreç, çıktı, saklama ve kontrol faaliyetlerini yerine getirirken insan, donanım, yazılım, veri ve Ģebeke kaynaklarını kullanır. Gerçek hayattaki tüm bilgi sistemlerinde bu beģ kaynak önemli rol oynamaktadır ) BĠLGĠ (ENFORMASYON) SĠSTEMLERĠNĠN TĠPLERĠ Farklı organizasyon tipleri için, organizasyondaki içindeki farklı faaliyetleri için, farklı iģ ihtiyaçları için ve organizasyonların farklı yönetim kademeleri için çok sayıda faklı enformasyon sistemleri mevcuttur. Ancak, enformasyon sistemleri genel olarak sistemin karmaģıklık seviyesi ve hizmet ettiği faaliyetin türüne bağlı olarak gruplandırılırlar ) Hareket ĠĢleme Sistemleri En fazla kullanılan enformasyon sistemleridir. Bir organizasyonun içerisinde elde edilen herhangi bir verinin saklanması en temel iģlevidir. Söz konusu veri ise iģ hareketleridir. Kısa bir zaman öncesine kadar hareket iģleme sistemleri ana bilgisayarlara özgü bir kavramdı. Ancak günümüzde internetin etkisiyle bu büyük ölçüde değiģmiģtir. Pek çok küçük iģletme, ticari olmayan organizasyonlar ve hatta bireyler hareket iģleme sistemlerinden yararlanan uygulamaları keģfetmektedir. Hareket iģleme sistemlerinin çözüm getirdiği ana problemler üç maddede toplanabilir: Yüzlerce hatta binlerce eģzamanlı kullanıcının idare edilmesine olan gereksinim. Pek çok kullanıcının aynı veri kümesi üzerinde anında güncelleme yapabilme imkanıyla çalıģabilmesini sağlama gereksinimi. Güvenli bir biçimde hataların kontrol edilebilme gereksinimi. 8 6 A.g.e. KAĞNICIOĞLU, H. Yönetim Bilgi Sistemi, Açıköğretim Fakültesi Yayınları, Nisan 2007,s.8 7 A.g.e. TURA,T. Yöneticiler Ġçin BiliĢim Teknolojileri Enformasyon Sistemleri, Sistem Yayıncılık, ġubat 2009,s.26 8 A.g.e. TURA,T. Yöneticiler Ġçin BiliĢim Teknolojileri Enformasyon Sistemleri, Sistem Yayıncılık, ġubat 2009, s.35 2

5 1.2.2) Tedarik Zinciri Yönetim Sistemleri Tedarik zinciri terimi bir mal ya da hizmet üretimindeki faaliyetlerin sırasıyla ilgilidir. Mal üretiminde faaliyetler pazarlamayı, hammadde alımını, imalatı ve bir araya getirmeyi, paketleme ve nakliyeyi, faturalamayı vb. kapsamaktayken, hizmet üretiminde ise pazarlamayı, doküman yönetimini kapsamaktadır. Bu faaliyetleri destekleyen enformasyon sistemlerine tedarik zinciri yönetim sistemleri denir. Tedarik zinciri yönetim sistemleri, iģletmenin tedarikçileri ile iliģkilerini yönetmeyi esas almaktadır. Böylece planlama, kaynak dağıtımı, imalat ve dağıtım optimize edilmeye çalıģılır. Bu sistemler müģterilere, tedarikçilere ve dağıtıcılara enformasyon sağlar ) MüĢteri ĠliĢkileri Yönetim Sistemleri MüĢteri ĠliĢkileri Yönetim Sistemleri, bir iģletmenin çevresinde yer alan müģterilerle arasındaki iliģkiyi sipariģten teslime kadar, baģtan sona koordine etmeyi amaçlar. Bu koordinasyon sayesinde gelir optimizasyonu, müģteri tatmini ve müģteri kalıcılığı sağlanmaktadır. MüĢteri merkezli yönetim kavramının altında yatan, müģterinin kalıcılığının sağlanabilmesi için ihtiyaçlarının belirlenmesi ve karģılanmasıdır. Bu da iģletme karlılığının temeli olmaktadır ) ĠĢletme Enformasyon Toplama ve Değerlendirme Sistemleri Bir iģletmede enformasyonun toplanması ve değerlendirilmesi sürecinde; enformasyonun analiz edilmesi, entegrasyonu ve sunumu için baģvurulan bilgi teknolojilerini kapsamaktadır. ĠĢletme enformasyon toplama ve değerlendirmenin amacı daha iyi karar vermeyi ve rakiplerle daha baģarılı mücadele etmeyi sağlamaktır. Buna göre enformasyon toplama- değerlendirme, iģletme kararlarını geliģtirmek için bir dizi yöntem ve kavram sunar A.g.e. TURA,T.Yöneticiler Ġçin BiliĢim Teknolojileri Enformasyon Sistemleri, Sistem Yayıncılık, ġubat 2009, s A.g.e. TURA,T.Yöneticiler Ġçin BiliĢim Teknolojileri Enformasyon Sistemleri, Sistem Yayıncılık, ġubat 2009, s A.g.e TURA,T.Yöneticiler Ġçin BiliĢim Teknolojileri Enformasyon Sistemleri, Sistem Yayıncılık, ġubat 2009, s.36 3

6 1.2.5) Karar Destek Sistemleri Yöneticiler birçok alternatif karar arasından birisini seçmek durumundadır. Bu alternatifler arasından en uygun olanını seçebilmek için detaylı veri veya enformasyon raporlarını inceleyecek kadar yeterli zamanları olmaz. Bu sebeple karar vermeye yardımcı olması için tasarlanmıģ sistemlere karar destek sistemleri denir.baģka bir ifadeyle, karmaģık problemleri çözmek için insan zekasının ve bilgi teknolojilerinin etkileģin içinde bir arada olduğu bir sistemdir. Karar destek sistemleri Eğer ise ne olur? sorusunun cevabını aramaktadır. Örneğin Eğer tedarikçimizi değiģtirirsek ne olur veya Eğer yeni bir yatırım yaparsak ne olur gibi soruların cevabı karar destek sistemleri ile analiz edilir. Böylece karar destek sistemleri, ham veriyi iģleyerek kıyaslama yapmakta ve yöneticiye enformasyon sunmaktadır. Uygun karar destek sistem uygulamaları üretkenliği, verimliliği ve yararlılığı arttırabilmektedir. Böylece rakiplere karģı mücadele edebilme gücü de artmıģ olmaktadır ) Coğrafi Enformasyon Sistemleri Coğrafi enformasyon sistemleri bir haritaya veritabanı bağlanması ile elde edilen bir sistemdir. BaĢka bir ifadeyle görsel olarak harita üzerinde bulunan çeģitli birimlere bağlı bazı veri ve enformasyon elde edilebilmektedir.bir harita katmanı bulunmaktadır.genellikle elde edilen coğrafi enformasyon sisteminden elde edilen veri; grafikler, haritalar, tablolar, resimler, üç boyutlu temsiller, animasyonlar ve diğer veri görüntüleme teknolojilerinden yararlanılması ile kullanıcı için çok daha anlaģılır olmaktadır ) Muhasebe Enformasyon Sistemleri Muhasebe enformasyon sistemleri, mal satımından alınan ödeme veya hammadde alımına yapılan ödemeler gibi rutin iģ hareketi kayıtlarını, daha önce değinilen hareket iģleme sistemlerinden alır. 12 A.g.e TURA,T.Yöneticiler Ġçin BiliĢim Teknolojileri Enformasyon Sistemleri, Sistem Yayıncılık, ġubat 2009, s A.g.e TURA,T.Yöneticiler Ġçin BiliĢim Teknolojileri Enformasyon Sistemleri, Sistem Yayıncılık, ġubat 2009, s.37 4

7 Bu hareketler, türüne göre borç ya da alacak hesapları olarak sistem tarafından değerlendirilir. Bu değerlendirme; eğer alım yapılmıģsa (borç hesabı), ödeme yapmak için banka çekinin veya bankaya para transferi için talimat hazırlanması biçiminde düģünülmelidir. SatıĢlarda (alacak hesabı) da tam tersi söz konusu olacaktır. Ayrıca maliyet takibi, fiyatlandırma, borç hesabı ve alacak hesabı takibiyle dönem sonu raporlar oluģturmak da muhasebe enformasyon sisteminin iģidir ) Finans Enformasyon Sistemi Bir iģletmenin sağlığı finansal yapısıyla ölçülür ve enformasyon sistemlerinin finansal yapıya önemli katkıları olmaktadır. Finans yöneticilerinin hedefi, organizasyonun parasını mümkün olduğunca verimli yönetmektir. Paranın baģarılı yönetilmesi; alacakların mümkün olduğunca çabuk tahsil edilmesi, borçların herhangi bir cezaya katlanmaksızın mümkün olduğunca geç ödenmesi, günlük iģlemler için yeterli fonun bulunması ve ihtiyaç duyulmayan fonun getiri sağlayacak bir yatırım aracında değerlendirilmesini sağlamaktır. Finans enformasyon sistemleri tüm nakit akıģını takip edebilmek için finans yöneticilerine yardım eder. Buna göre, yapılan her ödeme ve iģletmeye giren her tür nakit, bir yazılımla takip edilir. Ayrıca finans enformasyon sistemleri, yöneticilere yatırım analizinde de yardımcı olmaktadır. Bununla beraber finans enformasyon sistemleri sayesinde çok geniģ yatırım imkanları ortaya çıkabilmekte ve bir sistem diğeriyle haberleģerek yatırım yapabilmektedir ) Mühendislik Enformasyon Sistemi Bir iģletmede üretime geçmeden önce ürünün tasarımı için harcanan gayret ve zaman mühendislik sürecine dahildir. Bu süreçte ürün ile ilgili beyin fırtınası, ürünün tasarlanması, prototipinin oluģturulması ve sınanması yer almaktadır. Böyle bir sürece enformasyon sisteminin büyük katkısı olacaktır. Özellikle ürünün prototipinin tasarlanmasında bilgisayar destekli tasarım ve hızlı proje oluģturma araçlarının çok önemli rolü vardır A.g.e TURA,T.Yöneticiler Ġçin BiliĢim Teknolojileri Enformasyon Sistemleri, Sistem Yayıncılık, ġubat 2009, s A.g.e TURA,T.Yöneticiler Ġçin BiliĢim Teknolojileri Enformasyon Sistemleri, Sistem Yayıncılık, ġubat 2009, s A.g.e TURA,T.Yöneticiler Ġçin BiliĢim Teknolojileri Enformasyon Sistemleri, Sistem Yayıncılık, ġubat 2009, s.39 5

8 1.3) BĠLGĠ SĠSTEMĠNĠN ĠġLETME ĠÇĠNDEKĠ YERĠ VE ROLÜ Bilgi sistemlerinin ve teknolojilerinin baģarılı yönetimi, iģletmeler açısından büyük fırsatlar ve avantajlar sağlamaktadır. Bu Avantajlar Ģöyle sıralanabilir: Ürün geliģtirme süresinin kısalması ve yeni ürünün pazara hızlı sürülmesi Pazarın geniģlemesi Ürün çeģitliliğinin artması Maliyetlerin azalması DeğiĢen ekonomik koģullara çabuk uyum sağlanması DeğiĢen müģteri istek ve gereksinimlerini, doğru ve zamanında karģılanabilmesi Tedarikçilerin ve müģterilerin bağlanması. Bilgi sistemleri, günümüz dijital iģletmelerinin yetenek, altyapı ve kaynaklarının temel parçalarından birisidir. Bilgi sistemleri ne kadar baģarılı kurulursa, iģletmenin baģarısı da o ölçüde artacaktır. ĠĢletme etkinliği, çalıģanların verimliliği ve morali, müģteri hizmetleri ve onların memnuniyetinin sağlanmasında bilgi sistemlerinin büyük katkısı bulunmaktadır. Ayrıca, yöneticilerin etkin ve doğru karar vermelerine yardımcı olmakta ve bilgi desteğinde bulunmaktadır. Bilgi sistemleri, iģletmeye küresel pazarda stratejik avantaj sağlayan rekabete dayalı ürün ve hizmetlerin üretilmesinde önemli bir parçadır. Bilgi sistemlerinin iģletmelerde uygulanmaya baģlanması birçok kiģiye dinamik bir kariyer fırsatı yaratmaktadır. Bunlar bilgi sisteminin içinde doğrudan çalıģan sistem uzmanları olduğu gibi bu sistemin çıktılarından faydalanan yöneticiler de olabilir. 17 Bilgi teknolojilerinin kullanılması: Yönetim Ģeklinin daha kolay ve sistemli hale getirilmesinde, Modern yönetim tekniklerinin kullanılmasında, Yöneticiler ile çalıģanlar arasındaki iletiģimin geliģtirilmesinde, Personelin denetimini kolaylaģtırmada, Personelin iģlerini daha rutin hale getirmede etkili olmaktadır KAĞNICIOĞLU,H. Yönetim Bilgi Sistemi, Açıköğretim Fakültesi Yayınları, Nisan 2007, s.7 18 Pamukkale Üniversitesi, Bilgi Teknolojiler Kongresi Bildiri Özetleri, 2002, s.75 6

9 2) HASTANE BĠLGĠ SĠSTEMLERĠ 2.1) BĠLGĠ SĠSTEMLERĠNĠN HASTANELERDEKĠ YERĠ VE ÖNEMĠ Kaliteli hasta bakımı, tedavi hizmetlerinin uygun bir maliyetle üretilmesi, tıbbi hizmetlerde ve eğitim-araģtırma hizmetlerinde en son teknolojik araç ve metotların kullanılması hastanelerin temel amaçlarındandır. Tıbbi bakım hizmetleri, eğitim ve öğretim çalıģmaları, araģtırma ve geliģtirme süreçleri ve koruyucu tıp hizmetleri ise genel olarak hastanelerin yaptığı iģlerin özetidir. Hastanelerde bu hizmetlerin yürütülebilmesi için doktor, hemģire, memur, iģçi gibi çok çeģitli insan gruplarını çalıģtırmak da; zaman, yer, sermaye, malzeme ve iģletme gücü gibi unsurlara dayanan bir yönetimi gerektirir. 19 Ġnsan hayatının ön planda olduğu hastanelerde, hizmet sunulan kiģi hakkında sağlıklı ve güncel verilere her an ve doğru olarak ulaģmak, tanı ve tedaviye iliģkin bilgi sistemlerinden yardım almak hayati önem taģımaktadır. Bu bağlamda hastane bilgi sisteminden beklenen; rutin hastane faaliyetlerinin doğru iģlenmesi ve bu doğru verilerle bilgi elde etmek ve yönetime; denetim, planlama ve karar alma iģlevleri konusunda yardımcı olmaktır. 20 Modern iģletmeler olarak karģımıza çıkan hastaneler de her sektörde olduğu gibi kaynakların akılcı kullanımı, verimliliğin arttırılması, müģteri hizmetlerinin iyileģtirilmesi ve rekabet üstünlüğünün kazanılması için bilgi sistemlerini kullanmaktadır. 21 Bugün her hastane için etkinlik, verimlilik, kalite, varlığını devam ettirme birer hedef olarak karģımıza çıkmaktadır. Bu hedeflere ulaģmak için bilgi birikiminin sağlanması ve elde edilecek bilgiler değerlendirilerek karar organlarına sunulması gerekir.ġhtiyaç duyulan bu bilgilerin sağlanmasında bilgi sisteminin kurulması ilk adım olmalıdır Pamukkale Üniversitesi, Bilgi Teknolojiler Kongresi-3, 2004,s Pamukkale Üniversitesi, Bilgi Teknolojiler Kongresi-2, 2003,s A.g.e, TURA,T.Yöneticiler Ġçin BiliĢim Teknolojileri Enformasyon Sistemleri, Sistem Yayıncılık, ġubat 2009, s A.g.e. Pamukkale Üniversitesi, Bilgi Teknolojiler Kongresi-2, 2003,s.91 7

10 2.2) TARĠHSEL GELĠġME Ġlk olarak sağlık bilgi sistemleri 1960 ların baģlarında az sayıda hastanenin ücret bordroları ve hasta hesapları gibi bazı seçilmiģ idari operasyonların otomatikleģtirilmesi ile tarafından geliģtirildi ve büyük ve pahalı merkezi anabilgisayar kullanıldı. Birkaç sistem geliģtirilerek taburcu edilen hastaların takibinde kullanılmak üzere yatan hastaların tıbbi kayıtlarını saklamak için bir elektronik depolama sistemi oluģturuldu. Bu ilk hastane otomasyon sistemleri kullanıcıların bilgisayar dosyalarına verileri giremediği dizi süreçleme sistemleri idi lere gelindiğinde finansal ve klinik uygulamalara yönelik entegre veri tabanları oluģturmak için çalıģmalar yapılmaya baģlanmıģtır. Bu dönemde daha çok taburcu analizleri ve istatistik üzerine yoğunlaģılmıģtır li yılların sonundan 1980 li yılların ortalarına kadar sağlık hizmeti sunucuları arasında kiģisel bilgisayar kullanıcıları artmıģtır. Yazılım Ģirketleri laboratuvar, röntgen, eczane gibi hastane bölümleri için paket programlar üretmeye baģladılar.bu dönemde sağlık sektörüne yönelik yazılımlar önem kazanmaya baģlamıģtır lerin ortasında ucuz ve güçlü kiģisel bilgisayarların geliģmesiyle bilgisayar alanında bir devrim meydana geldi. Yine bu dönemde bir merkezden dağıtılan bilginin paylaģılması için kiģisel bilgisayarlar ve büyük sistemlerin birlikte çalıģtığı elektronik veri ağlarının geliģmesidir lı yılların ortalarından günümüze kadar olan dönemde hastane bilgi sistemlerindeki geliģmeler, ağ ve bilgisayar teknolojisindeki ilerlemelerle daha etkili ve daha az maliyetle gerçekleģmeye baģlamıģtır 2.3) SAĞLIK HĠZMETLERĠNDE BĠLGĠ SĠSTEMLERĠNĠN FONKSĠYON VE AMAÇLARI Sağlıkta bilgi yönetiminin temel fonksiyonu, hastanın durumunun iyileģtirilmesi, hastanın güvenliği ve hastanın performansının geliģtirilmesi için verilecek kararlara destek olmaktır. Bütün bunlar hastanın bakımı, tedavisi ve hasta hizmetleri konularında bilgi sahibi olmayı gerektirir. 23 TENGĠLĠMOĞLU,D. Sağlık ĠĢletmeleri Yönetimi, Nobel Yayınları, Kasım 2009, s.345 8

11 Sağlık bilgi sisteminin temel amaçları Ģunlardır: Tıbbi kalite güvencesi Maliyet kontrolü Verimliliğin artırılması Yarar analizi Talep tahmini Programlama ve değerlendirme Klinik araģtırma ve eğitim ) SAĞLIK HĠZMETLERĠ SUNUMUNDA KULLANILAN BĠLGĠ SĠSTEMLERĠ Sağlık kuruluģları bilgi sistemlerinden, yönetim hizmetleri, hastalıkların teģhis edilmesi, hekimlerin hastayla ilgili vereceği kararların desteklenmesi, hemģire ve hekimlerin yapacağı iģlerde rehberlik, sinyal yorumlama, laboratuar hizmetleri ve hasta yönetimi gibi çok çeģitli alanlarda faydalanılmakla birlikte, günümüz sağlık hizmetleri sunumunda üç kategoride kullanılmaktadır: 1. Klinik enformasyon sistemleri 2. Yönetimsel ve finansal sistemler 3. Stratejik karar destek sistemleri Bilgi sistemlerinin bu üç kategorisinin potansiyelinin tam olarak gerçekleģtirilebilmesi için sistemin entegre edilmesi gereklidir. Kapsamlı bir sağlık enformasyon sisteminin Ģu öğeleri içermesi gerekmektedir: Hastaların randevusu, kabulü, taburcu iģlemleri ve nakli ile ilgili iģlemler, Hasta hesapları, fatura ve ücret bordrosu gibi iģletme ve finansal sistemler, ĠletiĢim ve ağ uygulamaları ile hemģirelik hizmetleri, yardımcı sağlık hizmetleri alanları gibi bölümler arasında mesajların iletilmesi ve bu bölümler arasında hasta kabulü, istemlerin izlenmesi ve bunlara yanıt verilmesinin sağlanması, 24 TENGĠLĠMOĞLU,D. Sağlık ĠĢletmeleri Yönetimi, Nobel Yayınları, Kasım 2009, s.345 9

12 Eczane, radyoloji ve laboratuar gibi bölüme özgü sistemler, bölümlerin iģletme fonksiyonlarının idare edilmesi ve verilerin kurumsal veri tabanlarına bağlanması, Hasta verilerini toplamak, saklamak ve yeniden elde etmek için dokümantasyon sistemlerinin oluģturulması ve bu kategorideki uygulamaların hemģirelik dokümantasyonu için bakım noktasındaki hasta baģı terminallerinden klinik raporları tutan ve depolayan kopyalama modüllerine kadar kapsaması. Hekimlere önemli test sonuçları için uyarı mesajları, kullanım kriterleri ve ilaçilaç etkileģimi konusunda veriler içeren; tedavinin klinik yollar ile uyum sağlayıp sağlanmadığını kontrol etme olanağı veren, hastanın tıbbi bakımını planlamada yardım eden alarm ve uyarı sistemlerinin kullanılması ) KLĠNĠK ENFORMASYON SĠSTEMLERĠ Klinik enformasyon sistemleri hasta bakımı ile doğrudan ya da dolaylı ilgisi olan sistemlerdir. Hasta bakımını desteklemek için organize edilmiģ bir Ģekilde bilgilerin oluģturulması, depolanması ve yeniden kullanılmasını sağlayan sistem olarak da tanımlanmaktadır. Klinik enformasyon sistemleri giriģlerin düzenlenmesi, sonuçların raporlanması, bilgisayar destekli tıbbi teçhizat ve klinik karar destek sistemleri gibi çok geniģ bir fonksiyonlar alanını kapsayabilir. Klinik enformasyon sisteminin ana amacı sağlık hizmetleri uygulayıcılarının uygun zamanda, tam olarak klinikle ilgili bilgilere ulaģmasını sağlamak sureti ile hasta bakımını desteklemektir. Sağlık hizmeti uygulayıcıları, klinik bilgi sistemlerini tanı, tedavi ve hastanın bakımını etkili bir Ģekilde yönetmek için kullanmaktadırlar ) Bilgisayar Temelli Hasta Kaydı Hasta kayıtları klinik verimliliğin geliģtirilmesinde sağlık kuruluģuna dolaylı katkı sağlayan ve hasta ile ilgili bilgilerin derlenmesi, depolanması ve gereği halinde kullanılmasını sağlayan faaliyetlerden oluģmaktadır. Hasta kayıt sistemi; elektronik ortamda hasta kabul, taburcu ve sevk sistemini oluģturabilmeli, genel hasta sayısını 25 A.g.e.TENGĠLĠMOĞLU,D. Sağlık ĠĢletmeleri Yönetimi, Nobel Yayınları, Kasım 2009, s A.g.e.TENGĠLĠMOĞLU,D. Sağlık ĠĢletmeleri Yönetimi, Nobel Yayınları, Kasım 2009, s

13 tespit edebilmeli, hastanın sağlık durumu ile ilgili bilgileri içermeli, sigorta kuruluģları ile iletiģim kurabilmeli, mevcut demografik verilere ulaģabilmeli ve hastalık istatistiklerinin tutulmasına yardımcı olmalıdır. Elektronik hasta kayıtları sağlık bakımının kalitesinin geliģtirilmesine üç yolla katkıda bulunur: Elektronik hasta kayıtları; sağlık bakım hizmeti veren personelin sağlık bakımı için ihtiyaç duyacağı verilere daha iyi ve daha hızlı bir Ģekilde ulaģım, daha iyi kalitede veriler, verileri çok yönlü olarak sunma olanakları sağlayarak, verilen sağlık bakımının kalitesini arttırmaktadır. Elektronik hasta kayıtları; sağlık bakımının sonuçlarının ölçülebilmesi için gerekli klinik verilere elektronik olarak ulaģılmasını sağlayarak, performansa dayalı bakım kalitesi değerlendirme çalıģmalarının daha kolay yapılabilmesini sağlamakta ve sürekli kalite iyileģtirilmesi çalıģmalarına önemli katkılarda bulunmaktadır. Elektronik hasta kayıtları; maliyetleri düģürerek ve personelin verimliliğini arttırarak sağlık bakım kuruluģlarının etkililiğini arttırmaktadırlar ) Laboratuar Enformasyon Sistemleri Laboratuar enformasyon sistemi laboratuarın toplama, doğrulama ve test sonuçlarını raporlama fonksiyonlarını destekleyen bilgisayar tabanlı bir sistemdir. Laboratuar bilgi sistemleri; Temel verilerin analizi, Test sonuçlarının toplanması ve dağıtımı, Test çözümlemelerinin izlenmesi, Laboratuvar süreçlerinin dokümantasyonu, Envanter kontrolü, ĠĢ akıģının izlenmesi, Laboratuar verimliliğinin değerlendirilmesinde kullanılmaktadır A.g.e.TENGĠLĠMOĞLU,D. Sağlık ĠĢletmeleri Yönetimi, Nobel Yayınları, Kasım 2009,s A.g.e.TENGĠLĠMOĞLU,D. Sağlık ĠĢletmeleri Yönetimi, Nobel Yayınları, Kasım 2009,s

14 ) Ġlaç Enformasyon Sistemleri Ġlaç enformasyon sistemleri hasta bakımında ilaç kullanımı, ilaç stok ve yönetimi faaliyetlerini kapsamaktadır. Ġlaç enformasyon sistemlerinin genel fonksiyonları Ģunları kapsamaktadır: On-line talep giriģi Verilen ilaçların kayıtları Birbiri ile uyumlu ilaçların kontrolü Dağıtım raporlarının otomatik olarak yedeklenmesi Ġlaç enformasyon sistemleri, eczane faaliyetlerinin yanında tedavi hizmetlerini de desteklemektedir. Ġlaç enformasyon sistemleri hasta reçetelerini izlemekte, hastalara verilen ilaçları takip etmekte, ilaçların dozu ve yan etkileri hakkında sağlık personelini uyarmaktadır ) Radyoloji Enformasyon Sistemleri Radyoloji bilgi sistemi; iģ yönetimini geliģtirmekte, bölümler arasında iletiģimi artırmakta ve hastanın bekleme zamanını azaltmaktadır. Hasta istemleri hekim tarafından direk sisteme Girilebilir veya manuel olarak yapılan istemler sisteme aktarılabilir. Radyoloji bölümünde elektronik depolamaya izin veren görüntü arģivleme ve iletiģim sistemleri gibi tıbbi görüntülerin yansıtılması ve aktarılmasına olanak veren sistemler giderek yaygınlaģmaktadır ) HemĢirelik Enformasyon Sistemleri HemĢirelik enformasyon sistemi hasta bakım dokümanlarını kapsamına alan hemģirelik süreçlerinin ölçülmesi ve değerlendirilmesini otomatik olarak gerçekleģtiren bilgisayar tabanlı bir sistemdir. Klinik ve yönetsel açıdan hemģire bakım sürecini destekleyen özel fonksiyonlara sahiptir. Bu sistemler hemģire bakım planının belirlenmesi, hazırlanması ve uygulanması, personel programlama ve hemģirelik kaynaklarının belirlenmesi gibi fonksiyonlarda kullanılmaktadır. 29 A.g.e.TENGĠLĠMOĞLU,D. Sağlık ĠĢletmeleri Yönetimi,Nobel Yayınları, Kasım 2009, s A.g.e.TENGĠLĠMOĞLU,D. Sağlık ĠĢletmeleri Yönetimi,Nobel Yayınları, Kasım 2009, s

15 HemĢirelik enformasyon sisteminin genel özellikleri Ģunlardır: Hasta bakım karar desteği (order giriģi, bakım planlama, değerlendirme, bakım dokümantasyonu, görev akıģ Ģeması, ilaçla tedavi kayıtları, hasta duyarlılığı ve hasta eğitimi) Yönetim uygulamaları (kadrolama/programlama, görev sorunları, verimliliğin izlenmesi ve kalite yönetimi) HemĢirelik eğitimi ve araģtırma ) YÖNETĠM ENFORMASYON SĠSTEMLERĠ Yönetim enformasyon sistemleri yöneticilerin günden güne değiģen çeģitli kararlarını almaları için gerekli özel enformasyonu sağlamaktadır. Sağlık hizmetleri organizasyonlarında yönetim bilgi sistemleri bölümsel düzeyde iģlev görmektedir.yönetim enformasyon sistemleri; muhasebe ve finansal yönetim, programlama, insan kaynakları yönetimi, malzeme yönetimi ve ofis otomasyonu bölümlerinden oluģmaktadır ) Muhasebe ve Finansal Yönetim Sistemleri Hastanelerde bilgisayar kullanımı ilk önce mali konularda gerçekleģmiģtir. Bilgisayarlar sağlık kurumlarında otomatikleģtirilmiģ finansal ve muhasebe sistemlerinin etkinliğinin artırılması için 1960 lı yıllardan beri kullanılmaktadır. Önemli uygulamalar Ģunlardır: Hasta muhasebesi, faturalama ve toplama ve alacakların hesaplanması süreci, Bordroların hazırlanması ve hesaplarının tutulması, Bütçeleme ve harcama raporları, Maliyet muhasebesi, direkt maliyetler ve yüklenen maliyetler, Ödenmesi gereken hesaplar, -Finansal raporlama A.g.e.TENGĠLĠMOĞLU,D. Sağlık ĠĢletmeleri Yönetimi, Nobel Yayınları, Kasım 2009, s A.g.e. TENGĠLĠMOĞLU,D. Sağlık ĠĢletmeleri Yönetimi, Nobel Yayınları, Kasım 2009, s A.g.e.TENGĠLĠMOĞLU,D. Sağlık ĠĢletmeleri Yönetimi, Nobel Yayınları, Kasım 2009, s

16 ) Programlama Sistemleri Enformasyon sistemleri sağlık hizmetleri organizasyonlarında çok çeģitli hizmetlerin programlanmasını desteklemek için kullanılmaktadır. Bu hizmetlerden bazıları Ģunlardır: Poliklinikler için hasta atama programlaması Yatan hastalar için geliģmiģ yatak rezervasyonu ve ön kabul süreçleri oluģturma Operasyon odasında cerrahi programlama Klinik laboratuar veya radyoloji laboratuarlarında sürdürülen hizmetler için hasta programlama ) Ġnsan Kaynakları Yönetimi Sistemleri Ġnsan kaynakları yönetim sürecinde etkinliği artırmak amacıyla kullanılan insan kaynakları yönetim bilgi sistemleri, organizasyonlarda insan kaynaklarına yönelik bilgileri sağlamak, depolamak, irdelemek ve dağıtmak amacıyla kullanılmaktadır. Sağlık yönetimi emeğin yoğun kullanıldığı bir sektördür. Sağlık hizmetleri organizasyonlarının en önemli kaynağı çalıģanlardır. Ġnsan kaynakları yönetimi enformasyon sistemleri insan kaynakları yönetiminin pek çok alanında kullanılmaktadır. Bu alanlardan bazıları Ģunlardır: ĠĢgören kayıtlarının tutulması Ġnsan gücü planlaması Hekim ve sağlık personelinin iģe alınması Pozisyon kontrolü ve çalıģan maliyetlerinin tahsis edilmesi ĠĢgören memnuniyetinin izlenmesi Performans ve verimlilik analizi A.g.e.TENGĠLĠMOĞLU,D. Sağlık ĠĢletmeleri Yönetimi, Nobel Yayınları, Kasım 2009, s A.g.e.TENGĠLĠMOĞLU,D. Sağlık ĠĢletmeleri Yönetimi, Nobel Yayınları, Kasım 2009, s

17 ) Malzeme Yönetim Sistemleri Sağlık hizmetleri organizasyonlarında malzeme yönetiminin etkin bir Ģekilde kullanılmasının sağlanmasında bilgi sistemi büyük öneme sahiptir.sağlık hizmetleri organizasyonları hastalarına hizmet sunma esnasında çok büyük sayılarda tedarikte bulunur. Malzeme yönetim sistemleri Ģu amaçlar için kullanılmaktadır: Malzeme ihtiyaç planlaması SipariĢ verme Envanter kontrolü Satınalma Hasta bakımına dağıtılan malzemelerin maliyetleri için ödenek ayırma. Malzemenin satın alınması, depolanması, stok kontrolü, yiyecek listelerinin hazırlanması ve denetimi, kullanılan araç-gereçlerin bakımlarının planlanması da malzeme yönetim konularındandır ) Ofis Otomasyonu Ofis otomasyonu, eldeki bilgilerin daha kolay ve maliyeti daha düģük olarak saklanması, bir yerden baģka bir yere hızlı bir Ģekilde aktarılması ve iģgörenler arasında iletiģimi kolaylaģtırmak amacı ile kurulur. Bu sistemler, idari iģlerde veri iģleme ve iletiģim faaliyetlerini kolaylaģtırmak için kullanılan sistemlerdir. Ofis otomasyonu uygulamaları Ģunları kapsamaktadır: Mesajların geliģtirilmesi Elektronik posta Takvim ve görüģme programlarının sürdürülmesi Proje yönetimi Yönetimi bilgilendirme A.g.e.TENGĠLĠMOĞLU,D. Sağlık ĠĢletmeleri Yönetimi, Nobel Yayınları, Kasım 2009, s A.g.e.TENGĠLĠMOĞLU,D. Sağlık ĠĢletmeleri Yönetimi, Nobel Yayınları, Kasım 2009, s

18 2.4.3) KLĠNĠK KARAR DESTEK SĠSTEMLERĠ Klinik karar destek sistemleri sağlık uygulayıcılarının klinik karar vermelerine yardımcı olmak için düzenlenen her türlü bilgisayar uygulamasını kapsamına almaktadır. Bu sistem sağlık hizmeti sunucularına hasta bakımının geliģtirilmesi, klinik detayların izlenmesi, öğrenci ve personelin eğitimi, klinik araģtırmaların desteklenmesi ve klinik rehberlik tavsiyelerinde bulunan bir sistemdir. Ayrıca güncel bilgilerle hastaya ait bilgileri dikkate alarak hekimlerin hastayı en iyi biçimde değerlendirmesi yönünde yardım eder. Klinik karar ve destek sistemleri üç baģlık altında toplanabilir: Bilgi yönetimi için araçlar: Hekimlerin ve sağlık personelinin ihtiyaç duyacağı bilgileri sağlamakla birlikte, özel bir kararın alınmasına yardım etmezler. Gerekli bilgilerin temininden sonra karar hekime bırakılır. Uyarı ve dikkatin bir alana odaklanması için sistemler: Bu tür programlar, kullanıcıların problemleri ve teģhis yöntemlerini hatırlamaları için düzenlenir. Uzman sistemler: Bu programlar hastaların özel verilerine dayalı tavsiyeler ve değerlendirmeler sunar. Temel olarak karar teorisine ya da maliyet-fayda yaklaģımına dayanan bir mantıkla hareket eder. Uzman sistemlerin üç ana öğesi bulunmaktadır. Birinci öğe; tıp uzmanları tarafından geliģtirilen bilimsel tabandır. Belirli hastalık grubuyla ilgili kararların nasıl alınacağını ortaya koymaktadır. Ġkinci öğe hastadan alınan bilgilerdir. Üçüncü öğe; kurallara dayalı sonuçlar üreten motorlar, hastadan edilen bilgileri ve bilimsel tabanda bulunan bilgileri referans kabul ederek iģler ve hekimin kullanımına sunar ) SAĞLIK ENFORMASYON SĠSTEMLERĠNĠN PLANLAMASI, TASARLANMASI, KURULMASI VE ĠġLETĠLMESĠ Sağlık kuruluģları muayene, teģhis, bakım ve tedavi konusunda kaliteyi maksimize etmeye çalıģırken maliyetler konusunda da bir baskıyla karģı karģıyadır. Bu birbirine zıt zorlukları aģmak ise verilen stratejik kararların kalitesine bağlıdır. Bu kararlar hem hasta sağlığını hem de sağlık kuruluģunun yaģamını sürdürme Ģansını 38 A.g.e.TENGĠLĠMOĞLU,D. Sağlık ĠĢletmeleri Yönetimi, Nobel Yayınları, Kasım 2009, s

19 etkileyen kararlardır. Stratejik kararların söz konusu olduğu yerde ise enformasyon çözümlerinden kaçmak mümkün değildir. Sağlık hizmetleri organizasyonunun amaçlarını destekleyebilmesi için enformasyon sistemleri dikkatli bir Ģekilde planlamalı ve yönetilmelidir. Sağlık enformasyon sisteminin planlanması, sağlık hizmetleri organizasyonuna iģletme planlarını hazırlama ve uygulamada yardımcı olacak bilgisayar uygulamalarının tanınması ve önceliğinin belirlenmesi sürecidir. Enformasyon sistemlerinin planları organizasyonun amaç ve hedeflerini bir düzene sokmalıdır. Sağlık enformasyon sisteminin tasarımı, sistemin bütün öğelerinin ayrıntılı bir biçimde belirlenmesi sürecidir. Sağlık enformasyon sisteminin kurulması ve iģletilmesi aģamasında proje organizasyonu ve yönetimi Ģu aģamalardan oluģmaktadır: 1. Sistem Analizi: Mevcut enformasyon uygulamalarının incelenmesi, uygulama için iģlevsel ihtiyaçlara göre yenilerinin belirlenmesi veya mevcut sistemde değiģiklik yapılması. 2. Sistem ġartnamesi: Uygulamayı gerçekleģtirecek yazılım satıcıları veya müteahhitlerine öneri taleplerini içine alan sistem gereklerinin ifadesi. 3. -Uygulama: Ekipman ve yazılımın kurulması, kullanıcı eğitimi, dosyaların değiģtirilmesi ve sistemin test edilmesi. 4. -ĠĢletme ve Bakım: Ekipmanlar için önleyici bakım, yazılım bakımı ve üyelere yeni katılan personel için eğitim sürdürülmesi A.g.e.TENGĠLĠMOĞLU,D. Sağlık ĠĢletmeleri Yönetimi, Nobel Yayınları, Kasım 2009, s

20 KAYNAKLAR BARUTÇUGĠL, Ġ. Bilgi Yönetimi, Kariyer Yayınları, Nisan BAYRAKTAR, B.Bilgi Yönetimi-Akademik YaklaĢımlar, Beta Basım A.ġ, Aralık KAĞNICIOĞLU, H. Yönetim Bilgi Sistemi, Açıköğretim Fakültesi Yayınları, Nisan Pamukkale Üniversitesi, Bilgi Teknolojiler Kongresi Bildiri Özetleri, Pamukkale Üniversitesi, Bilgi Teknolojiler Kongresi-2, Pamukkale Üniversitesi, Bilgi Teknolojiler Kongresi-3, TENGĠLĠMOĞLU,D. Sağlık ĠĢletmeleri Yönetimi, Nobel Yayınları, Kasım TURA, T. Yöneticiler Ġçin BiliĢim Teknolojileri Enformasyon Sistemleri, Sistem Yayıncılık, ġubat