İHRACATÇILAR YÖNÜNDEN AKREDİTİF UYGULAMALARI

Transkript

1 İHRACATÇILAR YÖNÜNDEN AKREDİTİF UYGULAMALARI *İbrahim N.GÜRTAN Akreditif, ithalatçının malını tam ve eksiksiz, ihracatçının ise de göndermiş olduğu malın bedelini kesintisiz ve zamanında alabileceğini düşündüğü, en garantili ödeme şeklidir. Ancak, verilen veya sağlanan tüm garantilerin ayrılmaz parçası risktir. Bu nedenle açılan akreditifin risk unsuru da önem taşımaktadır. Neden ve kimin riski? İşte bu sorunun cevabının, ihracatçının kendisine gelen ihracat akreditifini yeterince riskli görmemesi olduğu, düşünülebilir. Akreditifin riski ihracatçılarımız tarafından yeterince anlaşılamamakta veya önemsenmemektedir. Oysa akreditif, satıcı açısından düşünüldüğünde küşat mektubundaki şartların tamamen yerine getirilmesinden sonra, amir bankanın kesin ödeme garantisini oluşturmaktadır. Bu edim, Milletlerarası Ticaret Odasınca yayımlanan 500 sayılı broşürün 2.ci maddesinde de yer almaktadır. Aksi durumlarda, yani şartların yerine gelmemesi dolayısı ile oluşan rezerv karşısında mal bedelinin geç gelmesi, eksik gelmesi veya hiç gelmemesi, ihracatçıyı olası zarar ve bunun yanında kambiyo makamları ile karşı karşıya bırakacaktır. Amir bankaların mal bedelini ödeme görevlerini yerine getirebilmeleri için, ihracatçıların onları zorlamaları gerekmektedir. Bu zorlamayı, ihracatçı firmaların *İstanbut Ticaret Üniversitesi, Meslekyüksek Okulu Öğretim Görevlisi 145

2 bankalara yapmış olduğu baskı olarak düşünmemek, bir yönlendirme olarak görmek gerekir. Bu yönlendirme, sübjektif rezerv ihtimallerini saklı tutarak, akreditif açılış mektubunda yazılı olan şartların yerine getirilmesi ile olacaktır. Nedir bu şartlar? Öncelikle malın istenilen kalitede, istenilen miktarda ve istenilen zamanda gönderildiğinin belgelendirilmesidir. Bütün bunların yerine getirildiğinin belirlenmesi de tek bir şekilde olur, o da VESAİK tir. Açılmış olan ihracat akreditifine uyarlanacak olan vesaikte olası bir rezervden kaçınabilmek için ilk önlem, ithalatçı ülkenin ekonomik şartlarını iyi bilmektir, Bunun için de şirket pazarlama faaliyetlerine, yeni pazar araştırma çalışmalarını göz ardı etmeden, önem vermelidir. Bu araştırma ihracatçıya, malının, ithalatçı ülkenin koymuş olduğu kotalardan ve/veya diğer sınırlamalardan kurtulmasını sağlayacak, böylelikle ithalatçının ülkesinde rahatlıkla gümrüklenmesini ve dolayısı ile satılması zeminini hazırlayacaktır. Bu işlem, özellikle ABD'den açılan ihracat akreditiflerinde daha fazla önem taşımaktadır. Zira, bu akreditifler öncelikle yüksek meblağlı olmakta, dolayısı ile de talep edilen malın miktarı da yüksek olmaktadır. Bu da ihracatçıları kredi kullanmaya yöneltmektedir. Bu cins kredilerin kapatılması, ihracat bedeli dövizlerin yurda gelmesi ile mümkün olmaktadır. Eğer kapsamlı bir pazar araştırması yapılmamış, kotalar yeterince incelenmemiş, talep edilen vesaik tam ve düzgün hazırlanmamış ise, ihraç malı ABD gümrüklerinden içeri dahi alınmayacaktır. O zaman, geri getirme masrafına kazanamayacak olan ihracatçı, malını değerinin çok altında bir başka ülkeye veya bölerek değişik ülkelere satabilme araştırmasına girecek ve bu nedenle zarar ile karşı karşıya kalacaktır. Bu zarar da onu kredinin bir kısmının ödenememesi riskine maruz bırakacak, eğer firma bu borcu ödeyebilecek şartlara sahip değilse, kanuni takip ve giderek iflas karabasanı ile karşılaşacaktır. İhracatçı firmaların yapacakları görüşmelerin ve pazar araştırmalarının sonucunda hazırlayacakları PROFORMA FATURA lar da işlemin yolunda gitmesi için ihmal edilmemesi gereken bir adımdır. Bu faturalar 146

3 özellikle akreditiflerde, ICC 500 sayılı broşür hükümlerine göre bankalar için yol gösterici bir vesika değildir. Ama başlayacak bir işlem için önemi yadsınamaz. Çünkü proforma fatura, atılacak ilk adımdır, yapılacak işlemin temelidir, ithalatçı tarafından akreditif bu belgenin yol göstericiliği altında açılacaktır. Bu nedenle ihracatçı firmanın bu belgeyi düzenlerken, ithalatçı ülke hakkında ayrıntılı bilgiler edinmesi, gerek hazırlayacağı evrak ve gerekse bunun sonucu olarak mal bedeli dövizlerin tam ve gecikmeden gelmesi için yararlı bir adım olacaktır. Hazırlanan bu proforma faturaya dayanarak ithalatçı firmanın talebi doğrultusunda açılan ihracat akreditifinin, ihracatçı tarafından öncelikle incelenmesi sonucunda açılış (küşat) mektubunda yer almış ve yerine getiremeyeceği şartların kaldırılması gerekebilir. Çünkü bu maddeler ihracatçıya ilave bir masraf yükleyebilir, yahut ta bu şartlara uyulduğu takdirde talep edilen vesaikin düzenlenmesi zorlaşabilir. Örneğin: İstanbul'da yerleşik bir ihracatçı firmanın düzenleyeceği faturaya, ithalatçı ülkenin büyükelçiliğinin tasdik vermesi gibi. İstanbul'da sadece ülkelerin başkonsoloslukları veya konsolosluklarının olması dolayısı ile tasdik için Ankara'ya gidilmesi gerekecektir, bu da ihracatçı firmaya artı maddi külfet yükleyecektir. Bir başka örnek, ihracatçı ve/veya ithalatçı firmaların unvanlarında yaşanmaktadır. İsim ve adreslerde yapılmış olan bir hata, eğer düzeltilmez ise, düzenlenen evrakta alıcının ve evrakı düzenleyenin ticari unvanlarının, tescil edildiği şekilde doğru olarak belirtilmesi gerektiği için akreditif şartlarına uyumsuzluk ortaya çıkacaktır. Acaba ihracatçıların tam ve şartlara uygun vesaik verebilmesi için kuşat mektubunda neleri incelemesi gerekir? Öncelikle akreditifin ana teması olan bu mesajı ana hatları ile incelenirse üç bölümden ibaret olduğu görülür. Bunlar: A- Bulunması mutlaka gereken maddeler: Bu bölümde akreditifin hayata geçirilmesi ile ilgili olarak ithalatçının talepleri yer almaktadır. Bu bölümdeki her şart göz ardı edilemeyecek önem taşımakta olup, 147

4 klozlarda yapılacak bir hata veya meydana gelecek eksiklik, doğrudan doğruya rezerv sebebi olacaktır. Bunun sonucunda da ihracatçının mal bedeli dövizleri ya eksik gelecek veya geç gelecek, uygulamada az görülmüş olsa dahi bazen hiç gelmeyecektir. Küşat mektubunun bu bölümündeki taleplerden birkaç örnek verilirse: öncelikle akreditifin kalbi olan vesaik ön plâna çıkar. İstenen vesaikin şartlara tam ve uygun olması gerekmektedir. Talep edilen evrak düzenlenmeden evvel kuşat mektubundaki eksikliklerin ve/veya hataların düzeltilmesi lâzımdır. Bu düzeltmeler yapılmadan evrak düzenlenmemesi, olası bir rezervden ihracatçıyı koruyabilecektir. Ayrıca belirtilen vadelerden, yükleme veya varsa vesaik ibraz vadeleri kaçırılmaması gereken önemli tarihlerdir. Sayılan bu şartlardan başka ve birbiri ile ilintili diğer istemlerden, ihracatçının çok dikkat etmesi gereken, önemli iki tanesi daha vardır ki bunlar, akreditifin dönülebilir(revocable) / dönülemez (irrevocable) ve teyitli (confirm) / teyitsiz (unconfirm) olmasıdır. Bu şartların seçimi ihracatçının mal bedeli dövizlere hemen sahip olması ile lehine açılan akreditifin iptal olmayacağından ve/veya değiştirilmeyeceğinden emin olması sonucunu doğurur. ICC 500 Md.8 hükümleri gereğince, dönülebilir (revocable) akreditiflerde, amir firmanın, ihracatçının düzenlemiş olduğu vesaiki muhabir bankaya sunmasına kadar her aşamada, her an akreditifi iptal ettirme veya şartlarında değişiklik yapabilme hakkını elinde tutması, ihracatçılara zor anlar yaşatabilir. B- Bulunması isteğe bağlı maddeler: Bu bölümde genellikle ithalatçı firma, gönderilen malı rahatlıkla gümrüklerden çekebilmesini temin için gerekli olan ek vesaiki talep edecektir. ICC 500 md. 21 akreditifte bulunması gereken üç önemli evrak saymıştır. Bunlar fatura, sigorta evrakı ve sevk evrakıdır. Bu evrakın dışında kalan diğer talepler eğer şarta bağlanmamışsa olduğu gibi kabul edilecektir. Bu bölümde istenen evrakın yanında 148

5 bazı onaylar ve deklarasyonlar da talep edilebilir, bunların da istenen makamlarca yapılması şarttır. İhracatçının bankasının bulduğu sübjektif rezervler en fazla bu bölümde çıkmaktadır. Bunun için gerek ihracatçının ve gerekse bankasının çok dikkatli olması, amir banka tarafından konulan her rezervi ve neticesini incelemeden, kabul etmemesi gerekir, çünkü, evraka konan sübjektif rezervlerin büyük bir kısmı, ihracatçının bankası tarafından yapılan yerinde itirazlar sonucunda kaldırılmaktadır. C- Ödeme şartları: Açılmış olan akreditife uygun olarak düzenlenmiş evrakın bedelinin ne şekilde ve hangi banka aracılığı ile alacak kaydedileceğinin yazıldığı bölümdür. Dövizleri gönderen banka, ihracatçının bankasının hesap bankası ise dövizlerin geliş süresi kısa, eğer aracı banka hesap muhabiri değilse ve araya bir rambursman bankası girecek ise o zaman dövizlerin geliş süresi daha uzun olacaktır. Ayrıca ihracatçılar, akreditifin ödeme şartlarında uzun bir valör konmuş ise ve hatta bu valör amir firmanın ülkesi iş günü olarak belirlenmiş ise, önceden buna itiraz etmelidir. Çünkü, o ülkenin iş günleri ile ülkemizin iş günleri arasında, saatten veya tatillerden doğan farklılıklar oluşabilir. Örneğin ABD iş günü, Japon İş günü veya Arap iş günü gibi. İhracatçı firma yukarıda kısa açıklamaları verilmiş olan açılış (küşat) mektubu içeriğinden hareket ederek malını gönderecek ve bunu ispat edecek vesaiki hazırlayacaktır. İspat edecek denmektedir, çünkü ICC 500 md.4 bankaları vesaik ile bağlamıştır. Bankalar, mal ve hizmetler ile ilgilenmezler, malın istenen evsafta gönderildiği ancak vesaikten belirlenmektedir. Eğer vesaikte bir aksaklık var ise, o zaman rezerv söz konusu olmaktadır. ICC 500 md.13 ihracatçının bankasına vermiş olduğu ve bu bankanın da ithalatçının bankasına (amir banka) sevk etmiş olduğu vesaikin, bankacılar tarafından makul 149

6 derecede özen göstererek ve sahip oldukları standart bankacılık pratiği ile inceleyerek, akreditife uygunluğunun saptanması gerektiğini yazmaktadır. Bu maddeden hareket ederek iki tip rezervden söz edilebilmesi mümkündür. Bunlardan ilki, vesaik ile akreditif açılış mektubundaki şartların birbiri ile uyumlu olup olmadığının saptanmasıdır. Şartlar ve vesaik birbiri ile uyumlu değilse, rezerv söz konusu olmaktadır. Buna objektif rezerv denmektedir. Bu rezerv şekli ile ilgili olarak, yükleme vadesinden sonra düzenlenmiş sevk evrakı, uçak ile gönderilmesi gereken malın, gemi ile gönderilmesi gibi örneklerin çoğaltabilmesi mümkündür. Objektif rezervlerin yanında, 13 cü maddenin içeriğinden yola çıkarak evraklardaki yoruma açık bırakılan eksiklikler veya fazlalıklar, sübjektif rezervleri ortaya çıkartır. Her ne kadar bu tip rezervlerde uluslar arası tahkim yolu ile düzeltme sağlanabilecekse de mal bedeli dövizlerin yurda gelmesi gecikebilecektir. Sübjektif rezervlerin oluşmasında hem amir bankanın ve hem de akreditif amirinin ortaklaşa yanlış uygulamalarından veya yanlış anlamalarından söz edilebilir. Örneğin: 2002 tarihinin 02 olarak yazılması, adresteki büyük harf olarak belirtilen bölümün, küçük harf olarak yazılımı, üç nüsha istenen faturanın 4 nüsha olarak gönderilmesi, fatura ve/veya bir başka belgedeki onayın sahte olduğu itirazı gibi. İşte bu rezervlerden ihracatçı firmayı kurtarabilmek amacı ile 13 cü maddede, vesaikin dış görünüş itibariyle akreditif şartlarına ve bankacılık standartlarına uygunluğunun saptanması şeklinde bir inceleme metodu uygulaması belirtilmiştir. Bu rezervden kaçınmanın yolları nelerdir? İhracatçı firmanın ve bankasının gerekli ve inceleyici dikkati, gerek objektif rezervleri ortadan kaldırıcı ve gerekse sübjektif rezervleri önleyebilici önlemler alınmasını sağlar. 150

7 Bu tip önlemlerin alınmasının yanında, küşat mektubunda yerine getirilemeyecek istemlerin değiştirilmesi de gerekmektedir. Ancak, her ne kadar abartılı bir ifade gibi görülecekse de ileride konulabilecek olası rezervlerin önlenebilmesi amacı ile, bir nokta veya virgülün dahi değiştirilmesi için amir bankadan, ihracatçının bankasına şifreli bir değişiklik talimatının gelmesi gerekmektedir, denilebilir. Böyle bir değişikliğin gelmesi ihracatçıyı rahatlatacak ve rezerv korkusunu bir parça olsun giderecektir. Bu tip değişiklikler, bankaların işlemlere uyguladıkları komisyon şartlarına göre bir masrafa neden olmaktadır. Her tacir gibi ithalatçı firma da masraflarının az olmasını amaçlamakta ve bu nedenle de ihracatçı firmaya yapılacak değişiklikleri kabul edeceğini sözlü olarak bildirmektedir. Bu sözlü onayı kabul etmek ihracatçıların yapmış olduğu bir hataların en büyüğüdür. Uygulamada yapılan bu hatanın sonucu rezerv olarak karşımıza çıkmaktadır. Her ne kadar ihracatçılar, bu işlemi iyi niyetli olarak kabul ediyorlarsa da sonuç her zaman iyi niyet kuralları içinde kalmamakta ve rezerv duvarı karşılarına çıkmaktadır. Bütün bunları yok edebilmek ve rezervlerden kurtulabilmek için, ihracatçılar son derece dikkatli davranmalı ve kuşat mektubunda istenen şartları yerine getirmeye çalışmalıdırlar. KAYNAKÇA SAYILI TÜRK PARASI KIYMETİNİ KORUMA KANUNU - TÜRK PARASI KIYMETİNİ KORUMA HAKKINDA 32 SAYILI KARAR - TÜRK PARASI KIYMETİNİ KORUMA HAKKINDA 32 SAYILI KARARA İLİŞKİN TEBLİĞ (Tebliğ no: 91-32/5) - T.C.M.B. I-M SAYILI GENELGESİ - T.C.M.B. İHRACATA AİT HÜKÜMLER UYUGULAMA TALİMATI - MTO VESİKALI KREDİLERE İÇİN YEKNESAKL TEAMÜLLER VE UYGULAMALAR (MTO 500 SAYILI BROŞÜR) 151