Sempozyum 46 ARAŞTIRMA MAKALESİ

Transkript

1 ARAŞTIRMA MAKALESİ Kronik Hepatit B Hastaları ve İnaktif Taşıyıcıların Yaşam Kalitelerinin Karşılaştırılması ve Öngörücülerinin Belirlenmesi n Uğur ÇAKIR*, İrem Yaluğ ULUBİL**, Sıla AKHAN***, Cem CERİT**** * Uz.Dr., Derince Eğitim ve Araştırma Hastanesi Psikiyatri Kliniği, Kocaeli ** Doç.Dr., Kocaeli Üniversitesi Psikiyatri Anabilim Dalı, Kocaeli *** Prof.Dr., Kocaeli Üniversitesi Enfeksiyon Hastalıkları Anabilim Dalı, Kocaeli **** Yar. Doç. Dr., Kocaeli Üniversitesi Psikiyatri Anabilim Dalı, Kocaeli Yazışma adresi: Uğur Çakır, Erenler Cedit Mahallesi Kent Konut Sitesi B6/26 Kocaeli/Türkiye e-posta: ugur_cakir@yahoo.com Tel: ABSTRACT ÖZET Amaç: Bu çalışmada nonsirotik kronik Hepatit B hastaları ve inaktif HBsAg taşıyıcılarında yaşam kalitesinin irdelenmesi ve bu hastalarda yaşam kalitesi ile ilgili öngörücülerin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Yöntem: Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Enfeksiyon Hastalıkları polikliniğince takip edilen 50 nonsirotik kronik Hepatit B hastası ve 34 inaktif Hepatit B taşıyıcı çalışmaya dâhil edilmiştir. Verilerin toplanmasında sosyodemografik form ve SF-36 (Short Form; Kısa Form-36) kullanılmıştır. Bulgular: Hasta grubunda sosyal fonksiyon, mental sağlık ve vücut ağrısı puanları iyi düzeyde, fiziksel rol güçlüğü, emosyonel rol güçlüğü, genel sağlık ve canlık puanları kötü; taşıyıcı grupta mental sağlık, emosyonel rol güçlüğü, sosyal fonksiyon ve vücut ağrısı puanları iyi düzeyde, fiziksel rol güçlüğü, genel sağlık ve canlık puanları kötü düzeyde idi. Yaşam kalitesinin bozulmasında yaş ve ileri eğitim düzeyi bir öngörücü olarak saptanmıştır. Tartışma: Hepatit B taşıyıcısı olmak belirgin fiziksel kısıtlamalara neden olmasa da taşıyıcı grubun aktif gruba benzer puanlar almasında taşıyıcısı olunan hastalığın kronik gidişi, bulaştırıcılığı, hastalıkla ilgili yanlış inançlar, kanda virüsün varlığı ve de hasta olma fikri etkili olmuş olabilir. Çalışmada kullanılan ölçeğin hastalığa özgü bir ölçek olmaması da iki grup arasındaki olası farklılıkların tam olarak ayırt edilememesine neden olmuş olabilir. Sonuç: Hasta ve taşıyıcı gruplar arasında yaşam kalitesi puanları açısından anlamlı fark saptanmamıştır. Yaşam kalitesinin bozulmasında yaş ve ileri eğitim düzeyi bir öngörücü olarak saptanmıştır. Anahtar Kelimeler: yaşam kalitesi, hepatit B, kronik hastalık Comparing Quality of Life Scores between Inactive Hbsag Carriers and Noncirrhotic Chronic Hepatitis B Patients and Determining Predictors of Quality of Life Objective: The objective of this study is comparing quality of life scores between inactive HBsAG carriers and noncirrhotic chronic Hepatitis B patients. We also aimed to determine predictors of quality of life. Method: 50 noncirrhotic chronic Hepatitis B patients and 34 inactive HBsAG carriers were selected for the study. All were outpatients of Infectious Diseases Department of Kocaeli University School of Medicine. Sociodemographic form and SF-36 (Short Form-36) have been used to collect data. Findings: Chronic patients had higher scores in the subdomains of social functioning, mental health and bodily pain; lower scores in the subdomains of role physical, role emotional, general health and vitality. İnactive carriers had higher scores in the subdomains of mental health, role emotional, social functioning and bodily pain; lower scores in the subdomains of role physical, general health and vitality. Age and educational level has been determined as a predictor of quality of life. Discussion: There were no significant differences between quality of life scores of two groups. While being inactive carrier of Hepatitis B does not cause physical restrictions, having the idea of being patient, myths about the disease, carrying virus in blood and chronic course of illness may be the factors that reduced the quality of life scores of inactive carriers. We did not use a disease specific questionary so this may have caused not to differentiate the differences between 2 groups exactly. Conclusion: No significant difference has been found between groups with regards to quality of life. Age and educational level has been determined as a predictor of quality of life. Keywords: quality of life, hepatitis B, chronic disease GİRİŞ Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi ni: "Hedefleri, beklentileri, standartları, ilgileri ile bağlantılı olarak, kişilerin yaşadıkları kültür ve değer yargılarının bütünü içinde durumlarını nasıl algıladıkları" şeklinde tanımlamaktadır (Fidaner ve ark. 1999). Yaşam kalitesi; "yaşam şartları içerisinde elde edilebilecek kişisel doyumun seviyesini etkileyen, hastalıklara ve günlük yaşamın fiziksel, ruhsal ve toplumsal etkilerine verilen kişisel tepkileri gösteren bir kavram" şeklinde de tanımlanabilmektedir (Akdeniz ve ark. 1999). Dünyada milyondan fazla olduğu tahmin edilen kronik HBV (Hepatit B Virüsü) enfeksiyonu, hastanın yaşam kalitesini olumsuz etkileyen, ruhsal ve fiziksel güç kaybına neden olan önemli bir sağlık problemidir (Taşyaran 2007). HBV enfeksiyonu yaşam kalitesinin mental ve genel sağlık puanlarının normal kontrollere göre daha düşük değerlerde olmasına sebep olur (Taşyaran 2007, Sempozyum 46

2 Pojoga 2004). Yaşam kalitesi ölçümleri, tıbbi tedavinin gerekleri ile hastaların insani gereksinimleri arasındaki dengenin kurulması açısından klinisyenlere önemli ipuçları vermektedir (Younossi 1999). Toplumun genelinde yapılan taramalarda HBsAg (Hepatit B yüzey antijeni) pozitifliği ülkemizde %1,7-21 arasındadır (Taşyaran 2007). HBsAg pozitifliği en yüksek oranda sırasıyla Eskişehir, Antalya, Diyarbakır, Adana, Elazığ, Erzurum ve Sivas'ta bulunmuştur (Balcıoğlu ve ark. 2005). Bu çalışmada nonsirotik kronik Hepatit B hastaları ve inaktif HBsAg taşıyıcılarında yaşam kalitesinin irdelenmesi ve bu hastalarda yaşam kalitesi ile ilgili öngörücülerin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. YÖNTEM Araştırmanın Tipi ve Örneklem Prospektif klinik bu araştırmada Nisan 2011 Kasım 2011 tarihleri arasındaki 7 aylık süre boyunca Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları Polikliniğinde takip edilen; 6 aydan uzun süredir ALT düzeyi normalin 2 katından fazla ve HBsAg +, HBeAg +/- olan HBV DNA düzeyi 104 kopya/ml olan, klinik olarak (fizik muayene, ultrasonografi ve diğer girişimlerle) siroz bulguları olmayan 50 kronik HBV hastası (Nonsirotik replikatif grup) çalışmaya alındı. Ayrıca HBsAg + ve HBeAg olan 6 ay boyunca ALT düzeyi normal seyreden HBV DNA düzeyi 103 kopya/ml olan 34 inaktif HBsAg taşıyıcısı çalışmaya dâhil edildi. Olguların tümü yaş arası kişilerden seçildi. Katılımcılara görüşme öncesinde, araştırmanın içeriği hakkında bilgi verilmiş ve yazılı onamları alınmıştır. 04/04/2011 tarihinde Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi etik kurul onayı alınmıştır. Olguların sosyodemografik ve hastalıkla ilgili diğer özelliklerini belirlemek amacıyla 34 sorudan oluşan Sosyodemografik Veri Formu ve yaşam kalitesini ölçmek amacıyla SF-36 (Short Form; Kısa Form-36) ölçeği uygulanmıştır. Formlar araştırmacı tarafından sözel olarak hastalara yöneltilerek kendi durumlarına en çok uyan maddeyi cevaplandırmaları istenerek doldurulmuştur. Her form için 25 dakikalık zaman ayrılmıştır. Çalışmamın dışlama ölçütleri; beraberinde HIV, anti HCV, anti HDV pozitifliğinin olması, altta yatan ve immün sistem bozukluğuna yol açan kronik bir hastalığın, malignitenin ve kollejenöz grubu bir hastalığın mevcudiyeti, klinik olarak siroz bulgularının varlığı, hastanın kendi isteğiyle çalışmadan ayrılması ve de 18 yaşın altında veya 60 yaş üstünde olmak şeklinde belirlenmiştir. Veri Toplama Araçları Sosyodemografik Veri Formu 34 sorudan oluşan sosyodemografik veri formu kullanıldı. Bu formla yaş, cinsiyet (kadın, erkek), medeni durum (evli, bekâr, dul, diğer), yaşanılan yer (il merkezi, ilçe, köy-mezra), eğitim durumu (okur- yazar değil, okur- yazar, ilköğretim, lise, yüksekokul) belirlendi. Bunlara ek olarak toplumsal ve hastalıkla ilgili diğer özellikler sorgulandı. Kısa Form 36 (Short Form- 36; SF-36) Kısa Form 36, yaşam kalitesini değerlendirmek amacıyla Rand Corporation tarafından geliştirilmiş ve kullanıma sunulmuştur (Ware 1992). Türkçe ye çevrilmiş, geçerlilik ve güvenilirlik çalışması yapılmıştır (Koçyiğit ve ark. 1999). Türk toplumunun standartlarının belirlenmesi çalışması Demiral ve arkadaşları (2006) tarafından yapılmıştır. Jenerik ölçüt özelliğine sahip bir kendini değerlendirme ölçeğidir. Sekiz boyutun ölçümünü sağlayan 36 maddeden oluşmaktadır; fiziksel fonksiyon, sosyal fonksiyon, fiziksel sorunlara bağlı rol kısıtlılıkları, emosyonel sorunlara bağlı rol kısıtlılıkları, mental sağlık, enerji/vitalite, ağrı ve sağlığın genel algılanması. Puan aralığı 0 (en düşük) ile 100 (en yüksek) değişir ve yüksek puanlar daha iyi yaşam kalitesini gösterir. Tüm alanlar bağımsız olarak puanlanır. SF-36 yaşam kalitesi ölçeğinde puanlar, her kategori için; mükemmel, 75,5-86,9 çok iyi, 56-75,4 iyi, 30,6 55,9 kötü ve 0 30,5 çok kötü olarak sınıflandırılmıştır. Genel toplam olarak ortaya çıkan bir yaşam kalitesi puanı yoktur (Ware 1992, Ware 1994). Araştırma Verisinin Analizi Elde edilen sonuçlar uygun istatistiksel yöntemler kullanılarak değerlendirilmiştir. İkili karşılaştırmalarda sürekli değişkenler için t testi, kategorik değişkenler için ki kare testi uygulandı. İkiden fazla grubun karşılaştırılmasında sürekli değişkenler için ANOVA yöntemi kullanıldı. Yaşam kalitesinin öngörücülerinin saptanması için basamak desenli lineer regresyon analizi yapıldı. Sempozyum 47

3 BULGULAR Sosyodemografik özellikler Hasta ve kontrol grupları sosyodemografik özellikler açısından karşılaştırıldığında istatistiki olarak anlamlı fark bulunmamıştır. Grupların sosyodemografik özellikleri tablo 1 de gösterilmiştir. Yaşam Kalitesi Puanları SF-36 puanları değerlendirildiğinde hasta grubunda sosyal fonksiyon, mental sağlık ve vücut ağrısı puanları iyi düzeyde, fiziksel rol güçlüğü, emosyonel rol güçlüğü, genel sağlık ve canlık puanları kötü düzeyde idi.taşıyıcı grup SF-36 puanları değerlendirildiğinde mental sağlık, emosyonel rol güçlüğü, sosyal fonksiyon ve vücut ağrısı puanları iyi düzeyde, fiziksel rol güçlüğü, genel sağlık ve canlık puanları kötü düzeyde idi. Hasta grubu ile taşıyıcı grup yaşam kalitesi açısından karşılaştırıldığında alt ölçek puanları arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır. Tablo 2 de hasta ve taşıyıcı grupların SF-36 alt ölçeklerinden elde edilen univariate istatistikler gösterilmiştir. Yaşam Kalitesi Öngörücüleri Yaşam kalitesi öngörücülerinin belirlenmesinde basamak değerli lineer regresyon analizi yapıldı. SF-36 nın ana faktörleri olan Fiziksel (Physical Component Scale, PCS) ve Zihinsel bileşenlerinin (Mental Component Scale, MCS) iki farklı analizi yapıldı. Her iki analizde de bağımsız değişkenler; basamak deseninde demografik özellikler, hastalıkla ilgili özellikler ve toplumsal özellikler olarak basamaklandırılmıştır. Demografik özellikler basamağında; medeni durum, cinsiyet, yaş, il merkezinde veya kırsalda yaşama, sekiz yıl üstü veya altı eğitim süresi, geçmişte psikiyatrik hastalık olup olmaması değerlendirilmiştir. Hastalıkla ilgili özellikler basamağında; aktif veya taşıyıcı olma, hastalık süresi, hastalığı diğerleri ile paylaşma, devam eden tedavi olup olmaması ve yan etkiler girilmiştir. Toplumsal Sempozyum 48 Tablo 1 Hasta ve taşıyıcı grupların sosyodemografik özellikleri Demografik Özellikler Hasta Taşıyıcı p Yaş ortalaması 41.76± ± Cinsiyet Kadın 16 (%32) 13 (%38.2) Erkek 34 (%68) 21 (%61.8) Medenî Durum Evli 41 (%82) 25 (%73.5) Bekâr 8 (%16) 7 (%20.6) Dul 1 (%2) 2 (%5.9) Yerleşim Birimi İl 19 (%38) 12 (%35.3) İlçe 23 (%46) 18 (%52.9) Köy 8 (%16) 4 (%11.8) Tamamlanmış Eğitim Süresi 8 yıl ve altı 37 (%74) 25 (%73.5) yıl üstü 13 (%26) 9 (%26.5) özellikler basamağında; hastalık sonrası iş kaybı, hasta olduğunu diğerleri ile paylaşma, eşini kaybetme korkusu, iyi bir ebeveyn olamama endişesi değerlendirilmiştir. Yaşam kalitesinin fiziksel bileşenini öngörmede anlamlı bir regresyon formülü oluşturulduğu (Anova F:2,667; df:83, p:0,02), bu denklemde sadece birinci basamağın yani demografik özelliklerin anlamlı düzeyde katkısı olduğu (R2 change:0,325; F Change:6,172; df:6,77; p<001), bu basamaklarda da sadece yaş (Standartize B: -0,304; p0,04:) ve eğitim süresinin (Standartize B:0,244; p:0,17) yaşam kalitesinin fiziksel bileşenini öngördüğü anlaşılmıştır. Yaşam kalitesinin zihinsel bileşenini öngörmede anlamlı bir regresyon formülü oluşturulmadığı gözlenmiştir (Anova F:1,702; df:83, p:0,71). TARTIŞMA Dünyada karaciğer hastalığının önde gelen sebeplerinden biri HBV enfeksiyonudur. Pek çok çalışmada kronik karaciğer hastalığı olan bireylerin sağlıkla ilişkili yaşam kalitelerinde bozukluk olduğu gösterilmiştir (Foster ve ark 1998, Ong ve ark. 2008, Tan ve ark 2008). Bu çalışmada bizler, Kocaeli ve çevresinde yaşayan inaktif Hepatit B taşıyıcılarının ve aktif Hepatit B hastalarının yaşam kalitelerini karşılaştırmayı ve olası öngörücüleri saptamaya çalıştık yaş arasında seçilen olguların sosyodemografik özellikleri açısından gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark yoktu. Hasta grubu ve taşıyıcı grup yaşam kaliteleri açısından karşılaştı-

4 Tablo 2 Hasta ve taşıyıcı gruplarına ait univariate istatistikler Hasta Taşıyıcı Ort±SD Ort±SD F p Fiziksel Fonksiyon 78.1± ± Fiziksel Rol Güçlüğü 54.1± ± Vücut Ağrısı 68.6± ± Genel Sağlık 51.6± ± Canlılık 50,0±20,8 52,2±20,1 0,232 0,631 Sosyal Fonksiyon 66.5± ± Emosyonel Rol Güçlüğü 46.6± ± Mental Sağlık 61.4± ± rıldıklarında istatiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıştır. SF-36 puanları değerlendirildiğinde hasta grubunda sosyal fonksiyon, mental sağlık ve vücut ağrısı puanları iyi düzeyde; fiziksel rol güçlüğü, emosyonel rol güçlüğü, genel sağlık ve canlık puanları kötü düzeyde idi. Taşıyıcı grup SF-36 puanları değerlendirildiğinde mental sağlık, emosyonel rol güçlüğü, sosyal fonksiyon ve vücut ağrısı puanları iyi düzeyde, fiziksel rol güçlüğü, genel sağlık ve canlık puanları kötü düzeyde idi. İran da yürütülen bir çalışmada kronik karaciğer hastalığı anketi kullanılmış ve kronik karaciğer hastaları ile normal kontrollerin yaşam kalitesi puanları arasında farklılık bulunmamıştır (Nokhodian 2009). Yine ülkemizde yapılan bir çalışmada (Taşbakan ve ark. 2010) Hepatit B taşıyıcıları ile aktif hastaların yaşam kaliteleri karşılaştırılmış ve iki grup arasında sadece fiziksel rol alanında anlamlı bir farklılık saptanmıştır. Ong ve arkadaşlarının (2008) yaptıkları çalışmada Hepatit B aktif, taşıyıcı ve kompanse siroz hastalarının yaşam kalitesi puanlarında farklılık saptanmamıştır. Dekompanse sirozu ve hepatosellüler kanseri olan hastaların yaşam kalitesi daha kötü bulunmuştur. Lok ve arkadaşlarının (1984) HBV taşıyıcısı 40 İngiliz hastada kendi anketleri ile psikososyal etkileri ölçtükleri çalışmada 36(%90) hasta fiziksel ve psikolojik sağlıkları, iş, seksüel fonksiyon, sosyal fonksiyon ve aile ilişkilerinde negatif yönde etkilenmelerin olduğunu bildirmiş. Kunkel ve arkadaşları (2000) 50 Koreli göçmenle yaptıkları bir çalışmada Beck Depresyon Envanteri puanları ile transaminaz seviyeleri arasında anlamlı ilişki bulmuşlardır. Bu çalışmada hastaların %30 unda orta ya da ağır depresyon puanları saptanmış ve %46 sının hafiften ciddi depresyona kadar değişen depresif belirtilere sahip olduğunu gözlemlenmiştir. Hastaların %64 ü yorgunluk bildirilmişler. Park ve arkadaşları (2003) kronik viral hepatiti ve sirozu olan hastalarda yaptıkları çalışmada, fiziksel fonksiyon ve vücut ağrısı dışındaki yaşam kalitesi puanlarını hasta grubunda kontrol grubuna göre daha düşük bulmuşlar. Child-Pugh sınıflandırmasına göre ciddi karaciğer hastalığı olanlarda yaşam kalitesi puanları düşük bulunmuş. Bu çalışmada nonsirotik ve Child-A dan oluşan karaciğer hastalığının erken evrelerinde yaşam kalitesinin mental sağlığı yansıtan puanları daha düşük bulunmuş. Simone ve arkadaşlarının (2007) çeşitli etiyolojilere bağlı karaciğer hastalığı olanlarda genel ve özgü yaşam kalitesini değerlendirdikleri bir çalışmada viral hepatiti bulunanlarda genel anlamda daha düşük yaşam kalitesi puanları olmakla birlikte diğer etiyolojilere göre özellikle mental sağlıktaki bozulmanın daha belirgin olduğu bulunmuş. Ülkemizde Özkan ve arkadaşlarının (2006) kronik hepatit B veya hepatit C si olan, nonsirotik kompanse karaciğer hastalarında yaptıkları bir çalışmada yaşam kalitesi ile ilgili tüm alanlarda hasta ve kontrol grubu arasında anlamlı fark olduğu bulunmuş. Fiziksel fonksiyon ve mental sağlık açısından HBV nin yaşam kalitesine anlamlı olarak negatif etkisinin olduğu gösterilmiştir. Foster ve arkadaşlarının (1998) hepatit B ve hepatit C li karaciğer hastalarında yaşam kalitesini karşılaştırdıkları çalışmada kronik HCV enfeksiyonunun yaşam kalitesinde gözle görülür azalmaya yol açtığı bildirilmiştir. HCV enfeksiyonunun hastanın fiziksel fonksiyonlarını, sosyal fonksiyonlarını, akıl sağlığını ve genel sağlık algısını kısıtladığı, fiziksel ve duygusal rollerini sınırladığı ve de enerji puanlarında daha düşük sonuçlara yol açtığı bulunmuş. Bu çalışmada hepatit C li hastalar Hepatit B li hastalara göre sosyal fonksiyon, enerji, yorgunluk ve fiziksel problemlere bağlı rol kısıtlamalarında daha fazla bozulma bildirmişlerdir. Altındağ ve arkadaşlarının (2009) ülkemizde yürüttükleri Sempozyum 49

5 Sempozyum 50 bir çalışmada, Hepatit B aktif hastaları, taşıyıcıları ve sağlıklı kontroller karşılaştırılmış. Hepatit B aktif hastaları ve taşıyıcıları kontrol grubuna göre daha kötü yaşam kalitesi puanları göstermiş, taşıyıcılar ile aktif hastalar arasında sadece rol kısıtlaması alanında anlamlı bir farklılık gözlemiştir. Bizim çalışmamızda da taşıyıcı grup ve aktif grup arasında yaşam kalitesi puanlarında literatüre benzer şekilde anlamlı farklılık bulunmamıştır. Bununla beraber her iki grubun da yaşam kalitesinin bazı alanlarda kötüleştiği saptanmıştır. Hepatit B taşıyıcısı olmak belirgin fiziksel kısıtlamalara neden olmasa da taşıyıcı grubun aktif gruba benzer puanlar almasında taşıyıcısı olunan hastalığın kronik gidişi, bulaştırıcılığı, hastalıkla ilgili yanlış inançlar, kanda virüsün varlığı ve de hasta olma fikri etkili olmuş olabilir. Çalışmada kullanılan ölçeğin hastalığa özgü bir ölçek olmaması da iki grup arasındaki olası farklılıkların tam olarak ayırt edilememesine neden olmuş olabilir. Çalışmada kullanılan ölçeğin hastalığa özgü bir ölçek olmaması da iki grup arasındaki olası farklılıkların tam olarak ayırt edilememesine neden olmuş olabilir. Afendy ve arkadaşlarının (2009) kronik karaciğer hastaları üzerinde yaptıkları çalışmada ileri yaş ve sirozu olan hastaların SF-36 alt ölçeklerinin tamamında istatistiki olarak daha kötü puanlara sahip oldukları bulunmuş. Yine aynı çalışmada kadınların bazı alt ölçeklerde daha kötü yaşam kalitesi puanlarına sahip oldukları saptanmıştır. Bir başka çalışmada Häuser ve arkadaşları (2004) Hepatit C hastalarının yaşam kalitelerinin öngörücülerini araştırmışlardır. Bu çalışmada eşlik eden psikiyatrik eş tanının bulunması, hastalıkla ilgili endişelerin olması yaşam kalitesinin bozulması açısından öngörücü olarak tespit edilmiştir. Hastalığın şiddeti bit öngörücü olarak saptanmamıştır. Bizim çalışmamızda yaşam kalitesinin bozulmasında yaş ve ileri eğitim düzeyi bir öngörücü olarak saptanmıştır. Eğitim seviyesi arttıkça bireyin hastalığı ve olası sonuçlarını daha nesnel değerlendirmesi, yaşam kalitesinde düşemeye neden olabilecek yanlış inanç veya algılara daha az kapılınmasına neden olmuş olabilir. Bu konuda daha sağlıklı ve net verilere ulaşabilmek için daha geniş katılımlı, sağlıklı kontrol gruplarını da içeren ve yaşam kalitesini hastalığa özgü olarak ölçen ölçeklerin de kullanıldığı çalışmalara ihtiyaç vardır. Çalışmanın sınırlı sayıda olgu üzerinde yapılması, genel yaşam kalitesi ölçeklerinden biri olan SF-36 nın kullanılması ve sağlıklı kontrol grubunun olmaması çalışmanın kısıtlıkları arasında sayılabilir. SONUÇ Ülkemizde sık görülen enfeksiyon hastalıklarından olan Hepatit B hastalarında kronikleşme önemli bir sorundur. Kronik hastalıklarda hastalar yaşam süresinden çok yaşam kalitesine önem vermektedirler. Bu nedenle hepatitli hastalarda yaşam kalitesinin değerlendirilmesi önemlidir. Yaşam kalitesinin değerlendirilmesi için genel yaşam kalitesi ölçümlerle birlikte hastalığa özgü ölçümlerin de kullanılması genel fonksiyon durumu yanında hastalığa bağlı yakınmaları da değerlendirebilmeyi sağlayacaktır. Kronik HBV li olgularda sağlıkla ilgili yaşam kalitesinin pek çok kronik hastalıkta görüldüğü gibi olumsuz yönde etkilenebileceği düşünülerek yaşam kalitesini arttırmaya yönelik önlemler alınmalıdır. Başka kronik hastalıklarla karşılaştırmalı çalışmalar yapılması HBV enfeksiyonu olan hastalarda yaşam kalitesinde özgün bir bozulma olup olmadığını anlamak açısından faydalı olabilir. Bu hastalarda yaşam kalitesi değerlendirilirken genel yaşam kalitesi ölçeklerinin yanında hastalığa özgü ölçeklerin kullanılması bu olgularda yaşam kalitesindeki değişiklikleri daha iyi anlamamıza olanak sağlayacaktır. KAYNAKLAR Afendy A, Kallman JB, Stepanova M, Younoszai Z, Aquino RD, Bianchi G, et al (2009) Predictors of healthrelated quality of life in patients with chronic liver disease. Aliment Pharmacol Ther;30: Akdeniz C, Aydemir Ö, Akdeniz F, Gülseren Ş, Kültür S (1999) Sağlık düzeyi ölçeğinin Türkçe'ye uyarlaması ve güvenirliliği. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni; 9(2): Altındag A, Cadirci D, Sirmatel F (2009) Depression and health related quality of life in non-cirrhotic chronic hepatitis B patients and hepatitis B carriers. Neurosciences;14: Balcıoğlu İ, Özdemir S (2005) Kronik Hepatitli Hastalarda Nöro-psikiyatrik Bulgular. Tabak F, Balık İ, Tekeli E (Editörler). Viral Hepatit. Ankara, Viral Hepatitle Savaşım Derneği, Demiral Y, Ergor G, Unal B, Semin S, Akvardar Y, Kivircik B, Alptekin K (2006) Normative data and discriminative properties of short form 36 (SF-36) in Turkish urban population. BMC Public Health;6: 247. Fidaner H, Elbi H, Fidaner C (1999)Yaşam kalitesinin ölçülmesi, WHOQ0L-100 ve WHOQOL-BREF. 3P Dergisi; (Ek-2):3-66 Foster GR, Goldin RD, Thomas HC (1998) Chronic hepatitis C infection causes a significant reduction in quality of life in the absence of cirrhosis. Hepatology;27: Häuser W, Zimmer C, Schiedermaier P, Grandt D (2004)

6 Biopsychosocial Predictors of Health-Related Quality of Life in Patients With Chronic Hepatitis C. Psychosomatic Medicine; 66: Koçyiğit H, Aydemir Ö, Ölmez N, Memiş A (1999) Kısa Form 36 (KF-36) nın Türkçe Versiyonunun Güvenilirliği ve Geçerliliği. İlaç ve Tedavi Dergisi;12: Kunkel EJS. MD, Kim JS. MD, Hann HW. MD, Oyesanmi O, Menefee LA, Field HL et al (2000) Depression in Korean Immigrants With Hepatitis B and Related Liver Disease. Psychosomatics;41: Lok ASF, van Leeuwen DJ, Thomas HC, Sherclok S (1985) Psychosocial impact of chronic infection with hepatitis B virus on British patients. Genitourin Med; 61: Nokhodian Z, Ataei B, Kassaian N, Adibi P, Farajzadegan Z (2009) Assessment of quality of life in hepatitis B patients in Iran. Indian J Gastroenterology;28: Park CK, Park SY, Kim ES, Park JH, Hyun DW, Yun YM et al (2003) Assessment of quality of life and associated factors in patients with chronic viral liver disease. Taehan Kan Hakhoe Chi; 9: Pojoga C, Dumitrascu DL, Pascu O, Grigorescu M, Radu C, Damian D (2004) Impaired health-related quality of life in Romanian patients with chronic viral hepatitis before antiviral therapy. Eur J Gastroenterology Hepatology;16: Ong SC, Mak B, Aung MO, Li SC, Lim SG (2008) Health- Related Quality of Life in Chronic Hepatitis B Patients. Hepatology;47: Ozkan M, Corapcioglu A, Balcioglu I, Ertekin E, Khan S, Ozdemir S et al (2006) Psychiatric morbidity and its effect on the quality of life of patients with chronic hepatitis B and hepatitis C. Int J Psychiatry Med;36: Simone M. van der Plas, Bettina E. Hansen, Josien B. de Boer, Theo Stijnen, Jan Passchie et al (2007) Generic and disease-specific health related quality of life of liver patients with various aetiologies: A survey. Quality of Life Research;16: Tan N C, Cheah S L, Teo E K, Yang L H (2008) Patients with chronic hepatitis B infection: what is their quality of life? Singapore Med J;49(9):682. Taşbakan M, Sertöz, Ö, Pullukçu H, Çalık Ş, Sipahi O, Yamazhan T (2010) Comparison of quality of life in hepatitis B virus carriers versus chronic hepatitis B virus carriers versus the normal population. Turk J Med Sci; 40: Taşyaran MA (2007) Hepatit B Virüs Enfeksiyonunda Klinik. Tabak F, Tekeli E, Balık İ (Editorler). Viral Hepatit. 1.Baskı, İstanbul, Viral Hepatitle Savaşım Derneği, Younossi ZM, Guyatt G, Kiwi M, Boparai N, King D (1999) Development of a Disease Spesific Questionnaire to Measure Health Related Quality of Life in Patients with Chronic Liver Disease. GUT;45: Ware JE, Sherbourne CD (1992) The MOS 36-item short-form health survey (SF-36). I, conceptual framework and item selection. Med Care;30: Ware JR, Kosinski M, Keller SD (1994) SF-36 Health survey manuel and interpretation guide. Boston: The Health Institute, New England Medical Center. Dil ve Beyin Çocuklarda Dil ve Konuşma Bozuklukları Prof. Dr. Barış KORKMAZ 331 Sayfa 50 TL yerine yüzde 50 iskontolu: 25 TL Siparişleriniz İçin: Tel: yuceyayim.com.tr Sempozyum 51