TÜRKÇE KPSS 2019 SÖZEL MANTIK VİDEO DESTEKLİ KONU ANLATIMLI GENEL YETENEK - GENEL KÜLTÜR

Transkript

1 KPSS soruda 86 SORU VİDEO DESTEKLİ GENEL YETENEK - GENEL KÜLTÜR TÜRKÇE SÖZEL MANTIK KONU ANLATIMLI PRATİK BİLGİLER SINAVLARA EN YAKIN ÖZGÜN SORULAR VE AÇIKLAMALARI

2 Komisyon KPSS Türkçe Konu Anlatımlı ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: 2018, Ankara Proje-Yayın Yönetmeni: Mehmet Ali Tutlu Dizgi-Grafik Tasarım: Dilara Çetiner Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Değerli Adaylar; Bu kitap; Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Yetenek Testinde önemli bir ağırlığı bulunan Sözel Akıl Yürütme, Dil Bilgisi ve Yazım Kuralları kapsamındaki 30 sorunun hızlı ve hatasız bir şekilde çözümü hedeflenerek hazırlanmıştır. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olmasını temenni eder, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar dileriz. Pegem Akademi Uygulamanızı mağazalarından Pegem Kampüs yazarak indirebilirsiniz. Uygulama İndirme Üyelik Üyelik ekranını eksiksiz doldurduktan sonra uygulamayı kullanmaya başlayabilirsiniz. Üye girişi yaptıktan sonra açılan pencerede sağ altta bulunan aktivasyon menüsünden kitabınızın aktivasyon işlemini yapabilirsiniz. Aktivasyon Aktif Kitaplar Aktivasyonunu yapmış olduğunuz kitap veya kitaplarınızı Aktif Kitaplar sekmesinden görüntüleyebilir ve videolarınızı izlemeye başlayabilirsiniz. QR kodları uygulamamızda bulunan kamera simgesini kullanarak kolaylıkla okutabilirsiniz. Set kapağında bulunan QR kodu okutarak setin içeriğindeki kitaplara, kitap kapağında bulunan QR kodu okutarak kitap içeriğindeki ünitelere, ünite başlarında bulunan QR kodları okutarak ünite ile ilgili videolara ulaşabilirsiniz. QR Kod Okutma

4

5 İÇİNDEKİLER 1. Bölüm Sözcükte ve Söz Öbeǧinde Anlam Sözcükte Anlam Özellikleri...1 Gerçek Anlam...1 Mecaz (Değişmece) Anlam...1 Terim Anlam...2 Sözcükte Anlam İlişkileri...2 Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler...2 Yakın Anlamlı Sözcükler...3 Karşıt (Zıt) Anlamlı Sözcükler...3 Sesteş (Eş Sesli) Sözcükler...4 Kökteş Sözcükler...4 Somut Ve Soyut Anlamlı Sözcükler...4 Nicel Ve Nitel Anlamlı Sözcükler...5 Özel Ve Genel Anlamlı Sözcükler...5 Yansıma Sözcükler...5 Sözcükte Anlam Olayları...6 Ad Aktarması (Mecazımürsel)...6 Anlam Aktarması (Deyim Aktarması)...7 Dolaylama...8 Güzel Adlandırma...8 Dokundurma (Tariz)...8 Kinaye (Değinmece)...8 Mübalağa (Abartma)...8 Sözde Anlam...8 İkilemeler...8 Deyimler...9 Atasözleri...10 Pekiştirmeler...10 Kalıplaşmamış Sözler...10 Çözümlü Test...11 Cevaplı Test Bölüm Cümlede Anlam Cümlede Var Olan Anlamlar...20 Varsayım...20 Tahmin (Sezgi)...20 Olasılık (İhtimal)...20 Kesinlik...21 Öneri (Tavsiye)...21 Ön Yargı...21 Şaşırma...21 Eşitlik...21 Karşılaştırma...21 Benzetme...21 Nesnel Yargı (Nesnellik)...22 Öznel Yargı (Öznellik)...22 Değerlendirme...22 Eleştiri...22 Üslup (Biçem)...23 İçerik (Konu)...23 Tanımlama...23 Özgünlük...23 Çıkarım...23 Hayıflanma (Yazıklanma)...23 Pişmanlık...23 Küçümseme - Azımsama...24 Düşsel Öge (Düşsellik)...24 Kanıksama - Yadsıma...24 Beklenti...24 Sitem...24 Tasarı...24 Yakınma...24 Aşamalı Durum...24 Saptama...24 v

6 İÇİNDEKİLER Cümlede Anlam Özellikleri...25 Mesaj (İleti)...25 Anlamca Aynı Olan (Anlamdaş) Cümleler...25 Anlamca Yakın Olan Cümleler...25 Anlamca Çelişen Cümleler...25 Cümlede Anlam İlişkileri...26 Neden-Sonuç İlişkisi...26 Amaç-Sonuç İlişkisi...26 Gerekçeli Yargı...26 Koşula Bağlılık (Koşul-Sonuç İlişkisi)...27 Cümlede Anlatım Teknikleri...27 Doğrudan Anlatım (Alıntı Yapma)...27 Dolaylı Anlatım...27 Cümle Tamamlama...27 Cümle Oluşturma...28 Kesin Yargı...28 Anlamlarına Göre Cümleler Bölüm Ses Bilgisi Sesler...67 Ünlü Sesler ve Ünlü Uyumları...67 Ünsüz Sesler...67 Ses Olayları...68 Ünsüz Değişimi (Yumuşama)...68 Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşme)...68 Ses Düşmesi...69 Ses Türemesi...70 Ulama...70 Dudak Ünsüzlerinin Benzeşmesi...71 Ünlü Daralması...71 Kökte Ünlü Değişimi...72 Yardımcı Sesler...72 Çözümlü Test...73 Cevaplı Test...79 Çözümlü Test...31 Cevaplı Test Bölüm Paragrafta Yapı - Anlam - Anlatım Paragrafın Yapısı...41 Paragrafın İçeriği...45 Paragrafta Anlatım...47 Parçaya Dayalı Sorular...52 Anlatım Nitelikleri...53 Çözümlü Test...55 Cevaplı Test Bölüm Yapı Bilgisi Kök ve Gövde...83 Ekler...83 Yapım Ekleri...83 Çekim Ekleri...84 Yapılarına Göre Sözcükler...86 Çözümlü Test...88 Cevaplı Test...94 vi

7 İÇİNDEKİLER 6. Bölüm Sözcük Türleri İsim (Ad)...98 Varlıkların Türüne Göre İsimler...98 Varlıkların Sayılarına Göre İsimler...98 İsmin Hâlleri...98 Fiilimsiler Fiilimsi Grupları Yardımcı Fiiller Ek Fiil (Ek-Eylem) Çözümlü Test Cevaplı Test İsim Tamlamaları...99 Zamir (Adıl) Kişi Zamirleri İşaret Zamirleri Belgisiz Zamirler Soru Zamirleri İlgi Zamiri (Aitlik Eki) Sıfat (Ön Ad) Niteleme Sıfatları Belirtme Sıfatları Adlaşmış Sıfatlar Zarf (Belirteç) Durum Zarfları Yer-Yön Zarfları Zaman Zarfları Ölçü-Miktar Zarfları Soru Zarfları Edat (İlgeç) Bağlaç Ünlem Fiil (Eylem) İş (Kılış) Fiilleri Oluş Fiileri Durum Fiileri Fiillerde Kip Fiillerde Kişi Fiillerde Olumsuzluk Fiillerde Anlam (Zaman) Kayması Fiillerde Çatı Bölüm Cümle Bilgisi Cümle Türleri Yüklemlerine Göre Cümleler Öge Dizilişine Göre Cümleler Yapılarına Göre Cümleler Cümlenin Ögeleri Yüklem Özne Nesne Dolaylı Tümleç Zarf Tümleci Edat Tümleci Söz Öbekleri Tekrar Grupları (İkilemeler) Bağlama Grupları Sıfat Tamlaması Grupları Edat Grupları İsim Tamlaması ve İyelik Grupları Birleşik İsim Grupları Birleşik Fiil Grupları Unvan Grupları Ünlem Grupları Sayı Grupları İsnat Grupları Fiilimsi Grupları Çözümlü Test Cevaplı Test vii

8 İÇİNDEKİLER 8. Bölüm Yazım Kuralları Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler Kısaltmaların Yazımı Sayıların Yazımı Deyimlerin ve İkilemelerin Yazımı Birleşik Kelimelerin Yazımı Yabancı Özel Adların Yazımı Ses Olaylarıyla İlgili Yazım Kuralları Çözümlü Test Cevaplı Test Bölüm Anlatım Bozuklukları Anlama Dayalı Anlatım Bozuklukları Gereksiz Ek ve Sözcük Kullanımı Çelişen Sözcüklerin Bir Arada Kullanımı Yanlış Ek ve Sözcük Kullanımı Sözcüğün Yanlış Yerde Kullanımı Deyim-Atasözü Yanlışları Anlam Belirsizliği Mantık Hataları Dil Bilgisine Dayalı Anlatım Bozuklukları Fiil ve Yüklem Yanlışları Özne - Yüklem Uyuşmazlığı Özne Eksikliği Nesne Eksikliği Dolaylı Tümleç Eksikliği Zarf ve Edat Tümleci Eksikliği Tamlama Yanlışları Çatı Uyuşmazlığı Çözümlü Test Cevaplı Test Bölüm Noktalama İşaretleri Nokta (. ) Virgül (, ) Noktalı Virgül ( ; ) İki Nokta ( : ) Üç Nokta (... ) Soru İşareti (? ) Ünlem İşareti (! ) Kısa Çizgi ( - ) Uzun Çizgi ( ) Tırnak İşareti ( ) Parantez ( ) Kesme İşareti ( ) Çözümlü Test Cevaplı Test Bölüm Sözel Mantık Yöntemler Sözel Mantık Soru Tipleri ve Çözümleri Sıralama Kurguları Eşleştirme Kurguları Çıkarım Kurguları Şifreleme Kurguları Yer-Yön-Konum Kurguları Tablo Yorumlama Kurguları Karma Kurgular Çözümlü Test Çözümlü Test Çözümlü Test Çözümlü Test Çözümlü Test viii

9 Sözcükte ve Söz Öbeğinde Anlam 1. Bölüm SÖZCÜKTE ANLAM ÖZELLİKLERİ A. Gerçek Anlam Sözcüğün temel anlamına, yan anlam ve anlamlarına sözcüğün gerçek anlamı denir. 1. Temel (İlk / Başat) Anlam Sözcüğün tek başına söylendiğinde çağrıştırdığı anlamına sözcüğün temel anlamı denir. Başka bir ifadeyle sözlükte 1 numara ile gösterilen anlamdır. Çorabın öbür eşini yerden almak için sol ayağını uzatıyordu. Bu cümledeki eş sözcüğü birbirinin aynı olan veya birbirine çok benzeyen iki şeyden her biri, benzeri anlamında, Küçük kız çocuğu babasının elini sıkıca tutmuş yürüyordu. Bu cümledeki el sözcüğü kolun bilekten parmak uçlarına kadar olan, tutmaya ve iş yapmaya yarayan bölümü anlamında, Gökyüzüne bakınca beyaz bulutları görmüş ve içini huzur kaplamıştı. Bu cümledeki bulut sözcüğü atmosferdeki su damlacıkları ve buz taneciklerinin görülebilir yoğunluk kazanmasıyla oluşan, biçimleri, yükseklikleri ve yol açtıkları hava olaylarıyla birbirinden ayrılan yığın anlamında, Bu koyunda hiç et yok, pek zayıf. Bu cümledeki et sözcüğü insanlarda, hayvanlarda deri ile kemik arasındaki kas ve yağdan oluşan tabaka anlamında, Şafağa doğru otomobil sesi duyuldu. Bu cümledeki ses sözcüğü kulağın duyabildiği titreşim, seda, ün anlamında Seninle arkadaşlığımız sonsuz olacak. Bu cümledeki sonsuz sözcüğü sonu olmayan, bitmeyen, ebedî anlamında yani temel anlamında kullanılmıştır. 2. Yan Anlam Bir sözcüğün temel anlamına bağlı olarak benzerlik açısından ya da işlevsel açıdan kazandığı yeni anlamlara yan anlam denir. Yan anlam da gerçek anlam kapsamındadır. Kadın diye eşini bellemiş, dürüst, aile babası bir adamdır. Bu cümledeki eş sözcüğü karı kocadan her biri, hayat arkadaşı, refik, refika anlamında, Güvercin uzun zamandır eşini arıyordu. Bu cümledeki eş sözcüğü birlikte yaşayan dişi ve erkek hayvanlardan her biri anlamında, Elimdeki bütün parayı bu eve yatırdım. Bu cümledeki el sözcüğü sahiplik, mülkiye anlamında, İki el silah sesi duyuldu. Bu cümlede el sözcüğü kez, defa anlamında, Şu sonsuz mavilikte var mıydı onun eşi? Bu cümledeki sonsuz sözcüğü ölçülemeyecek kadar çok veya büyük olan anlamında, İçimdeki ülkede bu ordu insanlarına karşı sonsuz bir sevgi ve minnet var. Bu cümledeki sonsuz sözcüğü çok anlamında yani yan anlamda kullanılmıştır. B. Mecaz (Değişmece) Anlam Bir sözcüğün gerçek anlamından (temel ve yan anlam ve anlamlarından) uzaklaşarak yeni anlamlar kazanmasına mecaz anlam denir. Sözcükler cümle içerisinde, deyim ve atasözlerinde mecaz anlam kazanır. Gazi nin şen çehresi üstünden ciddi bir düşüncenin bulutu geçer gibi oldu. Bu cümledeki "bulut" sözcüğü "keder, endişe" anlamında, Ben hayatımı yeniden ve bambaşka çizgiler üzerinde kuracağım. Bu cümledeki çizgi sözcüğü temel anlamında, Bir kıvılcım isyan havası doğuruyor. Bu cümledeki doğur- sözcüğü ortaya çıkmasına yol açmak, sebep olmak anlamında, Bugün yine kaç kapı dolaştın? Bu cümledeki kapı sözcüğü ev gezmesi için gidilen yer anlamında, Bu vicdan azabının demirden pençesi yüreğini sıkmaya başlıyordu. Bu cümledeki pençe sözcüğü etkisinden kurtulmak olanaksız, etkisi çok olan güç anlamında, Gençler dergimize yeni bir soluk getirdiler. Bu cümledeki soluk sözcüğü tarz anlamında, Sokaklarda olay geçerken başka çocuklar da sürüye katılır, mektebe kadar giderler. Bu cümledeki sürü sözcüğü yönlendirilebilen insan topluluğu anlamında, Yani mecaz anlamda kullanılmıştır. 1

10 Sözcükte ve Söz Öbeğinde Anlam Püf Noktası Temel anlamını kaybeden sözcük somut anlam kazanmışsa yan, soyut anlam kazanmışsa mecaz anlamda kullanılmıştır. Dağda üşümemek için ateş yakmış. (Temel anlam) somut Yemeği ateşten indirmiş. (Yan anlam) somut Ateşi kırktan aşağı düşmedi. (Yan anlam) somut İçimin ateşi hiç küllenmedi. (Mecaz anlam) soyut Yaşlılıktan gözlerine perde inmiş. Bu cümledeki perde sözcüğü katarakt anlamında bir tıp terimidir. Isı, atomlar arası çekim gücünü yenerek maddenin hacmini artırır. Bu cümlede ısı sözcüğü fizik terimidir. Manas, Şehname, İlyada, Kalevala birer destan örneğidir. Bu cümlede destan sözcüğü edebiyat terimidir. UYARI Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük gerçek anlamın dışında kullanılmıştır? A) Dışarıda karlar erimeye başlamıştı. B) Bozuk kaldırımlardan sular akıyordu. C) Vücudu ezikler ile doluydu. D) Okuyabilmek için kapıdaki ışık yeterli değildi. E) Uykuda olan ağaçlar baharla uyandı. Terim anlamlı sözcükler ait oldukları alan dışındaki cümlelerde kullanıldığında terim anlamlı olmaz. Hayatına güneş gibi doğmuştur. Konuya bu sözlerle noktayı koydu. Bu cümlelerdeki altı çizili sözcükler günlük hayatla ilgili kavramları karşıladığından terim değildir. A seçeneğindeki dışarı sözcüğü dış çevre, dış yer, hariç, içeri karşıtı, B seçeneğindeki bozuk sözcüğü bozulmuş olan, C seçeneğindeki ezik sözcüğü çarpma, dövülme vb. sebeplerle vücutta oluşan bere, D seçeneğindeki ışık sözcüğü cisimleri görmeyi, renkleri ayırt etmeyi sağlayan fiziksel enerji, erke, ziya, nur, şavk anlamına geldiğinden bu sözcükler gerçek anlamlarıyla kullanılmıştır. Ancak E seçeneğindeki uyku sözcüğü doğada görülen sükûnet durumu anlamına gelerek gerçek anlamın dışında yani mecaz anlamda kullanılmıştır. Cevap E C. Terim Anlam Herhangi bir bilim, sanat, askerlik, spor ya da meslekle ilgili kavramları karşılayan sözcüklerin anlamına terim anlam denir. serum " tıp terimi zamir " dil bilgisi terimi kaside " edebiyat terimi SÖZCÜKTE ANLAM İLİŞKİLERİ A. Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler Yazılışları farklı olduğu hâlde aynı anlamı karşılayan sözcüklere eş anlamlı sözcükler denir. O kadar yoksulmuş ki rüyasında bile eline para fakirmiş değmemiş. İnsanlara saygıyı yitirdin mi yandın. hürmeti Hatıralarımızda kaldı o güzel günler. anılarımızda O gün Türkçe öğretmeninin yazılı yapma olasılığı vardı. ihtimali Bu cümledeki altı çizili sözcüklerin yerlerine altlarındaki sözcükleri getirdiğimizde, cümlenin anlamı değişmez. Yani bu sözcükler, kullanıldıkları cümleye göre eş anlamlıdır. seçim " hukuk terimi 2

11 Sözcükte ve Söz Öbeğinde Anlam Püf Noktası Bir sözcüğün eş anlamlısı kullanıldığı cümleye göre değişiklik gösterir. En sağlam sütunlar üstünde duruyordu. Korkma, oldukça sağlam bir iş. Yukarıdaki cümlelerde sağlam sözcüğünün 1. cümlede eş anlamlısının dayanıklı, 2. cümlede ise güvenilir olduğu görülür. B. Yakın Anlamlı Sözcükler Aynı anlamı karşılamamakla birlikte kullanıldıkları cümle içerisinde birbirlerinin anlamına yakın ifadeleri karşılayan sözcüklere yakın anlamlı sözcükler denir. doğru " dürüst yalan " yanlış uğraşmak " didinmek köşe " bucak İnsanları kırmamak için doğru sözcükleri kullanmaya uygun çalışıyordu. Onu çağırmazsak bize küsebilir. gücenebilir UYARI Eş anlamlı sözcüklerin aynı cümle içerisinde kullanılması gereksiz sözcük kullanımından kaynaklı anlatım bozukluğuna yol açar. Bu konuda onu uyardım, ikaz ettim. Bu cümledeki uyar- ve ikaz et- sözcüklerinden biri gereksiz kullanılmıştır. Çünkü bu sözcükler eş anlamlıdır. Bunun için cümle ya Bu konuda onu uyardım. ya da Bu konuda onu ikaz ettim. şeklinde kullanılmalıdır. C. Karşıt (Zıt) Anlamlı Sözcükler Aynı anlam kapsamında yer almalarına rağmen, anlamca birbirine en uzakta bulunan sözcüklere karşıt anlamlı sözcükler denir. büyük " küçük az " çok aşağı " yukarı iyi " kötü ileri " geri uzak " yakın er " geç en " boy Son zamanlarda (vakitlerde) biraz eğitimsizlik biraz I kişisel menfaat (çıkar) biraz da vurdumduymazlıktan II kaynaklanan (anlaşılan) ve bir fenomen hâline (durumuna) III IV UYARI Bir sözcüğün olumsuzu o sözcüğün karşıt anlamlısı değildir. gülmek " gülmemek " ağlamak olumsuz karşıt gelmiş olumlu düşünce kavramını ele alalım (inceleyelim) V istedim. Bu cümledeki numaralanmış sözcüklerden hangisi, ayraç içindeki sözle anlamca uyuşmamaktadır? A) I B) II C) III D) IV E) V Cümledeki numaralanmış sözcüklere bakıldığında I, II, IV ve V in anlamının ayraç içinde verilen sözün anlamıyla örtüştüğü görülür. Ancak III numaralı kaynaklanan sözcüğünün anlamı anlaşılan sözcüğüyle örtüşmemektedir. akıllı " akılsız " deli olumsuz karşıt Püf Noktası Bir sözcüğün karşıt anlamlısı kullanıldığı cümleye göre değişiklik gösterebilir. Evin kapısı ardına kadar açıktı. cümlesinde açık sözcüğünün karşıtı kapalı dır. Üzerinde açık renkli bir kazak vardı. cümlesinde açık sözcüğünün karşıtı koyu dur. Cevap C 3

12 Sözcükte ve Söz Öbeğinde Anlam ÖNEMLI gece " gündüz yaz " kış siyah " beyaz Yukarıdaki sözcükler çağrışım olarak karşıttır. Çünkü gece karanlığı, gündüz aydınlığı; yaz sıcağı, kış soğuğu; siyah kötülüğü, beyaz iyiliği çağrıştırdığından bu sözcükler çağrışım olarak karşıttır. D. Sesteş (Eş Sesli) Sözcükler Yazılışları aynı olmakla birlikte aralarında hiçbir anlam ilişkisi (temel anlam, yan anlam ve mecaz anlam) bulunmayan sözcüklere sesteş sözcükler denir. Çok fazla balık olduğu için balıkçılar ağı toplamakta zorlanıyordu. Pantolonun ağı yırtılmıştı. Birinci cümledeki ağ sözcüğü iplik, sicim, tel vb. ince şeylerden kafes biçiminde yapılmış örgü ; ikinci cümledeki ağ sözcüğü pantolon veya külotun apış arasına gelen yeri, apışlık anlamındadır. Gözlerinden, kırları artan sakalına bir iki damla yaş düştü. Ara sıra kır kokuları getiren hafif bir rüzgâr esiyordu. Birinci cümledeki kır sözcüğü beyazla az miktarda siyah karışmasından oluşan renk ; ikinci cümledeki kır sözcüğü şehir ve kasabaların dışında kalan, çoğu boş ve geniş yer, dağ bayır anlamındadır. Ayakkabının bağı çözüldü. Her yer gözleri okşayan bağlarla örtülüydü. Birinci cümledeki bağ sözcüğü bir şeyi başka bir şeye veya birçok şeyi topluca birbirine tutturmak için kullanılan ip, sicim, şerit, tel vb. düğümlenebilir nesne, ikinci cümledeki bağ sözcüğü meyve bahçesi anlamındadır. NOT Türkçede oldukça fazla sesteş sözcük vardır. Sesteş sözcüklerin biri isim diğeri fiil ya da her ikisi de isim olabilir. gül " gülboz " bozyaz " yazada " adael " el ocak " ocak çay " çay Püf Noktası Bir sözcüğün temel anlamı, yan anlamı ve mecaz anlamı arasında sesteşlik ilişkisi yoktur. Çünkü bu sözcükler arasında anlam ilişkisi vardır. Ayrıca bir sözcüğün sesteş olabilmesi için o sözcükten dilimizde en az iki tane olması gerekir. Çocuğun gözü bozulmuştur. temel anlam Bir göz evde oturuyordu. yan anlam Suyun gözü kurumaya başlamıştı. yan anlam Notlara şöyle bir göz atmıştı. mecaz anlam Bu cümledeki göz sözcükleri arasında anlam ilişkisi bulunduğundan bu sözcükler sesteş değildir. E. Kökteş Sözcükler Rüzgârın etkisiyle sokaklar tozdu. fiil Gözüne bir toz kaçmıştı. isim Fiil boya- sıva- güreş- eski- savaş- İsim boya sıva güreş eski savaş Hem isim hem de fiil olarak kullanılabilen ve aralarında anlam ilişkisi bulunan sözcüklere kökteş sözcükler denir. Püf Noktası Bu sözcüklerle sesteş sözcükler birbirine karıştırılmamalıdır. Çünkü bu sözcükler arasında anlam ilişkisi vardır. Sesteş sözcükler arasında ise anlam ilişkisi bulunmaz. F. Somut ve Soyut Anlamlı Sözcükler Beş duyumuzdan herhangi biriyle algılayabildiğimiz kavramları, nesneleri karşılayan sözcüklere somut anlamlı sözcükler denir. Bugün hava oldukça sıcaktı. somut Rüzgâr sabaha kadar hiç dinmedi. somut 4

13 Sözcükte ve Söz Öbeğinde Anlam Beş duyumuzdan hiçbiriyle algılayamadığımız kavramları karşılayan sözcüklere soyut anlamlı sözcükler denir. Gece gördüğü rüyadan çok etkilenmişti. soyut Yaşanan bu olaylar onu çok üzmüştü. soyut UYARI Somut anlamlı sözcükler kullanıldığı cümleye göre soyut anlam kazanabilir. Soğuk su içtiği için hastalanmış. somut Soğuk şakalarıyla insanları kızdırıyordu. soyut Somut anlamlı bazı sözcükler aldığı ekten dolayı soyut anlam kazanabilir. İnsanlar, bebeklik döneminde yaşadıklarının bazılarını soyut hatırlamaz. G. Nicel ve Nitel Anlamlı Sözcükler Varlıkların sayılabilen, ölçülebilen kısacası çoğalıp azalabilen özelliklerini ifade eden sözcüklere nicel anlamlı sözcükler denir. H. Özel ve Genel Anlamlı Sözcükler Bir türün tamamını ya da birden fazla üyesini karşılayan sözcüklere genel, bir türün tek üyesini karşılayan sözcüklere özel anlamlı sözcükler denir. özelden genele Varlık Canlı Bitki Çicek Lale genelden özele Sıralamayı yukarıdan aşağıya yapılırsa genelden özele, aşağıdan yukarıya yapılırsa özelden genele bir sıralama yapılmış olur. Mektup en iyi iletişim aracıdır. genel anlamlı Kardeşine mektup göndermiş. özel anlamlı Ağaçların en dayanıklısı çamdır. genel anlamlı özel anlamlı Püf Noktası Sözcükler tek başına düşünüldüğünde her zaman temel anlamlıdır. Kullanıldıkları cümle içerisinde yan, mecaz, soyut, somut, nicel, nitel, genel, özel gibi anlamlar kazanır. Bunun için sözcüklerin anlam özellikleri ve anlam ilişkileri değerlendirilirken mutlaka cümle içerisindeki anlamına dikkat edilmelidir. Kendine dört odalı bir ev almıştı. Sahilde büyük bir taş vardı. Küçük bardakla çay içmeyi seviyordu. Bu cümlelerdeki altı çizili sözcükler miktar bildirdiğinden nicel anlam kazanmıştır. Varlıkların sayılamayan, ölçülemeyen, kısacası rengini, durumunu, biçimini, nasıl olduklarını ifade eden sözcüklere nitel anlamlı sözcükler denir. Hayatında karşılaştığı kötü olaylar onu korkutmuştu. Büyük insan olmak istiyorsan insanlara saygı duymalısın. Neşeli insanlar hayata renk katar. Bu cümlelerdeki altı çizili sözcükler bir özellik, bir nitelik bildirdiğinden nitel anlam kazanmıştır. I. Yansıma Sözcükler Doğadaki seslerin taklit yoluyla dilimize kazandırılmış hâlidir. Doğadaki bu sesler canlı ya da cansız varlıklardan çıkabilir. Yansıma sözcükler kök bakımından isim soyludur. Aldıkları yapım ekleriyle isim ya da fiil olarak türetilebilir. Sabaha kadar kulağı çınlamıştı. Kapının gıcırtısı onu rahatsız etmişti. Koyunlar çayırda meleşiyordu. Öğrenciler fısır fısır konuşuyordu. Bu cümlelerdeki altı çizili sözcükler yansımadan türemiştir. 5

14 Sözcükte ve Söz Öbeğinde Anlam Püf Noktası Yansıma sözcüğün köküne inildiğinde o sesin aynısı ya da o sese benzer bir sesin çıkması gerekir. Eğer ses çıkmıyorsa o sözcük yansıma değildir. Yavru köpek durmadan havlıyordu. Yansıma Atlar, çayırlarda kişniyordu. Yansıma değil UYARI Yansıma sözcüğün mecaz anlama gelecek şekilde kullanılması onun yansıma olmasını engelleyemez. Adam çatır çatır Japonca konuşuyordu. Bu cümledeki altı çizili sözcükler mecaz anlamda kullanıldığı hâlde yansımadır. 3. Sanatçı-Eser İlişkisi Her gece Orhan Veli yi (şiirlerini) okuyordu. Ahmet Ümit i (eserlerini) okumaktan büyük keyif alıyordu. Bu cümlelerdeki altı çizili sözcüklerde sanatçı-eser ilişkisine bağlı ad aktarmaları ayraç içinde gösterilmiştir. 4. Yer-İnsan İlişkisi Yarın akşam için evden (aile) izin almalıyım. İstanbul (halk) yine tepkisini göstermek için sokaklardaydı. Bu şehir (şehirdeki insanlar) geçimini hayvancılıktan sağlıyordu. Bu cümlelerdeki altı çizili sözcüklerde yer-insan ilişkisine bağlı ad aktarmaları ayraç içinde gösterilmiştir. SÖZCÜKTE ANLAM OLAYLARI A. Ad Aktarması (Mecazımürsel) Bir sözün benzetme amacı güdülmeksizin aralarındaki ilişkiden dolayı başka bir sözcüğün yerine kullanılmasıdır. Bu sözcükler arasında farklı anlam ilişkileri görülebilir. 1. Parça-Bütün / Bütün-Parça İlişkisi Dikkatli iki kulak (insan) beni dinliyordu. 5. Kullanılan Alet-İnsan İlişkisi Son sayımızda genç kalemlere (yazarlara) yer verdik. Ünlü eldiven (boksör), rakibini yenerek yine şampiyon oldu. Raketlerimiz (tenisçilerimiz) bugün ilk maçlarını yapacak. Bu cümlelerdeki altı çizili sözcüklerde kullanılan alet-insan ilişkisine bağlı ad aktarmaları ayraç içinde gösterilmiştir. Camı (pencereyi) açmayı unutmayın. Yolculuğun sonunda otobüs Giresun a (otogara) varmıştı. Karşıki apartmanda (dairede) oturuyorum. Bu cümlelerdeki altı çizili sözcüklerde parça-bütün/bütün-parça ilişkisine bağlı ad aktarmaları ayraç içinde gösterilmiştir. 2. İç-Dış / Dış-İç İlişkisi Ayaklarını (ayakkabı) dışarıda çıkarmıştı. Ocağın üstündeki tencere (yemek) kaynıyordu. 6. Soyut-Somut İlişkisi Evde iki can (eş ve çocuk) onun eline bakıyordu. Bu cümledeki altı çizili sözcükte soyut-somut ilişkisine bağlı ad aktarması ayraç içinde gösterilmiştir. UYARI Ad aktarması yapıldığında anlatım bozukluğuna neden olmaz. Ad aktarması, genellikle kelime tasarrufu için yapılır. Yemek yaptığı sırada tüp (gaz) bitmişti. Bu cümlelerdeki altı çizili sözcüklerde iç-dış/dış-iç ilişkisine bağlı ad aktarmaları ayraç içinde gösterilmiştir. 6

15 Sözcükte ve Söz Öbeğinde Anlam B. Anlam Aktarması (Deyim Aktarması) Benzetme amacı güdülerek bir sözcüğün yerine başka bir sözcüğün kullanılmasıdır. Bu anlam olayında varlıklar arasında benzerlikler ve ortak nitelikler ön plandadır. Anlam aktarması dört şekilde oluşabilir. 1. İnsandan Doğaya Aktarma (Kişileştirme) İnsana ait özelliklerin doğadaki insan dışında canlı ya da cansız varlıklara aktarılmasına insandan doğaya aktarma yani kişileştirme denir. Üzgün yollar yine karanlığa gömülmüştü. Bu cümledeki altı çizili sözcük insana ait bir özellikken doğaya özgü bir varlık olan yola aktarılmıştır. Çiçekler toprağını çok sevmişti. Bu cümledeki altı çizili sözcük insana ait bir özellikken doğaya özgü bir varlık olan çiçeğe aktarılmıştır. Kuşlar ağaçlarda şakalaşıyordu kendi aralarında. Bu cümledeki altı çizili sözcük insana ait bir özellikken doğaya özgü bir varlık olan kuşa aktarılmıştır. Zaman yine insanlara oyun oynuyordu kendince. Bu cümledeki altı çizili söz insana ait bir özellikken doğaya özgü bir kavram olan zamana aktarılmıştır. 2. Doğadan İnsana Aktarma Doğaya ait özelliklerin insana aktarılmasına doğadan insana aktarma denir. Soğuk bir insan olduğu için insanlarla ilişkisi kötüydü. Bu cümledeki altı çizili sözcük doğaya özgü bir özellikken insana aktarılmıştır. Adam dün yine evde kükrüyordu. Bu cümledeki altı çizili sözcük doğaya özgü bir özellikken insana aktarılmıştır. Bu sözleri duyunca sinirden köpürmüştü. Bu cümledeki altı çizili sözcük doğaya özgü bir özellikken insana aktarılmıştır. Yumuşak yüzlü olmasından dolayı sürekli kandırılıyordu. Bu cümledeki altı çizili sözcük doğaya özgü bir özellikken insana aktarılmıştır. 3. Doğadan Doğaya Aktarma Doğaya özgü özelliklerin, doğadaki varlıklara aktarılmasına doğadan doğaya aktarma denir. Hafif bir rüzgâr okşuyordu saçlarını. Bu cümledeki altı çizili sözcük doğaya özgü bir özellikken yine doğaya özgü bir kavram olan rüzgâra aktarılmıştır. Deniz iki gündür kudurmuş bir durumdaydı. Bu cümledeki altı çizili sözcük doğaya özgü bir özellikken yine doğaya özgü bir kavram olan denize aktarılmıştır. Kuşlar bile kükrüyordu bu acı olay karşısında. Bu cümledeki altı çizili sözcük doğaya özgü bir özellikken yine doğaya özgü bir kavram olan kuşa aktarılmıştır. Ağaçların kanatları altında büyük bir huzur bulmuştu yaşlı adam. Bu cümledeki altı çizili sözcük doğaya özgü bir özellikken yine doğaya özgü bir kavram olan ağaca aktarılmıştır. 4. Duyular Arası Aktarma (Duyudan Duyuya Aktarma) Herhangi bir duyuya ait bir özelliğin başka bir duyuya aktarılmasına duyular arası aktarma yani duyudan duyuya aktarma denir. Tatlı sesiyle insanları büyülemişti genç sanatçı. Bu cümledeki tat tatma duyusuna, ses işitme duyusuna özgü olduğundan tatma, duymaya aktarılmıştır. Akşam patron sert bir konuşma yapmıştı. Bu cümledeki sert dokunmaya, konuşma işitme duyusuna özgü olduğundan dokunma, duymaya aktarılmıştır. Yumuşak bakışlarıyla insanların güvenini kazanmıştı. Bu cümledeki yumuşak dokunmaya, bakış görme duyusuna özgü olduğundan dokunma, görmeye aktarılmıştır. Ekşi yüzüyle ortamın havasını bozmuştu. Bu cümledeki ekşi tatmaya, yüz görme duyusuna özgü olduğundan tatma, görmeye aktarılmıştır. 7

16 Sözcükte ve Söz Öbeğinde Anlam C. Dolaylama Bir sözcükle anlatılabilecek bir kavram ya da varlığın anlamını güzelleştirmek ve pekiştirmek amacıyla birden fazla sözcükle sanatlı bir üslupla anlatılmasına dolaylama denir. İstanbul " yedi tepeli şehir silah " delikli demir sinema " beyaz perde eş " hayat arkadaşı Atatürk " Ulu Önder Kıbrıs " yavru vatan turizm " bacasız sanayi aslan " ormanlar kralı D. Güzel Adlandırma Söylendiğinde insan üzerinde korku, üzüntü, tiksinti gibi kötü duygular uyandıracak varlıkların, kavramların, durumların anlamlarını güzelleştirmek için birden fazla sözcükle ifade edilmesine güzel adlandırma denir. şişman " balık etli baykuş " hayırlı kuş verem " ince hastalık ölüm " Hakk ın rahmetine kavuşmak cin " üç harfliler tuvalet " ayak yolu UYARI Güzel adlandırma ve dolaylama en az iki sözcükle yapılmalı ve herkeste aynı kavramı çağrıştırmalıdır. E. Dokundurma (Tariz) İğnelemek, alay etmek, sitem ve şikâyette bulunmak için bir sözcüğün, karşıtını düşündürecek şekilde kullanılmasına dokundarma yani tariz denir. O kadar itibarlı ki kimse ona borç vermez. Bu cümledeki altı çizili sözcük, tam karşıtını düşündürecek biçimde güvenilmez anlamında kullanılmıştır. Bu kolay sorular hepimizi terletti. Bu cümledeki altı çizili sözcük, tam karşıtını düşündürecek biçimde zor anlamında kullanılmıştır. Yazın o kadar güzel ki iki kişi zor okuduk. Bu cümledeki altı çizili sözcük, tam karşıtını düşündürecek biçimde çirkin anlamında kullanılmıştır. F. Kinaye (Değinmece) Bir sözün hem gerçek hem de mecaz anlama gelecek şekilde kullanılmasına kinaye yani değinmece denir. Kinayede vurgulanmak istenen sözün mecaz anlamıdır. Atasözlerinde ve deyimlerde sıkça görülür. Yeni gelen personel bu yükü taşıyabilecek gibi görünmüyordu. Bu cümledeki yük sözcüğü hem gerçek anlamı olan araba, hayvan vb.nin taşıdığı şeylerin hepsi hem de mecaz anlam olan birinin üzerine almak zorunda kaldığı ağır görev anlamını karşılayacak biçimde kullanılmıştır. Dağ başından duman eksik olmaz. Bu cümle hem gerçek anlamı olan dağın zirvesindeki bulutlar hem de mecaz anlam olan Büyük adamların, büyük iş yapanların her zaman üzüntüleri, sıkıntıları vardır. anlamını karşılayacak biçimde kullanılmıştır. G. Mübalağa (Abartma) Bir durumu olduğundan daha büyük ya da daha küçük gösterme sanatıdır. Bir ah çeksem dağı taşı eritir Gözüm yaşı değirmeni yürütür Yüce dağ başında bir ulu kartal Açmış kanadını dünyayı örter Avuç içi kadar yere yirmi beş kişi oturduk. A. İkilemeler SÖZDE ANLAM Anlamı güçlendirmek için aynı kelimenin tekrarlanması, anlamları birbirine yakın, karşıt olan veya sesleri birbirini andıran kelimelerin yan yana kullanılmasına ikileme denir. İkilemeler farklı yollarla kurulabilir: 1. Aynı Sözcüğün Tekrarıyla Adam hızlı hızlı konuşuyordu. Buraya sık sık uğrardı. Yaşananları tek tek anlattı. Çocuklar güzel güzel oynuyordu. 2. Eş Anlamlı Sözcüklerle Bu konuda hâlâ ses seda çıkmadı. Fakir fukara insanlara her zaman yardım ederdi. 8

17 Sözcükte ve Söz Öbeğinde Anlam 3. Yakın Anlamlı Sözcüklerle Köşe bucak her yeri temizlemişti. Ezik büzük domatesleri bir kenara ayırdı. Yalan yanlış sözlere inanmayın. Doğru dürüst işlerle uğraşmalısın. 4. Karşıt (Zıt) Anlamlı Sözcüklerle İrili ufaklı taşlar toplanmıştı. Arabamız bata çıka ilerliyordu. İyi kötü günler geçirmişti burada. Bu olayı enine boyuna tartışmalıyız. 5. Biri Anlamlı Biri Anlamsız Sözcüklerle Saçma sapan konuşuyordu. Yırtık pırtık bir elbise vardı üzerinde. Çer çöp ne varsa atmıştı. Para mara bekleme benden. 6. İkisi de Anlamsız Sözcüklerle Çocuk abur cubur yediği içi hastalandı. Abuk subuk konuşmasına dayanamamıştı. Ivır zıvırları kilere kaldırmıştı. 7. Yansıma Sözcüklerle Şırıl şırıl akan derenin yanında huzur bulmuştu. B. Deyimler Genellikle gerçek anlamından az çok ayrı, kendine özgü bir anlam taşıyan kalıplaşmış söz öbeklerine deyim denir. Deyimlerin Genel Özellikleri 1. Deyimler genellikle mecaz anlamlıdır ve mastar eki -mak, -mek ile çekimlenir. N N N N rol yapmak etekleri tutuşmak yüreği ağzına gelmek küplere binmek 2. Az da olsa gerçek anlamlı deyimler de vardır ve deyimler cümle niteliği taşıyabilir. N N N Sağlık olsun. İsmi var, cismi yok. Çoğu gitti, azı kaldı. 3. Deyimi oluşturan sözcüklerin arasına başka sözcükler girdiğinde deyimin etkisi azalır. N N Gözleri elbisenin güzelliğinden kamaşmıştı. Bu cümledeki gözleri kamaşmak deyiminin arasına sözcükler girdiğinden deyimin etkisi azalmıştır. 4. Deyimler yol göstermez, öğüt vermez sadece soyut kavramları somut hâle getirmek için kullanılır. Bu yönüyle de atasözlerinden ayrılır. Araçlar vızır vızır geçiyordu yoldan. Yağmur suları şıp şıp akıyordu tavandan. N N Ne kız verir ne dünürü küstürür. Ele verir öğüdü kendi keser söğüdü 8. Biri Olumlu Diğeri Olumsuz Çekimlenmiş Fiillerle Buraya gelir gelmez onu aramalısın. Yatağından kalkar kalkmaz karşısında onu görmüştü. Kafasını yastığa koyar koymaz uyumuştu. 9. Hâl (Durum) Ekleriyle Peş peşe dizilmiş, yürüyorlardı. Toplantıda yan yana gelmemeye dikkat etmişlerdi. Şiir gönülden gönüle dokunan bir türdür. 10. Mi, de, ve Sözcükleriyle N UYARI Çoğu gitti, azı kaldı. Deyimler kalıplaşmış söz öbeği olduğu için hiçbir sözcüğü değiştirilemez, sözcüklerinin yerleri değişirilemez ve anlamına uygun olmayan cümlelerde kullanılamaz. Bunlara dikkat edilmemesi anlatım bozukluğuna yol açar. N Her sözün altından kalkıyordu. bu cümlede her lafın altından kalkmak deyimindeki laf sözcüğünün yerine söz sözcüğü getirilerek deyimin yapısal özelliği bozulmuştur. Zor mu zor sorularla karşılaşınca heyecanlanmıştı. Yemek de yemek olmuş, ellerine sağlık. Bu olayları ancak ve ancak ona anlatırım. N Heyecanlandığı için bir araya getirememişti iki lafı. bu cümlede iki lafı bir araya getirememek deyimindeki sözcüklerin yerleri değiştirilerek deyimin yapısal özelliği bozulmuştur. 9

18 Sözcükte ve Söz Öbeğinde Anlam N Çok sinirlendiği için can başına sıçramış. bu cümle can başına sıçramak deyimi cümlenin anlamıyla uyuşmamaktadır. Çünkü bu deyimin anlamı çok korkmak tır. Bunun için bu cümlelerde anlatım bozukluğu vardır. C. Atasözleri Uzun deneyime ve gözlemlere dayanılarak söylenmiş ve halka mal olmuş, ögüt verici nitelikteki sözlere atasözü denir. Atasözlerinin Genel Özellikleri 1. Kısa ve özlüdür, tecrübeye dayanır, söyleyeni belli değil yani anonimdir. N N Yazın başı pişenin, kışın aşı pişer. Yorganını ayağına göre uzat. Ç. Pekiştirmeler Anlatımı güçlendirmek amacıyla kullanılan ek, sözcük ya da öbeklerdir. Çeşitli şekillerde yapılabilir: sıcak 3 sımsıcak mavi 3 masmavi (sözcüğün ilk hecesinin bir sesle yinelenmesiyle) sıcak 3 sıcacık büyük 3 büyükçe ( -ca, -cık ekleriyle) sıcak 3 pek sıcak iyi 3 oldukça iyi (sözcüğün önüne pekiştirme anlamlı sözcük getirilerek) sıcak 3 cehennem gibi sıcak güzel 3 melek gibi güzel (benzetme yapılarak) N N Taşıma su ile değirmen dönmez. Güneş balçıkla sıvanmaz. KALIPLAŞMAMIŞ SÖZLER 2. Çoğunlukla mecaz anlamlıdır. N N N N Kazanmayanın kazanı kaynamaz. Açık yaraya tuz ekilmez. Her ağaçtan kaşık olmaz. Mum dibine ışık vermez. 3. Gerçek anlamlı atasözleri de vardır. N N N N Son pişmanlık fayda vermez. Vakit nakittir. Bugünün işini yarına bırakma. Hatasız kul olmaz. Püf Noktası Atasözleriyle deyimler birbirine karıştırılabilir. Bunları karıştırmamak için cümlenin başına unutma getirdiğinde cümle öğüt veriyorsa atasözü, öğüt vermiyorsa deyimdir. Cümle içerisinde yan yana gelerek kalıplaşma özelliği göstermeden, anlam özelliği kazanan söz öbekleridir. Sınavda Sözcükte ve Söz Öbeğinde Anlam konusuna dair sorular ağırlıklı olarak bu konudan karşımıza çıkmaktadır. Güzel kokunun sanat hâline geldiği Osmanlı asırlarında koku kullanımının günlük hayattan devlet politikasına kadar hayatın her alanında sarsılmaz bir hâkimiyeti olmuştur. Bu cümledeki altı çizili sözle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? A) Değiştirilemez niteliğini barındırmak B) Özgüveni artırıcı özelliğe sahip olmak C) Yenilmez bir gücü karşılamak D) Zamanın etkilerine direnmek E) Güçlü bir egemenlik kurmak UNUTMA UNUTMA N Dil yüreğin kepçesidir. N Çürük taha çivi tutmaz. N Ez ez de suyunu iç. N Sağlık olsun. Atasözü Deyim Cümledeki altı çizili sözde yer alan sarsılmaz sözcüğü güçlü bir duruma gelmek, hâkimiyet sözcüğü egemenlik anlamındadır. Buna göre altı çizili sözü şu şekilde yorumlayabiliriz: Güçlü bir egemenlik kurmak. bunun için altı çizili sözle anlatılmak istenen E seçeneğindeki ifadedir. Cevap E 10

19 KPSS soruda 86 SORU VİDEO DESTEKLİ GENEL YETENEK - GENEL KÜLTÜR MATEMATİK KONU ANLATIMLI PRATİK BİLGİLER SINAVLARA EN YAKIN ÖZGÜN SORULAR VE AÇIKLAMALARI

20 Komisyon KPSS Matematik Konu Anlatımlı ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: 2018, Ankara Proje-Yayın Yönetmeni: Mehmet Ali Tutlu Dizgi-Grafik Tasarım: Dilara Çetiner Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

21 ÖN SÖZ Değerli Adaylar; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Yetenek Testinde önemli bir yer tutan Matematik kapsamındaki 26 veya 27 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Pegem Akademi Uygulamanızı mağazalarından Pegem Kampüs yazarak indirebilirsiniz. Uygulama İndirme Üyelik Üyelik ekranını eksiksiz doldurduktan sonra uygulamayı kullanmaya başlayabilirsiniz. Üye girişi yaptıktan sonra açılan pencerede sağ altta bulunan aktivasyon menüsünden kitabınızın aktivasyon işlemini yapabilirsiniz. Aktivasyon Aktif Kitaplar Aktivasyonunu yapmış olduğunuz kitap veya kitaplarınızı Aktif Kitaplar sekmesinden görüntüleyebilir ve videolarınızı izlemeye başlayabilirsiniz. QR kodları uygulamamızda bulunan kamera simgesini kullanarak kolaylıkla okutabilirsiniz. Set kapağında bulunan QR kodu okutarak setin içeriğindeki kitaplara, kitap kapağında bulunan QR kodu okutarak kitap içeriğindeki ünitelere, ünite başlarında bulunan QR kodları okutarak ünite ile ilgili videolara ulaşabilirsiniz. QR Kod Okutma

22

23 İÇİNDEKİLER 1. Bölüm Temel Kavramlar Temel Kavramlar 1 Çözümlü Test Cevaplı Test Karma Test Bölme Bölünebilme 36 En Büyük Ortak Bölen (EBOB) 41 En Küçük Ortak Kat (EKOK) 41 Çözümlü Test...45 Cevaplı Test Karma Test...55 Rasyonel Sayılar Bölüm Üslü - Köklü Sayılar - Çarpanlara Ayırma Üslü Sayılar 112 Çözümlü Test Cevaplı Test Karma Test Köklü Sayılar 128 Çözümlü Test Cevaplı Test Çarpanlara Ayırma 142 Çözümlü Test Cevaplı Test Ondalık Sayılar 60 Çözümlü Test...62 Cevaplı Test Bölüm Oran Orantı ve Problemler Oran - Orantı Bölüm Denklemler - Eşitsizlikler - Mutlak Deger Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemler 70 Çözümlü Test...78 Cevaplı Test...82 Basit Eşitsizlikler 84 Çözümlü Test...90 Cevaplı Test...94 Mutlak Değer 96 Çözümlü Test Cevaplı Test Karma Test Çözümlü Test Cevaplı Test Sayı ve Kesir Problemleri 174 Çözümlü Test Cevaplı Test Yaş Problemleri 186 Çözümlü Test Cevaplı Test Yüzde Problemleri 195 Kâr - Zarar Problemleri 195 Faiz Problemleri 198 Çözümlü Test Cevaplı Test Karışım Problemleri 207 Çözümlü Test Cevaplı Test v

24 İÇİNDEKİLER İşçi Problemleri 216 Havuz Problemleri 219 Çözümlü Test Cevaplı Test Hareket Problemleri 228 Nehir Problemleri 234 Tren Problemleri Bölüm Permütasyon - Kombinasyon - Olasılık Permütasyon 292 Kombinasyon 295 Olasılık 297 Çözümlü Test Cevaplı Test Çözümlü Test Cevaplı Test Bölüm Kümeler - İşlem - Modüler Aritmetik - Fonksiyon Kümeler 241 Çözümlü Test Cevaplı Test İşlem 255 Modüler Aritmetik 259 Çözümlü Test Cevaplı Test Kartezyen Çarpım Bölüm Tablo-Grafik Okuma Sayısal Mantık Sayısal Mantık Problemleri 313 Tablo-Grafik Okuma 342 Daire Grafiği 343 Sütun Grafiği 344 Çözümlü Test Cevaplı Test Karma Test Bağıntı 272 Fonksiyon 272 Çözümlü Test Cevaplı Test vi

25 Temel Kavramlar 1. Bölüm Rakam: TEMEL KAVRAMLAR Sayıları ifade etmeye yarayan sembollere rakam denir. 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 onluk sistemde kullanılan rakamlardır. Sayı: Bir çokluk belirtmek için rakamların belirli bir kurala göre, bir araya getirilmesiyle oluşan ifadeye sayı denir ,, 7, birer sayıdır. (ab) iki basamaklı bir sayıdır. a 0 dır. ab = 10a + b Birler basamağı Onlar basamağı Sayı Kümeleri 1. Sayma Sayıları Kümesi ^N + h + N = { 123,,,...} 2. Doğal Sayılar Kümesi ^Nh N = { 0, 123,,,...} 3. Tam sayılar Kümesi ^Zh abc = 100a + 10b + c Birler basamağı Onlar basamağı Yüzler basamağı Bir başlangıç noktasına göre, ileride ve geride, yukarıda veya aşağıda kalan değerler pozitif (+) ve negatif ( ) sayılar ile ifade edilir. + - Z = { 123,,,...} Z = {..., -3,-2,-1} Z = Z -,{ 0}, Z + 0 pozitif ya da negatif değildir. 4. Rasyonel Sayılar a a ve b birer tam sayı, b 0 olmak üzere şeklinde b yazılabilen sayılara rasyonel sayı denir. Q a = & ab,! Zveb! 0 0 b ,,, 7, 9... birer rasyonel sayıdır İrrasyonel Sayılar a a ile b birer tam sayı ve b 0 iken şeklinde yazılamayan sayılara irrasyonel sayılar denir. b 1 3, e, r, irrasyonel sayılardır Reel (Gerçel) Sayılar Rasyonel ve irrasyonel sayılar kümelerinin tüm elemanlarını içeren sayı kümesidir , 3,,,, - 5 reel sayılardır Tek ve Çift Sayılar 2 ile bölünebilen sayılara çift, bölünemeyen sayılara tek sayılar denir. n bir tam sayı olmak üzere 2n çift sayıların genel terimini, (2n 1) tek sayıların genel terimini belirtir. T tek sayıları, Ç çift sayıları göstermek üzere, tek ve çift sayılarının işlemleri T " T = Ç T T = T T " Ç = T T Ç = Ç Ç " Ç = Ç Ç Ç = Ç şeklinde gösterilebilir. Ancak tek ve çift sayıların birbirine bölümleri ile ilgili kesinlik durumu olmayabilir. Örneğin T T işleminin sonucu her zaman bir tam sayı olmadığından bir yorum yapılamaz. Ancak; bu bölme işlemlerinin sonuçlarının tam sayı olduğunu kabul ederek şu yorumlar yapılabilir: T = Tektir. T Ç = Ç ifttir. T = 5 = 3, = 6 = 4, Ç kesinlik yoktur. Çünkü Ç = 12 = " tanımsız 0 0 " belirsiz 0 çift tek Bir sayının tam sayı kuvveti ile ilgili de kesin bir yorum yapılamaz. Ancak şu şekilde yorumlar yapılabilir: T T = 3 3 = 27 tek, =! Z 27 T Ç = 5 2 = 25 tek, =! Z 25 Ç T = 2 3 = 8 çift, =! Z 8 Ç Ç = 2 4 = 16 çift Ç Ç = 2 0 = 1 tek Ç Ç = 0 0 = belirsiz Dolayısıyla iki çift sayının birbirine bölümünün ve bir çift sayının çift kuvvetinin sonuçları ile ilgili kesinlik yoktur. 1

26 Temel Kavramlar Pozitif ve Negatif Sayılar Sıfırdan büyük sayılara pozitif, sıfırdan küçük sayılara negatif sayılar denir. Pozitif ve negatif sayıların işlemleri; (+) + (+) = + (+) (+) = + + ( ) = ( ) + ( ) = ( ) ( ) = + Pozitif bir reel sayının bütün kuvvetleri pozitif, negatif bir reel sayının çift kuvvetleri pozitif, tek kuvvetleri negatiftir. ( 2) 2 = ( 2) ( 2) = 4 ( 2) 3 = ( 2) ( 2) ( 2) = = 2 2 = 4 x ve y doğal sayılardır. x + y = 20 olduğuna göre, (x y) çarpımının en büyük ve en küçük değerini bulunuz. Toplamları verilen iki doğal sayının çarpımının en büyük değeri alması için sayıların birbirine yakın, en küçük değeri alması için sayıların birbirine uzak olması gerekir. x + y = = = 0 en küçük = = = = 100 en büyük x, y ve z birer tam sayıdır. x y = 24 ve y z = 18 olduğuna göre, (x + y + z) toplamının en büyük ve en küçük tam sayı değeri kaçtır? x y = 24 y z = 18 ortak çarpan olan y sayısına değer vererek çözüme başlanır. y = 1 x y = 24 x = 24 y z = 18 z = 18 Böylece x + y + z = 43 bulunur. y = 1 x y = 24 için x = 24 y z = 18 için z = 18 Böylece x + y + z = 43 bulunur. x bir reel sayıdır. 5x + 13 sayısı en büyük negatif tam sayı olduğuna göre, x kaçtır? En büyük negatif tam sayı 1 dir. 5x + 13 = 1 5x = x =- 5 x ve y birer tam sayıdır. x y = 20 olduğuna göre, (x + y) toplamının en büyük ve en küçük değerini bulunuz. a, b ve c birer rakamdır. a = 3b ve b > c olduğuna göre, üç basamaklı en büyük abc sayısı kaçtır? Çarpımları verilen iki tam sayının toplamının en büyük ve en küçük değeri için sayıların birbirine uzak olması gerekir. x y = = = 21 en büyük 10 2 = = ( 1) = = 21 en küçük a = 3b b > c b = 1 a = 3 1 > c b = 2 a = 6 2 > c b = 3 a = 9 3 > c en büyük abc sayısı istendiği için a = 9 b = 3 c = 2 olmalıdır. Böylece abc = 932 bulunur. 2

27 Temel Kavramlar x, y ve z birer rakamdır. x y = 4 ve z = y 2 olduğuna göre, üç basamaklı en küçük zxy sayısı kaçtır? a + 5 2a + 4 ve 2a + 4 a + 5 ifadeleri birer tam sayı olduğuna göre, a nın alabileceği tam sayı değerlerinin toplamı kaçtır? x y = 4 ve y z = 2 ortak değişken olan y ye değer vererek çözüme başlanır. y z = 2 x y = 4 z = 0 için 2 0 = = 4 z = 1 için 3 1 = = 4 z = 2 için 4 2 = = 4 z = 3 için 5 3 = = 4 z = 4 için x = 10 olur ki bu durumda x rakam olmaz. O hâlde yazılabilecek zxy sayıları 062, 173, 284, 395 ve Bu sayıların en küçüğü 173 tür. a + 5 2a + 4 ve birer tam sayı olduğuna göre, 2a + 4 a + 5 a + 5 a + 5 = 1 veya =- 1 olmalıdır. O hâlde 2a + 4 2a + 4 a + 5 = 1 & a + 5 = 2a + 4 2a + 4 a = 1 a + 5 =- 1 & a+ 5 =- ( 2a+ 4) 2a + 4 a+ 5 =-2a-4 3a =-9 a =-3 O hâlde, a nın alabileceği tam sayı değerlerinin toplamı: 1 3 = 2 dir. a, b ve c sıfırdan farklı tam sayılar olmak üzere a b = 6c eşitliğine göre, a b c nin alabileceği değerleri bulunuz. a b = 6c olduğundan a b c = 6c c = 5c dir. a, b, c sıfırdan farklı tam sayılar olduğundan a b c işleminin sonucu, 5 in katı olan tüm pozitif ve negatif tam sayılara eşittir. Ancak 0 olamaz. a, b ve c birbirinden farklı rakamlar olmak üzere, 2a + 4b 3c işleminin sonucunun en büyük ve en küçük değerini bulunuz. x y ve y + 4 sayıları aynı tam sayıya eşit olduğuna göre, x y çarpımının sonucu hangi değerleri alabilir? x y = y + 4 x = 2y + 4 olduğundan x daima çift tam sayıdır. Dolayısıyla x y daima çift tam sayı değerlerini alabilir. 2a + 4b 3c işleminin en büyük değeri için a ve b en büyük, c en küçük olmalıdır. b = 9 a = 8 c = 0 için = = 52 2a + 4b 3c işleminin en küçük değeri için a ve b en küçük, c en büyük olmalıdır. a = 1 b = 0 ve c = 9 için = 2 27 = 25 elde edilir. 3

28 Temel Kavramlar a, b ve c birbirinden farklı pozitif tam sayılardır. a 2 = b 2 b + 2 = c 3 olduğuna göre, a + b + c toplamının en küçük değeri kaçtır? a 2 = b 2 b + 2 = c 3 c sayısının 3. kuvveti alındığı için en küçük değer c ye verilerek başlanır. c = 0 ve c = 1 olursa b negatif olacağından c = 2 için b + 2 = 2 3 b + 2 = 8 b = 6 a 2 = 6 2 a 2 = 36 a = 38 Böylece a + b + c = = 46 elde edilir. a, b ve c birbirinden farklı pozitif tam sayılardır. 5a + 3b + c = 120 olduğuna göre, a nın alabileceği en büyük değer kaçtır? 5a+ 3b+ c = (b ile c nin değeri 0 olamaz.) Böylece a sayısı en çok 23 bulunur. a, b ve c birer sayma sayısı ve a < b < c olmak üzere 3a + 5b + c = 61 olduğuna göre, c nin en küçük değeri kaçtır? a, b ve c birbirinden farklı rakamlardır. 7 a = olduğuna göre, kaç farklı (a,b,c) üçlüsü b - c vardır? a < b < c ve c nin en küçük değeri sorulduğundan sayıların yakın olması gerekir. 3a+ 5b+ c = olamaz. 7 < 8 < 0 değildir olur. 6 < 7 < 8 Buradan c = 8 bulunur. 7 a = olduğundan b c işleminin sonucunun b - c 7 yi bölen bir sayı olması gerekir. a = 7 b - c 1 veya 7 olabilir. b c = 1 a = 7 dir. b c = 1 (1,0), (2,1), (3,2), (4,3), (5,4), (6,5) (7,6), (8,7), (9,8) Ancak a = 7 olduğundan (b, c) için (7, 6) ve (8, 7) alınamaz. Dolayısıyla 7 tane (a, b, c) üçlüsü vardır. b c = 7 a = 1 dir. b c = 7 (7, 0), (8, 1), (9, 2) ancak a = 1 olduğundan (b, c) (8, 1) olamaz. Dolayısıyla 2 tane (a, b, c) üçlüsü vardır. Toplamda 9 tane (a, b, c) üçlüsü vardır. Aşağıdaki sayıların tek veya çift olma durumlarını inceleyiniz. I II III IV I = T T = Tektir. II = Ç T = Çifttir. III = T Ç = Tektir. IV = T + T + Ç = Çifttir. 4

29 Temel Kavramlar x bir tam sayıdır. 5x 3 sayısı bir çift tam sayı olduğuna göre, aşağıdaki sayıların tek veya çift olma durumlarını inceleyiniz. I. x + 8 II. 3(x 1) III. x 2 + x + 1 IV. 2 x + 5 x 5x 3 çift x tektir. I. x + 8 = T + Ç = Tektir. II. 3(x 1) = T(T T) = Çifttir. III. x 2 + x + 1 = T + T + T = Tektir. IV. 2 x + 5 x ifadesinde bir tam sayı olduğundan kesinlik yoktur. x, y ve z birer tam sayıdır. 3x + 1, x 4 + y, x + (y z 2 ) ifadeleri birer tek sayı olduğuna göre, aşağıdaki sayıların tek veya çift olma durumlarını inceleyiniz. x$ y I. z II. x y z III. x z + y x IV. x z V. y 2 + z a, b ve c birer tam sayıdır. 2 a$ b + 7 = 8 olduğuna göre, a, b ve c nin tek ve c çift olma durumlarını inceleyiniz. 2 a$ b = 8 & ab + 7 = 8c c 2 a$ b + 7 = c tek çift tek sayı olmalıdır. a b 2 tek sayı a ve b tek sayıdır. c tek veya çift olabilir, kesinlik yoktur. I. x 3 y 5 < 0 II. y z 3 > 0 x$ y III. < 0 z olduğuna göre, x, y ve z sayılarının işaretlerini bulunuz. I. x 3 y 5 < 0 x ve y zıt işaretlidir. II. y z 3 > 0 y ve z aynı işaretlidir. xy III. < 0 x y ve z zıt işaretlidir. z x 3 y 5 < 0 x y < 0 olduğundan III. öncüldeki xy < 0 için z > 0 olmalıdır. z z > 0 y > 0 y > 0 x < 0 olmalıdır. Dolayısıyla x : y : + z : + 3x + 1 = T x çift x 4 + y = T y tek 2 x+ yz = T Ç + 8 z tek T x$ y Ç $ T I. = kesin değildir, tam bölünmeyebilir. z T II. x y z = Ç T T = Çifttir. III. x z + y x = x, y, z tam sayı olduğu için negatif tam sayılar için sonuç tam sayı olmayabilir. IV. x z = Ç T = Tektir. V. y 2 + z = T + T = Çifttir. a 4 b c < 0 a b 2 c 3 > 0 olduğuna göre, a, b ve c sayılarının işaretlerini yorumlayınız. a 4 b c < 0 için a 4 > 0 olduğundan b c < 0 olmalıdır. Yani b ve c zıt işaretlidir. a b 2 c 3 > 0 için b 2 > 0 olduğundan a c 3 > 0 olmalıdır. O hâlde a ve c aynı işaretlidir. a : + c : + b : veya a : c : b : + olabilir. 5

30 Temel Kavramlar x < y < 0 olmak üzere I. x- y 3 x II. x- y x+ y III. y- 5x 2x+ 3y IV. x+ 6y 2y V. (x 4 )(y + 9) ifadelerinin pozitif veya negatif olma durumlarını inceleyiniz. x < y < 0 x y < 0 x- y - I. 3 = =+ POZİTİF x - x- y - II. = =+ POZİTİF x+ y - y- 5x + III. = =- NEGATİF 2x+ 3y - x+ 6 y - IV. = =+ POZİTİF 2y - V. (x 4)(y + 9) için x < 0 x 4 < 0 y < 0 y + 9 için kesin bir şey söylenemez. Çünkü y = 3 y + 9 = 6 olur. y + 9 > 0 y = 15 y + 9 = 6 olur. y + 9 < 0 olacaktır. Ardışık Sayılar Belirli bir kurala göre, art arda yazılan sayılara ardışık sayılar denir. Buradaki kural, terimler arasındaki farkın sabit olmasıdır n n a, b, c ardışık tam sayılardır. ifadesinde terimler arasındaki artış miktarı 1 dir. a, b, c ardışık tek veya ardışık çift tam sayılardır. ifadesinde terimler arasındaki artış miktarı 2 dir. Ardışık Sayıların Toplamı nn ( + 1) n = n = n(n + 1) (2n + 1) = n 2 Ardışık sayıların terim sayısı Son terim İlk terim +1 dir. Artış miktarı Örneğin; 2, 5, 8,..., 32 veri grubundaki terimlerin artış miktarı 3 tür = 11 terim vardır. 3 Ardışık sayıların toplam formülü (Son terim + İlk terim) 2 Ortanca terim (Son terim İlk terim) +1 Artış miktarı Terim sayısı Ardışık iki çift tam sayıdan küçük olanın 5 katı, büyük olanın 3 katından 18 fazladır. Bu iki sayının toplamı kaçtır? Sayılar x ve x + 2 olsun. 5x = 3(x + 2) x = 3x x = 24 x = 12 Küçük sayı 12, büyük sayı 14 tür. Toplamları = 26 bulunur. 3n 9 ve 4n + 7 sayıları ardışık iki tam sayı olduğuna göre, n nin alabileceği değerler toplamı kaçtır? 3n 9 < 4n + 7 için 3n = 4n + 7 3n 8 = 4n + 7 n = 15 3n 9 > 4n + 7 3n 9 1 = 4n + 7 3n 10 = 4n + 7 n = 17 Böylece n nin alabileceği değerler toplamı ( 15) + ( 17) = 32 bulunur. Ardışık üç pozitif tam sayının çarpımı, bu üç sayının toplamının 40 katına eşittir. Bu üç sayıyı bulunuz. x, x + 1 ve x + 2 sayıları için x (x + 1) (x + 2) = 40 (x + x x + 2) x$ ( x+ 1) $ ( x+ 2) = 40 $ 3( x+ 1) x(x + 2) = 120 & x = 10 Sayılar; 10, 11, 12 dir. 6

31 Temel Kavramlar Ardışık 15 tam sayının toplamı 180'dir. Buna göre, en büyük sayı kaçtır? Ardışık sayılarda tek sayıda terim varsa, terim toplamının terim sayısına bölümü ortanca terimi verir. 180 : 15 = 12 ortanca terimdir. Baştan ve sondan eşit uzaklıktaki terimlerin aritmetik ortalaması da ortanca terimi verir. a1 a2... a7 a8 a9 a10... a terim vardır terim vardır. a15 = a8 + 7 a15 = = 19 bulunur. Ardışık 12 tam sayının toplamı 162'dir. Bu sayılardan en küçük olan sayı kaçtır? Terim sayısı çift olan ardışık sayı toplamlarında, terim toplamının terim sayısına bölümü ortadaki iki sayının aritmetik ortalamasıdır. 162 = 13, a1 a2 a3 a4 a5 a6 a7 a8 a9 a10 a11 a , 5 a6= a = a1+ 5 & a1= 8 bulunur. 5'in katı olan ardışık 4 çift sayının toplamı 140'tır. Bu sayıların en büyüğü kaçtır? 140 = in katı olup çift olan tam sayılar 10 ar 10 ar artar. a1 a2 a3 a O hâlde, en büyük sayı 50 bulunur n = 420 olduğuna göre, n kaçtır? 4( n) = n = 105 nn ( + 1) = 105 nn ( + 1) = olduğundan n = 14 olur. Ardışık 13 çift tam sayının toplamı x'tir. En küçük sayının x cinsinden eşitini bulunuz. Terim toplamı, terim sayısına bölündüğünde ortanca terim bulunur. a 1 + a a 6 + a 7 + a 8 + a a 13 = x. ortanca terimdir. x a 7 = 13 olur. a 7 = a & a 7 = a x = a 1 x = a 1 Verilen sayıların en küçüğü x tür. A = B = olduğuna göre, B A oranı kaçtır? A = 61 ( ) 24 $ 25 = 6 $ = 6$ 12$ 25 2 B = 51 ( ) 24 $ 25 = 5 $ = 5$ 12$ 25 2 A 6$ 12$ 25 6 = = tir. B 5$ 12$

32 Temel Kavramlar A = toplamındaki her bir terimin birinci çarpanı 3 artırılırsa sonuç nasıl değişir? İstenen yeni durum B olsun. B = A = B A = = 3( ) = 3( ) 18 $ 19 = 3 $ e - 3o= 3( 9$ 19-3) = B A = 504 B = A Böylece sonuç 504 artar. Asal Sayılar 1 ve kendisinden başka pozitif tam böleni olmayan 1 den büyük tam sayılara asal sayılar denir. Asal sayıların bir kuralı yoktur. En küçük asal sayı 2'dir. 2'den başka çift asal sayı yoktur. Aralarında Asal Sayılar 1 dışında pozitif ortak tam böleni olmayan pozitif tam sayılara aralarında asal sayılar denir. Aralarında asal sayıların ayrı ayrı asal sayı olma zorunluluğu yoktur. Ardışık pozitif tam sayılar aralarında asaldır. (3, 4), (7, 8), (17, 18) Ardışık pozitif tek tam sayılar aralarında asaldır. (3, 5), (5, 7), (11, 13) 2'den 20'ye kadar olan ardışık çift tam sayıların toplamı x, 24'ten 44'e kadar olan ardışık çift tam sayıların toplamı y olduğuna göre, (x + y) toplamı kaçtır? x = y = x + y + 22 = x+ y+ 22 = 2( ) $ 23 2 x + y + 22 = 506 x + y = 484 x ve y aralarında asal sayılardır. x 24 = olduğuna göre, x + y toplamı kaçtır? y 36 x 24 2 = = olduğundan x = 2k ve y = 3k dır. Buradaki "k" değeri 1 den büyük olduğunda x ve y arala- y 36 3 rında asal olamaz. Dolayısıyla x = 2 ve y = 3 tür. x + y = 5 olur. 5'ten n'ye kadar olan tam sayıların toplamı x, 13'ten n'ye kadar olan ardışık tam sayıların toplamı y'dir. x + y = 332 olduğuna göre, n kaçtır? n = x n = y x- y = & x- y = 68 x+ y = 332 2x = 400 & x = n = n = nn ( + 1) = 210 & nn ( + 1) = & n = 20 olur. a ve b aralarında asal sayılardır. 4a- b 2 = olduğuna göre, (a b) çarpımı kaçtır? 2a+ 3b 7 4a- b 2 = içler dışlar çarpımı yapıldığında 2a+ 3b 7 7(4a b) = 2(2a + 3b) 28a 7b = 4a + 6b 24 a = 13b olduğundan = 312 bulunur

33 Temel Kavramlar (x 7) ve (y + 3) sayıları aralarında asal sayılardır. xy + 3x 7y 21 = 15 olduğuna göre, (x + y) toplamının alabileceği değerleri bulunuz. a ve b birbirinden farklı asal sayılar, x ve y pozitif tam sayılar olmak üzere 144 = a x b y olduğuna göre, (x + y) toplamı kaçtır? (x 7) (y + 3) = 15 ve (x 7) (y + 3) aralarında asal olduğundan (x 7) (y + 3) = x 7 = 1 y + 3 = x 7 = 3 y + 3 = x 7 = 5 y + 3 = x 7 = 15 y + 3 = 1 eşitlikleri elde edilir. x 7 = 1 x 7 = 3 x = 8 x = 10 y + 3 = 15 y + 3 = 5 y = 12 y = 2 x + y = 20 x + y = 12 x 7 = 5 x 7 = 15 x = 12 x = 22 y + 3 = 3 y + 3 = 1 y = 0 y = 2 x + y = 12 x + y = 20 Cevap 20 ve 12 olabilir = a = 2 b = 3 için x = 4 y = 2 olur. O hâlde x + y = 6 dır. A = sayısının asal bölenlerinin toplamı kaçtır? A = A = (7 2) 2 + (7 4) 2 A = 7 2 ( ) A = A = olduğundan 3 ve 7 asal bölenlerdir = 10 olur. Bir Doğal Sayının Asal Çarpanları ve Bir Doğal Sayının Bölen Sayıları Bir A doğal sayısının asal çarpanları bulunurken sayıyı bölen asal sayılar gruplanır. A = x n y m z t ifadesinde x, y, z asal sayıları A sayısının asal çarpanlarıdır. Örneğin; = = = x ve y pozitif doğal sayılar olmak üzere, 240 x = y 2 olduğuna göre, (x + y) toplamının en küçük değeri kaçtır? 240 ile x çarpıldığında bir doğal sayının karesi elde ediliyor. Dolayısıyla 240 sayısında eksik kalan çarpanlar x sayısında olmalıdır x = y 2 eşitliğinde 3 ve 5 in kareleri olmalıdır ki y 2 eşitliği sağlansın = y 2 x = 15 y 2 = y = = 60 x = 15 ve y = 60 x + y = 75 olur. 9

34 Temel Kavramlar x ve y birer pozitif tam sayıdır. 96 x 2 = y 3 olduğuna göre, (x + y) toplamının en küçük değeri kaçtır? x 2 = y 3 eşitliğinde x 2 = y 3 yazılır. O hâlde x için $ 2 $ 3 $ 2 x 3 = y eşitliği vardır ( 2 $ 3) x = = y 3 y = = y 3 y = 24 x + y = 36 olur. Bir Doğal Sayının Tam Bölenleri a, b ve c birbirinden farklı asal sayılar ve x, y ve z pozitif tam sayılar olmak üzere, A = a x b y c z sayısının Pozitif tam bölen sayısı = (x + 1) (y + 1) (z + 1) Negatif tam bölen sayısı = (x + 1) (y + 1) (z + 1) Tam sayı bölen sayısı = 2(x + 1) (y + 1) (z + 1) Pozitif tam bölenleri toplamı = x+ 1 y+ 1 z + 1 f a - 1 pf b - 1 pf c - 1 p a - 1 b - 1 c - 1 Asal olmayan tam sayı bölenleri toplamı = (a + b + c) Tam sayı bölenleri toplamı = sayısının bölenlerini inceleyelim = Pozitif tam bölen sayısı = = 24 Tam sayı bölen sayısı = 2 24 = Pozitif tam bölenleri toplamı = $ $ = 15 $ 2 $ 4 = 15 $ 13 $ 6 = 1170 Asal olmayan tam sayı bölenleri toplamı = ( ) = 10 olur. 720 sayısının a. Pozitif tam bölenlerinin kaç tanesi tektir? b. Pozitif tam bölenlerinin kaç tanesi çifttir? c. Pozitif tam bölenlerinin kaç tanesi 12 nin tam katıdır? = a. Pozitif tam bölenlerinden çift olanları bulurken 2 çarpanlarından bir tanesi ayrı tutulur. 2 ( ) = 24 b. Pozitif tam bölenlerinin tek olanları bulunurken çift çarpanlar alınmaz = 6 c. 12 nin tam katı olan bölenler; = 12 $ = 2 $ 3 $ = 12 10

35 KPSS soruda 86 SORU VİDEO DESTEKLİ GENEL YETENEK - GENEL KÜLTÜR GEOMETRİ KONU ANLATIMLI PRATİK BİLGİLER SINAVLARA EN YAKIN ÖZGÜN SORULAR VE AÇIKLAMALARI

36 Komisyon KPSS Geometri Konu Anlatımlı ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: 2018, Ankara Proje-Yayın Yönetmeni: Mehmet Ali Tutlu Dizgi-Grafik Tasarım: Dilara Çetiner Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

37 ÖN SÖZ Değerli Adaylar; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Yetenek Testinde önemli bir yer tutan Geometri kapsamındaki 3 veya 4 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Pegem Akademi Uygulamanızı mağazalarından Pegem Kampüs yazarak indirebilirsiniz. Uygulama İndirme Üyelik Üyelik ekranını eksiksiz doldurduktan sonra uygulamayı kullanmaya başlayabilirsiniz. Üye girişi yaptıktan sonra açılan pencerede sağ altta bulunan aktivasyon menüsünden kitabınızın aktivasyon işlemini yapabilirsiniz. Aktivasyon Aktif Kitaplar Aktivasyonunu yapmış olduğunuz kitap veya kitaplarınızı Aktif Kitaplar sekmesinden görüntüleyebilir ve videolarınızı izlemeye başlayabilirsiniz. QR kodları uygulamamızda bulunan kamera simgesini kullanarak kolaylıkla okutabilirsiniz. Set kapağında bulunan QR kodu okutarak setin içeriğindeki kitaplara, kitap kapağında bulunan QR kodu okutarak kitap içeriğindeki ünitelere, ünite başlarında bulunan QR kodları okutarak ünite ile ilgili videolara ulaşabilirsiniz. QR Kod Okutma

38

39 İÇİNDEKİLER 1. Bölüm Geometrik Kavramlar ve Doǧruda Açılar Geometrik Kavramlar...1 Tanımsız Kavramlar...1 Açılar...1 Açı Çeşitleri...2 Açıortay...3 Tümler Açılar...4 Bütünler Açılar...4 Ters Açılar...4 Paralel İki Doğrunun Bir Kesen ile Yaptığı Açılar... 4 Paralel İki Doğrunun Birden Çok Kesen ile Meydana Getirdiği Açılar Bölüm Çokgenler ve Dörtgenler Çokgenler...89 Dörtgenler...95 Dörtgenlerde Alan...97 Paralelkenar...99 Paralelkenarda Alan Eşkenar Dörtgen Dikdörtgen Kare Yamuk Deltoid Cevaplı Test Kenarları Paralel Açılar...7 Kenarları Dik Açılar...7 Üçgenler...11 Üçgen Çeşitleri...11 Açılarına Göre Üçgenler...11 Kenarlarına Göre Üçgenler...11 Üçgende Temel ve Yardımcı Elemanlar...12 Üçgende Açılar ile İlgili Özellikler...13 Dik Üçgen...19 Üçgende Açıortay Teoremleri...25 Üçgende Kenarortay Teoremleri...29 Özel Üçgenler...34 İkizkenar Üçgen...34 Eşkenar Üçgen...37 Üçgende Alan...41 Üçgende Benzerlik...47 Üçgende Açı Kenar Bağıntıları...57 Üçgen Eşitsizliği...57 Cevaplı Test Bölüm Çember ve Daire Çember ve Daire Çemberde Açı Çemberde Yardımcı Elemanlar Çemberde Yay ve Açı Özellikleri Çemberde Kiriş Yay Özellikleri Çemberde Uzunluk Bir Noktanın Bir Çembere Göre Kuvveti İki Çemberin Ortak Teğetleri Üçgenin Çemberleri Teğetler Dörtgeni Dairede Alan Dairenin Alanı ve Çevresi Çemberde Benzerlik Cevaplı Test v

40 İÇİNDEKİLER 4. Bölüm Analitik Geometri Noktanın Analitik İncelenmesi Analitik Düzlem İki Nokta Arasındaki Uzaklık Doğrusal Noktalar Doğrusal Olmayan Noktalar Doğrunun Analitik İncelenmesi Doğrunun Eğim Açısı ve Eğimi Doğrunun Grafiğinin Çizimi Doğrunun Denklemleri Özel Doğrular İki Doğrunun Birbirine Göre Durumları Doğru Demeti Simetriler Noktanın Simetriği Doğrunun Simetriği Eşitsizlikler Cevaplı Test Bölüm Katı Cisimler Prizma Dikdörtgenler Prizması Küp Silindir Piramit Koni Küre Cevaplı Test vi

41 Geometrik Kavramlar ve Doğruda Açılar 1. Bölüm GEOMETRİK KAVRAMLAR Tanımsız Kavramlar Nokta, doğru, düzlem gibi kavramlar tanımsız kavramlardır. Nokta Kalem ucunun kâğıt üzerine bıraktığı işaret veya izdir. Noktanın belli bir alanı, hacmi veya boyutu yoktur. Nokta büyük harfle gösterilir. Örneğin; A B A noktası B noktası Doğru İki ucu sınırsız aynı doğrultulu noktaların kümesidir. A B d Doğrular genelde küçük harfle temsil edilirler. d doğrusu veya AB diye sembolize edilebilir. Doğru Parçası İki nokta ile bu iki nokta arasında kalan noktaların birleşim kümesine doğru parçası denir. A B doğru parçası 6 AB@ sembolü ile gösterilir. 6 CD@ " CD doğru parçası CD " CD doğru parçasının uzunluğu olarak gösterilir. Işın Bir ucu başlangıç noktası olup diğer ucu sonsuza giden noktaların oluşturduğu kümeye ışın denir. A 6 AB " AB yarı doğrusu diye okunur. Yarı Doğru 6 AB ışınından başlangıç noktası yani A noktasının çıkartılması ile elde edilen noktaların kümesine AB yarı doğrusu denir. AB " AB yarı doğrusu diye okunur. Düzlem Bir masanın üstü, durgun su yüzeyi gibi tamamen düz ve aynı zamanda her yöne sınırsız olan noktaların oluşturduğu kümeye düzlem denir. B B d d AÇILAR Başlangıç noktaları B aynı olan iki ışının birleşimine Açı denir. Yani, 6AB ve 6 AC A C ışınlarının birleşimi ile oluşan açı BAC ya da CAB açısıdır. % % BAC açısı BAC ya da CAB şeklinde gösterilir. Açının Ölçüsü 6AB ve 6 AC ışınları ara- [AB [AC = V A sında kalan bölgeye W A nın ölçüsü denir. Her W A na 0 ile 360 arasında bir tek α reel sayı karşılık gelir. Bu A C reel sayıya BAC açısının (ya da CAB açısının) ölçüsü denir. Yani BAC açısının ölçüsü α dır. % ve m( BAC) = m( W A) = a veya % s( BAC) = s( W A) = a ile gösterilir. Eş Açılar: Ölçüleri eşit olan açılara eş açılar denir. Yani, m( W A) = m( B W ) & A ile B açıları eş açılardır. Açının Düzlemde Ayırdığı Bölgeler Herhangi bir açı düzlemi üç farklı bölgeye ayırır. Bu bölgeler I. Açının kolları II. III. Açının iç bölgesi Açının dış bölgesi Açı Ölçü Birimleri A Derece, Grad, Radyan açı ölçü birimleridir. Genelde ölçü birimi olarak derece kullanılır. 20, 40,... şeklinde gösterilir. Bu üç farklı açı ölçü birimleri arasındaki bağıntıyı şöyle verebiliriz. D: Derece G: Grad R: Radyan olmak üzere D G R = = bağıntısı vardır r α I. III. B B II. C 1

42 Geometrik Kavramlar ve Doğruda Açılar NOT Bir ışının başlangıç noktası etrafında bir tur döndürülmesi ile oluşan açı 360, 400 Grad ve 2π Radyandır. Derecenin Alt Birimleri 1 Bir derece 1ʹ Bir dakika 1ʹʹ Bir saniye AÇI ÇEŞİTLERİ Dar Açı 1 = 60ʹ 1ʹ = 60ʹʹ 1 = 3600ʹʹ dir. Ölçüsü 0 ile 90 arasında olan açılara dar açı denir. Yani, 0 < a < 90c + a dar açıdır. A α B Dik Açı Ölçüsü 90 olan açıya dik açı denir. Yani, a = 90 + a dik açıdır. B A α C C Geniş Açı Ölçüsü 90 ile 180 arasında olan açılara geniş açı denir. Yani, 90 < a < a geniş açıdır. B Doğru Açı Ölçüsü 180 olan açıya doğru açı denir. Yani, a = a doğru açıdır. α=180 B A Tam Açı Ölçüsü 360 olan açıya tam açı denir. Yani, a = a tam açıdır. α=360 A B A, O ve B noktaları doğrusal, C D % 7α m( DOB) = 2a 3α 2α % A O B m( COD) = 7a ve % m( AOC) = 3a Yukarıdaki verilenlere göre, α kaç derecedir? A) 10 B) 12 C) 15 D) 18 E) 20 C A, O ve B noktaları doğrusal olduğundan doğru açı tanımı gereği 180 lik açı meydana getirirler. Yani, 3a+ 7a+ 2a = 180 dir. 12a = 180 & a = 15 bulunur. Komşu Açılar Köşeleri ve birer kenarı ortak olan iç bölgelerinin kesişimleri boş küme olan açılara komşu açılar denir. C B A α C % % Yani, COB ile BOA komşu iki açıdır. O A 2

43 Geometrik Kavramlar ve Doğruda Açılar AÇIORTAY Açıyı iki eşit açıya ayıran ışına C açıortay denir. B Yani, m( COB % ) = m( BOA % ) dır. % 6 OB ye COA nın açıortayı denir. O [OC ile [OA ya açıortayın kolları (kenarları) denir. A Komşu iki açının açıortayları arasında kalan açı 54 dir. Buna göre, bu iki açının ölçüleri toplamı kaç derecedir? A) 100 B) 104 C) 106 D) 108 E) 110 β βα A E 54 C D A, O ve B noktaları doğrusal 6 OC ile 6 OF açıortay % C m( DOE) = 80 o A D 80 Yukarıdaki verilenlere göre, m ( COF ) kaç derecedir? A) 100 B) 110 C) 120 D) 130 E) 140 A, O ve B noktaları doğrusal olduğundan meydana gelen açıların ölçüleri toplamı 180 dir. % % m( AOC) = m( COD) = a % % m( EOF) = m( FOB) = b dersek C A D α α 80 O E β β F B 2a+ 2b+ 80 = 180 & 2a+ 2b = 100 & a+ b = 50 m( COF % ) = a+ b+ 80 & m( COF % ) = 130 bulunur. O E F B O α B % % BOC ile COA komşu iki açıdır. 6 OD ile 6 OE % açıortaydır. m( DOE) = 54 olduğundan % % m( BOD) = m( DOC) = a ve % % m( COE) = m( EOA) = b dersek % m( DOE) = a+ b = 54 dir. % % Buradan m( BOC) + m( COA) = 2a+ 2b NOT 2( a+ b) = 108 > bulunur. 54 Açıortay üzerinde alınan herhangi bir noktanın, açının kollarına olan dik uzunlukları birbirine eşittir. 6 OD açıortay, 6 OB ile 6 OA açıortayın kolları olmak üzere 6CK@ = 6OB, 6DL@ = 6OB, 6CE] = 6OA ve 6DF@ = 6OA çizilirse B L D CK = CE, DL = DF ve K C KO = EO, LO = FO dur. O E F A 3

44 Geometrik Kavramlar ve Doğruda Açılar TÜMLER AÇILAR Ölçüleri toplamı 90 olan iki açıya tümler iki açı denir. B C Bütünler iki açıdan biri diğerine bölündüğünde bölüm 4, kalan 10 dir. Buna göre, küçük açı kaç derecedir? Yani, α ile β bulundukları açıların ölçüleri olmak üzere a+ b = 90 + a ile β tümler iki açıdır. α nın tümleri 90 α β nın tümleri 90 β dır. O α β A A) 32 B) 34 C) 36 D) 38 E) 40 Bütünler iki açı α ile β olsun. O hâlde, α + β = 180 dir. Verilen denklem yazılacak olursa BÜTÜNLER AÇILAR Ölçüleri toplamı 180 olan iki açıya bütünler açılar denir. β α C α β 4 10 α = 4β + 10 dir. Buradan a = 4b+ 10 denklemi a+ b = 180 denkleminde yerine yazılacak olursa Yani, α ile β bulundukları açıların ölçüleri olmak üzere a+ b = a ile β bütünler iki açıdır. α nın bütünleri 180 α A O B 4β β = 180 5β = 170 β = 34 α = 146 dır. O hâlde, küçük açı β = 34 bulunur. β nın bütünleri 180 β dır. TERS AÇILAR Kesişen iki doğrunun oluşturduğu açılardan birbirine komşu olmayan açılara ters açılar denir. d 1 c b d a Bir açının 4 katının 5 fazlası aynı açının tümlerine eşit olduğuna göre, açının bütünleri kaç derecedir? A) 157 B) 159 C) 161 D) 163 E) 165 Açı Tümleri α 90 α dır. Denklem kurulursa 4α + 5 = 90 α dır. 5α = 85 α = 17 bulunur. Yani, Kesişen d 1 ve d 2 doğrularında at ile ct, b t ile d t açıları ters açılardır. Ters açıların ölçüleri birbirine eşittir. a = c ve b = d dir. PARALEL İKİ DOĞRUNUN BİR KESEN İLE YAPTIĞI AÇILAR d 1 // d 2 ve a, b, c, d, x, y, z, t bulundukları açıların ölçüleridir. b a c d d 2 d 1 O hâlde, açının bütünleri y x a = = 163 bulunur. z t d 2 4

45 Geometrik Kavramlar ve Doğruda Açılar (i) Yöndeş açılar d 1 // d 2 ise at ile xt, b t ile yt, d t ile t, ct ile zt yöndeş açılardır. Yöndeş açıların ölçüleri birbirine eşittir. Yani, a = x, b = y, c = z, d = t dir. PARALEL İKİ DOĞRUNUN BİRDEN ÇOK KESEN İLE MEYDANA GETİRDİĞİ AÇILAR (i) d1// d2 ve d3+ d4= " B, α, δ, β bulundukları açıların ölçüleri olmak üzere α + δ = β dır. (ii) İç ters açılar α A d 3 d 1 d 1 // d 2 ise B β ct ile xt ve d t ile yt iç ters açılardır. İç ters açıların ölçüleri birbirine eşittir. Yani, c = x ve d = y dir. δ C d 4 d 2 (ii) d 1 // d 2 (iii) Dış ters açılar d1// d2 ise at ile zt ve b t ile t dış ters açılardır. Dış ters açıların ölçüleri birbirine eşittir. Yani, a = z ve b = t dir. α, δ, β bulundukları açıların ölçüleri olmak üzere α + β + δ = 360 dir. A α B β δ d 1 (iv) Karşı durumlu açılar C d 2 d 1 // d 2 ise ct ile yt ve d t ile xt karşı durumlu iki açıdır. Karşı durumlu açıların ölçüleri toplamı 180 dir. Yani, c+ y = 180 ve d+ x = 180 dir. NOT Paralel doğrular n doğruyla kesilirse meydana gelen aynı yönlü açıların ölçüleri toplamı n 180 dir. (iii) d 1 // d 2 ise şekildeki açılar ardışık zıt yönlü açılardır. NOT Karşı durumlu açıların açıortayları birbirine diktir. Aynı yöndeki açıların ölçüleri toplamı ile bu açılara göre, ters yönde olan aynı yönlü açıların ölçülerinin toplamları birbirine eşittir. Yani, d 1 // d 2 6 AC ile 6 BC açıortay & 6AC = 6 BC dir. A d 3 C d 1 α x β y δ d 1 B d 2 Yani, α, δ, β, x, y bulundukları açıların ölçüleri olduğuna göre a+ b+ d = x+ y dir. d 2 5

46 KPSS soruda GENEL YETENEK - GENEL KÜLTÜR TARİH VİDEO DESTEKLİ KONU ANLATIMLI 86 SORU pegemkampüs Video dersler ücretsiz olarak cebinizde Lütfen detaylı bilgi için ön sözü okuyunuz.

47 Komisyon KPSS Tarih Konu Anlatımlı ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: 2018, Ankara Proje-Yayın Yönetmeni: Mehmet Ali Tutlu Dizgi-Grafik Tasarım: Gamze Şahin Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Basım AŞ İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

48 ÖN SÖZ Değerli Adaylar; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testi nde önemli bir yer tutan Tarih kapsamındaki 27 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitabın yazılmasında emeği geçen Serkan Aksoy ve Coşkun Çebitürk e teşekkür ederiz. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar dileriz. Pegem Akademi Uygulamanızı mağazalarından Pegem Kampüs yazarak indirebilirsiniz. Uygulama İndirme Üyelik Üyelik ekranını eksiksiz doldurduktan sonra uygulamayı kullanmaya başlayabilirsiniz. Üye girişi yaptıktan sonra açılan pencerede sağ altta bulunan aktivasyon menüsünden kitabınızın aktivasyon işlemini yapabilirsiniz. Aktivasyon Aktif Kitaplar Aktivasyonunu yapmış olduğunuz kitap veya kitaplarınızı Aktif Kitaplar sekmesinden görüntüleyebilir ve videolarınızı izlemeye başlayabilirsiniz. QR kodları uygulamamızda bulunan kamera simgesini kullanarak kolaylıkla okutabilirsiniz. Set kapağında bulunan QR kodu okutarak setin içeriğindeki kitaplara, kitap kapağında bulunan QR kodu okutarak kitap içeriğindeki ünitelere, ünite başlarında bulunan QR kodları okutarak ünite ile ilgili videolara ulaşabilirsiniz. QR Kod Okutma

49

50 İÇİNDEKİLER 1. Bölüm İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Tarihte Türk Devletleri ve Toplulukları...3 Diğer Türk Devletleri ve Toplulukları...7 İslamiyet Öncesi Türk Kültür ve Uygarlığı Bölüm Osmanlı Devleti Kültür ve Uygarlık Osmanlı Devleti Kültür ve Uygarlık...94 Çözümlü Test Cevaplı Test Çözümlü Test...17 Cevaplı Test Bölüm Türk-İslam Tarihi Türkler ve İslamiyet...25 Mısır da Kurulan Türk Devletleri...26 İlk Türk - İslam Devletleri...26 Kültür ve Uygarlık...32 Çözümlü Test...43 Cevaplı Test Bölüm Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi (XI. - XIII. Yüzyıllar) Anadolu da Türkler...51 Anadolu da Kurulan İlk Türk Devlet ve Beylikleri Türkiye Selçuklu Devleti ( )...52 Haçlı Seferleri...53 Anadolu da İkinci Türk Devlet ve Beylikler Dönemi Türkiye de Kurulan Diğer Devletler Bölüm Osmanlı Yenileşme ve Demokratikleşme Hareketleri Duraklama Dönemi (Arayış Yılları) (XVII. Yüzyıl) ( ) Gerileme Dönemi (XVIII. Yüzyılda Değişim ve Diplomasi) ( ) Dağılma Dönemi (En Uzun Yüzyıl) (XIX. Yüzyıl) ( ) Çözümlü Test Cevaplı Test Bölüm Avrupa Tarihi Orta Çaǧ da Avrupa Yeni Çağ da Avrupa Yakın Çağ da Avrupa Türk Dünyası (XIII. ve XIX. Yüzyıl)...60 Kültür ve Uygarlık...61 Çözümlü Test...68 Cevaplı Test Bölüm Osmanlı Tarihi Kuruluş Dönemi (Beylikten Devlete) ( )...76 Yükselme Dönemi (Dünya Gücü: Osmanlı Devleti) ( )...80 Çözümlü Test...86 Cevaplı Test Bölüm XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti Trablusgarp Savaşı ( ) Balkan Savaşları ( ) I. Dünya Savaşı ( ) Mondros Ateşkes Anlaşması ve Cemiyetler İzmir in İşgali ve Kuvayimillîye Çözümlü Test Cevaplı Test v

51 İÇİNDEKİLER 9. Bölüm Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi Genelgeler ve Kongreler Dönemi İstanbul un Resmen İşgali (16 Mart 1920) I. Türkiye Büyük Millet Meclisi Dönemi Çözümlü Test Cevaplı Test Bölüm Çaǧdaş Türk ve Dünya Tarihi I. Dünya Savaşı II. Dünya Savaşı Savaş Yılları Çözümlü Test Cevaplı Test Yeni Güç Dengeleri Soğuk Savaş Dönemi Sosyalist Blokta Ayrılıklar Bölüm Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi Kurtuluş Savaşı nda Cepheler Doğu Cephesi Güney Cephesi Batı Cephesi Çözümlü Test Cevaplı Test Batı Bloku nun Oluşması Orta Doğu Sorunları Uzak Doğu daki Gelişmeler İkinci Dünya Savaşı ndan Sonra Sömürgelerin Bağımsızlaşması Soğuk Savaş Dönemi nde Türk Dış Politikası Soğuk Savaş Dönemi nde Türkiye de Siyaset, Ekonomi ve Sosyal-Kültürel Yaşam Soğuk Savaş Dönemi nde Dünyada Bilim, Kültür, Sanat ve Spor Yumuşama Dönemi Yumuşama Dönemi Çatışmaları Bölüm İnkılaplar, Cumhuriyet Dönemi İç Gelişmeler, Atatürk İlkeleri ve Atatürkçülük, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası II. Türkiye Büyük Millet Meclisi Dönemi İnkılap Kavramı Siyasi Alanda Yapılan İnkılaplar Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan İnkılaplar Sosyal Alanda Yapılan İnkılaplar Ekonomi Alanında Yapılan İnkılaplar Atatürk İlkeleri ve Atatürkçülük Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası Çözümlü Test Cevaplı Test Bağlantısızlar Arap İsrail Savaşları Arası Dünya Yumuşama Dönemi Türk Dış Politikası Arası Türkiye Çözümlü Test Cevaplı Test Küreselleşme Dönemi Türk Cumhuriyetlerinin Bağımsızlık Süreçleri Doğu Bloku nun Dağılması Sonrası Balkanlar Orta Doğu ve Afganistan Dünyada Bilim Kültür Sanat ve Spor Alanındaki Gelişmeler Sonrası Türkiye Çözümlü Test Cevaplı Test vi

52 İslamiyet Öncesi Türk Tarihi 1. Bölüm Değerli arkadaşlar, İslamiyet Öncesi Türk Tarihi ünitesi KPSS konu dağılımında Anadolu Selçuklu Devleti ve Öncesindeki Türk Devletleri başlığı altında bulunmaktadır. Bu üniteden genel olarak bir soru gelmektedir. Soru, ağırlıklı olarak bilgi merkezli ve ezbere dayalıdır. Nadir de olsa yorum sorusu da gelebilmektedir. Kavram lara dikkat edilmelidir. Devletlerin kurucuları, parlak dönemleri, kurulduğu yerler önem taşır. Yorum sorularında göçebe hayat ile veraset hayatı konuları özellikle dikkat edilmesi gereken yerlerdir. Türk Adının Anlamı Türk adının anlamı, tarihin çeşitli dönemlerinde ve kaynaklarında farklı anlamlara gelir. Türk kelimesinin anlamları şunlardır: Uygur metinlerinde güç, kuvvet, Kaşgarlı Mahmut un Divan-ı Lügati t-türk eserinde olgunluk çağı, Çin kaynaklarında miğfer, Ziya Gökalp türeli (töreli), kanun, nizam sahibi, Birlik kazanmış halk, törü (Barthold), Türemek, çoğalmak (Wambery), Anav (MÖ MÖ 1000) Afanesyova (MÖ MÖ 1700) Andronova (MÖ MÖ 1200) Karasuk (MÖ MÖ 700) Tagar (MÖ MÖ 300) Kültür Merkezleri Aşkabat çevresinde bulunur. Türk kültürünün önemli bir unsuru olan At ilk kez bu kültürde görülmüştür. Türklere ait en eski kültür merkezi olarak kabul edilir. Altay-Sayan Dağları çevresinde Minusinsk te bulunur. Yenisey dolaylarında bulunur. Kültür, geniş bir alanda etkili olmuştur. Türklerin ataları tarafından meydana getirilmiştir. Adını Karasuk Nehri nden alır. Demir madeni dünyanın birçok bölgesine göre daha erken işlenmeye başlanmıştır. Atlı Göçebe kültürünün Orta Asya ya yayılmasını sağlamışlardır. Türk kültürlerinin gelişmiş ve sentezlenmiş hâlidir. Kültür mensuplarına Altaylılar da denir. Devlete bağlı halk (G. Doerfer), Terk edilmiş (İbnül Fakih), Deniz kıyısında oturan adam (Herodot) de bulunan eski bir Türkçe kelimeden Türk kelimesinin yaygın olarak güç, kuvvet anlamında kullanıldığı anlaşılmaktadır. Türk adı ilk olarak Çin yıllıklarında geçmiştir. Türkiye adı VI. yüzyıldan itibaren Bizans kaynaklarında Orta Asya için kullanılan coğrafi bir terim olmuştur. IX ve X. yüzyıllarda ise Volga Nehri nden Orta Avrupa ya kadar uzanan bölge için, XI. yüzyıldan itibaren Anadolu için kullanılmıştır. Türklerin Ana Yurdu Türklerin ilk ana yurtları Orta Asya dadır. Ana yurdun doğusunda; Kingan Dağları, Moğolistan, batısında; Hazar Denizi ve İtil Boyları, güneyinde; Hindikuş ve Karanlık Dağlar, kuzeyinde; Kırgız Bozkırları, Sibirya stepleri bulunur. Türkler Altay-Sayan Dağları, Tanrı Dağları, Aral Gölü, Orhun, Selenga, Amuderya (Ceyhun), Siriderya (Seyhun) Nehirlerine yakın coğrafyada yaşamışlardır. Ötüken Toprak Ana olarak adlandırılmıştır. Orta Asya da Kültür Merkezleri Orta Asya, tarihin farklı dönemlerinde çok sayıda insan topluluklarına beşiklik etmiş ve uygarlık merkezi olarak kullanılmıştır. Orta Asya da bulunan uygarlık merkezleri ve belirgin özellikleri şunlardır: 1

53 İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Orta Asya Türk Göçlerinin Sebepleri ve Sonuçları Sebepleri Ağır iklim koşulları Salgın hastalıklar Hayvancılık yapma: Hayvan hastalıkları, otlakların yetersizliği Tarım alanlarının yetersizliği Nüfus artışı Boylar arası mücadele Dış baskılar Göç eden boyların diğerlerini etkilemesi Cihan hâkimiyeti anlayışı: Yeni yurtlar kazanma fikri Özgür ve bağımsız yaşama isteği Türk göçlerinin (göçebe yaşam tarzının) sonuçları şunlardır: Türk tarihini bir bütünlük içerisinde incelemek mümkün olamamaktadır. Farklı coğrafyalarda Türk devletleri kurulmuştur. Türkler, boylar federasyonu şeklinde teşkilatlanmışlardır. Toprak mülkiyeti anlayışı gelişmemiştir. Feodal düzen bulunmaz. Sosyal sınıflaşma yoktur. Toplumsal dayanışma gelişmiştir. Tarıma dayalı ürünler ithal edilmiştir. Hayvancılığa dayalı ürünler ihraç edilmiştir. Hukukta cezalar kısa süreli ya da ölüm gibi katı olmuştur. Edebiyatta yazılı kültür gelişmemiştir. Sözlü kültür gelişmiştir. Türk yaşantısında farklı din ve inançlar görülmüştür. Savaşçı özellikler gelişmiştir. Türkler başka kültürleri etkilemişler, onlardan etkilenmişlerdir. Duvar sanatı (mimari, çini, fresk) gelişmemiştir. İskitler (Sakalar) Orta Asya kökenli, atlı göçebe Türk toplulukları tarafından kurulmuştur. Kırım, Kafkas, Hazar coğrafyasında hâkim olmuşlardır. Kimmer, Asur, Pers ve Urartularla mücadele etmişlerdir. İskitlerin önemli özellikleri şunlardır: En önemli hükümdarı Alpertunga dır. Alpertunga ve Şu Destanlarının sahipleridir. Firdevsi, Şehname adlı eserinde Alpertunga dan Efrasiyap adı ile söz etmiştir. Alpertunga Destanı, İskit ve Pers savaşlarını anlatmıştır. Üzengi yi bulmuşlardır. Tomris adında kadın hükümdarları vardır. Amazon Kadınları bir süre İskitlerin hakimiyetinde yaşamını sürdürmüşlerdir. Altın işlemeciliğinde gelişmişlerdir: Bozkırın Kuyumcuları olarak anılmışlardır. Ölülerini kurganlara, mumyalayıp gömmüşlerdir. Gök Tanrı ve Şamanizm inançlarını benimsemişlerdir. Keçeden yapılmış çadırı dört tekerlekli araba üzerine yerleştirerek kullanmışlardır. Ekonomileri hayvancılığa dayalıdır. Yoğurt, çökelek yaparak kımız içmişlerdir. Sanatta hayvan üslubunu benimsemişlerdir. Günümüz Yakut Türkleri, İskit soyundan gelmektedir. Tarihte Türk Devletleri ve Toplulukları Asya da kurulanlar Asya Hun Devleti Kök Türkler Uygurlar Türgeşler Kırgızlar Sibirler Akhunlar Karluklar Başkırtlar Tabgaçlar Avrupa da kurulanlar Avrupa Hunları Avarlar Bulgarlar Macarlar Hazarlar Kıpçaklar Oğuzlar Peçenekler 2

54 İslamiyet Öncesi Türk Tarihi DİKKAT Avarlar ve Hunlar hem Asya da hem de Avrupa da varlıklarını sürdürmüştür. İskitler, bir Türk devleti olarak değil, içinde Türk topluluklarını barındıran bir devlet olarak kabul edilir. Avrupa ya giden Oğuz ve Peçenekler devletleşememişlerdir. Tarihte Türk Devletleri ve Toplulukları Asya Hun Devleti (Büyük Hun Devleti) Tarihte bilinen ilk teşkilatlı Türk devletidir. Ayrıca Orta Asya tarihinin de ilk büyük devleti olarak kabul edilir. Ötüken i merkez olarak kullanmışlardır. Hun ve Çin arasında İpek Yolu na hâkim olmak için uzun mücadeleler yapmışlardır. Çin, Hun akınlarına mani olmak için inşa ettiği kaleleri birleştirerek Çin Seddi ni inşa etmiştir. Bilinen ilk hükümdarı Teoman dır (MÖ ). Bu dönemde; Çinliler, Yüe-çiler ve Moğol Tunguzlarla savaşılmıştır. Teoman: oğlu Mete yi, ikinci eşinin baskısıyla Yüeçilere rehin bırakmıştır. Mete Han, Yüeçilerin elinden kurtularak babasını tahttan indirmiştir. DİKKAT Mete Han, Çin İmparatoru na gönderdiği mektupta kendisini Gök Tanrı tarafından tahta çıkartılmış Hunların büyük Şanyü sü olarak ifade etmiştir. Çin İmparatoru Si Huang Ti çeşitli dönemlerde Türk akınlarından korunmak için yapılan kaleleri birleştirerek Çin Seddi ni kurmuştur. Mete Han (MÖ ) Mete Han, Orta Asya daki Türk boylarını, Moğolları, Tunguzları ve Yüe-çileri egemenliği altına almıştır. Yirmi altı Türk boyunu tarihte ilk kez bir bayrak altında toplamıştır. Bu dönemde, Çin baskı altına alınarak yıllık vergiye bağlanmıştır. İpek Yolu nda hakimiyet kurulmuştur. Mete Han zamanında ülke en geniş sınırlarına kavuşmuştur. Yorum Mete Han, Çin i egemenliği altına alacak gücü olmasına rağmen Çin topraklarına yerleşmemiş, vergiye bağlamakla yetinmiştir. Bunun sebebi Türklerin kalabalık Çin nüfusu içinde millî benliğini kaybedecek olmasından duyduğu endişedir. Mete Han, komşu Tunguzluların kendisinde at ve değerli eşya isteklerine olumlu yanıt verirken verimsiz toprağı istemesine sert tepki göstererek Devletin temeli olan toprağı biz nasıl verebiliriz. cümlesiyle bu isteği reddetmiştir. Bu durum Mete Han ın vatan sevgisini ortaya koymuştur. Mete Han, Ok ve yay gerebilen kavimleri bir aile gibi birleştirdim; şimdi onlar Hun oldular. sözleriyle Türk birliğine verdiği önemi ve millet sevgisi ni ortaya koymuştur. Mete Han ilk disiplinli Türk ordusunu kurmuştur. Askeriyede Islıklı ok u bulmuş, orduyu Onluk sistem e uygun teşkilatlandırmıştır. Mete Han dan sonra başa oğlu Ki-ok geçmiştir. Ki-ok, Çinlilerle akrabalık kurmak için Çin prensesiyle evlenmiştir. Çin, Hunlara karşı askerî yoldan elde edemediği zaferi diplomatik yollarla ve bazı casusluk faaliyetleriyle kazanmaya çalışmıştır. Türklere karşı Böl, parçala, yönet politikasını uygulamıştır. Bu sebeple Çinli prensesler Hun hakanlarıyla evlendirilmiştir. Çinli prensesler yanlarında getirdikleri casuslarla Türk hakan ailesinde ikilikler çıkartmıştır. Yine, Hun beylerine ve hakan ailesine gönderilen hediyelerle Türkleri kendilerine bağlamaya çalışmışlardır. Asya Hun Devleti nde Ho-han-yeh ve Çi-çi arasında Çin hakimiyetini kabul etme ve bağımsızlık konusunda görüş ayrılıkları yaşanmıştır. Kurultayda yaşanan görüşmeler neticesinde Hun Devleti, Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılmıştır (MÖ 54). Batı Hunları, Çin egemenliğine girmiştir (MÖ 36). Doğu Hunları, kuzey ve güney olarak ikiye ayrılmıştır (48). Kuzey Hunları Siyenpiler, Güney Hunları ise Çinliler tarafından yıkılmıştır. Çin baskısından kaçan Hunlar, batıya göç ederek Kavimler Göçü ne sebep olmuş ve Avrupa Hun Devleti ni kurmuştur. Asya Hun Devleti nin yıkılmasıyla Tabgaçlar, Avar ve Akhun Devletleri ortaya çıkmıştır. 3

55 İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Kavimler Göçü ve Avrupa Hun Devleti Attila Dönemi Kavimler Göçü Asya Hun Devleti nin parçalanmasıyla göç eden bazı Hun toplulukları, Alanları yurtlarından atmıştır. Bu durum bir domino etkisi yaratarak Kavimler Göçü ne sebep olmuştur. IV. yüzyılda Ostrogotlar, Vizigotlar, Gepitler, Vandallar yaşadıkları yerleri terk etmek zorunda kalmıştır. Cesur kavimlerin efendisi olarak tanımlanır. Savaşçı özelliklerinden dolayı Savaş tanrısı Ares in kılıcına sahip olduğu ifade edilir. Avrupalılar, Tanrı nın kendilerini cezalandırmak üzere Attila yı gönderdiğini düşünmüşler ve onun hakkında Tanrı nın Kamçısı ifadesini kullanmışlardır. Attila Kavimler Göçü nün Sonuçları Roma İmparatorluğu doğu ve batı şeklinde ikiye ayrılmıştır (395). Batı Roma İmparatorluğu 476 da yıkılmıştır. Çok sayıda Germen devleti kurulmuştur. Avrupa nın etnik yapısı değişmiştir. Yeni milletler ortaya çıkmıştır. İspanyol, İngiliz ve Alman toplumları oluşmuştur. İngiltere, Fransa, İspanya, Almanya gibi devletlerin temelleri atılmıştır. Avrupa Hun Devleti kurulmuştur. Türk kültürü Avrupa da yayılmıştır. İlk Çağ sona ererken Orta Çağ başlamıştır. Kilise ve Skolastik düşünce önem kazanmıştır. Feodalite (derebeylik) rejimi ortaya çıkmıştır. Avrupa Hun Devleti ( ) Balamir öncülüğündeki Hunlar, Tuna boylarında Avrupa Hun Devleti ni kurmuştur (375). Balamir sonrasında devletin başına Uldız geçmiştir (378). Uldız Dönemi nde Anadolu ya ilk Türk akınları yapılmıştır. Uldız, Batı Roma İmparatorluğu ile işbirliği yaparak Doğu Roma yı baskı altına almıştır. Uldız ın ölümüyle (410) devletin başına Karaton, Rua ve sonra da Attila geçmiştir. Attila ülkeyi kardeşi Bleda ile birlikte idare etmiştir. 4 Nibelungen Destanı nda Atilla zamanındaki Hun-Germen mücadeleleri anlatılmıştır. Buradaki hikâyelerde kendisinden Etzel adıyla söz edilmiştir. Macarlar ilk liderleri olan Arpad ın kökenini Attila ya dayandırmışlardır. Verasette, hükümdarlığın babadan oğla geçmesi uygulamasını başlatmıştır. Avrupa Hunları en parlak dönemi Attila zamanında yaşamıştır. Doğu Roma imparatoru ile ilişkileri geliştirmek için Margos (Konstantia) Barışı nı yapmıştır. Anlaşma Doğu Roma hükümdarı Theodosios ve Attila zamanında yapılmıştır. Margos Barışı nın maddeleri şunlardır: Doğu Roma, Hun kaçaklarını ülkesine kabul etmeyecektir. Doğu Roma, Romalı mülteciler ve esirler için fidye ödeyecektir. Doğu Roma, Hun hâkimiyetindeki kavimlerle Hunlara karşı işbirliği yapmayacaktır. Taraflar arasında ticaret devam edecektir. Antlaşma sürekli olacaktır. Doğu Roma nın, Avrupa Hun Devleti ne ödediği vergi 300 Libre den 700 Libre ye çıkacaktır.

56 İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Attila, Margos Barışı koşullarına uyulmaması sebebiyle I. Balkan ve II. Balkan Seferlerine çıkmıştır. Seferler neticesinde Anatolios (Anatolyus) Barışı (447) yapılmıştır. Barış ile vergi üç kat artırılmıştır. Attila, Doğu Roma yı denetim altına aldıktan sonra Batı Roma üzerinde baskı kurmuştur. Batı Roma imparatorunun kız kardeşi Honoria (Honarya) nın evlilik teklifini, Roma İmparatorluğu nun yarısını çeyiz olarak almak kaydı ile kabul etmiştir. Attila, teklifin reddi üzerine Galya Seferi ni yapmıştır (451). Savaşın kesin galibi yoktur. Batı Roma, Atilla nın ertesi yıl Roma ya yaptığı sefer sebebiyle Papa I.Leo nun arabulucuğuyla bağışlanmayı istemiştir. Attila, Roma yı işgal etmeden geriye dönmüştür. DİKKAT Attila nın Roma yı işgal etmeme sebepleri Roma nın Hristiyanlar için kutsal olması Batı Roma nın Attila dan aman dilemesi ve onun üstünlüğünü kabul etmesi Attila nın Sasani Devleti ne sefer yapmayı düşünmesi DİKKAT İstemi Yabgu, İpek Yolu na hâkim olmak için Akhunlara karşı Sasanilerle ittifak yapmıştır. Akhun topraklarını Sasanilerle paylaşmıştır. Yine İpek Yolu na hâkim olmak için Sasani hükümdarı Anuşirvan a karşı Bizans ile işbirliği yapmıştır. Mukan Kağan dan sonra başa geçen Tapo (Taspar) Kağan ( ) Budizmi benimsemiştir. Ancak Budizmi halka benimsetme çabaları tepki görmüştür. Sonrasında başa geçen İşbara Kağan Çin in asimilasyon politikalarına karşı Çağlardan beri uygulanan Türk töresini değiştirmeye gücüm yetmez. İdare edilenler ve edenler arasındaki kaideleri yaralamaya ben cesaret edemem. sözlerini söylemiştir. Kök Türkler Tardu nun isyanıyla 582 de Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılmıştır. Doğu Kök Türkler, 630 da Batı Kök Türkler 659 da Çin egemenliğine girmiştir. Attila, Roma seferi sonrasında yaşamını kaybetmiştir. Zehirlendiği düşünülmektedir. Attila dan sonra başa oğulları İlek, Dengizik ve İrnek geçmiştir. Attila sonrasında devlet, dağılma sürecine girmiştir. Hunlar: Pantolon, ceket, at koşumları ve eyer kullanma konularında Avrupa yı etkilemiştir. Buna karşın Hristiyanlığı benimseyerek zaman içerisinde millî benliklerini kaybetmişlerdir. Kök Türk Devleti Orta Asya da kurulan ikinci büyük Türk devletidir. Tarihte Türk adıyla kurulan ilk devlettir. Parayı değişim aracı olarak kullanan ilk Türk devletidir. Kök Türklerin, Çin esaretinde olduğu dönemde hanedandan Urku Tigin Çin sarayında esir alınmıştır. Kürşad (Chie-shih Shual) ve arkadaşları Urku Tigin i kurtarmayı amaçlasa da başaramamıştır. Buna rağmen Türklerin bağımsızlığa olan inancını tazeleyen bir kahraman olarak tarihe geçmiştir. I. Kök Türk Devleti ( ) Kök Türkler, Aşina soyundan gelir. Bumin Kağan, Avarlara karşı isyan ederek kurmuştur. Devletin merkezi Ötüken dir. Bumin Kağan İl Kağan unvanını taşır. Kendisi ülkenin doğusunu, kardeşi İstemi Yabgu ise ülkenin batısını idare etmiştir. Dağınık Türk boyları olan Tölesler i Kök Türk hâkimiyeti altına almıştır. Kök Türk Devleti en parlak dönemini Mukan Kağan ( ) zamanında yaşamıştır. Ülkeyi amcası İstemi Yabgu ile idare etmiştir. Bu dönemde, Avarlar, Kitanlar ve Kırgızlara hâkim olunmuştur. II. Kök Türk (Kutluk) Devleti ( ) II. Kök Türk Devleti ni, Kutluk Kağan (İlteriş) Çin e karşı isyan ederek kurmuştur. Kutluk Kağan, İlteriş (devlet derleyen) unvanını taşır. İlteriş ten sonra başa geçen Kapgan Kağan yaptığı seferlerle büyük ölçekte Türk birliğini sağlamıştır. Ancak kurduğu baskıcı yönetim, Türk boylarının isyan etmesine sebep olmuştur. Kapgan Kağan, Bayırku Türklerinin saldırısı neticesinde öldürülmüştür. Kısa süreli İnel Kağan ın kağanlığından sonra başa Bilge Kağan geçmiştir. 5

57 İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Bilge Kağan ülkeyi kardeşi Kül Tigin ile beraber idare etmiştir. Bilge Kağan zamanında II. Kök Türk Devleti en parlak dönemini yaşamıştır. Basmiller, Karluklar, Kırgızlar ve Türgişler tekrar Kök Türk hâkimiyetine girmiştir. Bilge Kağan sonrasında ülke zayıflamış Karluk, Uygur ve Basmiller II. Kök Türk Devleti ne son vermiştir. Vezir Tonyukuk Uygurlar ( ) Kutluk Kağan, Kapgan Kağan ve Bilge Kağan zamanında vezirlik yapmıştır. İlk Türk tarihçisidir. Orhun Anıtları nın ilki onun adına dikilmiştir. Anıtı, Tonyukuk yazmıştır. Göktürklerin Bismarc ı olarak da tanımlanır. Uygurlar, Basmil ve Karluklarla birleşerek II. Kök Türk Devleti ne son vermiştir. Kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan dır ( ). Merkezi Ötüken dir. Başkenti Ordubalıg a (Karabalgasun) taşımıştır. Yorum Mani Dini nin kabul edilmesinin doğurduğu sonuçlar şunlardır: Yerleşik hayata geçilmiştir. Köyler kurulmuş, tarımsal üretim gelişmiştir. Su kanalları yapılmıştır. Savaşçı özellikler zayıflamıştır. Kent kültürü oluşmuştur. Mimari hayat ve bununla ilgili sanat dalları (fresk, çini, duvar sanatı) gelişmiştir. Mani Dini nin tanıtımı için yeni kitaplar yazıldı: Sekiz Yükmek, Altun Yaruk gibi. Uygurlarda, matbaa ve yayıncılık gelişmiştir. Tapınaklar inşa edilmiştir: Resim ve heykelcilik gelişmiştir. Bögü Kağan dan sonra başa geçen Baga Tarkan zamanında ülke zayıflamış ve Uygurlara Kırgızlar son vermiştir (840). Uygurların yıkılması neticesinde Uygur toplulukları Kansu Uygur (Sarı Uygur) ve de Doğu Türkistan Uygur (Turfan) Devletlerini kurmuşlardır. Her iki devlete de nihai olarak Moğollar son vermiştir. Uygurlar, Bögü Kağan zamanında et yemeyi yasaklayan barışçı bir din olan Mani Dini ni benimsemiştir. Mani Dini, Uygur Türklerinin yerleşik hayata geçmesine sebep olmuştur. Mani Dini nin kabul edilmesi; I. fresk, II. çini, III. heykel sanatlarından hangilerinin gelişmesine sebep olmuştur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III Uygurlar en parlak dönemini Moyen-çur (Bayan- Çur ) Kağan zamanında yaşamıştır. Moyen-çur, Talas Savaşı nda Çin i desteklemiş ve Türk boyları üzerine seferler yapmıştır. Bögü Kağan, Çin ve Tibet üzerine sefer yapmıştır. Loyang Seferi ile Mani Dini tanınarak benimsenmiştir. Mani Dini et yemeyi ve savaşmayı yasaklamıştır. Mani Dini nin kabul edilmesi yerleşik hayatla bağlantılı sanatların gelişimini hızlandırmıştır. Bu sebeple mimari ile ilgili duvar (saray, tapınak, ev ) sanatları da gelişmiştir. Fresk, yaş alçı üzerine yapılan duvar resmi sanatıdır. Çini ise fırınlanmış ve sırlanmış toprak üzerine yapılan süslemeleri ifade eder. Çiniler, duvar yüzey kaplaması olarak da kullanılmıştır. Fresk ve çini yerleşik hayata geçilmesi sebebiyle gelişmiştir. Uygurlardan önce heykel sanatına örnek eserler (balbal) varsa da Uygurlarla beraber heykel sanatı daha da gelişmiştir. Uygur tapınaklarında tapınağın adandığı ilahın heykeli ve bu ilahla ilgili resimlere de yer verilmiştir. Cevap E 6

58 İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Diğer Türk Devletleri ve Toplulukları Tuna Bulgar Devleti Kurucusu Asparuh tur (679). Bizans ve Slavlarla mücadele etmişlerdir. Boris Han zamanında Hristiyanlığı benimsemişlerdir (864). En parlak dönemini Kurum Han zamanında yaşamıştır. Tuna Bulgarları İstanbul u da kuşatmışlardır. Hazarlar Hazarlar, I. Kök Türk Devleti nin yıkılmasından sonra kurulmuştur (630). Bizans-Sasani savaşlarında Bizans a yardımcı olmuştur. Avarlar (Juan Juanlar / Aparlar) Asya Hun Devleti nin yıkılmasıyla Moğolistan da kurulmuştur. Asya daki hâkimiyetlerine Kök Türklerin (Mukan Kağan )son vermesiyle batıya göç etmişlerdir. Avrupa daki kurucusu Bayan Han dır. İstanbul u Sasanilerle birlikte iki defa kuşatmışlardır. Slavları ve Germenleri askerî ve devlet idaresinde etkilemişlerdir. Üzengi, Avarlar aracılığıyla Avrupa ya taşınmıştır. Hristiyanlığı benimseyip, Slavlaşarak millî benliklerini kaybetmişlerdir. Avarlara Franklar son vermiştir (805). Bulgarlar Bulgarlar, Hun ve Ogur Türklerinin kaynaşmasıyla oluşmuştur. Kubrat tarafından Kafkasların Kuzeyinde kurulmuştur. Hazarlar, Bulgarlara son vererek Bulgarların dağılmasına sebep olmuştur. İtil (Volga) Bulgarları Otuz Ogurlarca kurulmuştur. Almış Han zamanında ticaret yoluyla İslamiyet i tanımış ve benimsemişlerdir. İslamiyet i daha yakından tanımak için Abbasilerden din adamı istemişlerdir. Abbasilerin gönderdiği heyette ünlü seyyah İbni Fadlan da yer almıştır. İtil Bulgarlarına Altın Orda Devleti son vermiştir (1237). DİKKAT Türk tarihinin ilk İslam devleti olarak İtil Bulgarları kabul edilir. İlk Türk-İslam hükümdarı ise Almış Han dır. Hz. Osman zamanında İslamiyet in yayılımını Belencer Savaşı ile durdurmuşlardır. Emeviler ve Peçeneklerle mücadele etmişlerdir. Ruslar (Kiev Prensliği), Hazar Hakanlığı na son vermiştir. DİKKAT Macarlar Musevilik dinini benimseyen ilk ve tek Türk devletidir. Müslümanların başında Hazz denilen kişiler bulunmuştur. Mahkemelerinde Hristiyan, Müslüman ve Musevilere temsilci bulundurma hakkı vererek adaletli olmaya özen göstermişlerdir. Farklı dinlere din ve ibadet özgürlüğü tanımışlardır. Doğu Avrupa da huzur ve güvenliği sağlamaları sebebiyle egemen oldukları dönem Hazır Barış Çağı olarak adlandırılmıştır. Rus prensliklerini devlet ve ordu hayatında etkilemişlerdir. Fin-Ugor ve Onogur kavimlerinin kaynaşmasıyla Macaristan a yerleşmişlerdir (896). Kurucusu Arpad dır. Arpad ın, Attila soyundan geldiğine inanılmaktadır. XI. yy.da Hristiyanlığın Katolik Mezhebi ni benimsemişlerdir. Slavlara karşı mücadele ederek birleşmelerini engellemişlerdir. Slavları, Cermen baskısından kurtararak Cermenleşmelerine mani olmuşlardır. Mohaç Savaşı ile Osmanlı hakimiyetine girmişlerdir. Türk tarihi üzerine araştırmalar yapmak üzere Türkoloji Enstitüsü nü kurmuşlardır. 7

59 İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Peçenekler Talas Savaşı sonrasında (751) Volga boylarına yerleşmişlerdir. Macarlar ve Slavlarla mücadele etmişlerdir. Rusların güneye inmesine engel olmuşlardır. Bizans ordusunda, ücretli asker olarak görev almışlardır. Malazgirt Savaşı nda taraf değiştirerek Büyük Selçuklular ile hareket etmişlerdir. Çaka Beyliği ile ittifak yaparak İstanbul u kuşatmışlardır. Bizans, Peçeneklere karşı Kıpçaklarla işbirliği yapmıştır. Kıpçaklar, Peçeneklere Lebunium Savaşı ile son vermiştir (1091). Kıpçaklar (Kumanlar) Balkaş Gölü ve İrtiş Nehri dolaylarında kurulmuştur. Rusların Karadeniz e inmesine mani olmuşlardır. Peçeneklere son vermişlerdir. Ruslarla mücadeleleri İgor Destanı nda anlatılmıştır. Oğuzlarla mücadeleleri Dede Korkut Masalları nda yer almıştır. Hristiyan rahipler, Kıpçaklara Hristiyanlığı anlatabilmek için Codex Cumanicus adlı bir Kıpçak sözlüğü nü yazmışlardır. Hristiyanlığı benimseyerek millî benliklerini kaybetmişlerdir. Moğollara, Kalka Muharebesi nde mağlup olarak yıkılma sürecine girmişlerdir. Türgeşler (Türgişler) Issık Gölü dolaylarında yaşamışlardır. Kök Türk Devleti nin yıkılmasıyla bağımsız olmuşlardır. Bilinen ilk hükümdarları Baga Tarkan dır. Sulu Kağan zamanında Emevilerle mücadele etmişlerdir (Haristan Savaşı). İslamiyet in yayılmasına ve de Orta Asya nın Arapların eline geçmesine mani olmuşlardır. Sarı ve Kara Türgeşler şeklinde ikiye ayrılmışlardır. DİKKAT Türgeşlere, Karluklar son vermiştir. Kırgızlar Baga Tarkan kendi adına para bastıran ilk Türk hükümdarıdır. İrtiş ve Yenisey Irmağı dolaylarında yaşamışlardır. Kök Türk ve Uygurların egemenliğine girmişlerdir. Uygurlardan koparak devletleşmişlerdir (840). Merkezi Ötüken dir. Moğol egemenliğine giren ilk Türk devletidir. Kırgızlar, XIX.yy.da Rusya egemenliğine girmiş, 1991 de SSCB den koparak bağımsız olmuştur. Yenisey Yazıtları, Kırgızlara aittir. Dünyanın en uzun destanı olan Manas Destanı Kırgızlara aittir. Manas Destanı; canlı, yazımı devam eden bir destandır. Eyyûbi ve Memlûk ordusunda görev almışlardır. Moğolların Türkleşmesinde ve Romenlerin kültür hayatında etkili olmuşlardır. Oğuzlar (Uzlar) DİKKAT Kırgızların, Ötüken i Moğollara karşı koruyamaması neticesinde Orhun Türk yurdu olmaktan çıkmıştır. Dokuz Oğuz Kağanlığı, Kök Türk ve Uygurların hâkimiyetinde yaşamışlardır. Seyhun Bölgesi ndeki Oğuz Yabgu Devleti ni kurmuşlardır. Oğuzlar, Uygurların dağılmasıyla Seyhun a oradan da Karadeniz in kuzeyinden Balkanlara gelmişlerdir. Bazı Oğuz boyları ise Bizans egemenliğine girmiştir. Malazgirt Savaşı nda Peçenekler gibi Bizans ordusundan ayrılarak Büyük Selçuklular ile ittifak yapmışlardır. Romanya daki Hristiyan Oğuzlara Gagavuzlar denilmiştir. İslamiyet i benimseyen Oğuz boylarına Türkmen denir. Oğuzlar, Büyük Selçuklu, Türkiye Selçuklu ve Osmanlı Devleti nin de kurucu unsuru olmuştur. Akhunlar (Eftalitler) Asya Hun Devleti nin dağılmasından sonra Afganistan dolaylarında kurulmuştur. İpek Yolu na hâkim olmak için mücadele etmiştir. Eftalanos öncülüğünde Sasanilere karşı mücadele etmişlerdir. İran da Mazdek İsyanı nın bastırılmasında Sasanilere yardımcı olmuşlardır. İpek Yolu na hâkim olmak için Kök Türk ve Sasani ittifakına karşı mücadele etmişlerdir. Kök Türkler son vermiştir. 8

60 İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Karluklar Uygur ve Basmillerle, II. Kök Türk Devleti nin yıkılmasında etkili olmuşlardır. Türgişlere son vererek Talas Nehri dolaylarında devlet kurmuşlardır (766). Talas Savaşı nda Abbasilerle ortak hareket ederek İslamiyet i kabul etmişlerdir. Orta Asya da İslamiyet i kabul eden ilk Türk topluluğudur. Karahanlılar Devleti nin kurulmasında etkilidirler. Karluklar, Karahitayların ve Moğolların egemenliğinde yaşamışlardır. Moğol Cengiz Han a tabî olan ilk Türk topluluğudur. Tabgaçlar Asya Hun Devleti nin dağılmasıyla kurulan Türk devletlerindendir. Nazırlar Meclisi ne sahiptirler. Budizm i benimseyerek tarihin din değiştiren ilk Türk devleti olmuşlardır. İslamiyet Öncesi Türk Kültür ve Uygarlığı Devlet Yönetimi Göçebe hayat devletin boylar federasyonu biçiminde örgütlenmesini zorunlu hâle getirmiştir. Göçebe yaşam süren boyları idare etmek zordur. Bu sebeple boylar iç işlerinde serbest dış işlerinde devlete bağlı hâle getirilmiştir. Göçebe yaşam Türklerde teşkilatçı kültürün de gelişmesini sağlamıştır. Türk devletlerinin dayandığı dört temel esas; Uluş (ülke), Oksızlık (bağımsızlık), Kün (halk), Töre (kanun) şeklindedir. Türklerde devlet, il (el) olarak tanımlanmıştır. Devlet: Budun (millet), boy (bod-ok), urug (sülale) ve oguşlardan (aile) oluşur. Budun devletin kurucusu ve temel unsurudur. En küçük siyasi birim ise boy dur. Devlet - İl Sabirler (Sibirler) Eski dönemlerde Asya Hun Devleti ne bağlı Sibirler, Avar baskısı ile Ural-Altay Dağlarına yerleşmişlerdir. Önce Kök Türk sonra da Hazar Devletlerinin egemenliği altına girmiştir. Millet - Budun Boy - Ok Aile Birliği - Urug DİKKAT Buğarık adında bir kadın hükümdarları vardır. Aile - Oguş Başkırtlar Balak Han zamanında Anadolu ya Türk akınları yapmışlardır. Ural Dağları dolaylarında yaşamışlar daha sonra Moğol egemenliğine girmişlerdir. Altın Orda Devleti nin egemenliğindeyken İslamiyet i kabul etmişlerdir. Bağımsızlık mücadeleleri, Rusya tarafından şiddetle bastırılmıştır. Günümüzde Rusya federasyonuna bağlıdır. Kimekler İrtiş Nehri dolaylarında Kök Türk egemenliğinden koparak kurulmuşlardır. Moğol, Kitan egemenliğinde yaşamışlardır. Ülke illere ayrılarak hakan soyundan gelen tutug lar tarafından idare edilmiştir. Gök Tanrı tarafından verildiğine inanılan yönetim yetkisine kut denilir. Kut, dünyayı yönetme gücünü ifade eder. Hunlarda Tu-ku, Kök Türklerde Aşina ve Uygurlarda Yağlakâr aileleri Kut a sahiptir. Gök Tanrı kut ile beraber hükümdara ülüş de (iktisadi güç) vermiştir. Kut un babadan oğla kan bağıyla geçtiğine inanılmıştır. Kut inancına bağlı olarak ortaya çıkan gelişmeler şunlardır: Saltanat ve hanedan anlayışının ortaya çıkması Hanedan ailesinin saygınlığının yüksek olması Hükümdarın her erkek çocuğunun hükümdar olma hakkının olması Veraset hayatında belirsizlik yaşanması Devletin hanedan ailesinin ortak malı olarak kabul edilmesi Taht kavgalarının yaşanması Devletin kısa sürede parçalanması 9

61 İslamiyet Öncesi Türk Tarihi İkili teşkilatın uygulanması Cihanşümul (dünya hâkimiyeti) idealin görülmesi Fetih politikalarının izlenmesi Türklerde Tanrı nın verdiği yönetim yetkisine kut denir. Kut yetkisinin de babadan oğula kan bağıyla geçtiğine inanılmıştır. Türk veraset hayatındaki bu durum aşağıdaki gelişmelerden hangisine sebep olmamıştır? A) Saltanat yönetiminin kurulması B) İkili teşkilatın kurulması C) Devletin hanedan ailesinin ortak malı olması D) Devletin boylar federasyonundan oluşması E) Hükümdar ailesine mensup kişilerin yönetimde etkin görevler alması Türk devletlerinin boylar federasyonu şeklinde yapılanma sebebi veraset anlayışı ile ilgili değildir. Göçebe hayat tarzı toplumun kontrol ve idaresini zorlaştırdığı için devlet federatif biçimde örgütlenmiştir. Boylar, bu özerk yapılanma ile gündelik yönetim ihtiyaçlarını daha hızlı karşılayabilmişlerdir. Cevap D DİKKAT Türkler, ikili teşkilat ile ülkeyi doğu ve batı şeklinde ikiye ayırmıştır. Doğuyu; Hükümdar, batıyı ise hükümdarın kardeşi yabgu unvanıyla idare etmiştir. ikili teşkilat ve boylar federasyonu na dayalı yapılanma yönetimde merkeziyetçi yapının olmadığını gösterir. İkili teşkilat, taht kavgasını önlemeyi ve yönetimi kolaylaştırmayı da amaçlar. İslamiyet öncesinde hükümdarlık sembolü olarak kabul edilen bazı uygulamalar şunlardır: Örgin (taht) Nevbet (davul) Otağ (çadır) Tuğ (sancak) Yarlığ (ferman) Kılıç Kemer (kur) Kamçı (berge) Kotuz (sorguç) Yay Otağ; kurvıçuvaç, Taht; orunluk, Davul; köbürge olarak da adlandırılır. Hükümdarların kullandığı unvanlar ise şu şekildedir: Han Hakan Kağan İdikut İlteber Aytengri Erkin Kül Erkin Ay tengri Yabgu Tanhu Şanyü Devletin başında bulunan hükümdarın bazı görevleri şunlardır: Devleti idare etmek Orduyu komuta etmek Töreyi uygulamak Halkın refahını sağlamak Ülkenin asayiş ve güvenliğini sağlamak Halkın görev ve sorumlulukları ise şunlardır: Töreye uygun davranmak Vergi vermek Askerlik yapmak Hükümdara devlet idaresinde yardımcı olan kişiler ve özellikler şunlardır: Hatun Yabgu Tigin Şad Vezir İnal Ayukı Aygucı Buyruk Tutuk Tudun Sübaşı Tamgacı Bitikçi Ağılıg Otacı Hükümdarın eşi olup, ona vekillik yapar. Kurultay, toy, keneş, kengeş, meclislerine katılır ve de elçi kabul eder. Yasa değerindeki emirnamelerde hakanın dışında hatuna da imza yetkisi verilmiştir. Hükümdarın kardeşi olup ülkenin batısını idare etmiştir. Hükümdar çocuğu, şehzade (tekin). Devlet idaresinde görevli şehzade. Devlet yönetiminde hükümdara yardımcı olan kişi. Şehzade eğitmeni, ataman. Üyeleri hükümdar tarafından belirlenmiş hükûmet, bakanlar kurulu. Kurultay kararlarını uygular. Ayukının başında bulunan yönetici, üge. Kağan olmadığı zamanlarda kurultay a başkanlık yapar. Ayukı üyesi, bakan. Askerî vali. Vergi tahsildarı. Ordu komutanı. Dış işlerinden sorumlu kişi. Hükümdar mührünü kullanır. Yazı işlerinden sorumludur. Hazine işlerinden sorumlu kişi. Tabip, doktor. Emçi. 10

62 KPSS soruda 86 SORU VİDEO DESTEKLİ GENEL YETENEK - GENEL KÜLTÜR COĞRAFYA KONU ANLATIMLI PRATİK BİLGİLER SINAVLARA EN YAKIN ÖZGÜN SORULAR VE AÇIKLAMALARI

63 Önder Cengiz KPSS Coğrafya Konu Anlatımlı ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: 2018, Ankara Proje-Yayın Yönetmeni: Mehmet Ali Tutlu Dizgi-Grafik Tasarım: Dilara Çetiner Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

64 ÖN SÖZ Değerli Adaylar; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testinde önemli bir yer tutan Coğrafya kapsamındaki 18 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Pegem Akademi Uygulamanızı mağazalarından Pegem Kampüs yazarak indirebilirsiniz. Uygulama İndirme Üyelik Üyelik ekranını eksiksiz doldurduktan sonra uygulamayı kullanmaya başlayabilirsiniz. Üye girişi yaptıktan sonra açılan pencerede sağ altta bulunan aktivasyon menüsünden kitabınızın aktivasyon işlemini yapabilirsiniz. Aktivasyon Aktif Kitaplar Aktivasyonunu yapmış olduğunuz kitap veya kitaplarınızı Aktif Kitaplar sekmesinden görüntüleyebilir ve videolarınızı izlemeye başlayabilirsiniz. QR kodları uygulamamızda bulunan kamera simgesini kullanarak kolaylıkla okutabilirsiniz. Set kapağında bulunan QR kodu okutarak setin içeriğindeki kitaplara, kitap kapağında bulunan QR kodu okutarak kitap içeriğindeki ünitelere, ünite başlarında bulunan QR kodları okutarak ünite ile ilgili videolara ulaşabilirsiniz. QR Kod Okutma

65

66 İÇİNDEKİLER 1. Bölüm Türkiye nin Coǧrafi Konumu Mutlak (Matematik) Konum...1 Özel (Göreceli) Konum...7 Türkiye nin Komşuları...8 Hızlı Tekrar...11 Çözümlü Test...13 Cevaplı Test Bölüm Türkiye de Nüfus ve Yerleşme Türkiye de Nüfus Ve Yerleşme...97 Türkiye de Nüfus...97 Göçler Türkiye de Yerleşme Hızlı Tekrar Çözümlü Test Cevaplı Test Bölüm Türkiye nin Yer Şekilleri Türkiye nin Yer Şekilleri...22 Türkiye de Yer Şekillerinin Oluşumunda Etkili Olan Kuvvetler...25 Türkiye de Topraklar...43 Toprak Oluşumu...43 Toprak Çeşitleri...44 Doğal Afetler ve Çevre Sorunları...46 Hızlı Tekrar...52 Çözümlü Test...55 Cevaplı Test Bölüm Türkiye de Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık Türkiye de Tarım Türkiye de Hayvancılık Türkiye de Ormancılık Hızlı Tekrar Çözümlü Test Cevaplı Test Bölüm Türkiye nin İklimi ve Bitki Örtüsü Türkiye nin İklimi ve Bitki Örtüsü...64 Türkiye nin İklimini Etkileyen Faktörler...64 Türkiye deki Başlıca İklim Tipleri...76 Orman Formasyonu...82 Ülkemizdeki Ormanlarda Yer Alan Başlıca Ağaç Türleri...83 Ormanların Faydaları...83 Hızlı Tekrar...85 Çözümlü Test...87 Cevaplı Test Bölüm Türkiye de Madenler, Enerji Kaynakları ve Sanayi Türkiye de Madenler Türkiye de Enerji Kaynakları Türkiye de Sanayi Hızlı Tekrar Çözümlü Test Cevaplı Test v

67 İÇİNDEKİLER 7. Bölüm Türkiye de Ulaşım, Ticaret ve Turizm Ulaşım Ticaret Turizm Hızlı Tekrar Çözümlü Test Cevaplı Test Bölüm Türkiye de Bölge Sınıflandırılması Bölge Sınıflandırması A. Doğal Bölgeler B. Beşeri Özelliklerine Göre Bölgeler C. Ekonomik Özelliklerine Göre Bölgeler Bölgesel Kalkınma Projeleri Türkiye nin Coğrafi Bölgeleri Hızlı Tekrar Çözümlü Test Cevaplı Test Kaynakça vi

68 Türkiye nin Coğrafi Konumu 1. Bölüm Türkiye nin Coğrafi Konumu Herhangi bir noktanın dünya üzerindeki konumuna coğrafi konum denir. Coğrafi konum mutlak (matematik) ve göreceli (özel) konum olarak iki başlıkta incelenir. Türkiye nin dünya üzerinde bulunduğu yeri varsayılan yatay ve dikey açı ve çizgilere göre tanımlama mutlak (matematik) konum tanımlaması iken kendisi ve çevresi ile ilgili özelliklere göre tanımlama göreceli (özel) konum tanımlamasıdır. A. Mutlak (Matematik) Konum Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın enlem (paralel) ve boylam (meridyen) değerlerine göre belirlenen konumuna mutlak (matematik) konum denir. Mutlak konum (özellikle enlem) nüfus, iklim, tarım ve hayvancılık gibi birçok beşerî ve ekonomik özellikler üzerinde etkilidir. Bu konunun iyi öğrenilmesi ilerideki konuların kavranılması açısından önemlidir. Paraleller (Enlemler) Meridyenler (Boylamlar) UYARI Mutlak konum ile ilgili sorularda meridyen özellikleri ve boylam etkilerini, paralel özellikleri ve enlem etkilerini kavramak soru çözümü açısından önemlidir. Örneğin sınava hazırlanan öğrencilerin bu konuda en çok hata yaptığı noktalardan birisi meridyen aralıklarının kutuplara doğru daraldığı için aynı meridyen yayı üzerindeki noktaların başlangıç meridyenine kuş uçuşu uzaklıklarının eşit olmaması özelliğidir. 1

69 Türkiye nin Coğrafi Konumu Paralel ve Enlem Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın ekvatora olan uzaklığının açısal değeri enlem olarak ifade edilir. Bu açısal değere göre birer derece aralıklarla çizilen çemberlere ise paralel denir. Paralel ve enlem ifadeleri sorularda birbirlerinin yerine kullanılabilmektedir. 90 K Kutup Kuşağı Orta Kuşak Tropikal Kuşak Orta Kuşak Kutup Kuşağı 90 G ı K ı K ı G ı G Enlemin Etkileri Paralellerin Özellikleri JJ JJ JJ Ekvator Ekvator un 90 adet kuzeyinde, 90 adet güneyinde olmak üzere, toplam 180 adet paralel bulunur. Başlangıç paraleli Ekvator dur. En büyük paralel dairesi Ekvator dur. Enlem; iklimi, güneş ışınlarının düzleme geliş açısını, sıcaklık dağılışını, denizlerin tuzluluk oranlarını, gece ile gündüz arasındaki zaman farkını, kalıcı kar sınırı yükseltisini, yerleşme ve tarım faaliyetlerinin sınırını, bitki örtüsü çeşitliliğini, toprak çeşidini, akarsu rejimlerini, tarım ürünlerini, yerleşme biçimini, hayvanların dağılışını vs. etkiler. Meridyen ve Boylam Bir kutuptan diğer kutba ulaşan, paralelleri dik açıyla kesen hayalî yarım çemberlere meridyen denir. Meridyenlerin, Başlangıç meridyenine (Greenwich) olan uzaklığının açı cinsinden değerine ise boylam denir. Meridyen ve boylam birbirlerinin yerine kullanılabilmektedir. JJ JJ JJ JJ Ekvator dan kutuplara doğru gidildikçe paralellerin boyları kısalır. Buna karşılık paralel numaraları büyür. 90 paralelleri nokta hâlindedir. Paraleller birbirleriyle kesişmezler, birleşmezler. Paraleller doğu - batı doğrultusunda uzanırlar. Greenwich JJ Ardışık iki paralel arası uzaklık yaklaşık olarak 111 km dir. Bu uzaklıktan yararlanarak kuzey-güney doğrultusunda ve aynı meridyen üzerinde bulunan iki nokta arasındaki uzunluk hesaplanabilir. JJ JJ Enlem ise dünya üzerindeki bir noktanın ekvator düzlemi ile arasındaki açısal değerdir. Daha detaylı koordinat tanımlamaları için (derece, dakika, saniye) kullanılır. Ancak ÖSYM sorularında enlem ve paralel aynı olarak düşünülebilir. Ekvator ile dönenceler arasında kalan enlemlere alçak enlemler, dönenceler ile kutup daireleri arasında kalan enlemlere orta enlemler, kutup daireleri ile kutup noktaları arasında kalan enlemlere de yüksek enlemler denir. Meridyenlerin Özellikleri JJ Başlangıç meridyeninin 180 adet doğusunda, 180 adet batısında olmak üzere, toplam 360 adet meridyen yayı vardır. JJ JJ Başlangıç meridyeni İngiltere nin başkentindeki Greenwich istasyonundan geçen meridyendir. Bütün meridyenlerin boyları birbirine eşittir. JJ Ekvator üzerinde iki meridyen arası uzaklık 111 km dir. Kutuplara doğru gidildikçe bu uzaklık azalır. Türkiye üzerinde ise iki meridyen arası uzaklık, yaklaşık olarak km dir. JJ Aynı meridyen üzerinde bulunan bütün noktaların (Güneş karşısından aynı anda geçtiklerinden) yerel saatleri aynıdır. 2

70 Türkiye nin Coğrafi Konumu JJ Meridyen dereceleri Greenwich ten doğuya ve batıya gidildikçe büyür. detaylı koordinat tanımlamaları için (derece, dakika, saniye) kullanılır. Ancak ÖSYM sorularında meridyen ve boylam aynı olarak düşünülebilir. JJ Meridyenler kuzey - güney doğrultusunda uzanır. JJ Bütün meridyenler kutuplarda birleşirler. Boylamın Etkileri JJ Ardışık iki meridyen arasındaki yerel zaman farkı 4 dakikadır. Boylam; yerel saati etkiler. Yerel saat ise herhangi bir noktanın, güneşin konumuna göre belirlenen saatidir. JJ Boylam ise, dünya üzerindeki bir noktanın başlangıç meridyeni ile arasındaki açısal değerdir. Daha Saat dilimleri, yerel saatin ileri veya geri olması, güneşin erken veya geç doğup batması boylam ile ilgilidir. Türkiye nin Matematik (Mutlak) Konumunun Sonuçları: Edir ne Kırklareli Tekirdağ İstanbul 35 a ry Düzce ka Sa Bursa Bilecik Kastamonu Çankırı Bolu Ordu Amasya Çorum Kırıkkale Tokat Tunceli Kayseri Malatya ar Adana Osmaniye Iğdır Erzurum Bingöl Ağrı Diyarbakır Batman Mardin Gaziantep Muş Bitlis Adıyaman M Karaman Ardahan 41 Elazığ Niğde Konya Burdur Antalya Kars Bayburt K. Muğla 43 Erzincan Sivas aş Isparta e an şh mü Gü Yozgat Nevşehir Afyon Denizli 42 Rize Trabzon Giresun Ankara Aksaray Aydın 41 Artvin Kırşehir Uşak 40 Samsun Manisa İzmir 39 Sinop Karabük Eskişehir Kütahya Zonguldak Yalova Balıkesir 34 Bartın Kocaeli Çanakkale 33 Siirt Şanlıurfa Kilis Mersin 39 Van Şırnak 40 Hakkari Hatay 36 Türkiye nin uç noktaları: JJ En kuzeyi 42 Kuzey; Sinop JJ En güneyi 36 Kuzey; Hatay JJ En doğusu 45 Doğu; Iğdır JJ En batısı 26 Doğu; Çanakkale (Gökçeada) Enlem Sonuçları 36 Kuzey 42 Kuzey 1. Türkiye kuzey yarım kürede yer alır. Buna bağlı olarak; JJ Güneyden kuzeye doğru gidildikçe çizgisel hız azalır. JJ Güneyden kuzeye doğru gidildikçe alacakaranlık süresi (gündoğumu - günbatımı süresi = güneşin doğuş-batış süresi) artar. JJ Güneyden kuzeye doğru gidildikçe yerçekimi artar. JJ Güneyden kuzeye doğru gidildikçe meridyen aralıkları daralır. JJ Güneyden kuzeye doğru gidildikçe paralel daireleri küçülür. 2. Türkiye Yengeç dönencesinin kuzeyinde (dönence dışında) yer alır. Buna bağlı olarak; JJ Güneş ışınları hiçbir zaman düzlemlere dik (90⁰) açıyla gelmez. JJ Gölge boyu hiçbir zaman sıfır olmaz. JJ Güneyden kuzeye doğru gidildikçe güneş ışınlarının geliş açısı yıl boyunca daralır. JJ Güneyden kuzeye doğru gidildikçe ışın tutulması artar ve sıcaklık ortalamaları azalır. JJ Güneyden kuzeye doğru gidildikçe deniz suyu sıcaklıkları ve tuzlulukları azalır. JJ Güneyden kuzeye gidildikçe kalıcı kar (toktoğan kar) başlangıç (alt) sınırı alçalır. NOT Bir yerin enlem değerleri yukarı doğru büyüyorsa (kuzeye) bu yer kuzey yarımkürededir. Aşağı doğru büyüyorsa (güneye) bu yer güney yarımkürededir. 3

71 Türkiye nin Coğrafi Konumu JJ JJ JJ Güneyden kuzeye doğru gidildikçe tarım, orman ve yerleşme yükselti (üst) sınırı alçalır. Güneyden kuzeye doğru gidildikçe gölge boyu yıl boyunca uzar. Dağların güneye bakan yamaçları daha sıcak olur. NOT Türkiye nin alçak kesimlerinde buzulların etkisi görülmemesine rağmen yüksek kesimlerde buzullar etkili olmuştur. Bu durum yükseltinin fazla olması yani özel (göreceli) konum ile ilgilidir. Bakı etkisi Güneş ışınlarını daha dik açı ile alır. Güneşlenme süresi fazladır. Sıcaklık daha fazladır. Aynı tür bitkilerin olgunlaşma süresi daha kısadır. Kalıcı kar sınırı B) Boylam Sonuçları 26 Doğu 45 Doğu 1. Türkiye başlangıç meridyenin (Greenwich) doğusunda yer alır. Buna bağlı olarak başlangıç meridyenine göre yerel ve ulusal saati ileridir. 2. Türkiye nin en doğusu ile batısı arasında 19 lik boylam farkı bulunur. Buna bağlı olarak en doğusu (45 D) ile en batısı (26 D) arasında 76 dakikalık zaman farkı bulunur. (19 x 4 = 76 dakika =1 saat 16 dakika) 3. Türkiye 2. ve 3. saat dilimleri içerisinde yer alır. JJ JJ Karayel Günbatısı Kuzey Güney Gölge yönü daima kuzeyi gösterir. Kuzeyden gelen rüzgârlar soğutucu güneyden gelen rüzgârlar ısıtıcı etki yapar. Lodos Yıldız Sıcaklığı düşürür. Sıcaklığı yükseltir. Kıble Poyraz Gündoğusu Samyeli (Keşişleme) 3. Türkiye orta kuşakta yer alır. (Dönence = ı ile Kutup Dairesi = ı arasında) Buna bağlı olarak; Dört mevsim belirgin olarak yaşanır. Cephe (frontal) yağışların etkisi altındadır. Batı rüzgârlarının etkisi altındadır. Akdeniz iklim kuşağı içerisinde yer alır. Buzul şekilleri yaygın değildir ve fiyort, skyer gibi buzulların etkisi sonucu oluşan kıyı tipleri görülmez. Buna bağlı olarak ileri saat uygulamasında 45 Doğu (Iğdır) boylamını, geri saat uygulamasında 30 Doğu (İzmit) boylamını kullanılmaktaydı. Bu uygulama gün ışığından daha fazla faydalanmak için (elektrik enerjisinden tasarruf etmek için) yapılırdı. Yaz mevsiminde (21 Mart tan sonra) saatler bir saat ileri alınırdı. (45 Doğu Iğdır ın yerel saati ulusal saat olarak kullanılmaktadır.) Kış mevsiminde (23 Eylül den sonra, Ekim ayında) saatler bir saat geri alınırdı. (30 Doğu İzmit in yerel saati ulusal saat olarak kullanılırdı.) NOT Ülkemizdeki bu uygulamada saatlerin Ekim ayında bir saat geri alınması (Kış saati uygulaması) 2016 da kaldırılmıştır. Artık ülkemizde yıl boyunca 3. Saat diliminin ortasından geçen 45⁰ Iğdır boylamının yerel saati ulusal saat olarak kullanılmaktadır. (Yaz saati uygulaması) Bu uygulamaya Ekim 2018 den itibaren tekrar başlanacaktır. 4. Türkiye nin doğu-batı genişliği fazla olmadığı için boylam farkı azdır. Buna bağlı olarak bir tek ulusal (ortak) saat kullanılır. (Boylam farkı fazla olan ülkelerde Rusya, Çin, Kanada Amerika gibi aynı anda birden fazla ulusal saat kullanılır) 4

72 Türkiye nin Coğrafi Konumu Ortak Saat (Ulusal Saat): Çalışma hayatında, yerel saatlerin hepsini kullanmak mümkün değildir. Ticari ve ekonomik ilişkilerin kolaylaştırılması, haberleşme ve ulaşım hizmetlerinin hızlı ve düzenli bir şekilde yapılabilmesi için, yerel saatten farklı olarak, ortak saat ya da ulusal saat uygulamasına ihtiyaç duyulmuştur. Bu nedenle her ülkenin, kendisine en uygun meridyenin yerel saatini bütün ülke sınırlarında geçerli hâle getirmesiyle oluşan saate ortak saat adı verilmektedir. Saat Dilimleri: Bilim ve tekniğin hızla gelişmesiyle ülke- ler arası ekonomik ve siyasi ilişkilerin artması, buna bağlı olarak iletişimin hızlı olması uluslararası saatin doğmasına yol açmıştır. Bu sebeple saat dilimleri oluşturulmuştur. Dünya üzerinde 24 saat dilimi vardır. NOT NOT Ülkemizin doğu-batı yönlü genişliği fazla olmadığı için (içerisinden geçen boylam sayısı az olduğu için) aynı anda bir tek ortak saat kullanılır. Türkiye boylam değerlerinden dolayı 2. ve 3. saat dilimlerinde yer alır. Tarih Değiştirme Çizgisi D İzmit 45 D Iğdır Dünya nın doğu ve batı yarım kürelerinin uç noktaları arasında bir günlük zaman farkı vardır. Bu nedenle, başlangıç meridyeninin devamı olan antimeridyen 180 meridyeni, tarih değiştirme çizgisi olarak kabul edilmiştir. JJ 180 boylamının batısına doğru gidildiğinde, Doğu Yarım Küre ye geçildiği için, tarih 1 gün ileridir. JJ 180 boylamının doğusuna doğru gidildiğinde, Batı Yarım Küre ye geçildiği için, tarih 1 gün geridir. Türkiye de Güneşin Gün İçerisindeki Konumu Öğle :00 15:00 16:00 17:00 Akşam: (Batış) 13:00 11:00 İzmit ile Iğdır arasında 15 boylam olduğu için 15 x 4` = 60` yani 1 saat yerel saat farkı bulunur. Iğdır doğuda yeraldığı için yerel saati İzmit e göre 1 saat ileridir. NOT 10:00 09:00 08:00 07:00 Sabah: (Doğuş) Türkiye nin en doğusu ile en batısı arasında 1 saat 16 dakika fark bulunur. Hangi iller verilirse verilsin yerel saat farkı ve güneşin konumu bu değerden fazla olamaz. (Gündüz süresi 12 saat kabul edildiğinde) 5

73 KPSS soruda 86 SORU VİDEO DESTEKLİ GENEL YETENEK - GENEL KÜLTÜR VATANDAŞLIK KONU ANLATIMLI PRATİK BİLGİLER SINAVLARA EN YAKIN ÖZGÜN SORULAR VE AÇIKLAMALARI

74 Komisyon KPSS Vatandaşlık Konu Anlatımlı ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: 2018, Ankara Proje-Yayın Yönetmeni: Mehmet Ali Tutlu Dizgi-Grafik Tasarım: Dilara Çetiner Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

75 ÖN SÖZ Değerli Adaylar; Bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testinde önemli bir yer tutan Temel Yurttaşlık Bilgisi kapsamındaki soruları etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Pegem Akademi Uygulamanızı mağazalarından Pegem Kampüs yazarak indirebilirsiniz. Uygulama İndirme Üyelik Üyelik ekranını eksiksiz doldurduktan sonra uygulamayı kullanmaya başlayabilirsiniz. Üye girişi yaptıktan sonra açılan pencerede sağ altta bulunan aktivasyon menüsünden kitabınızın aktivasyon işlemini yapabilirsiniz. Aktivasyon Aktif Kitaplar Aktivasyonunu yapmış olduğunuz kitap veya kitaplarınızı Aktif Kitaplar sekmesinden görüntüleyebilir ve videolarınızı izlemeye başlayabilirsiniz. QR kodları uygulamamızda bulunan kamera simgesini kullanarak kolaylıkla okutabilirsiniz. Set kapağında bulunan QR kodu okutarak setin içeriğindeki kitaplara, kitap kapağında bulunan QR kodu okutarak kitap içeriğindeki ünitelere, ünite başlarında bulunan QR kodları okutarak ünite ile ilgili videolara ulaşabilirsiniz. QR Kod Okutma

76

77 İÇİNDEKİLER 1. Bölüm Temel Hukuk Bilgisi Sosyal Düzen Kuralları... 1 Hukuk Türleri... 4 Hukuk Kurallarının Çeşitleri... 5 Cevaplı Test Hukukun Kaynakları... 8 Hukuk Kurallarının Uygulanması... 9 Hukuk Kurallarının Yorumu Hukukta Boşluk Türleri Bölüm Devlet ve Hükûmet Sistemleri - Türk Anayasa Tarihi Devlet Kavramı Hükûmet Sistemleri Kurucu İktidar Anayasa Türleri Cevaplı Test Osmanlı daki Anayasacılık Hareketleri Anayasalar Cevaplı Test Cevaplı Test Hukukun Dalları A. Kamu Hukuk Dalları Cevaplı Test B. Özel Hukuk Dalları Hak Kavramı Cevaplı Test Medeni Hukukun Bölümleri Kişiler Hukuku Bölüm 1982 Anayasası Temel Hükümleri 1982 Anayasası Başlangıç İlkeleri Anayasası Genel Esasları Cevaplı Test Kişi Kavramı Cevaplı Test Hısımlık Kavramı Yerleşim Yeri (İkametgâh) ve Türleri Tüzel Kişilik Kavramı Aile Hukuku Miras Hukuku Eşya Hukuku Cevaplı Test Borçlar Hukuku Ticaret Hukuku Bölüm Temel Hak ve Hürriyetler Temel Hak ve Hürriyetlerle İlgili Genel Hükümler A. Temel Hak ve Hürriyetler Cevaplı Test B. Sosyal - Ekonomik Haklar ve Ödevler (Pozitif Statü Hakları) Cevaplı Test C. Siyasi Hak ve Ödevler (Aktif Statü Hakları) Cevaplı Test Devletler Özel Hukuku Cevaplı Test v

78 İÇİNDEKİLER 5. Bölüm Yasama Yasama Yetkisinin Özellikleri Yasama Organının Kuruluşu TBMM Seçimleri ve Seçim Dönemi Seçimlerin Genel Yönetim ve Denetimi Cevaplı Test TBMM Üyelerinin Hukuki Statüsü Cevaplı Test TBMM nin Görev ve Yetkileri Cevaplı Test TBMM nin Faaliyetleri İle İlgili Hükümler TBMM nin Bilgi Edinme ve Denetim Yolları Cevaplı Test Bölüm Yürütme Cumhurbaşkanı Cevaplı Test Yürütmenin Düzenleyici İşlemleri Bölüm İdare Hukuku İdare Hukuku Cevaplı Test Türkiye nin İdari Yapısı A. Merkezi İdare (Devlet) Cevaplı Test B. Yerinden Yönetim Kuruluşları Cevaplı Test Kolluk Faaliyetleri Kamu Hizmetleri ve Temel İlkeleri İdarenin İşlemleri Cevaplı Test Kamu Görevlileri Cevaplı Test Bölüm Uluslararası Kuruluşlar Türkiye nin Kurucusu Olduğu Kuruluşlar Ulusal Kuruluşlar Cevaplı Test Millî Güvenlik Kurulu Olağanüstü Hâl Yönetimi Cevaplı Test Bölüm Yargı I. Genel Hükümler II. Yüksek Mahkemeler Cevaplı Test III. Hakimler ve Savcılar Kurulu (HSK) IV. Sayıştay V. Inkılap Kanunlarının Korunması VI. Yargı Yoluna Kapalı Olan İşlem ve Kararlar Cevaplı Test vi

79 Temel Hukuk Bilgisi 1. Bölüm SOSYAL DÜZEN KURALLARI Topluluk hâlinde yaşamanın bir sonucu olarak kurallara gereksinim duyulmuştur. Sosyal düzeni sağlayan bu kurallar; din, ahlak, görgü ve hukuk kurallarıdır. Kişiler sosyal hayattaki ilişkilerinde bu kuralların koymuş olduğu emir ve yasaklara uygun biçimde davranmak zorundadırlar. Aksi hâlde, birtakım tepkilerle karşılaşırlar. Bu tepkiye genel olarak yaptırım (müeyyide) denir. A. Din Kuralları B. Ahlak Kuralları C. Görgü Kuralları D. Hukuk Kuralları Din, evreni yaratan ve yöneten insan üstü ilâhi bir varlığa inanmayı ve ona ibadet etmeyi emreder. İnsanların Tanrı ile olan ilişkilerini düzenler. Din kurallarına uyulmadığı zaman günah işlenmiş sayılır. Yaptırımı (müeyyidesi) manevidir. Ahlak kuralları kişilerin hem kendilerine, hem de diğer insanlara karşı olan ödevlerini gösteren ve düzenleyen birtakım davranış kurallarıdır. Ahlak kurallarına uyulmadığı zaman kişi dışlanma veya ayıplanma ile karşılaşır. Yaptırımı manevidir. Ahlak kuralları İkiye ayrılır: Sosyal hayatta bireylerin bir grup içinde ya da aynı sosyal çevreye mensup kişilerin günlük yaşamlarında ne şekilde davranmaları gerektiğini gösteren kurallardır. Görgü kurallarına uymayan kişiler görgüsüz, saygısız, kaba olarak nitelendirilir. Yaptırımı manevidir. Toplum hâlinde yaşayan insanların birbirleriyle veya devletle olan ilişkilerini, haklar ve yükümlülükler çevresinde düzenleyen kuralların tümüdür. Hukuk kurallarının yaptırımı maddidir. 1. Sübjektif (Kişisel) Ahlak Kuralları: İnsanların kendilerine karşı olan ödev ve sorumluluklarını düzenleyen kurallardır. Örneğin içini temiz tutmak, kötü hisler beslememek gibi. Yaptırımı vicdan azabıdır. 2. Objektif (Toplumsal) Ahlak Kuralları: İnsanların diğer insanlara karşı olan ödev ve sorumluluklarını düzenleyen kurallardır. Örneğin başkasının eşyasını izin almadan kullanmamak. NOT Din, ahlak ve görgü kurallarının; ayıplama hor görme dışlama günahkâr olma gibi manevi yaptırımları (müeyyide) vardır. Hukuk kuralarının yaptırımı ise maddidir. Hukuk kurallarını diğer sosyal düzen kurallarından ayıran temel özellik maddi yaptırımlar içermesidir. DİKKAT Yaptırımın maddi olması demek, bir hukuk kuralına aykırılık hâlinde devletin, kamu gücünü kullanarak hukuk kurallarını ihlal eden kimsenin bu aykırı davranışın sonucuna katlanmasını sağlamasıdır. Hukuk Kurallarının Amaçları Hukuk, toplum yaşamını düzenleme, sosyal gereksinmeleri karşılama ve adalet düşüncesini gerçekleştirme amaçlarına yönelmiştir. Bu amaçlar şöyle açıklanabilir: Toplum yaşamını düzenleme amacı Toplum gereksinmelerini karşılama amacı Adaleti gerçekleştirme amacı Hürriyeti ve eşitliği sağlama amacı Hukuksal güvenliği sağlama amacı 1