The lecture notes has been compiled from the following sources

Transkript

1 Geomorphology of Turkey Geologic evolution of Turkey Tolga Görüm İstanbul Üniversitesi, Coğrafya Bölümü The lecture notes has been compiled from the following sources Eren, Y. (2009). Neotektonik Ders Notları. Selçuk Üniversitesi, Jeololoji Mühendisliği Bölümü, Konya. Işık, V. (2012). Orojenez ve Türkiye deki Tektonik Birlikler, JEM 404, Türkiye nin Jeolojisi Ders Notları. Okay, A. I. (2008). Geology of Turkey: a synopsis. Anschnitt, 21, Sengör,, A.M.C Türkiye'nin tektonik tarihi., Türkiye Jeoloji Kur., Ketin Simpozyumu, Sengör, A. M. C., Tüysüz, O., Imren, C., Sakinç, M., Eyidogan, H., Görür, N.,... & Rangin, C. (2005). The North Anatolian fault: A new look. Annu. Rev. Earth Planet. Sci., 33, And the references in these books and lecture notes. 1

2 Süper Kıta ve Levha Tektoniği Orogenesis Orogeny refers to forces and events leading to a large structural deformation of the Earth's lithosphere (crust and uppermost mantle) due to the interaction between tectonic plates. Orogens or orogenic belts develop when a continental plate is crumpled and is pushed upwards to form mountain ranges, and involve a great range of geological processes collectively called orogenesis A) Sıkıştırma genleşmeye neden olmakta B) Bandlı kayalar oluşmakta C) Ters faylanma D) Magmatik intrüzyon E) Magmatizma F) Bölgesel metamorfizma 2

3 Orogenesis Orogenesis 3

4 Orogenesis Development of the mountain belts is directly related with the plate tectonic. Orogenesis 4

5 Orogenesis (Wilson Cycles) As the concept of sea floor spreading gained acceptance in the late 60's, the consequences for geology gradually began to dawn. One of the first to recognise how plate tectonics could be applied to the geological record was J. Tuzo Wilson. If continents rift apart to form ocean basins, other oceans must close. This may be repeated throughout Earth history. Example: the IAPETUS ocean between England & Scotland in the Lower Palaeozoic, closed in the Caledonian; later opening of the Atlantic, almost in the same place. The cycle is known as the Wilson Cycle: (1) Rifting of continents by mantle diapirism (2) Continental drift, seafloor spreading & formation of ocean basins (3) Progressive closure of ocean basins by subduction of ocean lithosphere (4) Continental collision and final closure of ocean basin Orogenesis (Wilson Cycles) 5

6 Orogenic Belts Mountain belts form along the boundary between lithosphere plates. There are many mountain belt developments during geological periods. Orogenic Belts Günümüz fiziki haritalarında yaygın bilinen dağkuşakları Kordillera, Apalaşlar, Andlar, Kalodenidler, Urallar, Alpler, Himalayalardır. Bu kuşaklar Prekamriyenden günümüze kadar levha hareketlerinin ürünü olarak karşımıza çıkar. 6

7 Orogenic phases 20. yüzyılın başlarında Bertrand ve Stille gibi jeologların büyük katkılarıyla Prekambriyen dönemi dışında kalan Fanerozoyik`de üçorojenik dönem ayırt edilmiştir. Bu dönemler yaşlıdan gence doğru Kaledoniyen, Hersiniyen ve Alpin olarak adlanmıştır. Kaledoniyen dönemi Alt Paleozoyik`de (570Ma 370Ma arası) Hersiniyen Üst Paleozoyik ve Triyas`da (370Ma 220Ma arası); Alpin dönem Mesozoyik Tersiyer sırasında (220Ma 2Ma arası) evrimlerini tamamlamıştır. Orojegenic phases Global Paleogeography and Tectonics in Deep Time Series series thumbnails/ 7

8 Geological Time Scale Orogenies Bir orojenik dönem sırasında dünyada zaman ve mekan içinde birbirinden farklı orojenezler gelişir. Başka bir deyişle bir orojenik sistem bir okyanusun ve bunun kollarının kapanması sonucu yeryüzünde ortaya çıkan tüm dağkuşakları ile temsil edilir. Şekilde görüldüğügibi Türkiye Alpin orojenik sistemine ait Alp Himalaya kuşağının Doğu Akdeniz kesiminde yeralmaktadır. Yalnız buradan Türkiye`de daha yaşlı orojenik sistemleri temsil eden alanların bulunmadığı gibi yanlışbir anlam çıkartılmamalıdır. 8

9 Major sutures and continental blocks of Turkey Türkiye nin tektonik sınıflamasıile ilgili ilk çalışma Edmund Neumann (1896) ın kısmen arazi çalışmasına dayalı sınıflamadır. Neumann bu sınıflamasında Pontid ve Torid silsilelerini ayırd etmiştir. Türkiye`nin tektonik kuşakları ile ilgili önemli farklı bir görüş, Kober in 1921 yılında yayınladığı"dünyanın Yapısı" adlı kitabında yer alır. Kober bu eserinde Türkiye`yi çift kanatlı bir orojen olarak tanımlamış, Özellikle 1940 yılından sonra Türk jeologlarıtarafından yapılmış olan sınıflamalara temel olan bir sınıflama 1939 yılında Paul Arni tarafından MTA Dergisinde yayınlanmıştır. Arni bu yayınında kuzeyden güneye kuşaklarışu şekilde sıralamıştır: Pontidler Anotolidler Toridler İranidler İran ve Anadolu kenar kıvrımları yılında İhsan Ketin, Arni nin bu sınıflamasına sadık kalarak yaptığısınıflamada kuzeyden güneye Pontidler Anatolidler Toridler Kenar kıvrımlar olmak üzere dört kuşak ayırt etmiştir. Yine 1966 Roland BringmanBatıve Orta Anadolu'yu kapsıyan bir sınıflama yapmıştır. Levha Tektoniği bazına dayalı olarak Türkiye`nin tektonik birliklere ayrılmasıile ilgili kapsamlı bir çalışma ilk defa Şengör ve Yılmaztarafından 1981yılında yayınlanmıştır. Okay ve Tüysüz(1999) ün sınıflaması Türkiye tektoniğine önemli katkılar sağlamıştır. Major sutures and continental blocks of Turkey İhsan Ketin,

10 Major sutures and continental blocks of NE Mediterranean Orogenic Stages Turkiye nin tektonik tarihindeki orojenik evreler yaslıdan gence doğru Şengör (1984) tarafından 1 Pan African stage 2 Hercynian stage 3 Kimmeridgian stage 4 Alpid stage 5 Neotectonic stage Türkiye nin jeolojik tarihinin yapısal sınıflanması (Şengör, 1984) 10

11 Türkiye de deformasyon alanlarının yaşı dikkate alınarak yapılan bir sınıflamada Paleotektonik dönemde dört büyük orojenik döneme ait deformasyon alanlarının varlığı bilinmektedir. Bunlara kısaca Orojenik Alanlar (=Orojenic Provinces) denir. Bunlar yaşlıdan gence doğru; Pan African orogenies ( Ma) Hercynian orogenies ( Ma) Cimmerian orogenies ( Ma) Alpine orogenies (243 Today) Patrice Moix vd.,

12 Permo Triassic Early Jurassic 12

13 Middle Jurassic Late Jurassic Early Cretaceous 13

14 Türkiye nin Tektonik Sınıflaması Early Cretaceous Paleocene Early & Middle Eocene 14

15 Late Eocene & Early Miocene Middle Miocene Pliocene 15

16 Pliocene Today Today 16

17 Neotectonic Structures 17