İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ

Transkript

1 OLAY I: İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ Eğitim Öğretim Yılı Anayasa Hukuku Bütünleme Sınavı Tek Numaralı Öğrenciler -CEVAP ANAHTARI- Türkiye de ilk kez serbest seçimlerle Cumhurbaşkanı halk tarafından seçilecektir. Yüksek Seçim Kurulu tarafından açıklanan seçim takvimine göre, mevcut Cumhurbaşkanının görev süresi 28 Ağustos 2014 tarihinde dolacak, yeni Cumhurbaşkanı seçimi için ilk oylama 10 Ağustos 2014 tarihinde, seçimin ikinci oylamaya kalması durumunda ise ikinci oylama 24 Ağustos 2014 de yapılacaktır. Cumhurbaşkanı Seçiminin başlangıç tarihi 29 Haziran 2014 olarak belirlenmiştir. Bu tarihten itibaren 3 Temmuz 2014 günü Cumhurbaşkanlığı adaylığı için yapılacak başvuların son günü olarak ilan edilmiştir. Yüsek Seçim Kurulu nun Resmi Gazete de yayınlanan kararına göre, 29 Haziran 2014 tarihinden itibaren seçim listeleri hazırlanacaktır. Bu kapsamda tutuklu ve taksirli suçlardan hükümlü olanlara ait seçim listeleri düzenlenecektir. 2 Temmuz 2014 tarihinde tutuklu ve taksirli suçlardan hükümlü olanların askı listelerinin güncelleştirilmek üzere ilçe seçim kurullarınca askıya çıkarılması ve itirazların yapılması mümkün olacaktır. Aday belirleme sürecinde, iktidar partisinin sözcüleri bu seçimle Türkiye, yalnızca Cumhurbaşkanını değil, aynı zamanda Başkanını da seçektir şeklinde açıklamalar yapmaktadır. Muhalefet ise, çeşitli toplum kesimleri ile yaptığı görüşmeler yoluyla herkesi kucaklayacak çatı adayı arayışına girmiştir. 1. Kimler Cumhurbaşkanı adayı olabilir. Cumhurbaşkanı seçim hukukuna göre aday belirleme yöntemi nasıldır. Seçimlerde tek bir aday ortaya çıkması halinde ne yapılır. (10 Kırk yaşını doldurmuş ve yüksek öğrenim yapmış Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri veya bu niteliklere ve milletvekili seçilme yeterliğine sahip her Türk vatandaşı Cumhurbaşkanı seçilebilir. (3 Cumhurbaşkanlığına Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri içinden veya Meclis dışından aday gösterilebilmesi en az yirmi milletvekilinin yazılı teklifiyle mümkündür. Her bir milletvekili ancak bir aday için teklifte bulunabilir. En son yapılan milletvekili genel seçimlerinde, aldıkları geçerli oylar toplamı birlikte hesaplandığında, yüzde onu geçen siyasi partiler ortak aday gösterebilir. Her bir siyasi parti ancak bir aday için teklifte bulunabilir. Aday gösterilmek kişinin yazılı muvafakatine bağlıdır. Yüksek Seçim Kurulu tarafından ilân edilen süre içinde, adayların isimleri, muvafakat belgeleri ve gerekli diğer belgelerle birlikte Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına veya Yüksek Seçim Kuruluna başvurularak aday gösterilmiş olur. Başvurunun Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına yapılması hâlinde, tüm bilgi ve belgeler, başvuru süresinin bitiminden itibaren yirmidört saat içinde Yüksek Seçim Kuruluna iletilir. Aday gösterme süresinin sona erdiği tarihten itibaren hiçbir şekilde yeni aday gösterilemez. (5

2 Oylamalara tek adayla gidilmesi hâlinde, oylama referandum şeklinde yapılır. Aday geçerli oyların çoğunluğunu alması hâlinde Cumhurbaşkanı seçilmiş olur. Oylamada, adayın geçerli oyların çoğunluğunu alamaması hâlinde seçim yenilenir. (2 2. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Türkiye hakkında verdiği bir kararda, hükümlülerin kategorik olarak oy kullanamamasını serbest seçim hakkının ihlali olarak görmüştür. Seçim listelerine itirazlar başladığında oy hakkı tanınmayan hükümlüler, Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapabilir mi? (10 Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye nin taraf olduğu protokoller kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Serbest seçim hakkı Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine ek protokol kapsamında yer alan ve Anayasamızda düzenenlenen bir hak olduğundan başvuruya konu hak bakımından bir engel bulunmamaktadır. (5 İhlale neden olduğu ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal için kanunda öngörülmüş idari ve yargısal başvuru yollarının tamamının bireysel başvuru yapılmadan önce tüketilmiş olması gerekir. Ancak Yasama işlemleri ile düzenleyici idari işlemler aleyhine doğrudan bireysel başvuru yapılamayacağı gibi Anayasa Mahkemesi kararları ile Anayasanın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler de bireysel başvurunun konusu olamaz. Anayasamıza göre Yüksek Seçik Kurulu kararlarına karşı başka bir mercie başvuru yapılamaz. Bu nedenle Yüksek Seçim Kurulu kararlarına karşı bireysel başvuru yapılması mümkün değildir. (5 3. Anayasamızda Cumhurbaşkanının nitelikleri nasıl beirlenmiştir. Bu niteliklerden yola çıkarak, iktidar ve muhalefet partileri arasında aday belirleme sürecinde yaşanan bu gelişmeleri hükümet sistemleri ışığında değerlendiriniz. (10 Anayasamıza göre, Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Bu sıfatla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil eder; Anayasanın uygulanmasını, Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını gözetir. Bu nedenle Cumhurbaşkanının tarafsız olması öngörülmüştür. Cumhurbaşkanının yetkileri sınırlı bir şekilde sayıldığından yetkisizlik asıl yetki istisnadır. Yürütmede asıl yetkili hükümettir. Yetki ve sorumlulukta paralellik ilkesi gereğince yetkisiz olan Cumhurbaşkanı aynı zamanda sorumsuz kabul edilmektedir. Dolayısıyla Anayasamızda Cumhurbaşkanı tarafsız, yetkisiz ve sorumsuz bir konumda düzenlenmiştir. (5 İktidar partisi sözcülerinin açıklamaları, parlamenter sistemden başkanlık ya da yarı başkanlık sistemine doğru bir geçişin yaşanacağına işaret etmektedir. Çünkü başkanlık sisteminde halk güçlü yetkilere sahip bir devlet başkanı seçer. Muhalefetin çatı adayı arayışı, parlamenter sisteme uygun bir şekilde, tarafsız bir cumhurbaşkanına işaret etmektedir. Çünkü parlamenter sistemde, devlet başkanı yetkisiz, sorumsuz ve tarafsız konumdadır. (5 OLAY II: Anayasa Mahkemesine yapılan bir bireysel başvuruda, Başvurucu, otuz yedi yıl prim ödemek suretiyle Fransız sosyal güvenlik sisteminden emekli olduğunu, daha önce aylık 667,00 Avro olan emekli maaşında bu devlet tarafından 9/9/2009 tarihinden itibaren kesinti yapılarak aylık 250,00 Avro ödeme yapılmaya başlanıldığını ve büyük oranda maddi kayba uğradığını, bu işleme ilişkin olarak yaptığı

3 başvurunun Avrupa İnsan Hakları Mahkemesince de reddedildiğini belirterek, Anayasa nın 35. maddesinde tanımlanan hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür. 1. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine, Anayasa Mahkemesi ne bireysel başvuru yapmadan başvuru yapmak mümkün müdür? Mümkünse hangi durumlarda başvuru yapılabilir yazınız. (10 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvuru yapmadan önce, iç hukukta etkin olan tüm yolları tüketmek gerekmektedir. Bir hak ihlaline ilişkin bir uyuşmazlığın esasını çözmeye yetkili olan başvuru yolları tüketilmesi gereken iç hukuk yolları olarak kabul edilir. Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolu, insan hakları ihlalllerine ilişkin iddiaları esastan incelemek ve karara bağlamak imkanı vermektedir. Bu nedenle tüketilmesi gereken bir iç hukuk yoludur. (3 Ancak tüketilmesi gereken iç hukuk yollarının etkin olmaması durumunda, doğrudan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru yapılabilir. İhlalin kaynağı olan işleme karşı yargı yolunun kapalı olması veya yargı kararlarının belli bir konuda sonuç alıcı olmaması, ihlaller yönünde idari pratiğin oluşması, telafi edilemez bir zararın ortaya çıkması durumlarında iç hukuk tüketilmeden doğrudan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru yapılabilir. (3 Nitekim Anayasa Mahkemesine, yasama işlemleri ile düzenleyici idari işlemler aleyhine doğrudan bireysel başvuru yapılamayacağı gibi Anayasa Mahkemesi kararları ile Anayasanın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler de bireysel başvurunun konusu olamaz. Bu durumlarda, Anayasa Mahkemesine başvuru yapmadan doğrudan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvuru yapılabilir. (4 2. Yukarıdaki olayda başvurucunun başvursunu kabul edilebilirlik koşulları bakımından değerlendiriniz. (10 Anayasa da güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye nin taraf olduğu protokoller kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiğini iddia eden herkese Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapma hakkı tanınmıştır. Kamu gücü nü kullanan organlar ise başta devlet tüzel kişiliği içinde yer alan yasama, yürütme ve yargı organları ve bu organlara tabi olan merciler ile yerinden yönetim kuruluşlarıdır. (3 İşlem, eylem ya da ihmali nedeniyle bireysel başvuruda bulunulan kamu gücü faaliyeti, Türkiye Cumhuriyeti Devletine ait veya O nun adına kullanılmış olmalıdır. Bu anlamda, ancak Türkiye Cumhuriyeti Devletinin kamu gücü kullanan organlarına atfedilebilir şekilde gerçekleşmiş temel hak ve özgürlük ihlalleri bireysel başvuru konusu olabilir. Bu nedenle Anayasa Mahkemesinin, yabancı devletlerin ya da uluslararası veya uluslarüstü örgütlerin işlemleri aleyhine yapılacak bireysel başvuruları inceleme yetkisi bulunmamaktadır. (3 Başvurucunun ihlal iddiasının Fransa Cumhuriyeti Devleti tarafından gerçekleştirildiği belirtilen emeklilik maaşında kesinti yapılması işlemine dayandırıldığı anlaşılmaktadır. Fransa Cumhuriyeti Devletinin işlemine dayalı ihlal iddiası Türkiye Cumhuriyeti Devletine atfedilemez. Açıklanan nedenlerle, Türkiye Cumhuriyeti Devleti tarafından gerçekleştirilen bir işlem, eylem ya da ihmal iddiası bulunmadığı anlaşıldığından, başvurunun Anayasa Mahkemesinin yetkisizliği nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir. (4

4 OLAY III: Cumhurbaşkanı nca bir daha görüşülmek üzere geri gönderilen Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun un sadece Cumhurbaşkanı tarafından yayımlanması uygun bulunmayan maddeleri Genel Kurul da yapılan oylamada görüşülüp kabul edilmiştir. Oylamada ayrıca Kanun un 22. Maddesi tamamen değişik haliyle ve cezai yaptırıma bağlanmış hususlar dışındaki tüm uyuşmazlıkların, tüketici sorunları hakem heyetlerinin görev ve yetkileri kapsamında olduğunu içerecek şekilde kabul edilmiştir. Tümü bir kez daha oylanmadan kabul edilen Kanun, TBMM Başkanı tarafından yayınlanmak üzere Cumhurbaşkanı na gönderilmiştir. Cumhurbaşkanı nın imzaladığı Kanun, tarihinde Resmi Gazete de yayımlanmıştır.tbmm de 18 milletvekili bulunan A Partisi Meclis Grubu, tarihinde kanunun şekil ve esas bakımından Anayasasaya aykırı olduğu iddiasıyla Anayasa Mahkemesi ne iptal davası açmıştır. Telefon faturalarını ödemeyen borçlu aleyhine yapılan icra takibinin borçlunun itirazıyla durdurulması üzerine Tüketici sorunları Hakem Heyetine yapılan itirazın kaldırılması başvurusunun incelenmesi sırasında, Anayasa ya aykırı olduğu kanısına varan hakem heyeti, Kanun un değişik 22. Maddesinin iptali için Anayasa Mahkemesi ne başvurmuştur. 1. Olaydaki yasa yapım sürecini, 1982 Anayasası nın ilgili hükümleri çerçevesinde değerlendiriniz. ( Anayasası nın 89. maddesine göre, Cumhurbaşkanı yayımlanmasını kısmen veya tamamen uygun bulmadığı kanunları, bir daha görüşülmek üzere bu hususta gösterdiği gerekçe ile birlikte aynı süre içinde TBMM ne geri gönderir. Bir kanunun Cumhurbaşkanınca kısmen uygun bulunmaması durumunda, TBMM sadece uygun bulunmayan maddeleri görüşülebilir. Olayda da bu sadece uygun bulunmayan maddelerin görüşülmesinde yasa yapma süreci açısından herhangi bir sorun yoktur. ( Anayasası (m. 88, 89) ve TBMM İçtüzüğü (m. 81), tasarı ve tekliflerin kabul edilip yasalaşması için, sırasıyla Tasarı veya teklifin tümü hakkında görüşme açılmasını; Tasarı veya teklifin tümünün görüşülmesinden sonra soru-cevap işlemi yapılmasını; Sonrasında tasarı veya teklifin maddelerine geçilmesinin oylanmasını; Tasarı veya teklifin tümü oylanmasını öngörmektedir. Kanunun sadece uygun bulunmayan maddeleriyle ilgili görüşme açılması söz konusu olabilir. Fakat her halde kanunun tümünün oylaması yapılmalıdır. Olayda ise, Kanun un 22. maddesi değişik haliyle kabul edilmesine rağmen, tümü bir kez daha oylanmadan kabul edilmiştir (5. 2. A Partisi nin Anayasa ya uygunluk başvurusuna ilişkin koşullar gerçekleşmiş midir? Tartışınız. (10 Olayda anayasaya uygunluk denetimine tabi norm olarak kanun bulunmaktadır. Kanunların şekil bakımından Anayasa ya aykırılık başvurusu, Cumhurbaşkanı veya TBMM üyelerinin en az beşte biri (110 milletvekili) tarafından yapılabilir. Esas bakımından aykırılık başvurusunu ise Cumhurbaşkanı, iktidar ve ana muhalefet partisi meclis grupları ile yine TBMM üye tamsayısının en az beşte biri tutarındaki üyeler

5 yapabilir. Olayda bir meclis grubu kurulabilecek üye sayısı olmadığından (18 milletvekili) hem parti meclis grubu şartı ve hem de 110 milletvekili şartı sağlanmamıştır. Böylece başvurunun kişi koşulu, gerek şekil gerek esas bakımından sağlanmamıştır. (5 Kanunun yayımlandığı tarihten itibaren on gün içinde, şekil bozukluğuna dayalı iptal davası açılabilir. Kanunun esas bakımından denetimi ise, Resmi Gazete de yayımından itibaren 60 gün içinde başvuru yapılmalıdır. Olayda, Resmi Gazete de yayımdan itibaren 10 gün içinde başvuru yapılmadığından, şekil bakımından süre koşulu sağlanmamıştır. Esas başvurusu açısından ise süre koşulu gerçekleşmiş olmakla birlikte, 18 milletvekili yeterli kişi sayısına karşılık gelmediğinden, kişi koşulu gerçekleşmemiştir. Sonuç olarak Anayasa Mahkemesi başvuruyu reddedecektir. (5 3. Kanun un değişik 22. Maddesinin Anayasa ya aykırı olduğu iddiasıyla yapılan başvuruda anayasa Mahkemesi nin kararı ne yönde olmalıdır? Açıklayınız. Tüketici sorunları Hakem Heyeti nin Kanun un değişik 22. Maddesinin iptali için yaptığı başvuru somut norm denetimi (İtiraz Davası) başvurusudur. Somut norm denetiminin 4 koşulu bulunmaktadır: (4 Bakılmakta olan dava Davaya bakmakta olan mahkeme Taraflardan birinin anayasaya aykırılık iddiasının ciddi bulunması veya Mahkeme nin normu anayasaya aykırı bulması Uygulanacak norm (kanun veya khk) Anayasa Mahkemesi kararlarında da belirtildiği üzere, bir kuruluşun mahkeme sayılabilmesi için, karar organlarının hakimlerden teşekkül etmesi, yargılama tekniklerini uygulayarak ve genelde dava yolu ile uyuşmazlıkları ve anlaşmalıkları çözümlemekle görevli olması ve Anayasa da sayılan ve başında bir yüksek mahkemenin bulunduğu yargı düzenlerinden birinde yer alması gerekir. (3 Anayasa Mahkemesi nin kararlarından da görüleceği üzere, Tüketi Sorunları Hakem Heyeti mahkeme olma kriterlerini taşımamaktadır. Dolayısıyla somut norm başvurusu yapma koşullarından birisi olan davaya bakmakta olan mahkeme koşulunu sağlamadığı için heyetin somut norm denetimi başvurusu yapma yetkisi bulunmamaktadır. Diğer taraftan, olayda zikredilen hakem heyeti Tüketici Mahkemesi ile karıştırılmamalıdır. (3

6 OLAY IV: Bakanlar Kurulu listesini hazırlayan çoğunluk partisi lideri, Meclis Başkanlık Divanı nın oluşmasından iki ay sonra listeyi Cumhurbaşkanı na sunmuştur. Cumhurbaşkanı nın atadığı Bakanlar Kurulu nun güvenoyuna başvurduğu oylamaya toplam 495 milletvekili katılmıştır. Oylamada 250 milletvekili evet, 245 milletvekili hayır oyu kullanmıştır Anayasası na göre, hükümetin kurulması ve göreve başlaması usulü çerçevesinde yukarıdaki olayı değerlendiriniz.(10 Hükümetin kurulması, 1982 Anayasası nın 112. maddesi ve Cumhurbaşkanı nın bu kurulmadaki yetkisinin anlatılması gerekmektedir. Atamayla Bakanlar Kurulu nun kurulduğu, güvenoyunun kurulmada değil, kuruluşu takiben göreve başlamada etkili olduğu değerlendirilmelidir. Buna göre, Başbakan, Cumhurbaşkanınca TBMM üyeleri arasından atanır. Bakanlar, TBMM üyeleri veya milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından Başakanca seçilir ve Cumhurbaşkanınca atanır; gerektiğinde Basşbakanın önnerisi üzerine Cumhurbaşkanınca görevlerine son verilir. (m. 109) Bakanlar Kurulunun listesi tam olarak TBMM ne sunulur. TBMM tatilde ise toplantıya çağrılır. (5 Göreve başlaması Görev başlangıcıında güvenoyu - Bakanlar Kurulunun programı, kuruluşundan en geç bir hafta içinde Başbakan veya bir bakan tarafından TBMM de okunur ve güvenoyuna başvurulur. Güvenoyu için görüşmeler, programın okunmasından iki tam gün geçikten sonra başlar ve görüşmelerin bitiminden bir tam gün geçtikten sonra oylama yapılır. (m. 110/2) Bakanlar Kurulu nun görev başlangıcında güvenoyu alabilmesi için, TBMM üye tamsayısının salt çoğunluğunun oyu (276) zorunlu görülmemiştir. Olayda da basit çoğunluk sağlanarak, görev başlangıcıında güvenoyu sağlanmıştır Anayasası, görev sırasındaki güvenoyundan farklı olarak, görev başlangıcındaki güvenoyunda salt çoğunluğu gerekli görmeyerek, Bakanlar Kurulu nun kuruluşunu kolaylaştırmaktadır (5. 2. Yukarıdaki olay bakımından Cumhurbaşkanı nın izleyebileceği bir yol var mıdır? Açıklayınız. (10 Yeni seçilen TBMM de Başkanlık Divanı seçiminden sonra kırkbeş gün içinde Bakanlar Kurulunun kurulamaması hallerinde Cumhurbaşkanı TBMM Başkanı na danışarak seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. (m. 116/2) Olayda, Cumhurbaşkanı na 45 günü aşarak, 2 aylık süre içinde liste sunulmuş ve böylece 45 gün içinde atama olmamıştır. Cumhurbaşkanı hükümet listesini onaylamış ve güvenoyuna sunulmasını sağlamıştır. Ancak 45 gün içinde Bakanlar Kurulunun kurulmamış olması dolayısıyla, Cumhurbaşkanı açısından seçimleri yenilemesi hususundaki takdir yetkisini kullanma imkanı doğmaktadır. Bu durumda Cumhurbaşkanı seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. (5 Olayda görev başlangıcında güvenoyu alınması açısından gerekli çoğunluk sağlanmıştır. Cumhurbaşkanı nın TBMM Başkanı na danışarak seçimlerin yenilenmesine karar vermesi bakımından hükümetin 45 gün içinde güvenoyu alıp almaması değil; kurulup kurulamamış olması önemlidir. Olayda hükümet Anayasa da öngörülen 45 günlük süre aşılarak iki ay içinde de olsa kurulmuştur. Nitekim olayda da olduğu gibi Cumhurbaşkanı hükümet listesini onamıştır.. (5