öğrenme-öğretme yaklaşımları ve uygulama örnekler

Transkript

1 yen öğrenme-öğretme yaklaşımları ve uygulama örnekler edtörler gülay ekc meral güven

2 Editörler Gülay EKİCİ Meral GÜVEN ISBN ( )

3

4

5 Değerli Okuyucular, ÖN SÖZ Bilindiği gibi, içinde bulunduğumuz yirmibirinci yüzyılda bilim ve teknoloji başta olmak üzere tüm alanlarda sürekli değişme ve yenileşme gerçekleşmektedir. Son yıllarda bu değişme ve yenileşme ile birlikte en çok üzerinde durulan kavramlardan birisi de bilgi toplumu olmuştur. Bireylerin bilgi toplumuna ayak uydurabilmeleri için araştırma yapabilmesi, sorun çözebilmesi, yaratıcı bilgiyi kullanabilmesi, yansıtıcı düşünme, eleştirel düşünme gibi farklı düşünme yollarını bilip uygulayabilmesi gereklidir. Bu niteliklere ulaşılmasında öğrenme öğretme süreçlerinin önemli yeri bulunmaktadır. Öğrenmeöğretme süreçlerinde ne ölçüde yeni ve özgün öğrenme yaklaşımları ile donatılırsa niteliksel gelişime yaklaşılması kolaylaşacaktır. Öğrenme-öğretme sürecine yönelik en son yenilikleri ele almaya çalışılan Yeni Öğrenme-Öğretme Yaklaşımları ve Uygulama Örnekleri kitabı içerisinde toplam 17 bölüm bulunmaktadır. Bu bölümlerde; felsefe ve eğitim arasındaki ilişkiden, bireysel farklılıklardan, allestorik öğrenmeden, argümantasyon tabanlı öğrenme-öğretme yaklaşımından, basamaklı öğretimden, beyin temelli öğrenme sürecinden, ders dışı öğretme- öğrenme yaklaşımlarından, dönüşümsel öğrenme sürecinden, duygusal zekadan, düşünme becerilerinden, harmanlanmış öğrenme yaklaşımından, kuantum öğrenmeden, modüler öğrenme- öğretme yaklaşımından, modelle öğrenmeden, planlanmış davranış modelinden, performansa dayalı öğretim yaklaşımından ve yapısalcı yaklaşımdan söz edilmiştir. Kitapta yer alan her bölümde uygulama sürecini desteklemeye yönelik bilgilerin sunulmasına ve ders planı örneklerine yer verilmesine çalışılmıştır. Ancak unutulmamalıdır ki; bu kitapta yer alan her bölümle ilgili onlarca kitabın olduğundan dolayı, burada sadece konunun ana noktaları okuyucuya düzenli bir şekilde sunulmaya çalışılmıştır. Editörler olarak aramızdaki uyumlu ve özverili çalışmayı gerektiren uzun bir süreç sonunda ortaya çıkan bu kitabın hazırlanmasında emeği geçen tüm yazarlarımıza teşekkür ediyoruz ve çalışmalarında başarılar diliyoruz. Ayrıca kitabın ortaya çıkmasının her aşamasında bizlere pozitif destek sağlayan Pegem Akademi Yayıncılığa da özellikle teşekkür etmek istiyoruz. Yeni Öğrenme-Öğretme Yaklaşımları ve Uygulama Örnekleri kitabının eğitim dünyasında gerek lisans programlarında öğrenim gören öğrencilere, gerek lisansüstü öğrenim gören öğrencilere gerekse alanda çalışan öğretmenlere ve akademisyenlere kaynak olacağını umut ediyoruz. Sizlerden gelecek olan yapıcı dönütlerle kitabımızın her geçen gün daha yeni çağdaş öğrenme-öğretme yaklaşımlarını içererek sunulabilmesi dileklerimizle.. Bir şey öğrenmek o konuda daha bilge olmak demektir. Socrates Editörler Gülay EKİCİ Meral GÜVEN Ekim 2013

6

7

8

9

10

11 Ön Söz...v İçindekiler...2 Kazanımlar...3 Örnek Olay...3 Anahtar Kavramlar...4 Giriş...5 Felsefe ve Eğitimin İlişkisi...5 Felsefe...5 Eğitim...9 Felsefe ve Eğitim Arasındaki İlişki...11 Bilgi...12 Bilgi Kavramı...12 Bilginin Kaynağı...18 Bilgi Türleri...21 Öğrenme...27 Bilen ve Bilinen...27 Algılama, Anlam Oluşturma ve Öğrenme...30 Özet...32 Konuyla İlgili Araştırmalar...35 Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar...35 Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar...35 Yararlanılan Kaynaklar...36 Prof. Dr. Kıymet SELVİ...38

12 xii İçindekiler...40 Kazanımlar...40 Örnek Olay...41 Anahtar Kavramlar...42 Giriş...42 Bireysel Farklılık Nedir?...43 Eğitim-Öğretimde Bireysel Farklılıklar...44 Öğrenmede Bireysel Farklılıklar...46 Sınıfta Bireysel Farklılıklar ve Öğretmenin Görevleri...48 Bireysel Farklılıkların Belirlenmesi...53 Eğitim-Öğretimde Bireysel Farklılığın Önemini Vurgulayan Çağdaş Uygulamalar...55 Öğrenme Stiline Dayalı Eğitim-Öğretim...55 Çoklu Zekâ Kuramına Dayalı Eğitim-Öğretim...60 Bireysel Farklılığın Eğitim Programlarına Yansımaları...63 Özet...65 Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar...66 Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar...66 Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar...66 Biyoloji Alanından Ders Planı Örnekleri...67 Gregorc Öğrenme Stili Modeline Göre Hazırlanmış Ders Planı Örneği...67 Çoklu Zeka Kuramına Göre Hazırlanmış Ders Planı Örneği...74 Yararlanılan Kaynaklar...77 Yrd. Doç. Dr. Hakan KURT...82 Doç. Dr. Gülay EKİCİ...82

13 xiii İçindekiler...84 Kazanımlar...85 Anahtar Kavramlar...85 Örnek Olay...85 Giriş...86 Açıklama...87 Neden Açıklama Yapıyoruz?...89 Modeller...90 Tanımlar...92 Model, Teori ve Kavram...94 Analoji, Metafor ve Modeller...95 Modellerin Amaçları ve Kullanım Alanları...95 Fen Eğitiminde Modellerin Yeri ve Önemi...96 Kullanım Süresine ve Toplumu Bilgilendirme Durumuna Göre Modeller...97 Öğretim modelleri...99 Öğretimde model kullanımında dikkat edilmesi gereken noktalar Fen Sınıflarında Yeni Modellerin Oluşturulması Özet Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar Günlük Ders Planı Örneği Yararlanılan Kaynaklar Dr. Yasemin GÖDEK

14 xiv İçindekiler Kazanımlar Örnek Olay Anahtar Kavramlar Giriş Öğrenme Kuramları ve Allosterik Öğrenme Modeli Öğretim Biçimleri, Bilimsel Düşünme Biçimleri ve Allosterik Öğrenme Yapılandırmacı Yaklaşımlar ve Allosterik Öğrenme Allosterik Öğrenme Modeli Allosterik Öğrenme Modelinin İşleyişi Allosterik Öğrenme Modelinin Ana Değişkenleri Zihinsel Tasarım (Conception) Zihinsel Tasarımların Dönüşümü Öğretim Çevresi AÖM nin Eğitime Yansımaları Özet Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar Allosterik Öğrenme Modelinin Sınıf Ortamında Uygulanması Yararlanılan Kaynaklar Yrd. Doç. Dr. Eriman TOPBAŞ

15 xv İçindekiler Kazanımlar Örnek Olay Anahtar Kavramlar Giriş Argüman ve Argümantasyon Argümantasyon Modelinin Tarihsel Gelişimi Aristo nun Argüman Modeli Descartes in Analitik Modeli Crawshay-Williams ın Öznelcilik Modeli Toulmin in Argüman Modeli Perelman & Olbrechts-Tyteca nın Yeni Retorik Modeli İnformal Mantık Felsefesi (Tümevarım) Argümantasyon Modelinin Eğitime Yansımaları Argümantasyona Dayalı Öğrenme Öğretme Yaklaşımının Sınıf İçi Uygulamaları Eğitimde Argümantasyon Kalitesinin Analizi Alan Genel Analiz Yöntemleri Alan Özel Analiz Yöntemleri Özet Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar Yurt İçinde Yapılan Araştırma Örnekleri Yurt Dışında Yapılan Araştırma Örnekleri Günlük Ders Planı Örneği Yararlanılan Kaynaklar Dr. Pınar FETTAHLIOĞLU

16 xvi İçindekiler Kazanımlar Örnek Olay Anahtar Kavramlar Giriş Basamaklı Öğretim Programının Yapısı ve Temel Özellikleri Basamaklı Öğretim Programının Yapısı Basamaklı Öğretim Programının Temel Özellikleri Basamaklı Öğretim Programının Uygulama Esasları Basamaklı Öğretim Programında Görev listeleri ve Etkinlik Örnekleri Basamaklı Öğretim Programında Öğrenme Ortamları ve Değerlendirme Basamaklı Öğretim Programının Eğitim Sürecine Yansımaları Özet Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar Basamaklı Öğretim Programı İle İlgili Plan Örnekleri Yararlanılan Kaynaklar Yrd.Doç.Dr.Oğuz GÜRBÜZTÜRK

17 xvii İçindekiler Kazanımlar Örnek Olay Anahtar Kavramlar Giriş Beynin Temel Anatomik Yapısı Beyin Yarım Küreleri ve Görevleri Beynin Lobları ve Fonksiyonları Beyin Gelişimi ve Çocuklardaki Nöron Hareketlenmesi Beyin ve Öğrenme Süreci Beyin Beden Birlikteliği Kullan ve Kaybet İlkesi Beyin Temelli Öğrenmeye ve Araştırmalara Tarihsel Bir Bakış Beyin Temelli (Öğrenme) Araştırma Doğurguları Nelerdir? Beyin Temelli Öğrenme Nedir? Beyin Temelli Öğrenmenin Genel Amaç ve Koşulları Nelerdir? Beyin Temelli Öğrenmenin Genel İlkeleri Beyin Temelli Öğrenme ve Öğretimin Eğitim ve Öğretime Yansımaları Beyin Temelli Öğrenmeye Uyumlu Yaklaşım, Strateji ve Yöntemler Beyin Uyumlu Sınıf Ortamı Nasıl Olmalı? Beyin Temelli Öğrenme ve Öğretme Yaklaşımlarının Nasıl Uygulanacağına İlişkin Öğretmenlere ve Uygulayıcılara Öneriler Özet Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar Beyin Temelli Öğrenmeye Uygun Ders Plan Örneği Yararlanılan Kaynaklar Doç.Dr. Bilal DUMAN

18 xviii İçindekiler Kazanımlar Örnek Olay Anahtar Kavramlar Giriş Neden Derslik Dışı Öğrenme? Derslik Dışı Eğitimin Kısa Tarihçesi Derslik Dışı Öğrenmenin Tanımı Derslik Dışı Öğrenmenin Temelleri Derslik Dışı Öğretme-Öğrenme Yaklaşımının Güçlü Yönleri ve Sınırlılıkları Güçlü yönleri Sınırlılıkları Derslik Dışı Eğitim Uygulamaları ve Programa Yansımaları Özet Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar Biyoloji Alanından Günlük Ders Planı Örneği Yararlanılan Kaynaklar Yrd. Doç. Dr. Sevilay ATMACA Arş. Gör. Ahmet GÖKMEN

19 xix İçindekiler Kazanımlar Örnek Olay Anahtar Kavramlar Giriş Dönüşümsel Öğrenme Kuramı Dönüşümsel Öğrenme Kuramının Temel Özellikleri Dönüşümsel Öğrenme Süreci Dönüşümsel Öğrenme Uygulamaları Dönüşümsel Öğrenmede Eğitimcilerin ve Öğrencilerin Rolü Dönüşümsel Öğrenme Kuramı İle İlgili Farklı Bakış Açıları ve Kurama Yönelik Eleştiriler Özet Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar Yurt İçinde Yapılan Araştırmalar Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar Biyoloji Alanından Örnek Ders Planı Yararlanılan Kaynaklar Dr. Osman ÇİMEN

20 xx İçindekiler Kazanımlar Örnek Olay Anahtar Kavramlar Giriş Duygusal Zekanın Tanımı, Temellerı ve Özellikleri Duygusal Zeka Modelleri Bar-on Duygusal Zeka Modeli Goleman Duygusal Zeka Modeli Cooper ve Sawaf Duygusal Zeka Modeli Mayer ve Salovey Duygusal Zeka Modeli Duygusal Zekanın Eğitime Yansımaları Duygusal Zekaya Dayalı Öğrenme Öğretme Süreçleri Özet Konuyla İlgili Araştırmalar Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar Duygusal Zeka İle İlgili Ders Planı Örneği Yararlanılan Kaynaklar Doç. Dr. Meral GÜVEN Arş. Gör. Zeynep AKIN DEMİRCAN

21 xxi İçindekiler Kazanımlar Örnek Olay Anahtar Kavramlar Giriş Düşünme Becerilerinin Kapsamı Düşünme Kavramının Tanımı Düşünme Becerileri Düşünmeyi Destekleyen Sınıf Ortamı/Öğretmen Davranışları Özet Konu İle İlgili Araştırmalar Yurt İçinde Yapılmış Araştirmalar Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar Düşünme Becerileri İle İlgili Ders Planı Örneği Yararlanılan Kaynaklar Arş. Gör. Dr. Nihal TUNCA Arş. Gör. Dr. Senar ALKIN ŞAHİN

22 xxii İçindekiler Kazanımlar Örnek Olay Anahtar Kavramlar Bilim, Teknoloji ve Teknolojik Değişim Süreci Harmanlanmış Öğrenmenin Tanımı Harmanlanmış Öğrenmenin Amacı Harmanlanmış Öğrenme Boyutları ve Harmanlama Çeşitleri Çevrimiçi ve Çevrim Dışı Öğrenmenin Harmanlanması İşbirlikli Öğrenme ve Kişisel Hızda, Canlı Harmanlama Yapısal ve Yapısal Olmayan Öğrenmenin Harmanlanması Geleneksel ve Güncel İçeriğin Harmanlanması Öğrenme ve Çalışmayı Harmanlama Harmanlanmış Öğrenme Yaklaşımları Harmanlanmış Öğrenme Süreci Harmanlanmış Öğrenmenin Faydaları Harmanlanmış Öğrenmedeki Bazı Yanlışlar Harmanlanmış Öğrenmenin Eğitime Yansımaları Harmanlanmış Öğrenmenin Geleceği Özet Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar Eğitim Bilimleri Alanından Günlük Ders Planı Örneği Yararlanılan Kaynaklar Yrd. Doç. Dr. Haluk ÜNSAL

23 xxiii İçindekiler Kazanımlar Örnek Olay Anahtar Kavramlar Giriş Kuantum Teorisinin Gelişimi Kuantum Düşünce Kuantum Öğrenme Kuantum Öğrenmenin Gelişiminde Etkili Olan Temel Kuramlar Kuantum Öğrenmenin İlkeleri Temeller ve Mükemmelliğin 8 Anahtarı Kuantum Öğrenme Düzeni Kuantum Öğrenme (-Öğretme) Döngüsü ve Uygulama Basamakları Kuantum Öğrenmede Etkili Olan Beceriler ve Teknikler Akademik Beceriler Yaşam Boyu Öğrenme Becerileri Kuantum Öğretim Kuantum Paradigmasının Eğitim Programlarına Yansıması Özet Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar Biyoloji Alanından Kuantum Öğrenme Modeline Dayalı Ders Planı Örneği Yararlanılan Kaynaklar Doç. Dr. Gülay EKİCİ

24 xxiv İçindekiler Kazanımlar Örnek Olay Anahtar Kavramlar Giriş Modüler Öğretim Modüler Öğretimin Genel Özellikleri Modüler Öğretimde Kullanılan Öğretim Yöntem ve Teknikleri Modüler Öğretimde Öğretim Materyalleri- Modül Modüler Öğretimde Öğrenme Ortamı Modüler Öğretimde Öğretmen ve Öğrenci Rolleri Modüler Öğretimde Ölçme ve Değerlendirme Türkiye de Modüler Öğretim Özet Konuyla İlgili Araştırmalar Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar Modüler Öğretim İle İlgili Ders Planı Örneği Yararlanılan Kaynaklar Arş. Gör. Dr. Demet SEVER İçindekiler Kazanımlar Örnek Olay Anahtar Kavramlar Giriş Performans Nedir? Performansı Etkileyen Faktörler Motor Öğrenme ve Performans İlişkisi

25 xxv Performans Tabanlı Öğrenme Tanımı, Kapsamı ve Faydaları Felsefi ve Psikolojik Temelleri Öğretmenin ve Öğrenenin Rolü Öğretimi Planlama ve Uygulama Etkinliklerin Tasarımı Değerlendirme Yöntem ve Araçları Özet Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar Muhasebe Alanından Ders Planı ve Uygulama Örneği Yararlanılan Kaynaklar Yrd. Doç. Dr. Sami ACAR İçindekiler Kazanımlar Örnek Olay Anahtar Kavramlar Giriş Planlanmış Davranış Teorisi (Pdt) Boyutları Planlanmış Davranış Teorisinin Bileşenleri Planlanmış Davranış Teorisinin Eğitime Yansımaları Özet Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar Uygulama ve Günlük Ders Planı Örneği Yararlanılan Kaynaklar Arş. Gör. Ersin KARADEMİR Doç. Dr. Sinan ERTEN

26 xxvi İçindekiler Kazanımlar Örnek Olay Constructivism Anahtar Kavramlar Giriş Bilişsel Yapılandırmacılık Sosyal Yapılandırmacılık Radikal Yapılandırmacılık Yapılandırmacı Yaklaşımda Öğretmenin Rolü Yapılandırmacı Yaklaşımda Öğrencinin Rolü Yapılandırmacı Öğrenme Ortamı Özet Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar Yapılandırmacı Yaklaşıma Dayalı Ders Planı/Uygulama Örnekleri Yararlanılan Kaynaklar Yrd. Doç. Dr. Tamer KUTLUCA

27 1. Prof. Dr. Kıymet SELVİ-Anadolu Üniversitesi FELSEFE BİLİM EĞİTİM BİLGİ ÖĞRENME EĞİTİM BİLİMİ BİLGİ KAYNAĞI ÖĞRETME BİREYİN KENDİSİ MUTLAK BİLGİ AÇIKLANAN BİLGİ ALGILAMA BİLİNEN BİLGİ TÜRLERİ BİLEN

28 2 İnsanlık tarihi kadar eski olan eğitim, ilk insandan günümüze kadar bireyin öğrenmesine odaklanmıştır. Zaman içinde eğitim kavramının kapsamı ve süreçleri değişmiş olsa da eğitimin amacı insanın hayatta kalmasını ve yaşamını sürdürmesini sağlamak olarak hep aynı kalmıştır. Bu bağlamda, hayatta kalmayı öğrenmek insanın başardığı ilk öğrenmelerden bir olduğu için kendi varlığını sürdürebilmiştir. İnsan bir taraftan kendi yaşamını sürdürmeye çalışırken bir taraftan da etrafında gördüklerini yani algılayabildiği her şeyi sorgulamaya çalışmıştır. Bu sorgulamalar, hayatın sürdürülmesinde daha verimli yollar bulunmasına neden olmuştur. İnsanın öğrenerek hayatını sürdürdüğü bu süreçte felsefe ve eğitim birbirinden çok fazla etkilenmiş olan çalışma alanlarıdır. Başlangıçta her ikisi de bilgiye ulaşmak ve paylaşmak için benzer yollar kullanmış olsa da bir süre sonra eğitim, bilimsel yöntemden yararlanmaya başlamıştır. ============================================== İÇİNDEKİLER Kazanımlar Örnek Olay Giriş Felsefe ve Eğitimin İlişkisi Felsefe Eğitim Felsefe ve Eğitim Arasındaki İlişkisi Bilgi Bilgi Kavramı Bilginin Kaynağı Bilgi Türleri

29 3 Öğrenme Bilen ve Bilinen Algılama, Anlam Oluşturma ve Öğrenme Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar Yurt İçinde Yapılmış Araştırmalar Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar Özet Yararlanılan Kaynaklar ============================================== KAZANIMLAR Bu bölümün sonunda; Felsefe kavramının kapsamını açıklayabilecek, Eğitim kavramının kapsamının açıklayabilecek, Eğitim ve felsefe arasındaki ilişkiyi açıklayabilecek, Mutlak bilgi ile algılanmış ve açıklanmış bilgi arasındaki farkı açıklayabilecek, Bilginin kaynağını açıklayabilecek, Bilgi türlerini açıklayabilecek, Bilen ve bilinen kavramını açıklayabilecek, Algı, anlam oluşturma ve öğrenme kavramları arasındaki ilişkiyi açıklayabileceksiniz. ============================================== ÖRNEK OLAY Coğrafya dersinde öğretmen, öğrencilere çevrenizde çevre ile ilgili gördüğünüz sorunları saptayınız ve saptadığınız bu sorunlarla ilgili yakın çevrenizdeki en az iki kişi ile görüşme yaparak, onların sorunlar ve bunların çözümü ile ilgili görüşlerinizi alınız. Görüşmeler sonuçlarını esas alarak yazılı ödev hazırlayınız diye ödev vermiştir.

30 4 Bu ödevle; öğrencilerdin kendi gözlemleri ve diğer bireylerle yapacakları görüşmelere dayalı olarak çevre sorunların saptanması ve bu sorunların çözümüne ilişkin bireylerin özgün bilgilerine ulaşılması amaçlanmıştır. Öğrencilerden Ali, öğretmenin açıkladığı yönergeye uygun olarak önce çevre sorunlarını saptamış daha sonra bu sorunlara dayalı sorularını, dayısı İsmail ve komşuları Ece Teyze ye sorarak onlarla görüşmeler yapmış. Ali yaptığı görüşmeleri ödevine yazmış. Ancak, yaptığı görüşmelerden yeterli bilgi alamadığı için üzülmüş. Ödevinin görüşme kısmını yeniden yapmak istemiş ve farklı iki kişi ile yeniden görüşme yapmıştır. Sonradan yaptığı iki görüşme ile ilgili bilgileri de raporuna yazmış. Ödevin sonunda görüşmelerin bir özetini yaparak çevre sorunlarının çözümü için kendi görüş ve düşüncelerini de yazmış. Öğrencilerden Aysel de Ali gibi önce çevre ile ilgili çeşitli sorunlar saptamış daha sonra ise kendi yakın çevresinden iki kişi ile saptamış olduğu çevre sorunları ile ilgili görüşmeler yapmış. Yaptığı görüşmeden memnun olmayan Aysel görüşmelerden elde ettiği bulguları araştırma raporunda vermek istememiş. Aysel kitap ve internet kaynaklarına başvurarak çevre ile ilgili sorunlara ilişkin tarama yaparak ödevini yapmış. Öğretmen tüm öğrencilerle birlikte Ali ve Aysel in yaptığı ödevi incelemiş. İnceleme sonucunda Ali yaptığı çalışmadan yüksek; Aysel ise düşük not almış. Öğretmen Ali nin yüksek not almasının gerekçesini; Ali nin özgün bilgiler oluşturması, ilk iki kişiden alması gereken özgün bilgilerin yetersiz olduğunu görünce başak iki kişi ile yeniden görüşme yaparak özgün bilgi oluşturma sürecini sürdürmesi ve kendi görüşlerini de yazarak istenilen biçimde ödevini tamamlamış olması olarak açıklamıştır. Aysel in düşük not almasının ise Aysel in özgün bilgi oluşturma sürecinde sorun yaşayınca yetersiz de olsa görüşmelerden elde ettiği bulguları vermek ya da bu konuda arayışını sürdürmek yerine kitap ve internette var olan mevcut bilgilerden yararlanarak ödevini yapmasından kaynaklandığını açıklamıştır. =============================================== ANAHTAR KAVRAMLAR Algı, Bilginin Kaynağı, Öğrenme, Algılanan ve Açıklanan Bilgi, Bilgi Türleri, Öğretme, Bilen, Eğitim, Bilgi, Eğitim Bilimi, Bilinen, Felsefe, Bilim, Felsefe ===============================================

31 5 GİRİŞ Günümüzde felsefe kendi arayış yöntemi ile bilgiyi aramayı sürdürürken; eğitim bilgiye erişme ve paylaşmada bilimsel yöntemden yararlanmaktadır. Yöntemsel ayrılığa rağmen her ikisi de başta bilgi kavramı olmak üzere bilen, bilinen, bilginin kaynağı, bilgi türleri, bilme yolları, öğrenme, anlam oluşturma kavramları üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu ünite üç alt bölümden oluşmuştur. Ünitede yer alan ilk alt bölümde felsefe ve eğitim ilişkisi başlığı altında felsefe ve eğitim kavramları; ikinci alt bölümde felsefe ve eğitim arasındaki en önemli ortak konulardan ikisi olan bilgi ve öğrenme konusu üzerinde durulmuştur. Ünitenin üçüncü alt bölümünde ise öğrenme kavramı; bilen, bilinen, algılama ve anlam oluşturma süreçleri bağlamında açıklanmıştır. FELSEFE ve EĞİTİMİN İLİŞKİSİ Bilgi ve öğrenme ünitesinin ilk konusu olan felsefe ve eğitim ilişkisine geçmeden önce felsefe ve eğitim kavramlarının açıklanması uygun görülmüştür. Bu bölümde, felsefe ve eğitim kavramları tartışıldıktan sonra felsefe ve eğitimin ilişkisi irdelenmiştir. Felsefe aynı zamanda bir pedagojidir, çünkü bilgelik bir başkasına iletildiği ve paylaşıldığı zaman bilgeliktir 1 Felsefe Felsefenin tanımını yapabilmek için felsefenin ayraç içine alarak incelediği konuların bir listesini çıkarmak gerekir. Felsefenin ayraç içine aldığı konular o kadar fazladır ki bu konuları listelemek neredeyse imkânsızdır. Bireyin algılayabildiği ve algılayacağı her şey sürekli olarak felsefenin inceleme alanına girmeye devam etmektedir. Örneğin felsefe insan aklı konusunu ayraç içine alarak kendine tartışma konusu yapmış ve ilk çağlardan beri bu konuyu tartışmaya devam etmiş, gelecekte de aynı konuyu tartışmaya devam edecektir. Felsefe bir konuyu bir kez tartışmaya başladığında o konudaki tartışmalarını sonlandırmadan yeni yeni tartışmalarla daha derinlemesine tartışmaya devam etmektedir. Felsefe bu özelliğinden dolayı kendi kendini tanımlamaktan kaçınmaktadır. Felsefinin inceleme alanının geniş olması, insanlık tarihi kadar eski dönemlerden beri süregelen

32 6 Her şeyi açıklama ve tanımlama çabasında olan felsefenin kendisinin tanımlanması çok zordur. bir çalışma alanı olması ve gelecekte ne tür konuları inceleme konusu yapacağı ile ilgili bir netliğin olmaması felsefe nedir? sorusuna yanıt verilmesini güçleştirmektedir. Topdemir (2008), felsefenin yapılacak bir tanımlamayla sınırlandırılacak bir etkinlik olmadığın, sürekli olarak tanıma ve tanımlama arayışı olduğunu ve bu nedenle, felsefenin tanımlanması çabasından vazgeçilmesi gerektiğini belirtmektedir. 2,3 Cevizci (2011), felsefin tanımlanmasındaki zorluktan bahsetmiş ve bu zorluğun en önemli nedeni olarak da felsefeyi tanımlayacak kişilerin ilgilerinin farklılık göstermesi olarak ifade etmiştir. 4 Felsefenin incelediği konuların kapsamının çok geniş olması, felsefenin çalışma alanının tam olarak kavranmasında çeşitli sorunlara yol açmaktadır. Felsefe; insanın sezgi veya içe doğma yoluyla fark edebildiği, hayal gücü ve yaratıcı düşünme yoluyla üzerinde düşündüğü ve tartıştıkları ile algılayabildiği her şeyi kendisine araştırma konusu yapmaktadır. Felsefe binlerce yıldır insanı meşgul eden soruları yanıtlanmış olsa bile o yanıtlarından tatmin olmayıp yeni yeni sorularla derinlemesine farklı boyutlarla konuyu tartışmaya devam etmektedir. Yani kısmen yanıtlanan veya hala yanıtlanamayan soruların yanıtını aramak felsefenin temel tartışma konularını oluşturmaktadır. Örneğin felsefe rüya konusundaki açıklamaları ve tartışmaları bilimden önce yapmıştır. Bu konuda yürüttüğü çalışmalar hala devam etmekte ve bu konuda hem bilimsel çalışmalara yeni ipuçları sunmakta hem de bilimsel sonuçları kendisine tartışma konusu yapmaktadır. Felsefenin başlattığı bu tartışma ile rüya konusundaki bilinmezlikler, bu konunun hem felsefe hem de psikoloji bilimi tarafından araştırılmaya devam edilmesine neden olmaktadır. Felsefe, başka disiplinler veya bilim dalları tarafından açıklanamayan konuları araştırmakta gösterdiği cesareti nedeniyle tartışılan ya da araştırılan konu ile ilgili yeni ufuklar açılmasına neden olmaktadır. Örneğin; ruh konusu dinler tarafından varlığı kabul edilen ancak tam olarak açıklanamayan bir kavramdır. Felsefenin ruh konusunda yaptığı açıklamalar, özellikle ruh ve beden ikilemi üzerinde yürüttüğü tartışmalar ile bu konunun aydınlatılmasında oldukça fazla katkı sağlamıştır. Bu örneklerden hareketle felsefenin bilinmeyeni bilinir hale getirmeye yönelik bu arayış isteği, onu tüm disiplinlerden farklı bir konuma getirmiştir. Ayrıca; konuların içerik ve kapsamına göre hayal gücü, gerçek gözlemler, deneyimler, birikmiş bilgi, akıl yürütme ve mantıksal indirgemelere dayalı olarak açıklamalar yapması yani bilgiyi aramada farklı yöntemleri işe koşması felsefenin en önemli özelliğidir. Felsefenin bilgiyi arama ve açıklama amacıyla uygulamış olduğu yöntem çeşitliliği de felsefenin tanımının yapılmasını güçleştirmektedir.

33 7 Felsefe bir konu ile ilgili birbiriyle farklıymış gibi duran konuları birlikte tartışır, onların ortak ve temel özellikler açısından ilişkilerini kurarak yeni açıklamalar yapar. Felsefi tartışmalar sonucu ortaya çıkan bilgiler, sorulan soruların akıl ve mantık imbiğinde süzülmesi sonucu ortaya çıkan yepyeni sentez bilgilerdir. Şekil 1 de görüldüğü gibi her felsefi sorgulama aslında zorunlu bir akıl yürütmeyi gerektirir. Felsefe yapmak ya da felsefi bilgi üretmek bilimsel bilgi üretmekten daha zor olabilir. Çünkü ilişkisiz gibi duran özellikleri bir araya getirerek onların arasında var olan ilişkileri ortaya çıkararak yeni bir bilgiye ulaşmak çok karmaşık bir akıl ve mantık yürütmeyi gerektirir. Bu akıl yürütme sürecinde incelenmek üzere ayraç içine alınan ve çeşitli sorular sorulan konularla ilgili hiç beklenmedik durumlarla karşılaşılıp yeni pek çok açıklamalara ulaşılabilir. Buna paralel olarak pek çok yeni soru ortaya çıkabilir. Felsefi tartışmalarda tüm sorulara yanıt bulmak zorunlu değildir. Daha önce sorulmayan sorular sormak ve konu ile ilgili bireyleri düşündürmek de felsefenin en çok başvurduğu yöntemlerinden birisidir. Bu yöntem sayesinde yeni arayışlar başlatılmaktadır. Her yeni bilgi aynı zamanda yeni sorular ortaya çıkarmaktadır.?????????

34 8 Felsefe alanının kapsamının çok geniş olması felsefenin doğru kavranmasını da engellemektedir. Felsefenin doğru kavranabilmesi için felsefenin incelediği konular çeşitli başlıklar altında toplanmaya çalışılmıştır. Topdemir (2008) felsefenin temel disiplinlerinin varlık nedir soruna yanıt arayan Ontoloji, bilgi nedir sorusunun yanıtını arayan Epistemoloji ve değer nedir sorusunun yanıtını arayan Değer gibi üç temel diplinden oluştuğunu belirtmiştir. 5 Cevizci (2011) ise felsefi düşüncenin konularını; Bilgi, Varlık ve Değer olmak üzere üç temel grupta toplamaktadır. Topdemir (2008) ve Cevizci (2011) nin yaptığı açıklamalarda felsefinin incelediği konuların ortaklık gösterdiği görülmektedir. 6,7,8 Cevizci (2011), bu konuları biraz daha ayrıntılandırarak bilgi başlığı altında yapılan açıklamaların bilgi felsefesi ve bilim felsefesi konularını kapsadığını belirtirken varlık konusu altında varlık felsefesi ile ilgili konuların yer aldığını belirtmiştir. Değerler başlığı altında ise etik, siyaset felsefesi, sanat felsefesi ve din felsefesinin yer aldığını belirtmektedir. Felsefe kavramının tanımlanıp tanımlanması o kadar da önemli bir soru değildir. Felsefe ile ilgili sorulması ve yanıtlanması gereken en önemli soru aşağıda yer almaktadır. =============================================== Soru: Felsefenin bireyin hayatına katkısı nelerdir? Felsefe düşünsel bir etkinlik olduğu için insan yaşamı ile bağlantıları yokmuş gibi algılanmaktadır. Oysa felsefe insanı ilgilendiren her konuyu tartışmakta ve açıklama yapmaktadır. Felsefe ile ilgili bu yanlış anlayışı ortadan kaldırmak için felsefenin bireyin hayatına kattıkları ya da katkısı nelerdir? sorusuna yanıt oluşturmak için bu konuda çok tartışma yapılması gerekmektedir. Felsefe bireye kendi potansiyelini fark etme ve kullanma için bilinç kazandırmaktadır. Felsefe akıl ile sorular sorar ve bu soruları yine akıl ile yanıtlar, akıl ile bir yol ya da açıklama bulmaya çalışır. Özellikle felsefi düşünme biçimleri, felsefenin sorgulama ve akıl yürütme yöntemlerini kullanma becerisi kazanan birey, başkalarının aklı ile kendisine dikte edilen görüşleri hemen kabul etmez. Ancak günümüz toplumda özellikle bilgi ve iletişim teknolojilerinin sunduğu olanaklar aracılığı ile birey sürekli olarak kendine sunulan ya da dayatılan başkalarının beğeni, tercih ve doğruları ile yaşamını sürdürmeye çalışmaktadır. Birey; modanın sundukları, bir ideoloji, siyasi görüş veya başka bir güç odağının sunmuş olduğu ürün veya sonuçlara göre hayatını sürdürmeye çalışır. Eğer birey, felsefenin yöntemlerinden ve açıklamalarından ya-

35 9 ralanmazsa o zaman her tür güç odağının kontrolü altında kendini gerçekleştiremeyen, kendine ait değerleri olmayan, konular ve olaylar üzerinde düşünmeyen ve sorgulamayan bir birey olarak yaşamını sürdürebilir. Bu durumda bireyin hayata bakışı; bir siyasi lider, bir televizyon sunucusunun söyledikleri, bir müzik grubunun açıklamaları ya da bir gazetenin köşe yazıları ve verdikleri haberlerle sınırlanır. Başkalarının beğeni tercih ve değerleri ile yaşamını sürdüren bireyin bireysel olarak kendini geliştirmede yetersiz kaldığı gibi, toplumsal ve bilimsel gelişmeye katkısı çok sınırlı olur ya da hiç olmaz. Felsefe bireye; aklını kullanma, sorgulamalar yapma, aklını ve düşüncelerini özgürleştirme yönünde katkılar sağlamaktadır. Birey düşünsel olarak yaptığı sorgulamalar, özgürce kurduğu hayaller yardımı ile kendi kendine doyum sağlar. Eğer hayallerini uygulamaya dökmek isterse harekete geçerek arayışlarını sürdürür. Birey, kendi arayışlarından elde ettiği doyumlar, mutsuzluklar ve çatışmalarla yani bireysel deneyimlerindeki zenginliklerle psikolojik olarak daha güçlü bir birey haline gelir. Bireyin kendi deneyim ve gözlemleri onu, hayatta kalma ve isteklerini gerçekleştirme konusunda daha donanımlı hale getirecektir. Kendini geliştirme çabası içinde olan bireylerden oluşan bir toplum da birey gibi kendini gerçekleştirmede daha etkili yollar bulur. Gelişmiş birey gelişmiş toplumun güvencesidir. Aynı şekilde gelişmiş bireyler bilimdeki gelişmenin de temelini oluşturmaktadır. Bireysel gelişim açısından felsefenin birey hayatına kattıkları sadece bireyi bağımsız düşünen, sorgulayan, kendi tercihleri doğrultusunda hareket eden bireyler olmasını sağlamak ile sınırlı değildir. Bireylere ait farklı görüşlerin hepsinin en az kendi görüşü kadar değerli olduğu, başkalarına saygı, hoşgörü, farklılıklara saygı vb. gibi demokratik değerlerinin gelişmesine de katkı sağlar. Bireysel açıdan felsefenin bireye getirdiği diğer önemli bir katkı ise bireyin bilgili olması için gerekli olan yolları tartışarak ona yol göstermesidir. Felsefe, bireyin, bilgi edinme ve bilgiyi paylaşma süreçlerini de geliştirerek bireyin öğrenmesine ve eğitimine de olumlu yönde katkılar sağlamaktadır. Eğitim Eğitim bir yandan felsefenin özne dediği insana davranış kazandırmayı temel alan etkinlikler yaparken diğer yandan felsefenin nesne diye nitelediği olguya yönelik bilgileri bireye kazandırmaya çalışmaktadır. Eğitim nesne ve özne ile yakından ilgilenen ve her ikisini buluşturmaya çalışan bir disiplindir.

36 10 Eğitim insanın yaşamı sürecinde etkileşimde bulunduğu her çevreden elde edindiği deneyimler ile davranış değiştirme sürecidir. Varış (1996) eğitim kavramını genel olarak bireyin içinde yaşadığı toplumda davranış biçimleri edindiği süreçlerin toplamı olarak tanımlamaktadır. 11 Eğitim kavramını tanımlarken dikkat edilmesi gereken bir nokta eğitim kavramının sadece istendik davranış kazandırılması olarak görülmemesidir. Eğitim, akasya ağacının ne zaman çiçek açacağı, kar yağarken nefes almada neden güçlük çekildiği, çevreye verilen zarardan dolayı sorumluk duyma, aile büyüklerine saygılı davranma gibi hayatın içinde ve örgün ya da yaygın eğitim programlarının dışında öğrenilenler ile bireyin davranışlarında ortaya çıkan tüm değişmeleri kapsamaktadır. Gürkan (2006) eğitimi bireyde kendi yaşantıları yoluyla davranış değişikliği meydana getirme süreci olarak tanımlamaktadır. 12 Bu tanım eğitim kavramının kapsamını çok daha geniş olarak gören yani örgün ve yaygın eğitim programları, aile, akran veya çocuğun oynadığı oyundan öğrendikleri sonucu davranışlarında ortaya çıkan değişimi işaret etmektedir. Demirel (2004) ise eğitimi bireyde kendi yaşantısı ve kasıtlı kültürleme yoluyla istenilen davranış değişikliğini meydana getirme süreci olarak tanımlamaktadır. 13 Demirel in tanımında ise daha çok örgün ve yaygın eğitim programları ile davranış değiştirmeye vurgu yapılmaktadır. Eğitim kavramının örgün boyutunda ise bireye kasıtlı olarak istendik davranışları kazandırmak amacıyla özel planlanmış programlar ve bu programlara uygun olarak düzenlenmiş çevre koşullarında gerçekleştirilen öğrenme-öğretme faaliyetlerinin tümü yer almaktadır. Bu durumda eğitim planlı bir öğrenme etkinliği olduğu için öncelikle eğitim ve öğretim programlarının hazırlanması gerekir. Eğitim programlarının hazırlanması, uygulanması ve geliştirilmesi eğitim uzmanları ve öğretmenler tarafından gerçekleştirilmektedir. Bir eğitim programı; amaçlar, içerik, öğrenme-öğretme süreçleri ve ölçme ve değerlendirme olmak üzere dört temel boyuttan oluşur. Eğitim faaliyetlerine amaçların yani öğrenciye kazandırılması gereken davranışların belirlenmesi ile başlanmaktadır. Bugünkü eğitim anlayışına göre öğrenci daha önceden başkaları tarafında algılanmış ve açıklanmış bilgileri öğrendiği ölçüde başarılı olmaktadır. Eğer öğrenci mevcut bilgileri yeniden yapılandırarak kendisine mal edemiyorsa öğrenme gerçekleşmemektedir. Öğrenmeyi son derece dar bir çerçevede ele alan mevcut eğitim sistemleri öğrencilerin öğrenmelerinde ciddi bazı engeller oluşturmaktadır. Öğrencinin yaratıcılığını ve özgürce bilgiyi keşfederek ya da yeniden yapılandırarak öğren-