BASKI TEKNİKLERİ 1) OFSET BASKI TEKNİĞİ

Transkript

1 BASKI TEKNİKLERİ 1) OFSET BASKI TEKNİĞİ Ofset baskı dünyada en fazla kullanılan baskı tekniğidir. Yağ bazlı ofset mürekkebiyle nemlendirme suyunun birbirini kabul etmemesi prensibine dayanır. Bu sistemde baskı kalıbında mürekkebi alan görüntülü kısım (iş olan yerler) ile mürekkebi kabul etmeyen (iş olmayan yerler) arasında gözle tespit edilecek bir yükseklik farkı yoktur. Ancak kalıp üzerinde mürekkeplenecek kısımlarla mürekkep almaması gereken kısımlar yağ su tepkimesi ile ayrılırlar. Bu sisteme endirekt baskı sistemi de denir. Çünkü baskı malzemesi görüntüyü direkt baskı kalıbından değil blanket kazanında bulunan blanketten alır. Şekil 17. Ofset Baskı Makinesinin Kesiti Şekil 18. Ofset Baskı Ünitesi 1

2 Şekil 19. Ofset Baskı Ünitesinin Kesiti Şekil 20. Ofset Baskıda Su ve Mürekkep Merdanelerinin Kalıp Merdanesine Teması OFSET BASKI KALIBI Ofset baskı, bir düz baskı tekniğidir. Baskının gerçekleşmesi su ve mürekkep ilişkisine dayanmaktadır. Ofset baskı tekniğinde manuel (elle) olarak kalıp hazırlandığı gibi fabrikasyon olarak da kalıp hazırlanmaktadır. Fabrikasyon olarak hazırlanan kalıplar pahalı olmakla birlikte baskı kalitesi açısından daha uygundur. 2

3 Resim 6. Ofset Baskı Kalıbı Ofset baskı tekniği su mürekkep ilişkisine dayanmakla birlikte kalıpların üzerinde bulunan gren dediğimiz çukurcukların olmaması halinde su ve mürekkebin birbirine göstermiş olduğu tepki, baskıyı gerçekleştirmeye yetmez. Çünkü kalıbın üzerinde grenin 2 görevi vardır: 1) SUYU TUTMAK Bu pozlandırma sonrası görevidir. Yani pozlandırma sonrası iş alanı dışındaki yerlerde gren çukurcukları banyoda emülsiyonu bırakacağı için baskıda buraları suyla beslendiğinde suyu tutacaktır. Su tutunan bu bölgeler, mürekkebi içindeki yağdan dolayı iteceği için buralarda baskı gerçekleşmeyecektir. 2) EMÜLSİYONU TUTMAK Bu pozlandırma öncesi görevidir. Pozlandırma sonrasında emülsiyonun kalıp üzerinde kaldığı iş alanında ise grenler emülsiyon tarafından kapatıldığı için buralar su tutmayacak, mürekkep tutunacak ve böylece iş olan yerlerle iş olmayan yerler birbirinden ayrılarak baskı gerçekleşecektir. a = Suyu kabul eden, baskı yapmayan grenli bölgeler b = Mürekkebi kabul eden, baskı yapan emülsiyonlu bölge c = Nemlendirme suyu d = Mürekkep 3

4 e = Baskı kalıbı f = Kalıbın üzerinde sıvıların tutunmasına olanak veren gren çukurcukları Şekil 21. Kalıbın Hazırlanması Yani pozlandırma sonrası iş alanı dışındaki yerlerde gren çukurcukları banyoda emülsiyonu bırakacağı için baskıda buraları suyla beslendiğinde suyu tutacaktır. Su tutunan bu bölgeler, mürekkebi içindeki yağdan dolayı iteceği için buralarda baskı gerçekleşmeyecektir. Emülsiyonun kalıp üzerinde kaldığı iş alanında ise grenler emülsiyon tarafından kapatıldığı için buralar su tutamayacak, mürekkep tutunacak ve böylece iş olan yerlerle iş olmayan yerler birbirinden ayrılarak baskı gerçekleşecektir. Bu sisteme endirekt baskı sistemi de denir. Çünkü baskı malzemesi görüntüyü direkt baskı kalıbından değil blanket kazanında bulunan blanketten alır. Şekil 22. Ofset Baskı Ünitesi 4

5 Resim 7. Ofset Baskı Makinesi Şekil 23. Ofset Baskı Makinesi Kesiti OFSET BASKI KALIPLARINDA GRENAJ VE ÖNEMİ Alüminyum ofset baskı kalıplarının yüzeyleri ışığa duyarlı emülsiyon katmanının ve baskı anında nem filminin iyi bir şekilde tutunabilmesi için grenlenir. Grenaj, kalıpların ışığa duyarlı hale getirilecek yüzeylerinde mikro gözenekler şeklinde çukurcuklar oluşturulmasıdır. Bu çukurcuklara gren denir. Ortalama gren derinliği 2 ile 6 mikron arasındadır. Gren derinlikleri az olan kalıpları ince gren kalıplar, gren derinliği fazla olan kalıplara kaba gren gren kalıplar denir. İnce gren kalıplarla yüksek tram sıklığına sahip, yumuşak ton geçişlerine sahip işler daha iyi basılır. Ofset baskıda kalıp ve kalıbın hazırlanması baskıya direkt eder. Bundan dolayı ofset baskı kalıplarında aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir: 1. Kalıplar ışık almayan ve kuru bir ortamda saklanmalıdır. 2. Baskıya hazır hale getirilmiş kalıplar üzerinde çizik, toz vs. bulunmamalıdır. 3. Baskıya başlamadan önce kalıp üzerindeki istenmeyen kısımlar(toz, çapak, bant izi vs.) korrektör ile silinmelidir. 4. Kalıplar hemen kullanılmayacak ise zamklanmalıdır. 5. Baskısı yapılan kalıplar fikser ile temizlenmeli, kurutulduktan sonra mutlaka zamklanmalıdır. Bu kalıplar ışık almayan bir yerde muhafaza edilmelidir. 5

6 2) TİPO BASKI TEKNİĞİ Şekil 24. Tipo baskıda kullanılan hurufat Resim 8. Dizilmiş Hurufatlar Kağıdın görüntüyü direkt baskı kalıbından aldığı baskı tekniğidir. Bu sisteme yüksek baskı denmesinin nedeni baskı kalıbı üzerinde görüntü olan yani baskı sırasında mürekkep alan kısımlar, baskı yapmayan (görüntü olmayan) kısımlardan daha yüksek olmasından dolayıdır. Şekil 25. Dairesel Hareketli Tipo Baskı Makinesi 6

7 Şekil 26. Dairesel Hareketli Tipo Baskı Ünitesi Şekil 27. Dikey Hareketli Tipo Baskı Makinesi Şekil 28. Dikey Hareketli Tipo Baskı Ünitesi Uzun ve zahmetli bir baskı hazırlık süreci gerektirir. Metal harflerin tek tek sayfa oluşturacak bir biçimde düzenlenmesi yöntemi kullanılır. 7

8 Resim 9. Dizgisi Yapılmış Kalıp Tipo baskıda iki silindir bulunur. Bunlardan biri kalıp silindiri, diğeri baskı silindiridir. Kalıp üzerindeki görüntü terstir. Yüksek baskı sistemi içerisinde tipo baskı tekniği ve flekso baskı tekniği yer almaktadır. Tipo baskının kalıpları kurşun, kalay ve antimuan içeren hurufatlar, pirinç çizgiler ve klişe altlıklarından oluşur. Tipo baskı kalıpları e kadar kaliteli baskı yapabilmektedir. Tipo baskı mürekkepleri yağ bazlı ve emilerek kuruyan mürekkep çeşitlerindendir. Resim 10. Tipo Baskı Makinesi Tipo baskı günümüzde büyük oranda varak yaldız, gofre (kabartma), numaratör, kesim, pilyaj, perforaj yapmak amacıyla kullanılır. Resim 11. Gofre ve Varak Yaldız Uygulamaları 8

9 Resim 12. Kesim ve Pilyaj Uygulamaları KALİTESİ YÜKSEK BİR BASKI İÇİN GEREKENLER 1. Kağıt a) Sathının düzgünlüğü b) Düzgün kesilmesi c) Havalandırılması d) Verici asansöre doğru yüklenmesi 2. Mürekkep a) Basılacak işe göre mürekkebin seçimi b) Mürekkebin hazırlanması ve karıştırılması c) Mürekkebin makine ve merdanedeki ayarı 3. Kalıp a) Dizgi veya klişe hatasız olmalı. Basılacak kağıda göre klişe tramı seçilmeli ve buna göre klişe yapılmalı b) Dizgi kalıbı, el dizgi ise kalıp oynamamalı ve baskıda harfler mürekkebin yapışması sebebiyle çıkıp kırılmamalı 4. Makine a) Kağıdın özelliklerine göre makinenin ayarları yapılmalı b) Kalıp konmadan, ayar için boş baskı yapılmalı c) Ayarlı baskı için itici ve çekici poza ayarı yapılmalı d) Makas, poza ayarları düzgün hale getirilmeli e) Kağıt emicisi ve istifleyicisi ayarlanmalı TİPO BASKIDA KULLANILAN PRESLER Tipo baskıda kullanılan presler üç grupta toplanır: 1. El Tezgâhları Matbaacılığın icadıyla kullanılmaya başlanmıştır. Tipo baskı için yaklaşık 450 yıl kadar bir süre, yalnız el tezgâhlan kullanılmıştır. Bunlar başlangıçta tamamen tahtadan imal edilirdi. Ancak silindirli tipo makinelerinin 9

10 icadından sonra metal el tezgâhları da yapılmıştır. İlk modellerde, baskı prensibi, sonsuz vida esasına dayanıyordu. Demir tezgâhlarda ise mafsal dirsekli sistem uygulanmıştır. El tezgâhlarından kalıba elle mürekkep verilir. Kâğıt hafif nemlendirilerek kalıp üzerine yerleştirilir. Baskıyı yapan kazan yukarıdaki kol çevrilerek indirilir ve baskı yapılır. Resim 13. El Tezgahı 2. Rotatifler Rotatif preslerde ise hem baskı kazanı, hem de baskı kalıbı silindir biçimindedir. Daha küçük merdanelerden mürekkep alan kalıp silindiri ile baskı kazanı arasına sıkıştırılan rulo kâğıt, büyük bir hızla basılarak akıp gider. Bu presler, özellikle çok yüksek hızda ve sürekli baskı yapmaya uygun biçimde üretilmişlerdir. Bu nedenle gazete ve dergi basımına elverişlidirler. 3. Silindirik Kazanlı Presler Kalıp bu preslerde de düzdür. Buna karşın baskı kazanı silindir biçimindedir. Silindir biçimli baskı kazanı kalıp üzerinde belirli basınçla yuvarlanır. Kâğıt her zaman olduğu gibi kalıpla kazan arasındadır. Silindirik kazanlı presler, düz kazanlı preslerden daha büyük olup, baskı hızı yüksektir. Şekil 29. Silindirik Kazanlı Presin Çalışma Prensibi a) Tek turlu veya stop silindirli presler: Bu preslerde baskı yapıldıktan sonra, kalıp taşıyıcı araba, mürekkep ünitesine giderken, baskı kazanı hafifçe yukarı kalkar ve kalıbın mürekkep alıp geri dönmesini bekler. 10

11 b) Çift turlu presler: Bu preslerin kalıp arabası, mürekkep ünitesine giderken, baskı kazanı bir tur daha yapar. Kalıp geri dönünce bu tur tamamlanmış olur ve tekrar baskı turu başlar. Bu sistemde baskı kazanı hiç durmadığı için güç kaybı olmaz. Bu sebeple daha büyük baskı süratine ulaşılabilir. MİZANTREN Basan kısımların daha iyi çıkması ve basılacak işten daha iyi netice alabilmek için kalıp arkasında veya kazan kağıdında yapılan işlemlere mizantren denir. 1. Kazan Mizantreni Kazan mizantreni için kalıptan bir prova çekilir. Prova henüz baskı kazanı üzerindeyken kuvvetli ve zayıf basılan yerleri, bir biz ile delinerek işaretlenir. Biz ile açılan delik alttaki kazan kağıdına da geçmek zorundadır. Sonra işaretlenen yerlere ince pelür kağıtlar yapıştırılarak iyi baskı için gerektiği kadar yükseklik farkı elde edilmiş olur. Pelür kağıdı ile mizantren daha çok kaba işler için uygundur. 2. Kalıp Mizantreni Hurufat ve çinko klişelerin yükseklikleri farklı ise, bunların aynı yüksekliğe getirilmeleri yine mizantren yaparak sağlanır. Kalıp mizantreni için de bir prova çekilir. Bozuk kısımların altlarına kağıt yapıştırılır. Baskı sanayi çok gelişmiş olan ülkelerde Pirimaton, MKZ, ve 3M isimli modern mizantren metotları uygulanmaktadır. EL DİZGİDE KULLANILAN ALET VE MALZEMELER 1) Basan malzemeler: Resim 14. El Dizgide Kullanılan Alet Ve Malzemeler Bunlar; Harfler, işaretler, çizgiler ve süslerden meydana gelmektedir. Harfler: Matbaa harfine hurufat adı verilir. Hurufat birkaç maddeden oluşan bir alaşımdır. İşaretler: Bunlar gerektiğinde dilbilgisi kurallarına göre yerlerine konması gereken dilbilgisi işaretleridir. Nokta, virgül,... gibi Çizgiler: Cetvel işlerinde kullanılan pirinç veya kurşundan yapılan malzemelerdir. Renkleri genellikle altın sarısı ve kurşunidir. Süsler: Genellikle sanatsal işlerde kullanılırlar. 11

12 2) Basmayan malzemeler: Bunlar; Ara boşları, kadratlar, anterlinler, garnitürler ve klişe altlıklarından oluşan malzemelerdir. Ara boşları (Espas): Kelime aralarındaki boşluklardır. Her yazı için farklı punto değeri alırlar. Örneğin harfimiz 20 punto ise kelimeler arasındaki espas 10 punto olacaktır. Kadratlar: Harf aralarının açılmasında, paragraf boşluklarında ve satırların değişik biçimlerde düzenlenmesinde kullanılır. Eni ve yüksekliği aynı puntoda olan kare biçimli kadrata "m kadratı" adı verilir. Bunun tam yarısı ölçüsündeki kadrat ise "n kadratı"dır. Diğer kadratlar ise m kadratının askatlarıdır: 1/3 m, 1/4 m, 1/5 m, 1/6 m,... gibi. Anterlinler: Altılık ve On ikilik olarak adlandırılan anterlinler satırların aralarına konularak satırların birbirlerine karışmamasını, dağılmamasını ve satırların rahatlıkla okunabilmesini sağlayan metal alaşımlardır. Altılık, 6 punto kalınlığındaki satır veya paragraflar arasında kullanılır. On ikilik ise 12 punto(1 kadrat) değerindedir ve bölüm başlığı açmada kullanılır. Garnitürler: Bunlar 2-12 kadrat genişliğinde ve değişik boylarda demir veya alüminyumdan yapılmıştır. Sayfa ve bölüm başlarını açmada ve çizgiler arası boşlukları doldurmada kullanılırlar. Resim 15. Garnitürler Klişe altlıkları: Tahta, demir veya alüminyumdan yapılan klişeler basılmadan önce harf yüksekliğini ayarlamak için klişenin altına konulan yardımcı malzemelerdir. 3) Aletler: Bunlar; harf kasaları, kumpas, gale, çift, tipo metre ve prova tezgahından oluşan aletlerdir. Harf kasaları: Genellikle 50x70 cm ebadında 3 cm derinliğinde olurlar. Üst kısmında büyük harfler, rakamlar ve yabancı ülkelerin harfleriyle noktalama işaretleri bulunur. Alt kısımda ise küçük harfler kadratlar ve espaslar bulunur. Kumpaslar: Üç tarafı kapalı bir tarafı açık olan ve elle yazı dizmeye yarayan aletlerdir. Üzerinde bulunan sürgülü kısım sayesinde istenilen ölçüde dizgi yapılabilir. Gale: Kumpasta dizildikten sonra üstüne indirilen harfleri sayfa haline getirmek için kullanılan üç tarafı kapalı bir tarafı açık, demirden veya sacdan yapılan değişik ebatlarda bulunan tepsiye benzer araçtır. Çift: Kasa gözlerinden harf çıkarmada ve düzeltme yapmada kullanılan cımbız şeklinde aletlerdir. Tipo metre: Matbaacılıkta kullanılan ölçü cetvelleridir. Bu cetvelde cm'nin, punto ve kadrat olarak karşılığını bulmak mümkündür. Prova tezgahı: El dizgide oluşturulan kalıpların, hatalarının düzeltilebilmesi için provaya alınmasını sağlayan tezgahtır. 12