Gazimagusa Limaninin önemini kaybetme nedenleri ve kente olumlu ve olumsuz etkileri Ata Atun

Transkript

1 Gazimagusa Limaninin önemini kaybetme nedenleri ve kente olumlu ve olumsuz etkileri Ata Atun Gazimağusa Sempozyumu 1999 DAÜ, Gazimağusa Doç. Dr. Ata ATUN Yakın Doğu Üniversitesi Lefkoşa Bildiri Özeti: KKTC'nin dış dünyaya açılan penceresi görevindeki Gazimağusa limanı, Gazimağusa kenti ile iç içe bulunmaktadır. Yıllardır kentin ekonomisini sırtlamış olan Liman yavaş yavaş önemini kaybetmekte ve buna bağlı olarak da, yıllardır geçimini limandan sağlayan kişi ve sektörler sayısında azalma hissedilmektedir. Bu olumsuz gelişmeye etken olan nedenler tek tek irdelenerek, olumsuzluklar nerede durdurulabilir ve kent ekonomisindeki limanın payı nasıl arttırılabilir düşüncesi ile böyle bir çalışma yapılmıştır Gazimağusa limanı 199x yılları verileri (Limanlar Dairesi Md yılı Faaliyet Raporu, 1999, Sayfa 41) Yolcu Araç Yük, ton TEU Girne limanı 199x yıllan verileri (Limanlar Dairesi Md yılı Faaliyet Raporu, 1999, Sayfa 69) Yolcu Araç Yük, ton TEU

2 Yıllara göre Gazimağusa Limanı ve Girne Limanı Yolcu Dağılım Grafiği

3 Grafiklerden de görülebileceği gibi, yılından itibaren Yolcu ve Araç trafiği Gazimağusa limanından Girne limanına doğru her yıl artma eğilimi gösteren miktarda kaymağa başlamıştır. Yıllardır KKTC'nin ithalat ve ihracat kapısı olan Gazimağusa Limanının önemini kaybetme nedenleri Coğrafik, Ekonomik, Bürokratik ve K.T. Liman İşçiler Şirketi ücret tarifesidir. Coğrafik nedenler: Coğrafik nedenler genelde yolcu trafiğini Gazimağusa limanı aleyhine %700 oranında etkilemektedir. Taşucu - Girne uzaklığının, Gazimağusa - Mersin uzaklığına kıyasla 1/3 oranında olması, hızlı deniz otobüslerinin Girne - Taşucu güzergahını seçmeleri için tercih nedeni olmaktadır. Gazimağusa'dan kalkan bir yolcu gemisinin, Mersin'e 12 saatte gitmesine karşılık, Girne'den kalkan bir Deniz Otobüsü veya Deniz Jeti, Taşucu'na 1.5 saatte gitmektedir. Ekonomik nedenler: 1982 yılında Türkiye Cumhuriyeti'nin Korumacı Ekonomi kurallarını bırakıp Liberal Ekonomi kurallarını benimsemesi ve ithalatı serbest bırakması, KKTC'ye ithal edilen Türkiye'ye yönelik mal akışını azaltmaya başlamıştır yılındaki 351,587 tonluk (348,587 ton Gazimağusa Limanı ve Girne Limanı) ithalat hacmine, KKTC'deki 11 yıllık nüfus artışına rağmen ancak 1995 yılında ulaşılabilmiştir. (Limanlar Dairesi Md Yılı Faaliyet Raporu, 1999, Sayfa 41 ve 69) Dünyadaki ekonomik sıkıntının 1994 yılında başlamış olması ve giderek artması, KKTC'deki ekonomik kuruluşları etkilemiş ve bu kuruluşların 1984 yılındaki 277,838 tonluk (277,838 ton Gazimağusa Limanı ve 0 ton Girne Limanı) ihracat rakamlarına bir kere 1996 yılında ulaşılabilmiştir. 11 yıllık nüfus artışına rağmen 1998 yılı ihracat miktarı 180,709 tondur. (Limanlar Dairesi Md Yılı Faaliyet Raporu, 1999, Sayfa 41 ve 69) Bürokratik nedenler: Yaz mesaisi Limanlarımızın verimini olumsuz etkilemektedir. Memurların öğleden sonra saat 14:00'de mesaisinin bitmesine karşılık Liman İşçilerinin 17:00'ye kadar çalışmaları, uyumsuzluk yaratmakta ve mesai bitiminden sonra çalışmak zorunluluğunda kalan memurlara Fazla Mesai ücreti ödenmesi mali külfeti oluşmaktadır yılındaki fazla mesai ücreti, Gazimağusa Limanı 32,291,152,384 TL, Girne Limanı 4,215,829,043 TL, toplam 36,506,981,427 TL 'a ulaşmış (Limanlar Dairesi Md Yılı Faaliyet Raporu, 1999, Sayfa 24) ve bu anomaliden dolayı, fazla mesai ücreti, gereksiz yere tüm KKTC vatandaşları tarafından ödenmiştir. Gazimağusa limanındaki Gümrük memurlarının, fazla mesai almak için Gazimağusa limanına gelen TIR'lann işlemlerini öğleden sonraya bırakmaları ve işlemler bittikten sonra içindeki malzemenin boşaltılacağı yere kadar refakatçi Gümrük memuru almaya mecbur etmeleri, buna karşın Girne limanındaki Gümrük memurlarının, TIR şoförünün beyanını esas kabul ederek işlemleri mesai saatleri içinde bitirmeleri, Gazimağusa limanındaki TIR trafiğinin Girne limanına kaymasına neden olmuştur. Liman Harçlarının, Kılavuzluk ücretlerinin, Fener ücretlerinin ve Liman hizmetleri fazla mesailerinin çevre limanlara göre çok yüksek olması, limanda verilen yükleme ve boşaltma

4 hizmetlerinin verimsiz olması, komşu limanların haftada 7 gün ve günde 3 vardiya, 24 saat çalışırken, limanlarımızın sadece mesai saatlerinde normal tarife ile çalışmaları (Yazın haftada 35 saat, kışın haftada 40 saat), limanlarımızı son derece olumsuz etkilemiş ve yabancı gemi ve iş adamlarının gelmek istemedikleri liman konumuna sokmuştur. Tüm bu yerel kökenli olumsuz etkenlere ilaveten K. Rum Yönetimin uyguladığı ekonomik ambargo ile de limanlarımız kuş uçmaz kervan geçmez ve gidilmek istenmeyen liman durumuna gelmiştir. K.T. Liman İşçiler Şirketi ücret tarifesi Kıbrıs Türk liman isçileri yasası (KKTC Meclisi, 1976, Sayfa 472) Kıbrıs Türk Liman İşçiler Şirketine, limanlarımıza gelen gemilere verilecek yükleme ve boşaltma ücretlerinde tekel hakkını tanımıştır. Teknolojinin gelişmesi, yük taşıma yöntemlerinin değişmesi ve günün koşullarına göre Konteyner ile gelen yüklerin yüklenmesinin ve boşaltılmasının, genel yüklerin yüklenmesinin ve boşaltılmasına kıyasla daha ucuza mal olması, ithal edilen ve ihraç edilen yük yapısının Genel yükten, Konteyner yüküne dönüşmesine neden olmuştur. Yüklerin Konteyner içinde ve TIR üstünde taşınmasının daha ucuza mal olması ve Girne Limanının açılması ile deniz taşımacılığı için harcanan zamanın kısalması, Gazimağusa limanındaki Araç, Yolcu ve yük trafiğinin Girne Limanına kaymasına neden olmuştur. Limanın istihdam kapasitesi ve Gazimağusa şehrine etkisi Gazimağusa Limanı, memurlara, liman işçilerine, Acentelere, Komisyonculara, Kamyon şoförlerine, Denizcilere, vinç operatörlerine, Tersaneye ve taksicilere, toplam 1250 kişiye, direkt olarak iş olanakları yaratan ve istihdam sağlayan bir iş yeridir. Bu direkt istihdam ortalama 5000 kişinin geçimini sağlamaktadır. Gazimağusa Limanı İndirekt olarak da şehirdeki tüm hizmet yerlerinde ve işyerlerinde ikincil istihdam yaratmaktadır. 1982'de Türkiye'nin Liberal Ekonomiye geçişi ile Gazimağusa Limanının araç, yolcu ve yük trafiğinde başlayan gerileme, 1987 yılında Girne Limanın faaliyete geçmesi ile özellikle araç ve yolcu trafiğinde hızlanmış ve 1992 yılında Girne Limanının yük trafiğine açılması ile de Gazimağusa limanı tüm avantajını kaybetmiştir yılındaki dünyadaki ekonomik sıkıntı ise bu gerilemeyi daha da hızlandırmıştır. Bu gerileme Gazimağusa kentini büyük boyutlarda etkilemiştir. 320 ortak ve 80'e yakın dıştan alınan işçi ile 400 personel ile çalışan Kıbrıs Türk liman İşçileri Şirketi Ltd.' in ortak sayısı 120'ye düşmüş, dıştan yapılan istihdamlar durmuştur yılında $800 olan kişi başı geliri 1997 yılında $566'ya düşmüştür. (Atun, 1998, Syf.4) 1994 yılında 25 olan tersanedeki daimi personel sayısı (Limanlar Dairesi Md Yılı Faaliyet Raporu, 1995, Sayfa 19), gemi sayısındaki artışa rağmen, 1999 yılında ortalama düzeyinde kalmıştır yılında Gazimağusa Kaleiçindeki kapalı işyeri yokken bu sayı 1999 yılında 200'e ulaşmıştır. (Atun, 1999, syf.2) 1990 yılında Gazimağusa kentinde daimi ikamet eden kişi sayısı 3000 iken (Yüksek Seçim Kurulu, 1990, Gazimağusa-Syf. 454) 1999 yılında 1000'e düşmüştür.. (Atun, 1999, syf.3) 1992 yılında Gazimağusa limanında çalışan vinç sayısı 23, operatör sayısı 25 iken 1999 yılında faal vinç sayısı 12'ye operatör sayısı ise 14'de düşmüştür.

5 Gazimağusa Limanında faaliyet gösteren Gümrük Komisyoncuları sayısı 1992 yılına kıyasla %20 azalmıştır yılında Gazimağusa Limanında devamlı ve düzenli hizmet veren yaklaşık 50 adet taksi sayısı 1999 yılında 2'ye düşmüştür. Gazimağusa Limanındaki gerilemeyi durdurabilmek için alınacak önlemler Liman Harçları, Kılavuzluk, Fener ve Rıhtım harçları gibi çevre limanlara kıyasla yüksek olan ücretlerin, Gazimağusa limanının, uluslararası ambargoya rağmen tercih edilecek kadar düşük düzeye indirilmesi. Gazimağusa Limanına Vardiya sisteminin getirilmesi Fazla mesailerin kaldırılarak, Gazimağusa limanının haftada 7 gün günde 24 saat açık tutularak, yerli ve yabancı gemi trafiğinin ve yük trafiğinin arttırılması. TIR trafiğini artırmak için, Gümrük memurlarının, TIR şoförünün beyanını asıl olarak kabul edip, yoklamaların seçme usulü ile Liman dışında yapılması Serbest Liman ücretlerinin düşürülerek yerli ve yabancı gemi trafiğinin arttırılarak, 3cü ülke iş adamlarının transit ticarette KKTC Serbest Limanının kullanmaya özendirmek Gazimağusa Limanındaki yükleme ve boşaltma işlerindeki tekelin kaldırılarak, rekabete dayalı tarife ile haftada 7 gün günde 24 saat yükleme ve boşaltma hizmetinin verilmesi Komşu ülkeler oranla yüksek olan Gümrük tarifesi, fon ve diğer harçların azaltılarak, 3cü ülke insanlarının KKTC 'den alış veriş yapmağa özendirilmesi Gazimağusa limanının, Kent ekonomisine etkisi Gazimağusa Limanındaki gerilemeyi durdurabilmek için alınacak önlemlerin uygulanması, 2 yıl veya 3 yıl gibi bir zaman dilimi içinde olumlu etkisini gösterecektir. Gemi ve yük trafiğinin artması, limanda istihdam edilen ve çalışan kişi sayısında artışa neden olacaktır. Bu artıştan direk etkilenen kişilerin ihtiyacı olan hizmetleri verecek kuruluşlar ve bu kuruluşların personelleri, Limandan dolaylı olarak etkilenen kişilerin sayısının artmasına yol açacaktır. Gazimağusa kentinin özü olan Kaleiçinde kapalı olan dükkanlar ve terkedilmiş evler tekrar yaşam bulacak, Kale için nüfusunda artış başlayacaktır. Bu kişilere verilecek Beledi hizmetlerin artması, Belediyemizin gelirinin artmasına neden olacaktır. Liman trafiğinin artması ile piyasada sirküle eden para miktarı artacak ve Gazimağusa kentinde kişi başına düşen gelir yükselecektir. Bu yükselme, yeni iş sahalarının oluşmasına, yeni iş yerlerinin açılmasına ve istihdam edilen kişi sayısının artmasına neden olacaktır. Sonuç Gazimağusa kentinin yaşamına doğrudan etkisi olan Gazimağusa Limanının, son 10 yılda gösterdiği gerilemenin, Gazimağusa şehrinin yaşamında da gerilemeye neden olduğu göz önüne alınmalıdır. Gazimağusa kentinin gelişmesi için Gazimağusa Limanının, ileriye dönük radikal kararlar alınarak ve gerekli yatırımlar yapılarak, her yönü ile verimli bir şekilde kullanılmaya başlanması gerekmektedir.

6 References 1. Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı (1999), 1998 Yılı Faaliyet Raporu, Limanlar Dairesi Müdürlüğü Yayını, Gazimağusa 2. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Meclisi (1976), Kıbrıs Türk Liman İşçileri Şirketi Yasası, Devlet Matbaası, Lefkoşa 3. Ata ATUN, (1998), 1. Denizcilik Şurası, Komisyon Toplantı tutanakları, Gazimağusa 4. Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı (1995), 1994 Yılı Faaliyet Raporu, Limanlar Dairesi Müdürlüğü Yayını, Gazimağusa 5. Suna ATUN, (1999), Gazimağusa Kaleiçinde Eski Yapı kapsamına alınan binaların ketntle ekonomik ilişkileri ve Kaleiçinin canlandırılması için bu binalar getirilebilecek öneriler, Gazimağusa Sempozyumu 99, Gazimağusa 6. K.K.T.C. Yüksek Seçim Kurulu (1990), Seçmen Kütüğü, Lefkoşa