ABANT İZZET BAYSAL ÜNİVERSİTESİ KEMAL DEMİR FİZİK TEDAVİ VE REHABİLİTASYON YÜKSEKOKULU BEL AĞRILARINDA KORUYUCU FİZYOTERAPİ

Transkript

1 ABANT İZZET BAYSAL ÜNİVERSİTESİ KEMAL DEMİR FİZİK TEDAVİ VE REHABİLİTASYON YÜKSEKOKULU BEL AĞRILARINDA KORUYUCU FİZYOTERAPİ Yrd. Doç. Dr. Şebnem AVCI Öğr. Gör. Serkan SEVİM Uzm. Fzt. Hatice ÇANKAYA Arş. Gör. Ramazan KURUL İllüstrasyon Tasarımcı: Emine KABAKTEPE

2 BEL AĞRILARINDA KORUYUCU FİZYOTERAPİ SAYFA 2 İskelet sistemimizin ve vücudumuzun ana taşıyıcısı ve bağlantı yeri olan omurga, bir taraftan vücudumuzun dik durmasını, diğer taraftan da içindeki kanaldan geçen omuriliğin korunmasını sağlayan kemik dizisine verilen isimdir. Omurga 33 kemikten oluşmaktadır. Bunların her birine omur denmektedir. Bu omurların bulundukları bölgeye göre şekilleri bazı farklılıklar göstermekle birlikte genel anatomik yapıları aynıdır. Bu şekil farklılıklarına göre sınıflanan omurlar boyunda (servikal) 7, sırtta (torakal) 12, belde (lomber) 5, kuyruk sokumunda (koksiks) birbirine yapışık halde 3-4 tane olarak sıralanmaktadır. Omurların taşıdıkları yükün artışına bağlı olarak büyüklükleri ve dayanıklılıkları yukarıdan aşağıya doğru artış göstermektedir. Omurilik ise; beyin sapından başlayarak, kuyruk sokumuna kadar uzanan ve beyin ile organlar arasındaki sinirsel iletiyi sağlayan merkezi sinir sistemine verilen isimdir. Organların bütün motor ve duyu faaliyetleri omurilik tarafından taşınan sinyaller ile yaptırılır ve kontrol edilir. Omurilik bunun yanında tek başına refleksleri de kontrol etmektedir. Bazı bilim çevreleri, omurilikte oluşan baskı ve streslerin ona bağlı organlarda dengesizlik yarattığını ve organlarda fonksiyon bozukluğuna uzun süre devam etmesi halinde ise hastalıklara yol açtığını ileri sürmektedir. Omurilik yapısal olarak iki kısımdan oluşur. İlk kısım; C1 den L1-2 ye kadar uzanan sinirlerin gövdelerinin olduğu kısım. İkinci kısımsa; bu bölgeden çıkan sinir gövdelerinin uzantılarının oluşturduğu atkuyruğuna benzeyen sinir lifi demetlerinden oluşan ve cauda equina (kauda ekina) adı verilen kısımdır. Anatomik olarak bu şekilde yapılanan omurilik organlarla bağlantıyı, omurlar arasında uzattığı sinir kökleri vasıtasıyla kurar. Omurgada servikal bölgede 8 çift, torakal bölgede 12 çift, lumbal bölgede 5 çift, sakral bölgede 5 çift ve koksigeal bölgede 1 çift sinir kökü yer alır.

3 Bir omurda farklı kısımlar vardır. Gövde denilen ana parça yük taşıyan en önemli parçadır. Gövdeler disk denilen esnek bir yapı ile birbirleri üzerinde kalarak hareket ederler. Gövdenin arkasında omuriliğin geçtiği kanalı çevreleyen laminalar bulunur. Laminaların yanlarında 2 adet transvers çıkıntı, arkasında spinöz çıkıntı omurga çevresi kaslara yapışma bölgesi oluştururlar. Her omur alt ve üstte toplam 4 faset eklem ile diğerlerine bağlanır. Bu kilit sistemi omurganın stabilizasyonunu ve düzgün hareketini sağlar. Gövde ile laminaların arasındaki oluktan sinir kökleri çıkıp omurgayı terk eder. Alttaki 4 bel omurundan çıkan sinir köklerinin bazı dalları birleşerek siyatik siniri oluşturur. Siyatik sinir kısa bir mesafe leğen kemiğinin arka duvarı boyunca karında seyrettikten sonra kalçanın üzerinde yüzeyselleşerek piriformis kasının altında geçip dışarı çıkar ve bacağın arkasında devam ederek arka grup kasların çalışmasını sağlayıp, bacağın arka kısmının topuğa kadar olan kısmının duyusunu verir. Bu sebeple bel bölgesinde ve kalçayı da ilgilendiren hastalıklarda ağrı kalça içinden bacağa doğru hissedilebilir. SAYFA 3

4 Omurga bunun yanında, her taraftan onu saran ve ligaman adı verilen bağ dokularıyla desteklenmiştir. Ligamanların ön bölgeyi tutanlarına anterior ligaman, arka bölgeyi tutanlarına da posterior ligaman adı verilmektedir. İşte bütün bu unsurlarla bir bütünlük oluşturan omurga sistemi stabil (yani sabitlenmiş) bir halde görevini tam olarak yapmakta ve omuriliği korumaktadır. Omurilik, omurganın içerisinde yer almaktadır. Ancak omurilik bu kanal içerisinde; dura adı verilen bir zarla çevrili olan BOS un yani beyin omurilik sıvısının içinde bulunmaktadır. BOS yani beyin omurilik sıvısı, spinal kordun dura ve kemiğe değmesini engelleyen bir hidrolik tampon görevi görmektedir. SAYFA 4 Omurlar birbirinden disk denen etrafı halka biçimli sert annuler lifler ve ortasında jöle kıvamında nucleus pulposus tan oluşan dokuyla ayrılır. Bu annulus denen halka yırtılırsa aradan nucleus pulposus dışarı çıkarak omuriliğe veya yukarıda bahsedilen 31 çift sinir kökünden herhangi birine bası yapar ki bunun en bilinen ismi disk hernisidir (fıtıktır).

5 İntervertebral (omurlar arası) disklerin esas görevi üst kısımlardan alt omurlara iletilen kuvvetin uygun bir şekilde alınarak altta bulunan omura aktarılmasını sağlamaktır. Yani, omurlara yerçekimi etkisi ile gelen aksiyal yüklenmeleri karşılayan ve emme etkisi sonrası bunları omurlara azaltılmış olarak ileten yastıkçık gibi yapılardır. İnsan vücudunda servikalden (boyundan) sakruma 23 adet bulunan intervertebral disk, anatomik olarak birbirinden farklı iki bölümden oluşur. Dış kısmında kollajen yapıdan daha zengin ve dirençli anulus fibrosis bulunurken, iç kısımını su ve metalloprotein içeriği daha fazla olan nükleus pulposus oluşturur. Bu yapılar en çok hangi kuvvete uğruyorsa o yönde uzanarak kuvvet ile oluşan stresin diske zarar vermesini önlerler. Kuvvetin fazla gelmesi durumunda ise zamanla diskin iç ve dış kısmında küçük yırtıklar oluşmaya başlar. Özellikle rotasyonel (dönücü) tarzda olan yüklenmelere karşı daha dayanıksız oldukları için normal yapılarını kaybedebilirler. Zaman içinde oluşan yırtıklar zamanla iyileşmeye fırsat bulamadan tekrar başka bir yaralanmaya uğrarsa bel fıtığına götüren tekrarlayıcı yaralanma SAYFA 5 tablosu meydana gelir. Dıştaki annüler liflerin yırtılıp iç kısımdaki jelimsi yapının dışarı taşmasına fıtıklaşma denilmektedir. Bu dışarı fıtıklaşan disk materyalinin komşuluğundaki nöral yapılara baskı yapması sonucu da klinik yakınmalar ve bulgular ortaya çıkar. Disklerin yüksekliği ve içerdikleri su miktarı bel sağlığının korunması açısından oldukça önemlidir. Genç bireylerde nükleus pulpozusun su oranı %70-85 iken anulus fibrozusun %50 dir. Yaşın ilerlemesi ile her iki yapının da su yüzdesinde düşme görülür ve disk yaralanmaya açık hale gelir. Diskte bulunan proteoglikan isimli yapı maddeleri diskin beslenmesi, atıkların atılması ve iyileşmenin sağlanması için önemlidir. Proteoglikan aktivitesi ise dokuda bulunan su miktarı ile doğru orantılıdır. Nukleus pulpozusun en yakın damara olan uzaklığı 6-8 mm dir. Bu yüzden sağlıklı olarak çalışabilmesi büyük ölçüde çevresinde bulunan dokunun dışarıdan içeriye besin taşıması ve atıkları uzaklaştırmasına bağlıdır. Bu durum ise diskin su kaybetmesi ile azalırsa ilerleyen dönemlerde anulusta ve nükleusta çatlaklar oluşur bu ise disk yüksekliğinde ve diskin yük taşıma kapasitesinde azalmaya yol açar. Disk yüksekliği ise hareket

6 esnasında diske binene yükün eşit dağıtılması için önemlidir disk yüksekliğinin azalması çoğunlukla ilk evrede bel çevresinde ağrı ve hareket kısıtlılığı ile kendini gösterir. %25 in altına düşen disk yüksekliği varsa diskektomi (diskin çıkarılması) yapılması gerekir. BEL AĞRILARI Bel, kas-iskelet sistemi ağrılarının en sık görüldüğü yerdir. Baş ağrısından sonra ikinci sırayı alır. Toplumun yaklaşık %80 i aktif yaşamlarının bir bölümünde bel ağrısı çeker. En sık iş gücü kaybı ve işe gitmeme nedenidir. Bel ağrısına neden olabilecek faktörler aşağıda sıralanmıştır: 1. Bel Fıtığı - Disk Hernisi: Beyin omurilikten aşağı yolladığı bir mesajın sinirler aracılığı ile iletilmesi sonucu kasları hareket ettirir. Sinirler ayrıca ağrı ve ısı gibi duyuları vücuttan beyne geri taşırlar. Omurlar bir disk ve faset eklemi denilen iki küçük eklem ile birbirlerine bağlanırlar. Bir omuru diğerine yapıştıran disk, kuvvetli bağ dokusundan oluşmuştur ve omurlar arasında yastık ya da darbe emicisi ya da arabaların amortisörleri gibi görev yapar. Diskin merkezinin dış tabakadaki bir yırtıktan sinirlerin ve omuriliğin yer aldığı boşluğa taşmasına (disk herniasyonu ya da disk rüptürü denir) sebep olabilir. SAYFA 6

7 2. Omurga Kanalının Darlığı- Spinal Stenoz: Yaşa bağlı olarak omuriliği çevreleyen kanalın etrafındaki faset eklemlerde ve disklerde kireçlenme gelişir ve yavaş yavaş kanalı daraltmaya başlar. Bel fıtığından tamamıyla farklıdır. Hastada hareketle ağrı gelişmez. Ağrı bir süre yürüyünce başlar. Hasta dinlendiğinde geçer. İlerlemiş vakalarda bu yürüme süresi ve mesafesi kısalmaya başlar. Ayaklar vücudu taşıyamaz hale gelir. Bacakların her ikisinde birden yürüdükçe ortaya çıkan uyuşukluklar olur. Dinlenince geçer. SAYFA 7 3.Siyatik - Piriformis Kasına Bağlı Ağrılar: Siyatik bir sinir adıdır bu sinirin geçtiği bölgelerde hissedilen ağrıya ise siyatik ağrısı denir. Siyatik siniri, leğen kemiğinden başlar, kalça içinden geçerek, iki bacağımızın arka yüzü boyunca dizimize kadar iner burada sinir çatallanır ve diz altında baldır kısmına yayılır, bu sinir vücudumuzdaki en büyük sinirdir. Siyatik ağrısı lokal bir ağrı değildir, bütüncül bir yapı gösterir. Siyatik ağrısı bazen hafif seyretse de bazen ağrı sahibi yürüyemez hale gelebilir. Dikkat ve önem gerektiren bir ağrı çeşididir. Siyatik çoğu zaman tek başına görülmez bel fıtığı, disk kayması, omurga hastalıkları, şeker gibi sinirleri sıkıştıran rahatsızlıklarla

8 beraber görülebilir. Siyatik ağrısı çekenler ağrılarını genelde şöyle ifade ederler: Belimden, ayağıma kadar bir ağrı hissediyorum ya da Sanki gövdemden topuğuma kadar bir çekme hissi yaşıyorum bu ağrı tarifi siyatik ağrısına işaret eder. hasta bel fıtığı hastası ise ağrısının vücudunun tüm alt kısmına yayıldığını söyleyebilir. Omurların siniri sıkıştırması, şeker hastalığının ya da diğer omurga hastalıklarının etkileri, iltihaplanan bölgelerin Siyatik sinirini etkilemesi, disk kaymalarının siniri sıkıştırması, skolyozlar, doğuştan gelen kemik bozuklukları, travmalar, yanlış iğne kullanımı, siyatik sinirini olumsuz etkiler ve siyatik ağrısının doğmasına neden olur. SAYFA 8 4.Faset Sendromu: Faset eklemler her omurun arka tarafında yer alan küçük eklemlerdir. Bu eklemler omurları omurganın hareketini sağlayacak şekilde arkadan direkt olarak birbirlerine bağlarlar. Faset eklemler oldukça karmaşık sinirlerle donatılmışlardır ve ağrıya çok duyarlıdırlar. Omurgamızın hareketliliğinde büyük önemi olan bu eklemlerin yapısı yaşa, travmalara bağlı olarak bozulabilir ve ciddi boyun, bel ağrılarına sebep olabilir. Bel fıtığında ağrı öne eğilmekle şiddetlenirken, faset sendromunda ise daha çok arkaya yaslanmak ve yana dönmekle artış gösterir. Yaşlanmanın yanı sıra, uzun süre sert sporla uğraşma, sürekli ağır yük taşıma ve yanlış vücut duruşuna sahip olma gibi uygunsuz yaşam tarzları faset sendromunun en önemli hazırlayıcı faktörleri olarak karşımıza çıkmaktadır.

9 Faset eklemlerin omurganın hareketini sağlamalarının yanında bir başka fonksiyonları, omurilikten çıkan sinir köklerinin omurga kanalını terk ederek dışarı çıktığı nöral foramen adı verilen deliklerin bir bölümünü oluşturmalarıdır. Faset eklemlerde travma, omurganın üzerine aşırı yük binmesi veya diğer kemik hastalıkları nedeniyle büyüme oluşabilir. Bu durumda sinirlerin geçtiği delikler daralacak ve hastada bel fıtığına benzer sinir sıkışmasını andıran belirtiler ortaya çıkacaktır. Bunlar kalçaya ve bacağa yayılan bel ağrısı şeklinde özetlenebilir. 5. Spondilozis: vertebral aralığın osteofit oluşumlarıyla daralması 6.Spondilolistezis: bir vertebranın diğeri üzerinde kayması 7.Romatizmal Hastalıklar SAYFA 9 8.Tümörler ve Kistler 9.Osteoporoz Osteomalazi 10.İç Organ Hastalıkları 11.Dejeneratif Disk Hastalığı 12.Başarısız Bel Cerrahisi 13.Sakroiliak Ağrı 14.Omurilik Yaralanmasına Bağlı Ağrılar - Travmalar 15.Diskit - Diskin İltihabı 16.Konjenital Hastalıklar 17.Mekanik Bel Ağrısı: Akut bel ağrılı hastaların %50 sinde ağrı epizodları 1 haftadan daha uzun sürmekte, hastaların %10 unda ise kronik bel ağrısı ortaya çıkmaktadır. Günümüzde 0-4 hafta arasında devam eden bel ağrısı akut, 4-12 hafta arasında devam eden bel ağrısı subakut, 12 haftadan daha fazla süre devam eden bel ağrısı ise kronik bel ağrısı olarak tanımlanmaktadır. İstirihatle azalır, egzersiz ve hareketle artar, akşama doğru artar, gece ağrısı yoktur, sıcak tatbiki ile azalır, sabah tutukluğu 15 dakikadan daha azdır. Kronik bel ağrılı hastalarda prognoz genellikle iyi değildir ve hastanın günlük yaşam aktivitelerini ve iş gücünü önemli oranda etkiler. Bel ağrısı için yapılan harcamaların %80 i kronik bel ağrılı hastalar için yapılmaktadır. Kronik bel ağrısı 45 yaş altındaki popülasyonda sakatlık sebepleri arasında ilk sırada yer almaktadır.

10 BEL AĞRISINDAN KORUNMA Erişkinlerin %85 i yaşamlarının bir döneminde en az bir kez bel ağrısından yakınmaktadır. Bel ağrısı şiddetli ya da uzun süreli olduğu zaman bireylerin günlük ve iş yaşamlarını olumsuz yönde etkileyerek, yaşam kalitelerini belirgin derecede düşürmektedir. SAYFA 10 Bel ağrısı; kaslar, bağlar, yumuşak doku zorlanması gibi basit ve geçici nedenlere bağlı olabileceği gibi, omurlar ve disklerin hastalıkları gibi daha önemli ve tedavi gerektiren nedenlerden de kaynaklanabilmektedir. Ancak doğru vücut duruşu ve belimizi doğru kullanarak bel hastalıklarından korunmak mümkündür. Çalışma ve dinlenme sırasında beli ve vücudu doğru kullanarak, omurgaya binen yük azaltılabilmektedir. Bel sağlığı eğitiminde temel amaç; omurga sağlığını korumak, bel ağrılarında sorunun ne olduğunu anlatmak ve onunla başa çıkabilmenin yollarını göstermektir. Bel bölgesi yaralanmaya en yatkın bölgedir. Yaralanma olduktan sonra en belirgin semptom olan ağrının tedavisi ise oldukça zordur. Bu sebeple bel rahatsızlıklarına maruz kalmadan önce bel ağrısından korunmayı öğrenmek ve uygulamak son derece önemlidir. İnsanların ¾ ü korunma yollarını hayata geçirerek bel ağrısından korunabilmektedir. Bel ağrısının en sık nedeni belin ve vücudun yanlış kullanımına ve kötü duruşa bağlı yumuşak doku zorlanmasıdır.

11 Bel ağrısı ile yaşamak zorunda değilsiniz! Eğer siz de bel ağrısı şikayet ediyorsanız, yalnız değilsiniz! Her 5 kişiden 4 ü aynı dertten muzdarip. Ancak bel ağrısıyla yaşamak zorunda değilsiniz. Herkesin uygulayabileceği stratejilerle bel ağrısından korunabilir, ağrınız varsa azaltılabilir, hatta tamamen kurtulabilirsiniz. Nasıl mı? SAYFA 11 Düzenli egzersizin önemi Bel ağrısının olduğu durumlarda, daha az hareket ve istirahat etmenin ağrıyı azaltmak için iyi bir yol olduğu düşünülmektedir. 1 veya 2 günlük istirahat ağrıyı azaltmada yardımcı olabilmektedir. Fakat daha fazlası ağrı için faydalı olmamaktadır. Kas spazmı ve ödemi hafifletmenin en iyi yolu sürekli fiziksel aktiviteden geçmektedir. Bel ağrısından korunmak için önerilecek en ideal spor aktivitesi yüzmedir. Yüzme tüm uzuvlar ve omurga çevresi kaslarını mükemmel çalıştırmaktadır. Yüzme düzenli olarak yapıldığında tüm gövde kaslarını güçlendirmekte, güçlü gövde kasları ise omurganın anatomik eğriliklerinin en ideal açıda olmasını sağlayıp vücudu dikleştirmektedir. Bu da bel ağrısına karşı en güçlü silahımızdır. Bel ağrısından korunmak ve oluştuktan sonra ağrıdan kurtulabilmek için mutlaka düzenli olarak yapılması gereken spesifik egzersizler mevcuttur. İşin uzmanı olmayan ellerde, yanlış veya bilinçsizce yapılan egzersiz, faydalı olamayacağı gibi, tam tersi bel ağrısını arttırabilmekte, hatta bireyi felç edebilmektedir. Bu sebeple mutlaka fizyoterapistlerin önerdiği, sadece size özel egzersizler yapılmalıdır. Fizyoterapist kimdir? Fizyoterapistler, sağlıklı bireylerin fiziksel aktivitelerini düzenlemek ve hareket kabiliyetlerini artırmak için bireye özel fiziksel aktivite ve egzersiz programlarını planlayan ve uygulayan, hastalık durumlarında ise ilgili hekim tarafından tanısı konmuş hastaların hareket ve fiziksel fonksiyon bozukluklarının ortadan kaldırılması veya iyileştirilmesi amacıyla gerekli uygulamaları yapan, üniversitelerin 4 yıllık lisans programlarından mezun sağlık çalışanlarıdır. Fizyoterapistler ilgili hekim tarafından tanısı konmuş bel ağrılı hastaları egzersiz programı öncesi; duruş, kas kuvveti, endurans, ağrı şikayeti ve dolaşım problemi açısından değerlendirip, en uygun fizyoterapi

12 programını belirlemektedirler. Bu fizyoterapi programı standart ve sabit bir uygulama olmayıp, bireye özel ve duruma göre değişiklik göstermektedir. SAYFA 12 Vücut duruşunun önemi Bel ağrılarının %98 i mekanik bel ağrılarıdır. Mekanik bel ağrısı belin omurgasını tutan kasların tutulmasına bağlı olan; kötü duruş, kişinin mesleği, yaşam tarzı, hayata bakışı gibi nedenlerden kaynaklanan ağrılardır. Omurgamız yandan bakıldığında S şeklindedir. Günlük yaşantımızda omurganın bu doğal şekli kimi zaman bozulmaktadır. Ancak bu durum kısa süreli olmalıdır. Uzun süreli yaptığımız aktivitelerde, örneğin masa başı oturma, araba kullanma, ütü yapma, televizyon aktiviteleri sırasında omurganın bu doğal S şeklini korumak gerekmektedir. Aksi halde omurganın doğal yapısı bozulup, bir grup kaslarımız uzayıp zayıflarken, bir grup kaslarımız ise kısalarak spazma girmektedir. Bu durum sonucunda mutlaka mekanik bel ağrısını getirmektedir. Bunun önüne geçebilmek için günlük yaşantımızda omurganın doğal halini korumak gerekmektedir. Masa başı çalışanları bekleyen büyük tehlike Masa başı çalışanlarda masanın ve bilgisayarın yüksekliği bireyin boyuna uygun ve gövdeyi öne eğmeyecek şekilde olmalı, bel ve sırt tam destekli olmalıdır. En fazla 1 saat oturduktan sonra 10 dakika kalkıp dolaşılmalı ve basit postür egzersizleri yapılmalıdır.

13 SAYFA 13 Araba kullanma pozisyonu Araba kullanırken koltuk çok geride olmamalı, bel, sırt ve baş tam destekli olmalıdır. Ev işleri yaparken nelere dikkat edilmeli? Ütü yaparken ve ev süpürürken, eğilmek zorunda kalmamak için, ütü masası yüksek ve süpürgenin boyu uzun tutulmalıdır.

14 Ağırlık kaldırırken dikkat! Ağırlık kaldırma bel ağrısını artıran nedenlerin başında yer almaktadır. Ancak ağırlık doğru yöntemle kaldırılırsa bel ağrısından korunmak mümkündür. Kaldırma sırasında ağırlık uzaktan kaldırmamalı, vücuda yakın tutulmalı, gövdeyi öne eğmeden dizleri bükerek ağırlığı aldıktan sonra dizler düzeltilerek kaldırılmalıdır. SAYFA 14 Yükler iki taraflı taşınmalıdır Yük iki ele eşit olarak bölünmelidir. Tek taraflı yük taşıma omurganın bir tarafa eğilmesine, taşıma süresi arttıkça da omuz yükseklikleri arasında fark oluşmasına sebep olmaktadır. Uzanırken dikkat! Boyu aşan bir yere uzanmak gerektiğinde mutlaka ayak altına yükseklik koyulmalıdır. Normalden fazla uzanma beli incitebilmektedir.

15 SAYFA 15 Okul çantaları çift taraflı olmalı Özellikle çocuklarda ve gençlerde çanta mutlaka çift taraflı olarak kullanılmalıdır. Tek taraflı olarak kullanılan okul çantaları omurganın bir tarafa eğilmesine ve gelişim çağında olan bu çocuklarda kalıcı omurga eğriliklerine neden olabilmektedir. Hangi pozisyonda uyumalı? Yan yatış pozisyonunda dizleri büküp arasına yastık koyarak omurganın düzgünlüğünü bozmadan, sırtüstü yatış pozisyonunda dizlerin altına, yüzüstü yatış pozisyonunda ise karnın altına yastık koyarak yatılmalıdır. Kilo almayın! Kilo almak bele binen yükü artırmaktadır. Alınan 1 kg bele 10 kg olarak yansımakta, bu durumda bel ağrısı kaçınılmaz olmaktadır. Topuklu ayakkabıdan kaçının! Topuklu ayakkabı ağrı noktasını genişletmekte ve bele zarar vermektedir. Topuk yüksekliği 2.5 cm yi geçmemelidir. Eğer daha yüksek topuk giyilirse, her zaman rahat alçak topuklu ayakkabılar, rahatsız olunduğunda giymek üzere bulundurulmalıdır. Dar kot pantolon giymeyin! Çok dar kıyafetler giymek eğilme, oturma ve yürümeyi engellediğinden bel ağrısını artırabilmektedir. Sigara kullanmayın! Sigara kullanılıyorsa bırakılmalıdır. Sigara içmek besin içeren kanın omurgadaki disklere akışını engellemektedir. Bu yüzden sigara içenler sıklıkla bel ağrısından yakınmaktadırlar. Hayata bağlı kalın! Hayata bağlı kalın, spor yapın ve motivasyonunuzu artırın! Stresli bir yaşam tüm omurga çevresi kasların spazma girmesine sebep olmakta, dolayısıyla bel, boyun ve sırt ağrılarına neden olmaktadır. Hipokrat der ki; Hastalığın en güzel ilacı o hastalıktan korunmanın çarelerini öğrenmektir.

16 BEL SAĞLILIĞINDA YAPILACAK TEMEL EGZERSİZLER SAYFA 16