Dünya Kadastro Zirvesi, Kongre & Sergi The World Cadastre Summit April 2015, Istanbul, Turkey. Türkiye de Arazi Yönetiminin Gerekliliği

Transkript

1 Dünya Kadastro Zirvesi, Kongre & Sergi The World Cadastre Summit April 2015, Istanbul, Turkey Türkiye de Arazi Yönetiminin Gerekliliği The Necessity of Land Management in Turkey Prof. Dr. Nihat Enver ÜLGER & Zeynep SEVİNDİK Okan Üniversitesi Geomatik Mühendisliği Bölümü Department of Geomatics Engineering, Okan University, Turkey Avrasya Arazi Yönetimi ve Kentsel Dönüşüm Strateji Geliştirme Merkezi Eurasia Land Management and Urban Regeneration Strategy Development Center K AV R A M SA L Ç E R Ç E V E Tanım: A R A Z İ Y Ö N E T İ M İ Ekonomik, toplumsal, siyasal, hukuki ve teknik yönleri ile arazi varlığı üzerinde belirlenen arazi politikalarına dayanarak, ülke koşullarında yürütülen planlama ve uygulamateknik faaliyetlerin tümünün düzenlendiği bir sistemdir. Arazi Politikaları A r a z i Mülkiyet Mülkiyete karışma Mülkiyete gereksinme Arazi Yönetimi Paradigması Kapsam: Arazinin mülkiyet ve hakkının; edinimi, kullanımı ve yönetilmesidir Arazi üzerinde yürütülen tüm planlama, uygulama ve faaliyetleridir. Arazi Kullanım Planlama Arsa ve Arazi Düzenlemeleri Ekonomik Toplumsal Siyasal Hukuki Teknik ve Moral Değerler Turkey, April

2 T Ü R K İ Y E D E A R A Z İ YÖ N E T İ M İ Ü Z E R İ N E YA K L A Ş I M L A R M Ü L K İ Y E T H A K K I Anayasa madde 35: «Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir. Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz.» Böylece Anayasamızca özel mülkiyet hakkı güvence altına alınmıştır. TMK madde 683: Mülkiyet hakkı, hakkın sahibine, hakkın konusu olan eşya üzerinde, hukuk düzeninin çizdiği sınırlar içinde, dilediği gibi kullanma, yararlanma ve tasarrufta bulunma yetkisi veren haktır. TMK madde 704: Taşınmaz mülkiyetinin konusu: Arazi, Tapu kütüğüne ayrı sayfaya kaydedilen bağımsız ve sürekli haklar, Kat mülkiyeti kütüğüne kayıtlı bağımsız bölümler. T Ü R K İ Y E D E A R A Z İ YÖ N E T İ M İ Ü Z E R İ N E YA K L A Ş I M L A R TO P R A Ğ A /A R A Z İ Y E / M Ü L K İ Y E T E B A K I Ş Anayasası nın 35. maddesine göre özel mülkiyet hakkının tanınması, korunması ve kullanılması hüküm altına alınmıştır. Ancak bu madde yorumlandığında aşağıdaki soruları ne ölçüde karşıladığı tartışmalıdır. K u l l a n ı m a i l i ş k i n ö l ç ü t l e r? K a m u y a r a r ı? To p l u m y a r a r ı? M ü l k i y e t h a k k ı v e o n u n k u l l a n ı m ı i l i ş k i s i? Turkey, April

3 T Ü R K İ Y E D E A R A Z İ YÖ N E T İ M İ Ü Z E R İ N E YA K L A Ş I M L A R TO P R A Ğ A /A R A Z İ Y E / M Ü L K İ Y E T E B A K I Ş Arazi kullanımı ile ilgili düzenlemeler yetersizdir. Anayasa nın 44. maddesine bakıldığında, arazi kullanımının yalnızca kırsal bakışlı bir anlayış ile düzenlendiği görülmektedir. Bu bakış sorunludur. Anayasa da; mülkiyet ve onun kullanımına dair düzenlemelerin, ülkemizin geldiği aşama dikkate alınarak yapılması gerekmektedir. Türkiye'de ülke genelinde bir Arazi Yönetim Sistemi oluşturulamamıştır. T Ü R K İ Y E D E A R A Z İ YÖ N E T İ M İ Ü Z E R İ N E YA K L A Ş I M L A R S o r u n l a r v e O l g u l a r İşgal Çarpık kentleşme Çevre kirliliği Kır-kent dengesizliği Alt yapı yetersizliği Ulaşım ve otopark sorunları Gıda ve su güvenliği Tarımsal üretimin zayıflığı Çiftçinin topraklandırılması İstihdam sorunları Yoksulluk İklim değişikliği Doğal afetler Ç ö z ü m Ya k l a ş ı m l a r ı İmar afları Kentsel Dönüşüm 2b arazilerinin satışı Hazine arazilerinin doğrudan satışı Tarım reformu çalışmaları Afet riskli alanların dönüştürülmesi Konut edindirme N e d e n ö z g ü n b i r A r a z i Y ö n e t i m i S i s t e m i n i n k u r u l m a s ı g e r e k l i d i r? Turkey, April

4 T Ü R K İ Y E D E A R A Z İ YÖ N E T İ M İ Ü Z E R İ N E YA K L A Ş I M L A R UYGULAMA İ d a r i / K u r u m s a l V e H u k u k s a l M e v z u a t Türkiye de Arazi Kullanımı ve Düzenlenmesi Tapu ve Kadastro Sistemi Kurumsal Yapı Mevzuat Arazi Kullanım Planlaması Arsa ve Arazi Düzenlemeleri Tescil İ DA R İ / KURUMSA L V E H U K U K S A L M E V Z UAT Mevcut mevzuat karmaşası ve kurumsal otorite çatışmalarının yaşandığı koşullar; yeni, bütüncül, ülke koşullarına özgü ancak küresel dünya ile de çatışmayan bir arazi/taşınmaz mal mevzuatına ve sürdürülebilir bir arazi yönetimine olan gereksinmeyi yakıcı hale getirmektedir. Turkey, April

5 TÜRKIYE DE ARAZI, KULLANıMı VE DÜZENLENMESI A R A Z İ K U L L A N I M P L A N L A M A S I Yasal çerçeve: 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu madde 1, 9 ve sayılı Yeni Büyükşehir Kanunu 3194 sayılı İmar Kanunu Mekansal Planlar Yapım Yönetmeliği TÜRKIYE DE ARAZI, KULLANıMı VE DÜZENLENMESI A R A Z İ K U L L A N I M P L A N L A M A S I 5403 sayılı Kanun a göre Arazi Sınıflandırması Ta r ı m A r a z i l e r i Mutlak Tarım Arazileri Sulu Tarım Kuru Tarım Marjinal Tarım Arazileri Özel Ürün Arazileri Dikili Tarım Arazileri Örtü Altı Tarım Arazileri Ta r ı m D ı ş ı A l a n l a r SİT Alanları Su Havzaları Orman ve Mera Arazileri Yerleşim Alanları Hazine Arazileri Askeri Alanlar Turizm Alanları Altyapı Alanları Rekreasyon Alanları Mezarlıklar Devletin Hüküm ve Tasarrufu Altındaki Sahipsiz Yerler Turkey, April

6 TÜRKIYE DE ARAZI, KULLANıMı VE DÜZENLENMESI A R A Z İ K U L L A N I M P L A N L A M A S I GENEL ARAZİ KULLANIM PLANLARI Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Kalkınma Bakanlığı 1: : ölçek Mekânsal Strateji Planı Bölge Planı ORTA ÖLÇEKLİ ARAZİ KULLANIM PLANLARI BÜYÜK ÖLÇEKLİ ARAZİ KULLANIM PLANLARI Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 1: : ölçek Çevre Düzeni Planı - İl Belediyesi - İl Özel İdaresi - Büyükşehir Belediyesi Çevre ve Şehircilik Bakanlığı - İl ve İlçe Belediyesi - Büyükşehir Belediyesi - İl ve İlçe Belediyesi - Büyükşehir ve Büyükşehir İlçe Belediyesi - Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tapu ve Kadastro G. M. 1: : ölçek İl Çevre Düzeni Planı 1: ölçek 1: ölçek 1:5.000 ölçek 1:1.000 ölçek Bütünleşik Kıyı Alanları Planı Kırsal Mülkiyetin Gözüktüğü STANDART TOPOĞRAFİK HARİTALAR Nazım İmar Planı Kırsal ve Kentsel Uygulama İmar Planları TESCİL TÜRKIYE DE ARAZI, KULLANıMı VE DÜZENLENMESI A R A Z İ K U L L A N I M P L A N L A M A S I Kırsal alanlarda arazinin yönetilmesine esas olan veri tabanının 1/ ölçekli Standart Topoğrafik Halihazır Haritalar temelinde Arazi Kullanım Planlarının hazırlanmasının zorunlu olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda kapsamlı ve bütüncül bir biçimde arazi yönetimi amacıyla; arazi mülkiyetinin, kullanımı, edinimi ve düzenlemelerinde yetkili tüm kamu kurum ve kuruluşları ile koordineli olarak envanter çalışmalarının ivedilikle yapılması ihtiyacı doğmaktadır. Turkey, April

7 TÜRKIYE DE ARAZI, KULLANıMı VE DÜZENLENMESI A R S A V E A R A Z I D Ü Z E N L E M E L E R I Kentsel toprakların düzenlenmesi amaçlı imar plan uygulamaları ise; 3194 sayılı imar Kanunu nun Arsa ve Arazi Düzenlemeleri başlığı altındaki 18. maddesine göre yapılmaktadır. Kanunda maddeye ilişkin bir uygulama yönetmeliği (18. madde uygulama yönetmeliği) ve yöntemi mevcuttur. Yasadaki uygulama yöntemi; eşit oranlı toprak kesintisi yöntemidir (Ülger, 2010). 18. Madde uygulamaları; tüm eksik ve olumsuzluklarına karşın genelde kırsal karakterli, ilk kez imara açılan, yoğun yapılaşmamış alanlarda uygulanabilmektedir. Oysa imara aykırı kaçak yapılaşmış yoğunluğu belirli bir düzeye gelmiş yerlerde başka bir imar uygulama seçeneğinin belirlenmesi zorunludur. Yoğun yapılaşmış alanlarda, katılımda ve dağıtımda değere dayanan yeni bir imar uygulama yöntemi ihtiyaca cevap verecektir. Bu yöntemin adı Değer Esaslı Yöntem dir (Ülger, 2008; Ülger, 2009). TÜRKIYE DE ARAZI, KULLANıMı VE DÜZENLENMESI A R S A V E A R A Z İ D Ü Z E N L E M E L E R İ K e n t s e l D ö n ü ş ü m Yoğun yapılaşmalar, arsa ve arazi düzenlemelerindeki uygulamaya ilişkin sorunlar, imar düzenlemelerinde kentin yoğun yapılaşmış alanlarındaki donatı standartlarının yükseltilmesi, ülkemizin bir gerçeği olan deprem riskine karşın önlem amacıyla yapılacak yenileme ve tamamen yıkım alanlarındaki yapı üretimi gereksinmesi kentlerin dönüştürülmesi sürecini gündeme getirmektedir. Bu sürecin adı Kentsel Dönüşüm olarak adlandırılmaktadır (Ülger, 2008, Ülger 2009). Ülkemizde kentleşme ve bağlı sorunlara ilişkin arsa ve arazi düzenlemelerinde hukuksal ve teknik olarak yeni düzenlemeler ve imar uygulama araçlarına gereksinme vardır. İmar planları ne kadar ayrıntılı ve titizlikle hazırlanırsa hazırlansın; uygulanmadıkları, yeni mülkiyet ve onun kullanım biçimi olarak tapuya tescil edilmedikleri sürece; emek, kaynak ve zaman kaybından başka yarar sağlamazlar (Ülger, 2010). Turkey, April

8 Mülkiyet haklarının yasalara bağlı olarak imar kurallarına uygun kullanılmaması, imar yasa ve yönetmeliklerinin bütünlükten yoksun olması ve sık sık değiştirilmesi; kentsel dönüşüm uygulamaları yapacak kurum ve uygulayıcıların karşılaştığı çözülmesi gerekli sorunlardır. Kentsel dönüşümü başarabilmek için öncelikle mülkiyet boyutunun ele alınarak tartışılması, mülkiyet, mülkiyet hakkı ve onların kullanımı irdelenerek ülkemize en uygun modellerin oluşturulması gereği ortadadır. Bu da ancak bütüncül bir Arazi Yönetimi ve Kullanımı Sistematiği içinde başarılabilir T Ü R K İ Y E D E A R A Z İ YÖ N E T İ M İ PA R A D İ G M A S I ARAZİ KULLANIMI Kırsal ve Kentsel Arazi / Arsa Düzenlemeleri MÜLKİYET ve MÜLKİYETE BAĞLI HAKLAR Kadastro Sistemi ARAZİ YÖNETİMİ Arazi İdaresi Kurumu Arazi Politikası HUKUKSAL TEMEL Anayasa Medeni Kanun Kanunlar Arazi Yönetimi Paradigması; Arazi İdaresi Kurumu ve Arazi politikaları üzerinde yükselir. Uygulama mekânı kırsal ve kentsel olmak üzere tüm ülke topraklarıdır-arazileridir. Arazi yönetimi modeli ve politikaları çerçevesinde yapılandırılacak olan Arazi İdare Sistemi; ekonomik, toplumsal, siyasal, hukuki, teknik ve çevresel tüm yönleriyle arazinin, bütüncül ve kapsamlı bir biçimde yönetilmesi esasına dayanmaktadır. Arazi Yönetimi Paradigması (Ülger, N.E. ve Ülger, C., 2014) Turkey, April

9 D E Ğ E R L E N D İ R M E Anayasanın ilgili maddeleri başta olmak üzere Türk Medeni Kanunu ve diğer tüm ilgili kanunlarda; arazi mülkiyeti ve bağlı haklar ile onların kullanımına yönelik yeni düzenlemelerin yapılarak, arazi üzerinde mülkiyetkullanım-hukuk eksenindeki uyumun ve doğruluğun sağlanması zorunluluğu ortaya çıkmıştır; Arazi kullanım planlamasında arazinin, ekonomik, mekânsal ve sosyal hayatın bütününe yönelik bir arazi yönetimi anlayışıyla ele alınması gerekliliği doğmuştur; D E Ğ E R L E N D İ R M E Ülke kadastro sisteminin arazi yönetim anlayışına uygun yeniden yapılandırılması, ülkesel arazi yönetimi sisteminin hayata geçirilmesinde bütünselliğin ilk adımı olarak öngörülmüştür; Mevcut mevzuat karmaşası ve kurumsal otorite çatışmalarının yaşandığı mevcut koşullar; yeni, bütüncül, ülke koşullarına özgü ancak küresel dünya ile de çatışmayan bir arazi/taşınmaz mal mevzuatına ve sürdürülebilir bir arazi yönetimine olan gereksinmeyi yakıcı hale getirmiştir; Turkey, April

10 D E Ğ E R L E N D İ R M E 6360 ve 5403 sayılı kanunlar çerçevesinde değerlendirildiğinde; 5393 sayılı Kanun ile yetkilendirilmiş il belediyelerinde de planlama alanının il sınırlarına çekilerek arazi kullanım planlaması yapılması öngörülmüştür; 6360 ve 5403 sayılı kanunlar ile getirilen düzenlemeler sonucunda; kırsal ve kentsel alanlarda olmak üzere ülke genelinde, kapsamlı ve bütüncül bir arazi yönetimi amacıyla yetkili ve ilgili tüm kamu kurum ve kuruluşları ile koordineli olarak envanter çalışmalarının yapılması ihtiyacı doğmuştur; D E Ğ E R L E N D İ R M E 3194 sayılı İmar Kanununun, ülkenin geldiği aşamaya uygun olacak biçimde yeniden düzenlenerek dağınıklığın giderilmesi ve Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği ile bütünleştirilmesi öngörülmüştür; Yoğun yapılaşmış alanlarda, değere dayanan yeni bir imar uygulama yöntemi olarak Değer Esaslı Yöntem önermesi yararlı olacaktır. Turkey, April

11 D E Ğ E R L E N D İ R M E L E R D ü n y a d a Kadastro Bildirisi 1995 Bogor Deklarasyonu 1996 Arazi İdare İlkeleri 1996 Kadastro Bathurst Deklarasyonu 1999 Kadastro İlkeleri 2003 Arazi Politikaları İlkeleri 2004 D E Ğ E R L E N D İ R M E L E R Türkiye de Binyıl Kalkınma Hedefleri AB Müktesebatına Uyum Programı ( ) Dokuzuncu Kalkınma Planı ( ) Kentleşme Şurası (2010) KENTGES (Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi, ) Onuncu Kalkınma Planı ( ) Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi ( ) İklim Değişikliği Eylem Planı ( ) Kırsal Kalkınma Planı ( ) Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi ( tasarı) Afet ve Acil Durum Yönetimi (2009) Turkey, April

12 D E Ğ E R L E N D İ R M E L E R A k a d e m i k D e n e y i m 2011 AYÖP Arazi Yönetimi Platformu Sürdürülebilir Arazi Yönetimi Çalıştayı Türkiye de Taşınmaz Değerlemesi Çalıştayı Türkiye de Kırsal Arazi Düzenlemesi Çalıştayı Yeni Büyükşehir Yasası ve Arazi Yönetimi Çalıştayı Uluslararası Kentsel Dönüşüm Sempozyumu Uluslararası Kentsel Dönüşüm Sempozyumu AVRASYA Arazi Yönetimi ve Kentsel Dönüşüm Strateji Geliştirme Merkezi S O N U Ç Ne? (Konu) Nerede? (Konum) Kavramlar Kurallar Kurumlar Nasıl? (Strateji) Neden? (Amaç ve Hedef) Kim? (İdare-Yönetim) Arazi Yönetimi Yer-Mekân Model- Paradigma Sürdürülebilir Kalkınma Arazi İdaresi Land Management Place Land Management Paradigm Sustainable Development Land Administration Arazi Yönetimi nde İlkeler Politikalar Stratejiler Hedef ve Öncelikler İzlenecek Yöntemler Kaynak Dağılımı Mülkiyet Kullanımı Reformu belirlenerek önerilen A R A Z İ Y Ö N E T İ M PA R A D İ G M A S I hayata geçirilmelidir. Turkey, April

13 İlginiz için teşekkür ederim! Thanks for your attention! 1 25 Turkey, April