ELMA YETİŞTİRİCİLİĞİ ELMANIN SİSTEMİK TANIMI VE ÇİÇEK ÖZELLİKLERİ SİSTEMİK TANIMI: Elma çiçekleri 5 çanak, 5 taç yaprak, 20 erkek organ, genellikle 1

Transkript

1 ELMA YETİŞTİRİCİLİĞİ ELMANIN SİSTEMİK TANIMI VE ÇİÇEK ÖZELLİKLERİ SİSTEMİK TANIMI: Elma çiçekleri 5 çanak, 5 taç yaprak, 20 erkek organ, genellikle 1 adet dişi organ ihtiva eder. Yumurtalık içinde 5 adet çekirdek yuvası ve her yuvada 2 adet döllenmeye muhtaç çekirdekçik bulunur. Toplam 10 adet çiçek döllemeden çiçeğe dönüşmez. Döllenen çiçekler irileşip, parlak ve sağlıklı bir görünüm kazanırken, döllenmemiş olanlar cılız, sağlıksız ve mat bir renk görünümü sergiler. Kültürün çiçek döneminde tüm çekirdekçiklerin döllenmesi ideal ise de, her zaman mümkün olmayabilir. DÖLLEYİCİ ÇEŞİTLERE GEREKSİNİM: Elma kültürlerinde kendine kısırlık oldukça yaygın bir sorundur. Bir kültür çeşidinin döllenmesi için, farklı bir elma çeşidinin erkek çiçek tozlarına gereksinim vardır. Dölleyici çeşitlerin sayısının ana çeşitlere oranı en az % 15 olarak benimsenmelidir. Dölleyici çeşitlerin bahçe alanı içindeki dağılımı belirli bir plana göre yapılmalıdır. Dölleyici çeşidin ana çeşide uzaklığı 15 m yi geçmemelidir. Dölleyici çeşitlerin çiçek açım tarihleri ana çeşitlerin çiçek açım tarihleri ile uyuşmalıdır. Ayrıca, dölleyici çeşitlerde periyodisite ( yıl seçimi ) sorunu olmamalıdır. ÇİÇEKLENME DÖNEMİNDE ARI FAALİYETLERİNİN ÖNEMİ Bir bahçeye yeterli oranda serpiştirilmiş dölleyici çeşitlerin çiçek tozlarını ( polen ) ana çeşidin çiçeklerine taşıyacak yegâne vasıta böceklerdir. Asgari ölçülerde her 4 dekar elma plantasyonu için 1 adet arı kovanının çiçek başlangıcından itibaren bahçeye yerleştirilmiş olması elma için vazgeçilmezdir. Her 100 çiçeğin 10 adedi bahçede mevcut diğer böcekler tarafından döllenirken, 90 adedi bal arıları tarafından döllenir. Sağlıklı bir bal arısı yaklaşık 10 bin polen taşır ve günde 5 bin çiçeği ziyaret eder. BİR ELMA BAHÇESİNİN KURULMASINDA GENEL KRİTERLER Yeni bir elma bahçesinin kurulmasına başlamadan aylar önce dikkate alınması gereken kriterler; Yörenin iklim şartları Bahçe dikilecek alanın toprak şartları ve topoğrafik durumu. Dikimden önce bahçe planlanması ve uygulaması. YÖRENİN İKLİM ŞARTLARI Yeni kurulacak bir elma bahçesinin yakın civarında yıllardan beri başarı ile yetiştirilmekte olan elma bahçeleri mevcut ise, iklim riskleri yönünden bir telaşa gerek yoktur. Bunun aksi 1

2 bir durum söz konusu ise temkinli davranılmalıdır. Elma en tipik bir serin iklim bitkisidir. Kış aylarında C ye kadar dayanabilen bir gövde ve C ye kadar dayanabilen ideal yapısına sahiptir. İlkbahar donlarının sık oluştuğu yerlerde ticari bahçelerin kurulması tavsiye edilmez. İlkbahar donlarının en etkili olduğu alanlar, etrafına göre çukur ve rüzgâr sirkülasyonunun olmadığı veya yetersiz olduğu alanlardır. Bu nedenle; Vadi tabanları Düz, fakat etrafına göre çukurda kalan alanlar Etrafının sık ve yüksek ağaçlarda çevrili olduğu, rüzgâr sirkülâsyonuna imkân vermeyen alanlar risklidir. Uyku dönemi içinde ağaçların üşüme istekleri karşılanmış olmalıdır. Elma kültürlerinde üşüme istekleri çeşitlere göre karşılanmaktadır. Şiddetli kış şartları altında üşüme isteği erken tamamlanır. Bu dönemin sonunda oluşacak yalancı havalar bitki özsuyunu harekete geçirir ve erken mevsim çiçek açımına zorlar. Bu tip bir gelişim, erken ilkbahar donlarından tomurcuk ve çiçeklerin total ölümüne sebep olabilir. Yumuşak kış şartları altında, ağaçların üşüme istekleri tamamlanmadan toprakların yeterli oranda ısınması sonucu olarak, öz su faaliyeti başlayabilir. Bu şartlar altında uyuyan ve fizyolojik gelişmelerine devam etmek zorunda kalan ağaçların sorunları daha belirgin olur. Ağaçlarda gelişim bozuklukları veya dengesizlikleri, meyvelerde kalite yetersizlikleri, izahında güçlük çekilen sorunlar oluşabilir. Kalite meyve üretimi için yaz aylarının serin ve nemli ortamları önemli bir anahtardır. Kaliteli elma üretimi için, deniz seviyesinin üzerindeki m lik yükseklikler ideal alanlar olarak tavsiye edilir. Elma devamlı rüzgâr esen alanlardan hoşlanmaz. İnanılanın aksine, rüzgâr faaliyetinin elma çiçeklerinin döllenmesine hiçbir yararı yoktur. Yeterli ve kaliteli bir elma üretimi üzerindeki hava şartlarının etkilerini iki farklı boyutta incelemek gerekir: 1. Çiçeklenmeden itibaren ilk gün içindeki hava şartları 2. Yaz dönemi hava şartları Bir bahçede mevcut olan şartlar ne olursa olsun, üretimi tehdit eden veya kısıtlayan şartları şöyle sıralayabiliriz: Çiçek dönemindeki yağışlar, Düşük ve yüksek sıcaklıklar, Don Çiçek dönemindeki yağışlar nedeni ile arı faaliyeti duracağı gibi henüz çimlenmeye başlamamış dişicik tepesindeki polenler yıkanır. Bu şartlarda yeterli döllenme olmaz. Günlük sıcaklık değişmeleri arı faaliyetlerini, gerekse polenin çimlenme gücünü etkiler. Arı faaliyeti için sakin, açık ve serin hava şartları polen çimlenmesi için uygundur. Arı için uygun olan ve tehlike oluşturan hava koşulları aşağıda verilmiştir. 2

3 SICAKLIK DEĞERLERİ VE ETKİLERİ Sıcaklık seyri Etkisi 4 0 C den az Tehlikeli 4 0 C 10 0 C Riskli 10 0 C 15 0 C Kısmen Riskli 15 0 C 21 0 C Normal 21 0 C 27 0 C İdeal 27 0 C den fazla tehlikelidir. Tehlikeli Don, elma üretimini tehdit eden en önemli faktördür. Kültür elmalarının dona karşı en hassas organları çiçekler ve küçük meyvelerdir. ( 1cm çap a kadar olanlar) Çiçek döneminde -2, 2 0 C deki donlar çiçeklerde büyük hasara sebep olurken, küçük meyveler -1, 1 0 C seyreden don nedeni ile zarar görüp dökülürler. Elma üreticisi için korkulu rüyası olan donlar iki grupta incelir. Donlar diğer yörelerden rüzgârla sürüklenip gelen donlar, bulutsuz açık hava şartlarında bahçe toprağının sıcaklığını kaybetmesi sonucu oluşan donlar (Radyasyon Donu) olmak üzere iki tiptir. En basit bir dille radyasyon donu, gündüz saatlerinde toprak tarafından alınarak depo edilen sıcaklık, toprak üstündeki tabaka soğudukça, yukarıya çıkılarak uzaklaşıp, yerini soğuk havaya terk eder. Genellikle sakin ve açık havaların hüküm sürdüğü şartlarında meydana gelen bu tip dona karşı, rüzgâr makinesinin ülkemizde herhangi bir yapımı yoktur. Radyasyon donu olduğunda: Sürülmüş ve işlenmiş topraklarda radyasyon donu daha tehlikeli olduğu için bahçe toprağının sürülmesi don mevsiminin sonuna ertelenmelidir. İşlenmemiş olmasına rağmen, toprak yüzeyinde ot çıkışları var ise, bunlar kimyasal veya mekanik imkânlarla ortadan kaldırılmalıdır. Kritik don mevsiminde bahçe toprağı hafif derinlikte ( 4 5 cm ) sulanmalıdır. Daha serin sulamaların don zararını arttıracağı unutulmamalıdır. Bahçe alanın don seyri içinde bol miktarda duman baskısı altına alınmasıdır. Tüm bahçe sahipleri ile birlikte başlatılması gerekli olan duman tedbirleri için, yağ, yanık yağa bulaştırılmış talaş, eski oto lastikleri, egzoz dumanlaması gibi yöntemler kullanılmaktadır. Zira radyasyon soğuğunun en şiddetli saatleri sabaha karşı ( 4-6) arasında olmaktadır. Bu nedenle, gece saat 3 ten itibaren güneş doğuncaya kadar bahçe alanının yoğun duman altında tutulması tavsiye edilir. Dona karşı kullanılan en etkili tedbirlerin başında yağmurlama sistemleri gelmektedir. Don beklenen günün, don başlangıcından birkaç saat önce çalıştırılan sistemin faaliyetinin ertesi sabah güneşin doğmasından 1 saat sonrasına kadar devam etmesi tavsiye edilir. Ebrul soğuğunun beklenti tarihi Nisan tarihleri arasındadır. 3

4 Tutum sonrasında oluşan tutarsız hava koşulları Golden ve sarı tiplerde çatlamaya neden olabilir. Çiftçinin pas olarak değerlendirdiği bu olay tamamen ani ısı değişimlerinden kaynaklanan fizyolojik bir sorundur. BAHÇE KURULACAK ALANIN TOPRAK VE SU ŞARTLARI Elma, genellikle değişik toprak şartlarında yetişebilir ise de bu durumun önemli istisnaları vardır: Ağır killi veya killi karakterin ağır bastığı topraklar, Aşırı kireçli, taşlı veya çakıllı alanlar, Topografik yapısı itibariyle taban suyu oluşan alanlar, elma yetiştiriciliğinde uygun değildir. Özellikle klon anaçlardan, zayıf saçak sistemi oluşturanların aşırı kumsal topraklara, yeterli saçak oluşturmasına rağmen, kök çürüklüğü hassas olan anaçların ağır karakterli topraklara dikilmesi tavsiye edilmez. Genellikle tınlı, tınlı - kumlu ve hatta killi - tınlı toprak karakterleri, tüm meyve ve elma çeşitlerinin yetiştiriciliğine uygundur. Taban suyu toprak yüzeyinin asgari 1.25 m derinliğinde olmalıdır. Killi karakterlerin haki olduğu topraklarda su geçirgenliği yetersiz olduğu için, bahçe kurulması tavsiye edilmez. Aksi halde, kök ve saçak hastalıkları yanında oksijen yetersizliğinden kaynaklanan gelişme bozuklukları ortaya çıkmaktadır. ELMA BAHÇESİNDE KULLANILACAK ANAÇLAR VE ÖZELLİKLERİ ELMALARDA YOZ ÇEŞİT ÖZELLİKLERİ Yabani elmaların çekirdeklerinden elde edilen anaçlara çöğür anaç elde edilen anaçlara yoz denir. Yoz anaçlar diploid karakterli olan bu çeşitlerden elde edilen anaçlardır. Genel özellikleri: Aşı kalem uyuşmazlıkları genelde yoktur. Üzerine aşılı kültürler, çöğür anaçlara oranla daha erken ( ortalama 5 yılda) verime yatar. Ağaçların ekonomik ömrü, çöğür anaç üzerine aşılı olanlara göre daha kısadır. Her iki kaynaktan temin edilecek tohumların çimlenmeleri için C arasında katlanmış olarak gün süre ile muhafaza edilmeleri ön şarttır. KLASİK ANAÇLARIN AVANTAJLARI: Alt yapı ve kuruluş masrafları ucuzdur. Ekonomik ömürleri uzundur. Klasik tipte ağaçlarda ömrü yıl, yarı bodur ağaçlarda ortalama 20 yıldır. KLASİK ANAÇLARIN DEZAVANTAJLARI: Meyveye geç yatarlar. Klasik tiplerde 6 8 yaşta verime yatarken yarı bodur ağaçlarda 3 4 yıldır. İşçilik masrafları çoktur. 4

5 Meyveye oturuncaya kadar, üretici masrafları göze almak zorundadır. BODUR AĞAÇLARDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR Bir kültür ağacının bodur biçimde gelişip büyümesini etkileyen 2 faktör vardır. Hem ağacın anacının, hem de kültürün genetik faktörlerinin uyum içinde olması şarttır. Zayıf karakterli bir anaç üzerine, kuvvetli gelişen bir kültür çeşidinin aşılanması veya tam tersi bir aşılama ile elde edilecek fidanların istenmeyen sonuçlara sebep olması kesindir. Yukarıdaki nedenle, uygun anaca uygun kültür aşısı konunun temelidir. Klon anaçlarına aşılanacak kültürlerin spur karakter taşımaları bu uyumun diğer bir gereğidir. Spur karakterler kendi standart çeşitlerinin mutasyonlarıdır. Bu mutasyon çeşitlerde uç tomurcuk sürgün dalına dönüşürken, tüm diğer gözler meyvelenmeye dönüktür. Bu nedenle spur çeşitlerde sürgün gelişmesi sınırlanmıştır. Belirli bir standart çeşidin çok sayıda mutantları olabilir. Starking Delicious 7, Golden Delicious 5, Winesap 5, spur karakterli mutant çeşidi bilinmektedir. BODURLUĞUN TARİFİ: Anaç ve kültür tercihlerinde planlama yapılmalıdır. Satın alacağınız fidanlar için, satıcısından mutlaka bir sağlık sertifikası isteyin. Satın alacağınız fidanların hem kök boğazlarını, hemde saçaklarını kontrol edin. Özellikle kök boğazı ve saçaklarda küçükte olsa ur, çürüklük veya çürüklük emareleri gördüğünüzde satın almamalısınız. Kurmayı düşündüğünüz bahçede max taç yüksekliğine göre, uygun klon anaçlarını iyi tetkik edin. DİKİM PLANLAMASI VE UYGULANMASI Dikim uygulanmasına geçmeden önce kâğıt üzerinde bir planlama yapılmalıdır. Bu planlama dikim gerekli temel kuralları içeren bir ön hazırlıktır ve aşağıdaki konuları kapsamaktadır: Dikim yapılacak arazinin krokisi ve bu kroki içinde su kaynağının yeri ( arık, dere, çay, kanal, kanalet, sondaj kuyusu ) Su kaynağının yeri ve pozisyonuna göre arazinin genel meyilli şekli ve düzeyi, tesviye gereği, tesviye alanları ve noktaları. Dikim istikametlerine uygun dikim şekilleri Dikilecek kültür çeşitlerine, anaç karakterine göre verilecek aralık ve mesafelerin tespiti ve ana çeşitler ile dölleyici çeşitlerin dağılım noktaları. Fidanlara verilecek aralık ve mesafeler dikilecek kültür çeşitlerinin üzerine aşılı olduğu anaç karakterlerine göre değişkenlikleri şöyle özetlenebilir: Yabani anaç üzerine aşılı klasik çeşitlerde her fidan alanı için m 2 alan düşünülmelidir. Fidanlara verilecek aralık ve mesafenin 7x7, 7x6, 7x5 ve civarı ölçüler içinde olması demektir. Bu şartlarda 1 dekar alana fidan dikilmesi gerekir. 5

6 Yabani anaç üzerine aşılı spur çeşitlerde, her fidan alanı için m 2 alan planlanmalıdır. Bunun anlamı fidanlara verilecek aralık ve mesafenin 5x4, 6x3, 6x3,2 ve civarı ölçüler içinde olması tavsiye edilir. Klon anaçları üzerine aşılı kültürlerde her fidan alanı için düşünülmesi gereken boşluk, gerek anacın özelliğine gerekse üzerine aşılı olan kültür çeşidinin büyüme karakterlerine göre değişkendir. Her fidan için düşünülecek alan veya birim alana ( dekar ) dikilecek fidan sayısını etkileyecek olan birinci faktör, özelliğidir. Dikim aşamaları: Fidan dikim tarihinden haftalar önce fidan dikim çukurlarının açılması, her çukur 60 cm derinliğinde ve minimum 60 cm genişliğinde açılmalı, çukurdan çıkan alt ve üst toprak çukur kenarına ayrı yığılmalıdır. Fidanın dikiminden önce bir saçak traş yapılmalıdır. Bu traş, yara almış saçakların sağlam noktadan kesilmesini, aşırı uzamış kök ve saçakların dikim çukuruna rahatça oturacak oranlarda kısaltılmasını kapsar. Dikim derinliği için en önemli ölçü, fidan aşı noktasının üst toprak düzeyinden 4 parmak kadar yukarı olmalıdır. Dikim esnasında çukura atılan her 1 2 kürek karışımından sonra biriken harç, el ve ayakla hafifçe bastırılır. Daha sonra bitkiye can suyu verilmektedir. Can suyundan amaç, fidan kök ve saçakları arasında hava boşluğu kalmasına imkân vermemek ve bu organların toprağa uyum sağlamalarını kolaylaştırmaktır. Bu kurallar içinde dikim tamamlandıktan sonra, fidanların rüzgâr hareketlerinden zarar görmemesi ve dik gelişmelerini sağlamak amacı ile desteklenmesi ve dikilen her fidanın bu kazığa bağlanması tavsiye edilmelidir. ELMA BAHÇELERİNDE BAKIM İŞLERİ SULAMA Elma ağaçları suyu seven bitkilerdir. Ülkemizde elma bahçelerinin sulanmasında kullanılmakta olan sulama yöntem ve sistemleri iki ayrı gruba ayırarak incelemekte fayda vardır. Yüzeysel sulama yöntemleri Su kaynaklarının arıklar, dereler, çaylar, kanalet sistemleri, göller ve göletler, nehirler, ırmaklar ve sabit sondaj kuyuları olduğu yüzeysel sulamada çeşitli yöntemler uygulanır. Sulama ihtiyacı için toprak etüdü gereklidir. Bunun en pratik metodu; alanın muhtelif noktalarında toprağın cm derinliğinden çıkarılacak toprak örneklerinin incelenmesidir. Avuç içinde sıkılan toprak su çıkarıyor veya avuç içinde çamur izi bırakıyor ise, sulama kesinlikle ertelenmelidir. 6

7 Suya ihtiyacı olmadığı halde, zoraki bir sulama, elma ağaçlarını strese sokmakta ve sonuçları şiddetli çiçek dökümlerine kadar uzamaktadır. Tava yöntemi: Tava içinde birikecek su yüksekliğinin 10 cm yüksekliği aşmaması, özellikle geçirgenlik sorunu olan topraklar için tavsiye edilir. Basınçlı sulama yöntemleri: Modern sulama yöntemidir. Klon anaçlar için yaygın şekilde kullanılmaktadır. Damla sulama elma bahçelerinde kullanılan yaygın basınçlı sulama yöntemlerindendir. GÜBRELEME Tüm bitkilerde olduğu gibi elma ağacının da yapısında bulunan maddeler üç temel unsurdan oluşur; Su, organik maddeler ve inorganik maddeler, Suyunu tamamen kaybetmiş ( kurumuş) bir dokuda total ağırlık % oranında azalmış demektir. Böyle kuru bir dokuda ağırlığın % 95 ini organik maddeler, % 5 kadarını ise inorganik maddeler ( N- P-K- S- Ca- Zn- Fe- Mn- Cu.) oluşturulur. Kuru dokuda % 5 pay oluşturan inorganik maddelerin kendi içindeki dağılımları: Azot (N)-Fosfor(P)- Potasyum (K).% 3.5 Magnezyum (Mg), Kükürt (S), Kalsiyum (Ca) % 1..3 İz Elemenler ( Demir(Fe), Çinko(Zn), Mangan (Mn). % 0.2 Gübrelemeye yönelik tüm işlemlerin esası, yukarıdaki tabloda yer alan oranları kapsar. Azot ( N ): Bitkinin büyümesini ve gelişmesini, meyve ve yaprak gözlerin oluşmasın temin eden temel gıdadır. Dal olarak tanımlanabilir. Değişik Azot ( N ) Formları ve Fonksiyonları Azot, fosfor ve potasyum arasında özellikle azot formlarının bitki bünyesindeki fonksiyonları ayrıcalıklar gösterirler. Öncelikle bilmek gerekir ki, bitkiler azot formlarını iki temel farklılıkta kullanırlar. Nitrat azotu ve amonyum azotu veya amid azotu kullanılır. Bunlardan Nitrat azotu direkt olarak yapraklar tarafından kullanılır. Meyve oluşumuna ve gelişmesine direkt katkısı pratik olarak yoktur. Kök gelişmesinde görev almaz. Amonyum ve Amid azotu hem saçaklanmayı, hem de generatif gelişmeyi teşvik eder. Her iki formunda nitrat haline dönüşünceye kadar geçen zaman içinde 21 gün, bitki saçakları tarafından amonyum formunda alınarak saçak gelişmesi, saçaklarda stokinin hormonlarının imalatında kullanılması söz konusudur. Ana gübrelemede kullanılacak azot formlarının dengelenmesi şarttır. Çünkü bitkinin hem nitrat hem de amonyum formundaki kaynaklara ihtiyacı vardır. Bu gübrelemede % nitrat, % amonyum formları olarak tavsiye edilmektedir. Fosfor (P) : Bitkide kök ve saçak sisteminin gelişmesini, meyve gözü oluşumunu ve meyve tutumunu arttıran bir diğer temel gıdadır. Elma ağaçlarının fosfora en çok ihtiyaç duydukları dönem çiçeklenme ve meyve tutumu dönemidir. Yetersizliği halinde, bol çiçeğe rağmen meyve bağlama zayıf kalabilir. Bu önemine rağmen, elma ağaçlarında fosfor tüketimi diğer 7

8 iki gıda maddesi ( Azot, Potasyum ) kadar yüksek değildir. Bu nedenle aşırı uygulanması tavsiye edilmez. Aksi takdirde pek çok gıda maddesini (N-K-Fe-Zn, B ) toprakta kilitleyerek bitki bünyesine sunulmasına engel olacaktır. Bu madde için Döl sıfatı kullanılır. Potasyum ( P ): Bitkide su düzenini sağlayan element, gerek ağacın gerekse meyvenin sağlamlığını, renk oluşumunu, lezzetini, depo dayanıklılığını, hastalık ve zararlılara karşı direncini arttıran bir gıda maddesidir. KLASİK BAHÇELERDE GÜBRELEME PROGRAMLARI VE DÖNEMLERİ Ağaç başına uygulanacak N-P-K miktarı saf aktif maddeye göre planlanır. Azot (N): gr/saf madde Fosfor (P): gr / saf madde Potasyum(K): gr / saf madde KLASİK BAHÇELERDE YAŞLARA GÖRE GÜBRELERİN MİKTARI GR / YILLIK GÜBRE CİNSİ A. SÜLFAT TSP P.SÜLFAT KLASİK BAHÇELERDE ANA GIDALARIN ( NPK) UYGULAMA DÖNEMLERİ VE ORANLARI Azot: Şubat Mart 1/3, Mayıs 1 / 3, Haziran 1 / 3 Fosfor : Tamamı Potasyum : Tamamı BUDAMA: Klasik tip bahçelerin meyveye yatma süreleri 5 8 yıl arasında değişirken, ekonomik ömürleri yıla kadar çıkmaktadır. Bodur tip bahçeler genellikle dikimlerinin 2. yıldan itibaren meyveye yatarken, ekonomik ömürleri yıl arasında değişmektedir. Klasik tip ağaçlarda dal ve sürgün gelişmesi ( vegetatif) bodur anaçlarına oranla daha yoğun ve hızlıdır. Bodur tip bahçelerde vegetatif gelişme zayıf iken generatif gelişme daha yoğun ve hızlıdır. KLASİK TİP AĞAÇLARDA BUDAMA: Klasik tipte yetiştirilen ağaçlarda budama; dikimin ilk yılından başlayarak, ekonomik ömrünü tamamlayıncaya kadar değişik biçimlerde devam eder. Her dönemin kendine özgü budama kuralları vardır (şekil budaması,meyve budaması,dengeleme budaması,gençleştirme budaması vs..) MODİFİYE LİDER BUDAMA: 1.yıl: Fidanlar dikildikten sonra toprak düzeyinin cm yüksekliğinden ve uygun bir göz üzerinden kesilir. 8

9 2.yıl: Topraktan cm yükseklikte olmak üzere ilk uygun dal seçilir. Seçilen bu ilk uygun dalın üzerindeki diğer dallardan, birbirlerine uzaklığı cm olan dört adet daha uygun dal seçilerek, toplam ana dal sayısı beşe tamamlanır. Bu biçimde uygun olarak nitelenen dallar aşağıdaki tariflere uymalıdır. Seçilen dallar, ana gövdeye derecelik bir açı ile spiral dağılımda olmalıdır. Çatıyı oluşturmak üzere seçilen bu beş dalın dışında kalan diğer dallardan çatı içini işgal eden dallar dipten kesilerek ağaçtan uzaklaştırılmalıdır. Dışa doğru büyüyen dallar da gelişme durumuna bakılarak kısaltılabilir. Seçilen 5. dalın üzerinden budama yapılarak gereksiz uç gelişmesi kontrol altına alınır. DİĞER DALLAR Daha önce kesilmiş olan 5 ana dalda, ağacın içine doğru gelişen sürgünler dipten kesilir fakat yan ve dışa doğru gelişen sürgünlere dokunulmaz. Dipten kesilmesi sorun çıkaracak dallar kısalılır. Ana dallar üzerinde yardımcı dallar oluşturulması çok önemlidir. Yardımcı yan dallar mümkün olduğunca eşit mesafede oluşturulmalıdır. Ana dalların, gövdeye açılar oluşturması için her türlü tedbir alınmalıdır. MEYVE DÖNEMİ BUDAMA: Elma bahçesi kurmanın asıl amacı, şekil budaması yapılan ağaçlarda meyve elde etmektir. Bu dönemin başlangıcından itibaren uzun yıllar devam edecek budamalar, mahsül budaması olarak nitelendirilir. MAHSÜL BUDAMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR: Bir ağaçtaki sağlıklı ve kuvvetli meyve gözlerini bırakarak sürgün gelişimini dengelemek ve denetlemek, Ana dallar üzerinde gelişen yardımcı dalların gerek istikamet, gerekse büyüklüklerini dengelemek ağacın içine doğru gelişen sürgün ve dalları dipten keserek iptal etmek, Meyve dallarını ve gözlerini yakından tanıyarak, bunların korunmasında gerekli dikkati göstermek veya bilinçli şekilde seyreltmektir. GELECEK YILIN ÇİÇEK GÖZÜ OLUŞUMUNA YÖNELİK TEDBİRLER Verim çağındaki elma bahçelerindeki ağaçlarda gelecek yılın çiçek gözlerinin oluşumu, bir önceki yılın çiçeklenme dönemi ile başlayarak sezon boyunca devam eder. Elma ağaçlarında çiçek gözü oluşumunu ve gelişimini etkileyen önemli faktörler: Karbonhidrat / Azot oranı: Bu oranın dengede tutulması gereklidir. Uygun Budama: Aşırı budamaların aşırı sürgün gelişmesine sebep olması nedeniyle, meyve çağındaki ağaçlarda budamaların iyi dengelenmesi gerekir. Zira aşı sürgün gelişmesi çiçek gözü oluşumunu azaltır. 9

10 Toprak Nemi: Toprak neminin fazlalığı genellikle sürgün gelişmesini hızlandırır. Diğer bir ifade ile gereksiz sulamalardan kaçınarak, toprak neminin normal düzeyde tutulması çiçek gözü oluşumunu arttırır. Çeşit Özelliği: Bazı elma çeşitleri genetik yapıları nedeniyle bir yıl az, bir yıl çok veya bir yıl çok, bir yıl yok meyve verirler. Ağaçların bu özellikleri, çok meyveli yıllarda yapılacak meyve seyreltmesi ile düzene sokulabilir. TOPRAK İŞLEME Elma bahçelerimizin büyük çoğunluğunda organik madde içeriği yeterli değildir. Topraklar sert ve sıkışıktır. Bu şartlarda ağaçların saçak köklerinde yeterli oksijen yoktur. Bahçeler, genellikle yabancı otların istilası altındadır. Bu otlar, ağaçların hem suyuna hem de gıdasına ortaktır. Elma bahçelerinde en derin toprak işlemesi sonbahar aylarında yapılmalıdır. Çünkü bu mevsimde kök ve saçaklarda yapılacak tahribatları ancak ilkbahara kadar tamamlanabilir. İlkbahardan itibaren yapılacak toprak sürümlerinin de derinliği 10 cm yi geçmemelidir. Çünkü bu dönemden itibaren saçak köklere verilecek zararın faturası ağır olur. Zira ağacın aldığı gıdanın bir bölümü saçak köklerin tamirinde kullanılacağı için meyve dökümleri artabileceği gibi meyve kalitesinde de sorunlarda çıkabilir. Yaz mevsiminde yapılacak toprak işlemesi, hasat dönemine yaklaştığı ölçüde zarar şiddetini arttırır. Klasik bahçelerin her yaşı için gerekli olan bu tavsiye, bodur elma bodur sistem bahçelerin ilk 3-4 yılı için geçerli olabilir. ELMA BAHÇELERİNDE AŞI VE AŞILAMA GEREKÇELERİ GÖZ AŞISI Genellikle 1 veya 2 yaşlı fidanlara Temmuz Eylül arasında gövdeye uygulanır. Uygulama sırasıyla: Aşı gözü, daha önce bilinen uygun bir çeşidin ağacından alınır. Bu ağacın bir yıllık sürgünlerinden ve kurşun kalem kalınlığına gelmiş sürgünlerde civarındaki gözlerin göz aşısı amacı ile kullanılması tercih edilir. Alınan örneklerin yaprakları temizlenir ama yaprak saplarına dokunulmaz. Kalemin üzerinde kalın olan alt kısmı ile ince olan üst kısmı budanarak atılır. Kalemin geriye kalan her sağlıklı, olgun ve dolgun gözlerinin her birisi aşı için kullanılır. Aşı yapılacak bitkinin ( anaç ) uygun bir noktasında T şeklinde bir yarık açılır. Açılacak bu yarık sadece kabuk kısmında açılmalı ve odun tabakasını zedelememelidir. Kalemden çıkarılacak uygun bir göz, kabuğu ile birlikte kesilir. Kesilen parçadaki göz tam ortalanmalı, alt da ince bir odun tabakası kalacak şekilde ayıklanmalıdır. Hazırlanan bu göz anaçta hazırlanan T çizgisinin kabukları hafifçe kaldırıldıktan sonra, bu boşluğa dikkatli şekilde monte edilmelidir. 10

11 Bu işlemden sonra aşı yapılan bölüm, tercihen plastik bir bağ ile bağlanmalı, aşılanmış fidan veya ağaç sulanmalıdır. Göz aşısının tutma oranı uygun şekilde yaptığı takdirde % 90 lara kadar ulaşabilir ve aşılanmadan 3 hafta sonra bu konuda bir karar verilmelidir. KALEM AŞISI: Göz aşısı yapılamayacak kadar kalınlaşmış dallara uygulanan bu aşılama metodunun uygun dönemi, ilkbaharda ağaçlarda özsu faaliyetinin başlamasından hemen öncedir. Pek çok yöremizde bu zamanın uygun dönemi mmart ayı sonlarıdır. Aşılama yapılacak ağaç aşı noktasından uygun bir testere ile kesilir ve kesim noktası düzeltilip temizlenir. Anaç kabuğu 2 noktadan hafif gevşetilir. Daha önce hazırlanmış olan 2 adet aşı kalemi anacın hazırlanan noktasından monte edilir. En önemli kabuğu ile kalem kabuğunun bir uyum içinde birleştirilmesidir. İşlemin başarılabildiği ölçüde aşıların tutma yüzdesi artar. Bu işlemden sonra aşı bağlantısı bir rafya ile desteklenir. Kesilen dokunun üzeri aşı macunu ile kapatılır. Ancak ülkemiz de bu işlemler için plastik naylon ve çamur kullanımı da oldukça yaygındır. Göz aşısında kullanılan kalemlerin özelliklerini taşıyan 4 6 adet taşıyan kalemler kullanılır. KAKMA AŞI: Kalınlaşmış gövde ve yan dallara uygulanan bu metodun uygulama zamanı kalem aşısında olduğu gibidir. Kakma aşı için yapılacaklar sıralaması şöyledir: Aşılama yapılacak ağaç (anaç) aşılama noktasına uygun bir testere ile kesilir ve kesim noktasının fazlalıkları alınarak düzeltirlir. Bu işlemden sonra, odun tabakasına kadar inen v harfi şeklinde karşılıklı veya daha fazla sayıda bir çukur açılır. Özellikleri itibariyle yukarıda tarif edilen kalemlerin her birisi açılan çukurların kabuk dokusu ile uyum sağlayacak şekilde terbiye edilir. Bu şekilde hazırlanan kalemler, hazırlanan çukur içine kakılarak, kabuk dokusu ile birleşmesi sağlanır. Bu işlemden sonra gerekli bağlamalar yapılır ve yara dokusu tercihen macun ile kapatılır. MEYVE SEYRELTMESİ VE GEREKÇELERİ Aşırı meyve yükü, ağacı fazla yoracağı hem o yılın mahsul kalitesini, hem de gelecek yılın meyve gözü oluşumunu negatif etkiler. Diğer bir gerçek ise, meyve seyreltmesi için en sağlıklı kararın Haziran dökümünden sonra verilebileceğidir. Zamanlamada geç kalınması önemlidir. Meyve seyreltmesinde genel kurallar: 11

12 Seyreltme döneminde irileşmiş ve meyvenin tipik özelliğine kavuşmuş olan meyvecikler, hasat döneminin en kaliteli meyvelerini oluşturacaktır. Bunun aksine, seyreltme döneminde beklenen iriliğe ve tipik meyve şekline kavuşamamış veya şekil bozuklukları gösteren meyvecikler, hasat döneminde beklenen iriliğe ve tipik meyve şekline kavuşamamış veya şekil bozukluklarını gösteren meyvecikler, hasat döneminde de problemli meyveler olarak karşımıza çıkacaktır. Sağlıklı meyveler arasında bırakılacak boşluk cm arasında olmalıdır. Bu tercihten ilk meyve, demetin ucunda veya ortasında bulunan, ilk açan çiçekten oluşan meyve olmalıdır. Meyve başına asgari 40 yaprak düşmesi gerekmektedir. Bu sayının üst sınırı 75 olarak tespit edilmiştir. Zira daha fazla yaprak meyvenin gölgelenmesine sebep olur. Meyve rengini negatif yönde etkiler. ELMA YETİŞTİRİCİLİĞİNDE GENETİK ŞARTLARIN ETKİLERİ Genetik faktör, meyve iriliğini ve rengini tayin eden en önemli etmendir. Hangi önlem alınırsa alınsın genetik yapıyı değiştirmek mümkün değildir. Genetik faktörü etkileyen karakterler arasında anaç kalem ilişkileri yanında, kalemin genetik yapısı ve çevresel şartların genetik yapı üzerindeki etkileri sayılabilir. Bu konuya ait bazı örnekler aşağıda sıralanmıştır: Belirli anaçlar ( M 27 ve OAR / 1.. ) üzerine aşılanan kültürler küçük meyve üretmekte iken, aynı türlerin bazı anaçlar üzerine aşılanması ( P / 18, Ant 13 / 13, C / 6.) ile iri meyve üretimi mümkün olmaktadır. Avrupa da yayınlanan son rapora göre; serin iklimlerde yetiştirilen bahçelerde, meyve ölçüleri daha küçük olmaktadır. Ancak bu ölçü çeşitlere göre değişmektedir. Örneğin Breburn çeşidinde hücre bölünmesi, Delicious çeşitlerine göre daha fazla olmakta ve daha iri meyve üretimi sağlanmaktadır. Genetik karakterin kültür çeşitlerinin taç yapısına olan etkileri güneş ışınlarından yararlanma yönünden ayrımlara neden olmaktadır. Kalite ve renk yönünden olduğu kadar, gelecek yılın meyve gözlerinin oluşumuna da etkili olan yeterli güneş ışığının dar çatılı ve dik taç oluşturan çeşitlerde yetersiz ışıklanma kalite ve renk sorunlarına neden olur. Bu yapısı, kültürün kendi genetik karakterinden kaynaklandığı gibi anaç seçiminden de kaynaklanabilir. Genetik faktörlerden kaynaklanan küçük meyve oluşumlarını düzeltmeye yönelik kesin tedbirler yoktur. Ancak ağaçların taç yapısını dikkatli budama sistemleri ile güneş ışığından azami ölçüde yararlanmaya açmak yapılabilecek yegâne tavsiyedir. 12

13 Genetik karakterin belirgin diğer bir sorunu meyvelerin renklenmesinde görülmektedir. Kırmızı çeşitlerde sıvama bir renk, diğer çeşitlerde, çeşidin ana karakterine uygun sarı veya yeşil bir kabuk fonu, pazarlamayı kolaylaştırılan önemli bir etmendir. Renk konusunda ideal ölçülere ulaşmasının yegâne yolu ıslah çalışmalarıdır. Meyve çağına girmiş bir bahçede alınan tüm tedbirlere rağmen renklenme yetersizliği ve hatta yoz kabuk rengi görülüyorsa, bu olay genetik arızadan kaynaklanıyor demektir. ELMA ÇEŞİTLERİNDE RENK SORUNLARI Meyve çağına henüz girmiş bahçelerde alınan tüm tedbirlere rağmen, meyveler de renk yetersizliği görülüyor ise, bunun sebebinin genetik olması muhtemeldir. Rastgele ağaçlardan alınan göz aşılarının fidan üretiminde kullanılması, bu sorunun en büyük sebebidir. Böyle bir sorunun düzelme olanağı yoktur. Elma ağaçlarının potasyum kullanımı gerek azot, gerekse fosfordan daha fazladır. Klasik bahçelerin gübrelenmesinde; Azot gr Fosfor gr Potasyum gr Bu rakamlar ağacın yaşı ile çarpılarak uygun gübre miktarı hesaplanabilir. Böyle bir hesaplama 15 yaşına girinceye kadar yapılmalıdır. N / K oranı 1 / 1.5 olup, bu oranın yapraklarda bulunması halinde gen bozukluğu olmayan ağacın renk alması gerekmektedir. N/ K dengesinin azot lehine bozulması, özellikle kırmızı ve sarı çeşitlerin renk gelişmesini kötü biçimde etkiler. Bu nedenle, azotun yaprak içeriğindeki düzeyinin potasyum üzerine çıkması arzu edilmez. En azından meyvelerin renklenme başlangıcından itibaren bahsedilen dengenin kurulmuş olması tavsiye edilir. Bu dönemden itibaren azotlu gübrelerin meyve iriliğinin artmasında önemli rol oynadığı bilinmesine rağmen hasatta kısmen küçük fakat renk sorunu olmayan depo yanıklığı yeterli olan ürün tercih edilmelidir. Bu tavsiyenin aksi, yeşil Granny Smith çeşidinin yeşil deseni muhafaza edilmesi için azotlu gübrelerin yaprak uygulamaları Batı dünyasında tercih edilmiştir. Bu durum potasyumun ihmal edilmesi anlamına gelmiyor. Çünkü potasyum tüm çeşitlerde depolama en önemli sebeplerinden biridir. Kırmızı ve sarı çeşitlerde karakteristik kabuk renklerinin tam hasat döneminde ortaya çıkması beklenir. Hasadın makul bir süre geciktirilmesi de bir çare olarak tavsiye edilmektedir. Ancak, böyle bir gecikmeden, meyvelerin depolama ömrünün biraz kısalacağı bilinmeli ve uzun süreli depolama programı yapılmamalıdır. ELMA HASADI Çeşidin ful çiçek tarihinden itibaren aradan geçmesi gereken ortalama gün sayısı 13

14 Meyvenin kabuk rengi Meyvenin koparma kolaylığı Nişasta testi Meyvenin tohum rengi Tohumlar parlak kahverengi ve dolgun hale gelirler. Meyvenin beklenen kabuk rengi Hasat olgunluğuna ulaşan meyvelerde çeşitlerin beklenen kabuk rengine ulaşmasıdır. Koparma kolaylığı Olgun meyve avuç içine alındığında hafifçe büküldüğünde dalından kolayca kopmasıdır. Elma hasadında dikkat edilecek hususlar Elma hasadına ağacın alt kısmından ( eteklerinden ) başlanmalıdır. Elle ulaşılabilen kısımlar toplanmadan, işçilerin ağaca tırmanmasına müsaade edilmemelidir. Ağaca tırmanan işçi veya işçilerin ayağını basacağı dal ve dallardaki meyveler top toplanmış olabilir. DEPOLAMA VE BU SÜREYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Toplama olgunluğu Ağacın gıda dengesi Çeşidin özelliği Muhafaza şartlarına göre değişir. Sıfır depolama şartlarında depolama ömrü 5 ay olarak garanti edilmektedir. Elmanın depolama ömrünü ve ağırlıklı kaybını etkileyen bir diğer faktör ise depo şartlarındaki nisbi nemdir. Elma çeşitlerinin büyük bir kısmını içine alan en uzun depolama ömrü -1 derece ile 0 derece sıcaklık ve % nem koşullarında sağlanır. Elma -2 derecede donar. Bu nedenle -1 de riskli olabilir. Nisbi nem, terleme ( su kaybı) yönünden önemli bir faktördür. NİSBİ NEM TOPLAM KAYIP FUL ÇİÇEKTEN SONRA GEÇEN GÜN SAYISI: Yazlık Çeşitler ( Temmuz Hasadı) = gün Yazlık Çeşitler ( Ağustos Hasadı) = gün Stayman = 125 gün Jonathan = gün 14

15 Golden Delicious = 136 gün Starkimson = 140 gün Starkimson = 140 gün Starksspur Golden = 140 gün Granny Smith = 153 gün Eğirdirde : Starking = gün Golden de = gün Granny Smith = gün KAYNAK: ZİR. YÜKSEK MÜH. MEHMET KAYGISIZ HASAD YAYINCILIK 15