Evcil Tav anlarda Koksidiozise Kar Etkisi: Serum NO ve ADA De erleri

Transkript

1 Kocatepe Veteriner Dergisi Kocatepe Veterinary Journal ARA TIRMA MAKALES RESEARCH ARTICLE Evcil Tav anlarda un Koksidiozise Kar Etkisi: Serum NO ve ADA De erleri Murat BAYEZ T,* 1 Bar SARI, 2 Emine ATAK, 3 Abdullah DO AN, 1 Oktay ÖZKAN, 1 Gencay Ta k n TA CI 2 Kocatepe Vet J (20109) 3 (1): ÖZET Anahtar Kelimeler Tav an Koksidiozis Thymus serpyllum Sulfadimidin NO ADA Keywords Rabbit Coccidiosis Thymus serpyllum Sulfadimidine NO ADA 1Kafkas Üniversitesi Farmakoloji ve Toksikoloji AD 2Kafkas Üniversitesi Parazitoloji Anabilim Dal Nitrik oksit (NO) ve adenozin deaminaz (ADA)kazan lm ve do u tan gelen ba kl l kta önemli birer mediatörlerdir. Bu çal mada sulfadimidin ve Thymus serpyllumun metanolik ekstrakt n n serum NO düzeyleri ve ADA aktivitesinin de i imleri üzerine etkileri gösterildi. Tav anlar her birinde 6 hayvan bulunan 3 gruba ayr ld. I. grup pozitif kontrol grubu (infekte, tedavi edilmemi grup), II. grup ekstrakt grubu (infekte, Thymus serpyllumun metanolik ekstrakt ile tedavi edilmi grup) ve III. grup ilaç grubu (infekte, sulfadimidin ile tedavi edilmi grup) olarak düzenlendi. Tüm gruplardaki hayvanlar n serum NO ve ADA de erleri haftal k periyotlarla ölçüldü. NO üretiminin enfeksiyonun iddetiyle paralel bir seyir izledi i görülmü tür. Serum ADA aktivitesinin ise enfeksiyona paralel seyretmedi i tespit edilmi tir. Anti coccidiosis effect of Thymus serpyllum in rabbits: Serum NO levels and serum ADA activity SUMMARY Nitric oxide (NO) and ADA are an important mediator of innate and acquired immunities. This study was to demonstrate the effect of sulfadimidine and methanolic extract of Thymus serpyllum on serum NO levels and ADA activity change. The rabbits were divided into three groups each consisting of 6 animals. Group 1 served the as positive control (infected, non-treated), group 2 was the (infected and treated with extract), and rabbits in group 3 was (infected and treated with sulfadimidine). Serum levels of NO and ADA of Each rabbit in the all groups were determined by weekly. NO production with the intensity of infection was observed to follow a parallel course. Serum ADA activity parallel to the infection was not watching. 3Kafkas Üniversitesi Biyokimya Anabilim Dal *Corresponding Author mnsabayezit@hotmail.com Tel: / 1105 Kocatepe Vet J (2010) 3 (1):

2 G R Tav anlarda çe itli Eimeria türleri taraf ndan olu turulan coccidiosis, gençlerde iddetli, ya l hayvanlarda ise subklinik olarak seyreden bir protozoon hastal d r. iddetli enfeksiyonlar ölümle sonuçlan rken, subklinik enfeksiyonlarda yemden yararlanman n azalmas na ba l olarak a rl k kayb na sebep olmaktad r 1-3. de evcil ve yabani tav anlarda Eimeria türleri ile ilgili yap lan çal malar s n rl say da olup 4,5-9, bu çal malar sonucunda evcil ve yabani tav anlarda coccidiosisisin prevalans n n % aras nda de i ti i belirlenmi tir. Dünyan n farkl bölgelerinde yap lan çal malar evcil tav anlarda Eimeria türlerinin prevalans n n oldukça yüksek oldu unu göstermi tir. 5,11-15 Tyme familyas n n üyelerinden olan Thymus serpyllum ülkemizde de yayg n olarak bulunmaktad r. T.serpyllum aromatik terpenleri içeren do al bir esansiyel ya kayna olarak kabul edilmekte ve 2003 y l ndan bu yana da European Farmakopeye göre ilaç olarak s n fland r lmaktad r. Bu bitki türü ile yap lan farmakolojik çal malar n bildirdi ine göre T. serpyllum birçok farmakolojik etkinli in yan s ra antioksidan 16, 17 ve antimikrobiyal özellikleri ile de öne ç kmaktad r Bir aminohidrolaz olan adenozin deaminaz (A- DA; EC ) purin metabolizmas n n anahtar enzimi olup, adenozin ve deoksi adenozinin hücre içindeki düzeylerini kontrol etmektedir 20. ADA aktivitesi hücre immunitesini uyaran enfeksiyonlarda artmaktad r. Kronik hepatit, karaci er sirozu, hepatosellüler karsinoma gibi immun sistemin uyar ld karaci er hastal klar nda serum ADA aktivitesi yüksek bulunmaktad r Özellikle T lenfositlerinde aktivitesi yüksek bulunan enzimin kal tsal eksikli i T ve B lenfositlerinin fonksiyonlar n n bozulmas ile iddetli kombine immun yetmezlik sendromuna yol açmaktad r 23,24. Say sal ve fonksiyonel T lenfosit defektlerine ba l immun sistem bozukluklar nda ADA aktivitesinin azald ve bu nedenle ADAn n hücresel immunitenin bir göstergesi olarak kullan labilece i kaydedilmektedir Nitrik oksit (NO) immun sistemde önemli bir rol oynamaktad r. ntrasellüler patojenlere kar savunma sisteminde görev al r. Makrofajlar mikrobial enfeksiyona kar immunsistemin bir reaksiyonu olarak uyar labilir NO sentetaz arac l yla NO üretirler 26. NOin en önemli fizyolojik fonksiyonlar ndan biri hücreler aras ileti im iken, di eri enfeksiyonlara kar- organizman n savunma sistemidir. NO immun sistem için esansiyel olan enfeksiyon hücrelerinin öldürülmesi ve üremelerinin durdurulmas nda çok önemli roller üstlenir. NOin toksik etkileri, enfeksiyonlar ve tümör hücresinin büyümesi gibi yabanc organizmalar taraf ndan meydana getirilen di er invazyonlar kontrol etmeye yard mc olur 27. Nitrik oksitin makrofaj ve di er fagositik hücreleri aktive etmesinin yan s ra bakteri ve baz parazit türleri için toksik oldu u bilinmektedir 28. Çal mam zda, deneysel olarak enfekte edilmi tav anlarda, T. serpyllumun metanol ekstrakt n n ve sulfadimidin uygulamalar n n immun sistemin bir göstergesi olarak serum NO ve ADA düzeyleri üzerine etkilerinin ara t r lmas amaçlanm t r. GEREÇ ve YÖNTEM yöresinde coccidiosisis üphesi olan 3 fakl tav an bar na ndan pens ve spatül yard m yla d k ve altl k örnekleri al nd. Al nan d k örnekleri en k sa sürede Kafkas Üniversitesi Parazitoloji Laboratuvar na getilerek s ras yla nativ ve çinko sülfat santrifüjle flotasyon yöntemleriyle Eimeria oocystleri varl yönünden incelendi. Oocyst bulunan örnekler sporland r ld ktan sonra bir araya getirilerek gözenek büyüklü ü 250, 160, 120, 70 ve 30 µ olan eleklerden s rayla geçirildi. Devaml santrifüj i lemleri sonucunda potasyum dikromattan ar nd r larak hacimce azalt lm bir inokulum elde edildi. nokulum içeri inde bulunan türlerinin morfolojik ayr mlar ; tav anlarda bulunan Eimeria oosistlerinin ortalama de erleri do rultusunda bildirilen boy ve en ölçümleri ile di er morfolojik özelliklerine bak larak belirlenmi tir 1,3,4,29. Türlerin morfolojik ayr m n n belirlenmesinde her türe ait en az 10 örnek ölçümü ortalamas dikkate al nm t r. Daha sonra deneysel enfeksiyonlardaki dozu belirlemek amac yla inokulumun 1 mlsinde bulunan oocyst say s hesaplanm t r 30. Deneysel enfeksiyon öncesinde inokulumda bulunan oocystlere ait sporozoitlerin canl l n n saptanmas amac yla Davis 31 taraf ndan Dorana atfen bildirilen invitro ekskistasyon tekni ine ba vuruldu. Haz rlanm olan inokulum hayvanlara verilinceye kadar +4ºCde saklanm t r. Bitki numuneleri ticari olarak elde edildi. Tür te - hisleri yap larak, kurutulmu örnekleri Cumhuriyet Üniversitesi herbaryumunda sakland. Bitki ekstrakt soxhlet ekstraksiyon metodu kullan larak haz rland. K saca, 20 gr bitki numunesi 500 ml metanol ile 3 kez ekstrakte edildi. Ekstrakt içeren metanol 40ºCde, evaporatörde uçuruldu. Ekstrakt tween 80 ile 4 misli suland r ld. Ekstrakt kullan l ncaya kadar -25ºCde saklanm t r. 8 Kocatepe Vet J (2010) 3 (1): 07-11

3 Çal mada kullan lan tav anlar 3 farkl gruba ayr ld. Haz rlanm olan inokulumdan tüm gruplardaki (Grup I, II ve III) tav anlara sporlanm oocyst içeren miktar (yakla k 8.3 ml) katater yard m yla verilmi tir. Kontrol grubu olarak ayr lan I. gruptaki (Kontrol Grubu) hayvanlara herhangi bir antikoksidial madde ya da bitkisel ekstrakt verilmezken, II. Gruptaki (Ekstrakt Grubu) hayvanlara bitkisel ekstrakt (100 mg/kg)32 x, III. grup ( laç Grubu) hayvanlara ise pozitif kontrol amac yla sulfadimidin (2 g/kg) 33 uygulanm t r. Deneysel enfeksiyon olu turulmas, bitkisel ekstrakt ve sulfadimidin verilmesi çal man n ba lang c nda ayn gün tek doz olarak uyguland. nokulumun verilmesini takiben tüm gruplardan günlük olarak taze d k örnekleri topland. D k numuneleri say m yap l ncaya kadar +4 Cde muhafaza edildi. Gram d k daki oocyst say lar Modifiye McMaster Tekni inden yararlan larak tespit edildi. 34 nokulumun verilmesini takiben tüm gruplardaki hayvanlardan haftal k periyotlarla, kulak venalar ndan kan örne i al nd. Al nan kanlar santrifüj i leminden geçirilerek serumlar elde edildi. Serumlar kullan l ncaya kadar -25 Cde muhafaza edildi. ekstrakt grubu aras ndaki fark istatiksel olarak önemsiz bulunmu tur. Serum NO düzeylerine ili kin de erler Çizelge 2de gösterilmi tir. Verilerin istatiksel de erlendirilmesinde, ilk 4 haftada istatiksel olarak önemli bir fark görülmemi tir. Ancak 5. hafta da sülfadimidin grubu ile kontrol grubu aras ndaki fark önemli (p<0.05) bulunurken, bitkisel ekstrakt grubu ile di er iki grup aras ndaki fark önemsiz bulunmu tur. geri so utucu arac l yla distile suyun tekrar dam t lmas sonucu elde edilen su ile haz rlanm t r. Bu yönteme göre substrat olarak kullan lan adenozin, numune ile 37 Cde 1 saat inkübe edildi inde amonyak meydana gelmekte, olu an amonyak da alkali ortamda sodyum hipoklorit ve fenol ile kuvvetli olarak mavi renkli indofenol olu turmaktad r. Amonyak deri imi indofenolün absorbans yla do ru orant l d r. Sodyum nitroprussid katalizör etkisi göstermektedir. Plazma NO düzeyleri Miranda ve ark.n n 36 metoduna göre ölçüldü. NO tayini kendisini olu turan nitrat ve nitritin toplam eklinde belirtilir. Nitrat, vanadyum (III) klorür ile nitrite dönü türülür. Nitritle sülfanilamidin asidik ortamda N-(1-Naftil) etilendiamine dihidroklorür ile reaksiyonu sonucu kompleks diazonyum bile i i olu ur. Olu an bu renkli kompleks 540 nm de kolorimetrik olarak ölçülür. Giusti ve Galantinin 35 bildirdi i yönteme göre yap lm t r. ADA analizinde kullan lan çözeltiler sudaki amonyak varl ihtimaline kar, cam bir nokulumun verilmesinden sonra tüm gruplardaki hayvanlarda günlerde d k larda yumu ama, 9. günden itibaren ise hafif iddetli diare gözlenmi tir. D k oosist say mlar na göre, 7. günden ba layarak 10. güne kadar tüm gruplarda yo un oosist at l m tespit edilmi tir. Çal madan elde edilen serum NO düzeyi ve ADA aktivitesine ili kin de erler Çizelge 1 ve 2de gösterilmi tir. Çizelge 1den de görüldü ü üzere serum ADA aktivitesi haftal k de erleri gruplar aras nda k yaslanm t r. lk 3 hafta elde edilen de erler istatiksel olarak önemsiz bulunmu tur. 4. hafta ise bitkisel ekstrakt grubundan elde edilen de erlerin hem kontrol hem de sulfadimidin grubuna göre önemli oranda (p<0.01) azald görülmü tür. Bitkisel ekstrakt grubu için 5. haftada sadece kontrol grubu ile önemli farkl l k (p<0.05) bulunmu tur. Ancak 4. hafta deerleri bak m ndan kontrol ve sülfadimidin grubu a- ras nda istatiksel olarak fark bulunmazken 5. haftada sülfadimidin grubu ile hem kontrol hemde bitkisel statistiksel analizler SPSS Windows 10.0 paket program ile yap ld. Haftalar (1. hafta, 2.hafta, 3.hafta, 4.hafta, 5.hafta) ve gruplar (kontrol, extrakt ve ilaç) aras ndaki istatistiksel fark n ara t r lmas nda varyans analizi (ANOVA) ve Duncan Testi kullan ld. Elde edilen sonuçlar Ortalama Standart Deviation (X SD) olarak belirlendi. p<0.05 de eri istatistiksel olarak önemli kabul edildi. Bu ara t rma Kafkas Üniversitesi Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulunun izni ile yap lm t r. BULGULAR nokulumun verilmesinden sonra tüm gruplardaki hayvanlarda günlerde d k larda yumu ama, 9. günden itibaren ise hafif iddetli diare gözlenmi tir. D k oosist say mlar na göre, 7. günden ba layarak 10. güne kadar tüm gruplarda yo un oosist at l m tespit edilmi tir. Çal madan elde edilen serum NO düzeyi ve ADA aktivitesine ili kin de erler Çizelge 1 ve 2de gösterilmi tir. Kocatepe Vet J (2010) 3 (1):

4 Çizelge 1. Serum ADA aktivitesi Grup 1. hafta 2.hafta 3.hafta 4.hafta 5.hafta I a c II b d III a cd a. b: p<0.01; c. d: p<0.05 Ayn sütundaki farkl harf ta yan rakamlar birbirinden farkl d r. Çizelge 2. Serum NO düzeyleri Grup 1. hafta 2.hafta 3.hafta 4.hafta 5.hafta I a II ab III b a, b; p<0.05. Ayn sütundaki farkl harf ta yan rakamlar birbirinden farkl d r. Çizelge 1den de görüldü ü üzere serum ADA aktivitesi haftal k de erleri gruplar aras nda k yaslanm t r. lk 3 hafta elde edilen de erler istatiksel olarak önemsiz bulunmu tur. 4. hafta ise bitkisel ekstrakt grubundan elde edilen de erlerin hem kontrol hem de sulfadimidin grubuna göre önemli oranda (p<0.01) azald görülmü tür. Bitkisel ekstrakt grubu için 5. haftada sadece kontrol grubu ile önemli farkl l k (p<0.05) bulunmu tur. Ancak 4. hafta deerleri bak m ndan kontrol ve sülfadimidin grubu a- ras nda istatiksel olarak fark bulunmazken 5. haftada sülfadimidin grubu ile hem kontrol hemde bitkisel ekstrakt grubu aras ndaki fark istatiksel olarak önemsiz bulunmu tur. Serum NO düzeylerine ili kin de erler Çizelge 2de gösterilmi tir. Verilerin istatiksel de erlendirilmesinde, ilk 4 haftada istatiksel olarak önemli bir fark görülmemi tir. Ancak 5. hafta da sülfadimidin grubu ile kontrol grubu aras ndaki fark önemli (p<0.05) bulunurken, bitkisel ekstrakt grubu ile di er iki grup aras ndaki fark önemsiz bulunmu tur. TARTI MA ve SONUÇ Son y llarda özellikle etlik piliçlerin kullan ld, coccidiosise kar bitkisel ekstraktlar n alternatif olarak kullan ld çal malar artarak devam etmektedir 37. Benzer çal malara tav anlarda daha az say da rastlanmaktad r. Ancak etlik piliçlerde yap lan çal - malar göstermektedir ki, baz t bbi bitkilerden elde edilen ekstraktlar coccidiosisisle mücadelede yayg n olarak kullan lan ilaçlara iyi bir alternatif sunmaktad r. Etlik piliçlerde yap lan deneysel coccidiosisis çal malar nda NO ölçümleri de önemli bir parametre olarak ölçülmektedir. NO öncelikli bir mediatör olarak hem kazan lm hem de do u tan gelen ba kl k sisteminde görev almaktad r. Özellikle coccidiosisis enfeksiyonlar nda NO düzeylerinin artt bildirilmektedir 38. Serum ADA aktivitesi ise özellikle hücresel immunitenin uyar ld enfeksiyonlarda art göstermektedir Gerek NO gerekse ADA aktivitesi bu özellikleri nedeniyle enfeksiyon hallerinde kilit roller üstlenmektedir. Bu nedenle çal mam zda deneysel olarak enfekte edilmi evcil tav anlarda sülfadimidin ile T. serpyllumdan elde edilen metanolik ekstrakt n serum ADA aktivitesi ve NO düzeylerinin kar la t r lmas yap lm t r. Eimeria ile enfekte hayvanlarda daha önce yap lm çal malarda enfeksiyonun seyri ile NO aras nda pozitif bir korelasyon bulunmu tur. Lillehoj, H. S. ve ark. 38 piliçlerde yapt klar bir çal mada, Eimeria sp. ile enfekte gruplarda NO düzeyinin enfekte olmayan grupla k yasland nda yüksek ç kt n tespit etmi - lerdir 38. Allen PC ve ark.da 39 piliçlerde yapt klar çal mada NO düzeyleri ile enfeksiyonun iddeti aras nda ili ki kurmu lard r. Çal madan elde edilen verilere göre oosist at l m ile NO düzeyleri aras nda pozitif korelasyon görülmü tür. Yazarlar NO üretiminin enfeksiyonla birlikte artt n ve piliçlerde Eimeria enfeksiyonlara kar direnç geli tirilmesinde NO düzeyinin önemli oldu unu vurgulam lard r 39. Tav anlarda benzer metotla yap lm çal malara rastlanmam t r. Ancak elde etti imiz veriler piliçlerde elde edilen verilere benzerlik göstermektedir. Eimerialar n do al seyri ile serum NO oksit düzeyleri aras nda paralellik görülmü tür. Enfeksiyon olu turulduktan sonraki 2. hafta NO de erleri maksimum de erlere ula t ktan sonra, enfeksiyonun seyrine kout olarak dü meye ba lam t r. statiksel olarak sadece 5. hafta de erlerinde önemli bir fark olu mu - tur. Ancak NO düzeyleri incelendi inde enfekte edilen ve hiçbir tedavi uygulanmayan kontrol grubunun di er gruplara oranla yüksek seyretti i görülmü tür. En dü ük NO düzeyi sulfadimidin grubunda görülürken bunu s ras yla bitkisel ekstrakt ve kontrol grubu izlemi tir. Serum ADA de erleri coccidiosisis enfeksiyonlar nda yayg nl kla incelenen parametreler aras nda deildir. Ancak özellikle hücresel immunitenin bir göstergesi olarak çal mam zda incelenmi tir. 5 haftal k ölçümler sonucunda serum ADA de erlerinin NO gibi enfeksiyonla paralel bir seyir göstermedi i görülmü tür. Enfeksiyonun ba lang c nda ki de erler, enfeksiyonun iddetlendi i 2. haftada da yak n seyretmi, 4. ve 5. hafta ise tüm gruplarda dü ü e ilimine girmi tir. lk 3 hafta istatiksel olarak önemli farklar tespit edilememi tir. 4. ve 5. haftalarda ise bitkisel ekstrakt grubunun hem kontrol hem de sulfadimidin grubuna göre önemli (p<0.05) oranda azald görülmü tür. Çal mam zdan elde edilen bulgular do rultusunda sonuç olarak özellikle NO ba ta olmak üzere serum NO ve ADA düzeylerinin, tav anlarda enfeksiyon varl ile de i - kenlik gösterdi i kanaatine var lm t r. Ayr ca 2. haftada pik yapan NO düzeyleri enfeksiyonun 2. haftada iddetli oldu una, 5. haftadan itibaren tüm gruplarda NO düzeylerinde görülen dü ü ün enfeksiyon iddetinin azald na veya ba- kl n geli meye ba lad n n bir göstergesi olarak yorumlanm t r. Ancak gerek T. serpyllumun serum ADA aktivitesi gerekse NO düzeyleri üzerine etkisi bak m ndan daha ayr nt l incelemelerin yap lmas sonucuna var lm t r 10 Kocatepe Vet J (2010) 3 (1): 07-11

5 K A Y N A K L A R 1. Levine ND (1985) Veterinary Protozoology. Iowa State University Press. Ames. 2. Soulsby EJL (1986) Helminths, arthropods and protozoa of domesticated animals. Seven edition. 3. Karaer Z (2001) Evcil tav anlarda koksidiozis. In, Dinçer (Ed): Koksidiozis. Parazitoloji Derne i, Yay n No: Çizmeci G (2000) Ankarada bir tav anc l k i letmesinde koksidiozisin epidemiyolojisi. Doktora tezi, Ankara Üniv Sa Bil Enst. TURKEY. 5. Merdivenci A (1963) de evcil ve yabani tav anlarda Eimeria enfeksiyonlar. Türk Biol Derg, 12 (1):26-3,. 6. Sevim (1967) Tav anlarda koksidiyozis ve tedavisi üzerine denemeler. Türk Askeri Vet Hek Derg, 229:230, Say n F, Karaer Z, Akta M, Ta ç S (1981) de çe itli kemiricilerde görülen coccidia türleri. Türk Parazitol Derg, 4 (1): Ta an E, Özer E (1989) Elaz ve Tunceli yörelerindeki yabani tav anlarda (Protozoa, Eimeriidae)lar n bulunu u üzerinde bir çal ma. Do a Türk Vet Hay Derg, 13 (1): Çetinda M, B y ko lu G (1997) Ankara yöresi evcil tav anlar nda Eimeria türlerinin yay l. Türk Parazitol Derg, 21 (3): Bhat TK, Jithendran KP, Kurade NP (1996) Rabbit coccidiosis and its control: A review. World Rabbit Science, 4 (1): Tambur Z, Kulisic Z, Matic D, Pazinovic R, Misic Z (1995) Endoparasites of rabbits in the Pancevo area. Serbia. Veterinarski Glasnik, 49 (11-12): Meitei HM, Prasad KD, Sahai BN, Ansari MZ (1988) Coccidial fauna in rabbits in Ranchi (Bihar). J Vet Parasitol, 2(2): Bal cka-lauranz A, Ramisz A, Niedzwiadek S, Urban E, Bielanski P (1990) Studies on coccidia species of the genus Eimeria on a commercial rabbit farm. Acta Parasito Pol, 35(3): Yakhchali M, Tehrani A (2007) Eimeriidosis and pathological findings in New Zealand white rabbits. J Biol Sci, 7(8): Peeters JE, Greeroms R, Halen P (1988) Evolution of coccidial infection in commercial and domestic rabbits between 1982 and Vet Parasitol, 29: Iraj R, Seyedv AM (2002) Short report. Antibacterial properties of Thymus pubescens and Thymus serpyllum essential oils. Fitoterapia 73: Mata CAT, Proenca AR, Ferreira MLM, Serralheiro Nogueira JMF, Araujo MEM (2007) Antioxidant and antiacetylcholinesterase activities of five plants used as Portuguese food species. Food Chem, 103: Ain R, Urve P, Elmar A, Anne O (2004) Content and composition of the essential oil of Thymus serpyllum L. growing wild in Estonia. Medicina, 40(8): Karaman S, Digrak M, Ravid U, Ilcim A (2001) Antibacterial and antifungal activity of the essential oils of Thymus reolutus Celak from Turkey. J Ethnopharmacol, 76: Üstünda, B, Bahçecio lu H, Canatan H, Özercan H, Çink l nç N (1999) Deneysel siroz olu turulmu ratlarda serum adenozin deaminaz (A- DA) aktivite düzeyleri. Biyokimya Derg, 2(24): Altu N, A ao lu ZT (2000) Serum adenosine deaminase activity in dogs: its importance in experimental liver intoxication. Isr J Vet Med, 55 (4): 22. Fernandez E, Rodrigo L, Riesta S, Garcia S, Gutierrez F, Ocio G (2000) Adenosine deaminase isoenzymes and neopterin in liver cirrhosis. J Clin Gastroenterol, 30: Alan M, A ao lu ZT, Uyar A, Altu N (2002) Koyunlarda gebeli in çe itli dönemlerinde serum adenozin deaminaz düzeyleri. Tr J Vet Anim Sci, 26: Franco R, Aran JM, Colomer D, Matutes E, Vives-Corrons JL (1990) Association of adenosine deaminase with erythrocyte and platelet plasma membrane: An immunological study using light and electron microscopy. J Histochem, 38: Hatipo lu K, Yüksekol, Özkan M, Balkan A, Tozkoparan E, Bedirhan, Bilgiç H, Demirci N (2003) Tüberküloz tan s nda serum adenozin deaminaz ölçümünün önemi. Gülhane T p Derg, 45(2): Stevanin TM, Moir JWB, Read RC (2005) Nitric Oxide Detoxification Systems Enhance Survival of Neisseria meningitidis in Human Macrophages and in Nasopharyngeal Mucosa. Infection and Immunity, 73(6): Marletta MA, Michelle M (2003) Spiering Trace Elements and Nitric Oxide Function. J Nutr, 133: Li JG, Liu ZP, Tao JP (2008) Short communication. The effects of nitric oxide donors on the sporulation of Eimeria tenella oocysts. Vet Parasitol 154: Péllerdy LP (1974) Coccidia and coccidiosis, Verlag Paul Parey, Hamburgh. 30. Aydemir M (1983) Marmara bölgesinde hindi koksidiozisinin epizootiyolojisi üzerinde ara t rmalar. stanbul Üniversitesi Sa l k Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, TURKEY. 31. Davies LR (1973) Techniques. In: Hammond DM, Long PL (Eds): The Coccidia: Eimeria, Isospora, Toxoplasma and Related Genera. University Park Pres, Baltimore and Butterworth and Co Ltd., London, p: Naidoo V, Mc Gaw LJ, Bisschop SPR, Duncan N, Eloff JN (2008) The value of plant extracts with antioxidant activity in attenuating koksidiozis in broiler chickens. Vet Parasitol, 153: Mahmoud OM, Haroun EM, Sobaih MA, Omer OH, Adam SEI (2001) Comparative efficiacy of Calotropis procera latex and sulfadimidine against experimentally -induced Eimeria ovinoidalis infection in Najdi lambs. Small rum res, 42: Anonim (1986) Manual of Veterinary Parasitological Labaratory Techniques. Ministry of Agriculture, Fisheries and Food, Technical Bulletin No:18, London, Giusti G, Galanti B (1984) Colorimetric method. Methods of enzymatic analysis. In, HU. Bergmeyer (Ed): Adenosine deaminase. Verlac Chemie, Weinheim, Miranda KM, Espey MG, Wink DA (2001) A rapid, simple spectrophotometric method for simultaneous detection of nitrate and nitrite. Nitric Oxide, 5: Serin S (2006) Etlik civcivlerde koksidiyoz kontrolünde bitkisel ekstraktlar n kullan m olanaklar. Doktora Tezi, Çukurova Üniv Fen Bil Enst,. 38. Lillehoj HS, Li GX (2007) Nitric oxide production by macrophages stimulated with coccidia sporozoites, lipopolysaccharide, or interferon-, and its dynamic changes in SC and TK strains of chickens infected with Eimeria tenella. Vet Immunol Immunopathol, 117(1-2): Allen PC, Lillehoj HS (1998) Genetic influence on nitric oxide production during Eimeria tanela infections in chickens. Avian Dis, 42(2): Kocatepe Vet J (2010) 3 (1):