D L 4.ÜNİTE IŞIK VE SES

Transkript

1 4.ÜT ŞK V SS Ortam değ şt r rken yön ve doğrultu değ şt ren a kırılan den r. ın yüzey normal le yaptığı açıya kırılma ŞĞ KMS el rl b r kaynaktan çıkan doğrular hal nde yayılan enerj ye ışık den r. şığın yayılması ç n maddesel b r ortama ht yacı yoktur. şığın saydam maddelerde b r m zamanda aldığı yola ışık hızı den r. şık hızı her saydam maddede aynı değerde değ ld r. Saydam madde şık hızı (km/h) oşluk Hava uz Cam lmas K şık ları farklı yoğunluktak saydam ortamlara geçerken normalden uzaklaşır ve ya normale yaklaşarak kırılırlar. şığın kırılması ortamların yoğunluklarına (kırıcılığına) bağlıdır. KM K, kırılan ve yüzey normal aynı düzlemded r. şık ları az yoğun ortamdan çok yoğun ortama geçerken normale yaklaşarak kırılır. O Çok yoğun () şık ları çok yoğun ortamdan az yoğun ortama geçerken normalden uzaklaşarak kırılır. şığın kırılmaya uğraması ç n ortamların saydam ve yoğunluklarının farklı olması gerek r. Yüzey ormal () ÖĞ Yüzey ormal () z yoğun () şığın b r ortamdan başka b r ortama geçerken yön ve doğrultu değ şt rmes ne ışığın kırılması den r. şık hızı madden n yoğunluğuna bağlı olarak değ şmekted r. Yoğunluk arttıkça ışık hızı azalmaktadır. şık maddeler tarafından yansımaya, kırılmaya ve soğrulmaya uğrayab l r. Yüzey ormal () Çok yoğun () Gelme açısı z yoğun () 1. ortam 2. ortam ormal üzer nden gelen lar yan yüzeye d k olarak gelen lar kırılmaya uğramazlar. Sadece hızları değ ş r. Kırılma açısı Yüzey ormal () Ortamları b rb r nden ayıran yüzeye d k ç z len doğruya yüzey normal yada normal den r. le göster l r. Ortamları ayıran yüzeye gönder len a gelen den r. le yüzey normal arasındak açıya gelme 1

2 4.ÜT ŞK V SS şığın Çok Yoğun Ortamdan z Yoğun Ortama Geçerken Özel urumları Günlük Hayatta şığın Kırılması le lg l Olaylar Çay bardağında kaşığın kırıkmış g b görülmes Gökkuşağı oluşumu Serap olayı Güneş doğarken ve batarken ufuğun kırmızı görülmes Sıcak günlerde asfaltın ıslakmış g b görülmes şık ları çok yoğun ortamdan az yoğun ortama geçerken normalden uzaklaşarak kırılırlar. şın çok yoğun ortamdan az yoğun ortama geçerken o kırılma açısının 90 olduğu andak gelme açısına sınır z yoğun ortamdan() çok yoğun ortama() baktığımızda c s mler olduğundan daha yakında görürüz. şağıdak şek lde ya bakan k ş balığı daha yakında görür. Sınır açısı ortama göre farklılık göster r. Sınır açısı dan ya geç şte 48, camdan ya geç şte se 42 d r. r ın gelme açısı sınır açısına eş t se k ortam arasında paralel g decek şek lde kırılır. O K Havadan bakıldığında görüldüğü yer Sınır açısı Çok yoğun ortamdan () az yoğun ortama () baktığımızda c s mler olduğundan daha uzakta görürüz. şağıdak şek lde dan dak kuşa bakan k ş kuşu daha uzakta görür. Çok yoğun ortamdan az yoğun artama sınır açısından daha büyük açı le gelen ın geld ğ ortama aynı açı le ger dönmes ne tam yansıma den r. Gerçekte bulunduğu yer dan bakıldığında görüldüğü yer ÖĞ Gerçekte bulunduğu yer Sınır açısından büyük açı! Tam yansımanın gerçekleşeb lmes ç n ışık ının, cam, buz g b yoğunluğu fazla olan ortamdan g b az olan ortama sınır açısından büyük açıyla gelmes gerek r. OT ber opt k kablolarda, ç organları görüntülemede kullanılan endoskop c hazlarında ve serap olayında tam yansıma gözlen r. 2

3 4.ÜT ŞK V SS MCK r yüzü küresel olan ışığı kırma özell ğ ne sah p saydam c s mlere mercek den r. Mercekler cam, plast k, m ka g b saydam maddelerden yapılırlar. Mercekler k ye ayrılır. 1- nce Kenarlı(Yakınsak) Mercekler Kenarları nce ortası kalın olan merceklere nce kenarlı mercek den r. nce kenarlı merceklere yakınsak ya da dış bükey mercek de den r. üzer nden gönder len lar kırılmaya uğramazlar. K nce kenarlı merceklerde görüntü genelde düz ve büyük oluştuğu ç n; O Teleskop M kroskop Gözlük kullanılmaktadır. nce Kenarlı Mercekler n Kullanım lanları ürbün üyüteç Göz H permetrop yakını y görememe göz kuru- sembolü nce Kenarlı Mercekler n Özell kler dur. Tedav s ç n nce kenarlı mercekten oluşan gözlük kullanılır. nce kenarlı mercek çeş tler 1- Kalın Kenarlı(raksak) Mercekler Merceğ tam ortadan kesen doğruya asal den r. şığı toplayıcı özell kted r. nce kenarlı merceklerde görüntü c sm n konulduğu bölgeye göre büyük, küçük veya aynı boyda; ters veya düz, gerçek veya sanal olab l r. nce kenarlı merceklerde asal e paralel gönderlen lar kırıldıktan sonra b r noktada toplanır. Toplanan bu noktaya odak noktası den r. Odak noktası '''' le göster l r. Kenarları kalın ortası nce olan merceklere kalın kenarlı mercek den r. Kalın kenarlı merceklere ıraksak ya da ç bükey mercek de den r. ÖĞ sembolü Kalın kenarlı mercek çeş tler Kalın Kenarlı Mercekler n Özell kler şığı dağıtıcı özell kted r. Görüntü c s mden da ma küçük ve düzdür. üzer nden gönder len lar kırılmaya uğramazlar. nce kenarlı merceğe odak noktasından geçecek şek lde gönder l rse paralel g decek şek lde kırılır. 3

4 4.ÜT ŞK V SS Kalın kenarlı merceklerde asal e paralel gön- SS SÜT der len lar uzantısını odak noktasından alacak şek lde kırılırlar. el rl b r kaynaktan çıkan dalgalar hal nde yayılan enerj ye ses den r. Sen maddeler n t treşmes yle oluşan b r enerj çeş d d r. Ses dalgaları Ses kaynağı yayılmaz. Ses n Ortamlardak Hızı Ses n sürat her maddesel ortamda aynı değ ld r. Maddeler n yoğunluğuna bağlı olarak değ şeb l r. Ses en hızlı katılarda sonra sıvılarda en yavaş se gazlarda let l r. Ses dalgalar hal nde her yöne yayılır. SesO n yayılması ç n maddesel b r ortama ht yaç Kvardır. u nedenle ses madden n olmadığı boşlukta Kalın kenarlı merceğe odak noktasından geçecek şek lde gönder len lar asal e paralel g decek şek lde kırılır. Kalın Kenarlı Mercekler n Kullanım lanları KT > SV > GZ Kalın kenarlı mercekler ışığı dağıttığı ç n; ÖĞ şıldak en z fener l fener Gözlük M yop uzağı y görememe göz kurudur. Tedav s ç n kalın kenarlı mercek kullanılır. Madden n hal Madde Ses n sürat (m/s) 200C Gaz Sıvı Katı Hava em r Ses n bazı maddelerde yayılma hızı yukarıda göster lm şt r. Katıların tanec kler arasındak boşluk çok az olduğu ç n t treş m sonucu oluşan enerj çok daha hızlı let l r. üşünel m ve yalım Ses n hızını etk leyen b r d ğer faktör se sıcaklıktır. r madden n sıcaklığı arttıkça tanec kler n n hızı artar. u nedenle ses n yayılma hızı da artmış olur. Odak noktası nce kenarlı merceğe paralel gönder len ların toplanma noktası olduğundan bu noktada sıcaklığı artar. u nedenle ormanlık alana bırakılan cam ş şeler ve parçaları ya da ç nde bulunan pet ş şeler, nce kenarlı b r mercek g b davranır. traftak kuru yaprak ve otların tutuşarak orman yangınlarına neden olur. u nedenle ormanlık alanlara bu g b c s mler bırakılmamalıdır. P kn k yapıldığı zaman her şey n toplandığından em n olunmalıdır. Sıcaklık Madde Ses n sürat (m/s) C 0 20 C 1000C Madden n c ns ve esnekl ğ de ses n hızını etk ler. 4

5 4.ÜT ŞK V SS Ses ve şık Ses ve ışık b r enerj türüdür. Ses n yayılması ç n maddeye ht yaç varken ışık ç n gerekl değ ld r. Maddesel ortam ışığın hızını azaltır. Ses boşlukta yayılmazken ışık en hızlı boşlukta yayılır. u duruma en güzel örnek güneş n ları dünyamıza gel rken güneşte meydana gelen patlamaları duymamamız ver leb l r. şık hızı sesle kıyaslanamayacak kadar büyüktür. 340 m/s şığın sürat m/s K Ses n b r engele çarpıp yansıyarak tekrar duyulması olayına yankı den r. Yankının oluşab lmes ç n ses kaynağı le engel arasında en az 17m uzaklık olması gerek r. 17 m Yankı Ses dalgalar hal nde yayılan b r enerj d r. Maddelerde lerlerken bell b r süre sonra enerj s azalır. SS JS O Ş mşek, yıldırım ve gök gürültüsü g b doğa olaylarını farklı zamanlarda algılamamız ses ve ışığın süratler n n farklı olmasından kaynaklanmaktadır. şığın hızı çok yüksek olduğu ç n lk olarak ş mşek ve yıldırımın oluşturduğu ışığı görürüz. Onların ses olan gök gürültüsünü bell b r süre sonra duyarız. u da ses n ışıktan daha yavaş olduğunu göster r. Ses b lg sayar, telefon, m krofon g b araçlarda elektr k enerj s ne, yukarıda ver len örneklerde hareket enerj s ne ve ısı enerj s ne dönüşür. Ses n sürat Ses n enerj olduğunu gösteren örnekler avulun ön der s ne vurarak arkasında ses oluşması Ses bombasının camların kırılmasına neden olması çakların, kamyonların geçerken camların sallanması Opera sanatçılarının sesler yle bardağı kırması öbrek taşı kırılması( yüksek frekanslı ses dalgası le) rabalarda çalan müz ğ n arabayı t tretmes Gök gürültüsü sonucu arabaların alarmlarının çalması Ses dalgalarının güçler ses kaynağından uzaklaştıkça azalır. u nedenle tfa yen n yanındayken çok y duyar, uzaklaşınca duymakta zorlanırız. ÖĞ Ses kaynağı rkadaşınızın s z yakından duyup uzaktan duymamasının neden ses n ş ddet n n azalmasıdır. Yankı arklı sesler n aynı ortamdak ş ddet farklı olab l r fakat hızları aynıdır. Kısık sesle konuşmak le bağırarak konuşmanın oluşturduğu ses n enerj ler farklıdır fakat ortamdak let m hızları aynıdır. ngel Ses dalgaları OT 7. Sınıf enerj konunda enerj n n yoktan var olamayacağını ya da yok olamayacağını sadece başka b r enerj çeş d ne dönüşeb leceğ n öğrenm şt k. Seste b r enerj olduğuna göre başka enerj türler ne dönüşeb l r. 5