Güncel Yeni Türkçe Sözlük

Transkript

1 Ortaokullar İçin Güncel Yeni Türkçe Sözlük Prof. Dr. Eng n YILMAZ Tamamı Örnekl

2 Prof. Dr. Engin YILMAZ -ORTAOKULLAR İÇİN- GÜNCEL YENİ TÜRKÇE SÖZLÜK ISBN DOI / Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2018, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere net adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Mart 2018, Ankara Yayın-Proje: I. Tual Şekercigil Dizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Ay-bay Kırtasiye İnşaat Gıda Pazarlama ve Ticaret Limited Şirketi Çetinemeç Bulvarı 1314.Cadde No:37A-B Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 yaşama sevincime...

4 SUNUŞ Değerli Öğretmenler, Değerli Anne Babalar, Sevgili Öğrenciler, Sözlükler; hem bir dilin söz varlığını yansıtan hem de temel dil becerilerinin gelişmesine katkıda bulunan ana kaynaklardandır. Okul sözlükleri de, öğrencilerin dil gelişimi sürecinde ellerinden düşürmeyecekleri, daha doğrusu düşürmemeleri gereken bir kaynak niteliğini taşımaktadır. Sözlük ve sözlükçülük konusuna, uzun zamandan beri ilgi duyuyorum. Bu doğrultuda; 2014 yılında Pegem Akademi tarafından yayımlanan Temel Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü nü hazırladım. Aynı yıl içinde Sakarya Üniversitesi nde Düzenleme Kurulu başkanlığını yaptığım I. Uluslararası Sözlük Bilimi Sempozyumu gerçekleştirildi. Deyim yerindeyse, Ortaokullar İçin-Güncel Yeni Türkçe Sözlük ün yayımlanmasıyla, bir hayalim daha gerçek oldu. Değerli Öğretmenler, Değerli Anne Babalar, Sevgili Öğrenciler, Elinizdeki Ortaokullar İçin-Güncel Yeni Türkçe Sözlük ü hazırlarken en çok dikkat ettiğim nokta; bu sözlüğün kullanıcı dostu, yani öğrenci dostu nitelikli olmasıydı. Uzun yıllardır üzerinde çalıştığım, son iki yılında ise yoğunlaştığım bu kitapta bazı farklılıklar olduğunu göreceğinizi umuyorum. Örneğin; i. Sözlükte taranan edebi yapıtlar; Ortaokul Dönemindeki Çocuklara Seslenen yapıtlar arasından uzman görüşleri alınarak seçildi. Bunu yaparak, sözlüğün hedef kitlesi olan öğrenci düzeyine uygunluk ilkesine uyulması amaçlandı. ii. Sözlükte; tanımı yapılan hedef sözcüğü ya da söz öbeğini daha kolay bulabilmeniz için ilgili ögenin altı çizildi.

5 vi Güncel Yeni Türkçe Sözlük iii. Sözlükte; çok anlamlılık durumunda, anlam sıralaması soldan sağa değil, görsel algılamayı ve okuma kolaylığını sağlaması amacıyla yukarıdan aşağıya şeklinde yapıldı. iv. Sözlüksel tanımı yapılan kavramın daha iyi anlaşılması için, Türk çocuk edebiyatının 54 (elli dört) özgün yapıtının tamamı tarandı. Verilen anlamın daha iyi anlaşılması için tanık cümle verildi. Gerekli görülen kimi durumlarda, birden çok tanık cümle verilme yoluna gidildi. Tanık cümlelerin hangi yazara ait olduğu ve hangi yapıttan alıntılandığı bilgisi, ayraç içinde kısaltmasıyla birlikte verildi. Tanık cümleler, yazarlarının özgün yazımı hiçbir şekilde değiştirilmeden, aynen aktarıldı. v. Sözlükte; yalnızca sözcükler değil, ara madde olarak kabul edilen deyim, ata sözü, kalıplaşmış söz ve birleşik yapıdaki söz birimleri de ana maddenin altında ve daha içeriden tanımlanıp tanık cümle verildi. Ortaokullar İçin-Güncel Yeni Türkçe Sözlük hazırlanırken; uzun bir tarama dönemi sözkonusu oldu. Bu süreçte; uzman görüşleri alınarak, Türk çocuk edebiyatının 54 (elli dört) özgün yapıtının tamamı Cibakaya 2.3 dizin programı aracılığıyla taranıp geniş bir veri tabanı elde edildi. Bu çerçevede: i. Ankara Üniversitesi Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Araştırma ve Uygulama Merkezi nin (ÇOGEM) önerdiği Ortaokul Dönemindeki Çocuklara Seslenen Yapıtlar listesinden yararlanıldı (bk. Merkez başkanı Prof. Dr. Sedat Sever başta olmak üzere, emeği geçen bütün araştırmacılara teşekkür ederim. ii. Prof. Dr. Yeşim Aksan, Prof. Dr. Mustafa Aksan öncülüğünde hazırlanan Türkçe Ulusal Derlemi nden okuyucu kitlesi, çocuk ve genç sınırlılığında taramalar yapıldı ( Kendilerine böyle bir projeyi

6 Sunuş vii başarıyla yürüttükleri ve araştırmacılarla da paylaştıkları için teşekkür ederim. iii. Belirlenen İlköğretim Türkçe Ders Kitapları nın tamamı (6., 7., 8. sınıflar) tarandı. Bu kaynaklarda geçen eskicil ögelere de sözlükte esk. kısaltmasıyla yer verildi. Değerli Öğretmenler, Değerli Anne Babalar, Sevgili Öğrenciler, Ortaokullar İçin-Güncel Yeni Türkçe Sözlük ün sizlere yararlı olmasını diliyorum. Sözlükte bulunması gerektiğini düşündüğünüz yeni sözcük, söz öbeği önerilerinizi tarafıma iletirseniz bir sonraki baskıda gerekli değişiklikleri yapacağımı belirtmek isterim. İyi bir sözlüğün önemli özelliklerinden birisi de güncellenebilir olmasıdır. Bu bakımdan sizin geribildirimleriniz son derece önemlidir. Sözlüğün basımını gerçekleştiren Pegem Akademi nin değerli yöneticisi Servet Sarıkaya ya ve özellikle Ayşe Nur Yıldırım a teşekkür ederim. Prof. Dr. Engin YILMAZ 2018 (E-posta: yeniturkcesozluk@gmail.com)

7 KISALTMALAR ar. bağ. ed. esk. hlk. İTDK-6 İTDK-7 İTDK-8 mec. Öz. ad sf. TDK-6 TDK-7 TDK-8 tkz. ünl. zf. Argo Bağlaç Edat Eskicil (arkaik) öge Halk ağzı İlköğretim Türkçe Ders Kitabı-6. Sınıf İlköğretim Türkçe Ders Kitabı-7. Sınıf İlköğretim Türkçe Ders Kitabı-8. Sınıf Mecaz anlamlı Özel ad Sıfat Türkçe Ders Kitabı-6. Sınıf Türkçe Ders Kitabı-7. Sınıf Türkçe Ders Kitabı-8. Sınıf Teklifsiz konuşma Ünlem Zarf

8 İÇİNDEKİLER Sunuş...v Kısaltmalar... viii a A...1 b B...73 c C ç Ç d D e E f F g G h H ı I i İ j J k K l L m M n N o O ö Ö p P r R s S ş Ş t T u U ü Ü v V y Y z Z...947

9 x Güncel Yeni Türkçe Sözlük Taranan Yapıtlar Taranan Genel Ağ Kaynakları...963

10 TARANAN YAPITLAR 1. ABASIYANIK, Sait Faik, Kayıp Aranıyor, YKY, 6. Baskı, İstanbul, ay, Sarnıç, YKY, 6. Baskı, İstanbul, ay, Havada Bulut, 6. Baskı, İstanbul, ay, Kumpanya, 5. Baskı, İstanbul, ay, Son Kuşlar, YKY, 17. Baskı, İstanbul, ay, Havuz Başı, YKY, 7. Baskı, İstanbul, ay, Şahmerdan, YKY, 5. Baskı, İstanbul, AK, Behiç, Geçmişe Tırmanan Merdiven, Günışığı Kitaplığı, 15. Baskı, İstanbul, ay, Akvaryumdaki Tiyatro, Günışığı Kitaplığı, 25. Baskı, 10. ay, Alaaddin in Geveze Su Boruları, Günışığı Kitaplığı, 24. Baskı, 11. ay, Buzdolabındaki Köpek, Günışığı Kitaplığı, 25. Baskı, 12. ay, Galata nın Tembel Su Boruları, Günışığı Kitaplığı, 31. Baskı, 13. ay, Güneşi Bile Tamir Eden Adam, Günışığı Kitaplığı, 45. Baskı, 14. ay, Kedilerin Kaybolma Mevsimi, Günışığı Kitaplığı, 28. Baskı, 15. ay, Pat Karikatür Okulu, Günışığı Kitaplığı, 25. Baskı, İstanbul, ay, Vapurları Seven Çocuk, Günışığı Kitaplığı, 32. Baskı, 17. ay, Yaşasın Ç Harfi Kardeşliği, Günışığı Kitaplığı, 17. Baskı,

11 Taranan Yapıtlar AK, Sevim, Babamın Gözleri Kedi Gözleri, Can Yay., 25. Basım, İstanbul, ay, Domates Saçlı Kız, Can Yay., 31. Basım, İstanbul, ay, Mahalle Sineması, Can Yay., 26. Basım, 21. ay, Toto nun Sınıfı, Can Yay., 10. Basım, 22. AKAL, Aytül, Gökten Uzaylı Düştü, Fom Kitap, İstanbul, AKSOY, Ömer Asım, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İnkılap Kitabevi. 24. ALİ, Sabahattin, Bütün Öyküleri I-Değirmen, Kağnı, Ses, YKY, 4. Baskı, İstanbul, ARHAN, Serdar; BAŞAR, Sema; DEMİREL, Tuncay, İlköğretim Türkçe Ders Kitabı 8, MEB YAY., Devlet Kitapları 4. Baskı, Ankara, AVCI ÇAKMAN, Koray, Köye Yazar Geldi, Can Yay., 3. Basım, 27. AYTUNA, Mercan, Atla, Tudem Yay., 2. Baskı, Ankara, BİNYAZAR, Adnan, Günışığına Yolculuk-Kaçış 1, Can Yay., 4. Basım, 29. ay, Günışığına Yolculuk-Varış 2, Can Yay., 3. Basım, Istanbul, CEMALİ, Zeynep, Ankaralı, Günışığı Kitaplığı, 9. Baskı, 31. ay, Ballı Çörek Kafeteryası, Günışığı Kitaplığı, 40. Baskı, 32. ay, Patenli Kız, Günışığı Kitaplığı, 33. Baskı, 33. DAYIOĞLU, Gülten, Fadiş, Altın Kitaplar Yay., 84. Basım, 34. ay, Yada nın Gizilgücü, Altın Kitaplar Yay., 7. Basım, İstanbul, 2005.

12 962 Güncel Yeni Türkçe Sözlük 35. DEMİREL, Arzu; ÖZBAY, Vicdan, İlköğretim Türkçe 8 Ders Kitabı, Dikey Yay., Ankara, ERDAL, Nihat, İlköğretim Türkçe 6 Ders Kitabı, Dörtel Yay., Ankara, GÖZDE KİTAP, Türk Bilmecelerinden Seçmeler, Gözde Kitap Basım Yay., İstanbul, GÜLTEKİN, İbrahim; ARHAN, Serdar; BAŞAR, Sema; DEMİREL, Tuncay; TÜRKER, Hilal, İlköğretim Türkçe 7 Ders Kitabı, MEB Devlet Kitapları, Ankara, HERGÜNSEL, Cafer, Hamit Nasıl Okuma Yazma Öğrendi?, Yön Yay., İstanbul, İPLİKÇİ, Müge, Uçan Salı, Günışığı Kitaplığı, 17. Baskı, İstanbul, ay, Kömür Karası Çocuk, Günışığı Kitaplığı, 5. Baskı, İstanbul, İZGÜ, Muzaffer, Anneannem Askere Gidiyor, Bilgi Yayınevi Çocuk Kitaplığı, 22. Basım, Ankara, ay, Can Dayım, Bilgi Yayınevi Çocuk Kitaplığı, 11. Basım, Ankara, KUTLU, Ayla, Çiçekli Robot, Bilgi Yay., 4. Basım, Ankara, ay, Merhaba Sevgi, Bilgi Yay., 17. Basım, Ankara, KUTLU, Mustafa, Beyhude Ömrüm, Dergah Yay., 6. Basılış, Istanbul, ÖNER, Çetin, Gülibik, Can Yay., 31. Basım, 48. ay, Kömürcü Çocuk, Can Yay., İstanbul, 3. Basım, SAYMAN, Arslan, Evliya Çelebi Gibi, Kırmızı Kedi Yay., İstanbul, SEYFETTİN, Ömer, Bütün Hikayeleri-1, Üç Harf Yay., İstanbul, 2009.

13 Taranan Yapıtlar SAFAK, Elif, Sakız Sardunya, Dopan ve Egmont Yay., 20. Baskı, İstanbul, TEMİZ, Nihan, Masal Koleksiyoncusu, Can Yay., 5. Basım, 53. TUĞCU, Kemalettin, Çingene Kızı, 11. Baskı, Sedir Yay., İstanbul, YILMAZ, Engin, Plakanın Günlüğü, Pegem Akademi Yay., Ankara, ay, Türkiye Türkçesinde Niteleme Sıfatları (Örnekli Niteleme Sıfatları Dizini), Değişim Yay., İstanbul, TARANAN GENEL AĞ KAYNAKLARI nutuk&view=nutuk (NUTUK VERİ TABANI)