Elma Çeşidinin Kontrollü Atmosferde (KA) Muhafazası *

Transkript

1 Ulud. Üniv. Zir. Fak. Derg., (2002) 16(2): Elma Çeşidinin Kontrollü Atmosferde (KA) Muhafazası * M. Hakan ÖZER ** ÖZET Jonagold çeşidinin kontrollü atmosferde (KA) muhafaza imkanının belirlenmesi amacıyla yürütülen bu çalışmada, hasat edilen meyveler birkaç saat içerisinde soğuk hava deposuna getirilerek, içlerindeki atmosfer bileşimlerinin kontrol edilebildiği 120 l hacmindeki plastik kabinlere yerleştirilmiştir. Ön soğutmanın tamamlanmasından sonra, Jonagold çeşidi meyveler 0±0.5 C sıcaklık ile %90-95 nispi nem (n.n.) koşullarında farklı atmosfer bileşimlerinde [%CO 2 :%O 2-0:21 (kontrol), 3:1, 3:1.5, 3:2, 3:2.5] depolanmıştır. Muhafaza süresi sonunda meyveler raf ömrü durum tespiti amacıyla 20±2 C sıcaklık ve %60-65 n.n. koşullarında 5 gün süreyle bekletilmiştir. Muhafaza süresince belirli dönemlerde ve raf ömrü sonunda alınan örneklerde bazı fiziksel ve biyokimyasal analizler [ağırlık kaybı (%), solunum hızı (mgco 2 /kgh), ph, titre edilebilir asit (ta) (%), suda eriyebilir kuru madde (sekm) (%), meyve eti sertliği (mes) (lb), pektin esteraz aktivitesi (pe) (ml/h), meyve kabuk rengi (L, a, b)] yapılmıştır. Sonuç olarak, tüm KA uygulamaları normal atmosfer (NA) koşulu ile karşılaştırıldığında çok daha iyi sonuçlar vermiştir. Bununla birlikte, Jonagold çeşidinin KA muhafazası için 3:1.5 atmosfer bileşiminin diğer uygulamalardan da iyi olduğu belirlenmiştir. Anahtar Sözcükler: Elma, depolama, kontrollü atmosfer, yanıklık, raf ömrü. * ** Uludağ Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu tarafından 99/25 nolu proje olarak desteklenmektedir. Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, Öğretim Üyesi. 189

2 ABSTRACT Controlled Atmosphere (CA) Storage of Apple cv. Jonagold In order to determine the possibility of controlled atmosphere (CA) storage of cv. Jonagold, following the harvest, fruits were transported to the cold storage within a few hours and they were placed in plastic cabinet of 120 l volume in which inner atmosphere could be controlled. Having completed the precooling treatment, fruits cv. Jonagold were stored at 0±0. 5 C and % RH storage conditions under different atmosphere combinations [CO 2 %:O 2 %-0:21 (control), 3:1, 3:1.5, 3:2, 3:2.5]. After the storage period, they were kept at 20±2 C and % RH for 5 days so as to determine their shelf life situations. Some physical and biochemical analyses [weight loss (%), respiration rate (mgco 2 /kgh), ph, titratable acidity (ta) (%), soluble solids (wss) (%), fruit flesh firmness (fff) (lb), pectin esterase activity (ml/h), fruit skin colour (L, a, b)] were conducted in the samples taken at certain intervals during storage period and at the end of shelf life period. Consequently, all CA applications gave much more successful result compared with normal atmosphere (0:21-control). Moreover, among CA applications, 3:1.5 atmosphere combination was determined to be better than the others for CA storage of cv. Jonagold. Key Words: Apple, storage, controlled atmosphere, scald, shelf life. GİRİŞ Ülkemiz 35 milyon tonu aşan yaş meyve ve sebze üretimi ile tarım alanında dünyanın önemli üretici ülkelerinden biri konumundadır. Ülkemizde yumuşak çekirdekli meyveler yaş meyve üretimimizin %27 sini oluştururken, 2.5 milyon ton üretim ile elma bu grubun en önemli türüdür. Böylesine önemli üretim potansiyeline sahip ülkemizde ihracatın üretime oranı ise yalnızca %2.5 civarındadır (Anonim 2001). Bununla birlikte, hasat sonrası bazı bilinçsiz uygulamalara, ülkemizde KA de muhafaza sisteminin yaygın olmamasına paralel olarak, normal atmosferli soğuk depolarda depo atmosferinin kontrol edilemediği soğukta muhafaza sırasında, meyvelerdeki metabolik aktivitenin istenilen düzeyde yavaşlatılamaması durumu da eklendiğinde, ürünlerde hasat sonrası önemli ölçüde kayıplar ortaya çıkmaktadır. Ülkemizde üretici ile tüketici arasındaki zincirde yaş meyve ve sebzedeki kayıp oranı %25-30 gibi oldukça yüksek oranlardadır. Belirtilen hasat sonrası kalite kayıplarının azaltılarak, gerek iç pazar gerekse dış pazar için yeterli miktarda ve kalitede ürün sunmak, ancak ürünlerin en uygun hasat sonrası koşullarının belirlenmesi ile mümkün olacaktır. Bu amaçla çok yönlü olumlu 190

3 özellikleri bünyesinde toplayan ve yaş meyve-sebze içerisinde önemli bir ekonomik paya sahip olan elmanın üretim koşullarının yanında, çeşitler bazında en uygun hasat sonrası koşullarının da belirlenmesi şarttır. Elmanın hasat sonrası ömrünün uzatılabilmesi, mekanik soğutma sistemlerinin, meyve ve sebze muhafazasında kullanılmaya başlamasından beri, bu alanda yapılan en önemli yeniliklerden biri olarak kabul edilen ve çeşitli avantajlar sağlayan KA de muhafaza ile mümkün olabilmektedir (Lohse ve ark. 1987, Drake ve Kupferman 2001). Günümüzde bu amaç ile yapılan çalışmaların önemli bir kısmını KA de muhafaza çalışmaları oluşturmaktadır. Ticari anlamda 1929 da İngiltere Kent te çok küçük miktarlar ile başlayan KA de depolama, bugün endüstrileşme sürecini tamamlamış ülkelerin tamamında ve dolayısıyla dünya elma endüstrisinde önemli bir yer teşkil etmektedir (Ryall ve Pentzer 1982). Ülkemizde de yetiştiriciliği son zamanlarda artan Jonagold çeşidinin, Avrupa da en yaygın yetiştiriciliği yapılan elma çeşitleri arasında, genellikle ilk üçte yer aldığı görülmektedir. Depo yanıklığı yaygın olarak görülen, acı beneğe hassas çeşitlerden biri olarak bilinen Jonagold, depolama süresince de meyve eti sertlik kaybına meyilli olduğundan, kısa süreli depolamaya uygun bir çeşit olarak belirtilmektedir (Kupferman 2000). Bununla birlikte, bu çeşit ile KA de yapılan muhafaza çalışmalarında, 6-9 ay arasında değişen sürelerde muhafaza tavsiye edilmektedir (Stow 1987, Goffings ve Herregods 1995, Van Schaik ve Bevers 1995, Van Schaik 1997, Brackmann ve Lunardi 2000, Kupferman 2000). Ancak Jonagold çeşidi soğukta depolama sonrası en hassas çeşitlerden biri olarak da bilinmektedir (Gradinariu ve ark. 1997). KA de muhafazanın NA ile karşılaştırıldığında sağladığı avantajlardan biri muhafaza süresi ve sonrasında üründe meydana gelen ağırlık kaybının azaltılmasıdır. Sedova ve Shul ga (1989), yaptıkları çalışma sonucunda KA de depolamanın NA e göre ağırlık kaybını 3-4 kat azalttığını belirtmektedir. Jonagold dahil bazı elma çeşitleri ile yapılan bir dizi çalışmada, ağırlık kaybının KA de NA koşullarına göre önemli derecede daha düşük düzeylerde olduğu belirlenmiştir (Schöne ve Lohse 1992, Jankovic ve Drobnjak 1995). Bu konuda yapılan bir başka çalışmada da, Jonagold çeşidinin KA de depolanması ve sonrasındaki bekletme süreci sonunda, ağırlık kaybının NA ile karşılaştırıldığında %70 azaldığı tespit edilmiştir (Lohse ve Schöne 1994). KA de muhafazada, ortam atmosferindeki oksijen (O 2 ) oranının a- zaltılmasına bağlı olarak, ürünlerin solunum hızının düştüğü, metabolizmanın yavaşladığı, sonuçta olgunlaşma ve yaşlanmanın geciktirildiği bilinmektedir. Bu konuda yapılan bir çalışmada, artan CO 2 ve azalan O 2 seviyelerinin solunum hızını baskı altında tuttuğu, O 2 nin %5 i aşan seviyelerinde ise CO 2 in dominant faktör olduğu belirlenmiştir (Nevwirth 1984). Farklı elma çeşitleri ile yapılan bir başka çalışmada da, seçici geçirgen örtü materyalinin 191

4 kullanımı ile elde edilen ortam koşullarında (%3-5 CO 2 :%5-8 O 2 ) depolamanın solunum hızını azalttığı, klimakterik başlangıcını geciktirdiği, aerobik ve anaerobik işlemlerdeki normal ilişkiyi sürdürdüğü, hidrolitik aktiviteyi azalttığı sonucuna varılmıştır. Buna bağlı olarak, KA de depolamanın yoğun elma yetiştiriciliğinin yapıldığı yerlerde, NA de soğukta depolamaya göre kalite kaybını azalttığı belirtilmektedir (Starostenko ve Postol 1987). Muhafaza süresince ürünlerde meydana gelen ağırlık kaybının azaltılması ve solunum hızının yavaşlatılması gibi olumlu etkilerinin yanında, özellikle düşük O 2 içeren KA koşullarının sağladığı bir diğer avantaj da, MES ve TA değerlerinin korunmasıdır. Jonagold çeşidi ile yapılan ve düşük O 2 koşullarını içeren (1.5:1.5 veya 0.7:0.7) KA çalışmalarında, elmalarda MES ve TA kaybının azaltıldığı belirlenmiştir (Goffings ve Herregods 1995, Girard ve Lau 1996). Yine bu konuda Jonagold çeşidinde yapılan bir başka çalışmada, KA koşullarında depolamanın, muhafaza ve raf ömrü sonunda NA koşullarına göre MES bakımından %30-35 düzeylerinde bir fark oluşturduğu belirtilmektedir (Löhse ve Schöne 1994). Skrzynski (1999) de içerisinde Jonagold çeşidinin de bulunduğu 4 elma çeşidi ile yaptığı çalışmasında, 2 C de çok düşük O 2 (ULO) veya düşük O 2 içeren KA koşullarının (sırası ile 0:1.5, 2:2 ya da 5:3) Jonagold çeşidinde depolama sonrası sertliği başlangıcının %80 i seviyesinde koruduğunu tespit etmiştir. Bu çalışmaları destekler şekilde, Elstar çeşidi ile yapılan iki farklı çalışmada da düşük O 2 ve yüksek CO 2 koşullarının (0.5-3:3, 0.5:1-3) etilen üretimi ve etilene hassasiyeti önemli ölçüde engellediği, bu durumun da MES nin çok daha uzun süreli korunmasına yansıdığı belirtilmektedir (Van Schaik 1992, Woltering ve ark. 1996). Meyve eti sertliği ve TA kaybındaki azalışların yanında, KA de muhafaza meyvedeki renk kayıplarını da minimum seviyelerde tutabilmektedir. Jonagold çeşidinde yapılan iki çalışmada da, düşük O 2 (%0.7 ya da %0.9) içeren KA koşullarında meyve kabuğu rengindeki değişmelerin NA koşullarına göre çok daha yavaş olduğu belirtilmektedir (Goffings ve Herregods 1995, Van Schaik ve Bevers 1995). Jonagold çeşidi yanıklığa (scald) hassas çeşitlerden biridir. Bu konuda Jonagold çeşidi ile yapılan KA de muhafaza çalışmalarında çok düşük O 2 içeren KA koşullarının (%1.5-2 CO 2 :%1 O 2 veya %5 CO 2 :%1.2 O 2 ) muhafaza süreleri sonunda yanıklık görülen meyve oranlarını önemli ölçülerde düşürdüğü tespit edilmiştir (Dilley ve ark. 1992, Herregods ve Goffings 1994, Putter 1995, Putter 1997). Johnson (2001) da KA de muhafaza üzerine Jonagold dahil 4 çeşit ile yaptığı bir çalışma sonucunda, depolama süresince Jonagold elmalarında görülen yanıklık ile hasat tarihindeki Ca konsantrasyonu arasında kuvvetli bir negatif korelasyon olduğunu belirlemiştir. 192

5 Standart kontrollü atmosfer veya çok düşük O 2 koşullarında elmaların muhafazası üzerine yapılan çalışmalar incelendiğinde; KA in ağırlık kaybının azaltılması, solunum oranının düşürülmesi, MES, SEKM, TA ve renk değerlerinin korunması sonucunda depolama ömrünün uzatılması gibi çeşitli avantajları bünyesinde topladığı görülmektedir. Bu kapsamda Jonagold çeşidi ile yapılan çalışmalarda tavsiyelerin 1:1 ya da 3:1 (%CO 2 :%O 2 ) den oluşan atmosfer bileşimlerinde yoğunlaştığı dikkati çekmektedir (Drake 1997, Brackmann ve Lunardi 2000, Drake ve Kupferman 2001). Bunun yanında, Prange ve ark. (1998) ise C sıcaklık koşulunda, standart KA için 4-5:2.5, ULO şartlarında ise 1.5:1.5 bileşimini tavsiye etmektedir. MATERYAL ve YÖNTEM Jonagold elma çeşidinin KA de muhafaza koşullarını belirlemek amacıyla periyodunda yapılan bu çalışma, Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, Kontrollü Atmosferli Soğuk Muhafaza Tesisi nde yürütülmüştür. Atmosfer bileşimleri Servomex 1420 O 2 ile Sevomex 1410 CO 2 analizatörlerinin yanında, BBG Goerz Metrowat kaydedici kullanılarak kontrol edilmiştir. Kontrollü atmosfer bileşimleri (% 0 CO 2 :% 21 O 2 -kontrol, 3:1, 3:1.5, 3:2, 3:2.5) Jonagold çeşidinin KA de muhafazası üzerine yapılan çalışmalarda tavsiye edilen ve bunlara yakın değerler, dikkate alınarak seçilmiş (Drake 1997, Prange ve ark. 1998, Xisheng ve ark. 1999, Brackmann ve Lunardi 2000, Drake ve Kupferman 2001, Kupferman 2000) ve 0±0.5 C sıcaklık ve %90-95 nispi nem koşullarında gerçekleştirilmiştir (Herregods ve Goffings 1994, Girard ve Lau 1996, Prange ve ark. 1998, Brackmann ve Lunardi 2000, Kupferman 2000). Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü Araştırma ve Uygulama Bahçesi nden temin edilen elmalardan alınan örneklerde depolama süresince ve raf ömrü sonunda (0., 30., 60., 90., 120., 150., 180. ve günler) ağırlık kaybı (%), solunum hızı (mg CO 2 /kgh) (Claypool ve Keefer 1942), ph, titre edilebilir asit (%), suda eriyebilir kuru madde (%), meyve eti sertliği (lb), pektin esteraz aktivitesi (ml/h) (Cemeroğlu 1992), meyve kabuk rengi (L, a, b) gibi bazı fiziksel ve biyokimyasal analizler yapılmıştır. 6 ay süren depolama sonunda, uygun atmosfer bileşiminde ve muhafazadan sonra, raf ömrü durum tespiti amacıyla da meyveler oda koşullarında (20±2 C ve %60-65 n.n.) 5 gün süreyle bekletilmiştir. 193

6 ARAŞTIRMA SONUÇLARI Farklı KA bileşimlerinde muhafazaya alınan Jonagold çeşidi elmalarda, muhafaza ve raf ömrü süresince incelenen bazı parametrelere ait sonuçlar Çizelge I de verilmiştir. Ağırlık kaybı: Muhafaza süresi uzadıkça uygulamalara ait meyvelerin ağırlık kayıplarında artışlar olduğu, muhafaza süresi ve raf ömrü sonunda da en yüksek artışların 0:21-kontrol uygulamasında gerçekleştiği belirlenmiştir. Ayrıca, muhafaza ve raf ömrü sonunda kontrol ile özellikle bazı KA uygulamaları (3:1, 3:15) arasında gerçekleşen bu farklılıkların istatistiki olarak da önemli olduğu görülmüştür (Çizelge I). Solunum hızı: Analiz dönemleri itibariyle uygulamaların solunum hızı değerleri incelendiğinde, muhafaza süresinin uzaması ile birlikte tüm uygulamaların solunum hızlarının azaldığı, özellikle 4.ay sonunda 3:1.5 uygulaması ile kontrol arasında istatistiki olarak da önemli farkların oluştuğu belirlenmiştir (Çizelge I). 180 gün süren muhafaza sonunda, uygulamaların solunum hızı değerleri arasında önemli farklılıklar olmamakla birlikte, soğukta muhafaza sonrası 5 gün oda koşullarında bekletme sonucunda KA uygulamalarına tabi tutulan meyveler mevcut değerlerini korurken (özellikle 3:1.5 ve 3:2 uygulamaları), kontrol uygulamalarındaki meyvelerde solunum hızının diğerlerine göre yüksek olduğu dikkati çekmiştir. Suda eriyebilir kuru madde: Tüm uygulamaların gerek muhafaza gerekse raf ömrü süresi sonunda, SEKM oranlarını başlangıç seviyelerine yakın düzeylerde koruduğu, uygulamalar arası farklılıkların önemli olmadığı belirlenmiştir (Çizelge I). Titre edilebilir asit: Uygulamaların TA oranlarındaki kayıplar muhafaza süresinin uzamasıyla birlikte artmıştır. Muhafaza ve raf ömrü sonunda en yüksek kayıp oranları kontrolde belirlenmiştir. Muhafaza başlangıcına göre bu süreler sonunda kontrolde belirlenen farklılıkların istatistiki olarak da önemli olduğu görülmüştür (Çizelge I). Buna karşılık, KA uygulamalarının gerek muhafaza ve raf ömrü süreleri sonunda muhafaza başlangıç değerine göre belirlenen farklılıkların gerekse uygulamaların kendi aralarındaki farklılıkların (raf ömrü sonunda 3:2.5 hariç) istatistiki olarak da önemli olmadığı tespit edilmiştir. ph: Uygulamaların analiz dönemleri itibariyle ph değerleri incelendiğinde, muhafaza süresinin uzaması ile birlikte TA oranlarındaki değişmelere zıt yönde artışların gerçekleştiği belirlenmiştir (Çizelge I). Muhafaza ve raf ömrü süreleri sonunda en yüksek ph değerleri kontrol uygulamalarından elde edilmiştir. Kontrol ile KA uygulamaları arasındaki farklılıkların ise istatistiki olarak da önemli düzeylerde olduğu tespit edilmiştir. 194

7 ÇİZELGE I 195

8 196 Çizelge I DEVAMI

9 Meyve eti sertliği: Uygulamaların tümünde muhafaza süresinin u- zamasıyla MES değerlerinin düştüğü görülmüştür. Bu düşüş kontrolde 2.aydan itibaren istatistiki olarak da önemli düzeylerde gerçekleşmiştir. Muhafaza ve raf ömrü sonunda da en düşük MES değerleri kontrolden elde e- dilmiştir. Bu süreler sonunda KA uygulamaları MES değerlerini başlangıç seviyelerine yakın düzeylerde korurken (özellikle raf ömrü sonu da dahil 3:1.5 uygulaması), kontrolün başlangıca göre oluşturduğu farklılıkların istatistiki olarak da önemli düzeylerde olduğu görülmüştür (Çizelge I). Pektin esteraz aktivitesi: Uygulamaların analiz dönemleri itibariyle pektin esteraz aktiviteleri incelendiğinde, muhafaza süresinin uzamasıyla birlikte artışlar olduğu belirlenmiştir. En yüksek artış oranları gerek muhafaza gerekse raf ömrü sonunda kontrolde gözlenmiştir (Çizelge I). Bu artışların muhafaza başlangıç değerlerine göre istatistiki olarak da önemli düzeylerde olduğu belirlenmiştir. Raf ömrü sonunda 3:1 uygulaması kontrole göre istatistiki düzeyde önemli farklılık gösterirken, diğer KA uygulamalarının kendi aralarındaki farklılıkların önemli olmadığı görülmüştür. Meyve kabuk rengi: Meyvelerin L (parlaklık) değerlerinde, olgunlaşmaya bağlı olarak azalış ve artışlar şeklinde dalgalanmalar görülürken, özellikle raf ömrü sonunda düşük L değerine sahip olan kontrol meyvelerinin parlaklıklarının azaldığı belirlenmiştir. Meyvelerin a (yeşil) değerlerinde ise benzer şekilde, olgunlaşmayla birlikte azalmaların meydana geldiği tespit edilmiştir. Nitekim olan başlangıç a değeri muhafaza sonunda kontrolde e kadar yükselmiştir. Ayrıca uygulamalar içerisinde başlangıç değerine en yakın 3:1.5 uygulaması olmuştur (Çizelge I). Meyvelerin b (kırmızı) değerlerinde de muhafazanın ilerlemesiyle artışlar meydana gelmiştir. En fazla kırmızı renk olgunlaşmanın daha hızlı ilerlediği kontrolde gözlenmiştir. TARTIŞMA Elmaların, standart veya çok düşük O 2 koşullarındaki KA de muhafazası üzerine yapılan çalışmalar incelendiğinde; ağırlık kaybının azaltılması, solunum hızının düşürülmesi, MES, SEKM, TA değerlerinin korunması gibi olumlu gelişmelere bağlı olarak, hasat sonrası ömrünün uzatılmasıyla sonuçlanan çeşitli avantajları içerdiği görülmektedir. Jonagold elma çeşidi ile 0±0.5 C sıcaklık ve %90-95 nispi nem koşullarında farklı KA bileşimlerinde yürütülen bu çalışma sonucunda, en yüksek ağırlık kaybının kontrolde olduğu belirlenmiştir. Muhafaza sonucunda belirlenen bu etkinin özellikle başta 3:1.5 uygulaması olmak üzere bazı KA bileşimlerinde, istatistiki olarak da önemli düzeylerde raf ömrü sonunda da devam ettiği görülmüştür. Çalışmamız sonucunda KA uygulamalarının kontrole göre gösterdiği bu olumlu etki, bu konuda yapılan diğer KA çalışmalarında KA de depolamanın NA e göre ağırlık kaybını 3-4 kata kadar azalta- 197

10 bildiği şeklindeki sonuçları (Sedova ve Shul ga 1989, Schöne ve Lohse 1992, Lohse ve Schöne 1994, Jankovic ve Drobnjak 1995) tümüyle destekler niteliktedir. Elmaların KA de muhafazası üzerine yapılan çalışmalarda, ortam atmosferindeki O 2 oranının azaltılması ve/veya CO 2 oranının arttırılmasına bağlı olarak solunum hızının düştüğü, klimakterik başlangıcının geciktiği, genel itibariyle metabolizmanın yavaşladığı tespit edilmiştir (Nevwirth 1984, Starostenko ve Postol 1987). Jonagold elmaları ile yaptığımız bu çalışmada da, özellikle raf ömrü sonunda 3:1.5 ve 3:2 KA uygulamalarında solunum hızının kontrol uygulamasına göre, yukarıda belirtilen çalışmalarla uyumlu olarak, çok daha üst düzeylerde baskı altında tutulduğu görülmektedir. Düşük (%2 O 2 ) veya çok düşük O 2 (% ) içeren KA koşullarında muhafaza edilen elmaların, MES değerlerindeki kayıpların azaldığı belirlenmiştir (Goffings ve Herregoods 1995, Girard ve Lau 1996, Skrzynski 1999). Lohse ve Schöne (1994), Jonagold çeşidi ile yaptıkları araştırmaları sonucunda, KA de depolanan elmaların MES değerlerinin, NA e göre daha üst düzeylerde olduğu, bu farklılığın %30-35 oranlarına kadar yükseldiğini belirtmektedir. Jonagold çeşidi ile yürüttüğümüz bu çalışmada da, tüm KA uygulamalarının muhafaza ve raf ömrü sonunda MES değerlerini kontrole göre çok daha üst düzeylerde koruduğu, özellikle 3:1.5 ile NA arasındaki farklılığın istatistiki olarak da önemli olduğu belirlenmiştir. Bu yönüyle de çalışmamızın diğer araştırmalarla benzerlik gösterdiği görülmektedir. Bu durum, düşük O 2 (%0.5-3) ve yüksek CO 2 (%3) koşullarının etilen sentezi aktivitesinin bastırılmasına bağlı olarak elmalarda etilene olan hassasiyetin azaltılması; bunun sonucunda da KA koşullarında elmanın mes değerlerinin korunması şeklinde açıklanmaktadır (Van Schaik 1992, Woltering ve ark. 1996). Etilen sentezinin son aşamasında O 2 nin gerekli olması ve %1 ile üstü CO 2 değerlerinin etilenin etkinliğini bastırması, düşük O 2 ve yüksek CO 2 koşullarının etilen üzerindeki etkinliğini açıklar niteliktedir. Bunun dışında, KA koşullarında solunum hızının düşürülerek metabolik aktivitenin yavaşlatılması, ağırlık kaybının azaltılması ile hücrenin turgor durumunun korunması da MES değerlerinin korunmasında etkili faktörlerdir. Fakat bunlardan da önemlisi, bilindiği gibi hücreler arası bağlantıların gücü pektinlerle sağlanır. Pektinler primer hücre çeperi ve orta lamelde diğer yapısal maddelerle beraber bulunarak, hücreleri birbirine bağlar, dokulara direnç verirler. Bu maddelerin suda erir hale geçerek orta lamelden ayrılması hücresel bağlantıları zayıflatır, hücreler birbirinden kolayca ayrılarak, direnci geriletirler. Pektin parçalanmasında protepektinin parçalanması önemlidir. Pektini suda erir hale getirerek dokuyu zayıflatan enzim, metil köklerini ayırarak alkol ve karboksile dönüştüren pektin esteraz aktivitesinin hasat sonrası artmasına bağlı olarak doku yumuşar (Karaçalı 1990). Gerçekten yaptığımız çalışmada da, uygulamaların muhafaza süresince pektin esteraz aktiviteleri incelendi- 198

11 ğinde, muhafaza ve raf ömrü sonunda en yüksek değerlerin kontrolde olduğu görülmüştür. Bu durumda da, KA uygulamalarında meyve eti sertliklerinin daha üst seviyelerde korunmasını açıklayan sebeplerden biri olarak gösterilebilir. Düşük O 2 (%1.5) içeren KA çalışmalarında elde edilen sonuçlardan biri de, mes olduğu gibi TA değerlerindeki azalışın da yavaşlatılmasıdır (Goffings ve Herregods 1995, Girard ve Lau 1996). Bu sonuçlara paralel olarak çalışmamızda da KA uygulamaları TA değerlerini daha üst düzeylerde korurken, muhafaza ve raf ömrü sonunda en düşük TA değerleri kontrolde belirlenmiştir. Çalışmamızdaki uygulamaların ph değerlerinden elde edilen sonuçlarda, ta değerlerindeki değişimleri destekler niteliktedir. Genel itibariyle muhafaza süresinin uzamasıyla birlikte ta değerlerindeki değişimlere zıt yönde hareket eden uygulamaların ph değerleri, bu durumu destekler şekilde, muhafaza ve raf ömrü sonunda en yüksek kontrolde belirlenmiştir. Buna karşılık KA uygulamalarının ph değerlerini başlangıca çok daha yakın seviyelerde koruduğu gözlenmiştir. Çalışmamızda literatür ile uyumlu olarak birçok hasat sonrası kriterler bakımından tespit edilen olumlu katkılar, SEKM değerlerindeki değişimler itibariyle belirlenememiştir. KA uygulamalarının SEKM değişimleri üzerine etkili olmadığı, kontrol ile KA uygulamaları arasındaki farklılıkların önemli düzeylerde olmadığı görülmüştür. Çalışmamızdan elde edilen bu sonuçlar, Girard ve Lau (1996) nun KA uygulamalarının SEKM deki değişimler üzerine etkili olmadığı yönünde elde ettiği sonuçlar ile tamamen benzerdir. Standart KA (%3CO 2 :%1O 2 ) veya düşük O 2 (%0.7-1) koşullarında muhafaza edilen Jonagold elmalarında kabuk rengindeki değişimlerin NA koşullarına göre daha yavaş olduğu gözlenmiştir (Goffings ve Herregods 1995, Van Schaik ve Bevers 1995, Drake 1997). Bu durum çalışmamızdaki KA uygulamalarında da benzer şekilde belirlenmiştir. Özellikle 3:1.5 uygulaması meyve kabuk rengini (L, a, b) başlangıç düzeylerine çok yakın değerlerde korumuştur. Jonagold çeşidi yanıklığa hassas çeşitlerden biri olarak bilinmektedir (Kupferman 2000). Uzun süreli depolamadan sonra bile depolama bozulmalarına (yanıklık dahil) düşük hassasiyette meyve veren ULO koşulları (%1-2 CO 2 :%1 O 2 ) yanıklığa karşı alternatif bir metot olarak tavsiye edilmektedir (Herregoods ve Goffings 1994, Putter 1997). Çalışmamızda da belirtilen koşullara yakın atmosfer bileşimlerinin olması ve muhafaza süresinin de aşırı uzun tutulmaması sebebiyle uygulamalarda belirgin düzeylerde yanıklık belirtilerine rastlanmamıştır. Jonagold elma çeşidinin KA de muhafazası üzerine yapılan çalışmalarda, uygun atmosfer bileşimi olarak tavsiyelerin 3:1 (%CO 2 : %O 2 ) üzerin- 199

12 de yoğunlaştığı dikkati çekmektedir (Drake 1997, Brackmann ve Lunardi 2000). Bunun yanında, Drake ve Kupferman (2001) da yaptığı çalışmada 1:1 atmosfer bileşimini de tavsiye etmektedir. Bu sonuçlara benzer şekilde, yaptığımız çalışmada da, muhafaza ve raf ömrü sonunda incelenen hasat sonrası kriterler yönüyle, en iyi sonuçların 3:1.5 uygulamasından alındığı belirlenmiştir. Tavsiye edilen atmosfer bileşimleri yönüyle çalışmamız ile olan benzerliğin, Girard ve Lau (1996) nun benzer muhafaza koşulları altında (0 C sıcaklık, 1.5:1.5 KA bileşimi) yaptıkları çalışmada belirttikleri muhafaza süresi (6 ay) ile de uyumlu olduğu görülmektedir. Jonagold elma çeşidi ile yaptığımız çalışma sonucunda, elmaların uygun muhafaza koşullarında (0 C sıcaklık, %90-95 n.n. ve özellikle 3:1.5 atmosfer bileşiminde), ağırlık kaybı ve solunum hızının yavaşlatılması, TA, ph, ME, meyve kabuk rengi değerlerinin korunması gibi temel avantajlarla birlikte, uzun süreli muhafazaya bağlı olarak başta yanıklık olmak üzere bazı fizyolojik bozulmaların artacağı ve raf ömrü süresi de düşünülerek, 6-7 ay süre ile başarılı bir şekilde depolanabileceği belirlenmiştir. KAYNAKLAR Anonim Tarım İstatistik Yıllığı. T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara. Brackmann, A., Lunardi, R Controlled Atmosphere Storage of Jonagold apples. Postharvest News and Information. 11(1):271. Cemeroğlu, B Meyve ve Sebze İşleme Endüstirisinde Temel Analiz Metotları. Biltav Üniv. Kitapları Serisi No:02-2, Ankara 381s. Claypool, L.L. ve Keefer, R.H A Clorometric Method for CO 2 Determination in Respiratory Studies, Proc. Amer. Soc. Hort. Sci. 40, Drake, S.R Short-term Controlled Atmosphere Storage of Apples. Postharvest News and Information. 8(3):1161. Drake, S.R., Kupferman, E.M Maturity and Storage Quality of Jonagold Apples Related to Starch Index. Postharvest News and Information. 12(2):673. Dilley, D.R., Lange, E., Tomala, K Optimizing Parameters for Controlled Atmosphere Storage of Apples. Hort. Abst. 62(11):8931. Girard, B., Lau, O.L Effect of Maturity and Storage on Quality and Volatile Production of Jonagold Apples. Postharvest News and Information. 7(3):

13 Goffings, G., Herregods, M The Influence of the Storage Conditions on Some Quality Parameters of Jonagold apples. Post. News and Inform. 6(3):1100. Gradinariu, G., Gherghi, A., Gradinariu, F.S., Romminger, E., Istrate, M., Rosca, C., Comeanu, G Research to Determine the Environmental Conditions and Duration of Keeping Quality of the Main Apple Varieties After Cold Storage. Postharvest News and Information. 8(1):142. Herregods, M., Goffings, G The Storage of Jonagold Apples in ULO-Gircumstances. 5(2):607. Jankovic, M., Drobnjak, S The Influence of Cold Room Atmosphere Composition on Apple Quality Changes. Part 2. Changes in Firmness, Mass Loss and Phyiological Injuries. Postharvest News and Information. 6(2):559. Johnson, D.S Mineral Composition Harvest Maturity and Storage. Quality of Red Pippin, Gala and Jonagold apples. Postharvest News and Information. 12(1):253. Karaçalı, İ Bahçe Ürünlerinin Muhafazası ve Pazarlanması. Ege Üniv. Ziraat Fak. Yay. No: 494, Bornova, İzmir, 413 s. Kupferman, E Controlled Atmosphere Storage of Apples and Pears. Postharvest Information Network. Lohse, H., Stolle, G., Fetkenhever, W More Effective Apple Storage with New Scientific-Technical Knowledge. Hort. Abst. 57(1):140. Lohse, H., Schöne, R Post-storage Behaviour of Apples of Different Cultivars. Postharvest News and Information. 5(4):1613. Nevwirth, G Respiration of Stored Apples in Relation to CA Storage Conditions and Temperature. Hort. Abst. 54(5):2161. Prange, R.K., Delong, J., Harrison, P Recommended Storage Conditions for Nova Scotia Apples. Distributed by the Nova Scotia Fruit Growers Association, September 16, 5:1. Putter, H Risk of Scald is Difficult to Forecast. Postharvest News and Information. 6(2):576. Putter, H Scald in Jonagold can be Prevented, but not Forecast. Postharvest News and Information. 8(1):194. Ryall, A.L., Pentzer, W.T Handiling, Transportation and Storage of Fruit and Vegetables (Fruits and Tree Nuts). The AVI Publishing Company, Vol. 2, INC., Westport, Connecticut. p 610. Schöne, R., Lohse, H Better Maintenance of Fruit Quality by Controlled Atmosphere Storage. Hort. Abst. 62(12):

14 Sedova, Z.A., Shul ga, G.P Reduction in the Natural Weight of Pome Fruits in Relation to Storage Conditions. Hort. Abst. 59(12):9741. Skrzynski, J The Effect of Different Low Oxygen Controlled Atmosphere Regimes on the Quality of Apples. Postharvest News and Information. 10(5):2231. Starostenko, I.E., Postol, A.Y Storage Characteristics of Intensively- Grown Apples When Stored Under Modified Atmosphere. Hort. Abst. 57(12):9185. Stow, J Storage of Jonagold Apples. Hort. Abst. 57(11):8288. Van Schaik, A.V Elstar can be Stored until June. Hort. Abst. 62(7):5514. VanSchaik, A.V., Bevers, N Oxygen Content for Storage of Conference can not be Lowered Further. Possibilities for Storage of Jonagold in 0.9% Oxygen. Postharvest News and Information. 6(4):1555. Van Schaik, A Greasy apples are nothing other than ripe apples. Postharvest News and Information. 8(1):160. Woltering, E.J., Van Schaik, A.C.R., Jongen, W.M.F Physiology and Biochemistry of Controlled Atmosphere Storage: The Role of Ethlene. Postharvest News and Information. 7(4):1659. Xisheng, S., Xiayuan, F., Winhui, W., Zhiquiang, L., Yong, T Experiment of Modified Atmosphere Storage for Jonagold Apple Variety. Postharvest News and Information. 10(4):

15 Çizelge I. Jonagold çeşidinde soğukta muhafaza ve raf ömrü süresince bazı fiziksel ve biyokimyasal özelliklerde belirlenen değişimler. Muh.Sür. (gün) Uygulama Ağ. Kay. (%) Solunum Hızı (mg CO2/kgh) SEKM (%) TA (%) ph MES (lb) PE Meyve Kabuk Rengi L a b 0 0:21 3:1 3:1.5 3:2 3:2.5 0,00 f 0,00 f 0,00 f 0,00 f 0,00 f 15,24 a 15,24 a 15,24 a 15,24 a 15,24 a 16,40 a 16,40 a 16,40 a 16,40 a 16,40 a 0,52 a 0,52 a 0,52 a 0,52 a 0,52 a 3,21 j 3,21 j 3,21 j 3,21 j 3,21 j 15,22 a-d 15,22 a-d 15,22 a-d 15,22 a-d 15,22 a-d 0,17 ghi 0,17 ghi 0,17 ghi 0,17 ghi 0,17 ghi 61,74 61,74 61,74 61,74 61,74-5,56-5,56-5,56-5,56-5,56 25,58 25,58 25,58 25,58 25, :21 3:1 3:1.5 3:2 3:2.5 0,89 c-f 0,08 f 0,06 f 0,03 f 0,04 f 11,4 a-e 14,6 ab 12,10 a-d 12,63 abc 11,67 a-e 14,90 abc 14,60 c 14,70 c 14,80 bc 15,10 abc 0,42 a-d 0,47 ab 0,47 ab 0,45 abc 0,42 a-d 3,37 d-j 3,21 j 3,28 hij 3,29 g-j 3,24 ij 14,65 a-d 14,86 a-d 14,64 a-d 15,08 a-d 15,90 abc 0,18 f-i 0,16 hi 0,16 hi 0,16 hi 0,14 i 57,40 62,02 60,02 62,27 60,51-0,47-9,48-6,50-10,03-5,90 25,00 27,18 26,22 27,06 25, :21 3:1 3:1.5 3:2 3:2.5 2,01 b-f 2,45 a-f 0,36 ef 0,29 ef 0,25 ef 6,82 ef 10,31 a-e 7,65 def 7,75 c-f 8,79 c-f 16,10 abc 15,85 abc 15,80 abc 15,60 abc 16,00 abc 0,40 a-e 0,38 a-e 0,43 a-d 0,47 ab 0,43 a-d 3,50 c-g 3,31 f-j 3,33 e-j 3,32 f-j 3,38 d-j 11,20 g-j 14,71 a-d 16,67 a 15,00 a-d 13,88 a-h 0,25 a-d 0,21 d-g 0,20 e-h 0,20 e-h 0,21 d-g 57,80 60,74 57,76 60,46 61,67 0,98-4,07-0,90-5,86-5,70 24,60 25,59 23,76 25,62 25, :21 3:1 3:1.5 3:2 3:2.5 2,85 a-f 2,68 a-f 0,50 ef 0,67 c-f 0,42 ef 11,40 a-e 10,97 a-e 10,65 a-e 8,68 c-f 10,38 a-e 16,30 ab 15,80 abc 14,80 bc 15,40 abc 15,40 abc 0,37 a-e 0,33 b-e 0,42 a-d 0,50 ab 0,37 a-e 3,48 d-h 3,35 d-j 3,38 d-j 3,40 d-j 3,36 d-j 11,11 hij 16,05 ab 15,71 abc 15,55 abc 14,37 a-f 0,22 c-f 0,21 d-g 0,21 d-g 0,20 e-h 0,20 e-h 56,77 58,54 62,91 61,94 60,73 3,52-1,42-5,17-8,05-4,89 24,30 24,26 26,95 26,24 25,94

16 Çizelge I. (Devamı) Jonagold çeşidinde soğukta muhafaza ve raf ömrü süresince bazı fiziksel ve biyokimyasal özelliklerde belirlenen değişimler :21 3:1 3:1.5 3:2 3:2.5 3,63 a-e 2,72 a-f 0,57 def 0,74 c-f 0,59 def 11,60 a-e 8,73 c-f 5,31 f 6,88 ef 8,67 c-f 16,30 ab 15,80 abc 16,00 abc 15,30 abc 16,10 abc 0,35 a-e 0,38 a-e 0,42 a-d 0,44 a-d 0,52 a 3,70 abc 3,43 d-i 3,51 c-f 3,39 d-j 3,35 d-j 11,50 f-j 14,52 a-e 14,58 a-e 15,21 a-d 13,71 a-h 0,26 abc 0,23 cde 0,23 cde 0,22 c-f 0,23 cde 60,10 61,56 61,42 61,69 60,45-2,85-4,68-5,13-5,90-1,93 26,47 25,57 25,28 25,73 24, :21 3:1 3:1.5 3:2 3:2.5 4,08 abc 2,93 a-f 0,81 c-f 0,87 c-f 0,74 c-f 8,74 c-f 9,74 b-f 8,35 c-f 8,98 c-f 9,33 c-f 16,10 abc 16,40 a 15,80 abc 15,50 abc 16,10 abc 0,35 a-e 0,37 a-e 0,41 a-d 0,37 a-e 0,42 a-d 3,74 ab 3,54 b-e 3,47 d-h 3,46 d-h 3,44 d-i 11,05 hij 13,71 a-h 13,04 b-i 13,94 a-h 12,48 d-j 0,24 b-e 0,23 c-e 0,22 c-f 0,21 d-g 0,22 c-f 55,95 59,03 60,48 59,23 57,90 0,08 1,60-4,87-3,16 0,51 24,58 24,35 25,50 24,88 25, :21 3:1 3:1.5 3:2 3:2.5 4,77 ab 3,09 a-f 0,96 c-f 0,95 c-f 0,89 c-f 8,90 c-f 9,42 c-f 9,76 b-f 8,66 c-f 9,20 c-f 15,90 abc 15,90 abc 15,10 abc 15,20 abc 15,70 abc 0,28 cde 0,34 a-e 0,40 a-e 0,48 ab 0,39 a-e 3,87 a 3,51 c-f 3,48 d-h 3,42 d-j 3,44 d-i 10,58 ij 14,15 a-g 13,85 a-h 13,42 b-i 12,34 d-j 0,26 abc 0,22 c-f 0,22 c-f 0,24 b-e 0,23 cde 54,89 62,60 61,70 60,10 60,12-2,66-8,12-6,11-6,34-5,29 27,91 27,16 26,13 26,55 26, :21 3:1 3:1.5 3:2 3:2.5 5,53 a 3,95 a-d 0,96 c-f 1,80 b-f 2,15 a-f 12,29 a-d 11,23 a-e 9,94 b-f 8,90 c-f 10,82 a-e 15,70 abc 16,10 abc 15,50 abc 15,50 abc 15,50 abc 0,22 e 0,34 a-e 0,38 a-e 0,38 a-e 0,26 de 3,90 a 3,55 bcd 3,48 d-h 3,45 d-i 3,50 c-g 9,96 j 12,91 c-j 13,83 a-h 12,99 c-i 11,62 e-j 0,29 a 0,24 b-e 0,25 a-d 0,25 a-d 0,28 ab 51,74 60,52 58,11 57,79 54,08-3,43-5,13-5,50-2,83-4,88 28,55 26,66 26,56 27,07 28,63