T.C. Baflbakanl k D fl Ticaret Müsteflarl Anlaflmalar Genel Müdürlü ü, Afrika Ülkeleri ve Bölgesel Kurulufllar Dairesi Baflkan

Transkript

1 11 TÜRK YE LE AFR KA ÜLKELER ARASINDAK EKONOM K L fik LER Attila G. KIZILARSLAN T.C. Baflbakanl k D fl Ticaret Müsteflarl Anlaflmalar Genel Müdürlü ü, Afrika Ülkeleri ve Bölgesel Kurulufllar Dairesi Baflkan Afrika k tas, insano lunun do um yeridir ve yüzy llar boyunca insanl - n hizmetinde vazgeçilmez bir kaynak üssü olmufltur. Dolay s yla bizler, Afrika halklar n n refah için ortaya konan çabalar uluslararas toplumun üzerine düflen önemli bir görev olarak de erlendirmekteyiz. Türkiye, bu konuda elinden geleni yapacakt r. Altyap, üstyap, yetiflmifl insan gücünün eksikli i, yoksulluk ve güçsüzlük, k tan n her taraf nda yayg n durumda iken, Afrika ülkeleri, sürekli olarak siyasi istikrars zl klar ve bölgesel çat flmalar ile mücadele etmek zorunda kalm fllard r. Ne var ki, son y llarda görece daha istikrarl bir k ta kendini göstermeye bafllam fl, uzun süredir ertelenmekte olan ekonomik faaliyetler ve çok düflük düzeyde seyreden talep miktar, yükselme e ilimine girmifltir. Önümüzdeki y llarda bu tür faaliyetlerin daha da artmas n beklemekteyiz. nan yoruz ki, Türkiye, sahip oldu u serbest ticaret yoluyla adil ticaret vizyonu sayesinde Afrika ülkelerinin içinde bulunduklar yoksulluk, k s r döngülerini k rmalar ve dünyan n her yerinde ekonomik ve ticari iliflkiler gelifltirmelerine yard mc olma konusunda en uygun ülkedir. Çünkü, ekonomik ve ticari iliflkilerin gelifltirilmesi noktas nda, Türkiye ile Afrika ülkeleri aras ndaki co rafi yak nl n yan nda Türkiye nin baz Afrika ülkeleri ile sahip oldu u tarihsel ba lar da kritik öneme sahiptir. Yine, Türkiye nin sanayi ve d fl ticaret altyap s, Afrika ekonomilerini tamamlay c özellikler tafl maktad r. Bu çerçevede Afrika, bizim firmalar m z için özellikle de küçük ve orta büyüklükteki giriflimler için hedef pazar konumundad r. Afrika, Türkiye için sadece ihracat yönünden canl bir pazar de ildir, ayn zamanda Türk endüstrisi için ucuz hammadde de sa lamaktad r.

2 12 Türk ve Afrikal Sivil Toplum Kurulufllar / Turkish and African Civil Society Organizations Afrika ülkeleri ile siyasi iliflkilerimiz, yüzy llar boyunca dostluk temelinde sürmüfltür. Günümüzde ise Türkiye; geliflmifl sanayisi, nitelikli iflgücü ve uluslararas pazarlardaki deneyimi sayesinde Afrika ülkeleri ile sahip oldu u mevcut ticaret ve yat r m iliflkilerini daha ileri düzeye tafl mak için tüm çabas n ortaya koymaktad r. Bu saptamalar, bizi, Afrika ülkelerine yönelik olarak 2003 y l nda bafllatt m z yeni bir Kalk nma Stratejisi ni tasarlamaya ve uygulamaya sevk etmifltir. Bu ba lamda, Afrika ile Ekonomik ve Ticari liflkileri Güçlendirme Stratejisi Müsteflarl m zca 2003 y l nda uygulamaya konulmufltur. Strateji nin temel hedefleri flunlard r: Türkiye nin Afrika ülkelerinin toplam ticaretindeki pay n üç y l içerisinde %3 e yükseltmek (Türkiye nin Afrika ülkeleri ile 2005 te 567 milyon dolar civar nda olan pay %2,1 civar ndad r), Küçük ve orta ölçekli giriflimlerin, bölge ülkelerine giriflini kolaylaflt rmak, Belli bafll sektörlerde Türkiye nin rekabet gücünü artt rmak için ilgili Afrika ülkeleri ile ortak ya da do rudan Türk yat r mlar yap lmas n sa lamak, Türkiye den bölge ülkelerine teknoloji transfer etmek, Türk mühendislik, inflaat ve dan flmanl k firmalar n n Afrika pazarlar ndaki pay n artt rmak, Ulusal ekonomilerdeki ekonomik faaliyetlerin artt r lmas ve daha fazla katma de er elde edilmesi amac yla Afrika ülkelerine yat r m yaparak yoksullu u azaltmak. Strateji nin bafll ca araçlar flunlard r: Ortak Ekonomi Komisyonu (JEC) ya da üst düzey ekonomik müzakere ve karar alma mekanizmalar oluflturmak suretiyle düzenli diyalog bafllatmak, Afrika ülkeleri ile iliflkilerimizin yasal çerçevesini teflkil edecek olan temel anlaflmalar ivedilikle sonuçland rmak, Türkiye nin Avrupa Birli i ne (AB) karfl ve di er uluslararas yükümlülükleri göz önünde bulundurulmak kofluluyla, Serbest Ticaret Anlaflmalar ve Tercihli Ticaret Anlaflmalar yapmak,

3 Türkiye le Afrika Ülkeleri Aras ndaki Ekonomik liflkiler 13 Ticaret politikas araçlar ile ilgili yasalar n haz rlanmas ve uygulanmas konusunda Afrika ülkelerine, uluslararas uygulamalara paralel teknik yard m sa lamak, Afrika ülkelerinin Dünya Ticaret Örgütü ne (DTÖ) üyelik çabalar n desteklemek, Fuarlar, sergiler, ticaret ve sat n alma iflleri gibi bafllang ç faaliyetleri için uygun koflullar yaratmak, Afrika ülkelerinde Ticari Dan flmanl k bürolar kurmak, Türk teknik dan flmanl k firmalar n n, hedef ülkelerde yap lanmalar na yard mc olmak ve karfl l ks z yard m ve kredi sa layarak bu firmalar arac l - yla Afrika ülkelerinde yeni projelerin yap lmas n n önünü açmak, Türk bankalar n n Afrika ülkelerindeki faaliyetlerini güçlendirmek, Türkiye nin deneyimli oldu u alanlarda Afrika ülkelerine teknik yard m ve e itim deste i sa lamak. Bu strateji ba lam nda, hedef ülkeler; siyasi istikrar, ekonomik durum, ticaret hacmi, d fl ticaret rejimi, do al kaynaklar, büyüme potansiyeli, stratejik yerleflim ve bölgesel entegrasyon süreçleri gibi faktörler göz önünde bulundurularak grupland r lm fllard r. Afrika ülkelerini Kuzey Afrika ülkeleri ve Sahra alt ülkeleri gibi kategorilere ay rarak incelemek zorunludur. Strateji alt nda Kuzey ve Sahra alt Afrika ülkeleri ile ilgili ülke ve bölge temelli çal flmalar bafllat lm flt r. STRATEJ N N ÖNEML SONUÇLARI Afrika ülkelerine yönelik olan stratejimizi uygulamaya koydu umuz zamandan beri iyi belirlenmifl ve haz rlanm fl strateji araçlar n n uygulanmas yoluyla baflar l sonuçlar elde ettik. Bu baflar l sonuçlar, çal flmalar m z h zland rarak devam ettirme konusunda bize güç ve cesaret verdi. Gelece e yönelik planlar m z, uzun bir zamand r Afrika ülkelerine yönelik stratejilere dayand için çal flmalar m za iliflkin önemli kilometre tafllar - n ve anahtar noktalar sizlere aç klamak istiyorum: Firmalar m z n Kuzey Afrika ülkelerinde karfl laflt klar, pazara ulafl m mal, hizmet ve sermayenin serbest dolafl m ile ilgili problemleri çözebilecek bir atmosferi yaratabilmek için bu ülkeler ile ülkemiz aras nda Serbest Ticaret Anlaflmalar (STA) görüflmeleri bafllat ld. Bu çal flmalar ba lam nda Fas, M - s r ve Tunus ile STA lar imzaland ve Cezayir ile STA görüflmeleri bafllat ld. Bu STA lar, Afrika da imzalanm fl ilk anlaflmalard r. Ayr ca Güney Afrika ile

4 14 Türk ve Afrikal Sivil Toplum Kurulufllar / Turkish and African Civil Society Organizations STA görüflmelerinin bafllat lmas için çal flmalar devam etmektedir. Bunlara ilaveten, AB ve Afrika-Karayip-Pasifik aras ndaki mevcut ticari iliflkiler kapsam nda, bu y l içerinde Sudan, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Kenya, Etiyopya ve Cibuti ülkeleri ile STA görüflmelerinin yap lmas planlan yor. Ülkemiz ile M s r, Cezayir, Tunus, Fas, Etiyopya, Sudan, Güney Afrika ülkeleri aras nda Çifte Vergilendirmeden Kaç nma Anlaflmalar imzaland. Ayr ca M - s r, Cezayir, Tunus, Fas, Etiyopya, Sudan, Güney Afrika ülkeleri ile Türkiye aras nda Karfl l kl Yat r mlar n Gelifltirilmesi ve Korunmas Anlaflmalar, ikili anlaflmalar olarak imzaland. Stratejiyi uygulamaya koyduktan itibaren, Afrika ülkeleriyle Türkiye aras nda ekonomik ve ticari hukuksal zemini tamamlamak ve böylece de ekonomik ve ticari aktiviteleri gelifltirmek ve kolaylaflt rmak amac yla dokuz ülke (Kenya, Tanzanya, Güney Afrika, Moritanya, Fildifli Sahili, Madagaskar, Burkina Faso, Malavi ve Ekvator Ginesi) ile Ticaret ve Ekonomik flbirli i Anlaflmalar imzaland. Bu anlaflmalar n imzalanmas ndan sonra da baflka anlaflmalar için çal flmalar m z halen devam etmektedir. Ekonomik ve ticari iliflkilerin, hukuksal zeminini oluflturmaya yönelik anlaflmalar yapabilmek için Türkiye ile Mozambik, Gabon, Angola, Gana, Namibya, Liberya, Sierra Leone ülkeleri aras nda üst düzey görüflmeler çoktan bafllat lm fl ve ön haz rl k görüflmeleri tamamlanm fl durumdad r. Bu anlaflmalar, k sa bir süre zarf nda imzalanacakt r. Türkiye ile Afrika ülkeleri aras nda ikili iliflkileri daha fazla gelifltirmek amac yla, dokuz ülkeyle (M s r, Cezayir, Tunus, Fas, Etiyopya, Sudan, Senegal, Cibuti, Kamerun, Libya) JEC toplant lar yap ld ve böylece, bu toplant - lar süresince somut projeler gelifltirildi. Öncelikle, 53 ülkeyi içeren Afrika k tas nda diplomatik temsilciliklerimizin say s n artt rmam z büyük bir zorunluluktur ve son derece önem arz etmektedir. Ülkemiz, günümüzde s k ekonomik ve ticari iliflkilerimizin ve tarihsel ba lar m z n oldu u Afrika k tas nda halen sadece 12 büyükelçili e sahiptir y l nda Türkiye nin Afrika k tas nda sahip oldu u Ticaret Atafleli- i say s 11 e ulaflt. Bu say, 2004 y l nda sadece 4 idi. Afrika ülkelerinde yeni Türk Büyükelçilikleri nin aç lmas yla birlikte Ticaret Ataflelikleri nin say s da ayn zamanda yak n bir gelecekte artacakt r. Bu durum, do al olarak Türkiye ile Afrika ülkeleri aras ndaki ekonomik ve ticari iliflkileri daha fazla gelifltirecektir. Stratejimiz in en önemli araçlar ndan birisi, Afrika n n kalk nma çal flmalar na önemli katk sa layan teknik yard m ve e itim programlar d r. Bu

5 Türkiye le Afrika Ülkeleri Aras ndaki Ekonomik liflkiler 15 ba lamda, tüm Türk kurumlar n n sa lad teknik yard m ve e itim programlar n koordine etmek için uygun bir ortam n oluflturulabilmesi ve bunlar n hedeflerimize uygun biçimde kullan labilmesi amac yla T KA ile toplant lar yap ld. Bu toplant lar neticesinde T KA, Afrika ülkelerinde görev ve yükümlülükler üstlenmeyi kabul etti. Böylece Addis Ababa (Etiyopya), Hartum (Sudan) ve Dakar da (Senegal) T KA Ofisleri aç ld. Afrika ülkelerine, özellikle de k tan n az geliflmifl ülkelerine, yönelik yap lan teknik yard mlar n, bu ülkeler için kendi kabiliyetlerini, kapasitelerini ve etkinliklerini gelifltirmeleri konusunda ne kadar önemli oldu unu biliyoruz. Bu noktada, Türk devletinin, devam etmekte olan teknik yard mlar n, önümüzdeki y llarda artt raca n belirtmek istiyorum. Afrika da mevcut olan 3 ofise ilaveten, Türk teknik yard mlar n n miktar n ve kapsam n daha fazla artt rmak için, T KA n n yeni teknik yard m ofisleri, Afrika k tas n n az geliflmifl ülkelerinde kurulacakt r. Libya ile iliflkilerde yaflanan olumsuz geliflmeler yüzünden bu ülkedeki Türk firmalar önemli ölçüde tasfiye edilmifltir. Libya n n uluslararas sisteme geç entegrasyonunun do urdu u sonuçlar ve bu ülkeye uygulanan ambargonun kald r lmas ile ilgili geliflmeleri yak ndan takip etmekteyiz. Bu do rultuda, Libya ile yüksek düzeyde iliflkiler yeniden kurulmufltur. Ortak Mutabakat Komisyonu, Libya taraf ndan Türk inflaat firmalar na verilen kredilerin -son 20 y l n iliflkiler aç s ndan ana sorunsal n oluflturan meselesi likidite edilebilmesi için oluflturulmufltur. Bu yönde çabalar devam etmektedir. Ayr ca, Türk firmalar için petrol fiyatlar n n hat r say l r yükselifline ba l olarak, Libya inflaat sektöründe f rsatlar do maya bafllam flt r. Uzun bir zamandan sonra Türk inflaat firmalar, geçen y l yeni projeler almaya bafllam fllard r ve bugün itibariyle en önemli Türk firmalar, bu sektörde yerlerini almaya bafllam fllard r. Zengin petrol rezervlerinin 1999 y l nda keflfedilmesinin ard ndan Sudan, ekonomik ve politik olarak geliflmeye bafllam fl, bu do rultuda Do u Afrika n n öncelikli ülkelerinden biri olarak anons edilmifltir. Bu ba lant yla Sudan n kalk nmas için özel programlar almaya bafllam flt r. Sudan a yat r m yapan Türk firmalar n n say s 120 ye ulaflm fl ve toplam yat r mlar da 200 milyon dolar bulmufltur. Türk müteahhitlerinin, projelerinin toplam de eri 265 milyon dolar seviyesindedir. Fas ve Cezayir ile ekonomik iliflkilerin gelifltirilmesi için yürütülen faaliyetler, özellikle büyük çapta inflaat iflleri, Türk müteahhitleri için buralardaki inflaat pazarlar na girme f rsat n sa lamaktad r. Bu çerçevede, Türk inflaat flirketleri son üç y lda Fas ta 635 milyon dolar ve Cezayir de 376 milyon dolar tutar nda projelere imza atm fllard r.

6 16 Türk ve Afrikal Sivil Toplum Kurulufllar / Turkish and African Civil Society Organizations Ülkemizin önemli avantajlara sahip oldu u karayolu tafl mac l k sektörünün aç l m yla paralel olarak son iki y lda, Türk karayolu tafl mac l k firmalar n n Sudan, Cibuti ve Etiyopya piyasalar na dâhil olabilmesi için en uygun flartlar yarat lm flt r. Hedef ülkelerdeki ticari ifller, sat n alma iflleri, fuarlar ve di er birçok program, Türkiye nin ihracat n n; Cezayir, Fas, Libya, Kuzey Afrika, Sudan Etiyopya, Cibuti ve Kamerun gibi ülkelerde dev s çramalar göstermesini sa lam flt r. Türkiye ve Afrika ülkelerindeki kamu ve özel sektörlerin do rudan ba lant kurmas n n önemine inanmaktay z, bu do rultuda, fuarlar, ticaret ve sat n alma iflleri düzenlemekteyiz. ki y l içerisinde Afrika k tas nda 15 ten fazla Türk hracat Fuar ve uluslararas fuarlara ulusal kat l m gerçekleflecektir. Afrika ülkelerinde düzenli olarak ticari ifller organize etmekteyiz, ayr ca, onlar n özel sektörlerini, Türkiye deki fuarlara davet etmekte ve ayn sektörlerdeki Türk firmalar yla tan flmalar n sa lamaktay z. Bu faaliyetlerimizi daha da artt rarak Afrika ülkelerinin ihtiyaçlar n karfl lamalar na olanak vermekte teknoloji transferi ve yeni sanayi dallar yla tan flarak ülkelerinde kurmalar na ve de er üretmelerine, böylece ülkelerinin ekonomik kalk nmalar na yard m etmekteyiz. Birçok Türk firmas, Türk sanayisinin fliddetle ihtiyac olan hammaddeleri, faaliyetlerimiz sonucu herhangi bir arac ya ihtiyaç duymadan do rudan Afrika dan temin edebilmektedir. Afrika ile 2003 y l nda 2,1 milyar dolar olan ihracat m z, 2006 y l nda 4,6 milyar dolara yaklaflm fl, ayn zamanda 2003 y l itibariyle 3,3 milyar dolar olan ithalat m z da 2006 y l nda 7,3 milyar dolara ulaflm flt r. Önemli bir ayr nt olarak not düflülebilir ki, hidrokarbon gibi temel hammaddeleri Afrika dan ithal etmekteyiz. Strateji nin belirlendi i 2003 y l ndan itibaren 2006 n n sonuna kadar olan dönem dikkate al nd nda, Türkiye ile Afrika ülkeleri aras ndaki ticaret hacminin 5,5 milyar dolardan %117 lik art fl ile 11,8 milyar dolara ç kt n n alt n çizmek gerekir. Bu art fl, ayn dönemde Türkiye nin bütün ticaretinde gerçekleflen %91 lik art fltan bile daha fazlad r y l sonunda Afrika ülkelerine ihracat m z n 6,2 milyar dolara ç kmas n tahmin ederken, Türkiye nin Afrika dan ithalat n n 9 milyar dolar aflmas beklenmektedir. Böylece, 2007 y l sonunda Afrika ülkeleri ile olan ticaret hacmi 15 milyar dolardan fazla olacakt r. K ta ile ticari iliflkilerimizdeki bu olumlu geliflme sayesinde, 2011 in bafl nda ticaret hacminin 30 milyar dolara ç kmas n beklemekteyiz.

7 Türkiye le Afrika Ülkeleri Aras ndaki Ekonomik liflkiler 17 Türkiye nin 2006 y l nda befl ana ihracat orta ; Cezayir, M s r, Libya, Fas ve Güney Afrika ve ana ithalatç ülkeleri de Libya, Cezayir, Güney Afrika, M s r ve Nijerya d r. 2003, 2004, 2005 y llar nda Türk flirketleri taraf ndan yürütülen projelerin toplam s ras yla 578, 652 ve 949 milyon dolar olarak gerçekleflmifltir. Di er bir deyiflle, döneminde yürütülen projeler %62 art fl göstermifltir. Bu rakamlar, 2006 da 2,3 milyar dolara ulaflarak rekor k rm flt r. Özellikle Libya ve Cezayir de altyap ve üstyap taleplerinin yo unlu- u ile 2007 y l nda flirketlerimizin, Afrika da yürüttü ü yap çal flmalar toplam n n 5 milyar dolara ulaflmas beklenmektedir. Afrika daki Türk yat r m, 2003 y l ndan itibaren inan lmaz bir flekilde art fl göstermifl ve 2006 y l sonunda 500 milyon dolar aflm flt r. Türkiye - M s r Serbest Ticaret Antlaflmas n n yürürlü e girmesi ile beraber, Türk firmalar baz yat r mlar n M s r a yönlendirmifltir. Bu e ilimin h z kazanaca n tahmin etmekteyiz. Küçük ve Orta Ölçekli Türk firmalar taraf ndan Afrika daki yat r mlar n artt r lmas n hedefleyen Strateji nin resmen devreye girmesinden itibaren birçok firma, özellikle Kuzey Afrika ülkeleri, Sudan, Etiyopya ve Güney Afrika ya yat r m yapmaya bafllam fllard r ve gelecek y llarda bu tür yat r mlar n h z kazanaca n tahmin etmekteyiz y l sonu itibariyle Türkiye nin Afrika ya yat r m n n 5 milyar dolara ulaflmas öngörülmektedir. Kuzey Afrika da özellikle Cezayir, M s r, Libya, Fas ve Tunus taki faaliyetlerimiz sonucu Türkiye nin Kuzey Afrika pazar ndaki pay %4 e ulaflm flt r. Strateji nin amaçlar do rultusunda yedi ülkede Ticaret Misyonu düzenlenmifltir. Bu ülkeler; Cezayir, Sudan, Libya, M s r, Etiyopya, Güney Afrika ve Tunus tur. Ayr ca Türkiye, 61 uluslararas fuara kat lm flt r. Bunlardan 9 tanesi Türk hracat Fuar olarak düzenlenmifltir. Dahas Türkiye, Sivil Toplum Kurulufllar n n (STK), stratejinin uygulamas nda olumlu katk lar na büyük önem vermektedir. Kamu kurulufllar ve STK lar aras ndaki iyi iliflkilere örnek olarak TUSKON, beraber geçen iki y lda Türkiye- Afrika D fl Ticaret Köprüsü Programlar düzenlemifltir. Tecrübelerimizden flunu gördük ki; bu çal flmalar, özel sektörü, bu ülkelerle tan flt rmakta faydal olmufl ve bu firmalar yat r mlar na bafllam fllard r. Bu yüzden önümüzdeki y llarda TUSKON ile beraber benzer programlar uygulamay sürdürece iz.

8 18 Türk ve Afrikal Sivil Toplum Kurulufllar / Turkish and African Civil Society Organizations 8-9 May s 2006 da stanbul da TUSKON taraf ndan Türkiye- Afrika D fl Ticaret Köprüsü Program düzenlenmifltir. Türk özel sektöründen 1500 e yak n ifladam, çeflitli Afrika ülkelerinden 12 Bakan ve 500 e yak n Afrikal temsilci, bu toplant ya kat lm flt r. Bu program n ikinci evresi, May s 2007 de 890 Afrikal ifladam, 24 Bakan ve Müsteflar, 70 den fazla üst düzey bürokrat ve gazetecilerin kat - l m ile gerçeklefltirilmifltir. nan yoruz ki, bu program n sonuçlar ticaret, yap ve dan flma hizmetleri ve Afrika ya yönelik do rudan Türk yat r m noktalar nda yak n zamanda al nacakt r. Asl nda, bu program bize Türkiye nin tüm imkânlar ve araçlar ile k - tada kamu ve özel yat r mlar n artt rma noktas ndaki istek ve kararl l n göstermektedir. Burada ayr ca, Afrika Birli i nin, Türkiye ve k ta aras ndaki iliflkilerin daha da iyileflmesi için gösterdi i de erli yard m ve çal flmalar n vurgulamal y z. Biz daha genifl bir çerçeve, büyüklük ve mükemmel ufuklara bakmak için çal flmalar m z Afrika Birli i ile birlefltirmeye haz r z. Strateji dâhilinde, 3 May s 2006 da slam Kalk nma Bankas ile Müsteflarl m z aras nda Afrika ülkeleri ile ticaret yapmaya istekli firmalar n uluslararas finans kaynaklar n çeflitlendirmek için Mutabakat Zapt imzalanm flt r. Bu Mutabakat Zapt, özellikle Türkiye ve Afrika ülkeleri aras ndaki ticari ve ekonomik iliflkileri gelifltirmek için imzalanm flt r. slam Kalk nma Bankas ile imzalanan bu Mutabakat Zapt ile Afrika da ekonomik faaliyetlerle meflgul Türk firmalar için Türk Eximbank a ek olarak slam Kalk nma Bankas n n finansal kaynaklar n da kullanmak mümkün olacakt r.