KARAYOLU GÜVENLİ K SİSTEMLERİ Nİ N TASARI M ESASLARI YÜKSEK Lİ SANS TEZİ. İnş. Müh. Gerçek KARABOĞA. Anabili m Dalı: İ NŞAAT MÜHENDİ SLİ Ğİ

Transkript

1 İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ KARAYOLU GÜVENLİ K SİSTEMLERİ Nİ N TASARI M ESASLARI YÜKSEK Lİ SANS TEZİ İnş. Müh. Gerçek KARABOĞA Anabili m Dalı: İ NŞAAT MÜHENDİ SLİ Ğİ Progra mı: ULAŞTI RMA MÜHENDİ SLİ Ğİ MAYI S 2003

2 ĠSTANBUL TEKNĠ K ÜNĠ VERSĠ TESĠ FEN BĠ LĠ MLERĠ ENSTĠTÜSÜ KARAYOLU GÜVENLĠ K SĠSTEMLERĠ NĠ N TASARI M ESASLARI YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ ĠnĢ. Müh. Gerçek KARABOĞA Tezi n Enstitüye Veril diği Tari h : 5 Mayıs 2003 Tezi n Savunul duğu Tari h : 30 Mayıs 2003 Tez DanıĢ manı: Di ğer Jüri Üyel eri: Prof. Dr. Emi ne AĞAR Prof. Dr. Güven ÖZTAġ Prof. Dr. Zerri n BAYRAKDAR ( Y. T. Ü. ) MAYI S 2003

3 ÖNS ÖZ Bu çalış mada, karayolları nda trafi k kazal arını n meydana gel mesinde ana unsurlardan biri ol an Karayolları Güvenli k Sisteml eri ni n Tasarı m Esasları konusu incelenmi ş ve öneriler ortaya konul maya çalışıl mıştır. Çalış ma süresi boyunca, benden değerli yardı ml arı nı esirge meyen Pr of. Dr. Emi ne Ağar başta ol mak üzere, İstanbul Tekni k Üni versitesi İnşaat Mühendisliği Böl ümü Ul aştır ma Anabili m Dalı nı n değerli öğreti m üyeleri ne, Yük. Mi m. Emi n Atıl gan a ve Nogayoğl u ailesi ne çok teşekkür ederi m. Ma yı s 2003 Gerçek Karaboğa ii

4 İ Çİ NDEKİ LER KI SALT MALAR TABLO Lİ STESİ ŞEKİ L LİSTESİ SEMBOL Lİ STESİ ÖZET SUMMARY vıı vııı ıx x xı xıı 1. Gİ Rİ Ş 1 2. KARAYOLU GÜVENLİ K SİSTEMLERİ 4 3. AKTİ F GÜVENLİ K SİSTEMLERİ Düşey İşaretle me ( Trafi k İşaretler Levhal arı) Düşey işaretleme şekilleri Tehli ke uyarı işaretleri Trafi k tanzi mişaretleri Bil gi işaretleri Dur ma ve park et me işaretleri Ot oyol işaretleri Trafi k işaret levhal arı nı n renkl eri Tehli ke uyarı grubu levhal arı Trafi k tanzi mgrubu levhal arı Bil gi işaretleri Trafi k işaret levhal arı nda görünürl üğün sağlanması Trafi k işaret levhası nı n görünürl üğü Trafi k işaret levhal arı nı n görünürl üğünü et kileyen fakt örler Trafi k işaret levhası nı n fark edil mesi ni et kileyen fakt örler Gece görünürlüğünü sağl ayan yansıtıcı mal ze mel er Yansıtıcı mal ze meni n yansıt mayı sağl ama şekli Yansıt ma Giriş açısı Gör üş açısı Yansıtıcı mal ze me tipleri Nor mal performanslı yansıtıcı mal ze meler Yüksek performanslı yansıtıcı mal ze meler Geniş açılı prizmati k yansıtıcı mal ze meler Yansıtıcı mal ze me seçi msiste mi Yansıtıcı mal ze meni n kullanılacağı yerler Nor mal performanslı yansıtıcı mal ze meleri n kullanılacağı yerler 33 iii

5 Yüksek perfor manslı yansıtıcı mal zemel eri n kullanılacağı yerler Geniş açılı priz mati k yansıtıcı mal zemel eri n kullanılacağı yerler Yansıtıcı malze meni n levhaya yapıştırıl ması Yansıtıcı mal ze meni n elle (bası nçla) yapıştırıl ması Yansıtıcı mal ze menı n aparat kullanılarak yapıştırıl ması Yat ay İşaretle me ( Kapl a ma Üst ü İşaretleri) Yat ay işaretlemede mal ze me seçi mi Yat ay işaretlemeni n sı nıflandırıl ması Yat ay işaretlemeni n boya ci nsi ve uygul a ma şekli ne göre sınıflandırıl ması Yat ay işaretlemeni n yol platfor mu üzeri ndeki konu muna göre sınıflandırıl ması Yat ay işaretlemeni n sağla ması gereken özellikler Yat ay işaretleme şekilleri Yol eksenine paralel (boyuna) çizgilerle yapılan yatay işaretle me şekilleri Yol eksenine di k çizgilerle yapılan yat ay işaretle me şekilleri Yat ay işaretleme boyutları Ot oyol ve ekspres yollardaki yatay işaretle me boyutları Yerleşi m mer kezleri arası ndaki yollardaki yatay işaretle meni n boyutları Çi zgilerle özel halleri n işaretlenmesi Yol kapl a ması üzeri nde bul unan sabit cisi ml ere yakl aşı m işaretle mesi Yol kapl a ması genişliği ndeki değiş mel eri n işaretlenmesi Böl ünmüş yol başlangı çları ndaki röfüj yakl aşı mı nı n işaretlemesi Ok ve yazılarda şerit kullanı mı nı n işaretlenmesi Dur ma ve park etme yi düzenl eyen çizgi işaretle mesi Yat ay işaretlemede ön et ütleri n yapıl ma şekli Yat ay işaretlemede gece görünürl üğünün sağlanması Yansıtıcı kapla ma but onl arı nı n özellikleri PASİ F GÜVENLİ K SİSTEMLERİ ( OTOKORKULUKLAR) Ot okorkul uk Kullanıl ması Kararı Ot okorkul uk Kullanıl ma Öl çütleri Ot okorkul uk Tipl eri Çeli k ot okorkul uk tipleri Bet on ot okorkul uk tipleri Çarpma a mortisörleri Çeli k Ot okorkul ukları n Yapısal Ol arak Tasarı mı Mont aj yüksekliği Yol un dış kenarı ndaki ot okorkul uk 65 iv

6 Ot okorkul uk hattını n uzunl uğu ve ze mi n sevi yesi ne indirilişini n tasarı mı Ot okorkul uk hattını n mi numu mt aşıyı cı uzunl uğu Araçları n kayarak üstten dışarı çı kması nı veya arka tarafa geç mesi ni önl e mek içi n ot okorkul uk hattını n gerekli uzunl uğu Ot okorkul uk hattını n başlangı cı ve sonundaki ze mi ne i ndir me böl üml eri Ot okorkul uk hattını n topl a muzunl uğu Dol gu şevleri nde ot okorkul uk hattının başlangı cı Kısa aralı klarla arka arkaya gelen otokor kul ukl arı n birbirine bağl anması Ot oyol a yakı n bir engel de ot okorkulukl arı n kaydırıl ması Su biri ki ntileri çevresi ndeki ot okorkul ukl ar Acil ara ma telefonl arı nı n yanı ndaki ot okorkul ukl ar Ot okorkuluk kesi ntileri, çı kış yollarındaki ot okorkul ukl ar Ot okorkul uk dikmesi Ot okorkul ukl ar içi n ta ma ml ayı cı ek yapılar Mot orl u iki tekerlekli araçları n korun ması na yöneli k ek yapılar Yaya ve bisikletliler içi n korkul uk Di ğer Koruma Terti batl arı nı n Düzenl enmesi Bet on ot okorkul ukl ar Seyyar çeli k kayma rayları Mont aj ve Bakım AKI LLI ULAŞTI RMA SİSTEMLERİ İleri Trafi k Yönetim Siste mi İleri Yol cu Bil gi Siste ml eri İleri Taşıt Kontrol Si ste ml eri Ti cari Taşıt İşle ml eri Ül ke mi zde Akıllı Ulaşı msiste ml eri Uygul amal arı ve Pl anl arı IŞI KLANDI RMA Aydı nl at manı n Faydal arı ve Esasl arı Gör ünürl ük Aydı nlat mayı gerektiren duruml ar Tesis ve Al an Sı nıflandı r ması Yol ve servis yolu sı nıflandır ması 86 v

7 Al an sı nıflandır ması Ot oyol Aydı nl at ması Sürekli ot oyol aydı nlat ması nı gerektiren dur uml ar Ta mkatlı kavşak aydı nlat ması nı gerektiren duruml ar Kıs mi katlı kavşak aydı nlat ması nı gerektiren duruml ar SONUÇLAR ve TARTI Ş MA 90 KAYNAKLAR 92 ÖZGEÇMİ Ş 93 vi

8 KI SALT MALAR LED AST M TS YOGT I THS I VHS GPS AHS AVI NAHS C AT MS ATI S AVCS CVO EZ- PASS : Li ght Emiti ng Di ode : American Soci et y for Testi ng and Mat erials : Tür k Standartları : Yıllık Ortala ma Günl ük Tr afi k :Intelligent Transportation Syste m :Intelligent Vehi cle Hi ghway Syste m : Gl obal Positionni ng System : Aut omat ed Hi ghway Syste m : Aut omatic Vehi cle Idendificati on : Nati onal Aut omat ed Hi ghway Syste m Consorti um : Advanced Traffic Manage ment Syste m : Advanced Traveller Infor mati on Syste ms : Advanced Vehi cle Control Syste ms : Co mmerci al Vehi cle Operati ons : Easy Pass vii

9 TABLO Lİ STESİ Sayf a No Tabl o : Tr afi k kazaları nı n ol uş şekli ne göre kaza, öl ü ve yaralı sayıları nı n topla mve kazazede sayısı na göre oranları (1997 yılı)... 2 Tabl o : Gece orta mı nda işaret levhal arı nı tanı ml a ma mesafeleri Tabl o : Tr afi k işaret levhaları ndaki harfleri n yüksekli klerini n bul unması Tabl o : Bazı mesafeler içi n görüş açısı değerleri Tabl o : Nor mal perfor manslı yansıtıcı mal ze meni n yansıtma katsayıları Tabl o : Yüksek perfor manslı yansıtıcı mal ze meni n yansıtma katsayıları Tabl o : Geniş açılı priz mati k yansıtıcı mal ze meni n yansıtma katsayıları Tabl o : Geniş açılı priz mati k yansıtıcı mal ze meni n kullanım ö mr ü sonunda sahi p ol ması gereken asgari yansıt ma katsayısı Tabl o : Yansıtıcı kağıtları n özgül yansıt ma katsayıları nı karşılaştırıl ması Tabl o : Gi riş açısı arttığı nda malze mel eri n yansıt ma katsayıları nı n karşılaştırıl ması Tabl o : Mal ze me ömürleri sonundaki yansıt ma katsayılarını n karşılaştırıl ması Tabl o : Levhayı düşük gözle maçısı ve yüksek giriş açısı ile gör düğü müzde ol uşan asgari özgül yansıt ma katsayıları nı n karşılaştırıl ması Tabl o : Levhayı yüksek gözl e maçısı ve yüksek giriş açısı ile gör düğü müzde ol uşan asgari özgül yansıt ma katsayıları nı n Tabl o : karşılaştırıl ması En küçük giriş açısı nda ve en küçük gözl e maçısı ndaki özgül yansıt ma katsayılarını n karşılaştırıl ması. 32 Tabl o : A 1 ve A 2 mesafeleri içi n ot okorkul uk kullanma ölçütleri Tabl o : A 1 ve A 2 mesafeleri için ot okorkul uk kullanma öl çütleri.. 56 Tabl o : Basit emni yet tertibatları kullanı mı içi n ölçütlere topl u bakış. 58 Tabl o : Ot okor kul uk hattını n mi nu mu mt aşı yıcı uzunl uğu Tabl o : Tabl o : Ar açl arı n kayarak üstten dışarı çı kması veya arkaya geç mesi ol asılığı na karşı ot okorkuluk hattını n gerekli uzunluğu Yat ay olarak kaydır ma için gerekli ot okorkul uk hattı uzunl uğu viii

10 ŞEKİ L LİSTESİ Sayf a No Şekil : Tehli ke uyarı işaretleri için örnek levhalar.. 9 Şekil : Tehli ke uyarı işaretleri için örnek levhalar... 9 Şekil : Tr afi k tanzi mişaretleri için örnek levhalar... 9 Şekil : Bil gi işaretleri içi n örnek levhal ar Şekil : Dur ma ve park et me işaretleri içi n örnek levhal ar Şekil : Ot oyol işaretleri içi n örnek levhalar Şekil : Yansıt ma Şekil : Gör üş ve gözle maçısı Şekil : Nor mal perfor manslı yansıtıcı mal ze meni n yapısı Şekil : Yat ay işaretleme boyutları Şekil : Ot okor kul uk kullanıl ması kararı di yagra mı Şekil : Di k me ara mesafesi 4, 0 m ol an basit ot okorkul uk ( B. O/ 4, 0) Şekil : Di k me ara mesafesi 2, 0 m ol an basit mesafeli ot okorkul uk ( B. O/ 2, 0) Şekil : Di k me ara mesafesi 4, 0 m ol an çift mesafeli ot okorkul uk ( Ç. M. O/ 4, 0) Şekil : Di k me ara mesafesi 2, 0 m ol an çift ot okorkul uk (Ç. O/ 4, 0) Şekil : IPE 100-di kme ve si gma 100 di kme Şekil : Çi ft taraflı bet on ot okor kul uk Şekil : Tek taraflı bet on ot okor kul uk Şekil : Seyyar çeli k ot okorkul uk Şekil : Çar pma a mortisörü Şekil : Çar pma a mortisörü Şekil : Yol kapl a ması kenarı na uzaklı ğı 2 molan ot okorkul ukl arı n mont aj yüksekli ği Şekil : Ar açl arı n kayarak üstten dışarı çı kması veya arkaya geç mesi ihti mali ne karşı ot okorkuluk hattını n gerekli uzunluğu Şekil : Şeve bağl anan ot okorkuluk hattı başlangı cı nı n yatay olarak kaydırıl ması. 69 ix

11 SEMBOL Lİ STESİ t o H S N V Cd Lx R' : Trafi k levhaları ndaki mesajı n teori k olarak okunabil me za manı : Trafi k levhaları ndaki harf yüksekli ği :Platfor mgenişliği : Trafi k levhaları ndaki mesajı n sözcük sayısı :Proje hızı : Kandel a : Lux : Biri m Al an içi n Mi ni mum Özgül Yansıt ma Katsayısı x

12 KARAYOLU GÜVENLİ K SİSTEMLERİ Nİ N TASARI M ESASLARI ÖZET İnsanlı k t ari hi nde meydana gel en hı zlı geliş meler, i nsanoğl unu daha güvenilir ve hı zlı bir ul aşı m sağl a maya zorla mı ştır. Bu gerçeği n bir sonucu ol arak, karayolları dahil ol mak üzere her türl ü ul aştır ma siste mi nin yapı mı ile il gili resmi ve özel kur ul uşlar, ulaştır ma siste ml eri ndeki güvenli k konusuna büyük öne m vermeli dirler. Karayol u Mühendisliği nde en öne mli ve en çok çözü m aranan konul ardan birisi, yaşa m güvenli ği ni arttır mak i çi n yapıl ması gereken Karayol u Güvenli k Siste ml eri ni n Tasarı mı dır. Bu çalış mada; karayol u güvenli ği ni doğr udan ya da dol aylı ol arak et kileyen aktif ve pasif karayol u güvenli k siste ml eri ni n kullanı mı na karar veren t ekni k personeli n, bu mal ze mel eri n t ekni k yapıları nı ve kullanıl ma yerleri ni daha i yi tanı mal arı a maçl anmı ş ve pahalı çözü ml er ol an bu siste ml eri n daha veriml i ol arak kullanılabil mesi i çi n kullanıl ma öl çütleri belirtil miştir. Bu mal ze mel eri n mont ajı nda di kkat edil mesi gereken nokt alar ile bu mal ze mel eri kullanarak yapılan yeni i mal atlarda di kkat edilecek hususlar konusunda araştır mal ar yapılarak bir kaynak yaratıl ması a maçl anmı ştır. Ayrı ca Akıllı Ul aştır ma Si ste ml eri ve uygul amal arı konusunda son geliş mel ere deği nil miştir. Genel ol arak karayol u tasarı mı ve yapı mı ndaki hat aları n trafi k kazaları nı et kile me oranı % 2 ci varı nda ol ması na rağmen Karayol u Güvenli k Siste ml eri ni n Tasarı mı konusunda daha fazla çaba sarfedil mesi, bu oranın düşürül mesi ne yardı mcı olacaktır. xi

13 DESI GNI NG FUNDAMENTALS OF HI GHWAY SAFETY SYSTEMS ABSTRACT Rapi d devel opments i n ci vilizati on hist ory, forced manki nd t o achi eve a mor e reliable and faster transportation. As a result of t his fact, gover ment al and nongover ment al i nstitutions r el ated t o construct every ki nd of transportati on syst e ms incl udi ng hi ghways, must gi ve great consi derati on t o safet y i n transportati on syste ms. One of t he most i mportant and most challengi ng aspects of hi gway engineeri ng i s Desi gni ng of Hi ghway Safet y Syste ms for enchanci ng life safet y. In t his st udy, overall objective is t o pr ovi de a way f or t echni cal personnel deali ng wit h use of passi ve and acti ve hi ghway safet y syste ms whi ch affect traffic safet y directl y or i ndirectl y t o understand better t echnical struct ure of t hese materials and sites where t hey can be used. This st udy serves as a reference f or t he criteria of effecti ve use of t hese expensi ve syste ms. The poi nts one has t o be careful duri ng pr oducti on and application pr ocess are i ncl uded after researchi ng related subj ects i n det ail. Al so t his st udy i ncl udes the i mpr ove ments about Intelligent Transportati on Syst e ms and t heir applicati ons. Si nce t he faults i n desi gning and constructi ng hi ghways generall y i ncrease t he traffic acci dents at a rate of % 2, a speci al effort gi ven to Desi gni ng of Hi ghway Safet y Syst e ms will hel p to decrease this ratio. xii

14 1. Gİ Rİ Ş Karayolları, i nsanl arı n yaģa mı nı n her aģa ması nda yoğun ol arak kullanılan büyük öne me sahi p yapılardır. Karayol u siste mi ndeki aksaklı klar i nsanl arı n acı çek mesi ne, öl ümüne, sakat kal ması na, üret kenli ği n azal ması na ve yüksek maddi kayı plara neden ol ur. Trafi k kazaları nı n t opl uma verdi ği çok yüksek zarara rağ men t opl umun büyük bir kıs mı trafi k kazaları nı yaģa mı n nor mal bir parçası gi bi gör mekt edir. Trafi k kazal arı na sebep ol an unsurları i nceledi ğimi zde sürücü hat ası nı n yıllara göre değiģ mekl e birlikte, ortala ma % 92 ol duğu gör ülmekt edir. Bunun yanı nda kazal arda et kisi ol an yaya ve yol cu gi bi di ğer i nsan fakt örleri ni de bu orana dahil etti ği mi zde meydana gel en trafi k kazaları ndaki i nsan fakt örünün et kisi ni n % 96 yı geçti ği görül mekt edir. Ġnsanı n doğası nda var olan ilerle me ve yüksel me hırsı onu daha hı zlı bir ul aģı mı sağla maya zorlarken, bu hı za rağ men sürüģ güvenliği ni n de t a m ol arak sağlanması nı iste mekt edir. Bu nedenl e, karayolları nı n t asarı m, yapı m ve onarı mı ile iģlet mesi nden soruml u olan kur ul uģlar yolları daha güvenli yapmakl a yükü ml üdürler. Sür ücü hat ası ndan kaynakl anan ancak doğrudan müdahal e edile meyen çarpıģ ma, devril me, sabit cisi ml ere çarpma ve yol dan çı kma sonucu meydana gel en kontrol dıģı trafi k kazaları nı n da bir Ģekil de önl enmesi ya da et kileri ni n azaltıl ması gerekmekt edir. Trafi k kazaları nı n ol uģ sekli ne göre kaza, ölü ve yaralı sayıları nı n, t opl a m ve kazazede sayısı na göre oranları Tabl o 1. 1 de görül mekt edir. Ġstatistiksel değerlendirmeye göre; öl üml e sonuçl anan trafi k kazal arı n % 72 si ni, yaralanmayl a sonuçl anan trafi k kazaları nı n i se % 79 unu çarpıģ ma, devril me, sabit cisi ml ere çarpma ve yol dan çı kma sonucu meydana gel en kontrol dıģı trafik kazal arı ol uģt ur makt adır. 1

15 Tabl o 1. 1 Trafi k Kazal arını n Ol uģ ġekli ne Göre Kaza, Öl ü ve Yaralı Sayıları nı n Topl a mve Kazazede Sayısına Göre Oranl arı (1997 yılı) KAZA OLUġ ġeklġ KAZA ÖLÜ YARALI SAYI % SAYI % SAYI % Çar pıģ ma Trene Çarpma Duran Araca Çar pma Sabit Cisi me Çar pma Yayaya Çar pma Hayvana Çar pma Devril me Yol dan Çı kma Ar açt an DüĢ me TOPLAM Çar pıģ ma, devril me, sabit cisi ml ere çarpma ve yoldan çı kma gi bi kontrol dıģı trafi k kazaları, genellikle sürücünün kontrol kaybı sonucu, t aģıtın karayol undan ya da seyir Ģeri di nden dıģarı çı karak yakı n çevresi ndeki sabit cisi ml ere ya da di ğer bir araca çarpması sonucu ol uģur. Bu nedenl e karayollarını n t ekni k yapısı, fizi ki dur u mu ve yakı n çevresi çok öne mlidir. Dol ayısı ile karayol unu kullanan sürücül ere güvenli bir sürüģün sağl anması i çi n yol un fi zi ki yapısı na ek ol arak yeni güvenli k siste ml eri ni n de ol uģt urul ması na gerek vardır. Bu nedenl e sürücül ere seyir esnası nda karģılaģacakl arı t ehli keleri n önceden haber verilebil mesi ve seyir disi pli ni n sağlanması i çi n düģey i Ģaretle me denilen trafi k i Ģaret l evhal arı nı n monte edil mi Ģ ol ması, yat ay iģaretle me denilen özel boyal ar ile yol kapl a ması üzeri ne çi zgi, Ģekil ve yazıları n mutlaka çi zilmi Ģ ol ması ve he mze min kesiģ meli kavģakl arda ve hava koģulları nı n trafi ği t ehli keye düģürdüğü yol kesi mleri nde güvenli ği n arttırılması i çi n ıģıklı ve sesli iģaretle menin yapıl ması gerekli dir. Bu t edbirlere ek ol arak karayol unun kritik kesiml eri nde fizi ki durumun ve yol un yakı n çevresi ni n güvenlik i ncelenmesi nden geçiril mesi gerekli dir. Bu i ncel e me sonucunda Ģev eği mi ve yol kenarı ndaki engellerin kal dırılabilirliği araģtırıl malı ve gerekli değiģi kli kler yapıl malı dır. Eğer yi ne de t ehli ke yaratan kesi ml er var i se, 2

16 sürücül ere güven veril mesi, bekl entileri ni n karģılan ması ve her t ürl ü t edbire rağ men bir anlı k dal gı nlı k ya da t edbirsizlik sonucu meydana gel ebilecek trafi k kazal arı nı n sonuçl arı nı n hafifletil mesi, ek bazı t edbirlerle sağlanmalı dır. Bu ek t edbirler, kazanı n can kaybı ol madan atlatılması nı ve maddi hasarı n en aza indiril mesi ni sağlar. Ek t edbir ol arak yol a mont e edilebilecekl erden il k akl a gel enl er ise; t aģıtların yol dan çı kmal arı nı engelleyen çeli k, bet on ya da t el halat ot okorkul ukl ar ile t aģıtın sabit cisi ml ere çarpması sırasında t aģıtta ol uģan çarpma enerjisi ni absorbe ederek kazanı n et kileri ni en aza i ndiren çarpma yastı kları dır. [16] Tü m bu t edbirler Karayol u Güvenli k Siste ml eri ni oluģt ururlar. 3

17 2. KARAYOLU GÜVENLİ K SİSTEMLERİ Karayol u güvenli k siste ml eri; karayol unu kullanan kiģileri n güvenlik i çi nde karayol unda seyret mel erini sağl ayan, bu kiģilere kılavuzl uk eden ve her Ģeye karģı n kazaya karıģan kiģileri n de en az zararla ve can kaybı ol madan kurtul mal arı nı sağla maya yöneli k olarak inģa edilen siste ml er bütünüdür. Bu siste ml eri; Aktif Güvenli k Siste ml eri Pasif Güvenli k Siste ml eri ol arak i ki ye ayır mak mümkündür. Aktif güvenli k siste ml eri ol arak yol cul uğun her aģa ması nda sürücül erle iliģki de ol an ve trafi k güvenli ği ne doğrudan et ki eden siste ml er olan; Trafi k ĠĢaret Levhal arı Kapl a ma Üst ü ĠĢaretleri IĢı klı ve Sesli ĠĢaretler sayılabilir. Pasif güvenli k siste ml eri ol arak i se; sürücül eri n kazaya karıģ ması hali nde devreye girerek yol dan faydal anan kiģileri n ez az zararla ol ayı geçiģtir mel eri ni sağl ayan siste ml er olan; Çeli k, çeli k halat ya da bet on ot okorkul uk siste ml eri, Çar p ma enerjisi ni sönü mleyen siste ml eri ( Çarpma yastıkları) sayılabilir. 4

18 3. AKTİ F GÜVENLİ KSİSTEMLERİ Açı kl a ma [ U1]: Karayolları nda bul unan aktif güvenli k siste mleri ni n en öne mlisi, trafi k i Ģaret levhal arı ile yapılan düģey i Ģaretle medir. Bu i Ģaretlemeyi destekleyi ci mahi yetteki aktif güvenli k siste ml eri i se çeģitli renkt e çi zgi, Ģekil, se mbol, yazı ve yansıtıcı but onl ardan ol uģan yatay i Ģaretle me ile gerekli hallerde he mze mi n kesiģ meli kavģakl arı n ve hava koģulları nı n trafi ği t ehlikeye düģürdüğü yol kesi ml eri ni n güvenli ği ni n artırıl ması içi n kullanılan ıģı klı ve sesli iģaretle medir. Bu ayrı ma göre; TaĢıt yol u ile bordür, ada, ayırıcı gi bi karayol u elemanl arı üzeri ndeki çeģitli renkt e çi zgi, Ģekil, se mbol, yazı, yansıtıcı ve benzerleri ile özel bir t ali matı n aktarıl ması nı sağlayan trafi k t ertibatlarına i Ģaretle me denir. Bu i Ģaretle meyi sağl ayan ve trafi ği düzenl e me a macı ile kullanılan, iģaret l evhaları, ıģı klı ve sesli iģaretler, yer iģaretle mel eri ile trafi k zabıtası veya di ğer yet kilileri n trafi ği yönet mek i çi n yaptı kları hareketlere de trafi k iģaretleri denir. Açı kl a ma [ U2]: Trafi k i Ģaretleri ni n hukuki dayanağı 2918 sayılı Karayolları Trafi k Kanununun 7. Ma ddesi ( b) fı krası 15. Ma ddesi ne i sti naden çı karılan ve gün ve sayılı Res mi Gazet e de yayı nlanan Trafi k ĠĢaretleri Hakkı nda Yönet melik tir sayılı Karayolları Trafi k Kanununun 7. Maddesi t üm karayolları ndaki i Ģaretle me standartları nı t espit et me, yayı nla ma ve kontrol et me yet kisi ni Karayolları Genel Müdürl üğü ne ver mi Ģtir. Yi ne aynı kanunun 14. ve 16. Maddesi gereğince trafi k iģaretleri ni n görül mel erini engelleyecek, anl a ml arını değiģtirecek veya güçl eģtirerek tereddüt e sebep ol acak ya da yanıltacak ve trafi k i çi n t ehli ke veya engel yarat acak Ģekil deki hareketleri de yasakl a mı Ģtır. Trafi k i Ģaretleri yol u kullananl ara yol ve çevresi ni n genel özellikleri hakkı nda yet kililerce gerekli görülen i kaz ve önerileri n, l evha ya da yol kapl a ması üzeri ndeki yazı ve se mboller ile aktarıl ması nı sağl arlar. Yol u kullananl ar, trafi k i Ģaretle mesi ne uyarak güzergahl arı nı seçerler, yönl eri ni değiģtirirler ve herhangi bir t ehlikeye karģı önceden kendileri ni hazırlarlar. Bu yönl eri ile trafi k iģaretle mesi, yol un bir parçası 5

19 ol arak öne mli bir iģlet me unsuru ve yol u kullananl ar i çi n hayati öne me sahi p birer güvenli k t eçhi zatı dır. Bu nedenl e trafi k iģaretle mesi di kkatlice pr ojelendirilip a macı na en uygun Ģekil de, en uygun mal ze me ile gece ve gündüz mutlaka gör ül ecek Ģekil de i mal ve mont e edil meli dir. Trafi k iģaretlemel eri üç ana gruba ayrılabilir. Bunl ar; DüĢey ĠĢaretle me Yat ay ĠĢaretle me lģıklı ve Sesli ĠĢaretlerdir Düşey İşaretle me Sabit veya t aģı nabilir bir mesnet üzeri ne yerleģtiril miģ ve üzeri ndeki se mbol, renk, ve/ veya yazı ile özel bir t ali matı n akt arıl ması nı sağlayan trafi k t ertibatlarına trafi k iģaret l evhal arı denir. Yol kapl a ması dıģı na di kilen direk ve benzeri el e manl ara sabit ol arak mont e edilen ya da yol kapl a ması üzeri ne t aģı nabilir mesnetler vasıtası yla konul an trafi k i Ģaret l evhal arı na da düģey i Ģaretle me denir. Trafi k iģaret l evhal arı, yol u kullananl ara yol ve çevresi ni n genel karakt eristikleri hakkı nda yet kililerce gerekli görül en i kaz ve önerileri n yazı ve se mboller hali ndeki mesajlarla akt arıl ması nı sağl arlar. [16] 1968 yılı nda Vi yana AntlaĢ ması ile trafi k i Ģaret l evhal arı na t ek ti p bir uygul a ma getirilerek ko mģu ül kel er arası nda uygul a ma birliği sağl anması a maçl anmı Ģ, fakat bugün i çi n bu a maca t a m ol arak ul aģıla ma mı Ģtır. Ancak Avr upa Birliği çerçevesi nde bu tek tip uygul a manı n sağl anması çalıģ mal arı sürmekt edir Düşey İşaretle me Şekilleri Trafi k iģaret levhaları ile yapılan düģey iģaretle me 5 ana gruba ayrılır. Tehli ke Uyarı ĠĢaretleri (T grubu) Trafi k Tanzi mġģaretleri (TT grubu) Bil gi ĠĢaretleri ( B grubu) Dur ma ve Park Et me ĠĢaretleri (P grubu) Ot oyol ĠĢaretleri 6

20 Yol kapl a ması üzeri ne çi zgi ve Ģekiller ile yapılan trafi k iģaretle mesi ( yat ay iģaretle me) de trafi k i Ģaret l evhal arı nı n büt ün gr upl arı ile yapılan i Ģaretle meyi destekl eyi ci mahi yette olabil mekt edir Tehli ke Uyarı İşaretleri Bu gr ubun l evhal arı, adından da anl aģılacağı gi bi yol u kullananl arı uyarıcı ve i kaz edi ci mahi yetteki trafi k i Ģaret l evhal arı dır. Tehli ke uyarı grubu l evhaları, yol da yakl aģan bir t ehli keyi önceden belirtirler ve böyl eli kle yol u kullananl ar t ehli keyi gör meden dahi varlı ğı nı trafi k iģaret l evhal arı ile önceden al gıla mı Ģ ol urlar. Tehli ke uyarı grubu i Ģaretle mel eri, genellikle üçgen Ģeklindedir. Bu gr up l evha öl çül eri ise, yıllık ortala ma günl ük t rafi ği 2500 Adet/ gün/taģıt dan az ol an devl et yolları ile il yolları nda kullanıl mal arı hali nde 90 c m li k eģkenar üçgendir. Ot oyollarda, yıllı k ortala ma günl ük trafi ği 2500 Adet/ gün/taģıt dan fazl a ol an devl et yolları nda ve yolları n kara nokt a ol arak t abir edilen t ehli keli kesi ml eri nde kullanıl mal arı hali nde ise 135 c m li k eģkenar üçgendir Trafi k Tanzi mişaretleri Trafi k t anzi m gr ubu i Ģaretleri; karayol unu kullananl ara trafi k düzen ve güvenli ği ni n sağlanması a macı yla genellikle trafi k kuralları nın getir miģ ol duğu yasakl ayı cı ve kısıtlayıcı hükü ml eri, uymal arı gerekli ol an yasakl a ma, kısıtlama ve mecburi yetleri bil diren l evhal ardır. Bu yasakl ayıcı ve kısıtlayıcı hükü ml er t aģıtın hı zı, mecburi seyir yönü ve özel kısıtlamaları i hti va eder. Bu gr ubun l evhal arı nı n öl çül eri ise yıllı k ortala ma günl ük trafi ği 2500 Adet/ gün/taģıt dan az ol an devl et yollan ile il yoll arı nda kullanıl mal arı hali nde 60 c m çaplı dairedir. Ot oyollarda, yıllık ortalama günl ük trafi ği 2500 Adet/ gün/taģıt dan fazl a ol an devl et yolları nda ve yolları n kara nokt a ol arak t abir edilen t ehlikeli kesi ml eri nde kullanıl mal arı hali nde i se 90 c m çaplı dairedir Bil gi İşaretleri Bu gr ubun l evhal arı, yol u kullananl ara bil gi verici mahi yetteki l evhal ardır. Bu levhal ar seyahat boyunca yol u kullananl ara kılavuzl uk ederler, yol un di nl en me ve servis t esisleri ile benzeri nitelikteki çeģitli özellikleri hakkı ndaki gerekli bil gileri 7

21 iletirler. Bu gr ubun l evhaları nı n öl çül eri ise 60 x 60 c m li k kare veya 60 x 90 c m li k di kdört gendir Dur ma ve Park Et me İşaretleri Ar açl arı n durakl a ma ve park et me hareketlerini düzenl eyen, trafi ği n akı Ģı ve güvenli ği bakı mı ndan yapıl ması gerekli görül en düzenl e mel eri belirleyen i Ģaretlerdir. Bu gr ubun l evhal arı nı n öl çüleri ise devl et ve il yolları nda kullanıl mal arı hali nde 60 c m, ot oyollarda kullanılmal arı hali nde ise 90 c mçaplı dairedir Ot oyol İşaretleri Özellikle transit trafi ğe ayrılan belirli yerler ve koģullar dıģı nda, giriģ ve çı kıģı n yasakl andı ğı yaya, hayvan ve mot orsuz t aģıtların gire medi ği ancak i zin verilen mot orl u araçları n yararlandı ğı ve trafi ği n özel kontrole t abi t ut ul duğu karayol unun iģaretleri dir. Ot oyol iģaretle mel eri genellikle yeģil renkli ve verdi kleri mesaj a göre değiģi k ölçülerde olan özel levhalardır. Ül ke mi zdeki bazı yol kesi ml eri nde, mal esef trafik iģaretleri a macı na uygun ol arak yerleģtiril me mekt edir. Bu da bazı sürücül eri nin, trafi k i Ģaret l evhal arına karģı güvensizlik duy ması na neden ol makt adır. Gerekli iģaret, gerektiği yer de kullanıl malı dır. Bir çalıģma sonucunda o yerde iģi biten l evhal ar çalıģ ma yeri nde bırakıl ma malı dır ki sürücül er daha sonra aynı mahi yetteki bir i Ģaretl e me gördükl eri nde di kkate alsınlar. Ayrı ca t üm sürücül ere, trafi k iģaret levhal arı nı n öne mi ve görevl eri konusunda yet eri eğiti m veril meli ve trafi k i Ģaret l evhal arı na uy ma mal arı hali nde ağır cezal ar uygul anmalı dır. Trafi k iģaret levhal arı ( tehli ke uyarı iģaretleri, trafik t anzi m i Ģaretleri, bil gi iģaretleri, dur ma ve park et me i Ģaretleri, ot oyol iģaretleri ) i çi n ör nekl er ġekil da gösteril miģtir. Trafi k iģaret l evhal arı nı n ze mi n renkl eri, boyutları ve Ģekilleri l evhal arı n ci nsi ne ve kullanıl dı kları yerlere göre belirlenir. 8

22 ġekil Tehli ke Uyarı ĠĢaretleri içi n Ör nek Levhal ar ġekil Tehli ke Uyarı ĠĢaretleri içi n Ör nek Levhal ar ġekil Trafi k Tanzi mġģaretleri içi n Örnek Levhal ar 9

23 ġekil Bil gi ĠĢaretleri içi n Örnek Levhal ar ġekil Dur ma ve Park Et me ĠĢaretleri içi n Örnek Levhal ar ġekil Ot oyol ĠĢaretleri içi n Ör nek Levhal ar 10

24 Trafi k İşaret Levhal arı nı n Renkl eri Trafi k i Ģaret l evhal arı nın ze mi n renkl eri de l evhal arı n ci nsi ne ve kullanıl dı kları yerlere göre değiģi kli k arz eder Tehli ke Uyarı Grubu Levhal arı Bu gr upt aki levhal ar bir iki istisna dıģı nda beyaz renkli ze mi n üzeri ne, kırmı zı bor dür (çerçeve) ve si yah se mbol Ģekli nde yapıl mıģlardır. Bu l evhal arı n devlet, il ve ot oyol da kullanıl ması halinde ze mi n rengi değiģ mez sadece ölçül eri nde farklılık ol ur Trafi k Tanzi mgr ubu Levhal arı Bu gr upt aki l evhal ar birkaç i stisna dıģı nda genel de i ki gr up hali ndedir. Biri nci grupt aki l evhal ar beyaz r enkli ze mi n üzeri ne, kır mı zı bordür (çerçeve) ve si yah se mbol Ģekli nde, i ki nci gruptaki l evhalar ise mavi r enkli ze mi n üzeri ne beyaz bor dür (çerçeve) ve beyaz se mbol Ģekli nde yapıl makt adırlar. Bu l evhal arı n da devl et, il ve ot oyol da kullanıl ması halinde ze mi n rengi değiģ mez sadece ölçül eri nde farklılık ol ur Bil gi İşaretleri Bu gr upt aki l evhalar renk ol arak kullanı m yeri ne göre farklılıklar gösterirler. Ve yi ne bu grupt aki levhalar bazı istisnalar ol mak üzere de farklılık gösterirler. Buna göre; Devl et ve il yolları nda kullanılan bil gi l evhal arını n ze mi n rengi mavi dir. Yazı, raka m, bordür, Ģekil, se mbol ve resi ml er beyaz renkt edir. Ot oyollar üzeri nde kullanılan bil gi l evhal arı nı n ze mi n rengi yeģil, yazı, raka m, bordür, Ģekil, se mbol ve resi ml er beyaz renkt edir. ġehir i çi yollarda kullanılan ( mahalli i dareleri n bakı m ağı ndaki yollar) bilgi levhal arı nı n ze mi n rengi beyaz, yazı, raka m, bor dür, Ģekil, se mbol ve resi ml er si yah renkt edir. Tari hi ve t uristik mahalleri gösteren bil gi levhal arı nı n ze mi n rengi kahverengi, yazı, raka m, bordür, Ģekil,se mbol ve resi ml er beyaz renkt edir. Yapı m, bakı m ve onarım çalıģ mal arı yapılan t rafi ğe açı k karayolları nda trafi k düzeni ve güvenliği sağl a maya yöneli k olarak kullanılacak st andart trafi k iģaret l evhal arı nı n st andart boyut Ģekil ve r enkl eri değiģtiril meksizi n 11

25 sarı ze mi n renkli ve siyah bordürl ü kare veya di kdört gen Ģekli nde daha büyük l evhal ar içi nde kullanılırlar. Bu gi bi yerlerde kullanıl mak üzere di zayn edilecek di ğer bil gi iģaretleri de ze mi ni sarı renkli, yazı, raka m, bordür, Ģekil, se mbol ve resi ml eri siyah renkt e olacak Ģekil de düzenl enir Trafi k İşaret Levhal arı nda ( Düşey İşaretle mede) Görünürl üğün Sağl anması Trafi k i Ģaretle mesi ile veril mek i stenilen yasak ve kısıtlamal ar bu i Ģaretle meni n görünürl üğü öl çüsünde et kilidir. Trafi k iģaret l evhal arı nı n önünde bu l evhanı n görünüģünü engelleyen herhangi bir engel yoksa ve uygun bir görüģ açısı ile görül mesi ni sağl ayacak Ģekil de yol a yerleģtiril miģler ise bu l evhal ar gün ı Ģı ğı nda mutl aka görünürler. Ancak gece dur um f arklı dır. Gece görünürl üğü sağl anma mı Ģ bir trafi k iģaret l evhası nı n ve yol Ģerit çi zgileri nin hi çbir f onksi yonu ola maz. Bu iģaretle meni n gece de görünmesi ni n sağl anması i çi n i se bazı ilave t edbirlere i hti yaç vardır. Trafi k iģaret l evhal arı yla veril mek i stenilen yasak ve kısıtla mal ar ile uyarı ve bil giler, l evhanı n görünül ürl üğü öl çüsünde etkilidir. Konul an bir trafi k i Ģaret levhası nı n görev yapabilmesi, gündüz ol duğu kadar gece de gör ünüp anlaģıl ması ile sağlanabilir. Herhangi bir trafi k iģaret l evhası gündüz görevi ni yapabilir fakat gece görünürl üğü sağlanma mı Ģ bir trafi k iģaret levhası nın ise gece hiçbir et kisi yokt ur. Son yıllardaki trafi k kazası istatistikleri ne göre kazaları n yakl aģı k % 29 u, öl üml eri n ise % 46 sı, al acakaranlık ve karanlı k saatler ol an saatleri arası ndadır. Trafi ği n nisbeten az ol duğu bu saatlerde kazaların üçt e biri ni n meydana gel mesi ne, trafi k iģaret levhal arı n iyi görüne me mesi ni n neden ol duğu düģünül ebilir. [16] Trafi k İşaret Levhası nı n Görünürl üğü Sür ücül er görsel iletiģimi, yani trafi k i Ģaret l evhal arı nı n görül mesi ni önceli kli bir sorun ol arak düģün mezl er. Yapılan bir araģtır ma sonucunda; sürücül ere sorul duğunda bir çoğu en son gördükl eri trafi k i Ģaret l evhası nı hatırlaya ma mı Ģtır. Sürücül er Yol a mı, yoksa yol kenarı na mı bakacağı m mantı ğı ile ve dar bir görüģ açısı yl a araç kullanırlar. Bunun i çi n t rafi k iģaret l evhal arı bütün orta ml arda ( gündüz, gece, çok aydı nlatıl mıģ Ģehir merkezl eri nde, az aydı nlatıl mıģ böl gelerde ve far ı Ģı ğı ile aydı nlatılan yol kesi ml erinde) ortala manı n üzeri nde bir di kkat çekicilik sağla malı dır. 12

26 Buradan Ģu sonucu çı karabiliriz; aydı nlı k ortaml arda kullanılan l evhaları n fark edilebil mesi içi n yansıt ması (reflekti vitesi) daha fazla ol malı dır. Bi r sürücünün seyir halinde i ken çevreden veya yol dan bil gi t opl a madaki en öne mli unsuru kiģi ni n kendi görsel al gıla ması dır. Görsel al gıla ma i se kiģilerin görsel keski nli ği ne, yaģı na, intikal süresi ne ve al gıla ma yet eneği ne göre değiģ mekt edir. Sür ücü bir trafi k iģareti ne yakl aģırken çok kısa bir za man dili mi nde dört farklı görsel al gıla ma durumu yaģar. Trafi k iģaret l evhası ile verilen bir mesajı n sürücü t arafı ndan anl aģıl ması ve uygul anması dört aģa ma sonrası nda ol uģur. Bunl ar; Trafi k iģaret levhası nı fark et me aģa ması Trafi k iģaret levhası nı tanı ml a ma ve yoruml a ma aģa ması Trafi k iģaret levhası nı oku ma ve anla ma aģa ması Eyl e maģa ması dır. Bu dört aģa ma sonucunda, sürücü i stenilen davranıģı yapar. Eğer trafi k i Ģaret levhası nı göre mez yani f ark ede mez i se yapması gereken eyl e mi doğal ol arak yapa maz. Sür ücüden bekl enen eyle m i se maksi mu m 150 metreli k bir mesafede ve 3 il a 10 sani yeli k bir sürede gerçekl eģ meli dir. Bu mesafe ve za man 90 k m/ sa hı zla gi den bir aracı n 2. 5 m/sn 2 lik konfor ivmesi ile güvenl e durabileceği mesafe ve za mandır. [3] Trafi k İşaret Levhal arı nı n Görünürl üğünü Et kileyen Faktörler Trafi k i Ģaret l evhal arı nı n yapısı nda, sürücünün görsel al gıla ması na et ki eden Ģekil, renk, se mbol ve öl çül er (boyutlar) gi bi çeģitli et kenl er vardır. Bu et kenl er sür ücünün görsel al gıla ması nı n üç te mel aģa ması olan; Levhayı fark et me aģa ması na, Levhayı tanı ml a ma ve yoruml a ma aģa ması na, Levhayı okuma ve anla ma aģa ması na, dol ayısı yla da bu aģa maları n süreleri ne et ki et mektedir. Her hangi bir trafi k i Ģareti l evhası nı n görünürl üğünü üç fakt ör et kiler. Bu fakt örler ise; Trafi k iģaret levhası nı fark et me mesafesi ni n büyük ol ması Trafi k iģaret levhası nı tanı ml a ma ve yoruml a ma za manı nı n kısa ol ması 13

27 Trafi k iģaret levhası nı oku ma, anla ma ve reaksi yon za manı nı n kısa ol ması dır. Bu f akt örlerden anl aģılacağı üzere, fark et me mesafesi daha büyük yani daha uzakt an görünen, t anı ml a ma, yoru ml a ma, anl a ma ve reaksi yon za manı daha kısa ol an yani daha basit ve net mesaj veren trafi k i Ģaret l evhal arı daha et kilidir ve daha fazl a görünür levhalardır. Bu f akt örlerdeki ol uml u ya da ol umsuz değiģi m, gündüz orta mı nda t a ma men levhanı n mont aj yeri ve Ģekli ne bağlı i ken gece orta mı nda i se o l evhada kullanılan yansıtıcı (reflektif) mal zemel erdeki farklılıklara bağlı dır. Daha yaģlı kiģiler i çi n büt ün mesafe ve za manl ar daha fazl adır. Bundan Ģu sonucu çı karabiliriz. YaĢlı kiģilerin çoğunl ukt a ol duğu t opl uml ardaki trafi k iģaret l evhal arı, daha üst standartlarda yansıtıcı mal ze me kullanılarak yapıl malı dır. Sür ücü, trafi k iģaret l evhası nı ne kadar uzakt an f ark eder, yani görür i se o i Ģaret levhası ile istenilen eyl emi yap ması i çi n daha fazl a za manı ol ur. Gecel eri ort ala ma iģaret t anı ml a ma mesafeleri, trafi k iģaret l evhasını n i mal atı nda kullanılan mal ze me ile doğrudan ilgilidir. Ayrıca hava durumu da bu mesafe üzeri nde bir et kendir. [16] Boya ze mi nli (yansıtıcı ol mayan) bir l evha ile t a ma men yansıtıcı mal ze meden yapıl mıģ bir l evhanı n gece orta mı ndaki t anı ml ama mesafeleri ni n karģılaģtırıl ması Tabl o 3. 1 de veril miģtir. Tabl o 3. 1 Gece Orta mı nda ĠĢaret Levhal arı nı Tanıml a ma Mesafeleri Levhanı n Ze mi n Ci nsi Açı k Havada Yağ murl u Orta mda Yansıtıcı Mal ze meli Levha 586 metre 536 metre Boya Mal ze meli Levha 166 metre 134 metre Bu t abl odan da görül düğü gi bi bir trafi k i Ģaret levhası nı n ze mi ni yansıtıcı kağıt ile kapl andı ğı nda, gece orta mı nda l evhayı t anı ml ama mesafesi nde açı k havada 420 metre, yağmurl u orta mda ise 402 metrelik bir artıģ (geliģ me) ol makt adır. Bi r trafi k i Ģaret l evhası ile sürücüye verilen mesaj, sürücünün geçireceği dört safha sonrası nda gerçekl eģ mektedir. Sürücünün trafi k i Ģaret l evhası nı fark et me safhası nı, trafi k iģaret l evhası nı t anı ml a ma ve yor uml a ma safhası nı, trafi k i Ģaret l evhası nı t a m 14

28 ol arak oku ma ve l evhayı anl a ma safhası nı, trafi k i Ģaret l evhası ile veril mek i st enen mesajı uygul a ma (eyl e m) safhası nı mü mkün ol duğunca kısaltabil mek ve trafi k i Ģaret levhası ndan bekl enen etki yi sağl ayabil mek i çin, trafi k iģaret l evhası aģağı daki özellikleri taģı malı dır. Trafi k iģaret levhası di kkat çekici (göze çarpıcı) olmalı dır. Bi r trafi k i Ģaret l evhası di kkat çeki ci ol duğu t akdirde fark edil me ol asılığı artar ve eyl e m i çi n daha fazla zaman kalır. Fark edil me olasılığı nı n arttırıl ması ise Ģekil, renk ve l evha büyükl üğü ile sağl anabilir. Dur ve yol ver l evhal arı nı n Ģekillerini n di ğer levhal ardan farklı ol ması da bu l evhal arı n fark edil mesi ni arttır ma mantığı nı n bir sonucudur. Trafi k iģaret levhası kolay okunur ol malı dır. Trafi k iģaret l evhal arı yla veril mek i stenen alfa nü meri k ve Ģekilsel mesaj, gereken mesafede kol ayca okunabil meli dir. Trafi k iģaret levhası basit ve kol ay anlaģılabilir olmalı dır. Trafi k i Ģareti ile verilen mesaj basit bir Ģekil de anl atıl madır. Bu basit anl atı m, her türl ü eğiti m sevi yesi ndeki sürücünün, kol aylı kla l evhanı n mesajı nı anl ayabil mesi ni, sonrası nda da mesajı n gerektirdi ği eyle mi za manında yapabil mesi ni sağlar. Trafi k iģaret levhası güvenilir ol malı dır. Trafi k iģaret l evhası ndaki mesaj, mesajı gören kiģi ni n kol aylı kla anl ayacağı, güveneceği ve i nanacağı Ģekil de düzenl enmeli dir. Gerekli iģaret, gerektiği yerde kullanıl malı dır. Bir çalıģma sonucunda o yerde iģi biten l evhal ar çalıģ ma yeri nde bırakıl ma malı dır ki sürücül er daha sonra aynı mahi yetteki bir i Ģaretle me gördükl eri nde di kkate alsınlar Trafi k İşaret Levhası nı n Fark Edil mesi ni Et kileyen Fakt örler Her hangi bir trafi k i Ģaret l evhası nı n fark edil mesini et kileyen altı ayrı faktör vardır. Bunl ar; Trafi k iģaret levhası nı n Ģekli Trafi k iģaret levhası nı n rengi Trafi k iģaret levhası ndaki se mboller Trafi k iģaret levhası nı n ze mi ni n de kullanılan yansıtıcı mal ze meni n ci nsi Trafi k iģaret levhası nı n ölçüleri Trafi k iģaret levhası nı n aydı nlanma Ģekli 15

29 Trafi k iģaret levhası nı n Ģekli, trafi k iģaret levhası nın fark edil mesi ni et kiler. Trafi k i Ģaret l evhası nı n arka pl anı nda düzgün ol mayan görünüģte bir doğal gör ünt ü mevcutt ur. Bu f on önündeki, düzgün geo metri k Ģekilli bir trafi k iģaret levhası nı n di kkat çeki ciliği fazladır. Ayrı ca mutlaka görül mesi ve fark edil mesi gereken Dur ve yol ver levhaları da diğer trafi k iģaret levhalarından Ģekil olarak çok farklı dır. Trafi k iģaret levhası nı n rengi, trafi k iģaret levhasını n fark edil mesi ni et kiler. Trafi k iģaret l evhası nda kullanılan renkl er öncelikle kendi araları nda ve l evhanı n arka pl anı ndaki doğal renk har monisi ile kontras t eģkil et meli dir. Kontras geniģ anl a mda parlaklı ğa dol ayısıyla renkl eri n ıģı k yansıt ma özellikleri ne dayanmakt adır. Yüksek bir ıģı k yansıt ma özelliği ne sahi p ol an yüzey, aynı mi kt ardaki aydınlat maya rağmen daha parlaktır. Kontras yönünden trafik iģaret l evhası nı n dikkat çeki ci ol abil mesi, trafi k iģaret levhası nı n ze mi n rengi ve l evhadaki di ğer renkl erin birbiri ne göre parlaklı k Ģi ddetleri ile de iliģkilidir. [16] Renkl eri n ıģı k yansıt ma özellikleri ne göre sırası Ģöyl edir. Beyaz Sarı Tur uncu Kı r mı zı YeĢil Ma vi Kahverengi Si yah Renkl eri n ı Ģı k yansıt ma özellikleri nden görül düğü gi bi, kontrası n sağl anması i çi n bu listeye göre, il k renkl er il e son renkl eri n bir arada kullanıl ması gereklidir. Hal en kullanılan trafi k i Ģaret l evhal arı nı n renkl eri ne di kkat edil di ği nde bu kural a uyul duğu görülebilir. Trafi k iģaret l evhası ndaki se mboller, trafi k i Ģaret l evhası nı n fark edil mesini et kiler. Trafi k i Ģaret l evhal arı ndaki se mboller anl aģılabilirliği arttır mak a macıyla basit ol malı, net mesajlar verebil meli ve l evhanı n zemi n rengi ile kontras t eģkil eden renkl erden yapıl malı dır. Trafi k iģaret l evhası nı n ze mi ni nde kullanılan yansıtıcı mal ze meni n ci nsi, trafi k i Ģaret levhası nı n fark edil mesini et kiler. Trafi k i Ģaret l evhal arı nı n ze mi ni ni kapl a mada 16

30 kullanılan yansıtıcı mal ze mel eri n özgül yansıtma katsayıları farklı dır. Kull anılan yansıtıcı mal ze me ci nsi ne göre levhanı n görünürlüğü de değiģebilir. [3] Trafi k iģaret levhası nı n ölçüleri levhanı n fark edilmesi ni et kiler. Trafi k iģaret l evhaları nda genellikle üçgen, yuvarlak, kare ve di kdört gen tipi l evhal ar sabit ol arak kullanıl ması na rağ men bil gi l evhal arı nı n ebatları nı n saptan ması nda aģağı daki fakt örler di kkate alınır. a) Levhanı n konul acağı yol un platfor mgeniģliği; Sür ücünün l evhaya ol an uzaklı ğı nı ve sürücünün levhayı görüģ açısı nı dolayısı yla da geceleri l evhaya ı Ģı k giriģ açısı nı et kile mekt edir. Ana prensi p ol arak sür ücünün levhaya bakıģ açısı nı n 10 den büyük ol ma ması gerekli dir. Bu açı dıģı nda sürücünün levhayı görebil mek i çi n baģı nı çevir mesi söz konusu ol makt adır ki bu husus t aģıt kullanı mı na e mni yetsizlik fakt örü ol arak gir mekt edir. Trafi k t ekni ği açısı ndan sürücünün l evhaya 10 lik bakıģ açısı na eriģtiği nokt ada l evhadaki mesajı oku mayı bitir miģ ol ması gerekli dir. [4] b) Levhanı n konul acağı yol daki proje veya iģlet me hızı; Pr oj e hı zı, dol ayısı yla t aģıtın biri m za manda kat et mesi düģünül en yol uzunl uğu, levhanı n sürücü t arafı ndan okunabil me süresi i çerisi nde t aģıtın kat edeceği yol un tayi ni nde et ki n ol makt adır. c) Levhadaki mesajı teģkil eden keli me sayısı; Levhadaki keli me sayısı doğrudan doğruya l evhadaki mesajı n sürücü t arafı ndan ne kadar za manda okunabileceği ni tayi n et mekt edir. Mesajı t eģkil eden sözcük sayısı N il e göst erilirse, mesajı n t eori k ol arak okunabil me za manı Denkl e m3. 1 yardı mı yl a bul unmakt adır. t o = ( N/ 3+2) (3. 1) Yapılan araģtır mal arda 3 den fazl a sözcük bul unan mesajları n e mni yetli bir t arzda okunup, al gılanması ve hafızada t ut ul up gerekli manevranı n yapıl ması sürücül er i çi n zorlayıcı ol makt adır. Bu nedenl e l evhayı t eģkil eden mesaj daki sözcük sayısı nı n 3 den fazla ol ma ması na di kkat edil meli dir. d) Levhadaki harflerin boyutları; 17

31 Trafi k iģaret l evhal arı nın okunabilirliği l evhadaki mesajı t eģkil eden r aka m ve harfleri n yüksekli ği, harfleri n f ont u (Ģekli), geniģlik ve yüksekli k oranı, yazı geniģliği, harf ve raka ml arın yerleģtiril mesi gi bi fakt örlere de bağlı dır. Trafi k iģaret l evhası ndaki harfleri ni n yüksekli ği nin her 1 c m li k artıģı nda gör ünürl ük me safesi ni n 6 metre arttığı tespit edil miģtir. Yukarı da açı klanan üç fakt örün Denkl e m 3. 2 i le birleģtiril mesi sonucu mesaj da kullanılacak harf yüksekliği bul unabilir. H = S+2( N+6) V/ 100 (3. 2) Bu denkl e mde; H : (c m) olarak harf yüksekli ği S : ( m) olarak platfor mgeniģliği N : Mesajı n sözcük sayısı V : (km/ sa) olarak proje hı zı nı göster mekt edir. Bi r l evhadaki mesajları teģkil eden harfleri n boyutları, yukarı da açı klanan hususl ar çerçevesi nde uygul a mada kol aylı k sağl anması amacı yl a, Denkl e m 3. 2 belirli t estlere tabi tut ularak harf yüksekli ği değerleri bir tabl o hali ne getiril miģtir. Tabl o 3. 2 de, pl atfor m geniģliği ( S), mesajı n sözcük sayısı ( N) ve hı z ( V) değerleri ne karģılık kullanıl ması gereken harf serisi gösterilmi Ģtir. Seri t abir edilen öl çü 2. 5 c m li k bir öl çüdür. Bi rbirini t aki p eden her seri ni n arası nda 2. 5 c m li k fark bul un makt adır. Yani 6 serisi yazı f ont u 6 x 2. 5 = 15 c m harf yüksekli ğine t ekabül et mekt edir. Ör neği n, Tabl o 3. 2 de gösterildi ği gi bi 10 m pl atfor m geniģliği nde, proje hı zı 90 k m/ sa ol an bir yol da kullanılacak ve üzeri nde i ki sözcük bul unan bi r l evhanı n sağlı klı okunabil mesi i çin harf serisi 8 ol arak bulunmakt adır. Buna göre levhadaki mesajı ol uģt uran harflerin yüksekli ği 8 x 2. 5 = 20 c m ol makt adır. Bu f akt örleri n et kisi yle ölçüleri büyüyen trafi k iģaret levhası daha önce farkedilebilir. [16] Tabl oda, tek yönl ü ve i ki yönl ü yollar göz önüne alınmı Ģtır. 18

32 Tabl o 3. 2 Trafi k ĠĢaret Levhal arı ndaki Harfleri n Yüksekli kleri ni n Bul unması PLATFORM GENĠ ġlġ ĞĠ ( m) Ġ KĠ TEK YÖNLÜ YÖNLÜ MES AJI N SÖZCÜK SAYI SI PROJ E HI ZI veya ĠġLET ME HI ZI (km/ sa) N

33 Trafi k i Ģaret l evhası nı n aydı nl anma Ģekli, trafik i Ģaret l evhası nı n fark edil mesi ni et kiler. Trafi k i Ģaret l evhası nı n gece görünürl üğünün art ması l evhanı n aydı nlatıl ması na bağlı dır. [2] Levhanı n aydı nlatıl ması çeģitli Ģekil ve yönt e ml erle yapılabilir. Trafi k i Ģaret l evhası mal ze mesi ol arak yarı geçirgen bir mal ze me kullanılıp, bir ıģı k kaynağı ile i çten l evhanı n aydı nlatılması yönt e mi il e (rekla m levhal arı nda ol duğu gi bi) yapılabilir. Trafi k iģaret levhaları bir projekt ör kullanmak sureti yle aydı nlatılabilir. Trafi k iģaret l evhası na, l evhanı n Ģekli ne ve rengi ne uygun ol arak mont e edilen ve gündüz güneģ enerjisi depol ayı p gece de bu enerji ile çalıģan LED ( Li ght e miti ng di ode) il e l evhanı n Ģekli belirlenerek gece gör ünmesi sağlanabilir. Trafi k i Ģaret l evhası nı n ze mi ni ni n l evhaya vuran far ıģı ğı nı geri yansıtan mal ze me ile kapl anarak, far ıģı ğı nı n l evhaya vur ması sonucu l evhanı n aydı nlanması ile gece görünürl üğü sağlanabilir. Trafi k iģaret l evhal arı nı n gece görünürl üğünün sağl anması i çi n genelli kle kullanı m prati kli ği ol ması nedeniyle far ıģı ğı nı geri yansıtan mal ze me ile trafi k i Ģaret levhası nı n kapl anması yönt e mi kullanılır. (dördüncü yönt e m) Gece Görünürl üğünü Sağl ayan Yansıtıcı ( Reflektif) Mal ze mel er Trafi k iģaret l evhası nı n gece görün mesi ni n bir yolu da l evhaya gel en far ıģığı nı n geri yansı ması ile sağl anan görünürl ükt ür. IĢı k, yansıtıcı mal ze mel eri n t üm ti pleri nde ca m küreci kleri nden ya da, prizmati k yüzeyl erden yansıyarak sürücüye geri döner. Boya ze mi nli l evhal arı n gece görünü mü sadece ort a mı n far ıģı ğı yla aydı nl an mı Ģ ol ması ile sağl anırken yansıtıcı mal ze me ile kapl an mı Ģ l evhal arda ise gel en ı Ģı k, ıģı k kaynağı na doğru yansı yarak geri döner ve görünüm sağl ar. [14] Gece görünürl üğünü sağlayan yansıtıcı (reflektif) mal ze mel er yansıt ma Ģiddetleri ne Nor mal perfor manslı yansıtıcı kağıtlar, yüksek perfor manslı yansıtıcı kağıtlar, geniģ açılı priz mati k ele manlı yansıtıcı kağıtlar olarak üçe ayrılır. Yansıtıcı mal ze me tipleri daha sonra ayrı ntılı olarak ele alınacaktır. 20

34 Yansıtıcı Mal ze meni n Yansıt mayı Sağl a ma Şekli Yansıtıcı mal ze meni n yansıt mayı sağla ma Ģekli üç baģlı k altında i ncelenebilir Yansıt ma Bi r ıģı k kaynağı ndan çı kan ı Ģı nları n (aydı nlanma Ģi ddeti ni n) biri m al andaki yansıtıcı mal ze meden geri dönen mi kt arı na özgül yansıt ma katsayısı denir. Yansıt ma, ġekil 3. 7 de gösteril miģtir. Biri mi i se Candel a/l ux/ m 2 dir. ( Metrekaredeki lux baģı na kandel a) Bu biri m yansıtıcı mal ze meleri n perfor mansları nı belirleyen bir biri mdir. Candel a: Parlaklı k Ģi ddeti, dönen aydı nlanma Lux: IĢı k Ģi ddeti m 2 : Biri malan olarak açıkl anabilir Gi riş Açısı IĢı k kaynağı ndan çı kan ı Ģı nları n yansıtıcı kağıt ile kapl anmı Ģ trafi k iģaret levhası nı n nor mali ile yat ayda veya düģeyde yaptı ğı açı ya giriģ açısı denir. Bu çalıģ madaki t ü m değerlerde yatayda yaptığı açı kullanıl mıģtır. GiriĢ açısı, ġekil 3. 8 de gösteril miģtir Görüş ( Gözl e m) Açı sı IĢı k kaynağı ndan çı kan ıģınları n l evhadan yansıyarak sürücüye gel mesi esnası nda ıģınları n arası nda ol uģan açı ya görüģ ( gözl e m) açısı denir. Gör üģ açısı, araç l evhaya yakl aģtıkça dai ma artar. [14] Gör üģ açısı ġekil 3. 8 de gösteril miģtir. Ot o mobil ve ka myon türü araçlar i çi n bazı mesafelerde ol uģan görüģ açısı değerleri ni n karģılaģtırılması da Tabl o 3. 3 de gösteril miģtir. Tabl o 3. 3 de de görül düğü gi bi trafi k iģaret l evhal arı na yakl aģtı kça görüģ ( gözl e m) açısı değerleri nde bir artıģ söz konusudur. Ayrıca ka myonl ar i çi n görüģ ( gözl e m) açısı değerleri ni n ot omobiller i çi n görüģ ( gözl em) açısı değerleri nden daha yüksek ol duğu görül mekt edir. 21

35 Tabl o 3. 3 Bazı Mesafeler içi n Gör üģ Açısı Değerleri Mesafe ( m) Ot o mobiller içi n Gör üģ Açısı (derece) Ka myonl ar içi n Gör üģ Açısı (derece) Yansıtıcı Mal ze me Ti pl eri Bugünkü t eknol oji ile dünyada üretilen yansıtıcı kağıtlar üç ti pe ayrıl mıģtır. Bunl ar yansıt ma Ģi ddetleri ni n sırası na göre; Nor mal perfor manslı yansıtıcı kağıtlar Yüksek perfor manslı yansıtıcı kağıtlar GeniĢ açılı priz mati k elemanlı yansıtıcı kağıtlardır Nor mal Perfor manslı Yansıtıcı Mal ze meler Nor mal perfor manslı yansıtıcı mal ze mel er üç baģlık altında i ncelenebilir. a) Nor mal Perfor manslı Yansıtıcı Mal ze mel eri n Yapısı Yansıtıcı t abaka, pürüzsüz, düz yüzeyli, pl astik i çi ne gö mül ü ca m küreci kleri ni n, Ģeffaf, esnek, düzgün yüzeyli ve hava Ģartları na dayanı klı koruyucu fil m t abakası ile korun ması esası na göre i mal edil miģ ve 1950' lerden beri trafi k i Ģaret l evhal arı nda kullanılan bir mal ze medir. Nor mal perfor manslı yansıtıcı mal ze mel er, ıģı ğı opti k ol arak yansıtırlar. Bu yansıtıcı tabaka Ģeffaf, esnek, düzgün yüzeyli ve hava Ģartl arı na dayanı klı kor uyucu fil m tabakası ile korun makt adır. [14] Nor mal perfor manslı yansıtıcı mal ze meni n yapısı, ġekil 3. 9 da gösteril miģtir. 22

36 ġekil Yansıt ma ġekil GörüĢ ve Gözle m Açısı ġekil Nor mal Performanslı Yansıtıcı Mal ze meni n Yapısı 23

37 Dünyada hal en trafi ği n az ol duğu ve düģük hı zlarda gi dilen böl gelerde kullanılan bir mal ze me ol ması na rağmen Tür ki ye' de bazı istisnai yerler dıģı nda t üm yoll arda kullanılan bir mal ze medir. Karayolları Genel Müdürl üğü nün bakı m ağı ndaki yollar dıģı nda hal en bu mal ze meye geçiģ t a ma ml ana madığı ndan boya ze mi nli l evhal ar Köy Hi z metleri ne ait yolları n t a ma mı na yakı nı nda ve bazı büyük bel edi yeleri n dı Ģı ndaki bel edi yelere ait levhaların büyük bir kıs mı nda kullanıl makt adır. Nor mal perfor manslı yansıtıcı mal ze mel eri n yapılması ndaki t e mel a maç, trafi k iģaret levhal arı nı n ı Ģı ğı geri yansıt ması, dol ayısı yla da görünürl üğünün art ması dır. Nor mal perfor manslı yansıtıcı malze meni n fiyatı 25 $ / m 2 dir. [14] b) Nor mal Perfor manslı Yansıtıcı Mal ze menin Yansıtıcı Foto metri k Özelli kleri Nor mal perfor manslı yansıtıcı mal ze me yeni durumda i ken ve karayol unda veya baģka bir yerde düģey i Ģaretle mede kullanıl madan önce Tabl o 3. 4 de verilen biri m yüzey i çi n mi ni mu m özgül yansıt ma katsayısı R ( Cd/ Lx/ m 2 ) f ot ometri k özelli klere sahi ptir. Tabl o 3. 4 Nor mal Performanslı Yansıtıcı Mal ze meni n Yansıt ma Katsayıları Gözl e m Açı sı (derece) 1/ 3 (0. 33) 2 Gi riģ Açı sı (derece) Bi ri m Al an içi n Mi ni mum Özgül Yansıt ma Katsayısı ( R' ) ( Cd/ Lx/ m2) Beyaz Kı r mı zı c) Nor mal Perfor manslı Yansıtıcı Mal ze meni n Dayanı klılığı Nor mal perfor manslı yansıtıcı mal ze meni n nor mal kullanı m Ģartları nda perfor mans ö mr ü en az 7 yıl dır. Bu ömür sonunda yansıtıcı mal ze meni n yansıt ma katsayısı Tabl o 3. 4 de verilen değerleri n en az %50 mertebesi nde ol makt adır. 24

38 Nor mal perfor manslı yansıtıcı mal ze me her t ürlü i kli m koģulları na dayanı klı ol up, arka yüzeyi nde baģka bir yapıģtırıcı ya i hti yaç duymadan di ğer bir reflektif t abakaya veya uygul anacağı yüzeye yapıģ mayı sağl ayan yapıģtırıcı t abaka ile bu t abakayı koruyan ve kol ayca sökülebilen bir tabakaya sahiptir Yüksek Perfor manslı Yansıtıcı Mal ze meler Yüksek perfor manslı yansıtıcı mal ze mel er üç baģlık altında i ncelenebilir. a) Yüksek Perfor manslı Yansıtıcı Mal ze mel eri n Yapısı Bu mal ze meni n yapıl ması ndaki t e mel a maç trafi k iģaret l evhal arı nı erken uyarı mesafesi nde daha göze çarpıcı yap mak ve daha büyük giriģ açısı ol an t rafi k iģaret levhal arı nı n görünü münü arttır maktır. Yüksek perfor manslı yansıtıcı mal ze me sent eti k bir reçi neye yapıģtırıl mıģ ve düzgün bir yüzey t arafı ndan kapsül i çi ne alı nmı Ģ opti k elemanl ardan ol uģ makt adır. Yüksek perfor manslı bu mal ze mel er ıģı ğı opti k ol arak geri yansıtırlar. Bu yansıtıcı t abaka Ģeffaf, esnek, düzgün yüzeyli ve hava Ģartları na dayanı klı koruyucu fil m t abakası ile korun makt adır. Yüksek perfor manslı yansıtıcı kağıtlar geniģ açılarda ve orta mı n aydı nlık ol duğu duruml arda da net gör ünürl üğe sahi ptir ve sürücüyü yakl aģan risklere karģı daha et ki n ol arak uyarır. IĢı k giriģ açısı büyük ol an l evhal ar ile konu mu iti bariyl e az ı Ģı k al an l evhal arda kullanılır. Yüksek perfor manslı yansıtıcı mal ze me yeni i ken nor mal perfor manslı yansıtıcı mal ze meden 3 kat daha f azl a yansıtıcı dır. Tür kiye' de bazı ot oyollarda ve i mal at amacı na uygun yerlerde kullanılan bir mal ze medir. Yüksek perfor manslı yansıtıcı malze meni n fiyatı 50 $ / m 2 dir. [14] b) Yüksek Perfor manslı Yansıtıcı Mal ze meni n Yansıtıcı Foto metri k Özelli kleri Yüksek perfor manslı yansıtıcı mal ze me yeni durumda i ken ve karayol unda veya baģka bir yerde düģey iģaretle mede kullanıl madan önce aģağı daki Tabl o 3. 5 de verilen biri m yüzey i çin mi ni mu m özgül geri yansıt ma katsayısı R' (Cd/ Lx/ m 2 ) fot ometri k özelliklere sahi ptir. Yüksek perfor manslı yansıtıcı mal ze meni n yansıt ma katsayısı mal zeme ö mr ü sonunda tabl o 3. 5 de verilen değerleri n en az %80'i kadar ol makt adır 25

39 Tabl o 3. 5 Yüksek Performanslı Yansıtıcı Mal ze meni n Yansıt ma Katsayıları Gözl e m Açı sı (derece) 1/ 3 (0. 33) (160 m) Gi riģ Açı sı Bi ri m Al an içi n Mi ni mum Özgül Yansıt ma Katsayısı ( R' ) (derece) Beyaz Sarı Kı r mı zı YeĢil Ma vi Kahverengi (15 m) c) Yüksek Perfor manslı Yansıtıcı Mal ze meni n Dayanı klılığı Nor mal kullanı m Ģartlarında yüksek perfor manslı yansıtıcı mal ze meni n perfor mans ö mr ü, en az 10 yıl dır. Bu ö mür sonunda yüksek perfor manslı yansıtıcı mal ze meni n yansıt ma katsayısı t abl o 3. 5 de verilen değerlerin en az % 80' i kadar ol makt adır. Yani veri mli ömr ü sonunda özgül yansıt ma katsayısı %20 oranı nda azal makt adır. Bu mal ze me her t ürl ü i kli m koģulları na dayanı klı ol up, arka yüzeyi nde üzeri kaplı yapıģkan bir t abaka bul unur. Yüksek performanslı yansıtıcı mal zeme nor mal perfor manslı yansıtıcı mal ze meye nazaran daha dayanı klı (daha kalı n) bir mal ze medir Geniş Açılı Prizmati k Yansıtıcı Mal ze mel er Yansıtıcı mal ze mel er i çerisi nde en fazla yansıtma özelliği ne sahi p ol an geniģ açılı priz mati k yansıtıcı mal zemel er üç baģlı k altında i ncelenebilir. 26

40 a) Geniş Açılı Priz matik Yansıtıcı Mal ze mel erin Yapısı Bu mal ze meni n yapıl ması ndaki t e mel a maç sürücül eri n trafi k iģaret levhal arı na yakl aģı mı anı nda l evhanı n sürekli di kkat çekiciliği ni sağl a mak ve trafi k i Ģaret levhası nı et ki mesafesi nde daha çok göze çarpıcı yap maktır. GeniĢ açılı priz mati k yansıtıcı mal ze mel er prizmati k el e manl ardan ol uģur. Kapsül içi ne alı nmı Ģ l ens t eknolojisi ile yapılan geniģ açılı priz mati k yansıtıcı mal ze mel er yüksek perf or manslı yansıtıcı mal ze mel er den 3 kat, pl asti k i çi ne gömül ü ca m küreci klerden ol uģan normal perfor manslı yansıtıcı mal ze meden i se10 kat daha fazl a yansıtıcı dır. Bu da sürücül er i çi n her t ürl ü yol koģul undan daha f azla gör ünürl ük de mektir. GeniĢ açılı priz mati k yansıtıcı mal ze mel er, 60 derece giriģ açısı na kadar perfor mans sağlar ve böyl ece trafi k iģaret levhal arı nı n yerleģtiril mesi nde esnekli k el de edilir. GeniĢ açılı priz mati k yansıtıcı mal ze mel er, dünyada üretilen trafi k iģaret l evhası yansıtıcı mal ze mel eri içinde en yüksek özgül yansıt ma katsayısı na sahi ptir. Dünyada çok aydı nlı k orta ml arda (Ģehir i çi, aydınlatıl mıģ kavģak, ot oyol çı kıģ yön levhal arı gi bi) görünürl üğün mutlaka arttırıl ması gereken yerlerde kullanılır. Tür ki ye' de ise yaygı n olma ması na rağ men son bi rkaç yıl dır a macı na uygun kullanı mı baģla mı Ģtır. Ankara ve Ġstanbul' da Ģehir i çi ndeki bazı devl et yolları nda ve çevre ot oyolları ndaki bazı yerlerde uygul a ması vardır. GeniĢ açılı priz mati k geri yansıtıcı (reflektif) mal ze meni n fiyatı 90 $/ m 2 dir. [14] b) Geniş Açılı Priz matik Yansıtıcı Mal ze meni n Yansıtıcı Foto metri k Özelli kleri GeniĢ açılı priz mati k yansıtıcı mal ze meni n özgül yansıt ma katsayısı standartları Ameri ka ve Avr upa i çin AST M D 4956 st andartları nda belirt miģtir. GeniĢ açılı priz mati k yansıtıcı mal ze mel eri n özgül yansıtma katsayıları nı n t espiti i çi n t est yönt e mi ise ASTM E- 810 da belirtil mekt edir. Belirtilen bu st andart t est yönt e mi ile t est yapıl dığı nda yansıtıcı mal ze me ci nsleri ile çeģitli giriģ ve gözl e m açıları na göre Tabl o 3. 6 da belirtilen özgül yansıt ma katsayıları el de edil mekt edir. GeniĢ açılı priz mati k yansıtıcı mal zemel er yeni durumda i ken Tabl o 3. 6 da verilen asgari fot ometrik özelliklere sahi ptir. 27

41 Tabl o 3. 6 GeniĢ Açılı Priz mati k Yansıtıcı Mal ze meni n Yansıt ma Katsayıları Gözl e m Açı sı (derece) Gi riģ Açı sı (derece) Bi ri m Al an içi n Mi ni mum Özgül Yansıt ma Kat sayısı ( R' ) Beyaz Sarı Ma vi YeĢil , , 5 3, , 7 2 c) Geniş Açılı Priz matik Yansıtıcı Mal ze meni n Dayanı klılığı GeniĢ açılı priz mati k geri yansıtıcı mal ze meleri n nor mal kullanı m Ģartları nda perfor mans ö mr ü, en az 10 yıl dır. Bu ö mür sonunda geniģ açılı priz mati k yansıtıcı mal ze mel eri n özgül yansıt ma katsayısı Tabl o 3. 6 da verilen değerleri n en az % 50' si kadar ol makt adır. Yani veri mli ö mr ü sonunda özgül yansıt ma katsayısı % 50 oranı nda azal makt adır. GeniĢ açılı priz mati k yansıtıcı mal ze meni n kullanı m ö mr ü sonunda ( 10 yıl) sahi p ol ması gereken asgari R' yansıt ma katsayısı (metrekarede l üks baģı na kandel a) değerleri Tabl o 3. 7 dedir. Gözl e m açısı değerleri olarak 0. 2 derece ve 1 derece, giriģ açısı değerleri olarak da 5 derece esas alınmı Ģtır. 28

42 Tabl o 3. 7 GeniĢ Açılı Prizmati k Yansıtıcı Mal zemeni n Kullanı m Ömr ü Sonunda ( 10 yıl) Sahi p Ol ması Gereken Asgari Yansıt ma Katsayısı ( R' ) Renk Gözl e m Açısı (derece) Gi riģ Açısı (derece) Yansıt ma Katsayısı (cd/l x/ m2) Beyaz Sarı Ma vi YeĢil Yansıtıcı Kağıtları n Özgül Yansıt ma Katsayılarını n KarĢılaĢtırıl ması Tabl o 3. 8 de veril miģtir. Tabl o 3. 8 Yansıtıcı Kağıtları n Özgül Yansıt ma Katsayıları nı n KarĢılaĢtırılması Özgül Yansıt ma Katsayısı Mal ze me Ci nsi (Ġdeal koģullarda, maksimu m) (cd/l x/ m 2) Nor mal Perfor manslı Yansıtıcı Mal ze me 50 Yüksek Perfor manslı Yansıtıcı Mal ze me 180 GeniĢ Açılı Priz mati k Yansıtıcı Mal ze me 430 Gözl e m açısı 0, 33 ve giriģ açısı 30 derece i ken malze mel eri n yansıt ma katsayıları nı n karģılaģtırıl ması Tabl o 3.9 de veril miģtir. Tabl o 3. 9 da da görüldüğü gi bi özgül yansıt ma katsayısı değerleri nor mal perfor manslı yansıtıcı mal ze me i çi n 24 cd/l x/m 2, yüksek perfor manslı yansıtıcı mal ze me i çi n 100 cd/l x/m 2 ve geniģ açılı priz matik yansıtıcı mal ze me i çin i se 150 cd/l x/ m 2 ol makt adır. 29

43 Tabl o 3. 9 GiriĢ Açısı Ar ttığı nda ( 30 derece) Mal ze mel eri n Yansıt ma Kat sayıları nı n KarĢılaĢtırıl ması ( Gözl em Açısı; 0, 33) Mal ze me Ci nsi Özgül Yansıt ma Katsayısı (cd/l x/ m 2) Nor mal Perfor manslı Yansıtıcı Mal ze me 24 Yüksek Perfor manslı Yansıtıcı Mal ze me 100 GeniĢ Açılı Priz mati k Yansıtıcı Mal ze me 150 Mal ze me ö mürleri sonundaki yansıt ma katsayılarını n karģılaģtırıl ması Tablo da veril miģtir. Tabl o Mal ze me Ömürleri Sonundaki Yansıtma Katsayıları nı n KarĢılaĢtırıl ması Mal ze me Ci nsi Özgül Yansıt ma Katsayısı (cd/l x/ m 2) Nor mal perfor manslı yansıtıcı mal ze me (7 yıl) 25 Yüksek perfor manslı yansıtıcı mal ze me (10 yıl) GeniĢ açılı priz mati k yansıtıcı mal ze me (10 yıl) Gör ül düğü gi bi perfor mans ö mürl eri sonunda yansıtıcı mal ze mel eri n özgül yansıt ma katsayıları %20 ila %50 arası ndaki bir oranda azal makt adır. GeniĢ açılı priz mati k yansıtıcı mal ze mel eri n yapıl ması ndaki a maç yüksek giriģ açıları nda daha i yi görünü m sağl a maktır. Bu t eorini n perfor mans ö mürleri sonundaki özgül yansıt ma katsayılarını n incelenmesi yle ispatlandı ğı görül mekt edir. [14] DeğiĢi k duruml ar karģısı nda farklı mal ze mel erin özgül yansıt ma katsayıları nı n karģılaģtırıl mal arı aģağı daki Tabl o de görül mekt edir. 30

44 Tabl o Levhayı DüĢük Gözl e m Açı sı (uzakt an) ve Yüksek GiriĢ Açısı il e ( geniģ yol da) Gör düğü müzde Ol uģan Asgari Özgül Yansıt ma Katsayıları nı n KarĢılaĢtırıl ması Renk Mesafe ( m) Gözl e m Açı sı (derece) Gi riģ Açı sı (derece) Bi ri m Al an içi n Mi ni mum Özgül Nor mal Perf. Yansıt ma Katsayısı ( R' ) ( Cd/ Lx/ m 2 ) Yüksek Perf. GeniĢ Açılı Priz mati k Beyaz Sarı Ma vi YeĢil Levhayı Yüksek gözl e m açısı (daha yakı ndan) ve yüksek giriģ açısı ile ( geniģ yol da) gördüğü müzde ol uģan asgari özgül yansıt ma katsayıları nı n karģılaģtırılması Tabl o de veril mi Ģtir. Tabl o Levhayı Yüksek Gözl e m Açı sı (daha yakı ndan) ve Yüksek GiriĢ Açısı ile (geniģ yol da) Gör düğümüzde Ol uģan Asgari Özgül Yansıt ma Kat sayıları nı n KarĢılaĢtırıl ması Renk Mesafe ( m) Gözl e m Açı sı (derece) Gi riģ Açısı (derece) Biri m Al an içi n Mi ni mu m Özgül Yansıt ma Nor mal Perf. Kat sayısı ( R' ) ( Cd/ Lx/ m 2 ) Yüksek Perf. GeniĢ Açılı Pri z mati k Beyaz Sarı Ma vi YeĢil

45 Bu karģılaģtır mal ara göre giriģ ve gözl e m açıları köt ü duruml ara yüksel diği nde yani her i kisi de arttığı nda yüksek perfor manslı ve geniģ açılı priz matik yansıtıcı mal ze mel eri n en köt ü Ģartlarda bile yüksek bir parlaklı k sağladı ğı görül mektedir. En küçük giriģ açısı nda ( dar yol) ve en küçük gözl e m açı sı ndaki özgül yansıt ma katsayıları nı n karģılaģtırması Tabl o de verilmi Ģtir. Tabl o En Küçük Gi riģ Açısı nda ( dar yol) ve En Küçük Gözl e m Açı sı ndaki Özgül Yansıt ma Katsayıları nı n KarĢılaĢtır ması Renk Mesafe ( m) Gözl e m Açı sı (derece) Gi riģ Açı sı (derece) Bi ri m Al an içi n Mi ni mum Özgül Nor mal Perf. Yansıt ma Katsayısı ( R' ) ( Cd/ Lx/ m 2 ) Yüksek Perf. GeniĢ Açılı Priz mati k Beyaz 160 0, Sarı 160 0, Ma vi 160 0, YeĢil 160 0, Bu t abl oları n ve mal ze mel eri n özgül yansıtma katsayıları t abl oları ayrı ayrı incelendi ği nde görüģ açısı küçük ol an yol daki l evha ile giriģ açısı küçük ol an levhanı n görünürl ül üğü art makt adır Yansıtıcı Mal ze me Seçi msiste mi Dünyada üretilen ot omobilleri n farl arı, yolun sağ banketi ni n daha fazl a aydı nlatıl ması i çi n asi metri k ıģı k verirler. Bunun sonucunda da seyir yönüne göre yol un sağ t arafı ndaki trafik iģaret l evhası na far ı Ģı ğı ndan çı kan ı Ģı nlardan % 100' ü gelir. Bu oran yol un sol undaki l evha i çi n % 50, kapl a ma üst ü yön l evhal arı (baģ üst ü) içi n ise % 30 dur. Bu duruma göre yol un sol undaki ve kapl a ma üst ündeki trafi k iģaret l evhal arı nda daha az ı Ģı k ile daha fazla aydınlanma sağl ayan yansıtıcı kağıtlar kullanıl malı dır. 32

46 Yansıtıcı Mal ze meleri n Kull anıl acağı Yerler Yansıtıcı mal ze mel eri n kullanılacağı yerler üç baģlık altında i ncelenebilir Nor mal Perfor manslı Yansıtıcı Mal ze meleri n Kull anıl acağı Yerler Nor mal perfor manslı yansıtıcı mal ze meler 1950' lerden beri dünyada kullanıl makt adır. Türki ye de ise 80 li yıllardan itibaren kullanıl maya baģlan mı Ģtır. Nor mal perfor manslı yansıtıcı mal ze meni n Türki ye' deki uygul a ması öncel eri bu mal ze meni n Ģerit Ģekli nde kesilerek harf ve sembollere yapıģtırıl ması yönt e mi il e daha sonralarda i se t üm l evhanı n bu mal ze me ile kapl anması yönt emi Ģekli nde ol muģt ur. Nor mal perfor manslı yansıtıcı mal ze mel eri n, Trafi ği n nispeten daha az ol duğu, iki yönl ü çalıģan il yolları nda DüĢük ve orta hızlı trafi ğin ol duğu yollarda DüĢük parlaklı k orta mı nın bul unduğu aydı nlatıl ma mı Ģ yollarda yön göst erici l evhal ar hariç, standart trafi k i Ģaret l evhal arı nda kullanıl ması gerekmekt edir Yüksek Perfor manslı Yansıtıcı Mal ze meleri n Kull anıl acağı Yerler Yüksek perfor manslı yansıtıcı mal ze mel er Türki ye' de 80' li yılları n sonl arı nda, öncel eri i mal at amacı na uygun ol mayan bir Ģekil de kullanıl maya baģlanmı Ģtır. Yüksek perfor manslı yansıtıcı mal ze mel eri n kullanıl ması gereken yerleri Ģöyl e sıralayabiliriz. Yüksek sürati n ol duğu devl et yolları ndaki aydı nlatıl mıģ (fon orta mı aydı nlık) orta ml ardaki tümtrafi k iģaret levhal arı nda Aydı nlatıl ma mı Ģ devl et yolları ndaki kapl a ma üst ü yön l evhal arı (baģ üst ü) ile seyir yönüne göre yol un sol tarafı ndaki standart trafi k iģaret levhal arı nda Yoğun trafi ği n ol duğu t üm yollardaki büt ün levhalarda Karanlı k ve orta aydı nlık orta mı ndaki geniģ ve çok Ģeritli (ot oyollar gibi) yollardaki tümtrafi k iģaret levhaları nda Büyük boyutl u trafi k iģaret levhaları nda 33

47 Ort a ve yüksek aydı nlık orta mı na sahi p Ģehirleri n, trafi ği n az ol duğu banli yöleri ndeki tümtrafik iģaret levhaları nda Levhanı n konu mu itibarı ile far ıģığı nı az alan t ümtrafi k iģaret levhal arı nda KavĢakl ardaki yön gösterici iģaretlerde Özellikle görül mesi gereken yaya geçi di, mecburi i sti ka met, geç me yasağı ve yasakl a ma levhal arı nda Kara nokt a tabir edilen karayolları nı n kritik kesi mleri ndeki levhalarda Sür ücül er i çi n t ehli ke yaratan bakı m onarı m sahal arı nı n iģaretle mesinde kullanılan iģaret levhalarında yüksek perfor manslı yansıtıcı kağıtları n kullanıl ması gerekmekt edir Geniş Açılı Prizmati k Yansıtıcı Mal ze mel eri n Kull anıl acağı Yerl er GeniĢ açılı priz mati k yansıtıcı mal ze mel eri n dünyada henüz yoğun bir kullanı m al anı yokt ur ve üreti mi 4-5 yıldır yapıl makt adır. Karayolları Genel Müdürl üğünce dene me mahi yeti nde kullanılan yerlerde ol uml u sonuçl ar alı n mı Ģtır. Bunun sonucunda da Tür ki ye' de çeģitli Ģehirlerde i mal at amacı na uygun kullanı mı baģla mı Ģtır. GeniĢ açılı priz mati k yansıtıcı mal ze mel erin kullanılacağı yerler i se Ģöyl e sıralanabilir. Parlak aydı nlanmaya sahip ve yoğun trafi ği n ol duğu Ģehir i çi ndeki t üm t rafi k iģaret levhaları nda Ot oyollardaki kapl a ma üst ü yön l evhal arı nı n sadece ayrı mı ( ot oyol dan çı kıģı) gösteren levhal arı nda Daha az ı Ģı k al an ( yüksek giriģ açısı na sahi p) t rafi k iģaret l evhal arı nda kullanıl ması gerekmekt edir Yansıtıcı Mal ze meni n Levhaya Yapıştırılması Levhaya her t ürl ü t e mi zle me i Ģle mi yapıl mıģ ol ması na rağmen yapıģtır ma iģle mi nden önce yüzey al kol e batırıl mıģ bir bezl e i yice t e mi zl enir. Böyl ece l evha yüzeyi sonradan ol uģan kir ve el den bul aģabilecek yağlardan arı ndırıl mı Ģ ol ur. Yapı Ģtır ma iģle mi ne ancak yüzey tama men kurudukt an sonra baģlanmalı dır. 34

48 Yansıtıcı Mal zeme ni n Elle ( Bası nçl a) Yapıştırıl ması Refl ektif tabakanı n elle yapıģtırılabil mesi içi n Ģu aletlere ihtiyaç vardır. Pl asti k ragle veya 5 c mgeniģliği nde lastik rul o DüĢük sürt ünmeli (yumuģak) kağıt Yansıtıcı mal ze me belirli bir orta m sı caklı ğı nı n altında l evhaya yapıģtırılmaz. Bu sıcaklı klar; nor mal perfor manslı yansıtıcı mal ze me i çi n asgari 15 C, yüksek perfor manslı ve geniģ açılı priz mati k yansıtıcı mal ze me i çi n ise 18 C dir. Yapı Ģtır ma iģle mi ne baģlarken yansıtıcı mal ze meni n arkası ndaki koruyucu kağı dı n kal dırıl ması gerekir. Bunun i çi n i se köģe nokt ası ndan par mak ucuyl a hafifçe vurarak yansıtıcı mal ze me kor uyucu kağı dı ndan ayrılır. Her za man koruyucu kağıt, yansıtıcı mal ze meden çekilerek ayrıl malı dır. Aksi iģle m yapılır ise yansıtıcı mal ze meni n yırtıl ması na sebep ol unabilir. Bir kenardan baģlayarak koruyucu kağıt ayrıl maya baģlanır ve yakl aģı k 7-8 c m kadar kenara paralel ol arak ayrılarak koruyucu kağı dı n ayrılan kıs mı geri ye doğru katlanır. Yansıtıcı mal ze me l evhanı n üzerinde ol acak Ģekil de ayarlanarak, yapıģkanı açıl mıģ kısı m l evha yüzeyi ne yapıģtırılır. Yansıtıcı mal ze me yapıģtır ma Ģeklini n doğrul uğuna t a m ol arak e mi n ol dukt an sonra lasti k r ul o veya pl astik ragl e kullanarak l evhaya i yi ce yapıģtırılır. Kor uyucu kağıdı n kal an kıs mı nı da l evhaya paralel ol arak çı kartılırken aynı za manda l asti k r ul o veya pl asti k ragle ile yansıtıcı mal zeme l evhaya yapıģtırılır. Bu yapıģtır ma i Ģle ml eri esnası nda levha ile yansıtıcı reflektif mal ze me arası nda hava kabarcı ğı kal ma masına di kkat edil meli dir. Yansıtıcı malze me l evha yüzeyi ne yapıģtırdı ktan sonra kenarlardaki fazl a mal ze me üst kıs mı ndan keski n bir maket bı çağı kullanılarak kesilir. Bu i Ģl e m sonrası nda da levhanı n kenarları ve tümyüzey plastik rul oyl a tekrar sı kıģtırılır. [14] Yansıtıcı Mal zeme ni n Aparat Kull anıl arak Yapıştırıl ması Elle kullanılan yapıģtırma apli kat ör bir t ezgaha mont e edil miģ i ki t ane sili ndirden ol uģur, bunl ardan alttaki çeli k, üstteki de kauçukl a kapl anmı Ģ çeli kten yapıl mı Ģ mer danedir ve elle veya mot or t ahri kli ol arak çalıģır. Üstteki silindir çeģitli kalı nlı klardaki l evhal ara uygun bası ncı uygul ayabil mek i çi n ayarlanabilir özelliktedir. Bit mi Ģ bir trafi k i Ģaret levhası hassas ve pahalı bir opti k siste m gi bi dir, di kkatli davranmak gerekir. Normal perfor manslı reflektif mal ze meden i mal edilmi Ģ trafi k 35

49 iģaret l evhal arı yansıtıcı mal ze meni n koruyucu kağı dı aralara konul arak korun malı dır. Bu ara kağı dı nı n parlak t arafı iģaretin yüz kıs mı na gel ecek Ģekil de yerleģtirilir. Çift t araflı iģaretleri n her i ki yüzü koruyucu kağı dı n parlak t arafı yla korun malı dır. [14] Yüksek perfor manslı ve geniģ açılı priz mati k yansıtıcı mal ze mel erden i mal edil mi Ģ trafi k iģaret l evhal arı nı n aral arı na koruyucu kağıt ol arak bu i Ģ i çi n özel üretil mi Ģ kağıtlar konul arak korun malı dır. Konul an ara kağı dı n parlak t arafı trafi k i Ģaret levhası nı n yüz kıs mı na gel mesi ne di kkat edilir. Çi ft t araflı trafi k i Ģaret levhal arı nı n her i ki yüzü de kor uyucu kağı dı n parlak t arafı yla korun malı dır. Eğer paketlenerek korumaya alı nmı Ģ trafik iģaret l evhal arı ne ml enirse paketten çı kartılarak kurut ul malı dır Yatay İşaretle me ( Kapl a ma Üst ü İşaretleri) Yat ay i Ģaretle me; trafiği n düzenl enmesi, bazı yasakl a ma ve kısıtla mal arı n belirtil mesi ve yol u kullananl ara rehberlik et mesi a macı yla yol yüzeyine çi zilen çi zgiler, oklar, se mboller ve yazılardır. Yat ay i Ģaretle me, bu amaç i çi n geliģtiril miģ özel boyal ar, özel but on veya çi vi (kabara) gi bi mal ze mel erle yol yüzeyi nde çi zgiler, okl ar, yazı ve se mboller yapıl ması Ģekli nde ol uģt urul urlar. [12] Yat ay i Ģaretle me, gündüz yol kapl a ması ile i yi bir kontras ol uģt ur malı, gece i se far ıģığı nda özel mal ze mel erini n et kisi yle kol ayca görünür ol malı dır. Yat ay iģaretle me de aynen trafi k iģaret levhal arı gi bi görül düğü kadar et kilidir. Bu nedenl e yol kapl a ması iģaretleri ni n de mutlaka gece görünül ürlüğünün sağlanması gerekli dir. Yat ay i Ģaretle meni n al gılanma i hti mali, trafi k i Ģaret l evhal arı na nazaran daha fazl a ol duğu içi n sürücül ere verilen mesajlar daha kol ay yeri ni bul ur. Yol kapl a ması üzeri ne çizilen çi zgilerle, yazılan yazılarla, yapılan ok ve Ģekillerle sürücül ere önceden yol hakkı nda bil giler verilebilir, yasakl a ma ve kı sıtla mal ar bil dirilebilir. Yat ay iģaretleme ile verilebilecek mesajlar Ģunl ardır; 36

50 Yol kapl a ması yüzeyine çi zilen çi zgilerle yol u kullananl ara geçme yasakl arı nı bildirilir. ġerit çi zgileri ile kavģaklarda ve yollarda trafi ği n seyir yönüne uygun Ģeridi n kullanması ve böyl eli kle de yol kapasitesi ni n artırıl ması sağlanır. Kenar çizgileri ile yol un kapl a ma sı nırları sürücülere bil dirilir. Yol daki olağandıģı daralma ve geniģle mel er gösterilir. Yaya geçi di gi bi iģaretlerle yol un yayal ar t arafından da kullanma ol asılığı belirtil miģ ol ur Yatay İşaretle mede Mal ze me Seçi mi Yat ay i Ģaretleme mal zemesi ni n seçi mi, önceli kle; iģareti n konu muna, trafi k haci m mi kt arı na ve en az dayan ma süresi ne ( mi ni mum hi z met süresi) bağlı ol makt adır. Bunun yanı sıra, gerek uygul a ma sırası nda trafi kte ol uģacak düzensizlikler, gerekse Ģehir i çi yollar baģta ol mak üzere özel çevre koruma t edbirleri göz önünde bul undurul malı dır. Dahası, mal ze me seçi mi nde yol yüzeyi ni n durumu ve kal an hi z met ö mr ü de di kkate alı nmalı dır. Kı sa bir süre sonra yeni den kapl anacak yollar içi n uzun ö mürl ü mal ze me seçil me meli dir. Yat ay i Ģaretle me mal ze mel eri ndeki çeģitlilik ve yüksek fi yat f arkları nedeni yle ve t ekni k nitelikleri itibari yle, belli bir a maç i çi n mal ze me seçimi güçl eģ mekt edir. Mal ze me seçi mi nde en önemli öl çüt, uygul a manı n yapılacağı yer ol makt adır. Bu yerdeki trafi k yükünün ti pi ve kapsa mı ile iģaretin mar uz kal acağı bası nç, karar vermeye et kili ol ur. Bunun yanı sıra, kapl a manı n yapıģkanlı ğı, bütçe i mkanl arı ve daha pek çok soruya cevap aran malı dır Yatay İşaretle meni n Sı nıfl andı rıl ması Yat ay i Ģaretle me, boya cinsi ve uygul a ma Ģekli ne göre ve yol pl atfor mu üzeri ndeki konu muna göre sı nıflandırılabilir Yat ay İşaretle meni n Boya Ci nsi ve Uygul a ma Şekl i ne Göre Sı nıfl andı rıl ması Yat ay i Ģaretle me boyal arı, uygul a ma ti pi ne, yani soğuk veya sı cak ol arak uygul a ma Ģekli ne göre sı nıflandırılabilir. 37

51 Yat ay iģaretleme boyal arın ci nsi ne ve uygul a ma Ģekli ne göre; a) Soğuk boya (kl or-kauçuk esaslı boya) ile yapılan b) Sıcak boya (ter mopl astik boya) ile yapılan c) Çift bileģenli (soğuk plasti k) boya ile yapılan yol kapl a ması iģaretleri uygul a ması olarak kabaca üçe ayrılabilir. Bu boyal arda t e mel özellikler, aģı nmaya dayanı klılıkları, kay ma dirençleri, t abanca ile istenilen kalı nlı klarda yol yüzeyi ne uygul anabil mel eri ve kapl a ma yüzeyi ne yapıģ ma özellikleri dir. Soğuk boya kl or-kauçuk esaslı, sıcak boya i se pl asti k esaslı dır. Kauçuk esaslı mal ze me i se i ki ti pte i mal edil mekt e ol up, he m sı cak ve he m de soğuk kullanı mı mü mkündür. [11] a) Soğuk Boya İle Yapıl an Yatay İşaretle me TS- 604 ile st andartlaģtırılan kl or-kauçuk esaslı s oğuk boya i nceltici ye i hti yaç göster meden özel boya t abancaları veya Ģabl onl ar vasıtası yla yol a aplike edilir. Apli kasyon; ku m, hava ve ze mi n Ģartları nda ve en az 18 C ort a m sıcaklı ğı nda bası nçla ya da fırça ile ze mi ne uygul anma Ģeklinde yapılır. Apli kasyon sonrası nda ze mi n üzeri nde 0. 4 ±0. 1 mm kur u fil m kalı nlığı el de edilir. Soğuk boya i le yapılan yat ay i Ģaretle meni n ö mr ü i se üzeri nden geçen trafik sayısı na bağlı ol arak maksi mu m 12 aydır. Boyanı n kuru ma süresi yakl aģı k 20 daki ka ol duğundan apli kasyon esnası nda çi ğnen me mesi içi n bu sürede yapılan çalıģ manı n iyi korunması gerekli dir. Bu nedenl e apli kasyon; yapılan yol un özelliklerine göre, yol un t a ma mı nın veya bir kıs mı nı n kapatıl ması sureti yle yapılabilir. b) Sı cak Boya İle Yapıl an Yat ay İşaretle me TS ile st andartlaģtırılan sı cak boya depol ama sırası nda katı hal de (pl aka veya topak) bul unur. Katı haldeki t er mopl asti k esaslı boya özel maki nalarda C ye kadar ısıtılıp eritilerek sı vı t er mopl astik boya el de edilir. Daha sonra bu boya, özel boya t abancal arı ya da aparatları ile yol a apli ke edilir ve nor mal kapl a ma sıcaklı ğı na kadar soğu ması bekl enir. Uygul a ma sonrası nda kullanı m yeri ne göre 1. 5 ila 3 mm kur u fil m kalınlı ğı el de edilir. Bu soğu ma esnası nda boya yol yüzeyi ile gerekli yapıģ mayı sağl ar, yansıt ma gücünü, daha önce ayarlanmı Ģ ol an çi zgi fil m kalı nlı ğı ve geniģliği ni muhafaza eder. Sı cak boya ile yapılan yat ay i Ģaretle me mevcut trafi ği n getirdi ği defor masyona, soğuk boya ile yapılan yat ay i Ģaretle meye nazaran daha dayanı klıdır. Ter mopl astik boya çeģitli mal ze mel eri n ki myasal bileģi mi nden meydana gel mi Ģtir. Ter mopl asti k boyaya beyaz rengi i nce t oz hali ndeki 38

52 mal ze me ol an pi gment (rutil Ti 0 2, TS 772) verir. Bu beyaz renk ca m küreci kleri nden kırılarak gel en ı Ģı ğı n yansı ması nı da sağl ar. Ter mopl astik boyanı n gece görünül ürl üğünü sağl a mak i çi n boyanı n i çi ne arka t arafı uygun bir ort a m tarafı ndan ekranl andı ğı takdirde ( bu ekranl a mayı beyaz rengi veren rutil Ti 0 2 yap makt adır), bir ıģı k kaynağı ndan gönderilen ı Ģı nları yansıtacak Ģekilde opti k özelliğe sahi p Ģeffaf küçük ca mküreci kleri katılır. ÇeĢitli mal ze mel eri n belli oranl arda ve ho moj en ol arak karıģtırıl ması ndan ol uģan ko mpli ke bir yol kapl a ma i Ģaretle me ( yat ay i Ģaretleme) mal ze mesi ol an t ermopl asti k boya, dayanı klılığı ve uygul a ma kol aylı ğı açısı ndan t erci h edil mekt edir. Ömr ü i se üzeri nden geçen trafi k sayısı na bağlı ve uygul a ma kalı nlı ğı na bağlı ol arak maksi mu m 3 yıl dır. Kur u ma süresi yakl aģık dört daki ka ol duğundan yol a apli kasyonu kol aydır ve çalıģ ma esnası nda da yolun kapatıl ması na gerek duyul maz. Dol ayısı yla uygul a macılar ve yol dan faydal ananlar açısı ndan bir sı kı ntı yarat maz. c) Soğuk Pl asti k ( Çift Bileşenli) Boya İle Yapıl an Yat ay İşaretle me Soğuk pl asti k (çift bileģenli) boya, soğuk hal deki özel boyanı n i çi ne sertleģ meyi ve kurumayı sağl ayan bir kat alizör katıl ması ile elde edilir. Bu karıģı m önceden yol kapl a ması üzeri nde Ģabl onl arla ol uģt urulan yere dol durularak ya da özel serici aparatı ile yol a serilerek, istenilen yazı ve Ģekiller el de edilir. Uygul a ma sonrası nda 3 mm' ye kadar istenilen kur u film kalı nlı ğı el de edilebilir. Ömr ü i se uygul anan kur u fil m kalı nlı ğı na bağlı olarak 3 yıla kadar çı kabil mekt edir. [11] Soğuk kullanılan pl asti k esaslı mal ze mede, yol yüzeyi ni n uygul a ma öncesi nde çi zgi boyutları nda aģı ndırılarak çi zgi kalı nlı ğı nı n bir kıs mı nı n kapl a ma i çi nde kal ması terci h edil meli dir. Kur uma süresi yakl aģı k 3 dakika, trafi ğe aç ma süresi ise yakl aģı k 30 daki ka ol duğunda yola apli kasyonu kol aydır ve çalıģ ma esnası nda uzun s üreli yol kapatıl ması na gerek duyul maz. Soğuk pl astik (çift bileģenli) boya, genellikle yol kapl a ması üzeri ne yapılan yazı Ģekil ve se mboller ile yavaģla ma uyarı çizgileri ni n yapı mı nda kullanıl makt adır. ġerit çi zgileri ni n çi zil mesi nde prati kte uygula ması çok azdır. Bunl arı n dıģı nda yeni t eknol oji ile üretilen, özellikl e bakı m, onarı m ve servis yol u sahal arı nda geçi ci ol arak yol yüzeyi üzeri ne yapıģtırılıp kullanılan ve i Ģi biti nce de kal dırıl mak a macı yl a üretil miģ yansıtıcı bantlar da mevcutt ur. Bu reflektif bantları n 39

53 apli kasyonu yapılırken, r eflektif bant uygul a ma yeri ne serilir ve üzerine bası nç ve/ veya ısı uygul ayarak ze mi ne yapıģtırılır. [16] Yol kapl a ması iģaretleri nde özellikle ot oyol, devlet ve il yolları ndaki uygul a mal arda beyaz renk kullanıl makt adır. Ancak karayolları nı n sisli kesi ml eri il e bazı bel edi yelere ait yollarda sarı renkli boyalar kullanıl makt adır. [12] Yat ay İşaretleme ni n Yol Pl atfor mu Üzeri ndeki Konu muna Göre Sı nıfl andı rıl ması Yat ay iģaretleme, yol platfor mu üzeri ndeki konu muna göre ; a) Üzeri nden nadiren geçilen yatay iģaretle me b) Üzeri nden sı klı kla geçilen yatay iģaretle me c) Üzeri nden sürekli geçilen yatay iģaretle me olarak sı nıflandırılabilirler. a) Üzeri nden Nadi ren Geçilen Yatay İşaretle me Üzeri nden nadiren geçilen yat ay i Ģaretle mel ere ör nek ol arak yol kapl a ması nı sı nırlayan kenar çi zgileri, tara malı al anlar ve Ģerit s onl arı (bitiģleri) gösterilebilir. Bu yat ay i Ģaretle mel er esas ol arak sürt ünmeden dol ayı ol uģan aģı nmaya uğramazl ar. Yol kapl a ması nı n az kullanılan yerleri ndeki iģaretlemel erde uzun ö mürlü boyal ar kullanıl dı ğı nda, bir müddet sonra i Ģaretle mel erde kullanılan boyal ar kirlen meye ve grileģ meye mar uz kal makt adır. Bir süre sonra da hi çbir aģı nma ol ma masına rağ men üzeri nden geçen araç t ekerleği ol madı ğı i çi n trafi ği n t e mi zle me et kine mar uz kal madı ğı ndan yat ay i Ģaretlemeni n gece ve gündüz gör ünebilirliği ni n yet ersiz hal e gel di ği görül ür. Bu i Ģaretle meni n yenilenmesi aģı nmaya (silinmeye) karģı değil de sadece eski meye ( hava Ģartlannı n za man i çi ndeki et kisi nden dol ayı) ve aģırı toprakl anmaya ( kirlenmeye) bağlı ol arak yapılır. Bu nedenl e bu t ür iģaretle mel erde pahalı ve uzun ömürl ü boyal arı n kullanıl ması ekono mi k değil dir. b) Üzeri nden Sı klı kl a Geçilen Yatay İşaretle me Üzeri nden sı klı kla geçilen yat ay i Ģaretle mel ere örnek ol arak da; yönl endirme okl arı, ikaz i Ģaretleri, kesi kli Ģerit çi zgileri ni n bitiģleri gösterilebilir. Yönl endir me okl arı ile ilgili özel bir durum mevcutt ur. Genel de trafi k ıģığı öncesi nde, Ģerit çi zgileri arası nda veya dur çi zgileri öncesinde yer al an bu okl ar, genel ol arak araçlardan da ml ayan yağl ara mar uz kalır ve üzerl eri ne araç t ekerlekl eri fazla değ medi ği içi n trafi k tarafı ndan te mi zlenmezl er. 40

54 Tekni k açı dan bu okl arın boya ile yapıl ması ve yıl da bir yenilenmesi i mkanı mevcutt ur. Ancak bu okları n araçları n yönl endirilmesi nde sağl adı ğı fayda nedeni yl e dayanı klı mal ze meden yapıl ması, mali yet açısı ndan veri ml i ol arak değerlendirilebilir. Üzerinden sı klı kla geçilen yat ay i Ģaretle mel er, pr ogra ml anan asgari hi z met ö mr üne bağlı ol arak; özel boyal ardan, sı cak ve soğuk pl astikt en veya yapıģkan t abakal ardan yapıl malı dır. Trafi ğin yoğun ol duğu ( YOGT>7000) böl gelerde ter mopl asti k bileģenlerden ol uģan iģaretlemel eri n kullanıl ması gerekli dir. c) Üzeri nden Sürekli Geçilen Yol Kapl a ması İşaretleri Üzeri nden sürekli geçilen yat ay i Ģaretle mel ere ör nek ol arak da; yol kapl a ması üzeri ndeki çapraz ( di yagonal) iģaretler, dur ve yol ver iģaretle mel eri, yaya geçi di iģaretle mel eri ile kavģak al anl arı ndaki yat ay i Ģaretlemel er sayılabilir. Kapalı park al anl arı nda çok sayı da dönüģ manevrası mutlak bir gereksi ni mdir. Bu nedenle yüksek trafi k yoğunl uğa sahi p t üm bu al anl arı n i Ģaretle mesi nde dayanı klılık özelliği yüksek mal ze me kullanıl malı dır. Yani yüksek dayanı klılık gösteren sı cak pl asti k veya soğuk pl asti k iģaretle me mal zemel eri ni n kullanıl ması gerekli dir. Yaya geçiģleri i çi n yatay i Ģaretle me mal ze mesi seçi mi nde, seçilen mal ze meni n kay ma direnci ne özellikle di kkat edil meli dir. Zira, yayal arı n ve özelli kle bisi kletlileri n bu böl gel erdeki kay ma riski, boyuna ve deva mlı çi zgiler üzeri ndeki nden daha fazladır. Ayrıca, yaya geçiģi iģareti ni n özel öne mi açısı ndan görünürl üğünün deva mlı kor un ması ve kol aylı kla görünebilir ol ması da öne m arz et mekt edir. Yaya geçi di yat ay i Ģaretleri ni n üzerinden sı klı kla geçil di ği içi n yüksek trafi kli yollarda kalı n ve dayanı klı mal ze mel er kullanıl malı dır. [16] Bi r kural ol arak, trafi k altı nda yüksek mekanik aģı nmaya mar uz kalan yat ay iģaretle mel erde çok kısa kullanı mömr ü ol duğu için soğuk boya kullanıl mamalı dır. Bu nedenl e, trafi k yüküne ve kullanı m ö mr üne uygun ol arak pl asti k bileģi ml erden ol uģan yatay iģaretle me mal ze mel eri kullanıl malıdır. [12] Yatay İşaretle meni n Sağl a ması Gereken Özelli kler Yat ay iģaretle me; trafi k düzeni ni n sağl anması ve yol güvenliliği ni n yeri ne getiril mesi fonksi yonunun baģarılabil mesi, ekono mi il kelerine uygun ol ması ve gereksi z trafi k müdahal eleri ve uygul ama esnası nda kargaģa yarat ma ması i çi n Ģu özellikl ere sahi p ol malı dır. 41

55 Ġyi t anı ml anmı Ģ geo metrik boyutlandır ma ( kapl a ma üzeri ndeki Ģekil ve yazıları n ebatları, boyutlandır ma kuralları na uygun ol malı dır.) Gündüz gör ünürl üğün sağlanabil mesi i çi n yeteri nce beyaz ol malı, ıģı ğı yansıt malı ve kirlenme direnci ( kol ay kir ve pas t ut ma ma özelliği) yüksek ol malı dır. Her t ürl ü ( yet erli ve yet ersiz) ıģı k altında yet eri nce görünür ( gece görünebilirlik) ol malı dır. Yet eri nce kayma önl eyi ci (kayma direnci yüksek) ol malı dır. Tabana i yi yapıģan, her türl ü hava Ģartına ve kar mücadel esi a macı yl a yol a atılan t uza mukavi m ol malı dır. Yol dan geç mesi muht e mel trafi k ( proj e ömr ü içi nde ol uģacak di ngil tekerrürü) mi kt arı nı n yaratacağı aģı nma nedeniyle yet eri nce aģı nmaya dayanı klı (uzun ömürl ü) ol malıdır. Uygul a ma sonrası nda yolun he men trafi ğe açılabil mesi i çi n kuruma süresini n kısa ol ması gerekli dir. Sür üģ güvenli ği ve drenaj t ekni kleri nedeni yl e yol sat hı nda çok fazl a kabarıklı k yap ma ması ( uygul ama kalı nlı ğı) gerekli dir. Yol yüzeyi ndeki kapl a mayı bozucu ve kapl a mada çatlaklı k yaratıcı etkisi ol ma malı dır. ĠĢ ve çevre güvenli ği ni n sağlanması i çi n çevre yasaları nda öngörül en yasaklı ki myasalları içer me meli dir. Bunl arla birlikte iģaretleme mal ze mel eri depol anabil meye yet eri nce el veriģli ol malı ve kolaylı kla iģlenebil meli dir Yatay İşaretle me Şekilleri Yat ay iģaretleme Ģu Ģekillerde yapılr Yol Ekseni ne Paral el ( Boyuna) Çi zgilerle Yapıl an Yat ay İşaretle me Şekilleri a) Boyuna deva mlı çizgilerle yapılan yol kapl a ması iģaretleri b) Boyuna kesi kli çizgilerle yapılan yol kapl a ması iģaretleri c) Boyuna deva mlı ve kesi kli çi zgi birlikte kullanılarak yapılan yol kapl a ması iģaretleri 42

56 d) Boyuna paralel devamlı i ki çi zgi Ģekli nde yapılan yol kapl a ması iģaretleri ol arak dörde ayrılabilir Yol Ekseni ne Dik Çi zgilerle Yapıl an Yatay İşaretle me Şekilleri Yol ekseni ne di k çi zilen çi zgilerle yapılan i Ģaretle mel eri dört ana gr uba ayırabiliriz. Bunl ar; a) Yol Ver Çi zgileri b) Dur Çi zgileri c) Yaya Geçitleri d) YavaĢla ma Uyarı Çi zgileri dir Yatay İşaretle me Boyutl arı Yat ay i Ģaretle mede boyutlandır ma aģağı daki Ģekil de yapılır. Yat ay iģaretle me boyutları ġekil da gösteril miģtir Ot oyol ve Ekspres Yoll ardaki Yatay işaretle me Boyutl arı Geç me yasağı ( deva mlı) çi zgisi ve Ģerit çi zgileri 0, 15 m geniģliktedir. Bu i ki çi zgi yan yana paralel bul unduğunda araları nda m mesafe bul unur. Kenar çizgileri ise mgeniģliktedir. Kesikli çizgilerde çizgi/ boģl uk oranl arı ise Ģöyl edir. ġerit çizgileri nde : 6. 0 m/ 9. 0 m Hı zl anma ve yavaģla ma Ģeritleri ni sı nırlayan kesi kli çizgilerde ise 3. 0 m/ 3. 0 m(0. 25 mgeniģlikte) Yerl eşi m Merkezl eri Arası ndaki Yoll ardaki Yat ay İşaretle meni n Boyutl arı Geç me yasağı ( deva mlı) çi zgisi ve Ģerit çi zgileri 0, 12 m geniģliktedir. Bu i ki çi zgi yan yana paralel bul unduğunda araları nda m mesafe bul unur. Kesi kli çi zgilerde çi zgi/ boģl uk oranl arı Ģöyledir. ġerit ve mi hver çizgileri nde ; 4. 5 m/ 7. 5 m Tali yol ağızları ndan geçiģte kullanılacak kesi kli çizgilerde ise 4. 0 m/ 4. 0 m 43

57 ġekil Yat ay ĠĢaretleme Boyutları 44

58 Geç me yasağı na yakl aģıml arda kullanılacak yaklaģı m çi zgileri nde i se 4. 0 m/ 2. 0 mdir. Yol un sisli bir böl gede bul un ması hali nde çi zgi iģaretle mesi ni n öne mi daha da artacağı ndan çi zgi/ boģl uk oranı nı n çi zgi yi daha et kili kılacak Ģekil de değiģtiril mesi gerekli dir. Bu nedenl e sisli kesi ml erde, çi zgi/ boģl uk oranı 9. 0 m/ 3. 0 m ol arak uygul anır. Büyük yerleģme biri ml eri ndeki yollarda çi zgi geniģli kleri yi ne m ol arak korunacak, kesi kli çizgilerde çizgi/ boģl uk oranları aģağı daki gi bi olacaktır. ġerit ve mi hver çizgileri nde : 3. 0 m/ 3. 0 m Tali yol ağı zları ndan geçiģte kullanılacak kesi kli çi zgiler i se 2. 0 m/ 1. 0 m ol malı dır Çi zgilerle Özel Halleri n İşaretlenmesi Yukarı daki grupl arı n dıģında; Kapl a mada bul unan sabit cisi ml ere yakl aģı mı n iģaretlenmesi Yol kapl a ması geniģliği ndeki değiģ mel eri n iģaretlen mesi Böl ün müģ yol baģlangı çları nda röfüj yakl aģı mı nı n iģaretlenmesi KavĢakl arda dönüģ adaları yakl aģı mı nı n iģaretle mesi Ok ve yazılarla Ģerit kullanı mı nı n iģaretlenmesi Dur ma ve park et meyi düzenl eyen çi zgi iģaretleri gi bi özel hallerde yatay iģaretle me kullanılarak trafi k güvenli ği sağlanmaktadır Yol Kapl a ması Üzeri nde Bul unan Sabit Cisi ml ere Yakl aşı mişaretle mesi a) Ġ ki Ģeritli kapl a manı n ort ası nda, zorunl u sebepl erle bırakılan ve trafi k i çi n engel yaratan sabit cisi ml ere yakl aģı ml arda, boyuna kesi kli çi zgi ye yerleģ me mer kezleri dıģı nda engel e 100 metre, büyük yerleģ me mer kezleri nde de 50 metre öncesi nden son verilerek, bu nokt adan itibaren engel e doğru yerleģ me mer kezl eri dıģı nda 50 metre, büyük yerleģ me mer kezleri nde 25 metre deva mlı çi zgi çi zilir. Deva mlı çi zgi ni n biti m nokt ası, engeli n sağa yakı n t arafı nda 0, 30 metredeki bir nokt ayla birleģtirilir. Aynı iģle ml er di ğer yön i çi n de t ekrarlanır. Çi zilen çizgileri n çi zgi kalı nlı ğı 0, 12 metre ol malı dır. b) Aynı yönde i ki Ģeritli kapl a mada ( örneği n böl ün müģ yol un bir bandı nda) bir engeli n bul un ması halinde de prensi p ol arak aynı iģle ml er t ekrarlanır, ancak 45

59 rakordman sağl ayan deva mlı çi zgi, engeli n he m sağı na he m de soluna kadar yukarı daki esaslar dahilinde ul aģtırılır. Çi zgiler arası nda meydana gelen üçgen al anı nı n eği k çi zgilerle taranması gerekli dir. Bu t ara ma i çi n çi zgi geniģli ği 0, 30 metre, i ki çi zgi arası ndaki mesafe 0, 50 metre olmalı dır. Çi zilen çi zgilerdeki çi zgi kalı nlı ğı 0, 12 metre ol malıdır. c) Engeli n kapl a ma kenarı nda ol ması hali nde (örneği n dar köprül erde) i se, kenar çi zgisi yoksa engel yaklaģı mı na yerleģ me mer kezleri dıģı nda 100 metre, büyük yerleģ me mer kezleri nde 50 metre mesafeden baģlamak üzere boyuna deva mlı çi zgi kenar çi zgisi gi bi çi zilip, yerleģ me mer kezl eri dı Ģı nda engel e 50 metre, büyük yerleģ me mer kezleri nde 25 metre mesafede engelin sol dıģ kıs mı na 0, 30 metredeki bir nokt a, bu nokt a ile birleģtirilir. Çi zilen çi zgilerdeki çi zgi kalı nlığı 0, 12 metre ol malı dır Yol Kapl a ması Ge ni şli ği ndeki Değiş meleri n İşaretlenmesi Yol pl atfor munda, çeģitli zorunl ul ukl arla meydana gel en daral mal ar il e trafi k açısı ndan ol uģt urulan geniģle mel er kapl a ma i Ģaretleri ile belirlenir. Bu geniģle me ve daral mal arda yol Ģeritlerini n i ki yönl ü trafi kçe kullanı mı değiģi k ol acağı ndan çi zgi ile kapl a ma sat hı nı n i Ģaretlenmesi yol güvenli ği yönünden ol dukça öne mli dir. GeniĢle me ve daral mal arda rakordman sağl ayan kenar ve Ģerit çi zgilerini n eği mi kırsal al anlardaki yollarda 1/ 50 den, büyük yerleģ me mer kezleri ndeki yollarda 1/ 20 den büyük ol ma malı dır. Bu rakordman çi zgileri daralan veya geniģleyen kesi ml er i çi n kırsal al anlarda 30 metre, büyük yerleģ me mer kezleri nde i se 20 metre deva mlı çizgi olarak uygul anır Böl ünmüş Yol Başl angı çl arı ndaki Röf üj Yakl aşı mı nı n İşaretlemesi Ġki yönl ü trafi ği n r öfüj gi bi fizi ki bir engelle ayrıl madan, aynı pl atform üzeri nde seyrettiği kesi ml erden bölünmüģ yollara giriģte, böl ün müģ yol r öfüj ünün gör ünürl üğü ve di kkat çeki ciliği ni n artırıl ması ile trafi k güvenli ği ni n sağl anması i çi n r öfüj yakl aģı mı nı n yol kapl a ması iģaretleri ile iģaretlenmesi gerekli görül mekt edir. Röf üj ucunda meydana gel en üçgen, r öfüj den iti baren t aranmaya baģlanacak, üçgeni n t epe nokt ası na kadar olan son 15 metre ta ma men boyalı olacaktır. 46

60 Ok ve Yazıl arda Şerit Kull anı mı nı n İşaretlenmesi Bi r Ģerit üzeri nde her hangi bir t ürde bir ok çi zilecek ol ursa, bu Ģeri de paralel ya da bir ofsetle ayrıl mıģ di ğer Ģeritler de boģ bırakılmaz. Gerekli ol masa bile okl arı n kapl a ma en kesiti boyunca her Ģerit üzeri nde yer almal arı sağlanır Dur ma ve Park Et meyi Düzenl eyen Çi zgi İşaretle mesi a) Kal dırı mkenarı park yerleri ni n iģaretlenmesi Kapl a ma geniģliği > metre ise uygul anacak siste m Kapl a ma geniģliği > metre ise uygul anacak siste m Kapl a ma geniģliği > metre ise uygul anacak siste m b) Ot obüs durakl arı nı n iģaretlenmesi c) Park et meni n yasak olduğu kal dırı mkenarları nın iģaretlenmesi d) Açı k ot oparkl arda park yeri iģaretlenmesi nde; park yeri nden yararlanacak t aģıt tipi ne göre park yeri ni n kapasitesi hesapl anmalı dır. Ort ala ma ol arak bir t aģıt i çi n gerekli al an, araç ti pi ne göre değiģ mekte i se de ot omobiller içi n m 2 ol arak kabul edilir. Bu al ana, taģıtın park et me manevraları içi n gerekecek alan da dahil dir Yatay İşaretle mede Ön Et ütleri n Yapıl ma Şekli Yol un ali yman kıs mı nda r uti n mi hver, kenar ve Ģerit çi zgileri uygul a ması i çi n Ģerit çi zgileri ni n yol kapl a ması üzeri nde geleceği yerlerin iģaretlenmesi yeterlidir. Ancak, KavĢak düzenl e mel eri ve kavģak ile il gili yaya geçitleri, dur ve yol ver çi zgileri, röfüj ve ada yakl aģı miģaretleri ile di ğer çi zgi iģaretle mesi nde Yat ay ve düģey kurpl arda gerekebilecek geç me yasağı çi zgileri ni n baģl angı ç ve biti mi ni n iģaretlenmesinde Kapl a ma geniģliği nde oluģan değiģi kli kleri n iģaretlenmesi nde Kapl a ma üzeri nde bul unan sabit cisi ml eri n iģaretlen mesi nde arazi de bir ön et üt ve bu et üt sonuçl arı nı n yol pr oj esi üzeri ne i Ģlenmesi gerekli görül mekt edir. Bu et üt ve pr oj elendir me çalıģ mal arı ndan sonra ol uģan iģaretle me Ģekli arazi ye apli ke edilir. Yol un ali yman kıs mı ndaki r uti n mi hver, kenar ve Ģerit çi zgileri ni n uygul a masında kullanılacak yol çizgi maki nası nı n özelli ğine uygun ol arak, mi hver çi zgisi nin kapl a ma üzeri nde gel eceği yerler belirli aralı klarla 47

61 iģaretlenir. Yat ay ve düģey kurpl arda arazi ön etüdü pr osedürü aģağı da belirtildi ği gi bi yapıl malı dır. Yat ay ve düģey kurpları n çi zgi ile iģaretle mesi nde ana unsur, geçme yasağı çi zgileri ni n apli kasyonudur. Geç me yasağı çi zgisi ni n boyu, yasakl a manın baģl angı ç ve sonu gi bi kritik hususları i çer mekt edir. Geç me yasağı çi zgisi ni n boyu, dol ayısı yl a geç me yasağı nı n uzunl uğu, yol un pr oj e hı zı na (veya yol üzeri ndeki araçları n seyir hı zları nı n % 85' i ne göre) ve yol un o kesimi ndeki görüģ uzaklı ğına bağlı bul un makt adır. Gör üģ uzaklı ğı ise kırsal al anlarda bul unan yollar ve hı z yolları i çi n 240 metre, büyük yerleģme mer kezleri nden geçen yollar i çi n ise 120 metre ol arak tespit edil miģtir Yatay İşaretle mede Gece Görünürl üğünün Sağl anması Yat ay i Ģaretle meni n ana mal ze mesi ol an boya genellikle gündüz gün ı Ģı ğında ze mi n ile sağl adı ğı kontras nedeni yle gör ül mekt e ancak eğer bir kat kı maddesi i hti va et mi yorsa gece far ıģı ğında görül e me mekt edir. Yapılan et ütlerde ve mi lletlerarası istatistikleri n sonuçl arına göre günl ük trafiği n 1/ 3 ü, gece seyir hali nde bul un makt adır. Bu nedenl e yol kapl a ması üzeri ndeki çi zgi ve di ğer iģaretleri n gece seyir hali nde ol an trafik t arafı ndan da gör ül ebil mesi i çi n bu i Ģaretlerin gece de görünürl üğünün sağl anması gerekir. Kapl a ma iģaretleri ni n gece görünürl üğü i çi n bazı yönt e ml er geliģtirilmi Ģtir. Bunl ar; Kapl a ma iģaretleri mal zemesi ile birlikte ca mküreci ği kullanıl ması Yansıtıcı (reflektif) kaplama üst ü but onl arı nı n kullanıl ması yönt e ml eri dir. Bu yönt e ml erden en çok kullanılanı ise yat ay iģaretleme mal ze mesi (boya) ile birli kte ca m küreci ği kullanıl ması yönt e mi dir. Küreci k Ģekli ndeki küçük ca m parçacı kları gece far ıģı ğı nı opti k ol arak kır makt a, kırılan ıģı nlar ca m küreci ği ni n i çi nden geçerek arkası ndaki boya mal zemesi nden yansı maya uğra makt a, ıģı n ca m küreci ği nden çı karken de kırılıp gel en ı Ģı na paralel ol arak geri dön mekt edir. Bu Ģekil de far ıģı ğı, ca m küreci kleri nden yansı yarak t ekrar sürücüye dön mekt e ve çi zgi ni n gece görünürl üğü sağl anmaktadır. Ca m küreci kleri, yol kapl a ması üst ü i Ģaretleri ni n gece görünürl üğünü sağl adı ğı gi bi kapl a ma üzeri ndeki boyanı n çabuk kur uması nı ve dayanı klı ol ması nı da sağl a makt adır. Gece görünürl üğü sağl ayan ca m küreci kl eri ni n apli kasyonu i ki türl üdür. 48

62 Ca m küreci kleri, uygul amadan önce belli bir oranda, ho moj en ol arak boya ile karıģtırılıp yol a apli ke edilir. Boya kapl a ma üzeri ne uygul andı ktan sonra henüz yaģ i ken he men ar kası ndan ayrı bir t abanca ile ca m küreci ği boyanı n üzeri ne bası nçla püskürt ül ür. Bu uygul a mada ca m küreci ğin boya üzeri ne ho moj en dağıl ması ve ağırlı k ol arak da 1/ 3 oranı nı n sağl anması gerekmekt edir. Yol üzeri ne fırça veya r ul o fırça gi bi mal ze mel erle çi zilen Ģekil ve se mbolleri n üzeri ne, boya henüz yaģ i ken elle ca mküreci kleri serpilerek gece görünürl üğü sağl anabilir. [12] Yansıtıcı Kapl a ma Butonl arı nı n Özelli kleri Yansıtıcı kapl a ma but onl arı far ıģı ğı nı n, ca m küreci kleri nden veya bünyesi ndeki priz mati k yüzeyl erden yansı ması nı sağl a mak a macı yla geliģtiril miģ bul un makt adır. ġekil ol arak di kdört gen, kare veya dairesel ol abil mekt e, kapl a madan en yüksek nokt aları 2. 5 c mci varı nda bul unmakt adır. [12] Yansıtıcı kapl a ma but onl arı özel yapıģtırıcıları il e deva mlı veya geçici ol arak kapl a maya yapıģtırılıp kullanıl makt adır. But onl ar, çi zgi üzeri nde veya çi zgi a macı yl a kull anıl makt adır. Her i ki hal de de kull anıl dı ğı a maca uygun ol arak m aralı klarla kapl a maya yapıģtırılırlar. Yansıtıcı kapl a ma but onl arı nı n çamur t ut ucu ol ma ması na, darbeye dayanı klı ol ması na ve kaygan satı hlı ol ma masına di kkat edil meli dir. Yansıtıcı kapl a ma but onl arı, gece görünürl üğü sağl adı ğı gi bi yol kapla ması ndan yüksek ol uģları ile de Ģerit t ecavüzl eri hali nde t ekerlek darbeleri ile sürücül eri i kaz et mekt edir. Yansıtıcı butonl arı n gündüz güneģ enerjisi ni depol ayı p gece ı Ģı k veren tipleri de vardır. Yansıtıcı kapl a ma but onl arı; Ģerit çi zgileri nde, kenar çi zgileri nde ve ayrı mçizgileri nde beyaz renkli olarak uygul anır. [16] 49

63 4. PASİ F GÜVENLİ KSİSTEMLERİ ( OTOKORKULUKLAR) Yol da kaybettiği za mana daha çok değer veren, yol un sebep ol duğu fizi ksel ve psi kol oji k t atsızlıkları, eskisi nden daha az hoģgörü ile karģılayan ve güvenli ği ni her za manki nden fazl a öne mseyen modern ot o s ür ücüsü, yol t asarımcı sı ve yapı mcısı ndan gittikçe daha çok Ģey bekl emekt edir. Bu nedenl e, karayolları standartları, gereksi ni mler paralelinde yükseltil mekt e, fizi ksel ve psi kol oji k rahatsızlık unsurları kal dırıl makt a, kaza sebebi olabilecek engeller uzakl aģtırıl makt a ya da et kileri azaltıl maya çalıģıl makt adır. Karayolları nı n can ve mal güvenli ği ni arttıran güvenli k siste ml erinden birisi de ot okorkulukl ardır. Ot okorkul ukl ar; araçları n herhangi bir nedenl e yoldan çı kmal arı nı ve yol kenarı ndaki sabit cisi ml ere çarpmal arını engelleyen, trafi kle ilgisi ol mayan kiģileri ve kor u maya değer t esisleri koruyan, araçları n trafi k akıģı sırası ndaki eyl e ml eri sonucu ol uģabilecek kazal ardaki öl üm ve yaralanmalar ile maddi hasarların asgari ye düģürül mesi ne ya da önl en mesi ne yöneli k, pasif koruma siste ml eri nden birisidir. Ot okorkul ukl arı n, kaza anı ndaki r olleri di kkat e alı ndı ğı nda i ki öne mli görev üstlendi kleri görül ür, bu öne mli görevl erden birincisi ot okorkul ukl arı n "caydırıcı" özelliği dir. Ot okorkul uklar, verdi kleri uyarıcı etki ile sürücüye yol daki t ehli keni n varlığı nı hissettirirler. Otokorkul ukl arı n üstlendikl eri i ki nci öne mli görev i se kaza anı ndaki "yakal ayıcı" olma özellikleri dir. Yol dan çı kmal arı n meydana gel di ği kaza anı nda, kazaya karıģan araçlar ot okorkul ukl arı n el asti k, pl asti k ya da katı yapıları sayesi nde, çarpma anı nda sürücü ve yol cul ar i çin hayati t ehli ke arz eden ki neti k enerjiyi absorbe ederler. Bunun sonucunda da aracı n yol pl atfor mundan dıģarı çı kması nı engelleyi p araç duruncaya kadar yol platfor mu i çi nde kayarak ilerle mesi ni sağlarlar. [13] Ot okorkul ukl arı mont e et meden önce t ehli ke yaratabilecek yerlerde yapısal değiģi klik yapıl ması veya t ehli ke yaratabilecek bir engeli n bertaraf edil mesi sureti yle, daha i yi bir Ģekilde korun ma sağl anı p sağl ana mayacağı kontrol edil meli dir. Ot okorkul ukl ar, karayolları nda seyreden t aģıtlar i çi n t ehli keli ol abilecek bazı 50

64 unsurları n t a ma men ortadan kal dırılama ması hali nde, e mni yeti arttır mak ve kaza Ģi ddeti ni azalt mak içi n baģvurul an ilave bir tedbirdir. Ot okorkul ukl ar et ki t arzı bakı mı ndan araçları yol a geri döndüren bir kor u ma tertibatları dır. Yol dan çıkan araçlar, yol boyunca gereken yerlere mont e edil mi Ģ ol an ot okorkul uk tertibatları boyunca kayarak dururlar veya tekrar yola doğru yönl enirler. Ot okorkul ukl ar, karayolları nı n t ekni k yapısı, fizi ki durumu ve yakı n çevresi itibari yle kritik görülen kesi ml ere; Sür ücül ere güven ver mesi Sür ücül eri n bekl entileri nin karģılanması Bu kritik kesi ml erde meydana gel ebilecek trafik kazal arı nı n sonuçl arı nın hafiflet mesi amacı yla iģin tekni ği ne uygun olarak uygul anmalıdır. Ot okorkul ukl ar, konul dukl arı yer iti bari yle, kazaları n sonuçl arı nı mü mkün mert ebe asgari ye indir meli dir. Otokorkul ukl ar; Yol un kenarı nda, trafiğe i Ģtirak et meyen Ģahıslar ile korumaya değer tesisleri n korunabil mesi içi n Böl ün müģ yollarda, di ğer bantta seyreden t aģıtların yarattığı ve kontrol altına alı na mayan tehli kelere karģı araçları n korunabil mesi içi n Yol u kullananl arı n hat alı davranıģları sebebi yle, ağır sonuçl arı n önl enmesi içi n ( örneği n; aracı n yol dan çı kması veya yol un kenarı ndaki t ehli keli engellere çarpması na karģı) gerekli ol ur. Uzunca bir süredir, çeģitli ül kelerde yol i nģaatlarında değiģi k ot okorkul uk siste ml eri uygul anmakt a ve birebir boyutl u modeller üzeri nde dene mel er yapıl maktadır. Buna rağmen, henüz "en uygun" çözü m ol arak adl andırılabilecek, üzeri nde anl aģ maya varılan tek bir ot okorkuluk tipi yokt ur. [13] Çeli k ot okorkul ukl ar, beton ot okorkul ukl ar, çeli k hal at ot okorkul ukl ar ve bunl arı n alt tipleri de farklı uygul a ma al anları bul makt adır. W kesitli çeli k pr ofil ve çeli k di kmeli ot okorkul uk, bugün dünyada ve Türki ye de en fazla uygul anan siste ml erdendir. Ot okorkul ukl ar i mal at tipine ve bekl enen koruma et kisi ne göre; a) Çeli k Ot okorkul ukl ar 51

65 b) Bet on Ot okorkul ukl ar c) Çarpma Et kisi ni Azaltan Amortisörler ol arak üçe, Çar p ma sonrası davranıģ bakı mı ndan da; a) El astik ve plastik davranan siste ml er b) Rijit siste ml er ol mak üzere iki ye ayrılırlar. El asti k ve pl asti k davranan siste ml ere çeli k ot okorkul ukl arı, rijit siste ml ere i se bet on ot okorkul ukl arı örnek olarak gösterebiliriz. [10] 4. 1 Ot okorkul uk Kull anıl ması Kararı Bugüne kadar yapıl mı Ģ ol an ot okorkul uk uygul a mal arı nda, üzeri nde öne ml e durul ması gereken bazı sonuçl ara varıl mıģtır. Ġdeal Ģekil de pr oj elendiril miģ olsa dahi, ot okorkul uğun kendisi de bi r t ehli ke unsurudur. Yani ot okorkul uk, kazal arı n Ģi ddetini azalttığı hal de kaza frekansı nı arttırabilir. Bu yüzden; gerekliliği ne kesi n ol arak karar verile mi yorsa ot okor kul uk kullanıl ma malı dır. Bunl ardan da anl aģılacağı üzere; t aģıtlar i çi n t ehli ke ol uģt urabilecek unsurlar tama men ortadan kal dırılamadı ğı t aktirde, trafik güvenli ği açısı ndan son t edbir ol arak ot okorkul uk kullanıl malı dır. Yol un dıģ kenarı nda, otokorkul uk kullanma kararı nı et kileyen fakt örlerin baģı nda dol gu yüksekli ği ve dolgu Ģevi eği mi gel mekt edir. Ot okorkul uk kullanılması kararı di yagra mı ġekil 4. 1 de gösteril miģtir. [13] Bu abak, dol gu yüksekliği ve Ģev eği mi değerleri kullanılarak hazırlanmı Ģtır. Eğer dol gu yüksekli ği ve Ģev eği mi değerleri ni n kesiģi m nokt ası parabol ün altı nda kalı yorsa ot okorkul uk gerekli değil dir. ġayet dol gu yüksekli ği ve Ģev eği mi değerleri ni n kesiģi m nokt ası parabol ün üst ünde kalı yorsa ot okorkul uk gerekli dir di yebiliriz. 52

66 ġekil 4. 1 Ot okorkul uk Kullanıl ması Kararı Di yagra mı Dol gu yüksekli ği ve Ģev eği mi ni n kesiģ me nokt ası t aralı al ana düģüyorsa, ot okorkul uk kullanıl masına gerek yokt ur. Ancak, yol boyunca, herhangi bir engel bul un ması hali nde durum değiģ mekt edir. KesiĢme nokt ası t aralı al anın dı Ģı nda kalı yorsa, ot okorkul uk gerekli dir. Belirli bir yol kesi mi nde dol gu yüksekli ği otokorkul uğu gerekli kılarken, Ģev eği mi ni n düģürül mesi ile ot okorkul uk gerektiren sı nırı n dıģı na çı kılabilir. Yol dan çı kan t aģıtları n t ekrar kontrol altına alı nabil mesi içi n t avsi ye edilen Ģev eğimi 8/ 1' dir. Bununl a beraber, bu kadar yatı k bir eği mi n mali yeti göz önüne alı narak 6/1, hatta 4/ 1 eği ml er de alt li mit olarak kabul edilebilir. General Mot ors fir ması nın dene me sahası nda yapılan i ncel e mel erde, yoldan kazaen çı kan t aģıtları n hareketleri t a ma ml andı ktan sonra son vardı kları (kal dı kları) nokt aları n trafi k Ģeri di nden uzaklı kları t espit edilmi Ģtir. Bu t espite göre t aģıtları n % 80 kadarı trafi k Ģeri di nden sonraki 9 m' li k enine bir mesafe i çi nde kal makt adır. BaĢka bir deyi ml e, yol kenarı nda 9 m geniģliği nde engel den t e mi zl en mi Ģ uygun eği mli bir al an t aģıtları n % 80' i ni n e mni yeti i çi n yet erli ol makt adır. Eğer ekono mi k ve prati k li mitler i çi nde daha geniģ bir al an sağl anması mü mkünse, e mni yet 53

67 sı nırları nı % 100 e doğru geniģlet mek i çi n, bu geniģliği n 15 m ve hatta daha yukarı ya çı karıl ması öneril mekt edir. Ot okorkul uk kullanıl ması kararı verilirken yi ne münferit yol boyu engelleri ol an yol Ģeritleri dıģı ndaki; Köpr ü ayakl arı, kanat duvarları Köpr ü korkul ukl arı El ektri k direkleri Trafi k iģaret l evhal arı nı t aģı yan büyük ayakl ar (t aģı yıcı ayakl ar kol ayca bükül ebiliyorsa ot okorkul uk kullanıl ma malı dır. Fakat 100 c m 2 den büyük kesitli direkl er veya 18 c m den büyük geniģlikteki profil de mirler ya da ze mi nden 15 c m daha yüksek bet on kai deler bulun ması hali nde ot okor kuluk gerektiren engeller var de mektir.) gi bi çeģitli engeller de değerlendiril meli dir. Öl ü ml e sonuçl anan kazaları n bir çoğu, t aģıtın yol dan çı karak bu engellere ve yol boyunca uzunca bir süre deva meden; Kaba kaya yar mal arı Büyük kaya kütleleri Yol kenarı nda deri nliği 60 c m den fazla olan su biriki ntileri Yol enkesitinde, banketten sonra yer al an eği mi 1/1, deri nli ği 60 c m den f azl a ol an alçal mal ar Büyük ağaç di zileri gi bi sürekli yol boyu engellerine çarpması ya da düģ mesi sonucu ol uģ makt adır. Eğer bu engeller yol ti pi de göz önüne alı nmak Ģartıyla araģtır mal ar sonucu bul unan seyir Ģeri di nden en az 9 m uzakt a ise ve seyir Ģeridi ile engel arası ndaki Ģev eği mi de uygunsa, yol dan çı kan taģıtın sürücüsünün yeniden kontrol ü el e al abilme Ģansı vardır. Aksi hal de ot okorkul uk kullanıl malı dır. Bu t ür sürekli engeller, münferit engellere nazaran yol dan çı kan taģıtın çarpma i htimali ve kaza Ģi ddeti ni arttırırlar. Böl ün müģ yollardaki yolun geliģ ve gi diģi ni ayıran orta r öfüj geniģlikleri 9 m veya daha fazlaysa ve r öfüj içi nde engel yoksa ot okorkul uk kullanıl ma malı dır. 9 m den dar orta r öfüjlerde ot okorkul uk gerekli dir. 9 m den geniģ fakat i çi nde engel bul unan orta röfüjler de trafi k yönleri göz önüne alınarak otokorl ukl arı n yapıl ması gerekli dir. Kontrol den çı kan t aģıtın engel e eriģ mesi ni önl e mek esastır. Yapılan deneyler, yol dan çı karak bir engel e çarpma Ģekli ndeki kazaları n % 70' i nde, taģıtın çarpma nokt ası ndan en fazla 120 möncesi nde, sürücünün kontrol ünde ol duğunu göster mi Ģtir. 54

68 Ot okorkul uk i hti yacı duyul an kesi ml er i çi n, ot okorkul uk uygul a masına karar verebil mek adı na biri nci aģa mada önceli kle i ki türl ü uzaklı k t anı mı günde me gelir. Bu uzaklı klar (A 1 ) ve ( A 2 ) mesafeleri dir. [10] A 1 mesafesi; bir aracı n ya da yayal arı n özel bir t ehli keyl e karģı karģıya kal mal arı veya ot omobilleri n ağır bir kaza sonucu yol dan çı kma ol asılı ğı nda kullanılır. Örneği n aracı n deri n suya düģ me tehli kesi nde kullanılan mesafedir. A 2 mesafesi; yol dan uçma veya t ehli keli bir engel e çarpmak ol asılı ğında kullanılan mesafedir. Tabl o 4. 1 ve 4. 2 de yol kenarı ndaki korun ması gereken engelleri n yol kapl a ması nı n kenarı na ol an ( A) mesafeleri, böl ün müģ ve bölün me mi Ģ yollar i çi n ot okor kul uk kullanma kriteri olarak veril mekt edir. Tabl o 4. 1 A 1 ve A 2 Mesafeleri içi n Ot okorkul uk Kullanma Öl çütleri Böl ün müģ Yollar (Ġki Bandlı) Yol Kenar Böl gesi ni n Mesafe ( m) Yol un Geo metrisi Eği mi (ġevi) A1 A2 Ali yman Dı Ģ Bükey Kur p Ġç Bükey Kurp R >1500 m Az Ort a derecede Fazl a Dı Ģ Bükey Kur p R <1500 m Az Ort a derecede Fazl a Tabl o 4. 1 i çi n kurp yarıçapı ( R ) 1500 m i ken t abl o 4. 2 i çi n kurp yarıçapı ( R ) 500 m ol arak hesapl anmı Ģtır. 55

69 Tabl o 4. 2 A 1 ve A 2 Mesafeleri içi n Ot okorkul uk Kullanma Öl çütleri Böl ün me mi Ģ Yollar Yol un Geo metrisi Yol Kenar Böl gesi ni n Eği mi (ġevi) Mesafe ( m) A 1 A 2 Ali yman Dı Ģ Bükey Kur p Ġç Bükey Kurp R > 500 m Az Ort a derecede Fazl a Dı Ģ Bükey Kur p R < 500 m Az Ort a derecede Fazl a Az eği m: Yar ma ve Dolgu <1: 8 Orta eği m: Dol gu 1: 8-1:5 Fazla eği m: Dol gu >1: Ot okorkul uk Kull an ma Öl çütleri AĢağı da belirtilen kullan ma öl çütleri nor mal dur u mu esas al maktadır. Özel duruml arda trafi k güvenliği hususları ile di ğer hususlar arası ndaki değerlendir me, bu kullanma kriterleri nden bir mi kt ar sap mayı gerekli kılabilir. Böyl e nor mal dur u mdan sapma gösteren çözü ml erin gerekçeleri açı klanabilir ve uygul anabilir ol malıdır. Tabl o 4. 3, yol t ürüne, söz konusu t ehli keni n cinsi ne ve hı z li miti ne bağlı ol arak ot okorkul uk kullanma kriterleri ni bir liste hali nde göster mekt edir. Buna göre belli Ģartlarda, ot okorkul uk prensi p olarak gerekli ol makt adır. Kenarları nda engelleri olan böl ün me mi Ģ yollarda kaza ol ması i hti mali, daha doğr usu yol dan dıģarı çı kma i htimali korkul uk koy mayı gerektiren bir sebep ol ur. Bu nedenl e 56

70 mevcut yollarda kazalar, t ürleri ne ve ol uģ sı klı kları na göre i ncelenmeli dir. Ayrı ca araçları n yol un dıģı na çı kması yla ol uģan münferit kazalarda da bu esasl ar doğrult usunda önl e ml er alınmalı dır. [10] Yeni yapılan yollarda da yol un kenarı nda bazı engelleri n bul unması sözkonusu ol abil mekt edir. Aracı yola geri döndüren koruma t ertibatları nı n gerekliliği araçl arı n yol dan dıģarı çı kma i htimali t ahmi n edilerek i ncel enmeli dir. Araçları n yol dan dıģarı çı kma i hti mali aģağı daki duruml arda artabilir; Sür ücül er t arafı ndan beklenmeyen ve ol dukça geç farkedilen fazla eği mli dar kurplar veya hı zlı gi den araçları n sert fren yap mak zorunda kal dı kları daralan yol kesi ml eri Sür ücül er t arafı ndan önceden bekl enmesi mü mkün ol mayan ol ağan dıģı et kenl er, örneği n bir yarmadan dol guya geçiģte ortaya çı kan yan rüzgar Yüksek trafi k haci ml eri (böl ün me mi Ģ yollarda günl ük ortala ma trafi k 5000 araç) Kaza ol ması i hti mali veya araçları n yol dan dıģarı çı kma i hti mali yüksekse Tabl o 4. 3' de verilen değerlerden daha düģük hız li mitlerinde de ot okorkul uk kullanılır. Pasif koruma t ertibatları, ot oyol un kenarı ndan belli bir A mesafesi içi nde tehli keli bir engel ya da korunmaya değer bir böl ge bul unduğunda Tabl o 4. 3 e göre gerekli dir. Kor un maya değer bir bölge veya t ehli keli bir engel, yol kapl a ması kenarından belli bir A mesafesi i çi nde bul unuyorsa ot okorkul uk gerekli dir. Bor dürlerle ayrıl mı Ģ bisi klet yolları ve yaya yolları ile bet on hendek kapl a ması Ģekli nde üzeri nden vasıta geç meyen drenaj ol ukl arını n yol kapl a ması na (sı kıģtırıl mıģ yüzey) dahil ol duğu kabul edil me meli dir. Yol kapl a ması nı n kenarı na olan A mesafeleri, bölün müģ ve böl ün me mi Ģ yollar içi n otokorkul uk kullanma ölçüt ü olarak veril mekt edir. [10] Basit e mni yet t ertibatları kullanı mı i çi n öl çütlere t opl u bakıģ adlı t abl o, yol kenarı ze mi n özellikleri ve t ehlikeni n t ürü, aracı n hı zı, A1 ve A2 gi bi değerler kullanılarak hazırlanmı Ģtır. Böl ün müģ ve böl ün me mi Ģ yollarda hangi Ģartlarda ot okor kul uk kullanılacağı nı gösteren bir tabl odur. Daha önce de belirtilen araçları n yol dan dıģarı çık ma i hti mali ni n arttığı dur u ml arda istisnalar söz konusu olabil mekt edir. 57

71 Tabl o 4. 3 Basit Emni yet Terti batları Kullanı mı Ġçin Öl çütlere Topl u BakıĢ Yol Kenarı Ze mi n Özellikleri ve Tehlikeni n Tür ü BölünmüĢ Yollarda Bölünme miģ Yollarda En Yüksek Hı z Kullanı mölçütleri Esas Alınan Mesafe Su koruma alanı Esas olarak - - Tr afi k Ģeridi kenarı köprü üzeri nde ve yar tarafı istinat duvarı üst ünde Yapıları n yı kıl ma tehli kesi gösteren taģıyıcı kısı ml arı, trafik iģaret levhaları Esas olarak >50 - Esas olarak >50 A 1 ( Yapı parçası nı n yola bakan yüzünün ön köģesi esas alınmıģtır.) Gür ültü önle me duvarları Esas olarak >50 A 1 ( Yol a bakan yüzün ön köģesi esas alınmıģtır.) Meskun mahal dıģı nda de miryol u, meskun mahal de de miryol u Esas olarak >60 A 1 ( Vasıtanı n izdüģümü veya hattın yol tarafındaki enerji taģı yan direkler esas alınmıģır.) Ort a röfüj böl me Ģeridi Esas olarak >70 - Di ğer trafik Ģeritleri veya alanları (örneği n; yakıt ve servis ist., park yerleri), Esas olarak >70 A 1 ( Al anı n veya böl geni n yol tarafı ndaki sınırı veya baģlangıcı esas alınmı Ģtır.) büyük insan gruplarını n bul unduğu yerler (örneği n; duraklar, okul böl geleri) ve di ğer korunması zorunl u böl geler (örneği n; ki mya endüstri tesisleri). Ort ala ma su düzeyi 1. 0 m' den daha fazla olan veya tehlikeli yatak profilli Esas olarak >70 A 1 ( Ortala ma su düzeyi nde kenar hattı veya yatak profil kenarı esas alınmıģtır.) akarsu veya göl Ağaçl ar, direkler, acil yardı mtelefonu direkleri Esas olarak >70 A 2 ( Yol tarafındaki ön kenar esas alınmı Ģtır.) Tr afi k iģaret direkleri (ağır tip, örneği n; putrel tek ayak üzeri ne veya dıģ çapı > 76 mm ve et kalınlığı > 2. 9 mm borular, aynı borulardan ma mul çatal ayaklar.) Duvarlar, geç meli perde duvar yapılar AĢağı ya doğr u >1: 3 Ģevle düģen ve çukurun di bi ne kadar 3 m den fazla mesafesi olan di k dol gu ġev ayağı yeteri nce iyi korunmaya alınma mı Ģsa, taģ parçaları ve büyük kayalar varsa yukarı ya doğru >1: 3 Ģevle çı kan yarlarda Esas olarak >70 A 2 ( Yol tarafında ön köģe esas alınmı Ģtır.) Esas olarak >70 A 2 ( Yol tarafı nda ön köģe esas alınmıģtır.) Esas olarak >70 A 2 ( Dol gu kenarı esas alınmıģtır.) Esas olarak >70 A 2 (ġev veya mani ni n ön kenarı esas alınmıģtır.) 4. 3 Ot okorkul uk Ti pl eri Ot okorkul ukl ar; çeli k otokorkul ukl ar, bet on ot okorkul ukl ar ve çarpma et kisi ni azaltan a mortisörlerdir. 58

72 Ot okorkul ukl ar, et ki t arzl arı bakı mı ndan, yol a geri döndüren ve çarpma enerjisi ni sönü ml eyen koruma tertibatları olarak sı nıflandırılabilir. Tekrar yol a yönelten koruma t ertibatları (çeli k ot okorkul ukl ar ve beton ot okorkul ukl ar) yol boyunca mont e edilir. Yol dan dıģarı çı kan araçl arı n, bu tertibatlar boyunca kayacak ve duracak Ģekil de yönl eri değiģtirilir. Çar p ma enerjisi ni sönüml eyen t ertibatlar ( örneği n çarpma a mortisörleri), özellikle t ekrar yol a yönelten koruma t ertibatlarını n korumayı sağl aya madı ğı yerlerde t ehli ke yaratabilecek engelleri n önüne nokt asal ol arak konulur. Bunl ar yol dan dıģarı çı kan araçları n çarpma enerjisini, defor masyon enerjisi vasıtası yla mü mkün mert ebe et ki n bir Ģekil de azalt malı dır. Çarp ma davranıģları bakı mı ndan bu t ertibatlar el asti k ve plastik davranan siste ml er il e rijit siste ml er ol arak sı nıflandırılabilir. Çarpan araçları n yönünü değiģtiren çeli k ot okorkul ukl ar ve çarpan araçları n enerjileri ni yut up dur mal arı nı sağlayan çarpma a mortisörleri el astik ve pl asti k davranan sı nıfı na girer. Buna, özellikle çalıģ ma alanl arında kullanı mbul an çeli k kay ma rayları da dahil dir. Bet on ot okorkul ukl ar ve çeli kten yapıl mıģ benzeri kontrüksi yonl ar rijit siste ml er sı nıfına girer Çeli k Ot okorkul uk Ti pl eri Fonksi yonuna, koyul acağı yere ve mont aj t ürüne göre dört ti p çeli k ot okor kul uk kullanılır. Basit Ot okorkul uk ( B. O.) Basit Mesafeli Ot okorkuluk ( B. M. O.) Çi ft Mesafeli Ot okorkul uk ( Ç. M. O.) Çi ft Ot okorkul uk ( Ç. O.) Basit mesafeli ot okorkuluklar, çift mesafeli ot okorkul ukl ar ve çift ot okorkul ukl ar köprülerde ve di ğer mühendislik yapıları nda kullanılır. Çeli k ot okorkuluk ti pl eri ġekil de gösterilmi Ģtir. Ot okorkul uk di kmel eri i çi n ġekil 4. 6 da gösterilen Si gma- 100 veya I PE- 100 di kmel eri kullanılır. Si gma- 100 di kmel eri pasif güvenli k bakı mı ndan i ki t ekerlekli araçlar içi n avant ajlar sun makt adır ve bu nedenl e genel de bu di kmel er kullanılır. 59

73 ġekil Di kme Ara Mesafesi 4, 0 m Ol an Basit Ot okorkul uk ( B. O/ 4, 0) ġekil Di kme Ar a Mesafesi 2, 0 m Ol an Basit Mesafeli Ot okorkuluk ( B. O/ 2, 0) 60

74 ġekil Di kme Ara Mesafesi 4, 0 m Ol an Çift Mesafeli Ot okorkul uk ( Ç. M. O/ 4, 0) ġekil Di kme Ara Mesafesi 2, 0 m Ol an Çift Otokorkul uk ( Ç. O/ 2, 0) ġekil IPE 100- Di kme ve Si gma 100 Di kme 61

75 Ot okorkul uk rayl arı i çi n i se A ve B pr ofilleri kullanılır. Her i ki profil de et ki t arzı bakı mı ndan eģdeğerdir. Rayl ar ek yerleri nde araçları n hareketi yönünde üst üst e gel ecek Ģekil de yerleģtirilir. Ot okorkul ukl arı n bütün parçaları gal vani ze edil mi Ģ ol up korozyona karģı ek bir boya gerekmez Beton Ot okorkul uk Ti pl eri Bet on ot okorkul ukl ar genel de bet ondan yapılan ve özel bir Ģekli ol an (Ne w-jersey profili) rijit ot okorkul uk sı nıfı na gir mekt edir. Özel duruml arda benzeri çeli k konstrüksi yonl ar da kullanılabilir. Ort a r öfüj de veya yol un dıģ kenarı nda kullanıl ma durumuna göre, çeģitli beton ot okorkul uk tipleri vardır. a) Çi ft Taraflı Beton Ot okorkul uk Si metri k pr ofili ol an bir bet on duvardır. Taban yüksekli ği 0, 38 m ol malıdır. Sadece ni hai kapl a ma t abakası nın henüz seril medi ği ve bu kapl a ma t abakası nı n seril mesi ne kadar ol an süreni n fazla ol madı ğı gi bi özel duruml arda t aban yüksekliği 0, 15 m ol abilir. Çift taraflı bet on ot okorkul uk ġekil 4. 7 de gösteril miģtir. b) Tek Taraflı Beton Ot okorkul uk Asi metri k pr ofili ol an bir bet on duvardır. Eğer ka myonl arı n da yoldan dıģarı çı kması nı n en yüksek e mni yetle önl enmesi i steni yorsa, o za man bet on ot okorkul ukl arı n yüksekliği 1, 15 m' ye çı karıl malıdır. Tek t araflı bet on ot okor kul uk ġekil 4. 8 de göst eril miģtir. Bet on ot okorkul ukl ar içi n kullanılan yapı mal zemel eri ni n "bet ondan ot oyol kapl amal arı nı n i nģası i çi n ilave t ekni k yönerge ve norml ara" yapı sı nıfı I ve II' ye uygun olmalı dır. c) Seyyar Çeli k Ot okorkuluk Geçi ci kullanı m i çi n ( örneği n çalıģ ma yapılan yerlerde) özel duruml arda seyyar çeli k ot okorkul ukl ar terci h edilir. Seyyar Çeli k Ot okorkul uk ġekil 4. 9 da gösteril miģtir Çarpma Amortisörl eri Çar p ma a mortisörleri, çarpma enerjisi ni sönü mleyen el e manl ardan ol uģ makt adır. Çar p ma a mortisörleri nisbeten külfetli çözü ml er ol duğu i çi n bunl ar münferit hal de mevcut duruma adapt e edilerek i mal edilir. Çarpma a mortisörleri ġekil ve de gösteril miģtir. [10] 62

76 ġekil Çift Taraflı Beton Ot okorkul uk ġekil Tek Taraflı Beton Ot okorkul uk ġekil Seyyar Çeli k Otokorkul uk 63

77 ġekil Çarpma Amortisörü ġekil Çarpma Amortisörü 64