Eğitime Giriş. Editörler: Prof. Dr. Hasan Basri MEMDUHOĞLU. Prof. Dr. Kürşad YILMAZ. Genişletilmiş 8. Baskı

Transkript

1 Eğitime Giriş Editörler: Prof. Dr. Hasan Basri MEMDUHOĞLU Prof. Dr. Kürşad YILMAZ Genişletilmiş 8. Baskı

2 Editörler: Prof. Dr. Hasan Basri MEMDUHOĞLU - Prof. Dr. Kürşad YILMAZ EĞİTİME GİRİŞ ISBN DOI / Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2018, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Ekim 2009, Ankara Genişletilmiş 8. Baskı: Eylül 2018, Ankara Yayın-Proje: I. Tual Şekercigil Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Vadi Grafik Tasarım ve Reklamcılık Ltd.Şti. İvedik Osb Oto 3. Bölge 2284 Sokak No:101 Yenimahalle/Cebeci Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Günümüzde çağdaş eğitime ve öğretmene yüklenen anlam değişmiştir. Artık eğitimden, bireylerin gereksinimlerine duyarlı olması ve sahip oldukları potansiyeli ortaya çıkarıp geliştirmesi beklenmektedir. Eğitim, bireylerin özgürleşmesinin en önemli araçlarından biridir ve bu yoldaki en önemli aktörlerden biri öğretmendir. Okulun, bilginin sürekli olarak yeniden üretildiği, öğretmen ve öğrencinin de bilginin üretilmesi sürecinde aktif rol üstlendiği bir kurum olması öğretmenlik mesleğini daha önemli bir hale getirmektedir. Öğretmenlik mesleğinin temel yeterlik alanları; öğretmenlik meslek bilgisi, alan bilgisi ve genel kültür olarak kabul edilir. Eğitim bilimlerinin ilgi alanına giren öğretmenlik meslek bilgisi, öğretmenlik mesleğine ilişkin temel bilgi ve becerilerle ilgili alandır. Bu alandaki yeterliklerin öğretmen adaylarına kazandırıldığı önemli derslerden biri de Eğitime Giriş dersidir öğretim yılından itibaren eğitim fakültelerinde uygulanmaya başlanan programa eklenen bu ders kapsamında öğretmen adaylarına eğitim ile ilgili temel kavramlar; eğitimin felsefi, sosyal, hukuki, psikolojik, ekonomik ve politik temelleri; eğitim biliminde araştırma yöntemleri, öğretmenlik mesleğinin özellikleri, öğretmen yetiştirme alanındaki uygulamalar ve eğitim bilimindeki yeni yönelimler gibi konularda temel bilgiler verilmektedir. Bu eğitim ile öğretmen adaylarının birer eğitimci olarak kendi eğitim anlayışlarına sahip olmaları ve kendilerini bu yönde geliştirmeleri amaçlanmaktadır. Bu kitap, çağdaş eğitime ve öğretmene yüklenen anlam bağlamında, öğretmen adaylarına eğitim biliminin ve öğretmenlik mesleğinin temel kavram ve bilgilerini farklı disiplinler açısından bir bütünlük içinde sunmayı, böylelikle öğretmenlik mesleğine ve eğitim bilimine yönelik olumlu bir bakış açısı kazandırmayı amaçlamaktadır. Kitap, ilgililere eğitime ilişkin geniş bir bakış açısı kazandırmak amacıyla, eğitim bilimi ile ilgili kuram ve uygulamaların felsefi, tarihsel, toplumsal, psikolojik, politik, ekonomik, bilimsel ve hukuksal temellerine ilişkin konuları içermektedir. Eser, değişen program içerikleri dikkate alınarak ve günümüzde eğitim alanında öne çıkan konuları da içerecek şekilde hazırlanmıştır. Kitaba YÖK tarafından yeni güncellenen öğretmen yetiştirme programına uygun olarak yeni bölümler eklenmiştir. Kitabın bölümleri, eğitim bilimlerinin disiplinler arası niteliği dikkate alınarak tamamı öğretim üyesi ve ilgili alanın uzmanları olan akademisyenlerce hazırlanmıştır. Eserin, öğretmenlik mesleğinin mevcut yapı ve işleyişinin öğretilmesinde, öğretmenlik ile ilgili temel bilgi, beceri, tutum ve değerlerin kazandırılmasında iyi bir temel oluşturması beklenmektedir. Kitabı okuyucu ile buluşturan Pegem Akademi takımına teşekkür eder, öğretmen adaylarına ve okuyuculara yararlı olmasını dileriz. Eylül, 2018 Prof. Dr. Hasan Basri MEMDUHOĞLU Prof. Dr. Kürşad YILMAZ

4

5 Bölümler ve Yazarları 1. Bölüm: Eğitimin Temel Kavramları Prof. Dr. Kürşad YILMAZ Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Eğitim Fakültesi 2. Bölüm: Eğitimin Felsefi Temelleri Doç. Dr. Ahmet YAYLA Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi 3. Bölüm: Eğitimin Toplumsal Temelleri Prof. Dr. Cemalettin İPEK Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi 4. Bölüm: Eğitimin Hukuksal Temelleri Doç. Dr. Cem TOPSAKAL Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Eğitim Fakültesi 5. Bölüm: Eğitimin Psikolojik Temelleri Doç. Dr. Fuat TANHAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi 6. Bölüm: Eğitimin Ekonomik Temelleri Doç. Dr. Güven ÖZDEM Giresun Üniversitesi Eğitim Fakültesi 7. Bölüm: Eğitimin Politik Temelleri Doç. Dr. Tuncer BÜLBÜL Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi 8. Bölüm: Eğitimin Tarihsel Gelişimi ve 21. Yüzyılda Eğitim Biliminde Yönelimler Doç. Dr. Binali TUNÇ Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi 9. Bölüm: Eğitimin Bilimsel Temelleri ve Araştırma Yöntemleri Prof. Dr. Hasan Basri MEMDUHOĞLU Siirt Üniversitesi Eğitim Fakültesi 10. Bölüm: Türk Eğitim Sisteminin Yapısı ve Özellikleri Doç. Dr. Turgut KARAKÖSE Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Eğitim Fakültesi 11. Bölüm: Öğretmenlik Mesleği ve Öğretmen Yetiştirmede Güncel Gelişmeler Doç. Dr. Hüseyin ŞİMŞEK Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi 12. Bölüm: Öğrenme Ortamı Olarak Okul ve Sınıf Doç. Dr. Murat TAŞDAN Kafkas Üniversitesi Eğitim Fakültesi

6

7 İÇİNDEKİLER Ön Söz...iii Bölümler ve Yazarları... v 1. Bölüm EĞİTİMİN TEMEL KAVRAMLARI Giriş... 1 Eğitim... 2 Formal Eğitim... 3 İnformal Eğitim... 3 Örgün Eğitim... 4 Yaygın Eğitim... 4 Halk Eğitimi... 5 Çıraklık Eğitimi... 5 Hizmet İçi Eğitim... 5 Kültür... 6 Kültürleme... 6 Kültürlenme... 6 Kültürleşme... 7 Sosyalleşme... 7 Öğretim... 7 Eğitim Programı... 8 Öğretim Programı... 9 Ders Programı... 9 Örtük Program... 9 Okul Yönetimi ve Yöneticisi... 9 Sınıf Yönetimi Müfettiş Eğitim Bilimleri Özet Değerlendirme Soruları Kaynaklar... 18

8 viii Eğitime Giriş 2. Bölüm EĞİTİMİN FELSEFİ TEMELLERİ Giriş Felsefe Nedir? Felsefenin Alanları Eğitim-Felsefe İlişkisi Felsefe Akımları ve Eğitim İdealizm ve Eğitim Realizm ve Eğitim Pragmatizm ve Eğitim Varoluşçuluk ve Eğitim Eğitim Felsefesi Akımları Daimicilik (Perennialism) Esasicilik (Özcülük-Essentialism) İlerlemecilik (Progressivism) Yeniden Kurmacılık (Reconstructionalism) Özet Değerlendirme Soruları Kaynaklar Bölüm EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ Giriş Eğitimin İşlevleri Eğitimin Açık ve Gizil (Saklı) İşlevleri Eğitimin Toplumsallaştırma İşlevi Birincil ve ikincil toplumsallaşma Başarılı ve başarısız toplumsallaşma Sürekli ve yeniden toplumsallaşma Eğitimin Kültürel İşlevi Eğitimin Ekonomik İşlevleri Toplumsal Yapı ve Eğitim Toplumsal Tabaka ve Eğitim Toplumsal Sınıflar ve Eğitim Toplumsal Hareketlilik ve Eğitim Toplumsal Değişme Özet Değerlendirme Soruları Kaynaklar... 74

9 İçindekiler ix 4. Bölüm EĞİTİMİN HUKUKSAL TEMELLERİ Giriş Eğitim ve Hukukta Temel Kavramlar Ulusal Hukukta Eğitimin Hukuksal Temelleri Anayasada Eğitim Yasa, Kanun Hükmünde Kararname ve Yönetmeliklerde Eğitim Milli Eğitim Temel Kanunu Tevhid-i Tedrisat Kanunu Milli Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun İlköğretim ve Eğitim Kanunu Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kanunu Özel Öğretim Kurumları Kanunu Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Yükseköğretim Kanunu Devlet Memurluğu Memurların Yargılanması Öğretmenlik Kariyer Basamakları Öğretmenlerin Ödüllendirilmesi ve Cezalandırılması Norm Kadro Uygulaması Uluslararası Hukukta Eğitimin Hukuksal Temelleri Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Bildirgesi Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Avrupa Birliği Antlaşmaları Özet Değerlendirme Soruları Kaynaklar... 96

10 x Eğitime Giriş 5. Bölüm EĞİTİMİN PSİKOLOJİK TEMELLERİ Giriş Gelişim Gelişimi Etkileyen Faktörler Gelişim Alanları ve Gelişim Dönemleri Fiziksel gelişim Ahlak gelişimi Dil gelişimi Kişilik gelişimi Bilişsel gelişim Öğrenme Öğrenme Kuramları Klasik koşullama Edimsel öğrenme Bilişsel öğrenme Özet Değerlendirme Soruları Kaynaklar Bölüm EĞİTİMİN EKONOMİK TEMELLERİ Giriş Eğitim Planlaması Planlama ve Eğitim Planlaması Kavramları Gelişmekte Olan Ülkelerde Eğitim Planlamasını Gerektiren Nedenler Çeşitli Eğitim Planlaması Modelleri İnsangücü Modeli Sosyal Talep Modeli Eğitimde Yatırım Yaklaşımı Planlamanın Sınırlılıkları Planlamanın Yasal Temelleri Anayasa ve Kalkınma Planı İlişkisi Türkiye de Eğitim Planlamasında Personel Sorunu Stratejik Planlama Eğitim Ekonomisi Ekonomi ve Eğitim Ekonomisi Nedir? Eğitim Ekonomisinin Çalışma Alanları Eğitimin İşlevleri Eğitim Talebi ve Eğitim Arzı

11 İçindekiler xi Eğitimin Dışsallıkları ve Getirileri Eğitimde Maliyet Kavramı Eğitimde Verimlilik ve Etkililik Eğitimin Finansmanı, Eğitimin Finansman Biçimleri Eğitim İstihdam İlişkisine İlişkin Görüşler Özet Değerlendirme Soruları Kaynaklar Bölüm EĞİTİMİN POLİTİK TEMELLERİ Giriş İdeoloji - Eğitim İlişkisi Eğitimin Politik İşlevi Eğitimin Politikalarının Belirlenmesi Eğitim Politikalarının Ulusal Kaynakları Kalkınma Planlarında Eğitim Dokuzuncu Kalkınma Planı Milli Eğitim Şûralarında Eğitim Politikaları Hükümet Programlarında Eğitim Politikaları Hükümet Programında Eğitim Politikaları Eğitim Politikalarının Uluslararası Kaynakları Uluslararası Kuruluşların Eğitim Politikalarına Etkileri AB Eğitim Politikaları ve Türk Eğitim Sistemine Etkileri Socrates (Genel Eğitim) Leonardo da Vinci (Mesleki Eğitim) Youth (Gençlik) Küreselleşmenin Eğitim Politikalarına Etkileri Sonuç Özet Değerlendirme Soruları Kaynaklar

12 xii Eğitime Giriş 8. Bölüm EĞİTİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ VE 21. YÜZYILDA EĞİTİM BİLİMİNDE YÖNELİMLER Giriş Antik Çağ da Eğitim Mezopotamya Uygarlıkları Sümer Uygarlığı (MÖ 3000) Mısır Uygarlığı (MÖ ) Pers Hitit Fenike Uygarlıkları Çin Uygarlığı (MÖ 2500) Hint Uygarlığı (MÖ ) Antik Amerika Uygarlığı Antik Yunan ve Roma Uygarlıkları Antik Çağ Sonrası Eğitim İslam Dünyasında Eğitim Avrupa da Eğitim Rönesans ve Reform (Endüstrileşme Öncesi yy) Aydınlanma Döneminde Eğitim Osmanlı Eğitim Sistemi Sıbyan Mektepleri Medreseler Rüşdiyeler İdadiler Sultaniler Darülfünun Cumhuriyet Döneminde Eğitim Tevhid-i Tedrisat (Öğretimi Birleştirme Kanunu - 3 Mart 1924) Üniversite Reformu (1933) Köy Enstitüleri Eğitim Anlayışlarında Yeni Yönelimler Küreselleşme ve Eğitim Öğrenci Odaklı Eğitim Anlayışı Yapılandırmacı Eğitim Anlayışı Çevre Eğitimi İnsan Hakları Eğitimi Özet Değerlendirme Soruları Kaynaklar

13 İçindekiler xiii 9. Bölüm EĞİTİMİN BİLİMSEL TEMELLERİ VE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ Giriş Bilim Bilimin Amacı ve İşlevleri Bilimsel Bilgi Bilimsel Yöntem Bilimsel yönteme ilişkin eleştiriler Araştırma Araştırmanın Temel Kavramları Bilimsel Araştırma Türleri, Yaklaşımları ve Modelleri Bilimsel Araştırma Türleri Temel (Kuramsal) Araştırmalar Uygulama Araştırmalar Betimsel (Tanımlayıcı) Araştırmalar Bilimsel Araştırma Yaklaşımları Nicel Araştırma Nitel Araştırma Bilimsel Araştırma Modelleri Tarama Modeli Deneme Modeli Bilimsel Araştırmalarda Veri Toplama Teknikleri Bilimsel Araştırma Eğitimi Bilimsel Araştırmanın Aşamaları Araştırma Probleminin Belirlenmesi Kaynakların taranması Araştırmanın Amacı Araştırmanın Önemi Sayıltılar Sınırlılıklar Tanımlar Kuramsal Çerçeve Yöntem Araştırmanın modeli Evren ve örneklem Verilerin toplanması Veri toplama araçları /teknikleri Verilerin analizi Bulguların Yorumlanması Tartışma, Sonuç ve Öneriler

14 xiv Eğitime Giriş Araştırmanın Raporlaştırılması Araştırmanın Başlığı Özet Değerlendirme Soruları Kaynaklar Bölüm TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ Giriş Türk Milli Eğitiminin Amaçları Genel Amaçlar Özel Amaçlar Türk Milli Eğitiminin Temel İlkeleri Türk Eğitim Sisteminin Genel Yapısı Örgün Eğitim Okul Öncesi Eğitim İlköğretim Ortaöğretim Yükseköğretim Yaygın Eğitim Türk Milli Eğitim Bakanlığının Örgüt ve Yönetim Yapısı Tarihsel Gelişim Mevcut Durum Bakanlık Makamı Bakanlık Hizmet Birimleri Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı ve Milli Eğitim Şûrası Taşra ve Yurtdışı Teşkilatı ile Çalışma Grupları Özet Değerlendirme Soruları Kaynaklar

15 İçindekiler xv 11. Bölüm ÖĞRETMENLİK MESLEĞİ VE ÖĞRETMEN YETİŞTİRMEDE GÜNCEL GELİŞMELER Giriş Eğitim Sistemi ve Öğretmen Bir Meslek Olarak Öğretmenlik Öğretmenliğin Meslekleşmesinin Koşulları Türkiye de Öğretmenliğin Meslekleşmesi Öğretmenliğin Meslekleşmesini Engelleyen Uygulamalar Öğretmenlik Mesleğinin Güçlenmesi ve Nitelikleri Öğretmen Yeterlikleri Öğretmen Yeterliklerinin Belirlenmesi ve Öğretmen Atamaları Öğretmen Yetiştirmede Güncel Gelişmeler: Standartlaşma ve Akreditasyon Öğretimin Planlanması, Uygulanması ve Değerlendirilmesine Yönelik Standartlar Öğretim Elemanlarına Yönelik Standartlar Öğrencilere Yönelik Standartlar Fakülte-Okul İşbirliğine Yönelik Standartlar Tesisler, Kütüphane ve Donanıma Yönelik Standartlar Yönetime İlişkin Standartlar Kalite Güvencesine İlişkin Standartlar Özet Değerlendirme Soruları Kaynaklar

16 xvi Eğitime Giriş 12. Bölüm ÖĞRENME ORTAMI OLARAK OKUL VE SINIF Giriş Öğrenme Nedir? Öğrenme Ortamı Nedir? Etkili Öğrenme Ortamının Özellikleri Nelerdir? Yirmi Birinci Yüzyılın Öğrenme Ortamı Nasıl Olmalı? Okul İçi Öğrenme Ortamları Fiziksel Çevre Öğretmen Davranışı Öğrencinin Özellikleri Öğrenme Sitili Okul Yöneticisinin Tutum ve Davranışları Akran Grubu Davranışı Okulun Sosyo-Kültürel Özellikleri Okul Dışı Öğrenme Ortamları Aile Okul Çevresi Kitle İletişim Araçları Özet Değerlendirme Soruları Kaynaklar Yazarların Özgeçmişleri