SOSYAL BİLGİLERİN TEMELLERİ

Transkript

1 SOSYAL BİLGİLERİN TEMELLERİ RefikTuran Kadir Ulusoy Bayram Tay Handan Deveci Yusuf Keskin Yılmaz Geçit RefikTuran Kadir Ulusoy Ali Meydan Hacı Duran Barış Kaya Gülmisâl Emiroğlu Tuba Çengelci Kubilay Yazıcı Şule Erdilmen Hakan Akdağ Serdarhan MusaTaşkaya Tuğba Selanik Ay Bahri Ata Tuğba Yanpar Yelken Besime Arzu Güngör Akıncı Nadire Emel Akhan İbrahim Sarı 3 < AKADEMİ

2 SOSYAL BİLGİLERİN TEMELLERİ Editörler Refik Turan Kadir Ulusoy Bayram Tay Handan Deveci Yusuf Keskin Yılmaz Geçit Refik Turan Kadir Ulusoy Ali Meydan Hacı Duran Barış Kaya Gülmisâl Emiroğlu Tuba Çengelci Kubilay Yazıcı Şule Erdilmen Hakan Akdağ Serdarhan MusaTaşkaya Tuğba Selanik Ay Bahri Ata Tuğba Yanpar Yelken Besime Arzu Güngör Akıncı Nadire Emel Akhan İbrahim Sarı 3. Baskı KPPEGEM L Î 1 AKADEMİ

3 E j l PEGEM E ^ I a k a d e m İ Editörler: Prof. Dr. Refik Turan Doç. Dr. Kadir Ulusoy SOSYAL BİLGİLERİN TEMELLERİ ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2013, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm.Tic. Ltd. Şti'ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 3. Baskı: Ekim 2013, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Selcan Arslan Dizgi-GrafikTasarım: Cemal İnceoğlu KapakTasarımı: Gürsel Avcı Baskı:Tarcan Matbaacılık Yayın Sanayi Zübeyde Hanım Mahallesi Samyeli Sokak No: 15 İSKİTLER/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: E-ileti: pegem@pegem.net

4 BÖLÜMLER VE YAZARLAR BÖLÜM 7; SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİNİN DÜNÜ BUGÜNÜ VE YARINI Yrd. Doç. Dr. Bayram TAY Ahi Evran Üniversitesi BÖLÜM 2: TÜRK EĞİTİM TARİHİNDE SOSYAL BİLGİLER Doç. Dr. Handan DEVECİ Anadolu Üniversitesi BÖLÜM 3: SOSYAL BİLGİLERİN FELSEFİ TEMELLERİ Yrd. Doç. Dr. Yusuf KESKİN Sakarya Üniversitesi BÖLÜM 4: TÜRKİYE'DEKİ SOSYAL BİLGİLER EĞİTİM LİTERATÜRÜ Doç. Dr. Yılmaz GEÇİT Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi BÖLÜM 5: SOSYAL BİLGİLERDE TARİHİN YERİ VE ÖNEMİ Prof. Dr. Refik TURAN Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Kadir ULUSOY Mersin Üniversitesi BÖLÜM 6: SOSYAL BİLGİLERDE COĞRAFYANIN YERİ VE ÖNEMİ Doç. Dr. Ali MEYDAN Nevşehir Üniversitesi BÖLÜM 7: SOSYAL BİLGİLERDE SOSYOLOJİNİN YERİ VE ÖNEMİ Prof. Dr. Hacı DURAN Adıyaman Üniversitesi BÖLÜM 8: SOSYAL BİLGİLERDE PSİKOLOJİNİN YERİ VE ÖNEMİ Yrd. Doç. Dr. Barış KAYA Bülent Ecevit Üniversitesi

5 BÖLÜM 9: SOSYAL BİLGİLERDE ULUSLARARASI İLİŞKİLERİN YERİ VE ÖNEMİ Yrd. Doç. Dr. Gülmisâl EMİROĞLU Necmettin Erbakan Üniversitesi BÖLÜM 70:SOSYAL BİLGİLERDE İLETİŞİMİN YERİ VE ÖNEMİ Yrd. Doç. Dr. Tuba ÇENGELCİ Anadolu Üniversitesi BÖLÜM 77:SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİNDE HUKUK Doç. Dr. Kubilay YAZICI Yük. Us. Öğrn. Süte Erdilmen Niğde Üniversitesi BÖLÜM 72:VATANDASLIK VE İNSAN HAKLARI EĞİTİMİNİN SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİNDEKİ YERİ Yrd. Doç. Dr. Hakan AKDAĞ Gaziantep Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Serdarhan Musa TASKAYA Mersin Üniversitesi BÖLÜM 13: SOSYAL BİLGİLER VE YEREL TOPLUM ÇALIŞMALARI Yrd. Doç. Dr. Tuğba Selanik AY Afyon Kocatepe Üniversitesi BÖLÜM 74:SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİNDE MÜZELERİN ÖNEMİ Doç. Dr. Bahri ATA Gazi Üniversitesi BÖLÜM 75:SOSYAL BİLGİLERDE EĞİTİMİN YERİ VE ÖNEMİ Prof. Dr. Tuğba Yan par YELKEN Mersin Üniversitesi BÖLÜM 76:SOSYAL BİLGİLERDE SANATIN YERİ VE ÖNEMİ Yrd. Doç. Dr. Besime Arzu Güngör AKINCI Bülent Ecevit Üniversitesi

6 3. BÖLÜM SOSYAL BİLGİLERİN FELSEFİ TEMELLERİ Giriş...39 Felsefe ve Çalışma Alanları Felsefe Nedir? Felsefenin Çalışma Alanları Epistemoloji (Bilgi Felsefesi) Ontoloji (Varlık Felsefesi) Aksiyoloji (Ahlâk/Değerler Felsefesi) Mantık (Logic) Felsefe ve Bilim Felsefe ve Eğitim Felsefi Akımlar İdealizm (Ülkücülük) Realizm (Gerçekçilik) Natüralizm (Doğalcılık/Tabiatçılık) Pragmatizm (Yararcılık) Existensiyalizm (Varoluşçuluk) Eğitim Felsefeleri Daimicilik (Perennializm) Esasicilik (Essentializm) İlerlemecilik (Progressivizm) Yeniden Kurmacılık (Reconstructionism)...62 Eğitim Felsefeleri ve Türkiye Sosyal Bilgiler ve Felsefe İlişkisi Sonuç...68 Kaynakça Sosyal Bilgilerin Temelleri

7 3. Bölüm SOSYAL BİLGİLERİN FELSEFİ TEMELLERİ Yrd. Doç. Dr. Yusuf Keskin Sakarya Üniversitesi Öğrenme Hedefleri Bu bölüm sonunda aşağıdaki kazanımlara ulaşmanız beklenmektedir: 1. Felsefe ve onun çalışma alanlarını tanıyacaksınız. 2. Felsefe ile bilimi ilişkilendireceksiniz. 3. Felsefe ile eğitim ilişkisini irdeleyeceksiniz. 4. Başlıca felsefi akımları tanıyacaksınız. 5. Felsefi akımların eğitim ile ilişkisini açıklayacaksınız. 6. Eğitim felsefelerini tanıyacaksınız. 7. Ülkemizde tarihsel süreçte eğitim felsefelerinin kullanımını açıklayacaksınız. 8. Sosyal Bilgiler dersi ile felsefe ilişkisini kuracaksınız. İçindekiler Giriş Felsefe ve Çalışma Alanları Felsefe Nedir? Felsefenin Çalışma Alanları 1. Epistemoloji (Bilgi Felsefesi) 2. Ontoloji (Varlık Felsefesi) 3. Aksiyoloji (Ahlâk/Değerler Felsefesi) 4. Mantık (Logic) Felsefe ve Bilim

8 Felsefe ve Eğitim Felsefi Akımlar İdealizm (Ülkücülük) Realizm (Gerçekçilik) Natüralizm (Doğalcılık/Tabiatçılık) Pragmatizm (Yararcılık) Existensiyalizm (Varoluşçuluk) Eğitim Felsefeleri Daimicilik (Perennializm) Esasicilik (Essentializm) İlerlemecilik (Progressivizm) Yeniden Kurmacılık (Reconstructionism) Eğitim Felsefeleri ve Türkiye Sosyal Bilgiler ve Felsefe İlişkisi Sonuç Kaynakça

9 Giriş Yrd. Doç. Dr. Yusuf Keskin Aile hayatından sonra insanların katıldığı, ilk toplum hayatı okul olmaktadır. İlköğretimin çoğu ülkelerde mecburi olduğu düşünülürse, aileden sonra zorunlu olarak içine girilen sosyal hayatın okul olduğu söylenebilir. O halde sosyal hayata uyum sağlamak için büyük fırsat ve imkân okulda olacaktır (Ayhan, 1995). Toplumsallaşma, bireyin toplumun bir üyesi olma sürecidir. Toplumsallaşma sürecinde, çocuğun doğumundan itibaren etkileşimde bulunduğu kişiler, kurumlar, gruplar önemli rol oynar. Okulları, çocuğun toplumsallaşmasını sağlayan diğer kurum ve gruplardan ayıran en önemli özellik, okuldaki toplumsallaşma sürecinin önemli bir kısmının plânlı ve kontrollü olmasıdır. Okullarda öğrenciye toplumun hangi değerlerinin ve normlarının öğretileceği önceden belirlenir. Tüm eğitim faaliyetleri ise belirlenen bu amaçlara uygun olarak düzenlenir (Fidan ve Erden, 1998). İnsan biyolojik, kültürel, toplumsal ve psikolojik bir varlık olarak ele alınırsa, onun toplumsallaşması için her bir boyutla ilgili pek çok ders programa konulmalı ve işlenmelidir görüşü ileri sürülebilir (Sönmez, 1997). Fakat bu görüş ilköğretim için yanlıştır. İlköğretimde çocuk toplumsallaştırılırken, her bilim dalıyla ilgili ilke ve genellemeler ayrı bir ders olarak değil, onların ortak noktaları bulunup birleştirilerek sunulmalıdır. Öğretimde toplulaştırma (toplu öğretim, disiplinler arası bütünleştirme yaklaşımı) olarak isimlendirilen bu yöntem ile alanları birbirine yakın birkaç ders birleştirilerek daha kapsamlı bir tek ders olarak öğretilir. Sosyal bilgiler, fen bilgisi (fen ve teknoloji) ve hayat bilgisi dersleri bu anlayışa uygun olarak hazırlanmışlardır (Erden, tarihsiz). Sosyal bilgiler terimi resmen ilk kez 1916 yılında ABD Milli Eğitim Derneği nin orta dereceli okulu yeniden teşkilatlandırma komisyonu sosyal bilgiler komitesi (The Committee of Social Studies of the Reorganization of Secondary Education of the National Education Association) tarafından kabul edilmiştir (Moffatt, 1957). Sosyal bilgilerin tanımı konusunda araştırmacılar tam bir görüş birliğine varamamışlardır: Sosyal bilgilerin evrensel tanımı, sosyal bilimler ile felsefe ve din gibi diğer alanların, vatandaşlık eğitimi amacıyla bütünleştirilmesi (entegrasyon) şeklinde yapılmaktadır (Barth ve Demirtaş, 1997: 1.8). Sosyal bilgiler, ilköğretim okullarında iyi ve sorumlu vatandaş yetiştirmek amacıyla, sosyal bilimler disiplinlerinden seçilmiş bilgilere dayalı olarak, öğrencilere toplumsal yaşamla ilgili temel bilgi, beceri, tutum ve değerlerin kazandırıldığı bir çalışma alanı (Erden, tarihsiz: 8) dır. Sosyal bilgiler, toplumsal gerçekle kanıtlamaya dayalı bağ kurma süreci ve bunun sonunda elde edilen dirik bilgiler (Sönmez, 1997: 3) dir. Sosyal Bilgilerin Felsefi Temelleri 39