Psikolojik Danışma ve Rehberlik

Transkript

1 Psikolojik Danışma ve Rehberlik Editör: Prof. Dr. Mehmet GÜVEN Yazarlar Doç. Dr. Aslı TAYLI Doç. Dr. Aysel Esen ÇOBAN Dr. Öğr. Üyesi Bahadır KÖKSALAN Prof. Dr. Cengiz ŞAHİN Dr. Öğr. Üyesi Levent YAYCI Öğ. Gör. Mahmut ARIKAN Prof. Dr. Mustafa KOÇ Doç. Dr. Nermin KORUKLU Prof. Dr. Semra GÜVEN Doç. Dr. Sevda ASLAN Dr. Öğr. Üyesi Yaşar BARUT Güncellenmiş 11. Baskı Ankara 2019

2 Psikolojik Danışma ve Rehberlik Editör: Prof. Dr. Mehmet GÜVEN Tüm Hakları Saklıdır Bu kitabın basım, yayın, satış hakları Anı Yayıncılık Eğitim ve Danışmanlık San. Tic. Ltd. Şti. ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri herhangi bir bilgi depolama ve erişim sistemiyle veya mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, aktarılamaz veya dağıtılamaz. Geniş bilgi için sayfasını ziyaret edebilirsiniz. Yayıncı Sertifika No : Matbaa Sertifika No : ISBN : Kapak Tasarımı : Anı Yayıncılık Mizanpaj : Anı Yayıncılık Baskı : Sözkesen Matbaası Adres : İvedik OSB Sokak Mat-Sit İş Mrk. No:2/40 Yenimahalle-ANKARA Tel : KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI GÜVEN, Mehmet Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anı Yayıncılık, 11. Baskı, Ankara/Türkiye 2019, 352 Sf, 160x240 mm ISBN: Psikolojik Danışma ve Rehberlik 1. Psikolojik Danışma, 2. Rehberlik, 3. Eğitsel Rehberlik, 4. Mesleki Rehberlik, 5. Kişisel Rehberlik Anı Yayıncılık Kızılırmak Sokak 10/A Bakanlıklar/Ankara Tel: pbx e-posta: aniyayincilik@aniyayincilik.com.tr A harfinin evrimi ii

3 ÖNSÖZ Eğitim sürecinin önemli ve ayrılmaz bir boyutunu oluşturan psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri, öğrencilerin rehberlik gereksinimlerini karşılamayı, onların kişisel gelişimlerini ve kendilerini gerçekleştirmelerini desteklemeyi amaçlayan psikolojik yardım hizmetleridir. Bu hizmetler temelde uzmanlık bilgi ve becerisi gerektiren hizmetlerdir. Ancak eğitim kurumlarında bu hizmetlerin etkin bir şekilde yürütülebilmesi ve amacına ulaşabilmesi, okul yöneticisi ve öğretmenlerin de bu sürece aktif katılımı ile mümkündür. Bunu sağlamanın önemli aşamalarından biri de mesleğe hazırlık evresindeki öğretmen adaylarına rehberlik alanında uygun bir anlayış, bilgi ve beceri kazandırmaktır. Bu nedenle bu kitap, hem Öğretmenlik Meslek Bilgisi dersleri arasında yer alan Okullarda Rehberlik dersi ve hem de Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Programında yer alan Rehberlik ve Psikolojik Danışma derslerine kaynaklık etmesi amacıyla hazırlanmıştır. Kitabın, öğretmen ve psikolojik danışman adaylarına rehberlik yeterlikleri kazandırmasının yanında, eğitim kurumlarında çalışan psikolojik danışman, öğretmen ve yöneticilere de katkı sağlayacağı umulmaktadır. Ayrıca bu kitap temelde bir ders kitabı olmasının yanında, psikolojik danışma ve rehberlik alanı için önemli bir kaynak olma özelliği de taşımaktadır. Çeşitli üniversitelerden öğretim elemanlarının özverili çalışmaları ve katkılarıyla hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve öneriler kitabın geliştirilmesine katkı sağlayacaktır. Bu nedenle kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi bölüm yazarları veya editörle paylaşmanız bizleri memnun edecektir. Bu kitabın hazırlanmasında emeği geçen herkese teşekkür ederim. Prof. Dr. Mehmet GÜVEN e-posta: iii

4 İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 EĞİTİM SÜRECİNDE ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ VE REHBERLİK Giriş... 2 Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Yeri ve Önemi... 4 Rehberliğin Anlamı... 6 Öğretim, Rehberlik ve Psikolojik Danışma Arasındaki Benzerlik ve Farklar... 8 Rehberliğin Amacı Rehberliğin İlkeleri Rehberliği Ortaya Çıkaran Nedenler Dünyada ve Türkiye de Rehberliğin Tarihsel Gelişimi Rehberliğin Amerika'da Gelişimi Avrupa Ülkelerinde Rehberliğin Gelişimi Ülkemizde Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinin Gelişimi Rehberliğin İlişkili Olduğu Bilim Dalları Özet Bölüm Değerlendirme Soruları Kaynakça BÖLÜM 2 PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİKTE BAŞLICA HİZMET TÜRLERİ Giriş Psikolojik Danışma ve Rehberlikte Başlıca Hizmet Türleri Hizmet Alanlarına Göre Psikolojik Danışma ve Rehberlik Problem Alanlarına Göre Psikolojik Danışma ve Rehberlik Birey Sayısına Göre Psikolojik Danışma ve Rehberlik Öğretim Basamaklarına Göre Psikolojik Danışma ve Rehberlik Temel İşlevlerine Göre Psikolojik Danışma ve Rehberlik Özet Bölüm Değerlendirme Soruları Kaynakça BÖLÜM 3 PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİKTE GELİŞİMSEL YAKLAŞIM Giriş Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinde Gelişimsel Yaklaşım Gelişimsel Rehberlik Yaklaşımın Dayandığı Temeller Gelişimi Etkileyen Faktörler Gelişim Dönemleri Geleneksel Eğitim Anlayışı ile Gelişimsel Rehberlik Anlayışında Eğitim Okulöncesi Eğitimde Rehberlik Hizmetlerinin Amaç ve İşlevi Okulöncesi Rehberlik Hizmetlerinde Anaokulu/Anasınıfı Öğretmeninin Yeri İlkokul/Ortaokul Eğitiminde Rehberlik Hizmetlerinin Amaç ve İşlevi İlkokulda/Ortaokulda Rehberlik Hizmetlerinde Öğretmenin Yeri Ortaöğretimde Rehberlik Hizmetlerinin Amaç ve İşlevi Ortaöğretimde Rehberlik Hizmetlerinde Öğretmenin Yeri Yükseköğretimde Rehberlik Hizmetlerinin Amaç ve İşlevi Özet Bölüm Değerlendirme Soruları Kaynakça iv

5 BÖLÜM 4 OKULLARDA PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK HİZMETLERİ Giriş Okul PDR Hizmetleri A. Doğrudan Hizmetler B. Dolaylı Hizmetler Özet Bölüm Değerlendirme Soruları Kaynakça BÖLÜM 5 EĞİTSEL REHBERLİK Eğitsel Rehberliğin Amacı Eğitsel Rehberlik Hizmetlerinin Kapsamı Eğitsel Rehberlik Hizmetleri Özet Bölüm Değerlendirme Soruları Ekler Kaynakça BÖLÜM 6 MESLEKİ REHBERLİK Giriş Mesleki Rehberliğin Tanımı, Kapsamı ve Amacı Mesleki Gelişim ve Meslek Seçimi ile İlgili Kuramsal Görüşler Özellik Faktör Yaklaşımı Holland ın Kişilik Kuramı Roe nun İhtiyaç Kuramı Ginzberg ve Arkadaşlarının Gelişim Kuramı Super in Benlik Kuramı Meslek Gelişimi ve Seçimi Meslek Seçimine Yardım Süreci Mesleki Rehberlik Hizmetlerinde Öğretmenlerin Sorumlulukları Özet Bölüm Değerlendirme Soruları Kaynakça BÖLÜM 7 KİŞİSEL REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA Giriş Kişisel Rehberlik Hizmetlerinin Amacı Kişisel Rehberlik Kapsamında Ele Alınan Olası Problemler Öğretim Kademelerine Göre Kişisel Rehberlik Hizmetleri Kişisel Rehberlik Hizmeti Uygulama Modelleri Karakter Eğitimi Akran Temelli Programlar Toplumsal Duyarlılık Projeleri Kişisel Rehberlik Hizmeti Olarak Psikolojik Danışma Psikolojik Danışma Süreci Psikolojik Danışma Kuramları v

6 Öğretmenlerin Kişisel Rehberlik Hizmetlerine Yönelik Katkıları Özet Bölüm Değerlendirme Soruları Kaynakça BÖLÜM 8 BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ Giriş Bireyi Tanımanın Amacı Bireyi Tanıma Tekniklerinin Sınıflandırılması Testler Test Dışı Teknikler Bölüm Değerlendirme Soruları Kaynakça BÖLÜM 9 OKUL PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK PROGRAMLARININ GELİŞTİRİLMESİ Giriş Kapsamlı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları Modeli Kapsamlı Rehberlik Programı Modelinin Öğeleri Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programının Hazırlanması Özet Bölüm Değerlendirme Soruları Kaynakça BÖLÜM 10 TÜRKİYE DE ÖZEL EĞİTİM, REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA HİZMETLERİNİN ÖRGÜTLENİŞ BİÇİMİ, PERSONELİN GÖREV, YETKİ VE SORUMLULUKLARI Giriş Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinin Milli Eğitim Bakanlığı Düzeyinde Örgütlenmesi Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinin İl Milli Eğitim Düzeyinde Örgütlenmesi Rehberlik ve Araştırma Merkezlerinin ( RAM ) Yapısı ve Görevleri Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinin Okul Düzeyinde Örgütlenmesi Özet Bölüm Değerlendirme Soruları Kaynakça BÖLÜM 11 ÖZEL EĞİTİMDE PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK Giriş Türkiye de Özel Eğitimin Gelişimi Özel Eğitime Muhtaç Olmanın Nedenleri Özel Eğitim Gerektiren Çocukların Gereksinimleri Özel Eğitimde Tanı ve Değerlendirme Özel Eğitimde Aile Danışmanlığının ve Rehberliğin Önemi Özel Eğitime Muhtaç Çocuğa Rehberlikte Öğretmenin Rolü Özel Eğitimde Aileye Yönelik Rehberlik Hizmetleri Özel Gereksinimleri Olan Çocukların Bulunduğu Sınıflarda Ders Ortamlarının Düzenlenmesi Özet Bölüm Değerlendirme Soruları Kaynakça vi