ÖZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN ÇOCUKLAR VE EĞİTİMLERİ ALPER KAMA REHBERLİK ÖĞRETMENİ/PSİKOLOJİK DANIŞMAN

Transkript

1 ÖZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN ÇOCUKLAR VE EĞİTİMLERİ ALPER KAMA REHBERLİK ÖĞRETMENİ/PSİKOLOJİK DANIŞMAN SORGUN-2018

2 Özel Öğrenme Güçlüğü ve diğer tüm soru/sorunlarınız için bize ulaşabilirsiniz. ALO Rehberlik Hattı: İçerik: Alper KAMA Görsel Düzenlemesi ve Tasarım: Büşra ÇAKAL

3 ÖNSÖZ Çocuklarımız artık harfleri ve sayıları okul öncesi dönemde öğrenmeye başlıyor. Bazı çocuklar ise ilkokul 1 hatta 2. Sınıfta bile harfleri ve sayıları öğrenmek istemiyor. Bu durumda ortaya özel öğrenme güçlüğü çıkıyor. Özel öğrenme güçlüğü zeka yetersizliğinden kaynaklanan bir durum değildir. Özel öğrenme güçlüğü olan öğrenciler normal zekaya hatta üstün zekaya sahip olabilir. Ancak çocuk zekasını nasıl kullanacağını bilmiyor. Bu durumda özel öğrenme güçlüğü olan çocuk kadar aileye ve öğretmenlere de sorumluluk düşmektedir. Bu çocuklar akademik başarısızlık, düşük benlik algısı ve özgüven eksikliğine sahiptir. Aile ve öğretmenleri olarak öncelikle bu çocukları koşulsuz kabul etmeli, her zaman sevgi, saygı ve ilgi göstermeliyiz. Eğer çocuğu yetenekleri, ilgileri, ortaya koyduğu performansı ve kişilik özellikleriyle kabul ederseniz ve bunu çocuğa hissettirirseniz yani çocuğa bir adım atarsanız emin olun çocuk da size bir adım atar. Çocuğun alacağı doğru eğitimle özel öğrenme güçlüğünün etkisi en aza indirgenebilir. Özel öğrenme güçlüğü olan çocuklar kendilerini ifade edebilecekleri bir ortam bulamadıkları zaman davranış problemleri sergileyebilir, hatta ileri süreçte depresyon ve maalesef intihar girişimleri olabilir. Bu çocukların kendilerini ifade edebilecekleri, yeteneklerini geliştirebilecekleri bir ortam sağlarsak çocuklarımızı kaybetmeyiz. Zira dünya çapında özel öğrenme güçlüğü olan ün yapmış ressamlar, müzisyenler, yazarlar ve bilim adamları da vardır. Leonardo Da Vinci, Mozart, Jules Verne, Albert Einstein gibi. Bu kitap, özel öğrenme güçlüğü olan çocukların özellikleri, tespit edilmesi ve eğitim sürecinde yapılacak çalışmalarla ilgili öğretmenlerimizi bilgilendirmek amacıyla hazırlanmıştır. Okumanız ve uygulamanız dileğiyle...

4

5 ÖZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ NEDİR? Zekası normal ya da normal üstü olan herhangi bir duyusal, nörolojik, fiziksel, ruhsal ve kültürel özrü olmayan bireylerde; dinleme, konuşma, okuma-yazma, akıl yürütme ya da matematik becerilerinin kazanılmasında ve kullanılmasında kendini gösteren akademik becerilerin kazanılamaması durumudur. Uzmanların çoğu özel öğrenme güçlüğü ile ilgili aşağıdaki betimlemeleri kabul etmektedir: 1. Özel öğrenme güçlüğü olan bireyler akademik başarı ve gelişiminde zorluklar yaşamaktadırlar. 2. Bireyin öğrenme potansiyeli ile gerçek öğrenme performansı arasında tutarsızlık bulunmaktadır. 3. Öğrenme problemleri çevresel yoksunluklardan/dezavantajlardan kaynaklanmamaktadır. 4. Öğrenme problemleri zihinsel yetersizlikten ya da duygusal bozukluklardan kaynaklanmamaktadır. 5. Özel öğrenme güçlüğü olan birey; dikkat, hafıza, koordinasyon, sosyal beceriler ve duygusal olgunlaşma alanlarında sorun yaşayabilmektedir. 6. Özel öğrenme güçlüğü olan bireyler farklı yeteneklere sahip olabilmektedir. Bazı akademik alanlarda zorluklar yaşarken diğerlerinde hiçbir zorluk yaşamayabilmektedirler. 7. Özel öğrenme güçlüğü olan bireyin ya algısal becerilerini (beynin gelen bilgileri işleme becerisini) ya da ifade etme becerilerini olumsuz etkilemektedir. ÖZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN ÇOCUKLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ Önemli gelişimsel alanlarda gecikme Dürtüsellik(düşünmeden hareket etme) Duygusal dalgalanma(ağlarken birden gülmeye başlama gibi) Genel koordinasyon eksikliği Dikkat bozukluğu Algı-motor bozukluğu Bellek ve düşünme bozuklukları Belirgin akademik problemler(özellikle okuma ve matematik alanında) Konuşma ve konuşma seslerini öğrenme bozuklukları Merkezi sinir sistemi düzensizliği ve bozukluğu belirtileri Öğrendiklerini çabuk unuturlar Dikkat toplamakta güçlük çelerler 4

6 Okumayı sökemeyebilirler. Yavaş ve hatalı okurlar. Yazıları bozuktur. Matematikte sorun yaşarlar. Çarpım tablosunu öğrenemezler. İmla ve noktalama hataları yaparlar. Harfleri ve sayıları birbirine karıştırırlar. Yazdıkları anlaşılmayabilir. Okurken veya yazarken harf ve kelime atlayabilirler Soruları sesli olarak yanıtlar, yazarken aynı başarıyı gösteremezler. Öğretmenlerinden ve anne babalarından sürekli yardım isterler. Tahtada yazanları defterlerine geçirmekte güçlük çekerler. Ödevlerini yapıp bitirmekte zorluk çekerler. Konuşmada olduğu kadar yazmada başarılı değildirler. Yaşadıkları güçlük nedeniyle okula gitmek istemezler. Zamanı iyi kullanamazlar. Sağlarını sollarını karıştırırlar. Plan yapmakta zorlanır, programlı yaşayamazlar. Zaman kavramlarını karıştırırlar. Görsel ve işitsel algı sorunları yaşarlar. 5

7 ÖZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜNÜN NEDENLERİ Genetik yatkınlık Beyindeki yapısal işlev farklılıkları Doğum öncesi nedenler Doğum sırası nedenleri Doğum sonrası nedenler ÖZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ 4 ALT GRUBA AYRILABİLİR: 6

8 EĞİTSEL DEĞERLENDİRME ve TANILAMA SÜRECİ PROBLEMİN ORTADAN KALDIRILMASI/UYARLAMALAR Öğretmenler, sınıflarında problem yaşayan öğrencileri tespit ettiklerinde öncelikle bu öğrencilere yönelik basit stratejilerle bu problemleri ortadan kaldırmaya çalışmalıdırlar. Dolayısıyla akademik başarısızlık yaşayan her öğrenciyi derslerde hiçbir uyarlamaya gitmeden derhal özel eğitim değerlendirmesine göndermek uygun ve doğru bir yol olarak kabul edilmemektedir. Özel öğrenme güçlüğünden şüphelenen öğretmen öğrenci ile görüşme yapma, ek yardım sağlama, ödevleri basitleştirme, aile ile görüşme ve akran desteği sağlama gibi sınıf içi müdahaleler gerçekleştirmelidir. Eğer bu müdahaleler faydalı olmaz ise öğrencinin durumu daha etraflıca değerlendirilmelidir. Müdahaleye Tepki/Yanıt Verme Modeli Müdahaleye Yanıt Verme ya da Müdahaleye Tepki (Response to Intervention-RTI) modeli, özel eğitimi önleyici bir yaklaşımdır ve erken tarama ile akademik alanda zorlukları olan ve risk altında bulunan çocuklara erken müdahalede bulunmayı sağlamaktadır. 7

9 1. Aşama: Öğrenciye kendi sınıf ortamlarında kendi sınıf öğretmenleri tarafından ek öğretim yapılır. 2. Aşama: Küçük grup içinde sunulan ve ders saatlerinin dışında ve kendi öğretmenleri tarafından verilen öğretim yapılır. 3. Aşama: Dersin dışında, 50 dakikayı kapsayan, daha küçük grup içinde veya birebir sunulan ve okuma öğretimi konusunda bir uzmandan ek öğretim alır. Tıbbi Tanılama Devlet hastanelerinde veya eğitim araştırma hastanelerinde yapılır. Tanı kriterleri olarak genelde Amerikan Psikiyatri Derneği (American Psychiatric Association-APA) tarafından yayınlanmış olan Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders - DSM) tanılama kriterleri kullanılmaktadır. Yaşıtlarına göre belirgin düzeyde akademik başarısızlık gösteren öğrencilerin Özel Öğrenme Güçlüğü şüphesiyle sağlık kuruluşuna yönlendirildikleri durumlarda, sağlık uzmanına fikir vermesi için özel öğrenme güçlüğü gözlem formu (MEB,2017)geliştirilmiştir. Eğitsel Tanılama Rehberlik Araştırma Merkezlerinde özel eğitim değerlendirme kurulu tarafından yapılır. Amaç bireyin tüm gelişim alanındaki özellikleri ve akademik disiplin alanlarındaki yeterlilikleri ile eğitim ihtiyaçları belirlenerek en az sınırlandırılmış eğitim ortamına ve özel eğitim hizmetine karar vermektir. ÖZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN BİREYLERİN PERFORMANS DEĞERLENDİRMESİ Özel öğrenme güçlüğü olan bireyler için hem en uygun eğitsel programların belirlenebilmesi hem de belirlenen programların birey üzerinde ne tür etkilerinin olduğunun ortaya konulması açısından değerlendirme sürecinin işlevsel bir şekilde yapılması gerekmektedir. Ülkemizde Özel öğrenme güçlüğü olan bireylerin performanslarını belirlemek üzere MEB (2009) Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Bireyler için Performans Belirleme Formu geliştirilmiştir. Bu form; özel öğrenme güçlüğü olan bireylerin: öğrenmeye hazırlık, okuma yazma, matematik becerilerine ilişkin performansını belirlemek ve buna dayalı olarak eğitim planı hazırlamak amacıyla geliştirilmiştir. İlgili form aracılığıyla özel öğrenme güçlüğü olan bireyin performansı değerlendirilerek uygulamacı tarafından uygun modül önerisi yapılmaktadır. ÖZEL EĞİTİM HİZMETİ Özel öğrenme güçlüğü olan bireylerin okulda başarılı olmaları için özel eğitim hizmetlerine ve uyarlamalara ihtiyacı vardır. Ülkemizde yasal olarak bireylerin devlet tarafından verilen destek hizmetlerden yararlanabilmesi için tanılanması, dolayısıyla resmi olarak değerlendirilmeleri gerekmektedir. Bunun için tıbbi olarak tanılanan birey MEB e bağlı bir kurum olan Rehberlik ve Araştırma Merkezleri (RAM) tarafından gerekli eğitsel değerlendirmeler yapıldıktan sonra yasanın sağladığı özel eğitim hizmetlerinden faydalanabilmektedir. 8

10 ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ BELİRTİLERİ Öğrenme güçlüklerinin erken yaştan fark edilip gereksinim duyulan alanlarda etkili müdahale yöntemleriyle çocukların desteklenmesi, akademik başarı ve sosyal gelişimleri için çok önemlidir. Dil Gelişimindeki Sorunlar -Erken dil gelişimindeki bozukluklar, daha sonraki okuma güçlüğünün yordayıcısı olabilmektedir. -Dilde gecikme-sorun yaşayan bireyler belirlenmeli ve gereken destek sağlanmalıdır. -Alıcı ve ifade edici dil becerilerinde sorunlar -Sözcük dağarcığı yetersizliği -Sesbilgisel farkındalık, harf bilgisi, yazı farkındalığı, ve dinlediğini anlama becerileri gibi erken okuryazarlık becerilerinde sınırlılıklar -Dilin biçim (ses bilgisi/biçimbirim bilgisi, sözdizimi), içerik (anlam), kullanım bileşenlerinde, -Ne, nerede, niçin gibi soruları ve olumsuz yapıları yorumlamakta güçlük, -Mecaz dili ve çok anlamlı kelimeleri yorumlamada problemler, Soyut düşünme güçlüğü -Sözel olmayan dili anlama, diyalog başlatma ve sürdürme, izlemede yetersizlik -Sınırlı sözcük dağarcığı (alıcı/ifade edici), Ortalama sözce uzunluğunun düşük olması -Sözdizimsel karmaşıklığın düşük olması -Geç konuşma akranlarına göre konuşmaya başlamada gecikme -Konuşma hızında yavaşlık, akıcı olmayan konuşma -Artikülasyon sorunları (bazı sesleri/sözcükleri yanlış telaffuz etme) -Heceleme sorunları/sözcükleri ters söyleme/hecelerin-harflerin yerini değiştirme -Konuşurken benzer sesleri karıştırma (b-d-m-n-p-t) -Duygu ve düşüncelerini düzenlemede ve ifade etmede zorlanma Dinleme/Dinlediğini Anlama Yetersizlikleri -İşitme bozukluğu olmaksızın işitsel algılamada sorunlar, -Söylenen sözcüğü/sözcüğün seslerini fark edememe ya da ayıramama, -Dinleme amacının farkında olmama -Dinlerken önemli bilgi ile önemsiz bilgiyi ayırt edememe 9

11 -Dinlediği metindeki temel bilgileri (hikâyedeki köpeğin ismi neydi?) hatırlama güçlükleri -Dinlediği hikâyedeki olayları ardışık olarak sıralayamama -Dinlediği metindeki ana düşünceyi hatırlama güçlükleri Algısal Sorunlar -Görsel algı (görsel şekil-zemin ayırt etme) güçlükleri -Sayıları/harfleri ayırt etme, şekilleri kopyalamada zorlanma, -Uzaklık, derinlik ve boyut algısında güçlük -İşitsel algı (işitsel ayırt etmede güçlük) güçlükleri -Benzer sesleri ayırt etme ve anlamada güçlük kavram öğrenmede güçlükler ortaya çıkmaktadır. -Ritim tutmada güçlük -Zaman (bugün, dün, yarın), mekan ve yön kavramlarını öğrenmede sorunlar Bilişsel Sorunlar -Eşleştirme zorlukları, Renkleri ayırt etme -Benzerlik, farklılıkları ayırt etmede güçlük -Haftanın günlerini, ayları sırayla söyleyememe -Ritmik saymada güçlük, Sınıflamada, sıralamada güçlük -Planlama yapmada güçlük (oyun, konuşma için başlayıp sonrasını unutma) -Farklı düşünme, problem çözme stratejilerini kullanmada yetersizlik -Planlamada güçlük, Etkili öğrenme stratejilerini kullanmada yetersizlik -Problem çözmede yetersizlik(verilen alışveriş listesini unuttuğunda bir şey yapamama) -Yaşına uygun oyunlar oynamada zorlanma, Okuma yazmaya hazırlık ve aritmetik becerilerinde de yetersizlikler -Sembol (yıldız, ay, kalp), rakam, sayı ve geometrik şekilleri ayırt etmede güçlük görünebilir. -Matematiksel hesaplamalar ve akıl yürütmede güçlükler 10

12 Bellek Sorunları -Kısa süreli belleğin zayıf olması, hatırlama stratejilerini kullanmada sorun -İsim hatırlamada zorluklar -Konuşmaya başlayıp söyleyeceklerini unutma -Dinlediğini hatırlamada sorunlar -Çok aşamalı yönergelerde ilk ya da son söyleneni yapma Dikkat Düzeyinde Yetersizlikler Öğrenme güçlüğüne DEHB eşlik edebilir. -Dikkat süreleri kısadır/ Dikkat toplama ve süresinde yetersizlik (oyuncaklarla oynarken, etkinlik yaparken, etkileşim sırasında) -Çok aktif olma (hiperaktif olma), Düşünmeden hareket etme (dürtüsellik) -Ayrıntıları gözden kaçırma ya da tek bir şeye odaklanma -Uzun süre yerinde oturamama, dikkatli dinleyememe, sınıf/evdeki etkinliklerini izleyememe -Yönergeleri izlemede ve uygulamada zorlanma, Dinlediği bir şeyi anlatırken olayların sırasını karıştırma. Öz Bakım Becerilerinde Yetersizlikler -Düğme ilikleme, Ayakkabı giyme, Yardımsız giyinme becerilerinde zorlanma Motor Becerilerde Yetersizlik -İnce motor becerilerinde yetersizlik (makas kullanma, düğme ilikleme)/ el-göz koordinasyonunda problem) -Ritmik hareket etme, el çırpma, merdiven inip çıkma, sek sek oynama, zıplama, top atma yakalama, ip atlama, bisiklet sürme gibi kaba motor becerilerde zorlanabilirler. -Baskın el/ayak tercihinde gecikme -Yapboz/lego/küplerle oynarken zorlanma -Kalemi yanlış tutma -Şekillerin çizimine yanlış yönden başlama/çizmede zorlanma -Fiziksel etkinliklerde zorlanma -Dengede durma ve uzamsal farkındalık sınırlıdır. Düz çizgide yürüyememe 11

13 Sosyal-duygusal Davranış Sorunları -Davranış problemleri görülür. -Anneden ayrılma ve yeni ortama/değişime uyum sağlamada güçlük -Çocuk bunun için zorlanırsa direnç gösterebilir, etkileşimden kaçar ya da zayıf etkileşimi vardır. -Ebeveyne ve öğretmene güvenli bağlanma önemlidir. -Özsaygıları/benlik algısı düşük -Asosyal davranışlar (içe kapanık) -Agresiflik -Hiperaktif davranışlar, -Kendini düzenleme becerilerinde (planlama) yetersizlik -Dağınık, Sorumluluk duygusu almada zayıflık, ilgisizlik. -Kurallara uymada zorlanma, Akademik başarısızlık ve sosyal uyum güçlüğü -Akranları tarafından düşük kabul (sosyal kabul) -Arkadaşlık kurmada/sürdürmede güçlük yaşama -Akranları tarafından başkasına bağımlı görünebilirler -Lider olma olasılıklarının düşük olması -Bir konuşma veya etkinliği başlatma veya katılmada yetersiz olma -Dinleme becerilerinin zayıf olması -Empati gösterme, Grup içinde çalışmada sorunlar -Olgunlaşmamış sosyal beceriler -Sınıf tartışmaları ve derslere katılmada isteksizlik -Öğrenme işlerine aktif katılmama veya zayıf motivasyon (özgüven eksikliği) 12

14 DİSLEKSİ -Doğru ve/veya akıcı sözcük tanıma ve başarısız heceleme ve ses bilgisel stratejiyi kullanarak sözcük okuma becerilerindeki güçlüklerle nitelenir. -Dilin ses bilgisel bileşenindeki bir yetersizlikten kaynaklanır. -Ses bilgisel beceriler dışındaki diğer bilişsel beceriler ya da öğretime ilişkin faktörlerle ilişkili değildir. -Disleksili öğrencilerdeki okuduğunu anlama güçlükleri sözcük okumadaki sorunlarının ikincil sonucudur. -Disleksili öğrenciler ses bilgisel işlemler ses bilgisel farkındalık, ses bilgisel bilgiyi geri getirme/hatırlama, ses bilgisel çalışan bellek/kodlama ve ses bilgisel üretim becerilerinde sorun yaşamaktadır. *Ses bilgisel farkındalık yetersizliğinde, hecelerdeki ve sözcüklerdeki sesbirimlerin farkında olunması ve bunların manipüle edilmesinde güçlük yaşanır. Bu durum yazıbirim-sesbirim ilişkisi kurma bilgisinin (alfabetik bilginin) kazanılmasında ve bu bilginin sözcük okumada kullanımında güçlük yaşanmasına yol açar. *Sesbilgisel bilgiyi geri getirme/hatırlama yetersizliğinde ses bilgisel bilginin hatırlanmasında sorun yaşanır. Bu yetersizliği yaşayanlarda okul öncesinde resimleri isimlendirmede, sonraki yıllarda ise disnomi olarak da isimlendirilen sözcük bulma güçlüğü gözlenir. Ses bilgisel bilgiyi geri getirme/hatırlama yetersizliği olan çocuklar hızlı isimlendirme işlemlerinde yavaştırlar. Bu sorunu yaşayanların otomatik okumada sorun yaşadıkları belirtilmektedir. *Sesbilgisel bellek (sesbilgisel kodlama) yetersizliği ise, sesbilgisel bilginin çalışan ya da kısa dönemli bellekte geçici olarak tutulması için kodlanmasında problem yaşanmasıdır. Bu yetersizliği yaşayanlar sözcük okumak için alfabetik kuralların (yazıbirim-sesbirim ilişkisine ait) kullanılmasında gerekli olan sesbilgisel kodlamalarda (yazıbirim-sesbirim ilişkisi kurmada, yazıbirimleri seslendirmede) sorun yaşarlar. Okuma Güçlükleri -Sözcük okumadaki ve okuma akıcılığındaki güçlükler, Doğru okuyamama, Otomatik okuyamama -Prozodik okuyamama(vurgulama hataları), Okuduğunu anlamama Akıcılık Sorunlarının Sonuçları -Okuduğunu anlama sorunları Yetersiz okuma deneyimi ve sonucunda; *Alıcı ve ifade edici anlambilimi sorunları (sınırlı sözcük bilgisi, kavram gelişiminde sorunlar vb.) *Önbilgi gelişiminin engellenmesi 13

15 *Alıcı ve ifade edici sözdizimi sorunları (kurallarına uygun farklı türde cümle üretme [soru, emir vb.] ve anlama vb.) *Alıcı ve ifade edici biçimbirim bilgisi sorunları (eklerin anlaşılması ve doğru kullanımı vb.) *Bilişsel gelişimde sorunlar görülebilir. Okuma Hataları -Yerine sözcük koyma, sözcüğü anlamsız bir sözcük olarak okuma yemyeşil>yemşiyel -Sözcüğü görsel olarak benzeyen anlamlı bir sözcük olarak okuma sucu>sunucu -Sözcüğü görsel olarak benzemeyen bağlama uymayan anlamlı bir sözcük olarak okuma çok>bir -Sözcüğü görsel olarak benzemeyen bağlama uyan anlamlı bir sözcük olarak okuma büyük>iri -Sözcük ekleme İşe yaramadığını mı düşünüyorsun? > İşe yaramadığını mı bu düşünüyorsun? -Sözcük atlama - Şu çatlak kovaya kalsa herhalde sahibimiz aç kalır. > Şu çatlak kalsa sahibimiz aç kalır. -Sözcüğün bir bölümünün ya da tümünün tekrarı rengarenk>rengagarenk -Sözcük grubunun tekrarı Sucunun bir şikayeti yokmuş ama > Sucunun bir şikayeti sucunun bir şikayeti yokmuş ama -Sözcüklerin yerlerini değiştirme diğer kovanın sağlam olmasından daha çok yarıyor işime. diğer kovanın sağlam olmasından daha çok işime yarıyor. -Kendini düzeltme işte>işe>işte -Okurken sözcüğün hecelerini yanlış ayırma so-pa-nın>sop-an-ın -Harf/hece atlama 14

16 yola>yol; kovaya>kova -Harf/hece ekleme kovalar>kovaları; yoldan>yolundan -Yerine harf koyma/değiştirme sopa>sapa; çatlak >çatlak; sucu >suçu -Harfin ters çevrilmesi sopa>soba -Sözcüğün bir bölümünün ya da tümünün ters çevrilmesi/ pozisyonunun değiştirilmesi sopa>soba -Sözcüğün sonunun değiştirilmesi çiçeklerden>çiçeklerin Not: Verilen örnekler Seçkin ve Baydık ın 2017 tarihli (29) Okuma performansı düşük olan ve olmayan öğrencilerin okuma akıcılıkları isimli çalışmasında yer alan okuma güçlüğü olan öğrencilerin Çatlak Kova isimli öyküyü okurken yaptıkları hatalara aittir. -Satırı parmakla izleme, Satır atlama, Okuduğu yeri kaybetme, Sallanarak okuma, Satırı başıyla izleme, Kitabı yakın tutma, Kitabı çok uzak tutma Okuduğunu Anlama Güçlükleri Konu ile ilgili araştırmaların sonucunda onların okuduğunu anlamada aşağıda yer alan konularda sorun yaşadıkları belirlenmiştir: -Metne ilişkin çıkarım sorularını yanıtlama -Metne ilişkin ana düşünce/düşünceleri bulma -Metindeki olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurma -Metindeki önemli bilgiyle önemsizi ayırma, Metindeki bilgi ve olayları organize etme, Metni özetleme 15

17 Okuma güçlüğü olan öğrencilerin sözcük okuma ve okuma akıcılığındaki sorunlarının dışında okuduğunu anlama başarısızlıklarına yol açan nedenler arasında; -Bellek sorunları -Sınırlı sözcük bilgileri -Üstbilişsel farkındalıklarının yetersiz oluşu (metni anlayıp anlamadıklarını izlemedeki başarısızlıkları), -Okuduğunu anlama stratejilerini daha az ya da kulllanmamaları gelmektedir. Okuma Akıcılığının Desteklenmesi -Öğrenci henüz sözcükleri okuyamıyorsa sesbirim farkındalığı çalışmalarına, alfabetik bilginin desteklenmesine, yazıbirim-sesbirim ilişkisi kurararak okuma çalışmalarına, bütünsel sözcük okuma çalışmalarına yer verilebilir. -Öğrenci henüz sözcükleri okuyamıyorsa sözcüklerin analiz edilerek yazıbirimlerine, hecelerine ayrılması, bu birimlerin sesletildikten sonra tekrar birleştirilerek sözcüğün okutulması çalışmaları yaptırılabilir. -Metin okuma düzeyinde öncelikle çalışılacak metnin düzeyinin uyarlanması -Öğrencinin bütünsel okuduğu sözcük sayısının artırılması (liste ya da tek kartlarda sözcüklerin okutulması) -Tekrarlı okuma yapılması *Sözcükleri hatalı ve/veya yavaş okuyan, bir başka anlatımla okuma hızı düşük olan öğrencilerin okuma akıcılığının geliştirilmesinde en sık kullanılan yöntemdir. *Otomatikliği, doğruluğu ve prozodik okumayı destekler. *Öğrenciyi yeni sözcüklerle tekrar tekrar karşılaştırarak akıcı okumasına yardımcı olur. *Tekrarlı okumada öğrenci öğretimsel düzeyindeki kısa bir metni üç-beş kez başarılı düzeye ulaşıncaya kadar okur. *Tekrarlı okuma öğretmen ya da bir yetişkin eşliğinde yapılıyorsa, öğretmen/yetişkin öğrenciye hatalarına ilişkin geri bildirim verir ve öğretim desteği sağlar. *Öğrencinin zorlandığı sözcükler üzerinde çalışılır. *Öğretmen akıcı okumaya model olur. *Öğrencinin okuma hızı ölçülerek grafiğe işlenip, gelişim öğrenci ile birlikte izlenebilir. *Tekrarlı okuma etkinliği bir akran desteği ile ya da öykülerin ses kayıtlarının kullanılmasıyla da yapılabilir. -Okuyucu tiyatrosunun kullanılması *Okuyucu tiyatrosunun temeli tekrarlı okumaya dayalıdır. 16

18 *Bu yöntemde içinde diyalogların bulunduğu tiyatro metinleri kullanılır. *Tiyatro metinleri doğruluk ve otomatikliği desteklemenin dışında özellikle prozodik okumayı geliştirir. - Farklı metin türlerinin kullanılması - Koro okuma yapılması Okuduğunu Anlama Stratejileri Farkındalık Okuduğunu anlamanın izlenmesi (metnin amaca uygun olup olmadığının izlenmesi, metnin anlaşılıp anlaşılmadığının kontrol edilmesi, metindeki hataların fark edilmesi, konsantrasyonunun kaybedildiğinin fark edilmesi, terimlerin anlaşılmadığının fark edilmesi vb.) gibi stratejileri ve bu stratejileri ne zaman ve nasıl kullanacağını bilme Okuma Öncesinde Kullanılan Stratejiler -Amaç oluşturma (ne okuyacağını ve okuma sonucu ne elde edeceğini bilmek) -Metni gözden geçirme (metnin amacına uygun olup olmadığını kontrol etmek vb.). Okuma Sırasında Kullanılan Stratejiler -Ön bilginin kullanılması ve konu ile ilişkilendirilmesi (konu ile ilgili bilinenlerin düşünülmesi, geçmiş bilginin metindeki bilgilerle ilişkilendirilmesi ve metinde verilmeyen bilgi eksikliğinin geçmiş bilgi ile kapatılması vb.) -Metin hakkında tahmin yürütme (başlıktan ya da metne ilişkin resimlerden yararlanarak metin hakkında tahmin yürütülmesi, metnin gözden geçirilerek metinde ne olacağının düşünülmesi, metin okunurken bir sonraki olayın tahmin edilmesi vb.), -Metnin netleştirilmesi (örneğin, bilinmeyen sözcüklerin anlamlarının bulunması ya da zor cümlelerin, paragrafların netleştirilmesi), -Okuma hızının ayarlanması (metnin zorluğuna göre okuma hızının ayarlanması), -Metindeki önemli yerlerin işaretlenmesi, belirginleştirilmesi ya da altının çizilmesi, -Not alma (metindeki önemli bilgilerin tekrar bakmak üzere not alınması), -Zihinde canlandırma (öyküdeki olayların ya da metindeki bilgilerin zihinde canlandırılması) - Metin yapısı bilgisinin kullanılması (örneğin, bilgilendirici ve yazınsal metnin birbirinden ayrılması, metin yapısı bilgisinin kullanılarak metnin farklı bölümlerindeki düşüncelerin, olayların ilişkilendirilmesi, neden sonuç ilişkisi kurulması, metindeki bilginin organize bir biçimde hatırlanması, metnin özetlenmesi). 17

19 Okuma Sonrasında Kullanılan Stratejiler - Metni tekrar okuma, Metni özetleme, -Metindeki olayları sıralama, -Metinle ilgili soru üretme, -Metindeki soruları yanıtlama Okuduğunu Anlama Becerilerinin Desteklenmesi -Öğretmen strateji/stratejileri, işlevlerini, ne zaman kullanılması/kullanılmaları gerektiğini ve anlamaya nasıl yardımcı olacağını/olacaklarını açık olarak anlatılır. -Öğretmen öğretilen strateji/stratejilere model olur. Model olurken sesli düşünme tekniğini kullanabilir. -Öğrencilere öğretmen rehberliğinde ve desteğinde, işbirlikli bir yaklaşımla, etkileşim içinde strateji/stratejileri kullanma fırsatı verilir. -Öğretmen öğrenci/öğrencilerine öğretim sırasında düzeltici geribildirim verir ve pekiştirme yapar. -Öğrenci stratejiyi/stratejileri bağımsız olarak kullanıncaya kadar öğretmen desteği azalarak devam eder. -Öğretmen kendi yerine akranın model olarak kullanıldığı ve akranla işbirliğini ve etkileşimini benimseyen bir öğretim yaklaşımı da benimseyebilir. -Ancak akran öğretiminin benimsendiği bir öğretimde de öğretmen öğrencilerini gözleyerek, izleyerek geri bildirim verir, öğrencilerin strateji seçimi ve kullanımını sorularıyla destekler ve gerektiğinde rehberlik eder. -Öğretmen okuduğunu anlama stratejilerinin öğretimini grup şeklinde ya da öğrenciyle bire bir yapabilir. Sözcük Bilgisinin Artırılması/Sözcük Öğretimi -Bağımsız sözcük öğrenme stratejilerinin öğretimi *Sözlük kullanımı öğretimi *Bağlam ipuçlarının kullanımının öğretimi -Sözcüklerin anlamlarının doğrudan öğretimi *Sözcüklerin anlamları metin okunmadan verilebilir. Bu durumun metnin anlaşılmasını kolaylaştırdığı belirtilmektedir. *Sözcükler cümle içinde kullandırılabilir. *Sözcüğün tanımı, özelliklerini, örneklerini, diğer sözcüklerle ilişkilerini, eş ve zıt anlamlarını kapsayan kavramsal bir model içinde, şematik olarak, grafik düzenleyiciler yardımıyla verilebilir. 18

20 *Sözcüğün tanımının, özelliklerinin, örneklerinin, diğer sözcüklerle ilişkilerinin ve zıt anlamlarının şematik bir biçimde grafik düzenleyici yardımıyla, örneğin anlamsal eşleştirme tekniğinin kullanılmasıyla verilmesi sözcüğün öğrencinin ön bilgisi ve sözcüğün diğer kavramlarla ilişkilendirilmesi açısından çok önemlidir. *Sözcüğün öğrencinin geçmiş bilgisi ve diğer kavramlarla ilişkilendirilmesi çok önemlidir. Anlamsal eşleştirme tekniğinin kullanılması bu ilişkiyi kurmak için öğrenciye yardımcı bir yoldur. *Kitap okumak, öykü dinlemek ve bilgisayar kullanımı sözcüklerle tekrar tekrar farklı bağlamlarda karşılaşılmasını sağlayarak sözcük öğrenmeyi destekler. Grafik Düzenleyicilerin Kullanılması -Grafik düzenleyicilerin öğretimde kullanılması özellikle okuma güçlükleri olan öğrencilerin metin yapılarını anlamalarını, öğrenmelerini ve metindeki bilgiyi hatırlamalarını kolaylaştırıcı bir yaklaşımdır. -Grafik düzenleyiciler yardımıyla bilgi görselleştirilir. Bu amaçla metnin içeriğinin, yapısının ve metindeki kavramlar arasındaki ilişkinin daha iyi gösterilmesi için çizgiler, oklar ve şekilsel düzenlemeler kullanılabilir. Anlam ve kavram haritaları, öykü haritaları, bilişsel haritalar, bu düzenleyicilere örnektir. -Bu düzenleyiciler anahtar terimleri, kavramları ve kavramlar arasındaki ilişkiyi görsel olarak tanımlayarak öğrencinin kavramlar arasında ilişki kurmasını, yeni bilgiyi eski bilgiyle ilişkilendirmesini, bilgiyi işlemesini, depolamasını ve hatırlamasının kolaylaştırır. -Öykü yapısı öykü haritaları yardımıyla öğretilirken, bilgilendirici yapılar metin yapısına uygun grafik düzenleyiciler yardımıyla öğretilir. Örneğin, tanımlayıcı metinler için ağ şeması, sıralama metinleri için akış şeması, karşılaştırma metinleri için ven şeması ya da matris, problem-çözüm metinleri için akış şeması ve neden-sonuç yapısındaki metinler için balık kılçığı kullanılır. DİSGRAFİ NEDİR? YAZMA GÜÇLÜĞÜ (DİSGRAFİ) Disgrafi yazmak için gerekli motor becerileri ve yazılı anlatım için gereken düşünme becerilerini öğrenmekte gözlenen bir güçlüktür. Yazı yazmak, karmaşık bir motor beceri ve bilgi işleme süreci gerektirdiğinden, bir kişinin sadece el yazısı bozukluğunun olması, disgrafisi olduğunu söylemek için yeterli değildir. Bu durum okuma yeteneğiyle ilişkisizdir ve zeka geriliğinden kaynaklanmaz. Disgrafili çocuklar genellikle yazım bozukluğu ve yazılı ifadede zorluk yaşarlar. Ayrıca disleksi ve bazı durumlarda sözlü dil sorunları gibi başka problemlere de sahip olabilirler. Bir öğrencinin yazılı dili öğrenmesine engel olabilecek tüm yetersiz beceriler konusunda uzmanlaşmış öğretim planlamak için; el yazısı ve ilgili beceri alanlarında eksiksiz bir değerlendirme yapılması önemlidir. 19

21 DİSGRAFİ TÜRLERİ NELERDİR? Disgrafinin üç temel alt türü olduğu kabul edilmiştir. Bazı çocuklarda bunların iki ya da üçünün kombinasyonu görülebilir ve bireysel belirtiler burada tanımlananlardan farklı olabilir. Disletik Disgrafi -Dislektik disgrafide spontane olarak yazılan yazılar okunaksızdır. -Yazılı bir şeyi kopyalama oldukça iyidir. -Yazılarda imla kötüdür. -Küçük kas becerileri normaldir. Motor Disgrafi -Motor disgrafi, küçük kas becerilerindeki yetersizlikten, el becerisinin zayıflığından, kas elastikiyetinin yetersizliğinden ya da sebebi bilinmeyen motor sorunlardan kaynaklanır. -Bir başka belgeden bakılarak kopyalanmış olsa bile, yazılar, genellikle kötü ya da okunaksızdır. -Yazılarda harf formasyonu fazladır. -Uygun yazımlar uzun bir süre boyunca devam ettirilemez. -Kişi uzun paragraflar yazmakta çok zorlanır ve yazmaya uzun süre devam edemez. -Harflerin şekli ve büyüklüğü giderek tutarsız ve okunaksız hale gelir. -Kalem yanlış tutulduğu için yazı çoğunlukla eğiktir. -İmla yetenekleri bozulmamıştır. -Küçük kas becerileri beklenenin altındadır. Uzamsal Grafi -Spontane yazısı okunaksızdır. -Kopyalayarak yazdığı yazı okunaksızdır. -Yazımlarında imlası ve yazma hızı normaldir. DİSGRAFİ BELİRTİLERİ -Okunaksız yazı. -Yazı yazmak veya çizmekten kaçınma, yazarken çabuk yorulma. -Kalemin sıkı, yanlış, eğik ya da garip bir şekilde tutulması 20

22 -Yazma ya da kopyalama hızında düşüklük. -Tahtadan ya da kitaptan deftere not aktarırken zorluk çekme. -Harflerin boyutları ve şekillerinde düzensizlik, tamamlanmamış harfler yapma. -Büyük ve küçük harfleri/ el yazısı düz yazı harfleri karıştırma. -Yazım esnasında ses atlama veya ekleme. -Kelimeler arasında boşluk bırakmama, yanlış heceden ayırarak yazma ya da birkaç parça halinde yazma. -Cümlelerde bitmemiş veya atlanmış kelimeler. -Yazımlarda satır başından başlamama, satır atlama veya ters yönde yazma. -Birçok imla yanlışı yapma. -Söz dizimi yapısı ve dilbilgisi ile ilgili zorluk çekme. -Yazıyı bir iletişim aracı olarak kullanmada zorlanma. -Kağıt üzerinde düşünceleri düzenleme güçlüğü. -Yazarken kendi kendine konuşma. YAZMA BECERİSİNİN DESTEKLENMESİ -Yazmaya başlamadan önce fiziksel egzersizlerle çocuğun kasları güçlendirilebilir, sağını solunu iyi kavraması sağlanabilir. Örneğin çocuğu düz bir çizgide yürütebilir ya da çeşitli engellerin arasından geçme çalışmaları yaptırılabilir. Çocuğun bilgisayarda, havada, tahtada, kartonda, gözü kapalı, ters elle, parmak boyasıyla harfleri değişik şekillerde süsleyerek yazı yazması sağlanabilir. -Yazmaya başladıktan sonra hatalı yazıları sildirip yeniden yazdırmamaya özen göstermelisiniz. Hatta hata sayısı azaldıkça bu başarıyı çocukla paylaşıp onu motive etmelisiniz. Üstesinden gelemediği kelimeleri başka cümleler içinde kullanıp pekiştirebilirsiniz. Sayı Algısı MATEMATİK GÜÇLÜĞÜ(DİSKALKULİ) -Sayıları, sayısal ilişkileri anlama ve sayı ile ilgili bilgileri matematik işlemlerinde nasıl kullanacağını bilme yetisi Matematik güçlüğü yaşayan öğrenciler; sayı algısı bozukluğundan dolayı aritmetik işlemlerde, dört işlem problemlerinde, ölçmede ve diğer matematik alanlarında zorluk yaşamaktadır. 21

23 MATEMATİK GÜÇLÜĞÜ OLAN ÖĞRENCİLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ Sayılar -Sayının ne olduğunu ve bunların birbiri ile olan ilişkisini anlayamazlar. -Bu nedenle, sayı saymayı öğrenemezler ve hangi sayıdan sonra hangi sayının gelmesi gerektiğini hatırlamazlar. -Sayılar arasındaki ilişkiyi anlamazlar. Sayı olguları -Bir sayının farklı şekildeki kombinasyonlarla da ifade edilebileceğini anlamazlar; Örnek; 6 sayısının altı tane nesnenin miktarı olduğunu ya da iki sayının toplanmasının miktarı olduğunu 4 ve 2 3 ve 3 5 ve 1 Dört işlem Sayılarla yapılan toplama, çıkarma, bölme ve çarpma işlemlerini anlamazlar ve bu işlemlerin hesaplanması için gereken yöntemleri uygulamayı hatırlamayabilirler; Örnek; 4+8=? 12-4=? 16/4=? 3x5=? Basamak değeri -Bir sayının bulunduğu basamağa göre aldığı değeri anlamazlar; Örnek; -123 sayısındaki 2 sayısı onlar basamağında yer aldığı için sayının basamak değeri 20 dir; -524 sayısındaki 5 sayısı yüzler basamağında yer aldığı için sayının basamak değeri 500 tür; -249 sayısındaki 9 sayısı birler basamağında yer aldığı için sayının basamak değeri 9 dur gibi Karışık yapıya sahip olan matematikte başarılı olabilmek için bazı önkoşul becerilerin olması gerekmektedir: 22

24 Bireyin belirtilen bu yetilerden birinde zayıflığı varsa, matematik öğrenmede güçlük yaşar. 23

25 MATEMATİK GÜÇLÜĞÜ OLAN BİREYLER GÖRSEL VE İŞİTSEL ALGILAMA, BELLEK, MOTOR, DİL, BİLİŞSEL VE DİKKAT ALANLARINDA YAŞADIĞI ZORLUKLAR Görsel algılama 24

26 İşitsel algılama -Sesli taklitleri yapmada zorluk (seslendirmesi istenilen şeyi tekrar edememe) -Dört işlemi sesli olarak yapmada zorluk -Belli bir kurala göre verilen sayıdan itibaren saymada zorluk (2 şer 3 er sayma gibi) -Dikte edilen sayıları yazmada ya da görevleri/ödevleri yapmada zorluk -Sayı desenlerini öğrenmede güçlük Motor alan -Sayıları okunaksız, yavaş ve yanlış yazma -Sayıları küçük boşluklara yazmada güçlük (yazılacak alandan daha büyük yazma) Bellek alan -Matematik olgularını ya da yeni bilgileri akılda tutmada zorluk -İşlem yaparken izlenilecek adımları unutma -Sembollerin anlamını unutma, Zamanı söylemede güçlük -Çok aşamalı hesaplama işlemlerinde bütün adımları tamamlayamama -Çok aşamalı dört işlem problemlerini çözmede güçlük -Olguları iyice öğrenmenin zaman alması ve yavaş olması -Dersleri ya da karma araştırmaları gözden geçirmede zayıf performans sergileme -İşlem yaparken çözüm adımlarını unutma Dikkat alan -İşlem ya da problem çözümünün adımlarında dikkatini sürdürmede güçlük -Önemli öğretimlerde dikkatini devam ettirmede güçlük (öğretmen modelleme gibi) Dil alan -Matematikle ilgili terimlerin anlamında güçlük (eksilen, artan, bölünen, çarpan ve basamak değeri gibi) -Çoklu anlama sahip ilgili kelimeleri anlamada zorluk ( kare hem geometrik bir şekil olması hem de üstlü sayılarda bir sayının kendisi ile iki defa çarpımı olarak kullanılması) -Matematiğin sözcük hazinesini kullanmama, Sesli matematik taklitlerini yapmada güçlük -İşlem yaparken ya da problem çözerken adımlarını sözel olarak ifade etmede güçlük 25

27 Okuma ve anlama alanı -Dört işlem problemlerinde kullanılan sözcükleri anlamama; Eşittir, bölme, toplama, sayı değeri gibi Bilişsel ve Soyut Akıl Yürütme -Sözel ve sayısal bilgileri matematik denklemlerine ve işlemlerine çevirmede güçlük -Dört işlem problemlerini çözmede güçlük -Boyut ve niceliklerin karşılaştırılmasını yapmada güçlük -Matematikteki sembolleri anlamada güçlük (x, =, %, <, > gibi) -Matematik işlemlerinin ve içeriğinin soyut seviyelerini anlamada güçlük Üstbiliş -Dört işlem problemlerini ya da hesaplamaları çözmek için uygun stratejiyi tespit etme ve seçmede güçlük -Çok aşamalı hesaplamaların ya da dört işlem problemlerinin çözüm sürecini yönetmede güçlük -Öğrenilen stratejileri diğer durumlara genelleyememe -Hesaplamada dikkatsiz hatalar yapma -Sesli taklitleri hızlı ve yanlış cevaplama -Problemi tekrar dinlemesi ya da probleme tekrar bakması istendiğinde, çoğunlukla verdiği cevapları doğru olarak düzeltme -Problemlerin çözümünde detaylara girmeme -Belirlenen zaman içinde etkinliği/çalışmayı tamamlamama -Çok aşamalı hesaplamaları yapmada zorluk -Bir problemi çözmeye başlama fakat o bitmeden sonraki soruyu çözmeye başlama Sosyal ve Duygusal Faktörler -Derse ilgisiz kalma -Hesaplama problemlerinde atlama yapma -Dört işlem problemlerinde atlama yapma -İlgisiz görünme -Stratejilerden yoksun olma 26

28 -Kendine güven duygusundan yoksun olma -Kolaylıkla vazgeçme -Matematik testi boyunca çok gergin olma (performansını olumsuz etkileyen) -Kaygısını azaltmak için matematik dersinden kaçınma BAŞARILI SINIF İÇİ STRATEJİLER Somut/ Yarı Somut/ Soyut 27

29 Dokunmatik Matematik -Aritmetik öğretim yöntemlerinden biridir. -1 den 5 e kadar olan rakamların üzerindeki noktalar bir değerindedir. Örneğin; 5 rakamındaki noktalar beş tane ve her biri bir değerinde olup toplam da bütün noktaların değeri beştir -6 dan 9 a kadar olan rakamların üzerindeki noktalar iki değerindedir Örneğin; Rakam 6 ise üç tane nokta ile temsil edilir fakat her bir nokta iki değerinde olduğu için toplamda üç nokta altı değerini göstermektedir 28

30 Doğrudan Öğretim Yöntemi Temel kavram ve becerilerin öğretiminde en etkili müdahalelerden biridir. Bu strateji; -Model olmayı -Eğitimcinin rehberliğinde uygulama yapmayı -Geri bildirim vermeyi ve -Çok sayıda bağımsız alıştırma yapmayı sağlayarak öğrencinin öğrenmesini pekiştirir ve performansını destekler. Kendini Düzenleme Stratejisi -Öğrencinin kendi öğrenmesini yönlendirmesidir -Bir matematik problemini çözmede etkili olmakla birlikte kendi kendine öğretim, kendini sorgulama ve yönetmeyi (otokontrol) kapsamaktadır -Böyle stratejiler öğrencilerin soru çözerken stratejik bilgi edinme, kendi kendine uygulama yapma ve kendini düzenleme becerileri edinmeyi sağlamaktadır Kendi Kendine Öğretim Stratejisi -En önemli noktası, öğrenciye bir davranışı yapmadan önce bağımsız olarak bir problem çözerken onlara nasıl düşüneceklerini öğretmesidir -Kendi kendine öğretimde gerekli beceriler; *Problemin tanımlanması *Yönlendirmeye uyma *Durumları pekiştirme *Kendini değerlendirme ve *Süreci kontrol etmedir (yanlış-cevap) 29

31 Hadi Çözümle Stratejisi On Sayısına Köprüleme Stratejisi -10 sayısı ile bir sayının toplaması daha kolay olduğu için buna dayandırılarak geliştirilen bir yöntemdir -Öğrenci tek basamaklı iki sayının toplama işleminde birinci sayıyı bulur ve Bu sayının 10 a ulaşması için hangi sayıya ihtiyacım var? sorusunu sorarak karar verir Birinci sayıyı 10 a ulaştıran sayıyı ekledikten sonra, eklenilen o sayıyı işlemde yer alan ikinci sayıdan çıkarır ve her iki adımda yaptığı toplama ve çıkarma işlemlerini sonucunu toplayarak cevaba ulaşır Örneğin 7+6=? Toplama işlemi için; Öncelikle birinci sayının 10 a ulaşması gerekir ve bunun için 7 ye 3 eklenir: 7+3= 10 Sonra ikinci sayıdan da eklenilen sayı çıkartılır: 6-3= 3 Son olarak da toplama ve çıkarma işlemlerinin sonuçları toplanır ve cevaba ulaşılır: 10+3= 13 30

32 Hatırlatıcı İpucu Stratejisi Matematiksel söz dağarcığının geliştirilmesi için hatırlatıcı anahtar kelimeler öğretilebilir. Zihinsel Görüntü Oluşturma Stratejisi Kelimelerin benzer sesleri ile sayıların eşleştirilmesi ve sayıların görselleştirilmesidir Örneğin, çarpma işleminde 0 sayısının klozet kapağı ile eşleştirilmesi; Örneğin, çarpma işleminde 1 sayısı için ayna resmi eşleştirilebilir; 31

33 Kafiye ve Akronim Stratejisi Örneğin, birçok aritmetik işlemin bir arada verildiği durumlarda, öğrencinin işlem sırası kuralını bilmesi için, bu kural; Parayı Üstünde Bulan Çabucak Tatile Çıkar şeklindeki bir söz öbeği ile öğretilebilir Bu söz öbeğindeki işlem sırası kuralı; -Önce Parantez içindeki ifadeler, -Sonrasında Üslü ifadeler, -Daha sonra Bölme ve Çarpma ifadeleri ve -En son olarak da Toplama ve Çıkarma ifadelerinin soldan sağa doğru çözüme kavuşturularak cevaba ulaşılabilir Değişim Şeması Küme Şeması 32

34 Karşılaştırma Şeması Problem çözme sorularında matematik güçlüğü olan bireylerin başarılı olabilmesi için on adımdan oluşan gerekli bileşenler; 33

35 ÖĞRETİMSEL İPUÇLARI ÇEVRE DÜZENLEMESİ 1-Çocuk ön sıraya oturtulmalı ve oturduğu alanda dikkati dağıtacak uyaranların az olmasına özen gösterilmelidir. 2-Çevrede bulunan materyaller çocuğa tanıtılmalıdır. 3-Çocuk gerektiğinde kendisine yardımcı olabilecek bir akranının yanına oturtulmalıdır. 4-Özgün yazı, geniş baskı ve renk kullanımı ile oluşturulan ödevler verilebilir. 5-Derste sözel anlatımı destekleyecek somut materyallerin kullanılmasına önem verilmelidir. Örneğin; hayvanların yaşadıkları yerlere göre sınıflanmasına ilişkin bir konuda belgesel gösterimi, resimli kartlarla sınıflama panosu yapma çalışması gerçekleştirebilir. DİKKATİ GELİŞTİRMEYE YÖNELİK İPUÇLARI 1-Konuşma ve tartışma esnasında konuya katılımı sağlamak için mümkün olduğunca fazla işaret eden, fikir verici cümleler kurun. Bir sonraki konu, Üç numaralı konu, Öğrenmenizi istediğim dört önemli konu var. Bunlardan birincisi gibi cümleler öğrencilerinizin, üzerinde durmak istediğiniz konulara dikkatlerini çekmenize yardımcı olacaktır. 2-Öğrencilerin verilen konuyla ilgilendiklerini, göz temasında olduklarını, görsel olarak takip edin. Öğrenciler bağımsız olarak verilen konu ile ilgili sıralarında çalışırken mutlaka aralarında dolaşın ve verilen işle ilgilendiklerinden emin olun. 3-Dikkat dağıtan dış faktörleri en aza indirgemeye çalışın. Pencerenizin dışında, başka bir sınıfın öğrencileri oynuyorsa perdeleri kapatın. Sınıfın olağan uğultusunu önlemek için fon müziği kullanabilirsiniz. 4-Öğrencilere uyarıcı nesnenin hangi yönüne dikkat etmeleri gerektiği hakkında sorular sorun. 5-Özel dikkat stratejileri kullanın. Örneğin; dikkat problemi olan öğrencilerin çalışma kağıtlarındaki talimatları belirlemek için renkli kalemler kullanın. 6-Dikkat etmenin anlamını öğrencilerinizle tartışın. Dikkat becerilerini geliştirerek, bunu kendileri adına bir avantaj olarak kullanabileceklerini, ödevlerini daha çabuk bitirerek çalışmaya ve kendilerine daha fazla vakit ayırabileceklerini belirtin. DİL ALANINA YÖNELİK İPUÇLARI 1-Çalışılacak hikayelerdeki olağan dışı ya da belirsiz cümleleri bulun ve sınıfta bu cümleler üzerinde durmaya çalışın, Bu cümlelerin hem doğru hem de yanlış yorumlarını gösterin. 2-Öğrencilerle konuşurken gramer, sentaks ve kelime seçiminin doğruluğuna ve onları incitememeye dikkat edin. Onlardan sizi örnek almalarını isteyin. 3-Sınıfta toplumun seçkin üyelerinin, başarılı örneklerinin görüntülü ve sesli örneklerini gösterin ve başarılı kişiler arası ilişkiler ve kariyer sürecinde dilin doğru kullanımını tartışın. 34

36 4-Ek yardıma ihtiyacı olan öğrenme güçlüğü olan öğrenciler için gramer, sentaks ve semantik düzenleme üzerine ek dersler yapın. 5-Çocuğun konuşma girişimini övmekler beraber, sorular sorun. onun konuşmaya devam etmesini sağlamak için 6-Öğrencilerinize yüksek sesle masal ve edebi eserler okuyun ve kullanılan deyim, mecaz, teşbih ve diğer anlamlı söylemleri tartışın. 7-Çocukların hafta sonu olan olayları konuşabilecekleri bir paylaşım süreci zamanı sağlayın. 8-Bütün okuma işleri süresince neden-sonuç ilişkisini vurgulayarak metnin bağlantılarını tartışın ve öğrencilerden hikayenin sonucunu tahmin etmelerini isteyin. ÖĞRENME STİLİ ARAŞTIRMALARINA DAYALI ÖĞRETİM İPUÇLARI 1-Beynin her iki bölümünün öğrenme potansiyelini gözeterek, başlangıçta karşılaşılan öğretim problemlerini sadece sözlü anlatıma bağlı kalmaksızın hem görsel hem de dile dayalı derslerde örneklendirilmelidir. 2-Okuma çalışmaları yaparken tanımlanmış bütün öğrenme stillerini tüm öğrencilere uygulayınız. Uzun konulara dikkatini veremeyecek olan dürtüsel öğrenciler için programda kısa süreli aralar veriniz. 3-Okuma ve diğer görevler için çeşitli sosyal ve eğitsel gruplamalar kullanın ve bunu mümkün olduğunca çocuğun tercihlerine dayandırmaya çalışınız. 4-Sağ yarım küresi baskın çocuklar için dil deneyimi yaklaşımlarını da içeren holistik-bütünsel okuma stratejileri ve dokunsal-kinestetik kaynaklardan yararlanmaya çalışınız. 5-Öğrenme stili tercihlerinin zayıf ve güçlü yanlarını göz önünde bulundurarak bunları güçlendirip genişletmek çabası ile bazı eğitici aktiviteler oluşturunuz. 6-Dürtüsel cevapları görmezden gelirken, çocuğun diğer olası çözümleri düşünerek başka bir cevap vermesine teşvik ediniz. 7-Çocuğun öğrenmeye dair ihtiyaçlarından haberdar olabilmek için informal bir şekilde tekrar tekrar öğrenme stili tercihlerini tanımlayınız. 8-Kendi öğrenme stilinize göre öğretme eğiliminde olacağınızın farkında olunuz ve bu farkındalıkla diğer öğrenme stillerine hitap eden teknikler kullandığınıza emin olunuz. 9-Mümkün olduğunca konuyu anlatmak için hareket unsuru kullanınız. 10-Zor veya karmaşık konular söz konusu olduğunda çocukları eşleştirerek kendi aralarında tartışmalarını sağlayınız. 35

37 HAFIZA ÇALIŞMALARINA DAYALI ÖĞRETİM İPUÇLARI 1-Algı ve Anlamı Geliştirmek İçin Sonlandırma İfadeleri Kullanın. *Sonlandırma, çocuğun öğrenileni özetlemek için kullandığı çalışan hafıza sürecini tanımlar. Öğrenciler, yeni bilgiye algı ve anlam yükleme çabaları yönünden sonlamaları sık sık kullanmak zorundadırlar. *Sonlandırmayı başlatmak için öğretmen, Size bugün öğrendiğiniz(gezegenler gibi) konusu ile ilgili (üç, dört gibi) olguyu düşünmeniz için yaklaşık( iki, beş gibi) dakika vereceğim; sonra da kısaca bunları tartışacağız gibi öğrencilerin yeni bilgi üzerinde odaklanmalarını sağlayacak açıklamalarda bulunur. Bu tarz bir açıklama öğrencilere belirgin talimatlar verirken, sonunda neyi ne kadar öğrendiklerini gösterecek olan bir müzakere sürecinin kendilerini beklediğini belirtmesi yönünden önemlidir. *Öğretmen, tek bir ders sürecinde sonlandırmayı değişik zamanlarda kullanabilir. Ders süresi içinde sonlandırma, öğretmen bir kavramdan diğerine geçerken kullanabilir. Öğretmen, öğrencilerine Lütfen devam etmeden(üç, dört gibi) prensip üzerinde düşünün diyebilir. Sonlandırma ders sonunda, tüm kavramları, anlamlı tek bir bütün haline getirmek için de kullanılır. 2-Öncelik/Yenilik Etkisini Kullanın. *Öğretmen her zaman yeni materyalleri ilk başta öğretmeye gayret göstermelidir. *Öğretmen, ders sürecinin en verimsiz olduğu orta bölümü öğrencilerin yeni öğrendikleri kavramları uygulama yapacak şekilde planlamalıdır. *Öğretmen ders sonuna doğru yeni bilgiyi yeniden ele almalıdır. Bu süreç esnasında her öğrenci öğrenilen yeni bilgiye algı ve anlam yükleyebilir. 3-Akılda Tutmayı Artırmak İçin Tekrarı Kullanın. *Kısa olgusal ögeler için basit tekrar çalışmaları yapınız(telefon numaraları, günler vb.) *Birikimli tekrar, ilk birkaç dizenin yinelenmesi(şarkı ya da şiir vb.) ve sonradan diğer dizelere devam edilmesidir. Bu, planlaması çok iyi yapılmış materyaller için etkili bir tekniktir. *Ayrıntılı bir şekilde tekrar etmek, öğrenilecek materyalin içine belirgin olguları yerleştirmektir. Bu, açıklama, öngörüde bulunma, sorgulama ve özetlemeyi içerebilir. *Öğretmenler, yeri geldiğinde öğrencilerine bu belirli stratejileri hatırlatmalı ve yeni bir kavramla karşı karşıya kaldıklarında, onlara bu kavram üzerinde düşünmeleri için zaman tanımalıdır. 36

38 ÖĞRENCİ İNTİHARDAN BAHSETTİĞİDE Özel Öğrenme Güçlüğü olan öğrencilerinin birçoğunun benlik algısı ve öz güveni zayıftır. Bunun en önemli nedeni akademik başarısızlıklarının etkisiyle oluşan sosyal soyutlanmaya maruz kalmalarıdır. Öğrenci sınıf içerisinde kendisine sorulan soruyu cevaplandıramadığı zaman, bu durumun etkisini yıkıcı davranışlar sergileyerek yansıtabilmektedir. Önlem alınmadığı zaman ilerleyen süreçte depresyon ve intihar eğilimi gözlenebilir. Öğrenci intihardan bahsettiğinde; 1-İntihar düşüncelerinin uyarıcı işaretlerine dair notlar alın. Öğrenciler, Ailem bensiz daha iyi olurdu! veya Kaç tane uyku ilacı bir insanı öldürür? gibi ifadeler kullanabilirler. Sonradan kullanmak üzere yazılı bir kayıt tutun(tarih, zaman ve ne söylendiğine ilişkin olarak) 2-Gözlemlenen uyarıcı işaretleriyle ilgili veri edinin. Uyarıcı işaretleri ortaya çıktığında Kendine zarar vermeyi sıklıkla düşünüyor musun? veya Hiç kendine zarar vermeyi denedin mi? gibi sorular sorun. Aynı zamanda öğrencinin intihar girişiminde bulunmak için kesin bir planının olup olmadığını belirlemek amacıyla sorular sorun. Böyle bir plan, intihar ihtimalinin ciddiyetini gösterir. 3-Öğrencinin kaygılarıyla ilgili destekleyici olun fakat aynı zamanda hayata bağlılığı destekleyin. 4-Dehşet ve panik içinde tepkiler vermeyin. Öğrencinin kaygısının ciddiyetini önemsiz gibi göstermeyin. Sizeçözülebilir gelen bir problem öğrenci için öyle olmayabilir. 5-Eğer sorduğunuz sorular öğrencinin ciddi olduğunu gösterirse öğrenciyi yanınızda tutun veya yanında duracak birini ayarlayın. Öğrenciyi yalnız bırakmayın. 6-Profesyonel yardıma başvurun. Okul rehberlik servisine durumu bildirin ve acil yardım talep edin. Birçok il ve okul bölgesi öğrencilerin intihar tehditlerinin öğretmenler tarafından bildirilmesini talep etmektedir. ÖZERKLİĞİ ARTIRMAK İÇİN ÖĞRETİM İPUÇLARI 1-Öğrencinin öğrenme problemini öğrenciden ayrı tutun. Öğrenme problemleri konusunda düzeltici geri bildirimlerde bulunun ve başarı için cesaretlendirin fakat öğrenciyi kişisel olarak eleştirmeyin. 2-Öğrencinin bildiği ve sınıfa açıklayarak tanıtabileceği bir şey bulun. Bu bir hobi, okul sonrası yaptıkları gibi şeyler olabilir. Fakat sınıfla ilgili bir içerik olduğunda bu sunumları sizin kurallarınıza uygun şekilde yaptırın. Öğrencilerin kendileriyle gurur duyacağı fırsatlar tanıyın. 3-İhtiyacı olan öğrenciye iyi yapılandırılmış ödevler verin. Dışa dönük öğrenciler, düzenlenmiş bir ödeve daha iyi cevap verecektir. Bu nedenle bölümün ve ya da paragrafın nasıl okunacağı ile ilgili net ödev talimatları kullanın. Örneğin; öğrencilere önce soruları sonuna kadar gözden geçirip daha sonra başlıkları okumalarını ve ondan sonra cevap vermek üzere okumalarını söyleyin. 4-Öğrencinin yaptığı tüm başarılı işleri ödüllendirin.(sembollerle veya övgüyle) 5-Öğrencileri, öğrenmeleri için hedefler belirlemeye teşvik edin. 6-Öğrencilerin hayattaki hedeflerini tartışın ve sınıfta bu hedeflere bağlı çalışmalar yapın. 37

39 UYGUNSUZ DAVRANIŞ YÖNETİMİ 1-Her öğretim grubunda görevi ilk tamamlayan birkaç öğrenciyi ödüllendirerek, verilen görevin başından kalkmadan durma davranışını teşvik eden bir sınıf ortamı oluşturun. 2-Çocukla göz teması, fiziksel yakınlık kurarak ve göreve dönmesi için sürekli sözel ipuçları vererek her çocuğun davranışını takip edin. Bu ipuçları ve izleme davranışı, sert ya da cezalandırıcı bir şekilde olmamalıdır; daha çok görevin önemli olduğunu ve dikkat gerektirdiğini belirten yumuşak ve tatlı hatırlatmalar şeklinde olmalıdır. 3-Öğrencilerin ikna edici tartışma ve görevi arkadaşına açıklama konusunda pratik kazanacağı öğretim planları düzenleyin 4-Diğer öğrencilerin duygularını anlamalarını sağlamaya çalışarak, tartışma içine giren öğrenme güçlüğü olan çocukları rol yapma aktivitelerine teşvik edin. 5-Her grup üyesine bir projeyi tamamlamak için gerekli bilgilerin bir bölümünü verin ve gruptaki bütün öğrencilerin grup çalışmasına katkıda bulunmasını sağlayın. Bu, gruptaki kişiler arasında iş birliğini teşvik edecek ve sosyal becerilerini geliştirecektir. ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN ERGENLERİ MOTİVE ETME 1-Çalışmayı doğru bir şekilde tamamladığında simgesel ödülle pekiştirme yapılabilir. 2-Öğrenci ile sözleşme yapmak, görev tamamlamasını teşvik etmek için kullanılabilir. Bu, öğretmen ve öğrenci arasında yazılı bir sözleşmedir ve yapılacak işi ve öğrencinin kendi seçtiği ödülü belirler. 3-Sözel övgü de uygun davranışı teşvik etmek için kullanılabilir. 4-Anlamlı katılımı teşvik etmek için iş birliği gerektiren grup çalışması da yapılabilir. Öğrenme güçlüğü olan öğrenci, normalde yapmayacağı görevleri, çoğu zaman ekibi için tamamlayacaktır. ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN ÖĞRENCİLERİN OKULU BIRAKMALARINI ÖNLEME 1-Öğrencilerin duygusal ihtiyaçlarına karşı duyarlı olun. Notların düşmesi, uyuklama, davranış değişikliği ya da diğer soyut durumlar benlik kavramı ve denetim odağı probleminin nedenleridir. 2-Öğrencileri kişiliklerine her zaman saygı duyun ve onları koşulsuz kabul edin. 3-İlginizi ve endişenizi ifade etmek için her öğrenciyle diğer derslerindeki durumları hakkında konuşun. 4-İyi bir iş bulma vb. konularda okulu bitirmenin avantajlarını anlatın. 5-Öğrencinin anlamlı bulduğu ödülleri kullanarak, her bir öğrenci için öğrenmeyi ödüllendirici yapmak için bir yol bulun. 6-Her öğrencide kendisinde olmasından dolayı gurur duyacağı bir şeyler bulun, öğrencinin diğerlerinden daha iyi yaptığı bir şey olabilir. Öğrencinin bu becerisini sergileyebilmesini sağlayın. 38

40 EBEVEYNLERLE İŞ BİRLİĞİ 1-Eğitim-Öğretim yılı içinde ebeveynle mümkün olduğunca çabuk, tercihen çocuğun tamamlanmış bir ödevi ya da yüksek bir sınav notuyla ilgili iletişim kurun. 2-Ebeveynlerin evlerine sık sık çocuklarının çalışmalarıyla ilgili kısa övgü notları yollayın. 3-Veli toplantıları düzenlerken velinin ihtiyaçlarını da göz önünde bulundurun. Velileri bizzat arayın ve onları davet edin. 4-Mümkün olursa her iki veliyi de dahil edin. Velilerden biri özel öğrenme güçlüğünü ve onunla bağlantılı problemleri inkar etme eğiliminde olabilir. 5-Uygun davranışlar için sınıfın beklentilerini velilerle görüşün ve bu beklenen davranışların evde değişiklik gösterip göstermediği hakkında bilgi alın. 6-Özel öğrenme güçlüğünün aile dinamiklerini etkileyip etkilemediğini anlamaya çalışın. Eğer büyük farklar varsa aileyle görüşüp destek almasını sağlayabilirsiniz. AİLELERE ÖNERİLER 1-Çocuktaki problem fark edilir edilmez bir uzmana götürülmelidir. Erken tanı ve sonraki süreçte alacağı eğitim özel öğrenme güçlüğünün çocuk üzerindeki etkisini en aza indirgeyebilir. 2-Çocuğu başka çocuklarla kıyaslamayın. 3-Anne-baba olarak çocuğa karşı tutarlı davranılmalı ve okul personeli ile iş birliği yapılmalıdır. 4-Çocuğun ilgi ve yetenekleri göz ardı edilmemeli ve gereksinimleri net olarak ortaya konulmalıdır. 5-Gerekli özel eğitim gereksinimi göz ardı edilmemeli, eğitim ve gelişimsel desteğin verilmesi için gerekli özen gösterilmelidir. 6-Çocuğun toplum içinde kendisini rahatça ifade edebilmesine özen gösterilmelidir. 7-Özgüven kazanımı için çocuğun ilgi alanları dikkate alınarak sosyal faaliyetlere yönelimi sağlanmalıdır. 8-Çocuğun performansının üstünde başarı beklememeye özen gösterilmelidir. 9-Çocuk başarıları karşısında ödüllendirilmelidir. 39

41 ÖZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN ÇOCUKLARA AİT DEĞERLENDİRME SIRASINDA ALINAN PERFORMANSLAR Alfabedeki Harfleri Sırasıyla ve Küçük Harfle Yaz b c ç d e f g ğ h ı i j k l m n o ö p r s ş t u ü v y z Okuduğum Kelimeleri Yaz Kaş-Koş Soba-Sopa Bavul-Davul Ağır-Ağrı Dikte Cümlesi Dün gece yolda giderken zıplayan bir tavşan gördüm. Elinde bir demet maydanoz, bir sepet yumurta vardı. Hoplaya zıplaya evin yolunu tutmuştu. Söylenen Sayıları Yaz Aşağıdaki Sayıları Rakamla Yaz Beş Dokuz Yirmi Üç Altmış Yedi Yüz Elli İki 40

42 Cinsiyet: Kız Yaş: 8;5 Sınıf:3 Zeka Bölümü Puanı: 76 41

43 Cinsiyet: Erkek Yaş: 8;4 Sınıf: 3 Zeka Bölümü Puanı: 98 42

44 Cinsiyet: Erkek Yaş: 9;10 Sınıf: 3 43 Zeka Bölümü Puanı: 86

45 Cinsiyet: Erkek Yaş: 8;7 Sınıf: 4 Zeka Bölümü Puanı: 76 44

46 Cinsiyet: Erkek Yaş: 9;3 Sınıf: 4 Zeka Bölümü Puanı: 79 45

47 Cinsiyet: Erkek Yaş: 8;8 Sınıf: 3 Zeka Bölümü Puanı: 88 46

48 KAYNAKLAR 1-Sarı, H.(Ed.).(2016). Özel öğrenme güçlüğü olan bireyler ve eğitimleri. İstanbul: Nobel 2-Baykoç, N.(Ed.).(2015). Özel gereksinimli çocuklar ve özel eğitim. Ankara: Eğiten Kitap 3-Rehberlik ve araştırma merkezlerinde görev yapan rehberlik öğretmenlerinin özel öğrenme güçlüğü alanında bilgi düzeylerinin arttırılması eğitimi ders notları.(2017). Ankara

49

50 Yeni Mh. Muhsin Yazıcıoğlu Cad.No:23 Sorgun/YOZGAT Faks: @meb.k12.tr/sorgunram@hotmail.com sorgunram.meb.k12.tr facebook.com/sorgunrehberlikvearastirmamerkezi youtube.com/sorgunrehberlikvearastirmamerkezi66 instagram.com/sorgunram