Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları Yrd. Doç. Dr. Hakan TUNAHAN

Transkript

1 Giriş DIŞ TİCARETTE TESLİM ŞEKİLLERİ - INCOTERMS Dış ticarette; mallar bir ülkeden diğer bir ülkeye gönderilmekte, gönderme yeri ile varma yeri arasında belli bir mesafe bulunmakta, satılan malın, satıcının fiili egemenliğinden çıkması ile alıcıya teslimi ve onun egemenliği altına girmesi farklı zaman ve mekanlarda gerçekleşmektedir. Diğer taraftan, malların bir mekandan diğer bir mekana gönderilmesi aşamasında tarafların yükümlülüklerinin hangi noktada başlayıp sona erdiği, nakliye, sigorta, risk ve sair masrafların nasıl bölüşüleceği konusu önem kazanmaktadır. 1 Yukarıda bahsedilen durumları aşmak amacıyla, satıcılar ve alıcılar, sözleşmelere istedikleri hükümleri koymakta serbesttirler. Ancak bunun bir takım sakıncaları bulunmaktadır: Sözleşmeye uygulanacak kuralların satıcı ve alıcının ülkelerinde farklı anlamlara gelmesi veya farklı şekilde düzenlenmiş olması, taraflar arasında uyuşmazlıkların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Sözleşme yaparken bazı yükümlülüklerle ilgili her durum önceden hükme bağlanmamış olabilir. Taraflar sahip oldukları standart hak ve yükümlülükleri birer birer sıralarken ortaya uzun ve karmaşık metinlerin çıkmasına da neden olabilmektedirler. Satış sözleşmelerinin uygulanması sırasında ortaya çıkabilecek bu tür sorunların giderilmesi amacıyla Milletlerarası Ticaret Odası (MTO), ilk kez 1936 yılında ticari terimlerin yorumu için geçerli bir dizi uluslararası kural koymuştur. Incoterms (International Commercial Terms) (Türkçe'de Dış Ticarette Teslim Şekilleri) 1936 adıyla bilinen bu kurallarda, uluslararası ticarette meydana gelen gelişmeler ve ihtiyaçlar göz önünde bulundurularak 1953, 1967, 1976, 1980, 1990 ve 2000 ve en son olarak da 2010 yıllarında bazı değişiklikler yapılmıştır. Incoterms kuralların amacı aşağıdaki gibi belirlenmiştir: Dış Ticarette kullanılan terimlerin standart bir yorumunu sağlamak, Ülkeden ülkeye farklı olabilecek uygulamanın önüne geçmek, Ticari hayatta "güven unsuru"nu temin etmek ve Farklı uygulamalardan oluşabilecek zaman ve para kaybının önlemek.

2 Milletlerarası Ticaret Odası tarafından belirlenen En son versiyon 2011 yılında yürürlüğe giren "Incoterms 2010"'dur. Taraflar sözleşmelerinde bu terimlere atıfta bulunmaları halinde kullanılabilmektedirler. Daha açık ifade ile, taraflar bu teslim şekilleri dışında bir teslim şekli belirleyebilirler. Ancak Incoterms 2010'u kabul ettiklerini beyan etmişlerse, bu durumda ortaya çıkabilecek anlaşmazlıklarda bu terimler esas alınacaktır. 2 İncoterms aşağıdaki sorulara yanıt vermektedir. Malları taşıma aracına yükleme sorumluluğu ve masrafı kime aittir? Malların nakliye sigorta primi kim tarafından ödenecektir? Mallar yurtdışına çıkmadan yapılması gereken yurtiçi nakliye sorumluluğu kime aittir? Malın yurtdışına çıkartılması aşamasında (yani ihracat aşamasında) ihracat ile ilgili formaliteler kimin tarafından yerine getirilecektir? Uluslararası navlunu kim ödeyecektir? Varış yerinde malların boşaltılması kime aittir? Varış yerinde ithalat ile ilgili formaliteleri hangi taraf yerine getirecektir.? Varış yerinde gümrük vergisi, katma değer vergisi ve diğer vergileri hangi taraf ödeyecektir? Incoterms 2010 Teslim Şekilleri Incoterms 2010, diğer versiyonlarından farklı olarak serbest bölgelerin yaygınlaşmasını, iş ilişkilerinde elektronik iletişimin giderek artan kullanımını, malların dolaşımına ilişkin olarak yükselen güvenlik endişelerini ve taşımacılık uygulamalarındaki değişimleri dikkate almaktadır. Ayrıca Incoterms 2010, yine geçmiş versiyonlarından farklı olarak ulusal ticari işlemlerde de kullanılabilmektedir. Incoterms 2010, üç harflik kısaltmalardan oluşan toplam 11 teslim şeklini içeren terimlerden oluşmaktadır.

3 Aşağıda söz konusu 11 teslim şeklini ifade eden kısaltmaların anlamları verilmiştir. Kısaltmaların altında yer alan açıklamalar ihracatçının sorumluluğunun bittiği yerleri göstermektedir. Tabloyu incelerken; Varış Yeri ile Varış limanının aynı anlamlara gelmediğine dikkat edilmelidir. Varış limanı bir deniz limanı iken, varış yeri deniz limanı haricindeki varış yerlerini de ifade etmektedir. Tabloda yer alan (Boşluklar)a bir yer adı yazılmaktadır. 3

4 Incoterms 2010 Terim İngilizce Türkçe EXW Ex Works Satıcının İşyerinde Teslim (... Olarak Belirtilen Yerde) FCA Free Carrier Taşımacıya Masrafsız Teslim (... Olarak Belirtilen Yerde) FAS Free Alongside Ship Gemi Doğrultusunda Masrafsız Teslim (... Olarak Belirtilen Yükleme Limanında) FOB Free On Board Gemide Masrafsız Teslim (... Olarak Belirtilen Yükleme Limanında) CFR Cost And Freight Belirtilen Varış Limanına Kadar Masraflar ve Navlunu Ödenmiş Olarak Teslim (Varış Limanı...Olarak Belirtilmek Suretiyle) Belirtilen Varış Limanına Kadar Masraflar, 4 CIF Cost, Insurance And Freight Sigorta Primi ve Navlun Ödenmiş Olarak Teslim (Varış Limanı...Olarak Belirtilmek Suretiyle) CPT Carriage Paid To Belirtilen Varış Yerine Kadar Taşıma Ödenmiş Olarak Teslim (Varış Yeri...Olarak Belirtilmek Suretiyle) Carriage and Insurance Paid Belirtilen Varış Yerine Kadar Sigorta Primi CIP To ve Taşıma Ödenmiş Olarak Teslim (Varış Yeri...Olarak Belirtilmek Suretiyle) DAP Delivered atplace Belirlenen Varış Yerinde Teslim (Varış Yeri...Olarak Belirtilmek Suretiyle) Delivered at Terminal Belirlenen Varış Yerinde Terminalde Teslim DAT (Varma Limanı veya yeri olarak belirtilmek suretiyle) DDP Delivered Duty Paid Belirtilen Varış Yerine Gümrük Vergisi Ödenmiş Olarak Teslim (Varış Yeri...Olarak Belirtilmek Suretiyle)

5 Incoterms 2010 Teslim Şekillerinin Sınıflandırılması Teslim şekillerini birkaç şekilde gruplandırmak mümkündür. Tanıtım Biçimlerine, Teslim Borcunu İfa Mahalline ve Taşıma Araçlarına Göre yapılan gruplandırmalar şekil yardımı ile açıklanmıştır. Tanıtım Biçimlerine Göre Teslim Şekilleri Teslim şekillerini sınıflandırmada en çok kullanılan ayırım Tanıtım Biçimlerine göre gruplandırmadır. Tanıtım Biçimlerine Göre Teslim Şekilleri E Grubu F Grubu Navlunu Ödenmemiş C Grubu Navlun Ödenmiş D Grubu Varış 5 EXW FCA FAS FOB CFR CIF CPT CIP DAT DAP DDP Taşıma Araçlarına Göre Teslim Şekilleri Yukarıdaki 13 teslim her teslim şekli her taşıma aracı için kullanılmamaktadır. Genel Olarak 6 tür taşımacılık vardır. Bunlardan beşi, tek bir taşıma aracını içerdiği için "Tekli Taşımacılık" olarak adlandırılmakta, biri ise bir malın taşınmasında birden fazla taşıma şekli aktarma yapılmak suretiyle kullanıldığında ortaya çıkmaktadır. Bu taşıma şekli "Çok Araçlı", "Çoklu" "Kombine" veya "multimodal" taşımacılık olarak adlandırılmaktadır. Taşımacılık türleri aşağıdaki gibidir. Deniz ve/veya Nehir Yolu Taşımacılığı Karayolu Taşımacılığı Havayolu Taşımacılığı Demiryolu Taşımacılığı Boru Hattı Taşımacılığı Çoklu Taşımacılık Aşağıda her taşıma şeklinde kullanılabilecek teslim şekli tablo halinde gösterilmişir.

6 Taşıma Araçlarına Göre Teslim Şekilleri Tüm Taşıma Türlerini Kapsayan Teslim Şekilleri EXW FCA CPT CIP DAT DAP DDP Deniz ve İçsu Taşımalarına Özgü Kurallar FAS FOB CFR CIF 6 Her Bir Teslim Şeklinin Özellikleri Takip eden bölümde her bir teslim şeklinin özellikleri aşağıdaki açılardan incelenecektir: Notlar 1. Türk gümrük mevzuatında gümrük işlemleri Türk vatandaşları tarafından yapılması gerektiğinden EXW teslim şekli uygulamada farklıdır. Aynı durum DDP teslim şekli içinde geçerlidir. 2. İhracatçının sigorta yapmak zorunda teslim şekilleri sadece iki tanedir (CIF ve CIP). Bunların dışında tabloda ihracatçı olarak gözükenler (D Grubu), ihracatçının kendi riskini ortadan kaldırmak için ve kendi yararına sigorta yaptırabileceğini ifade etmektedir. 3. FCA da mal satıcının işyerinde yükleniyorsa, dahili taşıma alıcıya ait olur. Eğer mallar uluslar arası taşıma için taşımacının deposuna teslim ediliyorsa bu durumda ihracatçıya ait olur. 4. CPT, CIP, CFR veya CIF kuralları kullanıldığında, satıcı teslim yükümlülüğünü mallar varma yerine ulaştığında değil, malları taşıyıcıya tevdi ettiğinde yerine getirir. Çünkü bu teslim şekillerinde hasarın geçişi ve masrafların devri farklı yerlerde gerçekleşir.

7 5. Exwork teslim şekli haricindeki ihraç gümrüğündeki tüm gümrük işlemleri, izinler ve güvenlikle ilgili işlemlerin masrafı ve sorumluluğu ihracatçıya aittir. Teslim Şekillerinde Varyantlar Teslim şekillerine varyantlar olarak adlandırılan ve Incoterms e uymayan eklemeler yapılmaktadır. Örneğin Exwloaded: EXW Yüklenmiş FOB: Stowed FOB ambarlanmış FOB Trimmed: FOB istiflenmiş, CIF Landed. CIF Karaya çıkarılmış FO Free Out: Boşaltma masrafları hariç FIO Free in Free Out: Yükleme ve boşaltma masrafları hariç 7 1. İşyerinde Teslim (Exwork - EXW) Satıcının sorumluluğu ve masrafı en alt seviyededir. Satıcının teslim ve diğer yükümlülükleri, belirtilen işyerinde, fabrikada, depoda, mağazada ve diğer yerlerde, malları alıcının emrine hazır bulundurmakla yerine getirdiği dolayısı ile sorumluluk ve masrafının en az olduğu teslim şeklidir. Satıcı için yurtiçi satıştan farkı yoktur. Mallar alıcıya satıcının kendi işyerinde teslim edilir. Malların yüklenmesi de dahil tüm taşıma, ve ihraç gümrüğü çıkış işlemleri ithalatçı tarafından yapılır. Bununla birlikte satıcı, çoğu kez alıcının malları araca yüklemesine yardımcı olmaktadır. Alıcının gerekli gümrük çıkış işlemlerini doğrudan ya da dolaylı olarak gerçekleştirme olanağına sahip olmadığı durumlarda kullanılmamalıdır. Böyle durumlarda FCA terimine başvurulmalıdır.

8 8 2. Taşımacıya Masrafsız Teslim (Free Carrier - FCA) Bu teslim şeklinde satıcı malları, satıcının işyerinde veya belirlenen yerde, alıcı tarafından belirtilen taşımacıya teslim ederek yükümlülüklerini yerine getirir. Eğer alıcı tarafından teslim için belirli bir nokta belirtilmemişse, bu durumda satıcı, daha önce sınırları belirlenmiş bir alan içinde veya yerde malları taşıyıcıya devredeceği noktayı kendisi seçebilir. Mevcut ticari uygulama uyarınca, taşıyıcı ile taşıma sözleşmesinin yapılabilmesinde satıcının yardımı gerekiyorsa (örneğin demiryolu ve havayolu taşımacılığında olduğu gibi), satıcı böyle bir durumda risk ve masrafları alıcıya ait olmak üzere kendisi harekete geçebilir. Aşağıda durumlarda, taşıyıcıya teslim işlemi tamamlanmış sayılır: o Demiryolu taşımacılığında, mallar bir vagonluk (ya da demiryoluyla taşınan bir konteynerlik) yük oluşturduğunda, satıcı, vagonu ya da konteyneri uygun biçimde yüklemek zorundadır. Yüklenmiş vagon ya da konteyner demir yolunca ya da onun adına hareket eden şahısça devralındığı anda, teslim işlemi de tamamlanmış olur. o Eğer işleme konu olan mallar bir vagon ya da konteyner doldurmuyorsa, satıcının demiryolu taşıma teslim noktasına malları bırakmasıyla ya da demiryolu idaresi tarafından sağlanan bir araca yüklenmesiyle teslim işlemi de tamamlanır. o Karayolu taşımacılığında, yükleme işlemi satıcının kendi kuruluşunda yapılıyorsa, mallar, alıcısı tarafından sağlanan araca yüklendiği andan itibaren teslim işlemi tamamlanmış olur. o Malların taşıyıcının kuruluşuna teslim edileceği durumlarda ise, söz konusu malların karayolu taşımacısına ya da onun adına hareket eden bir başka şahsa aktarılmasıyla teslim işlemi tamamlanmış olur.

9 9 o Nehir taşımacılığında, yükleme işlemi satıcının kendi kuruluşunda yapılıyorsa, malların, alıcısı tarafından sağlanan nehir taşıma aracına yüklenmesi anından itibaren teslim işlemi de tamamlanmış olur. o Malların taşıyıcının kuruluşuna teslim edileceği durumlarda ise, söz konusu malların nehir taşımacısına ya da onun adına hareket eden bir başka şahsa aktarılmasıyla teslim işlemi de tamamlanmış olur. o Denizyolu taşımacılığında, mallar bir koyteyneri dolduruyorsa, yüklenmiş konteynerin deniz taşımacısı tarafından devralındığı anda, teslim işlemi de tamamlanmış olur. Konteynerin taşıyıcı adına hareket eden bir taşıma terminali işletmecisine iletilmesi durumunda ise, konteynerin terminal binasına girmesiyle malların teslim işlemi tamamlanmış olur. o Eğer işleme konu olan mallar bir konteyneri doldurmuyorsa ya da konteyner dışı olarak sevkedilmekte ise, satıcı bu malları terminale taşımak zorundadır. Bu durumda, malların deniz taşımacısına ya da onun adına hareket eden bir şahsa devredilmesiyle teslim işlemi tamamlanmış olur. o Hava taşımacılığında, malların hava taşımacısına ya da onun adına hareket eden bir şahsa aktarılmasıyla, teslim işlemi tamamlanmış olur. 3. Gemi Doğrultusunda Masrafsız Teslim (Free Alongside Ship FAS) Bu terimde satıcının yükümlülüğü, belirlenen tarihte veya sürede ithalatçı tarafından tayin edilen geminin doğrultusunda ve yine alıcı tarafından belirlenen yükleme limanında yükleme yerine (rıhtıma) konulması ile sona ermektedir.

10 Malların konteynerde olduğu hallerde, satıcnın malları gemi doğrultusunda değil de bir terminalde taşıyıcıya teslim etmesi olağandır. Bu gibi durumlarda FAS kuralı uygun değildir ve FCA kuralı kullanılmalıdır. 4. Gemide Masrafsız Teslim (Free on Board - FOB) FOB terimi satıcının malları belirlenen yükleme limanında, alıcı tarafından seçilen gemide teslim etmesini ifade eder. Mallara ilişkin hasar ve masraflar, mallar gemide bulunduğunda alıcıya geçer ve alıcı, bu andan itibaren bütün masraflara katlanır. FOB kuralı satıcının malları gemiye yüklemeden önce bir terminalde taşıyıcıya teslim ettiği haller için uygun olmayabilir. Örneğin mallar konteynerde olduğu zaman bu şekilde teslim edilmeleri olağandır. Bu durumlarda FCA teslim şekli uygulanmalıdır Belirtilen Varış Limanına Kadar Masraflar ve Navlunu Ödenmiş Olarak Teslim (Cost and Freight - CFR) Bu teslim şeklinde satıcı, gösterilen varma yerine malı gönderebilmek için gerekli tüm giderleri karşılamak zorundadır, ancak mal ile ilgili tüm yitirme ve hasar rizikoları ile giderlerde meydana gelebilecek herhangi bir artma yükümlülüğü, mallar gemide bulunduğundan itibaren alıcıya geçer. CFR de, şu ana kadar açıklanan teslim şekillerinden farklı olarak; malla ilgili masrafların ithalatçıya geçiş anı ile rizikoların geçiş anı birbirinden farklıdır. 6. Belirtilen Varış Limanına Kadar Masraflar, Sigorta Primi ve Navlun Ödenmiş Olarak Teslim (Cost, Insurance and Freight - CIF) Dış ticarette oldukça fazla kullanılan bir başka teslim şekli olan CIF (SİF olarak okuyunuz) CFR ın benzeridir. Ancak satıcı malın taşınması esnasında yitirilme veya hasar rizikosuna karşı deniz sigortası yapmak zorundadır. Buraya kadar açıkladığımız teslim şekillerinde satıcının malların nakliye sırasında ortaya çıkabilecek rizikolara karşı sigorta yapma zorunluluğu bulunamamakta idi. Hatta Toplam 11 adet terim içerisinde sadece CIF ve CIP teslim şekillerinde sigorta ifadesi geçmekte diğerlerinde geçmemektedir. Sigortanın dahil olduğu bu teslim şekillerinde:

11 İhracatçı, masrafları kendisine ait olmak üzere bir sigorta poliçesini temin etmeli ve poliçenin bir nüshasını veya bunu kanıtlayan başka bir dokümanı alıcıya iletmelidir. Ticari teamüller bu durumda en dar kapsamlı sigorta yaptırmayı öngörmektedir (sadece yangın/çalınma/hasar gibi). Sigorta bedeli, satış sözleşmesi (ya da fatura ve/veya gümrük beyannamesinde) belirtilen mal bedelinin %10 fazlası olmak durumundadır. Bu teslim şeklinde de malla ilgili masrafların ithalatçıya geçiş anı ile rizikoların geçiş anı birbirinden farklıdır. Eğer taşıma işleminde, örneğin roll-on/roll-off ya da konteyner trafiğinde olduğu gibi "gemi bordası" nın herhangi bir pratik anlamı kalmamışsa, bu durumda CIP teriminin kullanılması daha uygun olacaktır Belirtilen Varış Yerine Kadar Taşıma Ödenmiş Olarak Teslim (Carriage Paid to - CPT) Ağırlıklı olarak çoklu taşımacılıkta kullanılan bu teslim şekli, satıcının malları kendisinin seçtiği bir taşıyıcı veya diğer bir kişiye belirlenen yerde teslim edeceğini ve satıcının, malların belirtilen varış noktasına getirilmesi için gerekli taşıma sözleşmesini yapmak ve taşıma masraflarını ödemek zorunda olduğunu ifade eder. Bu teslim şeklinde de malla ilgili masrafların ithalatçıya geçiş anı ile rizikoların geçiş anı birbirinden farklıdır. Eğer malların belirtilen varış yerine ulaştırılması için birden çok taşıyıcı kullanılıyorsa, malların ilk taşıyıcıya teslimiyle, hasar riski alıcıya geçmiş olur. 8. Belirtilen Varış Yerine Kadar Sigorta Primi ve Taşıma Ödenmiş Olarak Teslim (Carriage and Insurance Paid to CIP) Bu teslim şeklinin CIF den tek farkı, çoklu taşımacılıkta kullanılmasıdır. Bu terimde satıcı, CIF de olduğu üzere asgari şartları içeren sigortayı yaptırır. Bu teslim şeklinde de malla ilgili masrafların ithalatçıya geçiş anı ile rizikoların geçiş anı birbirinden farklıdır. Eğer malların belirtilen varış yerine ulaştırılması için birden çok taşıyıcı kullanılıyorsa, malların ilk taşıyıcıya teslimiyle, hasar riski alıcıya geçmiş olur.

12 9. Belirlenen Varış Yerinde Teslim (Delivered at Place DAP) Eşyanın alıcı ve satıcı tarafından belirlenmiş olan boşaltma yerinde (bir liman iskelesi, gümrük noktası, havalimanı) boşaltma için hazır durumda nakliye aracının üzerinde alıcı emrine bırakılmasıdır. Bundan sonraki tüm gümrük işlemleri, masrafları, gümrükte doğan vergi, resim ve harçlar alıcıya aittir. DAP (Delivered at Place / Belirlenen Yerde Teslim) taşıma türü ne olursa olsun, farklı taşıma türlerinin bir arada kullanıldığı durumlarda da kullanılabilir. Bu kuralda satıcı malları belirlenen varış yerine gelen aracın üzerinden boşaltmaz ve taşımacı ile aksine bir sözleşmesi yoksa malların indirilmesiyle ilgili olarak bir yükümlülük taşımaz. DAP, malların, taşıma vasıtasınca boşaltılmak üzere belirtilen belirli bir noktada alıcıya sağlanması (teslim edilmesi) anlamına gelirken, daha önceki incotermsde yer alan DAF, DES ve DDU'nun yerini almıştır Belirlenen Varış Yerinde Terminalde Teslim (Delivered at Terminal DAT) Eşyanın alıcı ve satıcı tarafından belirlenmiş olan terminal noktasında (bu nokta bir liman ya da gümrük antreposu veya alıcının fabrikası olabilir) boşaltma masrafları satıcı tarafından karşılanmış olarak alıcının emrine bırakılmasıdır. Bundan sonraki tüm gümrük işlemleri, masrafları, gümrükte doğan vergi, resim ve harçlar alıcıya aittir. daha önceki incotermsde yer alan DAF, DES ve DDU yerine getirilmiş bir terimdir. Bu kural kara, hava, deniz, demiryolu ve/veya bunların bir kaçının bir arada kullanılması hali de dahil olmak üzere kullanılabilir. 11. Belirtilen Varış Yerine Gümrük Vergisi Ödenmiş Olarak Teslim (Delivered Duty Paid DDP) Bu teslim şeklinde, ithalat sırasında ödenmesi gereken gümrük vergileri de ihracatçı tarafından ödenir. Exworks teslim şekli ihracatçının sorumluluğunun en düşük olduğu teslim şekli iken, DDP, ihracatçının sorumluluğunun en yüksek olduğu teslim şeklidir. Eğer taraflar, ithal işlemlerde geçerli bazı ödemelerin (örneğin Katma Değer Vergisinin) satıcının yükümlülükleri arasından çıkarılmasını isterlerse, bu istek konuya açıklık getirecek şu ek sözlerle sağlanabilir: "Gümrük resmi ödenmiş olarak teslim, KDV hariç (varış yeri...)"