Raml ç Kuzularda Defaunasyon ve Rasyona Üre lavesinin Baz Hematolojik Parametrelere Etkisi

Transkript

1 Kocatepe Veteriner Dergisi Kocatepe Veterinary Journal Eryavuz, Aslan, Özdemir, Tekerli, Dündar Raml ç kuzularda defaunasyon ve üre / Defaunation and urea in Ramlic lambs ARA TIRMA MAKALES RESEARCH ARTICLE Raml ç Kuzularda Defaunasyon ve Rasyona Üre lavesinin Baz Hematolojik Parametrelere Etkisi Abdullah ERYAVUZ, 1* Recep ASLAN, 1 Mehmet ÖZDEM R, 2 Mustafa TEKERL, 3 Y lmaz DÜNDAR 4 Key Words Defaunation Urea Hematological parameters Lamb Anahtar Kelimeler Raml ç kuzu Üre Defaunasyon Hematolojik parametreler 1Afyon Kocatepe Üniversitesi Fizyoloji AD, 2Afyon Kocatepe Üniversitesi Farmakoloji ve Toksikoloji AD, 3Afyon Kocatepe Üniversitesi Zootekni AD, 4Afyon Kocatepe Üniversitesi Biyokimya AD, Afyonkarahisar TÜRK YE * Corresponding author eryavuz@aku.edu.tr Tel: Fax: Bu çal mada kullan lan veriler TUB TAK taraf ndan desteklenen VHAG-1579 Nolu projeden al nm t r. ÖZET Bu ara t rma raml ç kuzularda defaunasyon ve rasyona bitkisel protein kaynaklar yerine üre kat lmas n n baz hematolojik parametreler üzerine olan etkilerinin belirlenmesi amac yla planland. Çal mada ayl k ya ta ve yakla k 16 kg canl a rl klar nda toplam 40 ba erkek Raml ç kuzudan yararlan ld. Hayvanlar; Faunal + Kontrol Rasyonu (F), Defauna + Kontrol Rasyonu (D), Faunal + Deneme Rasyonu (F+D) ve Defauna + Deneme Rasyonu (D+D) olmak üzere 4 e it gruba ayr ld. D ve F gruplar ara t rma boyunca azot kayna olarak bitkisel protein kaynaklar kat lm kontrol karma yemiyle, F+D ve D+D gruplar ise azot kayna olarak bitkisel protein kaynaklar yerine üre ve kükürt kat lm deneme karma yemiyle canl a rl klar n n %3ü oran nda beslendiler. Kaba yem olarak hayvan ba na 350 g kuru yonca kullan ld ve gruplara kaba ve karma yemler günde iki e it ö ün eklinde verildi. Toplam 90 gün süren deneme periyodu sonunda hayvanlardan al nan kan örneklerinde; alyuvar ve akyuvar say lar ile hemoglobin miktar, hematokrit de er düzeyleri ve lökosit tiplerinin yüzde oranlar belirlendi. Alyuvar ve akyuvar say lar ile hemoglobin miktar ve hematokrit de er bak m ndan gruplar aras farkl l k önemsizdi. Lökosit tiplerinden lenfosit, nötrofil, monosit ve eozinofil yüzde oranlar nda gruplar aras farkl l k önemsizken, defaunal gruplarda (D ve D+D) faunal gruplardakine (F ve F+D) göre bazofil yüzde oranlar n n daha yüksek (P<0.05) oldu u görüldü. Sonuç olarak; azot kayna olarak bitkisel protein kaynaklar yerine üre kat lmas ve defaunasyonun hematolojik parametreler üzerine olumsuz bir etkisinin olmad kanaatine var ld. Effects of defaunation and dietary urea on some hematological parameters in Ramlic lambs S U M M A R Y This study was conducted to determine the effects of defaunation and adding urea to ration in place of plant-originated protein sources on the levels of some hematological parameters in Ramlic lambs. Forty months of aged, and approximately 16 kg weighed male ramlic lambs were used in the study. The animals were randomly divided into four groups as follows: faunated + control diet (F); defaunated + control diet (D); faunated + experimental diet (F+E); and defaunated + experimental diet (D+E). The groups F and D were fed with a control concentrate diet containing plant protein as a nitrogen source whereas the groups FE and DE were fed with the concentrate diet supplemented with urea and sulfur, both at 3% of live weight per day. The forage portion of the diet was 350 g of dry alfalfa hay per animal per day. Diets were fed twice daily in equal amounts. The experimental period lasted 90 days totally. At the end of the investigation, erythrocyte and leukocyte counts, haemoglobine amount, hematocrite level and differential leukocyte percentages were determined in the blood samples taken from the animals. There were no differences in erythrocyte and leukocyte counts, haemoglobine amount, hematocrit level, the lemphocyte, neutrophil, monocyte and eusinophil percentages of differential leukocytes among the groups. The basophil percentages in the defaunated groups (D and D+E) were higher (P<0.05) than those in the faunated groups (F and F+E). We concluded that defaunation, or feeding a diet supplemented with urea in place of plant-originated protein sources had not a negative effect on hematological parameters in the lambs. 25

2 G R Ruminantlarda biyolojik de eri yüksek protein kaynaklar da non protein nitrojen (NPN) bile ikleri gibi rumende büyük oranda amonya a kadar parçaland ktan sonra mikrobiyal protein sentezinde kullan lmaktad r. Bu protein kaynaklar n n rasyonda kullan lmas, yemin maliyetinde gereksiz bir art ile protein israf na yol açmakta ve konakç n n alt sindirim organlar nda yararland mikrobiyel proteinlere dönü mü olmas na ra men bile, net protein kayb yüksek olup, yeti tiriciye pahal ya mal olmaktad r. Rumendeki mikroorganizmalar n bu özelliklerinden yararlanarak ruminantlar n beslenmesinde protein yap s nda olmayan bile iklerin bilinçli kullan m, protein israf n önlemede büyük bir faktördür. 1 Bu sebeple; NPN bileiklerinden üre, proteinden tasarruf amac yla ruminant beslenmesinde yayg n olarak kullan lmakta ve besi koyunlar gibi k sa süre elde tutulacak hayvanlar için ekonomik bir yem maddesi olarak de erlendirilmektedir. 2 Bununla birlikte, yemle birlikte al nan üre rumende çabuk hidrolize edilmekte ve rumen amonyak düzeyi yükselmektedir. 3,4 Olu an amonya- n bakteriler taraf ndan kullan lan miktar ndan fazlas rumen duvar ndan emilerek kana geçmekte ve karacierde üreye dönü türülmektedir. Rumenden kana geçen amonyak miktar karaci erin üreye dönü türme kapasitesini a t zaman, sistemik kandaki amonyak düzeyi de yükselmekte ve hayvanlarda yem tüketiminde azalma, performans kayb hatta ölüme yol açan olumsuz etkilere neden olabilmektedir. 5 Bu nedenle, ruminant hayvanlar n üreden daha fazla yararlanabilmesinde, ürenin rumende çabuk hidrolize olmas na ba l olu an amonya n mikroorganizmalar taraf ndan kullan m n n art r lmas önemli bir katk sa layacakt r. 6,7 Ruminant beslenmesinde rumen mikroorganizmalar n n esas rolü, tüketilen besin maddelerine göre spesifik mikroorganizma türlerinin say ve aktivitelerindeki de i ikliklerle hayvan veriminde geli meler sa lamakt r. 8 Günümüzde dünya nüfusunun art na paralel olarak besin ihtiyac n n da artmas nedeniyle bilim adamlar ; rumen mikrobiyal ekosistemini olu turan mikroorganizmalar n bu özelliklerinden yararlanarak, ruminantlar n tüketmi olduklar yemin, insanlar n kullanabildi i ürünlere dönü ümünü art rmay ve geli tirmeyi amaçlamaktad r. Bu sayede hem birim hayvandan daha fazla verim elde edebilmenin yollar hem de maliyeti dü ük besleme yöntemleri bulunmu olacakt r. Rumen mikroorganizmalar n n önemli bir k sm n bakteriler, protozoonlar ve mantarlar olu turmaktad r. 6,8,9 Protozoonlar rumendeki mikrobiyel kitlenin %40-80ini olu turmalar na ra men, seçici olarak rumende kalmalar ve alt sindirim organlar na geçi lerinin dü ük olmas gibi nedenlerle konakç hayvan n beslenmesine sa lad klar katk bakterilerinkinden dü ük olmaktad r. 9 Ayr ca, bu mikroorganizmalar n besin gereksinimlerini yemle rumene gelen besin maddeleri ile rumen bakterilerini yutarak kar lamalar ndan dolay da konakç hayvana sa lad klar besinsel de er henüz tam olarak ayd nlat lamam t r. 10. Nitekim defaunasyon ad verilen rumen mikrobiyel ekosisteminden protozoonlar n eliminasyonu i leminin ruminantlarda baz verim art lar na yol açt göstrilmi tir. 4,9,11,12 Rumen mikroorganizmalar n n azot ihtiyac n sa - lamak için yem maddesi olarak kullan lan üreden ruminant hayvanlar n daha fazla yararlanmalar bak m ndan, ürenin rumende çabuk hidrolize olmas n n engellenmesi ve ya mikroorganizmalar taraf ndan azot kullan m n n art r lmas eklinde iki temel mekanizma bulunmaktad r. 7 Bu amaca yönelik olarak yap lan ara t rmalarda; amonyak ba lay c etkiye sahip saponinlerin yem katk maddesi olarak kullan lmas, 24,28 ürenin de i ik kimyasallarla muamele edilerek kullan lmas 26 ya da ürenin kalsiyumla birle tirilerek kullan lmas 16 gibi yöntemler rumende ürenin çabuk hidrolizini önlemek için, rumende protozoonlar n eliminasyonu (defaunasyon) i lemi 13,15,27 gibi yöntemler ise bakteri say s art r larak olu an amonya n bakteriler taraf ndan kullan m n art rmaya yönelik uygulamalar olarak ele al nm t r. Dengeli beslenen ruminantlarda besi durumu kan parametreleri yard m yla detayl analiz edilebildi i için, ruminant hayvanlarda hematolojik ve biyokimyasal parametreler ile verimleri aras ndaki ili kiler her zaman ara t rma konusu olmu ve baz parametreler ile verim aras nda pozitif ili kiler saptanm t r. 20,32 Hayvanlar n tükettikleri yemin içeri inde meydana gelen de i iklikler rumen fermentasyonunda da de i ikliklere yol açmakta ve bu de i ikliklere ba l olarak kan yap lar n n fizyolojik s n rlar de i ebilmekte ve klinik belirtiler göstermeden verim dü üklü üne yol açmas nedeniyle ekonomik kay plar meydana gelebilmektedir 3,32 Bu nedenle, beslemeye ba l olarak kan hücrelerinde meydana gelen de i imlerin belirlenmesi, beslemenin metabolizmada meydana getirdi i olumsuzluklar n erken te his edilerek ekonomik kay plar n önlenebilmesini mümkün k lmaktad r. Yeme ucuz bir azot kayna olarak üre kat lmas ile ürenin ruminant hayvanlar taraf ndan de erlendirilme düzeyinin art r lmas nda kullan lan defaunasyon i leminin hayvanlarda hematolojik de erleri nas l etkiledi ine yönelik yay nlanm yeterli veri bulunmamaktad r. Bu çal ma, gerek defaunasyon i leminin gerekse yeme üre ilave edilmesinin kan hücrelerinin fizyolojik s n rlar nda bir de i ime yol aç p açmad n belirlemek amac yla planlanm t r. 26

3 GEREÇ ve YÖNTEM Çal mada sa l kl, yakla k 2,5-3 ayl k ve canl a rl klar 16 kg civar nda olan 40 adet erkek Raml ç rk kuzu kullan ld. Ara t rmada yararlan lan hayvan materyali T GEM Anadolu Tar m letmeleri Müdürlüünden temin edildi. Hayvanlar deneme süresi boyunca, özel bir firman n (Güreller Tar m ve Hayvanc l k A.. Afyon) çiftli inde ve birbirleriyle temas kurmalar n engelleyecek ekilde özel olarak yapt r lan ayr padoklarda bar nd r ld. Çal maya ba lamadan önce hayvanlar gerekli sa l k kontrollerinden geçirilerek iç ve d parazitlere kar profilaktik uygulamalar yap ld. Hayvanlar tart larak canl a rl klar belirlendi ve ortalama a rl klar birbirine yak n olacak ekilde Faunal + Kontrol (F), Faunal +Deneme (F+D), Defaunal + Kontrol (D) ve Defaunal + Deneme (D+D) olmak üzere 4 e it gruba ayr ld. F ve D gruplar olu turan hayvanlar, ara t rma boyunca Çizelge 1de gösterilen kontrol karma yemi; F+D ve D+D gruplar ndaki hayvanlar ise, ayn tabloda (Çizelge 1) gösterilen deneme karma yemiyle canl a rl n %3ü olacak ekilde beslendiler. Kontrol ve deneme karma yemleri ticari bir yem fabrikas nda (T naztepe Yem Fab. A.. Afyon) haz rlat ld ve peletlendi. Çizelge 2 de gösterilen kontrol ve deneme gruplar na verilecek yemlerin kimyasal analizi, S.Ü. Hayvan Besleme ve Beslenme Hastal klar Anabilim Dal Laboratuar nda yap ld. Deneme konsantre yemini tüketecek hayvanlar n üreli rasyona al t r lmalar için 15 günlük bir al t rma dönemi geçti. Kaba yem olarak hayvan ba na günde 350 g kuru yonca verildi. Kuru yonca ve konsantre yemler günde iki e it ö ün olmak üzere sabah saat 7.30 ve ak am 16.30da önce kuru yonca ve bunu takiben 1 saat sonra da konsantre yem düzeniyle verildi. Hayvanlar n önlerinde sürekli temiz su ve yalama ta bulunduruldu. Ara t rman n ba nda tüm gruplardaki hayvanlar n hepsine A, D ve E (ADEM N 1ml;vit A, IU; vit D 3, IU; vite, 50 mg ) vitamini kas içi enjekte edildi. D ve D+D gruplar olu turan hayvanlar, defaunasyon i lemi ba lamadan bir gün önce günlük rasyonlar n n yar s yla beslendiler. Takibeden günden itibaren 3 gün süreyle bu hayvanlara yem verilmedi ve defaunasyon amac yla, %2lik dioctylsodium sulphosuccinate (DSS) (Sigma Co, Kat No; D-4422) solusyonundan 100 ml özefagus sondas yla rumene verildi. Hayvanlar n aç b rak ld bu günlerde rumendeki bakteriyel populasyonu muhafaza etmek amac yla 200 ml substrat çözeltisi 20g ni asta, 40 g sukroz, 20g kazein, 20 g elektrolit kar - m (toplam kar m n % 37 NaCl, 37 KH 2PO 4, 18.6 (NH 4) 2SO 4, 3.7 MgSO 4, 3.7 CaCl 2) DSS çözeltisi verildikten 2 saat sonra ayn ekilde rumene verildi. Defaunasyon i leminin 3. günü ak am hayvanlara günlük rasyonlar n n yar s verildi ve takibeden günlerde normal günlük rasyonlar uyguland. 2 Defaunasyon i leminden 15 gün sonra %5lik DSS çözeltisinden 100 ml, sözkonusu gruplardaki hayvanlara (aç b rak lmaks z n) bir kez daha uyguland. Bu dönemden sonraki her hafta bu iki grubu olu turan hayvanlar n rumen içeriklerinin mikroskobik muayeneleri yap ld ve protozoonlar n tamamen yok olduklar görüldü. Hematolojik analizler Tüm gruplardaki hayvanlardan 15 gün al t rma ve 90 gün esas ara t rma dönemi olmak üzere toplam 105 gün süren ara t rma sonunda, vena jugularisten lityum heparin içeren vakumlu tüplere yeteri kadar kan al nd. Al nan kan örnekleri, zaman geçirilmeden laboratuara getirildi ve alyuvar ve akyuvar say lar, hemoglobin miktar, hematokrit de er ile akyuvar yüzde oranlar belirlendi. Alyuvar say s, kan örneklerinin alyuvar suland rma pipetinde Hayem eriyi i ile 200 kat suland r lmas ndan sonra Thoma lam yard m yla k mikroskobunun 40l k objektifinde hücrelerin say lmas yoluyla elde edildi. 19 Akyuvar say s, kan örneklerinin akyuvar suland rma pipetinde Türk eriyi i ile 10 kat suland r lmas ndan sonra Thoma lam yard m yla k mikroskobunda hücrelerin say lmas yoluyla elde edildi. 19 Al nan kan örneklerinde hemoglobin miktar Sahlinin Hemoglobinometresi kullan larak asit hematin yöntemi ile elde edildi. 19 Hematokrit de er örneklerin mikrohematokrit santrifüjde 5 dakika süreyle devir/dk santrifüje edilmesiyle belirlendi. 19 Akyuvar tiplerinin yüzde oranlar May Grünwald-Giemsa boyama yöntemi ile boyanan sürme kan frotilerinde hücrelerin, k mikroskobunun immersiyon objektifinde, identifikasyonu yolu ile hesapland. 19 statistiki analizler: Ara t rmada incelenen özellikler yönünden; gruplar aras farklar n önemli olup olmad - s ras yla, tek yönlü varyans analizi metotlar kullan larak ortaya kondu. Önemlilik belirlenen gruplarda kayna saptamak için Duncan ve Scheffé çoklu kar - la t rma testleri uyguland. Bu amaçlarla Statistica for Windows Release 4.5 bilgisayar program ndan yararlan ld. 27

4 Çizelge 1. Kontrol ve deneme rasyonlar n olu turan karma yemin bile imi (%). Composition of mixed feed for kontrol and experimental rations (%). Yem Bile enleri Kontrol Deneme Arpa Yulaf Melas Pamuk tohumu küspesi Soya küspesi Ayçiçe i tohumu küspesi Üre (%46 N) Sodyum sülfat (Anhidre) Mermer tozu Tuz DCP Mineral karmas * Vitamin karmas # N/S / 1 *;Remineral 2 ( Roche Vitaminleri Ltd. Sti., Istanbul, Türkiye) kilogramda; 50gMn, 50g Fe,50g Zn, 10g Cu, 0.15g Se, 0.15 g Co, 0.8g I içermektedir. #;Rovimix 301-F ( Roche Vitaminleri Ltd. Sti., Istanbul, Türkiye) kilogramda; IU Vitamin A, IU Vitamin D3, 20 g Vitamin E, 4 g Vitamin B1, 10 g Vitamin B2, 5 g Vitamin B6, 15g Kalsiyum-d-pantotenat, 20 g Niasin, 20 mg Vitamin B12, 50mg d-biotin, 200 g kolin klorid içermektedir. Çizelge 2. Kontrol ve deneme karma yemleri ile kuru yoncan n kimyasal analizi (do al yemde). Chemical analysis of mixed feed of control and experimental with dry alfalfa (in natural feed). Parametre Kontrol Deneme Yonca KM (%) HP (%) HY (%) HS (%) HK (%) BULGULAR Azot kayna olarak bitkisel protein kaynaklar kat lm kontrol rasyonuyla beslenen faunal (F) ve defaunal (D) kuzular ile bitkisel protein kaynaklar yerine üre ve kükürt kat lm deneme rasyonuyla beslenen faunal (F+D) ve defaunal (D+D) kuzulardan ara t rman n sonunda al nan kan örneklerinde; alyuvar ve akyuvar say lar, hemoglobin miktar, hematokrit de er ve lökosit tiplerinin yüzde oranlar ortalama de erleri ile standart hatalar Çizelge 3de gösterilmi - tir. Deneme periyodunun 2. ve 3. haftas nda geli me gerili i gösterdi i için hem F+D hem de D gruplar nda birer hayvan çal madan ç kart ld ve de erleri istatistiksel analize kat lmad. Ara t rmada, gerek rasyona üre ilavesi gerekse defaunasyon i leminin incelenen hematolojik de erler üzerine istatistiksel anlamda önem yaratacak bir de i ikli e neden olmad tespit edildi. Buna kar n, defaunasyon i leminin kan bazofil yüzdelerini art rd (p< 0.05) bulundu. Çizelge 3. Hematolojik bulgular (x=sem). Haematological findings (x=sem). Parametre Gruplar F (n=10) F+D (n=9) D (n=9) D+D (n=10) Alyuvar (x10 6 /mm 3 ) Hemoglobin (g/dl) Hematokrit (%) Akyuvar (x10 3 /mm 3 ) Lenfosit (%) Nötrofil (%) Monosit (%) Eozinofil (%) Bazofil (%) b ab a a a,b: Ayn sat rda de i ik harf ta yan gruplar aras farkl l k önemli (P<0.05). TARTI MA ve SONUÇ Hematolojik parametreler hayvan türleri aras nda önemli farkl l klar göstermekte ve rk, ya, cinsiyet, hayvan n fizyolojik artlar ile beslenmeye ba l olarak de i ebilmektedir. 29 Bununla birlikte, sa l kl hayvanlarda kan n bile imi uyumlu ölçülerde ve çok dar s n rlar içinde de i iklik göstermektedir. 30 Hayvanlarda gerek hastal k gerekse metabolik bozukluklar n belirlenmesinde kan parametreleri rutin olarak analiz edilmekte ve bu sayede fizyolojik olaylarda rol oynayan mekanizmalarda meydana gelen de i imler aç klanabilmektedir. Bu nedenle, kan n yap s nda meydana gelen de i imler, hem hastal klar n hem de beslemeye ba l bozukluklar n te hisinde yayg n olarak kullan lmaktad r. 32 K rm z kemik ili inde kan hücrelerinin üretilmesi için gerekli besin maddelerinin sa lanmas bak m ndan beslenmenin çok büyük etkisi bulunmaktad r. 21,29 Kemik ili inde kan hücrelerinden özellikle eritrositlerin yap m için demir, bak r, çinko gibi mineraller ve B-kompleks vitaminleri ile folik asit, C vitamini ve esansiyel amino asitlere gereksinim bulunmaktad r. 29 Yemdeki baz besin maddelerinin eksik olmas ya da emilimlerinin bozulmas, kan n yap s nda de i ikliklere sonuçta da hayvan veriminde dü üklü e yol açarak ekonomik kay plara neden olabilmektedir. Bu nedenle, beslenmeye ba l meydana gelen de i ikliklerin de erlendirilmesinde, kan n yap s nda meydana gelen de i ikliklerin belirlenmesi çok yayg n kullan lmakta ve böylece verimsel özelliklere fizyolojik aç klama sa lanabilmektedir. Vücuttan azot kayb n azaltmada, rumende protein sindiriminin dü ürülmesi ve rumen mikroorganizmalar taraf ndan azot kullan m n n art r lmas eklinde iki temel mekanizmadan söz edilmektedir. 4 Ucuz bir azot kayna olarak ruminant hayvanlar n yeminde ürenin kullan lmas ekonomik bir katk sa larken, rumende defaunasyon i lemini takiben bakteri say s ndaki art ta 10,15 ürenin hidrolizi sonucu olu an 28

5 amonyaktan daha fazla bakteriyel protein sentezi sa lamas 6 nedeniyle üreden yararlan art rmaya katk sa lad ifade edilmektedir. 13,27 Bununla birlikte, defaunasyondan sonra hayvanlar n kan nda baz vitamin ve mineral düzeylerinde de i iklikler oldu u kaydedilmektedir. 5,10,25 Ayr ca, rumende ürenin çabuk hidrolize edilmesi sonucu olu an amonya n kana geçmesiyle birlikte kanda ve de i ik dokularda önemli de i ikliklere yol açt tespit edilmi tir. 7,10,12 Bu çal - mada, gerek yeme üre ilavesinin gerekse defaunasyon i leminin kan hücreleri üzerinde bazofil düzeyi hariç, olumsuz etkiye sahip olmad bulunmu tur. Bazofil hücrelerinin alerjik reaksiyonlarda oynad rol göz önüne al n rsa, 21,29 faunas z hayvanlarda bazofil düzeyindeki art, defaunasyon i leminde kullan lan kimyasal maddenin (DSS) alerjik etkisine ba lanabilir. 17 Çal mada; tüm gruplarda elde edilen alyuvar ve akyuvar say lar ile akyuvar yüzde de erleri, hemoglobin miktar ve hematokrit düzeyleri, koyunlarda bildirilen normal de erler aras nda yer ald gözlenmektedir. 29,30 Kan parametrelerinin normal seviyelerini bilmek; modern yeti tirme yapan üreticiye, hastal k ve sa l k konusunda yorum yapacak hekime yard mc olan en önemli kriterler olarak görülmektedir. Bu nedenle, bu çal mada elde edilen bulgular, rasyona üre ilavesi ile defaunasyon i leminin kan hücreleri üzerine olumsuz etkiye sahip olmad n göstermesi bak m ndan önemli olmaktad r. Sonuç olarak; i letme giderlerinin önemli bir k sm n olu - turan yem giderlerindeki maliyetin dü ürülmesi ve yeti tiricilerin gelirlerinde art sa lamak amac yla ucuz bir azot kayna olarak ruminant hayvanlar n beslenmesinde yayg n kullan ma sahip üre ile üreden konakç n n daha fazla yararlanmas için yap lan defaunasyon i lemi, kan hücreleri üzerine olumsuz bir etkiye sahip de ildir. Bu bulgunun, gerek modern yeti tiricilik yapan üreticilere gerekse hastal k ve sa l k konusunda yorum yapacak hekimler ile bu alanda yap lacak di er ara t rmalara bilimsel veri ve katk sa layaca dü ünülmektedir 29

6 K A Y N A K L A R 1. Alt nta A, Fidanc UR (1993) Evcil hayvanlarda ve insanlarda kan n biyokimyasal normal de erleri. A Ü Vet Fak Derg, 40 (2): Ankrah P, Loerch SC, Kampman KA, Dehority BA (1990) Effect of defaunation on in situ dry matter and nitrogen disappearance in steers and growth of lambs. J Anim Sci, 68: Aksu T, Deniz S (2003) Farkl rasyonlar n koyunlarda baz rumen s v s ve kan parametreleri üzerine etkisi. Turk J Vet Anim Sci, 27: Bach A, Calsamiglia S, Stern MD (2005) Nitrogen metabolism in the rumen. J Dairy Sci, 88:E9-E Bonhomme A (1990) Rumen ciliates: Their metabolism and relationship with bacteria and their hosts. Anim Feed Sci Technol, 30: Bölükba F (1989) Fizyoloji Ders Kitab (Vücut Is s ve Sindirim), Cilt I., A.Ü. Vet. Fak. Yay nlar, AÜ Bas mevi, Ankara. 7. Butler WR (2005) Relationships of dietary protein and fertility. Advances in Dairy Technol, 17: Dehority BA (2003) Rumen Microbiology, Nottingham University Press, Thumpton, UK. 9. Deniz S, Tuncer D (1997). Yüksek verimli ruminantlar n beslenmesine yeni bir yakla m: Korunmu Proteinler. Hayv Ar Derg, 7(1): Eryavuz A (2000) Defaunasyonun ruminantlar n sindirimine etkileri.(derleme.) Hayv Ara Derg, 10(1-2): Eryavuz A, Durgun Z, Keskin E (2002) Faunal ve faunas z Ankara keçilerinde rasyona çinko kat lmas n n baz rumen ve kan metabolitleri ile tiftik verimi ve niteli ine etkileri. Tr J Vet Anim Sci, 26: Eryavuz A, Avc G, Çel k H A, Kucukkurt I (2008) Plasma leptin, insulin, glucose and urea concentrations throughout lactation in dairy cows. Bull Vet Inst Pulawy, 52(3): Eryavuz A, Dundar Y, Özdemir M, Aslan R, Tekerli M (2003) Effects of adding urea and sulfur on performance of faunate and defaunate Ramlic lambs, and some rumen and blood parameters. Anim Feed Sci Technol, 109: Ferrell CL, Kreikemeier KK, Freetly, HC (1999) The effect of supplemental energy, nitrogen and protein on feed intake, digestibility and nitrogen flux across the gut and liver in sheep fed low-quality forage. J Anim Sci, 77: Hsu JT, Fahey GC, Berger LL, Mackie RI, Merchen NR (1991) Manipulation of nitrogen digestion by sheep using defaunation and various nitrogen supplementation regimes. J Anim Sci, 69: Huntington GB, Harmon DL, Kristensen NB, Hanson KC, Spears JW (2006) Effects of a slow-release urea source on absorption of ammonia and endogenous production of urea by cattle. Anim Feed Sci Technol, 130: Jouany JP, Demeyer DI, Grain J (1988) Effect of defaunating the rumen. Anim Feed Sci Technol, 21: Koening KM, Newbold CJ, Mcintosh FM, Rode LM (2000) Effects of protozoa on bacterial nitrogen recycling in the rumen. J Anim Sci, 78: Konuk T (1981) Pratik Fizyoloji. A Ü Vet Fak Yay nlar Yay n No:378. kinci Bask. Ankara. 20. Mert N, Gündüz H, Akkündüz V, Akkündüz M (2003) Merinos melezi koyunlarda baz biyokimyasal kan parametreleri ile verim aras ndaki ili kiler II-Hemoglobin ve transferrin tipleri. Turk J Vet Anim Sci, 27(3): Noyan A (1993) Ya am ve hekimlikte fizyoloji. 8.Bask. Meteksan Yay n Evi, Ankara. 22. Reynolds CK, Kristensen NB (2008) Nitrogen recycling through the gut and the nitrogen economy of ruminants: An asynchronous symbiosis. J Anim Sci, 86:E293-E Santra A, Karim A (2000) Growth performance of faunated and defaunated Malpura weaner lambs. Anim Feed Sci Technol, 86: Selçuk Z (2005) Üre kapsayan kuzu rasyonlar na farkl düzeylerde kat lan Yucca schidigeran n besi performans, karkas özellikleri ile baz rumen ve kan parametreleri üzerine etkileri. Doktora Tezi, A Ü Sa l k Bil Enst, Ankara. 25. Sen I, Keskin E, Ok M, Eryavuz A (2001) Investigation on plasma thiamine concentration in faunated and defaunated Angora goats. Indian Vet J, 78: Taylor-Edwards CC, Elam NA, Kitts SE, McLeod KR, Axe DE, Vanzant ES, Kristensen NB, Harmon DL (2009) Influence of slow-release urea on nitrogen balance and portal-drained visceral nutrient flux in beef steers. J Anim Sci, 87: Ushida K, Jouany JP (1990) Effect of defaunation on fibre digestion in sheep given two isonitrogenous diets. Anim Feed Sci Technol, 29: Wallace RJ, Arthaud L, Newbold JC (1994) Influence of Yucca schidigera extract on ruminal ammonia concentrations and ruminal microorganisms. Appl Environ Microb, 60: Yaman K (2009) Kan Fizyolojisi. Fizyoloji. 4. Bask.Ezgi Kitabevi. Bursa. S: Y lmaz B (2000) Fizyoloji. 2.Bask. Feryal Matbaac l k. Ankara. 31. Yurtman Y, I k N (1992) Kuzu besi rasyonlar nda pamuk tohumu küspesi yerine de i ik oranlarda üre kullanma olanaklar üzerinde bir ara t rma. A Ü Ziraat Fak Y ll, 42( ): Yurtman YI, Polatsü, Ba p nar E, Özdüven ML (1997) Farkl ham protein düzeylerinin yo un besideki Türkgeldi erkek kuzular nda baz kan metabolitlerine etkileri. Vet Bil Derg, 13(1):