ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ KALECİK KARASI KLONLARINDA ASMA PERFORMANSI İLE GÖZ VERİMİ, ÜRÜN MİKTAR VE KALİTESİARASINDAKİİLİŞKİLER Çiğdem BAŞARAN BAHÇE BİTKİLERİANABİLİM DALI ANKARA 2006 Her hakkısaklıdır

2 ÖZET Yüksek Lisans Tezi KALECİK KARASI KLONLARINDA ASMA PERFORMANSI İLE GÖZ VERİMİ, ÜRÜN MİKTAR VE KALİTESİARASINDAKİİLİŞKİLER Çiğdem BAŞARAN Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: Prof.Dr. Y.Sabit AĞAOĞLU Bu çalışma, 41 B anacıüzerinde, çift kollu Guyot terbiye sistemi uygulanarak yetiştirilmişolan Kalecik karasıüzüm çeşidine ait 16 klonda asma performansıile göz verimi, ürün miktarlarıve kalitesi arasındaki ilişkileri araştırmak üzere yapılmıştır. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Bağında, herbir klona ait 12 omcanın tek tek budama odunu ağırlığı, bir yaşlıdal çapı, sürme oranları, salkım sayısı/göz oranlarıtespit edilmiştir. Bahçe Bitkileri Bölümüne ait laboratuvarda ise herbir klon için 25 tane ağırlığı, suda çözünebilir kuru madde miktarı, titrasyon asitliği ve meyve suyu ph larıtespit edilmiştir. Tesadüf BloklarıDeneme Desenine göre kurulan bu denemede bir yaşlıdal çapıile budama odunu ağırlığı, sürme oranları, salkım sayısı/göz ve kalite parametreleri arasındaki ilişkilerin, korelasyon ve regrasyon oran ve katsayılarına göre istatistik olarak önemli olup olmadığıaraştırılmıştır. Denemenin sonucunda klonların bir yaşlıdal çapı(sürgün) ile budama odunu ağırlığı, bir yaşlıdal çapı, sürme oranları, salkım sayısı/göz oranlarıve kalite parametreleri arasındaki ilişki incelendiğinde, bu özellikler ile sürgün çapıarasındaki ilişkilerin istatistik olarak önemli olmadığıortaya çıkmıştır. 2006, 44 sayfa Anahtar Kelimeler: Kalecik karasıcv., asma performansı, göz verimliliği, ürün kalitesi i

3 ABSTRACT Master Thesis RELATIONSHIPS BETWEEN GRAPEVINE PERFORMANCE AND BUD FERTILITY, YIELD AND BERRY QUALITY ON KALECİK KARASI CLONES Çiğdem BAŞARAN Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Horticulture Supervisor: Prof.Dr. Y.Sabit AĞAOĞLU This study has been performed to research the relation between grapevine performance and shoot efficiency, product quantities and quality in 16 clones of Kalecik karası, which has been trained by double branched Guyot training system on the 41B rootstock. Pruning wooden weight, cane diameter, bud burst ratios, number of cluster per bud of 12 vines from each clone is determined. The study was performed in Research and Training Vineyard of Department of Horticulture, Faculty of Agriculture, University of Ankara. The weights of 25 berries of grapes, the total soluble solids, the acidity and ph of juice are also determined and compared in Laboratory of Department of Horticulture. The shot which is built according to the Randomized Block Design, the relationship between cane diameter pruning wooden weight, bud burst ratios, the number of cluster per bud and quality parameters, the consequence has been investigated statistically depending on the correlation, regretion ratio and coefficiency. As a result of the investigation of relationship between cane diameter and pruning wooden weight of clones, bud burst ratios, the number of cluster per bud and quality parameters, it has been revealed that there is no relationship between these features and cane diameter as statistically. 2006, 44 pages Key Words: Kalecik karasıcv., grapevine performance, bud fertility, grape quality. ii

4 ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR Ankara nın Kalecik ilçesinde en iyi şekilde yetişebilen Kalecik karasıüzüm çeşidi İç Anadolu Bölgesi ndeki kaliteli kırmızışaraplık çeşitlerimizin başında gelmektedir. Taneleri yuvarlak, siyah-mor renkte, kabuklarıkalın, etli kısmıyumuşak ve şıralıdır. Tadıiyi ve tanenlidir. Tanelerinde 1-2 çekirdek bulunur, genelde eylül ayında olgunlaşır (Ağaoğlu, 1969). Kalecik karası ndan elde edilen Kalecik karasışarabıkırmızırenkli, kaliteli sek bir şaraptır. Ülkemizin en iyi kalitede kırmızışaraplarıarasında yer alır. Alkol miktarı%12-14 arasında değişir ve asit miktarıda elverişlidir. Litrede 4-7g asit bulunur. (Fidan vd. 1986). Orta Anadolu Bölgesinde bağcılık adına 1950 lerden bu yana yaşanan gerileme sürecinde en fazla etkilenerek kaybolmanın eşiğine gelen bu değerli çeşidimiz, yürütülen toplu ve teksel seleksiyon çalışmalarıile yöreye yeniden kazandırılmıştır. Bu çalışmalar sonucunda 45 adet klon başomcasıarasından seçilen en üstün 3 klon (9, 12 ve 15 no lu klonlar) belirlenmiştir (Fidan vd. 1986). Yüksek verimli ve kaliteli klonlardan elde edilen şarapların, Kalecik yöresinde ününe sahip bağcılığın yüksek kazançlıbir sektör olarak yeniden ön plana çıkmasına neden olmuştur. Bugün kökenini tamamen sözü edilen klonların oluşturduğu Kalecik karası bağlarıyörede hızla genişlemektedir. Asmaların verimliliği denildiğinde; yaz gelişme döneminde yaprak koltuklarında oluşmaya başlayıp, gelişmesini tamamladıktan sonra, dinlenme halinde ertesi yılın ilkbaharına ulaşan kış gözlerindeki primer tomurcukların verimliliği anlaşılmaktadır (Ağaoğlu 2002). Asmalarda verimliliğe etkili faktörlerin bilinmesi verimliliği artıracak teknik ve kültürel uygulamaların daha etkili değerlendirilmesini sağlayacaktır. Böylece bağlarda verimlilik arttırılmışolacaktır. Kalecik karasıklonlarında asma performansıile göz verimi, ürün miktar ve kalitesi arasındaki ilişkileri belirlemeye yönelik olarak gerçekleştirilen bu araştırmayıyapmak üzere beni yönlendiren, bilgi ve deneyimlerini benimle paylaşan ve de anlayışgösteren, büyük desteğini gördüğüm değerli danışman hocam Sayın Prof. Dr. Y. Sabit AĞAOĞLU na en içten teşekkürlerimi sunarım. İstatistik A.B.D. lından sayın hocam Prof. Dr. Fikret GÜRBÜZ ve benden yardımlarını esirgemeyen Araş. Gör. Özgür KOÇKAR a teşekkürlerimi sunarım. Tezimin gerek arazi, gerek laboratuvar gerekse yazım aşamasında bana yardımcıolan sevgili arkadaşlarım Nurçin SERBEST, Evren ERGUT ve Özge KEPENEKCİ ye teşekkürlerimi sunarım. Çiğdem BAŞARAN Ankara, Mayıs iii

5 İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT...ii ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR... iii SİMGELER DİZİNİ... vi ŞEKİLLER DİZİNİ... vii ÇİZELGELER DİZİNİ...viii 1. GİRİŞ KURAMSAL TEMELLER VE KAYNAK ARAŞTIRMALARI MATERYAL ve METOT Materyal Metot Deneme deseni Fenolojik gözlemler Budama odunu ağırlığı(g) Sürgün çapı(mm) Sürme oranı(%) Göz verimliliği (adet) Omca verimi (kg) tane ağırlığı(g) Suda çözünebilir kuru madde miktarı(%) Titrasyon asitliği (g/l) Şıra ph sı ARAŞTIRMA BULGULARI Fenolojik Gözlemler Sürgün Çapıile Budama Odunu AğırlığıArasındaki İlişki Sürgün Çapıve Sürme OranıArasındaki İlişki Sürgün Çapıve Göz Verimliliği Arasındaki İlişki Sürgün Çapıve Omca Verimi Arasındaki İlişki Sürgün Çapıve Salkım SayısıArasındaki İlişki Sürgün Çapıve 25 Tane AğırlığıArasındaki İlişki Sürgün Çapıve Suda Çözünebilir Kuru Madde MiktarıArasındaki İlişki Sürgün Çapıve Titrasyon Asitliği Arasındaki İlişki iv

6 4.10 Sürgün Çapıve Şıra ph sıarasındaki İlişki TARTIŞMA VE SONUÇ KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ v

7 SİMGELER DİZİNİ % Yüzde g Gram kg Kilogram lt Litre mm Milimetre vi

8 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 4.1 Kalecik karasıklonlarında sürgün çapıve omca verimi arasındaki ilişki...25 Şekil 4.2 Kalecik karasıklonlarında sürgün çapıve salkım sayısı arasındaki ilişki...27 Şekil 4.3 Kalecik karasıklonlarında sürgün çapıve 25 tane ağırlığı arasındaki ilişki...29 Şekil 4.4 Kalecik karasıklonlarında sürgün çapıve kurumadde miktarı arasındaki ilişki...31 Şekil 4.5 Kalecik karasıklonlarında sürgün çapıve titrasyon asitliği arasındaki ilişki...33 Şekil 4.6 Kalecik karasıklonlarında sürgün çapıve şıra ph değerleri arasındaki ilişki...34 vii

9 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 4.1 Kalecik karasıçeşidine ait klonların fenolojik gözlemleri...17 Çizelge 4.2 Kalecik karasıklonlarına ait sürgün çapı(mm) ve budama odunu ağırlıkları(g) arasındaki korelasyon değerleri...19 Çizelge 4.3 Kalecik karasıklonlarına ait sürgün çapı(mm) ve sürme oranları(% arasındaki korelasyon değerleri...20 Çizelge 4.4 Kalecik karasıklonlarına ait sürgün çapı(mm) ve göz verimlilikleri (salkım sayısı/göz) arasındaki korelasyon değerleri...22 Çizelge 4.5 Kalecik karasıklonlarına ait omca verimi ile sürgün çapıve diğer parametreler arasındaki ilişkiler...23 Çizelge 4.6 Kalecik karasıklonlarına ait salkım sayısıile sürgün çapıve diğer parametreler arasındaki ilişkiler...26 Çizelge 4.7 Kalecik karasıklonlarına ait 25 tane ağırlığıile sürgün çapıve diğer parametreler arasındaki ilişkiler...28 Çizelge 4.8 Kalecik karasıklonlarına ait suda çözünebilir kuru madde miktarı ile sürgün çapıve diğer parametreler arasındaki ilişkiler...30 Çizelge 4.9 Kalecik karasıklonlarına ait titrasyon asitliği ile sürgün çapıve diğer parametreler arasındaki ilişkiler...32 Çizelge 4.10 Kalecik karasıklonlarına ait şıra ph sıile sürgün çapıve diğer parametreler arasındaki ilişkiler...34 viii

10 1. GİRİŞ Bağcılıkta da, diğer tüm tarımsal üretim dallarında olduğu gibi, birim alanın verimli kullanılması, birim alandan maksimum fayda ve maksimum kârlılığın sağlanması üzerinde çalışılmıştır. Birim alandan daha fazla miktarda ve daha kaliteli ürün elde edilmesi için farklıuygulamaların denenmesi ve bulguların değerlendirilerek yeni veya farklıyöntemlerin geliştirilmesi için asırlar öncesinden başlayan çalışmalar hâlâ devam etmektedir. Asmalarda verimlilik denildiğinde; ilk olarak göz (tomurcuk) verimliliği, daha sonrada omcanın ürün verimliliği olarak iki tanım karşımıza çıkmaktadır. Tomurcuk verimliliği; yaz gelişme döneminde yaprak koltuklarında oluşmaya başlayan ve belli ayrım periyotlarından geçerek, bir yıllık dallar üzerinde ertesi yılın ilkbaharına ulaşan kış gözlerindeki primer tomurcukların verimliliği olarak tanımlanmaktadır (Ağaoğlu 1969 ve 2002). Omcada verimin ve verimliliğin temel öğesi olan gözler asmanın en önemli organlarındaki vegetatif ve generatif gelişmelerin başlıca kaynağıdır. Vejetasyon başlangıcıyla gözler sürerek boğum ve boğum aralarından oluşan yaz sürgünlerini ve bunların üzerinde de yaprak, sülük, koltuk, çiçek salkımı, göz gibi vegetatif ve generatif organlarımeydana getirmektedir (Çelik 1998). Omcanın ürün verimliliği ise, göz ve/veya tomurcuk verimliliği ile birlikte, sürgün sayısı/omca, salkım sayısı/sürgün, tane sayısı/salkım, omcanın toplam ürünü gibi parametreleri de kapsamaktadır (Ağaoğlu 2002). Bağlarımızda gözlenen önemli verim düşüklüğü sebepleri arasında; ülkemiz şartlarına ve ihtiyaçlarına en uygun çeşit standardizasyonunun belirlenememesi ve bu çeşitlere ait popülasyonlar içinde gelişme, verimlilik, ürün kalitesi, adaptasyon yeteneği ve hastalıklara dayanım gibi özellikler yönünden üstün nitelikler taşıyan klonların seçilerek bunların yetiştiriciliklerine geçilmesinde geç kalınmasıyer almaktadır (Fidan vd. 1986). Nitekim; Türkiye de ve ülkemizde İç Anadolu Bölgesi nin karakteristik üzüm çeşidi olarak bilinen Karagevrek üzüm çeşidinde Fidan vd. (1975) nin yaptığıbir çalışmada, ortalama verimliliğin omca başına 1-2 kg arasında olduğuna değinilirken, bu ortalamanın bağcılıkta verimsiz kabul edilen bir seviye olduğu belirtilmiştir. 1

11 İklim açısından, özellikle şaraplık üzüm yetiştiriciliği için ülkemizin en elverişli bölgesi kabul edilen İç Anadolu Bölgesi bağcılığında gözlenen verimliliğin bu düşüklüğünün nedenleri arasında; ülkemize 1880 li yıllarda girmesine karşın İç Anadolu Bölgesi ni 1960 lıyıllarda etkisi altına alan filoksera zararlısıile birlikte diğer bazıiklim faktörleri ve kültürel uygulamalardaki yetersizlikleri de saymak mümkündür. Kalecik karasıüzüm çeşidinin yoğun yetiştiriciliğinin yapıldığıkalecik ilçesi ve çevresinin oldukça yüksek bir konuma sahip olmasıve bunun sonucu olarak Etkili Sıcaklık Toplamı nın genellikle düşük oluşu, ilkbahar geç donlarının sık sık zarar yapması, yağışın yetersiz oluşu ( mm) ve yıl içinde düzensiz dağılışı(kışve ilkbahar dönemine rastlaması), ayrıca sulama imkanlarının sınırlıoluşu, intensif bağcılığa geçişte büyük sorunlar yaratmaktadır (Fidan vd. 1986). Bu durumlar karşısında ülkemizin en yüksek kalitede kırmızışarabınıveren, fakat kalıtsal olarak düşük verimli bir çeşit olan Kalecik karasıüzüm çeşidinde hem omca başına verimliliğin artırılması hem de ülkemizin çeşitli bağcılık yörelerinde yetiştiriciliğinin yaygınlaştırılmasıamacıyla 1972 yılından beri Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümünde yürütülen bir Klon Seleksiyonu Projesi gerçekleştirilmiştir. TUBİTAK ın desteklediği bu araştırmada yıllarıarasında Ankara ili Kalecik ilçesi ve çevresindeki amaca uygun bağlarda Toptan Seleksiyon çalışması gerçekleştirilmişve 45 adet klon başomcasıseçilmiştir. Seçilen bu klonlarla Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Araştırma ve Uygulama Bağında Klon Kolleksiyon Bağı oluşturulmuştur yıllarıarasında yapılan ön seleksiyon çalışmalarıile klon adaylarıarasından, Kalecik ve Tekirdağşartlarında Teksel Seleksiyon yöntemi uygulanarak en yüksek verim ve kalite değerleri gösteren 1-3 adet klonun seçilmesi sağlanmıştır (Fidan vd. 1986). Bu çalışmada, Ankara koşullarında Kalecik karasıüzüm çeşidinin Klon Mukayese bağında mevcut 16 klonunun verimlilik parametreleri incelenmiştir. Asma tomurcuk verimliliği, asmanın bir yıl önceki vegetasyon periyodu aşamasında gösterdiği büyüme ve gelişme, asma performansıile yakından ilgilidir. Asma performansınıen iyi gösteren husus ise, bir yaşlıdalların çapıile budama odunu ağırlığıdediğimiz parametrelerdir. 2

12 Bu nedenle bu çalışma ile, Kalecik karasıçeşidine ait klonlarda bir yaşlıdal çapıile budama odun ağırlığı, göz verimi, ürün miktarıve bazıkalite parametreleri arasındaki ilişkilerin incelenmesi amaçlanmıştır. 3

13 2. KURAMSAL TEMELLER VE KAYNAK ARAŞTIRMALARI Asmaların verimliliği denildiğinde, yaz gelişme döneminde yaprak koltuklarında oluşmaya başlayıp, belli ayrım periyotlarından gelişmesini tamamladıktan sonra dinlenme halinde ertesi yılın ilkbaharına ulaşan kışgözlerindeki primer tomurcukların verimliliği anlaşılmaktadır. Sekonder tomurcukların verimlilikleri ancak primer tomurcuğun zararlanmasından oluşacak zararın biraz olsun karşılanabilecek olmasıve vegetatif organların devamlılığınısağlamasıaçısından önemlidir (Ağaoğlu 1969). İlkbaharda kışlık gözlerin sürmesinden sonra gelişmeye ve normal büyümeye devam eden bir yaz sürgünü üzerinde, yaprak koltuklarında yeni kışlık gözler belirmeye başlamaktadır. Karışık göz yapısında olan bu gözlerin oluşumlarınıtakiben, ertesi sene yazlık sürgün üzerinde görülecek olan yaprak, sülük, salkım gibi organlarıverecek şekilde büyüme konileri farklılaşmaktadır. Farklılaşma olayında en önemli yapılar salkımlardır. Kışlık göz içinde yer alan ve verimlilikte esas etkili olan primer tomurcuklar 1-4 arasında salkım taslağıoluşturabilirler (Buttrose 1974). Her gözdeki salkım taslağısayısıçeşitlere göre farklıolup bu sayıaynıçeşitte gözlerin 1 yaşlısürgün üzerinde yer aldığıboğuma göre de değişmektedir. Asmalar, dolayısıyla onların oluşturduklarıbağların yıllık verimliliğinde doğrudan etkili kışgözleri içerisinde yer alan salkım taslaklarının oluşma, gelişme ve son şekillerini alma tarihleriyle, bunların oluşma ve gelişmeleri üzerine etkili faktörlerin bilimesi verimliliği arttıracak teknik ve kültürel uygulamalarla daha etkili değerlendirilmesi sağlanacaktır (Fidan 1966, 1985, Ağaoğlu 1969). Asmalarda kışgözlerinin verimliliği, sadece salkım sayısı/göz oranıile temsil edilmemektedir. Kışgözlerinin verimliliği, aynızamanda gözler sürdükten sonra (bağda veya kontrollü koşullarda) çiçek tomurcuğu/göz, çiçek sayısı/salkım oranıile de ifade edilebilmektedir. Bununla birlikte, omcanın ürün verimliliği ile göz verimliliği kavramlarıbirbirleriyle karıştırılmamalıdır. Çünkü bir omcanın ürün verimliliği göz verimliliği, sürgün sayısı/omca, salkım sayısı/sürgün, tane sayısı/salkım oranlarının tamamınıkapsayan bir ifadedir (Ağaoğlu 1999, 2002). 4

14 Büyüme gücü, salkım ve çiçek oluşumuna etki eden en önemli faktörlerdendir. Huglin (1958) e göre sürgünlerin büyümesi ile salkım sayısı/göz, çiçek sayısı/göz veya çiçek sayısı/sürgün oranlarıarasında olumlu bir ilişki bulunmaktadır. Ancak çok kuvvetli gelişmeler göz verimliliğini azaltmaktadır (Thomas and Barnard 1937, Sartorius 1968). Sürgün büyüme hızının belli düzeye kadar artışıile verimlilik de artmakta, ancak büyüme hızının daha da artmasıtomurcuk verimliliğinin (ertesi yılda sürgün başına düşen salkım sayısı) azalmasına neden olmaktadır. Bu nedenle, yüksek tomurcuk verimliliği eldesi için ekstrem kabul edilen sürgün büyüme gücünden çok, normal sürgün gelişiminin sağlanmasıgerekmektedir. Ayrıca, vegetatif açıdan kuvvetli gelişimin asmalarda tomurcuk nekrozuna neden olduğu belirlenmiştir. Tomurcuk nekrozu üzerine yapılan çalışmalar son yıllarda hız kazanmışve bu durumun bazı yörelerde özellikle, bazıçeşitlerde daha fazla gözlendiği saptanmıştır (Bernstein 1973, Ziv et al. 1981, Yürekli 2004). İklim faktörleri verimliliği büyük ölçüde etkilemektedir. Alleweldt, (1963) ve İlter (1980) salkım taslaklarının meydana geliş zamanına rastlayan Haziran-Temmuz aylarındaki yüksek sıcaklıkların salkım sayısı/tomurcuk oranını arttırdığını belirtmektedirler. Salkım taslaklarının meydana gelişzamanına rastlayan Haziran- Temmuz aylarındaki yüksek sıcaklıkların salkım sayısı/ tomurcuk oranınıartırdığı belirlenmiştir (İlter 1980). Gözlerin verimli olmasıhava sıcaklığıile yakından ilgilidir. En yüksek göz verimliliğinin kontrollü koşullarda yapılan araştırmalarda C arasındaki sıcaklıklarda elde edildiği belirlenmiştir (Ağaoğlu 2002). Düşük sıcaklıklar, başta bir yaşlıdallar ve üzerindeki kışgözleri olmak üzere, asmanın daha yaşlıorganlarınıda etkileyebilmektedir. Asmanın kışgözleri kısa süreli düşük sıcaklıklara dayanabildiği halde, -12 C den daha düşük sıcaklıklarda zararlanmaya başlar. -16 C nin altında bir yaşlıdallar, -20 C de ise yaşlıkollar zarar görmektedir (Çelik vd. 1998). 5

15 Buttrose (1968), kontrollü iklim büyüme kabinleri kullanarak asmalardaki verimliliğin çevre şartlarıyla olan ilgilerini incelemiş; bu suretle, iklim faktörlerinin etkilerini tek tek ortaya çıkarmıştır. Buna göre ışık yoğunluğu sabit tutularak sıcaklık değiştirilirse verimlilik 0 o C den +20 o C ye kadar artmakta, +35 o C de hemen maksimuma ulaşmakta, bu derecenin üzerinde ise hızla düşmektedir. İklim faktörleri arasında bitkilerde morfolojik ayrım zamanıüzerine en fazla etki eden faktör çevre sıcaklığıdır. Post a göre bir bitkinin çiçek tomurcuğu teşkil edebilmesi için muhakkak belirli bir sıcaklığa ihtiyaç vardır. Bir çok bitkide, ayrım periyodu için gerekli optimum derecelerin neler olduğu hakkında araştırmalar yapılmışve kesin rakamlar elde edilmeye çalışılmıştır (Ağaoğlu 2002). Gölgeleme de verimlilik üzerine etkilidir. Gölgeleme, doğal koşullarda asma tomurcuk verimliliğini çeşit ve gözlerin pozisyonuna göre %20-40 azaltmakta, bu etki azalan ışık yoğunluğundan kaynaklanmaktadır. Hopping isimli araştırıcıya göre, Yeni Zellanda da Aralık-Mayıs aylarıarasında gölgelenen (%26 lık gün ışığı) dallardaki tomurcuklarda daha az salkım taslağıoluşmuştur (Mullins et al. 1992). Gölgede kalan dallarla kıyaslandığında tam güneşlenen dallar üzerindeki tomurcuk verimliliğinin yüksek olmasının yanısıra, bu tomurcuklarda sürme ve sürgün oluşturma oranlarının da yüksek olduğu belirlenmiştir. Kliewer ve Lider, Sultani Çekirdeksiz ve Pinot noir çeşitlerinin gölgelenen ve tam güneşlenen dallarındaki tomurcuk verimliliğini inceledikleri çalışmalarından salkım sayısı/göz, salkım sayısı/1 yaşlıdal, verim (kg)/göz, verim (kg)/1 yaşlıdal parametrelerini esas alarak gölgelemenin göz verimliliğine etkisine açıklık getirmişlerdir (Kliewer 1981). Işık yoğunluğunun salkım sayısı/ tomurcuk oranına olumlu etkisi bir yandan ışığın artırılmasıneticesinde hızlanmışolan fotosentez sayesinde gerçekleşirken ( İlter 1968, Ağaoğlu 1976); öte yandan doğrudan doğruya ışık etkisi altında bulunan henüz yeşil kışlık gözlerde meydana gelen fotosentez salkımın oluşumu hızlandırmaktadır. Yine yapılan bir çok araştırmada gölgelemenin asmalarda çeşitlere ve pozisyona bağlıolarak göz verimliliğinde %20-60 arasında bir azalmaya neden olduğu belirlenmiştir. Gölgeleme doğal koşullarda asma tomurcuk verimliliğini çeşit ve gözlerin pozisyona 6

16 göre %20-40 azaltmakta, bu etki azalan ışık yoğunluğundan kaynaklanmaktadır (Ağaoğlu 1969). Asmalarda hava nisbi nemi ile çiçek oluşumu ve verimlilik arasında bir ilgi bulunmaktadır. Chandler kuru ve sıcak hava çiçek tomurcuğu oluşumun artırmaktadır demektedir. Oraman ve Ağaoğlu (1970), yaptıklarıçalışmalarda çiçek oluşumu ile nisbi nem arasında bir ilişki tespit etmişler. İklim faktörleri içinde tomurcuk verimliliğine etki açısından en az inceleneni rüzgârdır. Klenert, rüzgârdan korunmuşasmalarda salkım sayısı/ sürgün ve çiçek sayısı/ salkım oranlarınıdaha yüksek bulmuştur (Ağaoğlu 2002). Madhava Rao and Mukherjee (1970), makro besin elementleri olan N-P-K ve bunlardaki bazıkombinasyonlarda yaptıklarıgübrelemenin kışlık gözlerin verimliliğini arttırdığını belirlemişlerdir. Gübreleme ile birlikte gübreleme zamanı da iyi ayarlanmalıdır. Kışbudamasından 45 gün sonra yapılan P gübrelemesinin, budama zamanında yapılan gübrelemeye göre, kışlık gözlerin verimliliğini artırdığını belirlenmiştir. Sürgün büyümesinde ve çiçek gözlerinin meydana gelmesinde etkili olan azot optimal bir sınırın üzerinde kullanıldığıdurumlarda salkım sayısıazaltmaktadır. İlter (1968), artan miktarlarda azotla saksıasmalarınıgübrelemişve buna paralel olarak salkım sayısı/ tomurcuk ve çiçek sayısı/ tomurcuk oranlarının belli bir seviyeye kadar arttığını, sonra azaldığınıtespit etmiştir. Kimyasal maddeler de verimlilik üzerine etkilidir. Kimyasal maddelerin salkım oluşumu üzerindeki etkisi birçok araştırmacıtarafından incelenmiş olup halen incelemeler devam etmektedir. Özellikle GA 3, 1960 lardan bu yana çekirdeksiz üzümün iriliğini arttırmak amacıyla kullanılmıştır. GA3, tane iriliğini; hücre sayısında bir artışve hücrelerin uzamasınıteşvik etmek suretiyle arttırmaktadır. Miele (1991) tarafından yapılan araştırmada hidrojen siyanamid in %1, %3 ve %5 dozlarının asmalarda gözlerin sürmesini, omca başına salkım sayısını, göz verimliliğini ve verimi önemli ölçüde etkilediğini saptamıştır. Tomurcuk patlaması, %1 lik hidrojen 7

17 siyanamid uyulamasıyla 4 gün öne alınmıştır. %5 lik hidrojen siyanamid uygulaması ise sürmeyi 18 gün geciktirmiştir. Kışlarıılık geçen yörelerde, asmaların soğuklanma gereksinimlerinin yeterli düzeyde karşılanamaması nedeniyle ilkbaharda gözlerin zamanında ve düzenli olarak sürmemeleri önemli bir sorundur. Bu yüzden, söz konusu yörelerde bir yandan yeterli ürün alınamamasıekonomik açıdan sorun yaratırken, diğer yandan oluşturulan terbiye şeklinin bozulmasınedeniyle omcaların ekonomik ömrü kısalmaktadır (Reddy and Shikhamony 1990). Söz konusu yörelerde asmaların zamanında ve düzenli sürmelerini sağlamak amacıyla, başta hidrojen siyanamid (H 2 CN 2 ) olmak üzere, kalsiyum siyanamid, tiyoüre, siyanoüre gibi kimyasal maddelerin dinlenme döneminde uygulanmasıolumlu sonuçlar vermektedir (Valley 1993). Verimlilik özellikle budama seviyesinin tespitinde büyük önem taşımaktadır. Çoğunlukla çekirdekli çeşitlerde sürgünün dip kısımlarındaki gözlerde verimlilik gözlenirken, çekirdeksiz çeşitlerde dip gözler verimsizdir. Bu nedenle; çeşitler itibariyle araştırılmasıgereken gözlerin verimlilik durumlarıdoğrultusunda optimum fayda ve kaliteyi sağlayacak şekilde budama seviyesinin tespit edilmesi gereklidir. Bu önemli konu tespit edilmeden omcaya uygulanacak yanlışbudama seviyesi; hem üreticinin yeterince ürün almamasınıhem de bitkide üretkenlik kapasitesini frenleyici bir etkiye neden olabilecektir. Bu konu üzerinde bugüne değin bir çok yerli ve yabancıaraştırıcı çalışma yapmıştır. Örneğin; Thompson Seedless üzüm çeşidinin primer, lateral çubuklarının verimliliğini belirlemek amacıyla yaptığıçalışmasında Christensen (1986), lateral çubukların dip kısımlarının daha verimli olmasına karşın, primer çubukların 5 den 8. boğuma doğru artan verimlilik gösterdiğini ve yeterli ürün temini için Thompson Seedless asmalarının uzun budanmasıgerektiğini vurgulamıştır. Ülkemizde bu konuda ilk çalışmayıyapan Fidan (1966), Hamburg Misketi ve Balbal da 2. gözleri, Çavuş, Razakıve Hafızali çeşitlerinde 3. ve 4. gözleri verimlilik bakımından yeterli bulduğu için bu çeşitlerimizde kısa budama uygulamasınıtavsiye etmiştir. Gelişme kuvvetleri farklıolan anaçların, üzerlerine aşılanan çeşitlerin gelişme kuvvetleri ile ürün verim ve kalitesine de etkili olduklarıbilinmektedir (Ağaoğlu 1969). 8

18 Anaçların asma verimliliği üzerine doğrudan etkili olmalarınedeniyle bağcılıkta anaç seçimi önem taşımaktadır (Çelik 1998). Bangalore Purple çeşidinde budama şiddeti ile zamanının, gelişme verim ve ürün kalitesi üzerine etkisini araştıran Shinde ve Rane (1980), Overhead trellisi şeklinde terbiye edilen omcaları, 75, 100, 125, 150, 175 ve 200g budama odunu için 1 göz bırakılacak şekilde budamışlardır. En yüksek sürme oranı, en şiddetli ve daha erken budama yapılan asmalarda bulunmuştur. Bununla beraber en yüksek verim (5.1 kg/omca) 125 g budama odunu için 1 göz bırakılan ve daha erken budanan asmalardan elde edilmiştir. Dvornin (1987), merkez Moldavia da yeni sofralık üzüm çeşidi Suruchenskii Belyi nin verimliliği için pekçok budama yöntemini karşılaştırmıştır. Çift yönlü kordon terbiye yöntemiyle yetiştirilmişve 3 x 1.5 metre sıra arasıve sıra üzeri olan yüksek gövdeli asmalar için en uygun şarj, asma başına göz ile 6-7 göz içeren kısa budama uygulamasıolmuştur. Kanwar and Nauriyal (1971), farklıçeşitlerde göz verimliliği üzerinde yaptıkları çalışmada en yüksek verimlilik oranına %89.18 ile Beauty Seedless çubuklarında, en düşük orana da %26.66 ile Anab-e Shahi nin çubuklarında rastlamışlardır. Araştırıcılar genelde en yüksek verimli sürgünlerin oranını 5. ile 8. boğumlar arasında kaydederlerken, bazal ve apikaldeki 4 boğumda da yüksek verimlilik gözlemişlerdir. Pusa Seedless ve Bedana çeşitlerinde ise verimliliğin 5. boğumdan 7. boğuma doğru arttığınıbelirlemişlerdir. Terbiye sistemleri ve dikim sıklığıda verimlilik üzerine etkilidir. Terbiye şekli; verimi, kaliteyi ve maliyeti doğrudan etkilediğinden bağcılıkta üzerinde en fazla durulan ve araştırma yapılan konularından birisidir. Asmalarda yapılan çalışmalar, sürgünlerin yukarıya doğru dik olarak büyütülmesi ile kışlık gözlerin verimliliğinin arttığını göstermiştir. Çelik vd. (1998a), Kalecik karasıüzüm çeşidi için en uygun terbiye sisteminin belirlenmesi üzerinde yaptıklarıaraştırma ile Kalecik karasıüzüm çeşidinin 12 no lu 9

19 klonu için Kalecik (Ankara) koşullarında beşdeğişik telli terbiye sisteminin (üç telli duvar şeklinde Guyot, Kordon ve Lenz Moser, Guyot+T, Lenz Mozer+T); iki anaç (41 B ve Kober 5 BB) ve iki sıra üzeri dikim aralığı(1.5 m ve 2.0 m) ile kombinasyon halinde gelişme, verim ve kalitesi üzerine etkilerini incelemişlerdir. Terbiye şekillerinden en yüksek verim Lenz Moser ( kg/da) şeklinde elde edilirken, gelişme ölçütü olarak kabul edilen budama odunu ağırlığıyönünden Lenz Moser+T (214.8) ve Guyot (190.0) şekillerinde daha yüksek değerler elde edilmiştir. Sıra üzerinde 1.5 m aralıkla yapılan dikimden, 2.0 m aralıkla yapılan dikime göre hem verim, hem de budama odunu ağırlığıyönünden daha yüksek değerler elde edilmiştir. Üzerinde çalışılan anaçlardan verim yönü ile Kober 5 BB, budama ağırlığıyönüyle 41 B ye hafif üstünlük sağlamıştır. Çelik vd. (1998b), Kalecik karasıüzüm çeşidi (klon-12) için Ankara koşullarında en uygun asma anacının belirlenmesi üzerinde yaptıklarıaraştırma ile Kalecik karasıüzüm çeşidi ile aşılanan 10 asma anacının (5 BB, 5 C, 420 A, 99 R, 110 R, 140 Ru, 1103 P, 41 B, M, 16-13) çeşidin gelişme, verim ve ürün kalitesi üzerindeki etkileri incelenmiştir. İlk üç ürün yılına ait bulgulara göre ana gelişme ölçütü olarak alınan omca başına budama odunu ağırlığıbakımından en yüksek değer 1103 P anacıüzerinde elde edilirken, omca başına verim yönünden ise en yüksek değer 5 C anacından elde edilmiştir. Sürme oranıyönünden en yüksek değer 1103 P ve 140 Ru anaçlarında gözlenirken anaçlar arasındaki farklılıklar önemli bulunmuştur. Nikov (1987), 1.2 x 3.4 m aralıklarla yerleştiren 1.2 m gövde yüksekliği ile kordon terbiye sistemi verilen Merlot/41 B çeşidinde omca başına 26, 32, 38, 44, 50, 56 ve 62 göz bırakarak, gelişme ve verim üzerine budama seviyesinin etkisini araştırmıştır. Verimlilik katsayıve tomurcuk patlama yüzdesi, göz sayısının artmasıile yarı logaritmik olarak azalmıştır. Omca başına salkım sayısı44 göz/ omca ya kadar artmış, bu seviyeden sonraki yüklemelerde ise de omca başına verim de azalmıştır. Yine göz sayısının artması, ilk yıldan itibaren sürgün gelişmesini sınırlamıştır. Ergenoğlu vd. (1991), bazıüzüm çeşitlerinde farklıdüzeylerde budamanın etkilerini araştırmışlardır. Deneme de Goble şeklinde terbiye edilmiş(gövde yüksekliği yaklaşık 20 cm) Cardinal, Panse Precoce ve Italia çeşitleri için normal sayılabilecek bir 10

20 budamada bırakılan göz sayısıile her omcada normalin yarısıve iki katıfazla miktarda göz bırakacak şekilde yapılan budamanın etkisi incelenmiştir. Omcalarda normalden fazla göz bırakmanın, özellikle sürme oranında önemli düzeyde bir azalmaya neden olduğu saptanmıştır. Anacın göz verimliliği üzerine etkisi konusunda ülkemizde ilk çalışma Ağaoğlu (1969) tarafından yapılmıştır. Ankara koşullarında üç anaç (41B, 5BB, Rup. du Lot) üzerine aşılanmışdört şaraplık üzüm çeşidinin (Hasandede, Kalecik karası, Papaz karasıve Öküzgözü) bir yıllık dallarında 7. boğuma kadar olan kış gözlerinin primer tomurcuklarının verimliliği incelenmiştir. Bu çalışmada, anaçların gerek göz verimi gerekse gözlerin dal üzerindeki pozisyonlarına göre verimleri üzerine etkili olduğu saptanmıştır. Kara ve Ağaoğlu (1992a) nın 12 farklıamerikan asma anacıüzerine aşılanmışnarince üzüm çeşidinde boğumların pozisyonlarıve çaplarına göre verim potansiyelinin değişimi üzerine yaptıklarıçalışmalarda, göz verimliliklerinin gözlerin pozisyonlarına göre değişimleri ile boğumların çaplarıile verimlilik düzeyleri arasındaki ilişkiler incelenmiştir.. Araştırmalardan elde edilen sonuçlara göre, salkım sayılarıboğumların pozisyonlarına ve anaçlara göre önemli değişiklikler göstermişlerdir. Anaçlara göre, boğum çapıile salkım sayısıarasında 5BB (r = 0.126) ve SO4 (r = 0.067) anaçlarında pozitif, diğer anaçlarda ise negatif bir korelasyon belirlenmiştir. Hesaplanan korelasyon değerleri 420A, 8B, 110R, 1103P ve 41B de önemli, diğer anaçlarda önemsiz çıkmıştır. Kara ve Ağaoğlu (1992b), yaptıklarıbir diğer çalışmada, Hafızali üzüm çeşidinin 12 farklıamerikan asma anacıüzerinde boğumların pozisyonlarıve çaplarına göre verim potansiyelinin etkilerini incelemişlerdir. Boğum çapıile salkım sayısıarasında 1103P ve 110R anaçlarında pozitif, diğer anaçlarda ise negatif olmak üzere SO4, du Lot, 5BB ve 41B de önemli bir korelasyon bulunmuştur. 12 anaç için, boğum çapıile salkım sayısı arasında Y= X şeklinde bir ilişki belirlenmiştir. Tepe hakimiyeti ile verimlilik arasında doğrudan veya dolaylıolarak etkileşim bulunmaktadır. Göz verimliliği üzerine tepe almanıetkisi çok heterojen ve çok yönlü olabilmektedir (El-Zeftawi and Weste 1970). 11

21 Yeşil budama uygulamalarından uç alma ve yaprak seyreltme asma gözleri içerisindeki generatif oluşum üzerine teşvik edici veya engel olucu olabilmektedir (El-Zeftawi and Weste 1970). Perez-Harvey et al. (1994), Şili de Thompson Seedless ve Flame Seedless çeşitleri ile yürüttükleri çalışmalarda yazlık sürgünler üzerinde yapılan değişik yaz budama uygulamalarıiçerisinde en yüksek verimi uç alma uygulamasında tespit etmişlerdir. 12

22 3. MATERYAL ve METOT Bu çalışma yıllarında Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Araştırma ve Uygulama Bağıve Laboratuvarlarında yapılmıştır. 3.1 Materyal Bu çalışmada bitkisel materyal olarak Ankara Üniversitesi Bahçe Bitkileri Bölümü Araştırma ve Uygulama Bağında bulunan Kalecik karasıçeşidine ait 16 klon kullanılmıştır. Bu klonlar 41 B anacıüzerinde, çift kollu Guyot terbiye sistemi uygulanarak yetiştirilmiştir. Kalecik karası, İç Anadolu Bölgesi nin standart kırmızışaraplık üzüm çeşididir. Kalecik ilçesi ve civarında daha fazla yayılmıştır. Bol şıralıve tatlıolmasıdolasıyla pekmez şeklinde de değerlendirilmektedir. Kalecik karası ndan elde edilen Kalecik karasışarabıkırmızırenkli, kaliteli sek bir şaraptır. Kalecik karasışarabının tadıdolgundur. Ülkemizin en iyi kalitede kırmızı şaraplarıarasında yer alır. Alkol miktarı%12-14 arasında değişir ve asit miktarıda elverişlidir. Kalecik karası nın fazla olgun üzümünden aynızamanda çok iyi kalitede doğal tatlışarap elde edilebilir (Fidan vd. 1986). 3.2 Metot Deneme deseni Tesadüf BloklarıDeneme Desenine göre her klonda 3 tekerrürlü ve her tekerrürde 4 omca olacak şekilde yürütülen denemede, Kalecik karasıklonlarında asma performansı (sürgün çapı) ile aşağıda belirtilen parametreler incelenmiştir. Göz verimi, sürme oranı, omca verimi, budama odunu ağırlığıve ürün kalite parametreleri ile sürgün çapıarasındaki ilişkiler, korelasyon ve regresyon değerleri saptanarak aranmıştır. 13

23 3.2.2 Fenolojik gözlemler Denemenin yapıldığı yıllarında gözler sürmeye başlamadan önce Kalecik karasıparseli gezilerek gözlerin kabarma tarihleri gözlenmiştir. Böylece sürmenin hangi klonlarda erken, hangilerinde geç başladığı, etiketlenen tüm omcalar tek tek kontrol edilerek belirlenmiştir. Sürme tarihi olarak her klonda bırakılan gözlerin % 50 sinin sürdüğü tarih kabul edilmiştir. Klonlar bazında çiçeklenme tarihleri, ilk çiçeklenmeler ve tam çiçeklenmeler olarak belirlenmiş, sınıflandırmada tam çiçeklenme tarihleri esas alınmıştır. Ben düşme tarihlerinin belirlenebilmesi için bağdaki bütün omcalar gezilerek tek tek salkımlarına bakılmış, her klonda renklenmenin başladığıilk tarihler not edilmiştir Budama odunu ağırlığı(g) Budama zamanında, her klondaki 12 adet omcanın budanmasında elde edilen dalların tek tek tartımıyapılmışve değerler gelişmenin bir ölçüsü olarak kabul edilmiştir Sürgün çapı(mm) Her klonda bulunan 12 omcanın bir yaşlıdallarının 4. ile 5. boğumlar arasının orta kısımları(çapları) tek tek, kumpas yardımıyla ölçülmüştür Sürme oranı(%) Budama zamanında her klondaki 12 omcaya, 8 göz üzerinden ürün dalıve 2 göz üzerinden yenileme dalıolacak şekilde karışık budama yapılmıştır. 12 omca üzerinde sürme olayınıtakiben klonlarda bırakılan gözlerden süren sürgünler belirlenerek ve süren sürgün sayısı/ bırakılan göz oranıhesaplanarak sürme oranlarıtespit edilmiştir. 14

24 3.2.6 Göz verimliliği (adet) Her klonda sürgünler üzerinde oluşan salkımlar tek tek sayılarak, göz başına düşen salkım sayısı/ sürgün oranıhesaplanarak göz verimliliği tespit edilmiştir Omca verimi (kg) Hasat zamanında, her klonun tüm omcalarıhasat edilmiş, kesilen üzümler tartılmışve omca başına düşen ortalama üzüm miktarıbulunmuştur tane ağırlığı(g) Hasat zamanında klonlarda toplanan salkımlardan herbir tekkerrür için tesadüfen 25 tane alınmışve hassas terazide tartımlarıyapılmıştır Suda çözünebilir kuru madde miktarı(%) Klonların herbir tekerrüründe bulunan salkımlardan tesadüfen alınan 200 er adet tanenin şırasıçıkarılmıştır. Şıraların el refraktometresi ile % çözünebilir kuru madde miktarıbulunmuştur Titrasyon asitliği (g/l) Titre edilebilir asitlik miktarı, salkımlardan alınan tanelerden elde edilen şıradan 10ml alınarak, bunun 20ml saf su ile seyreltilmesi ve daha sonra 0.1 NaOH ile ph metrede ph 8.1 oluncaya kadar titrasyonu sonucunda harcanan NaOH miktarından hareketle hesaplanmıştır Şıra ph sı Klonların herbir tekerrüründe bulunan salkımlardan tesadüfen 200 er adet tanelerin şıralarının ph metrede ölçümleri yapılmıştır. 15

25 Sürgün çaplarıile budama odun ağırlığı, sürme oranı, göz verimliliği, omca verimi ve bazıkalite parametreleri arasındaki korelasyon ve regrasyon katsayıları, Düzgüneşvd. (1987) de verilen formüllerden yararlanılarak bilgisayar ortamında hesaplanmıştır. 16

26 4. ARAŞTIRMA BULGULARI 4.1 Fenolojik Gözlemler Kalecik karasıçeşidinin klonlarında yapılan fenolojik gözlemler Çizelge 4.1 de verilmiştir. Çizelge 4.1 Kalecik karasıçeşidine ait klonların fenolojik gözlemleri Klon No: Sürme Tarihi İlk Çiçeklenme Tarihi Tam Çiçeklenme Tarihi Ben Düşme Tarihi Hasat Tarihi Kalecik karasıklonlarında ilk sürme tarihi 8. klonda tarihinde saptanmıştır. En geç sürme ise 1. klonda, tarihinde gerçekleşmiştir. Kalecik karasıklonlarında ilk çiçeklenme 8. klonda tarihinde gerçekleşmiş; en geç çiçeklenme ise 1. klonda tarihinde olmuştur. Diğer klonların çiçeklenmeleri bu tarihler arasında gerçekleşmiştir. 17

27 Klonların tam çiçeklenme tarihleri arasında klon bazında üç günlük bir farklılık görülmüş, tam çiçeklenme ile tarihleri arasında olmuştur. Tam çiçeklenme ilk olarak 8. klonda görülmüştür. Klonlarda ben düşme tarihleri arasında da önemli olmasa da bir fark görülmüştür. En erken ben düşme 8., 11., 14. ve 18. klonlarda tarihinde gerçekleşmiştir. En geç ben düşme 15. klonda tarihinde görülmüştür. Diğer klonlarda ben düme bu tarihler arasında gerçekleşmiştir. Klonlar arasındaki olgunlaşma farklarınısaptayabilmek amacıile tüm üzümler tarihinde hasat edilmişlerdir. 4.2 Sürgün Çapıile Budama Odunu AğırlığıArasındaki İlişki Kalecik karasıklonlarına ait sürgün çapıve budama odunu ağırlıklarıarasındaki ilişkiler Çizelge 4.2 de verilmiştir. Yapılan deneme sonucunda, klonların sürgün çapıile budama odun ağırlıkları arasındaki ilişkinin korelasyon değerleri incelendiğinde, bu iki özellik arasındaki ilişkinin, 14 ve 17 no lu klonlar hariç istatistik açıdan önemli olmadığıtespit edilmiştir. 14 ve 17 no lu klonlar hariç, sürgün çapıve budama odun ağırlığıarasındaki önemlilik dereceleri, p>0.050 ve p>0.010 bulunmuşve sonucunda bu iki özellik arasındaki korelasyon katsayılarının hiçbiri istatistik olarak önemli bulunmamıştır. Sürgün çapıile budama odun ağırlığıarasındaki regresyon katsayılarıda yine Çizelge 4.2 de, klon bazında tek tek gösterilmiştir. 18

28 Çizelge 4.2 Kalecik karasıklonlarına ait sürgün çapı(mm) ve budama odunu ağırlıkları(g) arasındaki korelasyon değerleri Klon No: X Sürgün çapı (mm) Y Budama odun ağırlığı(gr) 8, r= +0,518 p= 0,085 8, r= 0,221 p= 0,489 9, r= 0,540 p= 0,070 9, r=0,665 p=0,018 9, r=-0,063 p=0,846 9, r=0,413 p=0,182 8, r=0,448 p=0,144 8, r=0,736 * p=0,006 9, r=0,437 p=0,155 9, r=0,329 p=0,297 9, r=0,866 * p=0,000 9, r=0,292 p=0,357 9, r=0,256 p=0,423 9, r=0,222 p=0,487 6, r=0,540 p=0,070 7, r=0,442 p=0,150 Korelasyon değerleri p>0.050 p>0.010 *) İstatistik olarak önemli Regresyon Katsayısı Y= X Y= X Y= X Y= X Y= X Y= X Y= X Y= X Y= X Y= X Y= X Y= X Y=385+69,9X Y=487+72X Y= X Y=37+92,2X 4.3 Sürgün Çapıve Sürme OranıArasındaki İlişki Kalecik karasıklonlarına ait sürgün çapıve sürme oranıarasındaki ilişkiler Çizelge 4.3 de verilmiştir. 19

29 Çizelge 4.3 Kalecik karasıklonlarına ait sürgün çapı(mm) ve sürme oranları(%) arasındaki korelasyon değerleri Klon No: X Sürgün çapı (mm) Y Sürme oranı (%) 8,833 0,7150 r=0,453 p=0,139 8,655 0,7600 r=-0,153 p=0,635 9,220 0,6983 r=0,156 p=0,628 9,179 0,6742 r=0,543 p=0,068 9,348 0,6742 r=-0,040 p=0,903 9,154 0,7142 r=0,102 p=-0,495 8,983 0,7292 r=0,149 p=0,643 8,769 0,7267 r=-0,296 p=0,350 9,149 0,7300 r=-0,020 p=0,951 9,510 0,6867 r=0,108 p=0,739 9,468 0,6750 r=0,429 p=0,164 9,960 0,7708 r=0,055 p=0,864 9,670 0,6617 r=0,192 p=0,549 9,756 0,7317 r=0,037 p=0,909 6,221 0,7233 r=0,222 p=0,487 7,563 0,7350 r=-0,160 p=0,620 Korelasyon değerleri Regresyon Katsayısı Y=42,4+1,77X Y=63,9-0,367X Y=51,0+0,64X Y=38,4+1,86X Y=62,5-0,63X Y=82,0-2,61X Y=43,9+1,67X Y=79,0-2,28X Y=60,1-0,13X Y=49,4+0,84X Y=28,2+3,03X Y=59,7+0,30X Y=45,8+0,94X Y=57,9+0,115X Y=53,1+0,96X Y=61,9-0,354X Yapılan deneme sonucunda, klonların sürgün çapıile sürme oranlarıarasındaki ilişkinin korelasyon değerleri incelendiğinde, tüm klonlarda bu iki özellik arasındaki ilişkinin istatistik açıdan önemli olmadığıtespit edilmiştir. 20

30 Bütün klonlarda sürgün çapıve sürme oranlarıarasındaki önemlilik dereceleri, p>0.050 ve p>0.010 bulunmuşve sonucunda bu iki özellik arasındaki korelasyon katsayılarının hiçbiri istatistik olarak önemli bulunmamıştır. Sürgün çapıile sürme oranlarıarasındaki regresyon katsayılarıda yine Çizelge 4.3 de klon bazında tek tek gösterilmiştir. 4.4 Sürgün Çapıve Göz Verimliliği Arasındaki İlişki Kalecik karasıklonlarına ait sürgün çapıve göz verimlilikleri arasındaki ilişkiler Çizelge 4.4 de verilmiştir. Yapılan deneme sonucunda, klonların sürgün çapıile göz verimlilikleri arasındaki ilişkinin korelasyon değerleri incelendiğinde; 18. ve 19. klonların dışındaki klonlarda bu iki özellik arasındaki ilişkinin istatistik açıdan önemli olmadığıtespit edilmiştir. 18. ve 19. klonlar dışındaki klonlarda sürgün çapıve göz verimlilikleri arasındaki önemlilik dereceleri, p>0.050 ve p>0.010 bulunmuşve sonucunda bu iki özelliğin arasındaki korelasyon katsayılarının hiçbiri istatistik olarak önemli bulunmamıştır. 18. ve 19. klonlarda ise önemlilik dereceleri p<0.010 bulunmuşve sonucunda bu iki klonun göz verimliliği ve sürgün çapıarasındaki ilişkinin istatistik olarak önemli olduğu saptanmıştır. Sürgün çapıile göz verimliliği arasındaki regresyon katsayılarıda yine Çizelge 4.4 de klon bazında tek tek gösterilmiştir. 21

31 Çizelge 4.4 Kalecik karasıklonlarına ait sürgün çapı(mm) ve göz verimlilikleri (salkım sayısı/göz) arasındaki korelasyon değerleri Klon No: X Sürgün çapı (mm) Y Göz verimliliği (adet) 8,833 1,5533 r=-0,069 p=0,832 8,655 1,5742 r=0,272 p=0,345 9,220 1,4225 r=0,312 p=0,323 9,179 1,5417 r=0,427 p=0,166 9,348 1,5667 r=0,012 p=0,698 9,154 1,4442 r=-0,263 p=0,409 8,983 1,4283 r=-0,027 p=0,935 8,769 1,8575 r=-0,150 p=0,641 9,149 1,7617 r=-0,080 p=0,806 9,510 1,7367 r=0,104 p=0,748 9,468 1,3525 r=0,297 p=0,329 9,960 1,7183 r=0,908 * p=0,000 9,670 1,5675 r=0,778 * p=0,003 9,756 1,6458 r=0,664 p=0,019 6,221 1,5117 r=0,000 p=0,881 7,563 1,5700 r=0,000 p=0,911 Korelasyon değerleri Regresyon Katsayısı Y=1,63-0,0089X Y=1,15+0,0485X Y=1,21+0,0226X Y=1,24+0,0333X Y=0,437+0,121X Y=1,59-0,0155X Y=1,46-0,0031X Y=2,05-0,0224X Y=1,81-0,0053X Y=1,66+0,0082X Y=0,996+0,0376X Y=0,353+0,137X Y=0,565+0,104X Y=0,523+0,115X Y=1,05+0,0748X Y=0,772+0,106X 22

32 4.5 Sürgün Çapıve Omca Verimi Arasındaki İlişki Kalecik karasıklonlarına ait sürgün çapıve omca verimi arasındaki ilişkiler Çizelge 4.5 de ve Şekil 4.1 de verilmiştir. Bu parametrelerin incelenmesinde klonlar bundan önceki üç parametrede yapıldığıgibi her klon bazında incelenmemiştir. Bunun nedeni omca veriminin bir yaşlısürgünlerin çapıile ikili ilişkide olmamasıdır. 4 tekerrürlü olarak omca verimleri alınmış, tüm omcalardaki sürgün çaplarıortalamalarıile aralarındaki ilişki istatistiki olarak aranmıştır. Tüm klonlar bir değer, tüm sürgün çaplarıda bir değer olarak kabul edilmişlerdir. Buna göre yapılan istatistiki incelemede sürgün çapıile omca verimi arasında istatistiki anlamda bir ilişki saptanmamıştır (Çizelge 4.5). bu iki ilişki arasındaki regresyon katsayısıda Çizelge 4.5 de gösterilmiştir. Bu arada omca verimi ile diğer kalite parametreleri arasındaki korelasyonlar da incelenmiştir. Çizelge 4.5 incelendiğinde görüldüğü gibi, omca verimi ile salkım sayısı ve 25 tane ağırlığıarasındaki korelasyonlar istatistiki önemde bulunurken, diğer parametrelerle omca verimi arasında önemli bir ilişki saptanamamıştır. Çizelge 4.5 Kalecik karasıklonlarına ait omca verimi ile sürgün çapıve diğer parametreleri arasındaki ilişkiler Omca verimi (kg) Parametreler Korelasyon değerleri Regresyon Katsayısı Sürgün çapı r=0,217 Y=2,35+0,397X p=0,139 Salkım sayısı r=0,808 * p=0, tane ağırlığı r=0,368 * p=0,010 Kuru madde Titrasyon asitliği ph r=-0,072 p=0,629 r=0,063 p=0,670 r=-0,044 p=0,767 23

33 Omca verimi ile salkım sayısıarasındaki ilişkiye bakıldığında, korelasyon değeri= 0,808 ve önemlilik derecesi p<0.010 olarak bulunmuşve sonuçta omca verimi ile salkım sayısıarasındaki ilişkinin istatistik olarak önemli olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.5). Klonlarda omca verimi ile 25 tane ağırlığıarasındaki ilişkiye bakıldığında, korelasyon değeri=0,368 ve önemlilik derecesi p olarak bulunmuşve sonuçta omca verimi ile 25 tane ağırlığıarasındaki ilişkinin istatistiksel olarak önemli olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.5). Klonlarda omca verimi ile kurumadde miktarıarasındaki ilişkiye bakıldığında, korelasyon değeri=-0,072 ve önemlilik derecesi p>0.050 olarak bulunmuşve sonuçta omca verimi ile kuru madde miktarıarasındaki ilişkinin istatistiksel olarak önemli olmadığıtespit edilmiştir (Çizelge 4.5). Klonlarda omca verimi ile titrasyon asitliği miktarıarasındaki ilişkiye bakıldığında, korelasyon değeri= 0,063 ve önemlilik derecesi p>0.050 olarak bulunmuşve sonuçta omca verimi ile kuru madde miktarıarasındaki ilişkinin istatistiksel olarak önemli olmadığıtespit edilmiştir (Çizelge 4.5). Klonlarda omca verimi ile şıra ph sıarasındaki ilişkiye bakıldığında, korelasyon değeri=-0,044 ve önemlilik derecesi p>0.050 olarak bulunmuşve sonuçta omca verimi ile şıra ph sıarasındaki ilişkinin istatistiksel olarak önemli olmadığıtespit edilmiştir (Çizelge 4.5). 24

34 Şekil 4.1 Kalecik karasıklonlarında sürgün çapıve omca verimi arasındaki ilişki 4.6 Sürgün Çapıve Salkım SayısıArasındaki İlişki Kalecik karasıklonlarına ait sürgün çapıve salkım sayısıarasındaki ilişkiler Çizelge 4.6 ve Şekil 4.2 de verilmiştir. Yapılan deneme sonucunda, Kalecik karasıçeşidine ait bütün klonların toplam sürgün çapı ile salkım sayısı arasındaki ilişkinin korelasyon ve regrasyon değerleri incelendiğinde, bu iki özellik arasındaki ilişkinin istatistik açıdan önemli olmadığıtespit edilmiştir (Çizelge 4.6). Bütün klonlarda sürgün çapıve salkım sayısıarasındaki önemlilik dereceleri p>0.050 ve p>0.010 bulunmuşve sonuçta bu iki özellik arasındaki korelasyon değerlerinin hiçbiri istatistik olarak önemli bulunmamıştır. 25

35 Çizelge 4.6 Kalecik karasıklonlarına ait salkım sayısıile sürgün çapıve diğer parametreler arasındaki ilişkiler Parametreler Korelasyon değerleri Salkım sayısı Regresyon Katsayısı Sürgün çapı r=0,184 p=0,211 Omca verimi r=0,808 * p=0, tane ağırlığı r=0,356 Kuru madde Titrasyon asitliği ph p=0,013 r=-0,051 p=0,731 r=0,046 p=0,755 r=-0,125 p=0,397 Y=16,1+1,37X Klonlarda salkım sayısıile 25 tane ağırlığıarasındaki ilişkiye bakıldığında korelasyon değeri=0,356 ve önemlilik derecesi p>0.010 olarak bulunmuşve sonuçta salkım sayısı ile 25 tane ağırlığıarasındaki ilişkinin istatistiksel olarak önemli olmadığıtespit edilmiştir (Çizelge 4.6). Klonlarda salkım sayısıile kurumadde miktarıarasındaki ilişkiye bakıldığında, korelasyon değeri=-0,051 ve önemlilik derecesi p>0.050 olarak bulunmuşve sonuçta salkım sayısıile kuru madde miktarıarasındaki ilişkinin istatistiksel olarak önemli olmadığısaptanmıştır (Çizelge 4.6). Klonlarda salkım sayısıile titrasyon asitliği miktarıarasındaki ilişkiye bakıldığında, korelasyon değeri= 0,046 ve önemlilik derecesi p>0.050 olarak bulunmuşve sonuçta salkım sayısıile kuru madde miktarıarasındaki ilişkinin istatistiksel olarak önemli olmadığıtespit edilmiştir (Çizelge 4.6). 26

36 Klonlarda salkım sayısıile şıra ph sıarasındaki ilişkiye bakıldığında, korelasyon değeri= -0,125 ve önemlilik derecesi p>0.050 olarak bulunmuşve sonuçta salkım sayısı ile şıra ph sıarasındaki ilişkinin istatistiksel olarak önemli olmadığıtespit edilmiştir (Çizelge 4.6). Şekil 4.2 Kalecik karasıklonlarında sürgün çapıve salkım sayısıarasındaki ilişki 4.7 Sürgün Çapıve 25 Tane AğırlığıArasındaki İlişki Kalecik karasıklonlarına ait sürgün çapıve 25 tane ağırlığıarasındaki ilişkiler Çizelge 4.7 ve Şekil 4.3 de verilmiştir. Yapılan deneme sonucunda, Kalecik karasıçeşidine ait bütün klonların toplam sürgün çapıile 25 tane ağırlığıarasındaki ilişkinin korelasyon ve regresyon değerleri incelendiğinde, bu iki özellik arasındaki ilişkinin istatistik açıdan önemli olmadığıtespit edilmiştir (Çizelge 4.7). 27

37 Bütün klonlarda sürgün çapıve 25 tane ağırlığıarasındaki önemlilik dereceleri p>0.050 ve p>0.010 bulunmuşve sonuçta bu iki özelliğin arasındaki korelasyon katsayılarının hiçbiri istatistik olarak önemli bulunmamıştır. Klonlarda omca verimi ile 25 tane ağırlığıarasındaki ilişkiye bakıldığında, korelasyon değeri=0,368 ve önemlilik derecesi p olarak bulunmuşve sonuçta omca verimi ile 25 tane ağırlığıarasındaki ilişkinin istatistiksel olarak önemli olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.7). Klonlarda kuru madde miktarıile 25 tane ağırlığıarasındaki ilişkiye bakıldığında, korelasyon değeri=-0,012 ve önemlilik derecesi p>0.050 olarak bulunmuşve sonuçta 25 tane ağırlığıile kuru madde miktarıarasındaki ilişkinin istatistiksel olarak önemli olmadığıtespit edilmiştir (Çizelge 4.7). Çizelge 4.7 Kalecik karasıklonlarına ait 25 tane ağırlığıile sürgün çapıve diğer parametreler arasındaki ilişkiler 25 tane ağırlığı(g) Parametreler Korelasyon değerleri Regresyon Katsayısı Sürgün çapı Omca verimi Salkım sayısı Kuru madde r=0,202 p=0,168 r=0,368 p=0,010 r=0,356 p=0,013 r=-0,012 p=0,938 Titrasyon asitliği r=0,477 * ph p=0,001 r=0,038 p=0,796 Y=33,8+1,60X 28

38 Klonlarda titrasyon asitliği miktarıile 25 tane ağırlığıarasındaki ilişkiye bakıldığında korelasyon değeri= 0,477 ve önemlilik derecesi p<0.010 den küçük olarak bulunmuşve sonuçta 25 tane ağırlığıile kuru madde miktarıarasındaki ilişkinin istatistiksel olarak önemli olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.7). Klonlarda şıra ph sıile 25 tane ağırlığıarasındaki ilişkiye bakıldığında, korelasyon değeri= 0,038 ve önemlilik derecesi p>0.050 olarak bulunmuşve sonuçta 25 tane ağırlığıile şıra ph sıarasındaki ilişkinin istatistiksel olarak önemli olmadığıtespit edilmiştir (Çizelge 4.7). Şekil 4.3 Kalecik karasıklonlarında sürgün çapıve 25 tane ağırlığıarasındaki ilişki 4.8 Sürgün Çapıve Suda Çözünebilir Kuru Madde MiktarıArasındaki İlişki Kalecik karasıklonlarına ait sürgün çapıve suda çözünebilir kuru madde miktarı arasındaki ilişkiler Çizelge 4.8 ve Şekil 4.4 de verilmiştir. 29

39 Yapılan deneme sonucunda, Kalecik karasıçeşidine ait bütün klonların toplam sürgün çapıile suda çözünebilir kuru madde miktarı(%) arasındaki ilişkinin korelasyon değeri ve regrasyon katsayısıincelendiğinde, bu iki özellik arasındaki ilişkinin istatistik açıdan önemli olmadığıtespit edilmiştir (Çizelge 4.8). Bütün klonlarda sürgün çapıve suda çözünebilir kuru madde miktarı(%) arasındaki önemlilik dereceleri, p>0.050 ve p>0.010 bulunmuşve sonuçta bu iki özellik arasındaki korelasyon katsayılarının hiçbiri istatistik olarak önemli bulunmamıştır. Çizelge 4.8 Kalecik karasıklonlarına ait suda çözünebilir kuru madde miktarıile sürgün çapıve diğer parametreler arasındaki ilişkiler Suda çözünebilir kuru madde miktarı Parametreler Korelasyon değerleri Regresyon Katsayısı Sürgün çapı r=-0,236 p=0,107 Omca verimi r=-0,072 p=0,629 Salkım sayısı r=-0,051 p=0, tane ağırlığı r=-0,012 p=0,938 Titrasyon asitiliği r=-0,157 p=0,287 ph r=0,493 * p=0,000 Y=26,1-0,607X Klonlarda suda çözünebilir kuru madde miktarı(%) ile 25 tane ağırlığıarasındaki ilişkiye bakıldığında korelasyon katsayısı=-0,012 ve önemlilik derecesi p>0.010 olarak bulunmuşve sonucunda suda çözünebilir kuru madde miktarı(%) ile 25 tane ağırlığı arasındaki ilişkinin istatistiksel olarak önemli olmadığıtespit edilmiştir (Çizelge 4.8). Klonlarda suda çözünebilir kuru madde miktarı(%) ile titrasyon asitliği arasındaki ilişkiye bakıldığında korelasyon değeri=-0,157 ve önemlilik derecesi p>0.050 olarak 30

40 bulunmuşve sonuçta suda çözünebilir kuru madde miktarı(%) ile titrasyon arasındaki ilişkinin istatistiksel olarak önemli olmadığıtespit edilmiştir. Klonlarda suda çözünebilir kuru madde miktarı(%) ile şıra ph sıarasındaki ilişkiye bakıldığında korelasyon değeri= 0,493 ve önemlilik derecesi p olarak bulunmuş ve sonuçta suda çözünebilir kuru madde miktarı(%) ile şıra ph sıarasındaki ilişkinin istatistiksel olarak önemli olduğu saptanmıştır. Şekil 4.4 Kalecik karasıklonlarında sürgün çapıve kuru madde miktarıarasındaki ilişki 4.9 Sürgün Çapıve Titrasyon Asitliği Arasındaki İlişki Kalecik karasıklonlarına ait sürgün çapıve titrasyon asitliği arasındaki ilişkiler Çizelge 4.9 ve Şekil 4.5 te verilmiştir. Yapılan deneme sonucunda, Kalecik karasıçeşidine ait bütün klonların toplam sürgün çapıve titrasyon asitliği arasındaki ilişkinin korelasyon değeri ve regrasyon katsayıları incelendiğinde, bu iki özellik arasındaki ilişkinin istatistik açıdan önemli olmadığıtespit edilmiştir (Çizelge 4.9). 31