Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s

Transkript

1 Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s Özlem ÜLGER 1 OECD ÜLKELERİNDE AR-GE HARCAMALARININ BÜYÜME ÜZERİNE ETKİLERİ: PANEL VERİ ANALİZİ ( ) 2 Özet Francis Bacon un 17. yüzyılın başlarında belirttiği gibi Bilgi Güç Kaynağıdır ifadesi bilimin, insanlığın refah ve gelişimi yönünden ne derece öneme sahip olduğunu en basit bir şekilde ortaya koymaktadır. Bu ifade, günümüz bilgi çağında geçerli olmakla birlikte uluslararası alanda rekabet edebilmek için bilgiye yapılan yatırımın önemini vurgulamaktadır. Bu çerçevede ilk akla gelen kavram ise Ar-Ge dir. Bu çalışmanın amacı, OECD ülkelerinde Ar-Ge harcamaları ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi incelemektir. Bu bağlamda verileri kullanılarak 38 OECD ülkesi için Panel Veri Nedensellik Sınaması ile Ar- Ge ve Büyüme arasındaki ilişkiler test edilmiştir. Öncelikle serilerin birim köke sahip olup olmadıkları Im, Peseran ve Shin (2003) birim kök sınaması ile belirlenmiştir. Birim kök test sonuçlarına göre, GSYİH ve Ar-Ge serilerinin birinci farklarında durağan oldukları görülmüştür. Ar-Ge 1 birim artarken GSYİH nın 11,484 birim arttığı yani aralarında pozitif yönlü bir ilişkinin söz konusu olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: AR-GE Harcamaları, Ekonomik Büyüme, Panel Veri Analizi, OECD Jel Sınıflandırılması: O31,O32,038 EFFECTS ON GROWTH OF R&D EXPENDITURE IN OECD COUNTRIES: PANEL DATA ANALYSIS ( ) Abstract As Francis Bacon pointed out in the early 17th century, "Knowledge is a Power Source" expresses is that it shows in simplest terms the extent to which science has prosperity in terms of the prosperity and development of mankind. This 1 Dr. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, oulger06@hotmail.com 2 Bu makale doktora tezinden üretilmiştir.

2 OECD Ülkelerinde Ar-Ge Harcamalarının Büyüme Üzerine Etkileri: Panel Veri Analizi ( ) statement emphasizes the importance of investing in knowledge in order to compete in the international arena along with being valid in today's information era. The first concept that comes to mind in this framework is R&D. The purpose of this study is to examine the relationship between R&D expenditure and economic growth in OECD countries. In this context, being used the data, the Panel Data Causality Test for 38 OECD countries and the relationships between R&D and Growth were tested. Firstly, whether the series have unit root or not is determined by Im, Pesaran and Shin (2003) unit root test. According to the unit root test results, It has been seen that GDP and R&D series are stationary in the first difference. While R&D 1 unit increase, GDP increased by 11,484 units, that is, it has been reached the result there is a positive relationship between them. Key Words: R&D Expenditures, Economic Growth, Panel Data Analysis, OECD Jel Classification: O31,O32,038 1.GİRİŞ Öğrenmenin önemi ve inkâr edilemeyecek bir şekilde gerçeklerle olan bağını devam ettiren bilim-teknoloji birlikteliği Aziz Benedict geleneğine çok şey borçludur. Benedictiner rahip kendi tırnaklarının altındaki kirleri temizleyen ilk entelektüeldir. Şüphesiz ki bu durum, rahibin hemen bilimsel araştırmalara yöneldiği anlamına gelmemekte ancak deneysel olan ile spekülatif olan ve zanaat ile yüksek sanat arasındaki engellerin artık kaldırıldığını ve böylece bilimsel ve teknolojik gelişim için uygun bir atmosferin oluştuğunu ifade etmektedir. Günümüzde küreselleşmeye paralel olarak ralli yarış pistine dönüşen rekabet şartları zamanla zorlaşmakta ve bu şartlar altında ülkelerin nasıl baş edecekleri net bir şekilde belirtilmemektedir. Rekabet bir adım daha öne geçmeyi gerektiren durum olmakta ve özellikle gelişmekte olan ülkelerin açmazı haline gelmektedir. Dolayısıyla yapılabilecek en önemli çalışma Ar-Ge faaliyetlerini geliştirmeye yönelik olmaktadır. 166 Bir ülkenin gelişmişlik düzeyi ile Ar-Ge harcamaları arasında da pozitif yönlü bir ilişki vardır. Özellikle OECD ülkeleri Ar-Ge yatırımlarının arttırılması için önemli ölçüde çaba sarf etmektedir. Bu çalışmada, Ar-Ge harcamalarının OECD ülkeleri açısından önemi ve ekonomik büyümeyle ilişkisi anlatılacaktır. Çalışma beş bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde, Ar-Ge harcamalarının kavramsal çerçevesine yer verilmiştir. İkinci bölümde, Dünya da Ar-Ge faaliyetlerinin gelişiminden bahsedilmiştir. Üçüncü bölümde, literatür taraması yapılmış ve dördüncü bölümde ise, araştırmanın verileri ve yöntemi ele alınmıştır. Sonuç bölümünde de araştırma bulguları değerlendirilmiştir. 2. AR-GE FAALİYETLERİNİN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ Ülkelerin bilgi çağına girmesi aynı zamanda teknolojide hızlı gelişmelerin yaşanması bir takım yenilikleri beraberinde getirmekte ve Ar-Ge ye yönelik faaliyetlerin önem kazanmasına neden olmaktadır. Frascati Kılavuzu na göre Ar-Ge, insanlığın, kültür bilgisi ve toplum da dâhil olmak üzere bilgi stokunu arttırmak ve mevcut bilginin yeni uygulamalar tasarlamak amacıyla yürütülen yaratıcı ve sistematik çalışmayı içermektedir (OECD, 2015). Ayrıca TÜBİTAK a göre Ar-Ge faaliyeti, bilim ve teknolojinin gelişmesini sağlayacak yeni bilgileri elde etmek veya mevcut bilgilerle yeni malzeme, ürün ve araçlar üretmek, yazılım Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s

3 Özlem Ülger üretimi dâhil olmak üzere yeni sistem, süreç ve hizmetler oluşturmak veya mevcut olanları geliştirmek amacıyla yapılan düzenli çalışmaları ifade eder. Ekonomik büyümeyi etkileyen birçok faktör olmakla beraber yeni bilgi ve teknolojik yenilikler bunların başında gelmektedir. Bir ülkenin gelişim potansiyeli ve bilgiyi kullanması ülkenin refah seviyesi ile bu seviyenin artmasına neden olmaktadır. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin ekonomik olarak büyümesine yol açan temel faktörler yeni ürünlerin geliştirilme süreci ve Ar-Ge ye yapılan yatırımlardır. Ekonomik büyümeye olumlu katkı sağlamak için Ar- Ge harcamalarının ekonomik faaliyetlerinden bir takım avantajlar elde edilmesi gerekir. Bu bağlamda bu avantajlar şu şekilde sıralanabilir (SMMO, 2016): Rekabet Avantajı: Teknolojik gelişmeler, Ar-Ge harcamalarının ülkelerin uluslararası düzeyde rekabet edebilirlik gücünü belirleyen en önemli faktörlerden biri olmaktadır. Yabancı Sermayeyi Çekme: Ülkenin sahip olduğu teknolojik yetenek, hem ülkeye doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının çekilmesinde hem de yabancı firmaların ülkede teknoloji odaklı yatırımlar yapmasında oldukça önemli bir faktör olmaktadır. Verimlilik Artışı: Mikro ve makro düzeyde verimliliği arttırmak ve ekonomik kalkınmayı teşvik etmek için en önemli unsur Ar-Ge harcamalarıdır. Şöyle ki; Ar Ge harcamaları sonucunda ortaya çıkan bilgi ve teknoloji aracılığıyla çevre, sağlık, ekonomi gibi alanlarda sorunların çözülmesiyle insanlık için fayda sağlamış olacaktır. Teknolojik Bağımlılıktan Kurtulma: Ülkeleri teknolojik yönden diğer ülkelere bağımlı olmaktan kurtaran faktörler arasında Ar-Ge harcamaları da yer almaktadır. Aynı zamanda Ar Ge faaliyetleri yalnızca üretim artışını ve ekonomik performansı sağlamaya yönelik değil sosyal amaçları gerçekleştirmeye yönelik olarak da önemli bir etkisi olmaktadır. 167 Ar Ge harcamaları, bir işletmenin teknoloji yeteneğini tanımlamakta yaygın olarak kullanılan değişkenlerden biridir. Ar Ge harcamaları teknolojik faaliyetlerin her aşamasında büyük önem taşımaktadır yani yeni ürün ve üretim yöntemi geliştirme, mevcut veya ithal edilen teknolojinin etkin kullanılması, uyarlanması veya değiştirilmesi süreçleri gibi aşamalardan oluşmaktadır lerde başlayan, 1990 lı yıllarla birlikte yaygınlaşan küreselleşme olgusu, birçok alanda olduğu gibi Ar Ge konusunda da ülkelerde pek çok gelişmelere sebep olmuştur. Genel olarak küreselleşmenin, Ar Ge nin önemini arttırdığı söylenebilir. Nitekim Ar Ge harcamaları, hem ekonomideki büyüme performansını hem de bir ülkenin dış piyasalardaki rekabet gücünü belirlemede yaygın olarak kullanılmaktadır. 3. DÜNYADA AR-GE FAALİYETLERİNİN GELİŞİMİ Teoride Ar-Ge ve beşeri sermaye gibi bilgiye dayalı faktörler uzun dönemde ekonomik büyümeye katkı sağlamakta ve yapılan ampirik çalışmaların Ar-Ge nin verimliliğini arttırdığını göstermektedir. Ülkeler arasında yapılan kıyaslamalarda özel, kamu ve yabancı Ar-Ge faaliyetlerindeki artışlar marjinal faktör verimliliğini arttırmaya yönelik katkı sağladığını göstermektedir. Ar-Ge faaliyetlerinin gerçekleşmesi ile ülkelerin, sektörlerin ve firmaların yeni teknolojileri tanıması ve kabullenmesi arasında bir bağlantı oluşmaktadır. Gelişmiş ülkelerde Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:15, Ekim 2017, s

4 OECD Ülkelerinde Ar-Ge Harcamalarının Büyüme Üzerine Etkileri: Panel Veri Analizi ( ) Ar-Ge faaliyetleri yenilik oranını arttırmaya yardımcı olurken az gelişmiş ülkelerde Ar-Ge faaliyetleri dışarıdan teknoloji transferlerini kolaylaştırmaktadır. Ülkelerde yapılan çalışmalar incelendiğinde, Ar-Ge stoklarında oluşan %1 lik bir artışın çıktıda ortalama %0,05 ile %0,15 arasında bir artışa yol açtığı gözlenmektedir. Gelecekte gerçekleşmesi beklenen büyüme için Ar-Ge ye yönelik yapılan yatırımlardan getiri elde etmek amacıyla temel sağlanmaktadır. Yenilik için anahtar bir girdi olan Ar-Ge makroekonomik bir seviyede daha fazla yaşam şartı sunan ve uzun vadede verimlilik artışına yol açan temel bir belirleyici olmaktadır. Dolayısıyla Ar-Ge yi teşvik etmek amacıyla günümüzdeki birçok sanayileşmiş ülkeler farklı teşvik araçları uygulamaktadır (OECD, 2002: 6). Dünya ekonomilerinde ekonomik krizin dışında mücadele eden birçok işletme Ar-Ge için önemli derecede yatırım yapmaktadır. Ar-Ge bütçeleri kesilen işletmelerin gelecekteki büyümesi sınırlı olabilir. Fakat şirketler bütçelerini daha fazla genişletmek amacıyla sadece ne kadar Ar-Ge yapılacağını değerlendirmez aynı zamanda nerede yapılacağını da göz önüne almaktadır. Aslında hükümetler genellikle ekonomik büyümeyi teşvik etmede önemli bir faktör olarak Ar-Ge yi görmektedirler. Ar-Ge teşviklerini geliştirmeye yönelik beklentiler arasında daha fazla Ar-Ge yatırımı yapmak, nitelikli bireyler ve meslekler yer almaktadır. Dolayısıyla ülkeler içinde ve ülkeler içindeki devletlerarasında büyük farklar olan yerel ekonominin genel durumunu yükselten ve istihdam yaratmaya yardımcı olan Ar-Ge teşvikleri ile ilgili olarak geniş bir uzlaşma söz konusu olmaktadır (UHY International, 2011). Temel olarak bakıldığında ekonomide verimliliği arttırmanın iki yolu vardır. Bunlardan birincisi, üretim sürecinde girdilerin sayısını arttırmaktır. İkincisi ise, aynı sayıda girdi ile daha fazla çıktı elde etmenin yeni yolunu bulmaktır. Bu bağlamda, Ar-Ge harcamaları ve büyüme arasındaki pozitif yönlü ilişkiye baktığımızda li yıllarda emek ve sermaye girdilerindeki artış ve çıktı miktarındaki artış ele alınarak ABD ekonomisine yönelik bir inceleme yapılmıştır. Bir birim emek ve bir birim sermaye artışının ekonomik büyümeye katkı oranının %15 i olduğu sonucuna varılmıştır. İstatiksel olarak açıklamak gerekirse, girdi ile çıktı arasındaki ilişkide %85 oranında açıklanamayan bir artık (residul) olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Aynı şekilde Nobel ödülü kazanan Robert Solow farklı bir yöntem ve farklı bir zaman periyodu kullanarak aynı sonuçları elde etmiştir. Ekonomistçilerin çoğu %85 lik kısmın teknolojik yeniliklerden kaynaklandığı sonucuna varmışlardır (Rosenberg, 2004: 1-2). 168 Ar-Ge harcamaları, ekonomik ve kuramsal faktörlerin teknolojik ilerleme hızının arkasında yatan iddiaya göre içsel modeller büyümenin önemli bir motoru olarak işaret edilmiştir (Bebczuk, 2002: 110). Dolayısıyla ekonomik büyüme ve Ar-Ge harcamaları arasında önemli ve pozitif bir ilişki olduğu ampirik çalışmaların çoğunda görülmektedir. Slywester a göre Ar-Ge nin rolü cari ürünlerin imalatı olan yeni üretim tekniklerini geliştirmek ve yeni ürünler üretmektir. Ar-Ge üretim sürecinde gerekli bir girdidir fakat ekonomik büyümeyi hızlı bir şekilde teşvik etmek gümüş bir mermi gibi görülmemelidir. Bu bağlamda rekabet üstünlüğü yakalayan ülkeler teknolojik yönden gelişmiş ürünler üretmektedir. Aynı şekilde Ar-Ge ye ayrılan kaynaklarla ekonomik büyüme arasında önemli bir ilişki olmakla birlikte Ar-Ge alanında çalışan personel sayısının da arttırılması ekonomik büyüme arasında önemli bir ilişkinin olduğu ortaya çıkmaktadır (Sylwester, 2001: 72). Küreselleşme süreciyle birlikte artan rekabet ortamına dayalı olarak, Ar Ge faaliyetleri sonucu yaratılan bilgi, teknolojik yenilik gibi değerler özellikle internetin de gelişmesiyle Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s

5 Özlem Ülger birlikte daha kolay yayılabilmektedir. Yaratılan buluşun, ürünün ve bilginin dağılımının hızlanması, Ar Ge yatırımlarının verimliliğini arttırmakta, böylece maliyetleri düşürmektedir. Küreselleşme ile birlikte, 1980 sonrası uluslararası gelişmeler doğrultusunda yeni ekonomi tanımı ortaya çıkmıştır. Yeni ekonomi, küreselleşmenin etkisiyle oluşan, bilgiye dayalı, uluslararası alanda rekabetin olduğu ekonomidir. Bu ekonomide yenilik ve icatlar önemli olduğundan Ar Ge de önemli bir yere sahip olmaktadır (Kılınç, t.y.: 2). Modern ekonomilerde bilgi, teknolojik yenilik en azından emek, sermeye, doğal kaynak gibi önemli bir üretim faktörü girdisi olarak kabul edilmektedir (Krugman ve Obstfeld, 2003). Yeni ekonomi ya da bilgi çağının özelliği olarak; hammadde ve enerjinin ekonomik kalkınma için yeterli olmadığı söylenebilir (Yücel, 2006: 126). Bir ülkedeki Ar Ge harcamalarının düzeyini birçok faktör etkilemektedir. Bunlar arasında; ülkelerin gelişmişlik düzeyleri, ekonomik ve endüstriyel yapı, ülkedeki büyük firmaların sayısı, teknik personelin yeterlilik düzeyi, ülkenin bilim ve teknoloji altyapısı, dış pazarlara açılma yeteneği, temel araştırmalara yapılan kamusal harcamalar, kamu ve özel sektör araştırma çalışmaları arasındaki bağlantı gibi faktörler sayılabilir (OECD, 2002: 8). Ülkelerin gelir düzeyleri ile Ar Ge ye ayrılan kaynaklar arasında pozitif bir ilişki var olduğu görülmektedir. Şekil 1: 2015 Yılı Ar-Ge Harcamalarının GSYİH ya Oranı 169 Kaynak: OECD, 2017, (çevrimiçi), Şekil 1 e baktığımızda Türkiye nin Ar-Ge harcamalarının GSYİH içindeki payı oldukça düşük (%0,9) olduğu görülmektedir. Özellikle gelişmiş ülkelerle karşılaştırıldığında, aradaki fark daha iyi anlaşılmaktadır yılında Japonya nın Ar-Ge harcamalarının GSYİH içindeki payı %3,3, Almanya nın %2,9, İspanya nın %1,2, Portekiz in %1,3 tür. Görüldüğü gibi Türkiye, hem gelişmiş ülkelerin hem de AB nin oldukça altında bir performans sergilemektedir. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:15, Ekim 2017, s

6 Oran (%) OECD Ülkelerinde Ar-Ge Harcamalarının Büyüme Üzerine Etkileri: Panel Veri Analizi ( ) Şekil 2: Toplam Ar-Ge Harcamalarının Dünya Genelindeki Dağılımı (GSYİH nin % si olarak Ar-Ge Harcamaları) Amerika Kıtası (21) Asya Kıtası (20) Avrupa Kıtası (34) Diğer Ülkeler (36) Yıl Kaynak: R&D Magazine verileri kullanılarak hazırlanmıştır, (çevrimiçi) (Erişim ) Şekil 2 de yılları arası toplam Ar-Ge harcamalarının GSYİH ye oranının dünya genelindeki dağılımı görülmektedir. Buna göre, Asya ekonomileri dünyanın diğer bölgelerinden daha hızlı büyüdüğü ve Ar-Ge'ye yapılan yatırımların Amerika ve Avrupa ülkelerinin birkaç katına çıktığı gözlemlenmektedir. Yani Asya ülkelerinin Ar-Ge yatırımlarının daha hızlı bir şekilde büyüdüğü görülmektedir. ABD ve Avrupa ülkelerinin Ar-Ge payları azalırken, Ar-Ge yatırımlarında artış olmakla birlikte Asya'da olduğu gibi hızlı bir oranda gerçekleşmese de diğer yerlerden daha yüksek oranlarda devam etmektedir. Aynı zamanda küresel Ar-Ge payları yılda neredeyse % 1 oranında artmaya devam etmektedir (R&D Magazine, 2016) LİTERATÜR TARAMASI Lichtenberg (1993), Ar-Ge harcamaları ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi incelediği dönemi ve 74 ülkeyi kapsayan çalışmasında, Mankiw-Romer-Weil (MRW) modelini kullanarak özel sektör ve kamu sektörü tarafından finanse edilen Ar-Ge harcamaları ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Buna göre, özel sektör tarafından finanse edilen Ar-Ge harcamaları ile hem büyüme hem de verimlilik arasında pozitif ve anlamlı bir ilişki bulunmuş fakat kamu sektörü Ar-Ge harcamaları ile ekonomik büyüme arasında ise herhangi bir nedensel ilişkiye rastlanmamıştır. Park (1995), Ar-Ge harcamaları ile faktör verimliliği arasındaki ilişkiyi incelediği dönemi ve 10 OECD ülkeyi kapsayan çalışmasında, Panel veri setini kullanarak hem yerel hem de yabancı faktör verimliliğindeki yani toplam faktör verimliliğindeki artışın önemli bir belirleyicisi olduğu sonucuna ulaşmıştır. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s

7 Özlem Ülger Ceo ve Helpman (1995), Toplam faktör verimliliği, yurtiçi Ar-Ge faaliyetleri ve yurtdışı Ar-Ge faaliyetleri arasındaki ilişkiyi incelediği dönemi ve 24 ülkeyi kapsayan çalışmasında, koentegre denklemini kullanarak incelemişler ve tüm değişkenlerin birbirleri ile eşbütünleşik bir ilişkisi olduğunu bulmuşlardır. Freire- Serẻn (1999), Ar-Ge harcamalarının ekonomik büyüme üzerindeki etkisini dönemi ve 21 OECD ülkesini kapsayan çalışmasında, Yapısal Ekonometrik Model kullanarak incelemiştir. Çalışmanın sonucuna göre, toplam Ar-Ge harcamaları ile büyüme arasında çok güçlü pozitif bir ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Buna göre yazar, Ar-Ge harcamalarının %1 artmasının reel GSYİH yı %0,08 oranında arttıracağını belirtmektedir. Sylwester (2001), Ar-Ge harcamaları ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi incelediği çalışmasında, Değişken Regresyon Analizi yaparak hem G7 ülkelerini hem de G7 ülkelerinin de içinde olduğu 20 OECD ülkesini incelemiştir. Çalışmanın sonucuna göre, Ar-Ge harcamaları ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi araştırdığı çalışmasında G7 ülkelerinde endüstriyel Ar-Ge harcamaları ile ekonomik büyüme arasında pozitif bir ilişki olduğu fakat 20 OECD ülkesinde ise herhangi bir ilişki olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Guellec and Van Pottelsberghe (2004), Özel sektör, kamu sektörü ve yabancı firmalar tarafından gerçekleştirilen Ar-Ge faaliyetlerinin yılları arasında 16 OECD ülkesindeki verimlilik artışı üzerindeki etkisini Statik Regresyon Analizi yardımıyla incelemiştir. Çalışmanın sonucunda, her üç Ar-Ge faaliyetinin de uzun dönemde verimlilikteki artışlarının anlamlı bir belirleyicisi olduğunu belirtmişlerdir. Zachariadis (2004), Ar-Ge harcamalarının ekonomik büyüme üzerindeki etkisini incelemek amacıyla dönemi 10 OECD ülkesini kapsayan çalışmasında, Regresyon Analizi yardımıyla incelemiştir. Çalışmanın sonucuna göre, Ar-Ge harcamalarındaki artışın verimlilikteki büyüme oranı ve çıktı düzeyindeki artışı pozitif etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. 171 Falk (2007), Ar-Ge harcamalarının ve yüksek teknolojiye yönelik Ar-Ge yatırımlarının kişi başına düşen gelirin dönemi 15 OECD ülkesini kapsayan çalışmasında, Panel Data Modelini kullanarak incelemiştir. Çalışmanın sonucuna göre, Ar-Ge harcamalarının ve yüksek teknolojiye yönelik Ar-Ge yatırımlarındaki artışın hem kişi başına düşen GSYİH hem de işçi başına düşen GSYİH üzerinde güçlü ve pozitif bir etkisi olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Wang (2007), 23 ü OECD ülkesi, 7 tanesi ise OECD ülkesi olmayan toplam 30 ülke verisi kullanılarak Otoregresif ve Rassal Yürüyüş modelleri uygulanarak yapılan çalışmanın sonuçları, Ar-Ge harcamalarını etkili bir şekilde kullanan ülkelerin daha iyi bir ekonomik büyüme performansına ulaşacağını belirtmektedir. Eid (2012), Ar-Ge harcamalarının verimlilikteki büyüme üzerine etkisi dönemi 17 yüksek gelir düzeyine sahip OECD ülkesini kapsayan çalışmasında, Dinamik Panel Veri analizi yardımıyla açıklamıştır. Çalışmanın sonucuna göre, Ar-Ge harcamalarının yapıldığı yıldan sonraki yıllarda verimlilikteki artış üzerinde anlamlı ve pozitif bir etkisi olmaktadır. 5. METODOLOJİ VE VERİLER Çalışmada, aşağıda sunulan tablo 1 deki ülkeler için döneminde yıllık veriler kullanarak 38 OECD ülkesi için Ar-Ge harcamalarının ekonomik büyüme üzerindeki etkilerini araştırabilmek amacıyla GSYİH ve Ar-Ge harcamaları kullanılmış ve değişkenlere ait veriler Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:15, Ekim 2017, s

8 OECD Ülkelerinde Ar-Ge Harcamalarının Büyüme Üzerine Etkileri: Panel Veri Analizi ( ) milyon dolar bazında dikkate alınmıştır. Çalışmada, Ar-Ge verileri ve büyüme verileri OECD veri tabanından elde edilmiştir. Tablo 1: Çalışmada Ele Alınan Ülke Grubu Almanya Finlandiya Japonya Romanya Amerika Hollanda Kanada Rusya Avusturya İsrail Kore Slovak Cumhuriyeti Avustralya İngiltere Letonya Slovenya Arjantin İrlanda Lüksemburg Şili Belçika İspanya Macaristan Türkiye ÇekCumhuriyeti İsveç Meksika Yunanistan Danimarka İsviçre Norveç Yeni Zelanda Estonya İtalya Portekiz Fransa İzlanda Polonya 6. BULGULAR Çalışmada ele alınan 38 ülke için Panel Veri Nedensellik Sınaması ile Ar-Ge ve Büyüme arasındaki ilişkiler test edilecektir. Öncelikle serilerin birim köke sahip olup olamadıkları Im, Peseran ve Shin (2003) birim kök sınaması ile belirlenmiş, elde edilen sonuçlar ise tablo 2 de gösterilmiştir. Birim kök test sonuçlarına göre, GSYİH ve Ar-Ge serilerinin birinci farklarında durağan oldukları bulunmuştur. Şöyle ki; hem Ar-Ge hem de büyüme I(1) düzeyinde entegrelerdir. Tablo 2: ImPeseran ve Shin Birim Kök Testi Sonuçları 172 Seriler (Olasılıklar) W İstatistik Seviye Birinci Farklar Sonuçlar GSYİH 0,2080 0,0000 I(1) (0,81324) (10,5996) Ar-Ge 0,2188 (0,77610) 0,0000 (37,7560) I(1) Tablo 3 te, VAR modeline göre gecikme uzunluğu tespiti yapılmış ve gecikmenin 3 olduğu tespit edilmiştir. Literatürde çoğunlukla kullanılan Schwarz bilgi kriteri kullanılmıştır. Serilerin I(1) ile aynı derecede entegre olduklarını doğruladıktan sonra, Panel Eşbütünleşme Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s

9 Özlem Ülger testi ile kullanan değişkenler arasında uzun dönem denge ilişkisinin olup olmadığı araştırılmıştır. Tablo 3: Gecikme Uzunlukları Lag LogL LR FPE AIC SC HQ ,77 NA 1,25e+21 54, , , , ,585 8,98e+16 44, , , , ,5056 5,71e+16 44, , , ,762 46, ,23e+16 44, ,30012* 44, ,706 15, ,14e+16 44, , , ,349 2, ,20e+16 44, , , ,279 21, ,04e+16 44, , , ,395 19, ,91e+16 44, , , ,145 50,51677* 4,45e+16* 44,00953* 44, ,13190* * Ölçüt tarafından seçilen gecikme uzunlukları göstergeleri LR: Ardışık değişken LR test istatistiği (her test 5% düzeyinde) FPE: Nihai tahmin hatası AIC: Akaikebilgi kriteri 173 SC: Schwarzbilgi kriteri HQ: Hannan-Quinnbilgi kriteri Tablo 4 te Pedroni Panel Eş Entegrasyon testine göre yedi istatistikten sadece üçü herhangi bir eşbütünleşme yoktur boş hipotezini reddetmektedir. Yani, değişkenler arasında uzun dönemli bir ilişkinin olmadığı görülmektedir. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:15, Ekim 2017, s

10 OECD Ülkelerinde Ar-Ge Harcamalarının Büyüme Üzerine Etkileri: Panel Veri Analizi ( ) Tablo 4: PedroniEşbütünleşme Sonuçları Alternatif hipotez: ortak AR coefs. (Boyut içinde) Ağırlıklı İstatistik Olasılık İstatistik Olasılık Panel v-istatistik 14, , , ,0000 Panel rho-istatistik 2, ,9794 1, ,9475 Panel PP-İstatistik 0, ,7063-0, ,3228 Panel ADF-İstatistik -2, ,0072-2, ,0052 Alternatif hipotez: bireysel AR coefs. (boyut arasında) İstatistik Olasılık Grouprho-İstatistik 3, ,9997 Group PP-İstatistik -0, ,4991 Group ADF-İstatistik -3, ,0002 Eşbütünleşme olmadığına göre değişkenlerin farkı alınarak seviyede durağan hale getirilir ve Panel OLS (Panel En Küçük Kareler) yapılır. Burada, değişkenler pozitif olmayan veriler içerdiğinden dolayı logaritmaları alınamamaktadır. Tablo 5: Panel OLS (Panel En Küçük Kareler) Tahmin Sonuçları 174 Değişken Katsayı Std. Hata t-istatistik Olasılık DR_D 11, , , ,0000 C 37673, ,206 10, ,0000 R-kare 0, Ortalama bağımlı değişken 44835,05 Ayarlanmış R-kare 0, S.D. bağımlı değişken ,5 S.E. gerileme 94128,90 Akaikebilgi kriteri 25,74549 Sumsquaredresid 6,36E+12 Schwarzkriter 25,75821 Logolasılık -9266,377 Hannan-Quinnkriter. 25,75040 F-istatistik 172,0809 Durbin-Watson istatistiği 1, Prob(F-istatistik) 0, Elde edilen model şu şekildedir: GSYİH= ,484Ar-Ge Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s

11 Özlem Ülger Yani, Ar-Ge 1 birim arttığında GSYİH 11,484 birim artmaktadır. Bunun anlamı, Ar-Ge artarken GSYİH de artmaktadır, aralarında pozitif yönlü bir ilişki söz konusudur. Değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisini açıklamak amacıyla panel vektör hata düzeltme modeli Granger-nedensellik testleri uygulanarak tahmin edilmiştir. VECM Granger Nedensellik Testi sonucu tablo 6' da gösterilmektedir. Granger nedensellik sonucuna göre, her iki hipotez için de olasılık değerleri 0,05 den küçük olduğu için, GSYİH den Ar-Ge ye ve Ar- Ge den GSYİH ye bir nedensellik vardır. Kısaca iki değişken arasında çift yönlü nedensellik ilişkisi vardır. Tablo 6: Granger Nedensellik Sonuçları Sıfır Hipotezi Obs F-İstatistik Olasılık Ar-Ge harcamaları, GSYİH nın Granger Nedenseli değildir 642 6, ,0015 GSYİH, Ar-Ge Harcamalarının Granger Nedenseli değildir 105,513 3,E-40 SONUÇ OECD ülkelerinde, özel sektör Ar-Ge harcamalarında bir düşüş yaşanmasına rağmen Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerini teşvik etmede devletlerin Ar-Ge vergi kredilerine başvurdukları gözlemlenmektedir. Firmaların rekabet edilebilirlik seviyesinde bir artışın olmasında, yenilik sistemine pozitif bir katkı sağlamasıyla birlikte uzun dönem ekonomik büyümenin sağlanmasında ve ayrıca yaşam standartlarının arttırılmasında Ar-Ge faaliyetlerinin önemli bir yeri bulunmaktadır. Ayrıca Ar-Ge ve yeniliğe önem verilmesiyle birlikte beyin göçüne de engel olunduğu gözlenmektedir. Gerçekleştirilecek yeni ve farklı yatırımlar sayesinde ülke de mevcut olan başarılı ilim, fen ve bilim adamları daha gelişmiş ülkelere gitmeyecektir. Sonuç olarak beyin göçü Ar-Ge ve yeniliğe verilen önem sayesinde önlenmiş olacaktır. 175 OECD ülkelerinde yılları arasında Ar-Ge harcamaları ve büyüme arasındaki ilişki Panel Veri Analizi kullanılarak incelenmeye çalışılmıştır. İlk olarak serilerin birim köke sahip olup olamadıkları Im, Peseran ve Shin (2003) birim kök sınaması ile belirlenmiştir. Serinin I(1) ile sabit olmayan ve aynı derecede entegrasyon olduğunu doğruladıktan sonra, Panel Eşbütünleşme kullanan değişkenler arasında uzun dönem denge ilişkisinin olup olmadığı test edilmiştir. Pedroni Panel Eş Entegrasyon testine göre, sekiz istatistikten yedisi herhangi bir eşbütünleşme boş hipotezini reddetmektedir. Yani, değişkenler arasında uzun vadeli bir ilişki söz konusu olmaktadır. Eşbütünleşme olmadığına göre değişkenlerin farkı alınarak seviyede durağan hale getirilir ve Panel OLS (Panel En Küçük Kareler) yapılır. Pedroni Eşbütünleşme sonucuna göre uzun dönemde ilişkinin olmadığını görmekteyiz. Sadece üç tanesinin 0,05 ten küçük olduğu görülmektedir. Değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisini açıklamak amacıyla panel vektör hata düzeltme modeli Granger-nedensellik testleri uygulanarak tahmin edilmiştir. Granger nedensellik sonucuna göre her iki hipotez için de olasılık değerleri 0,05 ten küçük Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:15, Ekim 2017, s

12 OECD Ülkelerinde Ar-Ge Harcamalarının Büyüme Üzerine Etkileri: Panel Veri Analizi ( ) olduğu için, GSYİH den Ar-Ge ye ve Ar-Ge den GSYİH ye bir nedensellik vardır. Kısaca iki değişken arasında çift yönlü nedensellik ilişkisi vardır. KAYNAKLAR Bebczuk, R. N., 2002, R&D Expenditures And The Role Of Government Around The World, Estudios De Economia, Vol. 29, No. 1, pp Bursa Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası (SMMO), 2016, (çevrimiçi) Erişim Tarihi: Ceo, D. T., Helpman, E., 1995, International R&D Spillovers, European Economic Review, Vol. 39, No. 5, pp Eid, A., 2012, Higher Education R&D and Productivity Growth: An Emprical Study on High Income OECD Countries, Education Economics, 20(1), pp Falk, M., 2007, R&D Spending in The High-Tech Sector and Economic Growth, Research in Economics, 61, pp Freire- Serẻn, M a.j., 1999, Aggregate R&D Expenditure and Endogenous Economic Growth, UFAE and IAE Working Papers, No: WP Guellec, D., De La Potterie, B.V.P., 2004, From R&D to Productivity Growth: Do The Institutional Settings and The Source of Funds of R&D Matter?, Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 66(3). Kılınç, N., Yeni Ekonomi: Piyasa, Rekabet ve Ar Ge, Erişim tarihi: Krugman, P. R., and M.Obstfeld, 2003, International Economics Theory and Policy, Boston. Lichtenberg, F., 1993, R&D Investment and International Productivity Differences, in Economic Growth in The World Economy, ed. By Horst Siebert, pp: OECD, 2002, Tax Incentives For Research And Development: Trends and Issues, Science Technology Industry, pp. 1-37, (çevrimiçi) pp: 1-37, Erişim Tarihi: OECD, 2015, Frascati Manual; The Measurement of Scientific, Technological and Innovation Activities, Guidelines for Collecting and Reporting Data on Research and Experimental Development, 7th Edition, (çevrimiçi) Flyer-EN.pdf, Erişim Tarihi: Park, W., G., 1995, International R&D Spillovers and OECD Economic Growth, Economic Inquir, Vol. 33, No, 4, pp R&D Magazine, 2016, Global R&D Funding Forecast, Winter 2016, (çevrimiçi) Erişim Tarihi: Rosenberg, N., 2004, Innovatıon and Economic Growth, (çevrimiçi) Erişim Tarihi: Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s

13 Özlem Ülger Sylwester, K., 2001, R&D and Economic Growth, Journal of Development Economics, Vol. 13, No. 4, pp UHY International, 2011, R&D: Incentive For Growth, (çevrimiçi) Erişim Tarihi: Yücel, İsmail Hakkı, 2006, Türkiye de Bilim Teknoloji Politikaları ve İktisadi Gelişmenin Yönü, Uzmanlık Tezi, Yayın No. DPT Zachariadis, M., 2004, R&D Induced Growth In The OECD?, Review of Development Economics, 8(3), pp Wang, E. C., 2007, R&D Efficiency and Economic Performence: A Cross Country Analysis Using The Stochastic Frontier Approach, Journal of Policy Modelling, 29, (2), pp Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:15, Ekim 2017, s