TÜRKİYE TARIM ÜRÜNLERİ DIŞ TİCARETİ: TURUNÇGİLLER, FINDIK, İNCİR, KAYISI VE ÇEKİRDEKSİZ KURU ÜZÜM

Transkript

1 T.C. EGE ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ İktisat Bölümü TÜRKİYE TARIM ÜRÜNLERİ DIŞ TİCARETİ: TURUNÇGİLLER, FINDIK, İNCİR, KAYISI VE ÇEKİRDEKSİZ KURU ÜZÜM Gökçe KOÇ Doç.Dr. Meneviş Uzbay PİRİLİ İZMİR

2 İçindekiler Tablolar ve Grafikler Listesi Grafikler Tablolar Kısaltmalar ÖZET Bölüm: GİRİŞ Bölüm: TÜRKİYE DE TARIMSAL DIŞ TİCARETİN GENEL DURUMU Bölüm: GELENEKSEL İHRAÇ ÜRÜNLERİNDE DIŞ TİCARET TURUNÇGİLLER DIŞ TİCARETİ FINDIK DIŞ TİCARETİ İNCİR DIŞ TİCARETİ KAYISI DIŞ TİCARETİ ÇEKİRDEKSİZ KURU ÜZÜM DIŞ TİCARETİ KAYNAKÇA EK 1 : Dış Ticaret Sınıflamaları Tablolar ve Grafikler Listesi Grafikler GRAFİK 1 : TARIM ÜRÜNLERİ İHRACATI 2013 (MİLYAR DOLAR) GRAFİK 2 : TARIMSAL ÜRÜN DIŞ TİCARETİ ( ) GRAFİK 3: TARIM SEKTÖRÜ TÜRKİYE İHRACATI, İTHALATI VE DIŞ TİCARET DENGESİ (MİLYON DOLAR) GRAFİK 4: DÜNYA ÇEKİRDEKSİZ KURU ÜZÜM ÜRETİMİNDE TÜRKİYE'NİN YERİ ( ) Tablolar TABLO 1 : TÜRKİYE TARIM ÜRÜNLERİ DIŞ TİCARETİ ( BİN DOLAR) TABLO 2 : TÜRKİYE TARIM SEKTÖRÜ İHRACAT RAKAMLARI (BİN DOLAR) TABLO 3 : DÜNYADA TÜRLERE GÖRE TURUNÇGİLLER ÜRETİMİ TABLO 4 : DÜNYADA ÜLKELERE GÖRE TURUNÇGİL ÜRETİMİ (2012) TABLO 5 : DÜNYA TURUNÇGİL İHRACATI ( BİN DOLAR) TABLO 6 : TÜRKİYE YILLARA GÖRE TURUNÇGİL İHRACATI ( ) TABLO 7 :TÜRKİYE'NİN TURUNÇGİL İHRACATI YAPTIĞI ÜLKELER (BİN DOLAR)

3 TABLO 8 : DÜNYA FINDIK ÜRETİMİ ( KABUKLU/TON ) TABLO 9 : TÜRKİYE FINDIK İHRACATI ( ) TABLO 10 : DÜNYA İNCİR ÜRETİMİ ( TON) TABLO 11 : TÜRKİYE İNCİR ÜRETİMİ ( ) TABLO 12 : TÜRKİYE VE DÜNYA'DA KURU İNCİR ÜRETİMİ (TON) TABLO 13 : TÜRKİYE İNCİR İHRACATI ( ) TABLO 14 : DÜNYA DA VE TÜRKİYE DE KURU İNCİR İHRACATI ( BİN DOLAR) TABLO 15 : DÜNYA TAZE VE KURU KAYISI ÜRETİMİNİN ÜLKELERE DAĞILIMI (2013 TON) TABLO 16 : DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE TAZE VE KURU KAYISI ÜRETİM MİKTARLARI ( , TON) TABLO 17 : DÜNYA'DA VE TÜRKİYE'DE TAZE KAYISI İHRACATI (BİN DOLAR) TABLO 18 : DÜNYA'DA VE TÜRKİYE'DE KURU KAYISI İHRACATI (BİN DOLAR) TABLO 19 : DÜNYA ÇEKİRDEKSİZ KURU ÜZÜM ÜRETİMİNİN ÜLKELERE DAĞILIMI (2013 TON) TABLO 20 : DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE ÇEKİRDEKSİZ KURU ÜZÜM ÜRETİM MİKTARLARI ( , TON) TABLO 21 : DÜNYA ÇEKİRDEKSİZ KURU ÜZÜM İHRACATININ ÜLKELERE DAĞILIMI TABLO 22 : TÜRKİYE ÇEKİRDEKSİZ KURU ÜZÜM İHRACATI ( BİN DOLAR) TABLO 23 : TÜRKİYE ÜLKELER İTİBARİYLE KURU ÜZÜM İHRACATI (2012- BİN DOLAR) Kısaltmalar BM FAO Nations) ITC TİM TGDF BirleĢmiĢ Milletler Gıda ve Tarım Örgütü ( Food and Agriculture Organization of the United International Trade Center Türkiye Ġhracatçılar Meclisi Türkiye Gıda Ve Ġçecek Sanayi Dernekleri Federasyonu TMMOB Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği TMO Toprak Mahsulleri Ofisi TUSIAD Türkiye Sanayici ve ĠĢadamları Derneği TZO Türkiye Ziraat Odaları Birliği - 2 -

4 ÖZET Tarım sektörü, Türkiye ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Tarım, beslenme gereksinimini sağlamasının yanı sıra, istihdam yaratmakta, sanayide gerekli hammaddeleri üretmekte, ulusal geliri arttırmaktadır. Ayrıca ihracat içerisinde tarım ve tarıma dayalı sanayi malları büyük bir yere sahip olduğundan, tarımsal dıģ ticaret Türkiye için büyük önem arz etmektedir. Bu çalıģmada, Türkiye de tarımsal dıģ ticaretin mevcut durumu hakkında bilgi verilecek, tarımsal dıģ ticarette narenciye, fındık, incir, kayısı, çekirdeksiz kuru üzüm gibi geleneksel ihraç ürünlerinde üretim ve dıģ ticarette hangi konumda olduğu aktarılacak ve değerlendirilecek, ihracatta karģılaģılan genel sorunlar incelenecek ve çözüm önerileri sunulacaktır. Anahtar Kelimeler: Tarım, Tarımsal DıĢ Ticaret, Geleneksel Ġhracat Ürünleri, Tarımsal Ġhracat 1. Bölüm: GİRİŞ Tarımsal üretim, insanlığın temel ihtiyacı olan beslenme ihtiyacının karģılanmasında birincil adım ve en önemli kaynaktır. 1 Tarım, ilk çağlardan günümüze kadar bu iģlevi ile her zaman önemli olmuģtur. Bunun yanında, milli gelire katkı sağlaması, istihdam yaratması, sanayinin hammadde ihtiyacını karģılaması, dıģ ticareti arttırması gibi katkıları da tarımın önemini arttırmaktadır. Türkiye de tarım sektörü, bulunduğu coğrafya, iklimsel koģullar ve beģeri sermaye bakımından yüksek potansiyele sahiptir. Cumhuriyet tarihinden bu yana ülke ekonomisi incelendiğinde, tarım, kalkınmanın kilit sektörlerinden biridir. Türkiye, halen bir tarım ülkesi konumundadır ancak bu özelliğini kaybetme noktasındadır. Türkiye, tarımsal üretim bakımından kendi ihtiyacını yüksek oranda karģılayabilecek durumdadır. Ayrıca ihracat içerisinde tarım ve tarıma dayalı sanayi malları büyük bir yere sahip olduğundan, tarımsal dıģ ticaret Türkiye için büyük önem arz etmektedir. Ülkelerin ticaret hacimleri ekonomik durumları ile paralellik gösterse de tarım ürünleri ticareti, baģta üretim miktarı olmak üzere, döviz kuru, tarım politikaları, nüfus artıģı gibi pek çok değiģkenden etkilenmektedir. 2 1 TGDF,(2009), Çevre Raporu, Elma Teknik Basım, Ankara 2 AYDIN B.(2009), Tarımsal Dış Ticaret Değişim, TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası, Ankara - 3 -

5 ABD Hollanda Almanya Brezilya Fransa Çin Kanada İspanya Belçika Hindistan İtalya Endonezya Arjantin Tayland Avustralya İngiltere Malezya Rusya Polonya Vietnam Y.Zellenda Danimarka Meksika Şili Ukrayna Türkiye İhracat Değeri (milyar dolar) Bu çalıģmanın ilk bölümünde, Türkiye nin tarımsal dıģ ticareti ile ilgili bilgi verilecek, sonraki bölümde ise ihracata konu olan geleneksel tarım ürünlerinin üretim miktarları önemli ülkeler ile karģılaģtırmalı olarak verilecek, dünya üretimi içerisindeki payı incelenecektir. Üretim miktarı incelenen ürünün dıģ ticaret verileri yıllar itibariyle aktarılacak, dünya ticaretindeki konumu gösterilecektir. Ġncelenen her ürünün son bölümünde ihracatın önünde ne gibi engeller bulunduğu ve çözümleri için neler yapılması gerektiği tespit edilmeye çalıģılacak, öneriler sunulacaktır. 2. Bölüm: TÜRKİYE DE TARIMSAL DIŞ TİCARETİN GENEL DURUMU Dünya tarım ihracatının ilk sıralarında ABD, Hollanda ve Almanya yer alırken Türkiye bu sıralamada 17 milyar dolar ile 26. durumdadır. Grafik 1, bu sıralamayı ülkelerin ihracat rakamları ile göstermektedir. Grafik 1 : Tarım Ürünleri İhracatı 2013 (milyar dolar) Ülkeler Kaynak: ITC verilerinden tarafımca düzenlenmiģtir. Türk tarım sektörü, 2015 yılı Nisan ayı itibariyle ülkenin toplam ihracatında % 14,5 paya sahiptir, bunun %10 luk kısmını bitkisel ürünler, %1,5 hayvansal ürünler, %3 ağaç ve orman ürünleri oluģturmaktadır. 3 Türkiye, AB Ülkeleri baģta olmak üzere birçok birlik ve 3 TĠM, 2015 Nisan Ayı Ġhracat Rakamları, EriĢim Tarihi: Mayıs

6 ülkeye tarım ürünü ihracatı yapmaktadır. Ġhracatı yapılan baģlıca ürünler; fındık, kuru incir, çekirdeksiz üzüm, Antep fıstığı, kayısı, tütün, yaģ meyve sebzedir. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı verilerine göre 2015 yılında Türkiye nin tarım ürünü ihracatı 1 milyar 581 milyon dolar, ithalatı ise 1 milyar 465 milyon dolardır. Tarımsal ihracatın ithalatı karģılama oranı yüzde % 107,9 dur. Tarımsal ihracat 2015 yılı Ocak döneminde önceki yılın aynı dönemine göre % 3,7 azalmıģtır. 4 Tablo 1 de SITC Rev 3 sistemine göre tarım ürünleri dıģ ticareti gösterilmektedir. Tablo 1 : Türkiye Tarım Ürünleri Dış Ticareti ( bin dolar) Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat Değişim, % İthalat Değişim, % İhracatın İthalatı Karşılama Oranı, % ,856 4, ,2 22,3 92, ,349 3,081 1,269 12,8-25,9 141, ,052 3, ,8 29,7 101, ,257 5, ,7 31,8 99, ,501 6, ,7 15,1 107, ,309 6,481 1,829 27,8 6,9 128, ,634 7,286 1,348 3,9 12,4 118, ,769 9, ,1 34,7 99, ,474 12,038-1,564 17,5 32, ,191 9,631 1,559-2,5-26,1 116, ,664 12, ,2 33,7 98, ,279 17,574-2,295 20,7 36,4 86, ,994 16, ,7-6,9 97, ,739 16, ,9 3,3 104, ,753 18, ,7 6,8 103,8 2014* 1,642 1, ,1 2015* 1,581 1, , ,9 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı verilerinden tarafımca düzenlenmiģtir. Uluslararası Standart Ticaret Sınıflamasına (SITC, Rev.3) göre TÜĠK verilerinden derlenmiģtir. *Ocak ayı verileridir. 4 Gıda Tarım Ve Hayvancılık Bakanlığı,(2015), 2015 Yılı Ocak Dönemi Dış Ticaret Verileri Erişim Tarihi: Mayıs

7 Değer (bin dolar) Grafik 2 : Tarımsal Ürün Dış Ticareti ( ) İHRACAT İTHALAT Yıllar Kaynak: TÜĠK verilerinden tarafımca derlenmiģtir. Grafik 1 de döneminde tarımsal dıģ ticaretteki değiģim gösterilmektedir. Ġhracat ve ithalat genel olarak artma eğilimindedir ve baģa baģ gitmektedir. Grafik 2 de ise aynı dönemde tarımsal ihracat, ithalat ve dıģ ticaret dengesi değerleri birlikte verilmiģtir. Grafik 3: Tarım Sektörü Türkiye İhracatı, İthalatı ve Dış Ticaret Dengesi (Milyon Dolar) İhracat İthalat Denge Yıllar Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı verilerinden tarafımca düzenlenmiģtir - 6 -

8 Tablo 2 : Türkiye Tarım Sektörü İhracat Rakamları (bin dolar) NİSAN SON 12 AYLIK Değişim ('15/'14) Pay(15) (%) Değişim ('15/'14) Pay(15) (%) TARIM ,2 14, ,4 14,4 BİTKİSEL ÜRÜNLER ,7 10, ,7 10, ,9 4, ,2 4,2 Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar M. Yaş Meyve ve Sebze Meyve Sebze Mamulleri Kuru Meyve ve Mamulleri Fındık ve Mamulleri Zeytin ve Zeytinyağı Tütün ve Mamulleri Süs Bitkileri ,5 1, ,1 1, ,1 0, ,0 0, ,0 0, ,1 0, ,6 2, ,8 1, ,6 0, ,6 0, ,6 0, ,0 0, ,4 0, ,4 0,1 Kaynak: Güneydoğu Ġhracatçı Birlikleri Ġstatistikleri Tablo 2, Nisan 2015 itibariyle açıklanan ihracat rakamlarını ürün gruplarına göstermektedir. Buna göre, tarımsal ihracatın toplam ihracat içindeki payının %14,4 olduğu sonucuna varılabilir. 3.Bölüm: GELENEKSEL İHRAÇ ÜRÜNLERİNDE DIŞ TİCARET 3.1 TURUNÇGİLLER DIŞ TİCARETİ Narenciye(turunçgiller) dünya üzerinde üretimi ve tüketimi en fazla yapılan meyvelerdir. Bu grupta portakal, limon, mandarin, greyfurt gibi meyve türleri bulunmaktadır. Bu bitkilerden gıda gereksinimi için faydalanmanın yanı sıra yapraklarından, kabuklarından, çiçeklerinden çeģitli yağlar elde edilerek farklı amaçlarla da kullanılmaktadır. Narenciyeler, dünyada ve Türkiye de üretim, tüketim, endüstri ve - 7 -

9 ticarete konu olan önemli bir ürün grubudur ve hem tarımsal sektöre hem de ülke ekonomisine katkısı oldukça yüksektir. 5 FAO verileri incelendiğinde, 2012 yılında dünyada toplam 9 milyon hektar alanda 131 milyon ton narenciye üretilmiģtir. Dünya da turunçgiller üretiminin türlere göre miktarları Tablo 3 de gösterilmiģtir. Tablo 3 : Dünyada Türlere Göre Turunçgiller Üretimi Türler Alan (ha) Üretim (ton) Payı (%) Portakal Mandarin ,6 Limon 980, ,5 Greyfurt 289, ,1 Diğer ,8 Toplam Kaynak: FAO Dünya turunçgil üretiminde Çin, Brezilya ve ABD ilk üç sırada yer almaktadır. Türkiye nin bu ürün grubundaki üretim rakamları, dünya sıralamasında 2012 itibariyle 9. sırada olduğunu göstermektedir(tablo 2). Türkiye de son 25 yıllık dönemde turunçgil üretimi %150 artmıģ, 2013 itibariyle üretim miktarı 3,8 milyon tona yükselmiģtir. Üretimin yaklaģık %50 si (1 milyon 700 bin ton) portakaldan oluģmaktadır ve bunu %25 (1 milyon ton) ile mandarin, %20 (725 bin ton) ile limon ve %7 (230 bin ton) ile greyfurt izlemektedir. 6 Tablo 4 : Dünyada Ülkelere Göre Turunçgil Üretimi (2012) Kaynak: FAO 5 HIZAL A.Y.,(2012), Türkiye Turunçgiller (Narenciye) Bibliyografyası ( ), Tarım, Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı Tarımsal AraĢtırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü, Ankara 6 TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası,(2014), Türkiye de Turunçgil Üretimi, Dış Ticareti Ve Sorunları - 8 -

10 Dünya turunçgil ticareti incelendiğinde, ITC rakamlarına göre 2013 yılında 14,193,045 bin dolar ihracat gerçekleģmiģ ve bunun 931,287 bin dolarlık kısmını Türkiye gerçekleģtirmiģtir yılında 102 farklı ülkeye ihracat yapılmıģ ve ihracat değeri 933,186 bin dolara ulaģmıģtır. Tablo 3, dünya turunçgil ihracatı yapan ilk on ülkenin ihracat rakamlarını ve toplam ihracattaki paylarını göstermektedir. En fazla ihracat hacmiyle Ġspanya ilk sıradadır ve toplam ihracatın yaklaģık %30 unu gerçekleģtirmektedir. Tablo 5 : Dünya Turunçgil İhracatı ( Bin Dolar) SIRA Ülkeler 2014 Pay'14 (%) 1 Ġspanya 3,820,320 29,74 2 Çin 1,170,204 9,11 3 Güney Afrika 1,073,762 8,35 4 ABD 1,005,180 7,8 5 Türkiye 933,186 7,26 6 Hollanda 663,318 5,16 7 Mısır 475,261 3,69 8 Meksika 380,955 2,96 9 Fas 372,832 2,9 10 Arjantin* 335,706 2,61 Dünya Toplamı* 12,845,060 79,58 Kaynak: ITC verilerinden tarafımca düzenlenmiģtir. * 2013 verilerini göstermektedir. Dünya ihracatında beģinci sırada bulunan Türkiye de yaģ meyve ihracatının %69.80 nı turunçgiller oluģturmaktadır. Yıllara göre turunçgil ihracatı Tablo 4 te gösterilmiģtir periyodunda ihracat miktarsal olarak 1,7 kat, değer olarak 5,4 kat artıģ kaydetmiģtir. Ürün grubu içinde 2013 yılında mandarin ihracatı bin dolar ve limon bin dolarlık paya sahiptir. Türkiye nin turunçgil ihracatı 2014 yılında önceki yıla göre %0,21 artıģ göstererek 933,186 bin dolara yükselmiģtir ve dünya ticaretinde %7,26 paya sahiptir.(tablo 6) - 9 -

11 Tablo 6 : Türkiye Yıllara Göre Turunçgil İhracatı ( ) İhracat Yıllar Değeri (Bin Dolar) , , , , , , , , , , , , , ,186 Kaynak: ITC verilerinden tarafımca düzenlenmiģtir. Bu ihracatın gerçekleģtirildiği ülkelerin baģında Rusya, Irak ve Ukrayna gelmektedir. En çok ihracat yapılan ülkeler Tablo 7 de gösterilmiģtir. Tablo 7 :Türkiye'nin Turunçgil İhracatı Yaptığı Ülkeler (Bin dolar) Kaynak: Akdeniz Ġhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği, YaĢ Meyve Sebze Ġhracatçıları Birliği Değerlendirme Raporu NOT: Ülkeler, 2014 yılı fob($) değerlerine göre sıralanmıģtır. Ülkenin sahip olduğu potansiyel doğrultusunda ticaret hacmini arttırması için üretim ve

12 pazarlama aģamasında eğitim ve örgütlenmeye önem verilmeli, üretici birlikleri desteklenmeli, üreticilerin katlandığı yüksek maliyetlerin (gübre, yakıt, nakliye gibi) düģürülmesine yönelik çalıģmalar yapılmalı ve üreticinin rekabet gücü arttırılmalı, dıģ Pazar araģtırmaları kapsamlı bir Ģekilde yapılmalı ve pazara ait istatistiki bilgilere eriģim kolaylaģtırılmalı, ambalajlama ve depolama sürecinde ürün kayıpları en aza indirilmelidir FINDIK DIŞ TİCARETİ Fındık; ekonomik değeri yanında, besleyici değeri ile de önde gelen besinlerden biridir. 8 Türkiye, 679 bin hektarlık alanda üretim yapılmakta olup dünya fındık üretiminin yaklaģık olarak %70 ini gerçekleģtirmektedir. Fındık, Karadeniz bölgesinin temel geçim kaynaklarından biri olması bakımından sosyolojik açıdan da önemlidir ve kırsal kalkınmanın en temel dayanağıdır. Tarımsal ürün ihracatımızda yaklaģık % lik payı olan fındığın en önemli özelliklerinden birisi, ülkemize getirdiği döviz girdisinin tamamını milli kaynaklardan sağlamasıdır. 9 Tablo 8 incelendiğinde, dünyada fındık üretimi yapan ülkeler ve üretim miktarları gözlemlenebilir. Buna göre Türkiye, %69 luk oran ile ilk sırada yer almaktadır. Tablo 8 : Dünya Fındık Üretimi ( Kabuklu/Ton ) Kaynak: TMO,(2014), Fındık Sektör Raporu, Ankara 1970 yılında 39 ülkeye dolar, 1980 yılında 34 ülkeye dolar, 1990 yılında 49 ülkeye dolar, 2000 yılında 64 ülkeye dolar fındık ihracatı gerçekleģtirilmiģ, 2011 yılına gelindiğinde ise 74 farklı ülkeye fındık ihracatı yapılmıģ ve dolarlık bir döviz geliri kazandırmıģtır TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası,(2014), Türkiye de Turunçgil Üretimi, Dış Ticareti Ve Sorunları 8 SOBUTAY T., (2006), Fındık Sektör Araştırması, Ġstanbul Ticaret Odası DıĢ Ticaret ġubesi, Ġstanbul 9 GÜMRÜK VE TĠCARET BAKANLIĞI,(2013), Fındık Raporu, Ankara 10 TMO,(2014), Fındık Sektör Raporu, Ankara

13 Türkiye nin fındık ihracat değerleri Tablo 9 da gösterilmiģtir. Buna göre, 2013 yılında bin dolarlık dünya fındık ihracatının bin dolarlık kısmını Türkiye gerçekleģtirmiģtir. Tablo 9 : Türkiye Fındık İhracatı ( ) Kaynak: Kaynak: ITC verilerinden tarafımca düzenlenmiģtir yılına ait açıklanan rakamlara göre 01/09/ /03/2015 tarihleri arasında dolarlık fındık ihracatı yapılmıģtır. 11 Ġhracatta fındık ürün çeģitliliği bakımından %58,8 i iç fındık, %0,3 ü kabuklu fındık ve %40,9 u ise iģlenmiģ fındık oluģturmaktadır. Yani, fındığın büyük çoğunluğu önemli bir katma değer kazandırılmadan, sadece kabuğunu kırıp kavurarak ihraç edilmektedir. 12 Dünyada fındık tüketiminin % 91 i, AB ve diğer Avrupa ülkeleri tarafından gerçekleģtirilmektedir. % 80 i çikolata ve Ģekerleme sanayinde ham madde olarak kullanılmaktadır. 13 Dünyadaki en büyük fındık ithalatçısı ülkeler sırasıyla; Ġtalya, Almanya, Fransa, Rusya, Belçika ve Ġsviçre dir. 14 Türkiye fındık ve mamulleri ihracatında, Almanya % 23,3 lük payı ile ilk sırada, Ġtalya % 18,8 lik oranla ikinci sırada ve Fransa % 12,6 lık payı ile üçüncü sırada yer almaktadır Karadeniz Ġhracatçı Birlikleri, Türkiye Fındık Ġhracatı, EriĢim Tarihi: Mayıs TMO,(2014), Fındık Sektör Raporu, Ankara 13 HARMAN C., (2013), Karadeniz Bölgesi ndeki Endemik Tarım Ürünleri: Fındık, Çay Ve Kivi nin Üretimi, Pazarlanması Ve Tüketimi, GĠRESUN 14 TMO,(2014), Fındık Sektör Raporu, Ankara 15 ÇAMOĞLU S. ve SAKA G. (2012), Türkiye Fındık Ġhracat Piyasasında Dış Ticareti Etkileyen

14 Türkiye 2023 yılında fındık ihracat gelirini 2 milyar dolara çıkarmayı ve dünyadaki pazar payının %80 ine sahip olmayı hedeflemektedir. Bu hedefe ulaģılabilmesi için üretimde kapasite kullanım oranı arttırılmalı ve bu bağlamda Ar-Ge çalıģmaları yapılmalıdır. Ayrıca ürünün daha iyi tanıtılması, tüketiminin özendirilmesi gerekmektedir. Fındığın iģlenmiģ olarak satılma oranı yani katma değeri arttırılmalıdır. Alıcı ülkelerin sağlık standartlarına uyum sağlanmalı, kaliteyi arttırıcı teknolojik çözümler araģtırılmalı ve üreticilere eğitim verilmelidir. Ayrıca ihracat prosedürleri ticareti kolaylaģtırıcı ve teģvik edici olmalıdır İNCİR DIŞ TİCARETİ Türkiye, incirin anavatanıdır ve dünyanın en önemli taze incir üreticisidir. Büyük Menderes Havzası nda Aydın ilinde özellikle sahip olduğu mikro klima nedeniyle dünyanın en kaliteli kuru incirleri üretilir. 17 Tablo 9, dünyadaki ilk beģ incir üreticisini ve üretim miktarlarını göstermektedir. Üretimde Türkiye %26,74 oranla ilk sırada yer almaktadır ve onu Mısır, Cezayir, Fas, Ġran izlemektedir. Ayrıca Suriye, Tunus, Ġspanya ve ABD önemli incir üretici ülkelerdir. 18 Tablo 10, Türkiye de yıllara göre incir üretimini göstermekte olup üretim miktarının kriz yılları haricinde artıģta olduğu gözlemlenebilir. Genel itibariyle üretilen miktarın %30 u taze olarak iç pazarda, %70 i kuru incir olarak iç ve dıģ pazarda tüketilmektedir. Tablo 10 : Dünya İncir Üretimi ( ton) Ülke Üretim Miktarı % Türkiye ,74 Mısır ,69 Cezayir ,47 Fas ,12 İran ,01 Dünya Toplamı ,032 Kaynak: FAO verilerinden tarafımca düzenlenmiģtir. Faktörlerin Analizi, EriĢim Tarihi: Mayıs ÇAMOĞLU S. ve SAKA G. (2012), Türkiye Fındık Ġhracat Piyasasında Dış Ticareti Etkileyen Faktörlerin Analizi, EriĢim Tarihi: Mayıs T.C. Milli Eğitim Bakanlığı,(2013), Ġncir Yetiştiriciliği, Ankara, Sayfa: 7 18 ÇALIġKAN O., (2012), Türkiye de Sofralık Ġncir Yetiştiriciliğinin Mevcut Durumu ve Geleceği, U.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, Cilt 26, Sayı 2, Sayfa:

15 Tablo 11 : Türkiye İncir Üretimi ( ) ÜRETİM YILLAR MİKTARI (ton) Kaynak: FAO verilerinden tarafımca düzenlenmiģtir. Tablo 12 : Türkiye ve Dünya'da Kuru İncir Üretimi (ton) Yıllar Türkiye Dünya % Üretimi Üretimi ,678 36, ,241 37, ,37 36, ,736 40, ,612 41, ,313 39, ,002 39, ,495 38, ,145 32, ,897 32, ,068 42, ,92 36, ,615 37, ,919 35,96 Kaynak: FAO verilerinden tarafımca düzenlenmiģtir. Kuru incir, dünyada sınırlı bir alanda üretilmektedir ve üretimin büyük kısmı Türkiye dedir. Ekolojik koģulların uygunluğu ile incirin en önemli gen merkezlerinden biri

16 olan Türkiye, dünya taze incir üretiminde ilk sırada bulunmaktadır. 19 Tablo 12, kuru incir üretim miktarları göstermektedir ve bu verilere göre üretimin %35-40 ı Türkiye de yapılmaktadır. Tablo 13, incir ihracat rakamlarını göstermekte olup 2013 yılı itibariyle 34,990,614 dolarlık ihracat gerçekleģmiģtir. Belirtilen yıllar arası incir ihracat değeri beģ kat artıģ göstermiģtir. Ġhracatın %60 ı AB ülkelerine gerçekleģtirilmiģ olup en önemli pazarlar; Ġspanya, Almanya ve Fransa dır. Tablo 13 : Türkiye İncir İhracatı ( ) Yıllar İhracat Değeri (dolar) Kaynak: FAO verilerinden tarafımca düzenlenmiģtir. Kuru incir, Türkiye'nin ihraç tarım ürünleri arasında ilk sıralarda bulunmaktadır. Dünya kuru incir ihracatının %60 ını elinde bulunduran Türkiye nin yıllara göre ihracat değerleri Tablo 14 te gösterilmiģtir. Kuru incir ihracatı, yemeklik kuru incir, ezme, hurda ve kesme olarak dört ana Ģekilde yapılmaktadır. Dört çeģidin toplamı olarak hesaplanan kuru incir ihracatı son on yıllık dönemde ortalama olarak yaklaģık bin ton olarak gerçekleģmiģtir. 20 Kuru incirde önemli ihraç pazarları Fransa, Almanya, ABD ve Rusya dır. 19 TAN,N.(2013), Kuru Ġncirde Kurutma Ve Depolama, APELASYON Dergisi, Sayı:1, 20 Gümrük Ve Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü,(2014), 2013 Yılı Kuru Ġncir Raporu, Ankara, Sayfa:

17 Tablo 14 : Dünya da ve Türkiye de Kuru İncir İhracatı ( bin dolar) İhracat Değeri Yıllar Dünya Türkiye % , , , , , , , , , , ,7 Kaynak: FAO verilerinden tarafımca düzenlenmiģtir. Türkiye üretimde büyük pay sahibi olduğu incirde ihracatı arttırmak ve geliri üst seviyelere çıkarmak için iç tüketimi arttırmalı, dıģ pazarlarda da pazarlama faaliyetleri iyi yapılmalıdır. Birçok üründe olduğu gibi incirde de görülen aflotoksin miktarı azaltılmalı konusunda tedarik zinciri boyunca gereken önlemler alınmalıdır. DıĢ talepte uyulması gereken kalite standartlarına cevap verilebilmeli, organik üretim gibi alternatif teknikler uygulanmaya baģlanmalıdır. Ġlk yükleme tarihleri en uygun Ģekilde belirlenmeli, taģıma süresi göz önünde bulundurularak talep doğru zamanda karģılanabilmeli, özellikle Ramazan ayında Müslüman ülkelerde ve Noel de Hristiyan ülkelerde artan talebe cevap verilebilmeli, geç kalınmamalıdır. Depolama esnasında oluģacak kayıplar ve bozulmalara karģı önlemler alınmalı, üründe kalitenin düģmesine sebep olacak etkenler minimize edilmeye çalıģılmalıdır. Kurutma iģlemi titizlikle gerçekleģtirilmeli, en iyi koģullarda ve doğru zamanlama ile kurutulan incirler sağlık standartlarına uygun Ģekilde muhafaza edilmelidir. Üreticiler pazarlama, üretim vb. aģamalarla ilgili eğitilmeli, incir için destekleme verilmelidir. 3.4 KAYISI DIŞ TİCARETİ Kuru kayısı, Türkiye kuru meyve ihracatında, kuru üzümden sonra ikinci sırada almaktadır. Türkiye nin, kayısı üretiminde kalite ve ekolojik koģullar bakımından rekabet

18 avantajı bulunmaktadır. 21 Taze kayısı üretiminin %60 ı, kuru kayısı üretiminin ise %90 ı Malatya ilinde gerçekleģmektedir ve ürün Ģehrin sosyo-ekonomik geliģimini doğrudan etkilemektedir. 22 Dünyada 2013 yılı itibariyle yaklaģık 4,10 milyon ton taze kayısı ve 160 bin ton kuru kayısı üretilmiģtir. Taze kayısı üretiminin ortalama %20 si, kuru kayısı üretiminin ise ortalama %80 i Türkiye de gerçekleģmektedir. Tablo 15, taze ve kuru kayısıda en fazla üretim yapan ülkeleri göstermekte olup, Türkiye, Ġran ve Özbekistan kayısı üretim miktarı bakımından ilk sıralarda yer almaktadırlar. Kuru kayısı üretiminde ise Türkiye yüksek oranı ile ilk sırada yer almakta ve onu ABD ve Özbekistan izlemektedir. Tablo 15 : Dünya Taze ve Kuru Kayısı Üretiminin Ülkelere Dağılımı (2013 ton) Taze Kayısı Ülkeler Üretim Miktarı % Türkiye ,74 İran ,12 Özbekistan ,45 İtalya ,77 Pakistan ,82 Kuru Kayısı Ülkeler Üretim Miktarı % Türkiye ,08 77,04709 ABD , Özbekistan , Afganistan , Pakistan 5421,96 2, Dünya Toplam Kaynak: FAO verilerinden tarafımca düzenlenmiģtir. Dünya Toplam , Tablo 16, Dünya da ve Türkiye de kayısı ve kuru kayısı üretim miktarlarını ton cinsinden göstermektedir, ayrıca Türkiye nin üretimde ne kadar pay sahibi olduğu yüzdelik oranı ile tablodan gözlemlenebilir. Veriler ıģığında, zaman diliminde taze ve kuru kayısı üretiminin artma eğiliminde olduğu görülmektedir. 21 SOBUTAY T.,(2003), Kayısı Sektör Araştırması, Ġstanbul Ticaret Odası DıĢ Ticaret ġubesi AraĢtırma Servisi, Sayfa: BĠLSAM, (2009), Malatya Kayısı Raporu, Malatya, Sayfa:

19 Tablo 16 : Dünyada ve Türkiye'de Taze ve Kuru Kayısı Üretim Miktarları ( , ton) Taze Kayısı Kuru Kayısı Dünya Türkiye Dünya Türkiye Yıllar Üretim Miktarı Üretim Miktarı % Üretim Miktarı Üretim Miktarı , , , , , , , , , , , , ,5 79, , , ,7 76, , , ,27 87, , , ,69 77, , , ,3 78, , , ,5 82, , , ,27 77, , , ,11 69, , , , , , ,47 76, , , ,08 77 Kaynak: FAO verilerinden tarafımca düzenlenmiģtir. Türkiye kayısı ihracatında kuru kayısı değer ve miktar olarak önemli bir yere sahipken yaģ kayısı için aynı durum söz konusu değildir. Tablo 17-18, yaģ ve kuru kayısı ihracat rakamlarını göstermektedir. Buna göre, kuru kayısı ihracatının döneminde değer olarak %170 arttığı görülmektedir. % Tablo 17 : Dünya'da ve Türkiye'de Taze Kayısı İhracatı (bin dolar) İhracat Değeri Yıllar Türkiye Dünya % , , , , , , ,

20 , , , , , ,20 Kaynak: FAO verilerinden tarafımca düzenlenmiģtir. Türkiye, ürettiği kuru kayısının büyük kısmını ihraç etmektedir ve dünya ihracatının ortalama %70-75 ini gerçekleģtirmektedir (Tablo 18). Ġhracatta en yakın rakipleri sırasıyla Tacikistan(% 4), Almanya (%2,5) ve Fransa (2,33) dır. Güneydoğu Ġhracatçılar Birliği verilerine göre 2013 yılında toplam ton kuru kayısı ihracatı gerçekleģtirilmiģ ve toplam $ gelir sağlanmıģtır. Türkiye nin kuru kayısı ihracatı yaptığı önemli ülkeler ABD, Rusya, Almanya ve Fransa dır. Tablo 18 : Dünya'da ve Türkiye'de Kuru Kayısı İhracatı (bin dolar) İhracat Değeri Yıllar Türkiye Dünya % Kaynak: FAO verilerinden tarafımca düzenlenmiģtir. Kayısı üreticilerinin karģılaģtıkları sorunlar, Türkiye nin ürün kalitesini ve miktarını, buna paralel olarak ihracat hacmini de olumsuz etkilemektedir. Mevcut üretim potansiyeli ve rekabet üstünlüğü dikkate alındığında, kayısıda ihraç değerini arttırmak için üreticinin sorunlarına çözüm aranmalı, eğitim programları hazırlanmalıdır. Ġç ve dıģ pazarlarda ürünlerin tanıtımını ve reklamını yapmak, ambalajlamaya daha fazla önem vermek ve hedef kitlenin talep ettiği standartlarda arz yaratmak gerekmektedir. Ġthalatçı ülkelerin kilogramlık paketlerde aldığı ürünleri gramlık olarak paketleyip tekrar satmalarının ve ikinci bir katma değer yaratmalarının önüne geçilmesi açısından ambalajlama önemlidir. Kayısı ürünlerinin hammadde olarak değil de yeni ürünler halinde (konserve,

21 dondurulmuģ kayısı gibi.) satılması da katma değeri ve istihdamı arttıracak bir baģka yöntemdir. DıĢ satımda arz fazlasından dolayı fiyatın düģmesini önlemek amacıyla yeni pazarlar yaratılmalıdır. 3.5 ÇEKİRDEKSİZ KURU ÜZÜM DIŞ TİCARETİ Türkiye nin üretim ve ihracatta ilk sırada yer aldığı bir baģka ürün de çekirdeksiz kuru üzümdür. Dünyada baģlıca çekirdeksiz kuru üzüm üreticiler Türkiye, ABD ve Ġran dır (Tablo 19). Tablo 19 : Dünya Çekirdeksiz Kuru Üzüm Üretiminin Ülkelere Dağılımı (2013 ton) Ülkeler Üretim Miktarı % Türkiye ,93 ABD ,61 İran ,29 Şili ,753 Yunanistan ,52 Dünya Toplam , Kaynak: : FAO verilerinden tarafımca düzenlenmiģtir. Türkiye, dünya üretiminin ortalama %30 unu tek baģına karģılamakta ve yıllık bin ton çekirdeksiz kuru üzüm üretmektedir. (Tablo 20 ve Grafik 3). Ġzmir Ticaret Borsası nın açıkladığı son rakamlara göre 2014/2015 sezonunda ton üretim gerçekleģmiģtir. Türkiye de 983bin dekar alanda yapılan üretim Ege bölgesinde, Manisa çevresinde, Turgutlu, Salihli, AlaĢehir, Akhisar, Menemen coğrafyasında yoğunlaģmıģtır ve üretilen üzümlerin yaklaģık %40'ı kurutularak, %25'i sofralık, %20'si sirke, pekmez ve pestil yapılarak, yaklaģık % 15'i de alkollü içki sanayiinde, batı ülkelerinde ürünün yaklaģık %90'ı Ģarap üretiminde kullanılmaktadır DURAN M.(2003), Üzüm Etüdü, DıĢ Ticaret AraĢtırma Servisi

22 Yıllar Grafik 4: Dünya Çekirdeksiz Kuru Üzüm Üretiminde Türkiye'nin Yeri ( ) Türkiye Dünya Kaynak: : FAO verilerinden tarafımca düzenlenmiģtir. Üretim Miktarı (ton) Tablo 20 : Dünyada ve Türkiye'de Çekirdeksiz Kuru Üzüm Üretim Miktarları ( , ton) Üretim Miktarı (ton) Yıllar Dünya Türkiye % , , , , , , , , , , , , , ,93 Kaynak: : FAO verilerinden tarafımca düzenlenmiģtir. Üretilen çekirdeksiz kuru üzümün tonu iç pazarda tüketilirken geriye kalan miktar ihraç edilmektedir. Dünya üretiminde ve ihracat değerinde ilk sırada Türkiye yer

23 almaktadır ve 2012 yılında toplam ihracatın %28 ini gerçekleģtirmiģtir. Ġhracatta ABD, %21 oranıyla ikinci sırada yer almaktadır ve Türkiye nin en yakın rakibi konumundadır. (Tablo 21) Tablo 21 : Dünya Çekirdeksiz Kuru Üzüm İhracatının Ülkelere Dağılımı Ülkeler İhracat Değeri % Türkiye ,93 ABD ,38 Şişi ,81 İran ,80 Çin ,32 Yunanistan ,24 Dünya Toplam Kaynak: : FAO verilerinden tarafımca düzenlenmiģtir. Dünya ihracatının ortalama %25-30 unu elinde bulunduran Türkiye, ürettiği 402,000 tonluk çekirdeksiz kuru üzümün 225,033 tonunu ihraç etmiģ ve 520 milyon dolarlık gelir elde etmiģtir. Yıllar itibariyle ihracat değerleri Tablo 22 de verilmiģtir. Tablodan da anlaģılacağı üzere, Türkiye net ihracatçı konumunu korumaktadır. Tablo 22 : Türkiye Çekirdeksiz Kuru Üzüm İhracatı ( bin dolar) İhracat Değeri Yıllar Dünya Türkiye % , , , , , , , , , , , , ,93 Kaynak: : FAO verilerinden tarafımca düzenlenmiģtir

24 2014 yılı Uluslararası Üzüm Üreticisi Ülkeler Konferansı verilerine göre dönemi için ihracat ton ve yaklaģık 540 milyon dolardır. 2014/2015 dönemi için açıklanan tahmini ihracat miktarı tondur. 24 Çekirdeksiz kuru üzümde baģlıca ithalatçı ülkeler, Ġngiltere (%30), Almanya(%18), Hollanda(%7) ve Fransa(%6) dır(tablo 23). Bu ülkeler dıģında diğer Avrupa ülkeleri önemli pazarladır ve Türkiye yaklaģık 100 ülkeye ihracat yapmaktadır. Tablo 23 : Türkiye Ülkeler İtibariyle Kuru Üzüm İhracatı (2012- bin dolar) Ülkeler İhracat Değeri İngiltere Almanya Hollanda İtalya Fransa Kaynak: : FAO verilerinden tarafımca düzenlenmiģtir. Çekirdeksiz kuru üzüm ihracatının arttırılması için, ihracat pazarımızın %85 ini oluģturan Avrupa ülkeleri için kalite standartları göz önünde bulundurulmalı ve üretimin sağlık, hijyen, pestisit kalıntısı gibi koģullara uygun olarak gerçekleģmesi gerekmektedir. Bu amaçla üreticilere verilecek eğitimler önemlidir. Bakanlık tarafından mevcut sorunların çözümü ve üreticilerin iyi tarım uygulamalarına yönlendirilmeleri çalıģmaları yapılmalıdır. Ġç tüketimi arttırmak amacıyla tüketicinin bilinçlendirilmesi ve okullarda kuru meyve dağıtılması gibi giriģimlerde bulunulması gerekmektedir. 4. SONUÇ Türkiye, 2023 yılına gelindiğinde Dünya nın en büyük 3 tarımsal üreticisi içinde yer almayı ve tarımsal hasıla değerini 150 milyar dolara çıkarmayı hedeflemektedir. Tarımsal ihracat değerini ise iki katına yani 40 milyar dolara çıkarmayı planlayan Türkiye, bu hedeflerini gerçekleģtirebilecek üretim kapasitesine, coğrafi ve iklimsel koģullara, yeterli bilgi birikimine sahiptir. Bu hususta, 2023 yılında Türkiye nin olması istenen konuma uygun tarımsal politikalar belirlenmesi ve uygulamaya koyulması gerekmektedir. 24 Ege Kuru Meyve Ve Mamulleri Ġhracatçıları Birliği,(2014), 2013/14 Sezonu Çalışma Raporu Ve Faaliyet Planı, Ġzmir

25 Bu çalıģmaya konu olan ihraç ürünlerinde karģılaģılan genel problemler; üreticinin katlanmak zorunda olduğu maliyetlerin fazlalığı ve bu durumun rekabet gücünü olumsuz etkilemesi, iç ve dıģ pazarlarda pazarlama faaliyetlerinin yetersiz olması, ürünlerin kalite standartlarına uyumlaģtırılamaması ve hedef pazarlarda rağbet görmemesi, ürünlerde katma değer yaratılamaması ve ambalajlamanın talebe göre yapılmaması olarak saptanmıģtır. Tarım sektöründe ihracatın arttırılabilmesi ve arzulanan seviyeye gelebilmesi adına atılması gereken adımlardan en önemlileri ise Ģöyle sıralanabilir; üreticilere verilen eğitimin, desteğin ve sosyal hakların arttırılması, kalifiye eleman eksikliğinin giderilmesi, üretici ve ihracatçı birliklerinin daha etkin çalıģmalarının sağlanması, iklim değiģikliği ve çevreyle ilgili her konuda (toprak, su gibi.) duyarlı davranılması, önlemler alınması ve verimi düģürecek etkenlerin minimuma indirilmesi, pazarlama faaliyetlerine yoğunlaģılması, tarımsal üretim ve ihracat konusunda bilgi alt yapısının oluģturulması, bölgesel, sektörel ve kırsal kalkınma projelerinin oluģturulup uygulamaya konmasıdır. GerçekleĢtirilen bu çalıģmada, Türkiye nin turunçgiller, fındık, kayısı, incir, çekirdeksiz kuru üzüm ürünlerinde üretim miktarları ve ihracat değerleri, Dünya toplamı ve önemli ülkelerin rakamlarıyla karģılaģtırılmalı olarak verilmiģ, her ürün için ihracatın artmasını engelleyici sorunların tespiti yapılmıģ ve bunların ortadan kaldırılabilmesi, beraberinde ihracatın arttırılabilmesi için çeģitli öneriler sunulmuģtur. KAYNAKDENĠZ ĠHRACATÇI BĠRLĠKLERĠ GENEL SEKRETERLĠĞĠ,(2015), Yaş Meyve Sebze Ġhracatçıları Birliği Değerlendirme Raporu, TÜRKĠYE GENELĠ ( 2013 /

26 KAYNAKÇA AKDENĠZ ĠHRACATÇI BĠRLĠKLERĠ GENEL SEKRETERLĠĞĠ,(2015), Yaş Meyve Sebze Ġhracatçıları Birliği Değerlendirme Raporu, TÜRKĠYE GENELĠ ( 2013 / 2014 OCAK-ARALIK DÖNEMĠ) EriĢim : Mayıs 2015 ATICI C.,(2013), Food Safety Regulations And Export Responses of Developing Countries: the Case Of Turkey s Fig and Hazelnut Exports, FAO BĠLSAM, (2009), Malatya Kayısı Raporu, Malatya, Sayfa: 16 ÇALIġKAN O., (2012), Türkiye de Sofralık Ġncir Yetiştiriciliğinin Mevcut Durumu ve Geleceği, U.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, Cilt 26, Sayı 2 ÇAMOĞLU S. ve SAKA G. (2012), Türkiye Fındık Ġhracat Piyasasında Dış Ticareti Etkileyen Faktörlerin Analizi, EriĢim Tarihi: Mayıs 2015 DOĞAN.D.,(2013), Turunçgil Zeytin Ġncir Ve Diğer Subtropik Meyveler Araştırmaları Çalışma Grubu, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Ankara DURAN M.(2003), Üzüm Etüdü, DıĢ Ticaret AraĢtırma Servisi EGE KURU MEYVE VE MAMULLERĠ ĠHRACATÇILARI BĠRLĠĞĠ,(2014), 2013/14 Sezonu Çalışma Raporu Ve Faaliyet Planı, Ġzmir GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI(2013), Stratejik Plan , Ankara GÜMRÜK VE TĠCARET BAKANLIĞI KOOPERATĠFÇĠLĠK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ,(2015), 2014 Yılı Çekirdeksiz Kuru Üzüm Raporu, Ankara GÜMRÜK VE TĠCARET BAKANLIĞI,(2013), Tarım Sektörü, Ankara HARMAN C., (2013), Karadeniz Bölgesi ndeki Endemik Tarım Ürünleri: Fındık, Çay Ve Kivi nin Üretimi, Pazarlanması Ve Tüketimi, GĠRESUN SEÇER A.,(2012), Narenciye Sektör Raporu Projesi, Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı SOBUTAY T.,(2003), Kayısı Sektör Araştırması, Ġstanbul Ticaret Odası DıĢ Ticaret ġubesi AraĢtırma Servisi, Ġstanbul TARIM, GIDA VE HAYVANCILIK 2023 KONGRESĠ,(2014), Sonuç Raporu, Ġstanbul TMO,(2014), Fındık Sektör Raporu, Ankara TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası,(2014), Türkiye de Turunçgil Üretimi, Dış Ticareti Ve Sorunları, EriĢim: Nisan

27 TURKISTIME,(2014), Ġhracat Stratejileri, Sayı:

28 EK 1 : Dış Ticaret Sınıflamaları Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararası Standart Sanayi Sınıflaması (SITC REV.3) 4 Hububat, hububat ürünleri 41 Buğday ve mahlut 42 Pirinç 43 Arpa 44 Mısır 45 Buğday, pirinç, arpa ve mısır dıģı tahıllar 46 Buğday ve mahlut unu, bulgur, irmik ve pellet 47 Diğer hububat un, bulgur, irmik ve pellet. 48 Ekmekçilik ve pastacılık ürünleri, makarna 05 Meyve ve sebzeler 056 KurutulmuĢ sebzeler, sebze ve meyvelerin unu, ezmesi, tozları 057 Taze/kuru meyve ve kabuklu yemiģler, bunların karıģımları 0575 Üzüm (taze/kurutulmuş) Üzüm (taze) Üzüm (kurutulmuş) 0576 Ġncir (taze/kurutulmuş) Ġncir (taze/kurutulmuş) 058 Sebze ve meyveden hazırlanmıģ konserveler 0572 Greyfurt, pomelo, limon ve diğer turunçgiller Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu (GTİP) İncir Taze KurutulmuĢ Turunçgiller (taze veya kurutulmuş) Portakal Mandarin (tanjerin ve satsuma dahil); klemantin,vilking ve benzeri turunçgil melezleri: Greyfurt ve pomelo (taze/kurutulmuģ) Limon (Citrus limon, Citrus limonum) ve tatlı limonlar Üzümler (taze veya kurutulmuş): Çekirdeksiz Kuru Üzüm-Ekstra.ĠĢlenmemiĢ Kayısı, kiraz, şeftali (nektarin dahil), erik ve çakal eriği (taze): Kayısı (zerdali dahil) ĠĢlenmemiĢ Kuru Kayısı Diğer kabuklu meyvalar (taze veya kurutulmuş)(kabuğu çıkarılmış olsun veya olmasın) Fındıklar veya filbert (Corylus spp.): Fındık (kabuklu ) Diğer kabuklu fındık Kabuklu sivri fındık 27

29 Diğer kabuklu fındık Fındık (Kаbuksuz) Kаbuksuz fındık Kabuksuz fındık Kabuksuz fındık Kabuksuz fındık Kabuksuz sıra malı fındık Kabuksuz diğer fındık Kabuksuz kırık fındık Kabuksuz buruģuk fındık Kаbuksuz ѕivri fındık KıyılmıĢ fındık DilinmiĢ fındık Diğer kabuksuz fındıklar 28