T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KARMA YEMDE FARKLI PROTEİN VE ENERJİ DÜZEYLERİNİN DÜVELERİN GELİŞİM VE ÜREME ÖZELLİKLERİNE ETKİSİ Said BİLGİNTURAN Danışman: Prof. Dr. M. Turan TOKER DOKTORA TEZİ ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI ISPARTA 2012

2 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... i ÖZET... iii ABSTRACT... v TEŞEKKÜR... vii ŞEKİLLER DİZİNİ... viii ÇİZELGELER DİZİNİ... ix SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ... x 1. GİRİŞ KAYNAK ÖZETLERİ Düve Gelişimi ile Protein Düzeyi Arasındaki İlişkiler Düve Gelişimi ile Enerji Düzeyi Arasındaki İlişkiler Düve Gelişimi ile Enerji-Protein Düzeyleri Arasındaki İlişkiler Düve Gelişimi İle Laktasyon-Üreme Arasındaki İlişkiler MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Hayvan materyali Yem materyali Yöntem Canlı ağırlıkların ölçülmesi Vücut ölçülerinin belirlenmesi Yem analizleri Deneme süresindeki hava şartları İstatistik analiz ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Farklı Protein Düzeylerinin Canlı Ağırlık ve Vücut Ölçüleri Üzerine Etkileri Farklı protein düzeylerinin canlı ağırlık üzerine etkileri Farklı protein düzeylerinin vücut uzunluğu üzerine etkileri Farklı protein düzeylerinin cidago yüksekliği üzerine etkileri Farklı protein düzeylerinin beden derinliği üzerine etkileri i

3 Farklı protein düzeylerinin sağrı yüksekliği üzerine etkileri Farklı protein düzeylerinin sağrı genişliği üzerine etkileri Farklı protein düzeylerinin göğüs çevresi üzerine etkileri Farklı Enerji Düzeylerinin Canlı Ağırlık ve Vücut Ölçüleri Üzerine Etkileri Farklı enerji düzeylerinin canlı ağırlık üzerine etkileri Farklı enerji düzeylerinin vücut uzunluğu üzerine etkileri Farklı enerji düzeylerinin cidago yüksekliği üzerine etkileri Farklı enerji düzeylerinin beden derinliği üzerine etkileri Farklı enerji düzeylerinin sağrı yüksekliği üzerine etkileri Farklı enerji düzeylerinin sağrı genişliği üzerine etkileri Farklı enerji düzeylerinin göğüs çevresi üzerine etkileri Canlı Ağırlık ve Vücut Ölçüleri Bakımından Protein X Enerji İnteraksiyonu Canlı ağırlık bakımından protein X enerji interaksiyonu Günlük canlı ağırlık artışı bakımından protein X enerji interaksiyonu Yem tüketimi ve yemden yararlanma oranları Vücut uzunluğu bakımından protein X enerji interaksiyonu Cidago yüksekliği bakımından protein X enerji interaksiyonu Beden derinliği bakımından protein X enerji interaksiyonu Sağrı yüksekliği bakımından protein X enerji interaksiyonu Sağrı genişliği bakımından protein X enerji interaksiyonu Göğüs çevresi bakımından protein X enerji interaksiyonu Farklı Protein ve Enerji Düzeylerinin Üreme Özellikleri Üzerine Etkisi SONUÇ KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ ii

4 ÖZET Doktora Tezi KARMA YEMDE FARKLI PROTEİN VE ENERJİ DÜZEYLERİNİN DÜVELERİN GELİŞİMİ VE ÜREME ÖZELLİKLERİNE ETKİSİ Said BİLGİNTURAN Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. M. Turan TOKER Bu araştırmada, karma yemde farklı protein ve enerji düzeylerinin düvelerin gelişimi ve üreme özellikleri üzerine olan etkileri incelenmiştir. Araştırmanın materyalini 6 aylık yaşta ve ortalama kg canlı ağırlığında 36 baş Holstein (siyah alaca) ırkı hayvan oluşturmuş ve deneme 8 ay sürdürülmüştür. Deneme boyunca 1. gruba % 16 HP 2500 kcal/kg ME, 2. gruba % 16 HP 2700 kcal/kg ME, 3. gruba % 18 HP 2500 kcal/kg ME, 4. gruba % 18 HP 2700 kcal/kg ME içeren dört farklı yem, düvelerin canlı ağırlıklarının % 1.5 i oranında verilmiştir. Kaba yem olarak saman ve yonca kuru otu eşit miktarda karıştırılarak ve tartılarak verilmiştir. Çalışmanın sonucunda, farklı protein düzeylerinin canlı ağırlık ve vücut ölçüleri (vücut uzunluğu-vu, cidago yüksekliği-cdg, sağrı yüksekliği-sy, sağrı genişliği- SG, beden derinliği-bd, göğüs çevresi-gç) üzerine etkisi (P>0.05), farklı enerji düzeylerinin canlı ağırlık ve vücut ölçüleri üzerine etkisi (P>0.05) ve canlı ağırlıkvücut ölçüleri bakımından protein X enerji interaksiyonu önemli bulunmamıştır (P> 0.05). Üreme özelliği bakımından farklı protein ve enerji düzeylerinin ilk kızgınlık yaşlarına etkisi bakımından gruplar arasındaki farklılıklar istatistiki olarak önemli bulunmuştur (P<0.05). İlk tohumlamada, düvelerin yaşları bakımından yapılan analiz sonucunda farklılık istatistiki olarak önemli bulunmuştur (P<0.05). Farklı protein ve enerji düzeylerinin ilk tohumlamada gebelik oranına etkisi önemli bulunmuştur (P<0.05). Sonuç olarak, araştırmada verilen kcal/kg ME ve % HP içeren karma yem kombinasyon sınırları içerisinde kalmak üzere, ekonomik olan karma yem kombinasyonlarının kullanılabileceği, ancak üreme performansları ve ilk tohumlamada gebelik oranlarına etkisi göz önüne alındığında düşük enerji yüksek protein kombinasyonlarının daha olumlu sonuçlar vereceği kanaatine varılmıştır. iii

5 Anahtar Kelimeler: Holstein, düve, enerji, protein, üreme 2012, 63 sayfa iv

6 ABSTRACT Ph.D. Thesis EFFECT OF DIFFERENT PROTEIN AND ENERGY LEVELS IN MIXED FEED ON GROWTH PERFORMANCE AND REPRODUCTION CHARACTERISTICS OF HEIFERS Said BİLGİNTURAN Süleyman Demirel University Graduate School of Applied and Natural Sciences Department of Animal Science Supervisor: Prof. Dr. M. Turan TOKER In this study, the effects of mixed feed composed of different protein and energy levels on the growth and reproductive characteristics of heifers were examined. The subjects of the research were 36 Holstein cattle aged 6 months and weighing average kg, and the trial lasted for eight months. At the rate of 1.5% of the live weight of heifers, four different amounts of mixed feed were used during the experiment period, and the feed containing 16% crude protein (CP) kcal / kg Metabolizable Energy (ME) was given to the first group, the feed containing 16% CP kcal / kg ME to the second group, the feed containing 18% CP kcal / kg ME to the third group, the feed containing 18% CP kcal / kg ME to the fourth group. As roughage, an equal amount of straw and alfalfa hay mixture was given. As a result of this study, the effects of the different protein levels on body weight and body measurements (body length-bl, withers height-wh, hip height-hh, hip width- HW, body depth-bd, chest girth-cg) (P> 0.05), the effects of the different energy levels on body weight and body measurements (P> 0.05) and protein X energy interactions in terms of live weight and body size were not found significant (P> 0.05). Considering the reproductive characteristics, the effect of different protein and energy levels in terms of the age of first estrus, the differences between the groups were found significant (P <0.05). According to the analysis of the heifers of in terms of age during the first insemination, the difference was found significant (P <0.05). According to the analysis of the effects of different protein and energy levels on the pregnancy rate during the first insemination, the difference was found significant (P <0.05). v

7 As a result, the study shows that within the boundaries of the combination of mixed feed containing kcal / kg ME and 16-18% CP, the economical combination of mixed feed can be used, but the low-energy and high-protein combinations will give more positive results considering reproductive performances and effects on the pregnancy rates during the first insemination. Key Words: Holstein, heifer, energy, protein, reproduction 2012, 63 Pages vi

8 TEŞEKKÜR Bu tezin hazırlanmasının her aşamasında yanımda olan danışman hocam Sayın Prof. Dr. M. Turan TOKER e, tez izleme komitesi üyeleri Prof. Dr. Ahmet ALÇİÇEK ve Prof. Dr. Veysel AYHAN a, denemenin düzgün şekilde devam etmesine yardımcı olan Uzman Dr. Serkan ÖZKAYA ya, istatistiki değerlendirmemde yardımcı olan Doç. Dr. Hikmet ORHAN ve Yard. Doç Dr. Özgür KOŞKAN a, denemenin devam edebilmesi için ek maddi kaynak sağlayan Ziraat Fakültemiz Dekanlığı na ve Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürlüğü ve personeli ile çalışmanın başından sonuna kadar benim bütün sıkıntılarımı göğüslememde yardımcı olan biricik eşim Nurgül BİLGİNTURAN a, çocuklarım Kemal Kaan ve Berra Buse ye teşekkür ederim. Ayrıca 2154-D-10 nolu tezim için maddi destek sağlayan S.D.Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Yönetim Birimi Başkanlığı na da teşekkür ederim. Said BİLGİNTURAN Isparta, 2012 vii

9 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 3.1. Ölçü bastonu ve ölçü şeridi Şekil 3.2. Vücut ölçülerinin alınması (1. Vücut uzunluğu, 2. Cidago yüksekliği, 3. Beden derinliği, 4. Sağrı yüksekliği, 5. Göğüs çevresi) Şekil 3.3. Sağrı genişliği ölçüsünün alınması Şekil 4.1. Farklı protein düzeylerinin CA üzerine etkileri Şekil 4.2. Farklı protein düzeylerinin VU üzerine etkileri Şekil 4.3. Farklı protein düzeylerinin CDG üzerine etkileri Şekil 4.4. Farklı protein düzeylerinin CDG üzerine etkileri Şekil 4.5. Farklı protein düzeylerinin BD üzerine etkileri Şekil 4.6. Farklı protein düzeylerinin SY üzerine etkileri Şekil 4.7.Farklı protein düzeylerinin SG üzerine etkileri Şekil 4.8. Farklı protein düzeylerinin GÇ üzerine etkileri Şekil 4.9. Farklı enerji düzeylerinin CA üzerine etkileri Şekil Farklı enerji düzeylerinin VU üzerine etkileri Şekil Farklı enerji düzeylerinin CDG üzerine etkileri Şekil Farklı enerji düzeylerinin BD üzerine etkileri Şekil Farklı enerji düzeylerinin SY üzerine etkileri Şekil Farklı enerji düzeylerinin SG üzerine etkileri Şekil Farklı enerji düzeylerinin GÇ üzerine etkileri Şekil Gelişim grafiği viii

10 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 3.1. Arpa samanı, yonca kuru otu ve düve karma yemlerinin ham besin madde içerikleri, tabi halde, % Çizelge 3.2. Yeme alıştırma dönemi Çizelge 3.3. Deneme grupları Çizelge Yılı ortalama sıcaklık ve nem değerleri Çizelge 4.1. Protein düzeylerinin canlı ağırlık üzerine etkileri Çizelge 4.2. Protein düzeylerinin vücut uzunluğu üzerine etkileri Çizelge 4.3. Protein düzeylerinin cidago yüksekliği üzerine etkileri Çizelge 4.4. Protein düzeylerinin beden derinliği üzerine etkileri Çizelge 4.5. Protein düzeylerinin sağrı yüksekliği üzerine etkileri Çizelge 4.6. Protein düzeylerinin sağrı genişliği üzerine etkileri Çizelge 4.7. Protein düzeylerinin göğüs çevresi üzerine etkileri Çizelge 4.8. Enerji düzeylerinin canlı ağırlık üzerine etkileri Çizelge 4.9. Enerji düzeylerinin vücut uzunluğu üzerine etkileri Çizelge Enerji düzeylerinin cidago yüksekliği üzerine etkileri Çizelge Enerji düzeylerinin beden derinliği üzerine etkileri Çizelge Enerji düzeylerinin sağrı yüksekliği üzerine etkileri Çizelge Enerji düzeylerinin sağrı genişliği üzerine etkileri Çizelge Enerji düzeylerinin göğüs çevresi üzerine etkileri Çizelge Günlük canlı ağırlık artışı bakımından protein X enerji interaksiyonu Çizelge Protein X enerji interaksiyonunun canlı ağırlık üzerine etkileri Çizelge Kaba yem tüketimi Çizelge Karma yem tüketimi Çizelge Yemden yararlanma oranı Çizelge Vücut uzunluğu bakımından protein X enerji interaksiyonu Çizelge Cidago yüksekliği bakımından protein X enerji interaksiyonu Çizelge Beden derinliği bakımından protein X enerji interaksiyonu Çizelge Sağrı yüksekliği bakımından protein X enerji İnteraksiyonu Çizelge Sağrı genişliği bakımından protein X enerji interaksiyonu Çizelge Göğüs çevresi bakımından protein X enerji interaksiyonu Çizelge Farklı protein ve enerji düzeylerinin üreme özellikleri üzerine etkisi ix

11 SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ BD CA CAA CDG GCAA GÇ HP HS HY kcal KM ME NPN NRC Ort SG SH SY TDN TMR TSE VU Beden Derinliği Canlı Ağırlık Canlı Ağırlık Artışı Cidago Yüksekliği Günlük Canlı Ağırlık Artışı Göğüs Çevresi Ham Protein Ham Selüloz Ham Yağ Kilokalori Kuru madde Metabolik Enerji Protein niteliğinde olmayan azotlu maddeler National Research Council Ortalama Sağrı Genişliği Standart Hata Sağrı Yüksekliği Toplam sindirilebilir besin maddeleri Tam yem (Total mixed ration) Türk Standartları Enstitüsü Vücut Uzunluğu x

12 1. GİRİŞ Hayvancılık sektöründe düvelerin beslenmesi en önemli konulardan birisidir. Düve yetiştiriciliği geleceğe yatırım olarak değerlendirilmelidir. Düve yetiştirmenin amacı istenen canlı ağırlık ve yaşa en ucuz bakım ve yetiştirme maliyetleri ile ulaşmaktır. Başka bir deyişle sütçü düve yetiştiriciliğinde amaç yatırım maliyetlerini minimum tutarak karımızı en yüksek seviyeye çıkarmak olmalıdır. Bunun içinse geri dönüş zamanının (yani düvenin doğum yaparak süt vermeye başlaması) azaltılması hedeflenmektedir (Hoffman and Funk, 1992). Ancak yetiştiriciler açısından buna ulaşmak ekonomik olarak çok zor görülmekte ve gerekli önem tam olarak verilememektedir. İyi yetiştirilmiş bir düveden gelecekte elde edilecek süt ve döl veriminin işletmeye çok önemli katkı sağlayacağı unutulmamalıdır. Sütçü düvelerin gelişimleri, yetiştirme sistemlerinin performansı açısından periyodik olarak izlenmelidir. Süt üreticileri ve düve yetiştiricileri bu faydalı bilgileri genellikle göz ardı etmektedir. Üreticiler genellikle düveleri canlı ağırlık artışı ile hedeflenen canlı ağırlık veya vücut uzunluklarını karşılaştırmak amacıyla değerlendirirler. Ancak günlük canlı ağırlık artışı veya canlık ağırlık genellikle tohumlama standardı için karşılaştırılmaktadır. Bu yaklaşımdaki temel problem istenen yaştaki düvelerin ortalama günlük canlı ağırlık artışları veya canlı ağırlığın genetik potansiyele bağlı olduğudur (Hoffman, 2007). Çeşitli sebeplerden dolayı veya sürünün genetik kapasitesini artırmak için sürüden çıkartılmak zorunda kalan sığırların yerini düveler almaktadır. İşletmelerde doğan hayvanların yarısı erkek yarısı dişi olarak doğacağı varsayılır ve bu dişi hayvanlar işletmede damızlık olarak kalırlar. İşletmenin sağlıklı ve verimli bir şekilde varlığını sürdürebilmesi için düvelerin bakım ve beslenmesine önemlidir. Sütten kesim sonrası ve düve döneminde hayvanların beslenmesi, ileriki dönemlerde laktasyon süt verimini ve döl verimini etkileyeceği için çok önemlidir. Sütçü düve yetiştiriciliğinde yem, bina ve işgücü gibi büyük kaynak harcamaları yapılmakta ve düveler buzağılayıncaya kadar işletmeye gelir sağlamamaktadır. 1

13 Sonuçta yetiştirilen kaliteli düvelerden, çevre ve çiftlik açısından en düşük maliyetle yüksek verim potansiyeli elde etmek amaçlanmaktadır. Gabler vd. (2000), yemin düve üretiminde en büyük maliyet olduğunu bildirmiş, bu yüzden yem maliyetlerini kontrol edebilmek için en iyi yol düve yetiştiriciliğindeki toplam masrafları kontrol edebilmektir. Süt inekçiliğinde toplam masrafları kontrol etmenin en iyi yolu yemden yararlanmayı yönetebilmektir. Fakat yemden yararlanma düve yetiştiriciliğinde nadiren düşünülür (Zanton and Heinrichs, 2008). İşletmelere düvelerin maliyeti, toplam süt üretim maliyetinin % sine karşılık gelmekte, buda yem maliyetinden sonra ikinci en büyük girdiyi oluşturmaktadır (Annexstad, 1986; Goodger and Teodore, 1986). Süt hayvancılığında gerek ekonomik sebeplerden gerekse ekolojik nedenlerden dolayı yüksek verim elde etmek amaçlanmaktadır. Ancak bu amaca ulaşmada verime dayalı besin madde gereksinimlerinin karşılanmasını garanti etmekle mümkündür. Hedeflenen yüksek verim düzeylerinin gerçekleşmesinde, süt ineklerinin enerji ve protein gereksinimlerinin karşılanmasının yanı sıra, sağlığının korunmasında ve döl veriminin artırılmasında da önemli görevleri olan mineral maddelerin ve vitaminlerin verime uygun karşılanması gerekmektedir (Alçiçek, 2006). Günümüz büyükbaş hayvancığında yem maliyetleri toplam maliyetin yaklaşık % 70 ini oluşturmaktadır. Bu maliyetleri karşılayabilmek ve kar edebilmek için işletmemizde bulunan hayvanların sağlıklı ve verimlerinin en üst seviyede olması arzu edilmektedir. Bunu için sütçü düvelerin beslenmesi ile canlı ağırlık artışı ve diğer yapısal fonksiyonlarında bir farklılık olmadan en az maliyetle etkin bir besleme yapmak gerekmektedir. Bu çalışmada karma yemde farklı enerji ve protein düzeylerinin düve gelişimi üzerine olan etkileri araştırılmıştır. 2

14 2. KAYNAK ÖZETLERİ Ülkemizde büyükbaş yetiştiriciliği yapılan işletmelerde düvelerin beslenmesine çok fazla önem verilmemektedir. Bu dönemde, hayvanlarda meydana gelen beslenme yetersizlikleri özellikle enerji ve protein eksiklikleri gelecek dönemlerdeki verimlerini etkilemektedir. Ayrıca beslenme yetersizliklerine bağlı olarak gelişen üreme ile ilgili sorunların ortaya çıktığını birçok araştırma ortaya koymuştur (Ingvartsen et al., 2001; Bruckendal et al., 2002; Ryan et al., 2003; Erdem ve Atasever, 2004; Hall, 2011). Türkiye de süt ırkı sığırların büyüme ve gelişme durumları birçok araştırmada ele alınmış ve incelenmiştir. Genellikle periyodik yaş dönemlerinde ortalama canlı ağırlık ve vücut ölçülerinin tespiti şeklinde yürütülen çalışmalarla özellikle siyah alaca ırkı (Holstein) düvelerin büyüme ve gelişmeleri aydınlatılmaya çalışılmıştır. Sert iklim şartlarında yapılan çalışmada esmer ve siyah alaca ırkı hayvanların rutin beslenme programları ile bu ırklara özgü canlı ağırlıklara ve vücut ölçülerine ulaşamadıkları belirlenmiştir (Alpan ve Sertalp, 1971; Akbulut, vd., 1993) Düve Gelişimi ile Protein Düzeyi Arasındaki İlişkiler Gardner (1967) in 12 Holstein buzağı üzerinde yaptığı bir çalışmada doğumdan ve sütten kesim sonrası 182 kg canlı ağırlığa ulaşana kadar alınan üç farklı rasyon ve % 11.9, % 14.7, % 16.9 HP oranları arasında; vücut uzunluğu, cidago yüksekliği, sağrı genişliği gelişimi üzerine hiçbir etkisinin olmadığını bildirmiştir. Oldham (1984) a göre besinlerinin etkin şekilde kullanımı, ruminant beslemede önemlidir. Yetersiz kullanılan besin maddeleri yem maliyeti ve sürü yönetimi ile ilgili maliyetlerin artmasına sebep olacağını bildirmiştir. Beslenme tarzının, rumen ve ruminantların vücutlarında protein ve karbonhidrat arasındaki ilişkide büyük etkisi olduğunu belirtmiştir. Rasyondaki protein yoğunluğunun, kuru madde (KM) sindirilebilirliği bakımından uzun dönemde süt sığırların beslenmesinde etkili 3

15 olduğunu, ancak kurudaki ineklerde az veya hiç etkisinin olmadığını ortaya koymuştur. Bagg et al., (1985), 44 adet sütten kesilmiş Holstein ırkı buzağı üzerinde yapmış olduğu ikinci denemede kuru madde ile alınan proteinlerin sindirilebilirlikleri, canlı ağırlık ve cidago yüksekliği üzerine etkilerini araştırmışlardır. birinci denemede 85 günlük yaştan 185 günlük yaşa kadar tavsiye edilen protein seviyesinin % 80, % 100, % 120 seviyelerinde, 2. Denemede ise aynı seviyelerde 71 günlük yaştan 182 günlük yaşa kadar beslemiştir. Sonuçta alınan protein miktarının artması ile canlı ağırlığın arttığı, ancak cidago yüksekliğini etkilemediğini bildirmişlerdir. Ayrıca maksimum ağırlık artışı ve büyüme sağlayabilmek için düvelerin günler arasında % 16.6 HP içeren yem ile beslenmesi gerektiğini, günler arası ise % 14 HP içeren yemler ile beslenmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Benzer bir çalışmada Kertz et al., (1987), Holstein ırkı buzağı ve düveler üzerinde yaptıkları çalışmada çeşitli dönemlerde ( gün, gün ve gün) yüksek protein içeren yemlerle, yonca ve yeşil otla beslemeyerek yaptıkları denemelerde sağrı yüksekliklerinde hiçbir fark olmadığını bildirmişleridir. Düvelerin, 3-12 aylık yaş döneminde 1 kg GCAA sağlamaları durumunda aşırı yağlanma olmaksızın yetiştirilebileceğini bildirmişlerdir. Aynı şekilde Daccarett et al., (1993), yaptığı birinci çalışmada 3-6 aylık yaştaki buzağıları National Research Council (NRC) normlarının % 110 ve % 115 i ile günlük 700 g canlı ağırlık artışı sağlayacak şekilde, 2. Çalışmada 6-24 aylık yaştaki düveleri yine NRC (1989) normlarının (protein bakımından) % 110 ve % 115 i üzerinde besleme yaptığında hiçbir yan etki görmediğini, yüksek oranda protein içeren rasyonlarla beslenen grupların ekstra bir yağlanma olmadan daha iyi CA performansı gösterdiğini ve daha fazla vücut uzunluğu ölçüsü aldıklarını bildirmiştir. Ayrıca bu grupların, diğerlerine göre 7 hafta önce ilk kızgınlık gösterdiğini belirtmişlerdir. Buzağıların başlangıç yemleri üzerinde yapılan çalışmalarda ticari buzağı başlangıç yemlerinin sütten kesimden hemen sonraki 26. ve 56. günlere kadar kuru madde temelinde % ham protein içermesini tavsiye etmişlerdir (Luchini et al., 1991; Akayezu et al., 1994). 4

16 Diğer bir çalışmada (Hall, 2006), yemlerdeki protein oranın düvelerin cinsel olgunluk dönemine erişmesini etkilemekte olduğunu bildirmiş ve gelişme dönemindeki düvelere % ham protein oranını önermiştir. Benzer şekilde Brown et al., (1958), günlük en fazla 1.8 kg yem tüketimi ve 86 günlük yaşta % 12.2 HP oranının sütçü düvelerde yeterli büyümeyi sağladığını, fakat % 16 HP nin daha üstün bir büyüme sağlayabileceğini bildirmişlerdir. Bal, vd. (2003), yaptıkları çalışmada düvelerin gelişme dönemlerine paralel şekillenen protein ihtiyaçları ilk 6 aylık dönemde protein niteliğinde olmayan azotlu maddeler (NPN) e ihtiyaç duymazken 6 aydan sonra NPN li bileşenlerden sağladıkları HP ihtiyaçlarının arttığını belirlemişlerdir. Ayrıca düvelerdeki protein ihtiyacı çoğunlukla ilk aylarda daha fazla önem arz etmekte olduğunu, % 14 den fazla proteinin içeren beslenmenin üreme fonksiyonları bakımından zararlı olduğunu, bu yüzden düvelerde optimum günlük canlı ağırlık artışları göz önünde bulundurularak protein ihtiyaçlarının enerji ihtiyaçları ile senkronize edilerek uygulanması gerektiğini bildirmişlerdir. Yapılan bir çalışmada 250 g rumende parçalanmayan protein verilen düveler, monensin ilavesi yapılarak beslenen düvelere göre cinsel olgunluğa ulaşma yaşının geciktiği, fakat gebelik oranının değişmediği bildirilmiştir (Lamna et al.,1993). Bunun tersine olarak, 100 g rumende parçalanamayan protein verilen düvelerde ergenliğe ulaşma yaşı düşmüş ve pelvis bölgesi genişliğinin arttığı belirlenmiştir (Graham, 1998). Ayrıca et ırkı düvelerle yapılan bir çalışmada Kane et al., (2004), rumende sindirilemeyen proteinlerin et sığırlarında üreme performansını, canlı ağırlığı en az miktarda değiştirerek cinsel olgunluk başlangıcında artırdığını belirlemişlerdir. Ayrıca doğumdan sonra ortaya çıkan döl tutmama oranı azalmış, gebelik oranı artmış olduğunu bildirmişlerdir. Bununla birlikte fazla miktarda alınan rumende sindirilemeyen proteinlerin et ve süt sığırlarında döl tutma sorunlarına neden olduğunu belirtmişlerdir. Aşırı protein veya üre içeren rasyonlarla beslenen süt ve besi sığırlarında gebelik oranlarında düşme olduğu belirlenmiştir (Blanchard et al., 1990; Sinclair et al., 5

17 2000). Bunun sebebi ise yemlerdeki yüksek protein ve üre oranının kurudaki inek ve düvelerde yumurta oluşumlarına zarar vermesi ve daha sonra embriyonun gelişememesidir. Ancak alınan proteine karşın yeterli miktarda enerji alınması halinde döl verimindeki düşmenin engellenebildiği bildirilmiştir (Garcia Bojalil et al., 1994). Diğer bir çalışmada kandaki üre konsantrasyonunun yükselmesinin, embriyo kalitesi veya gebelik oranına negatif bir etki yapmadığı belirlenmiştir (Jousan et al., 2002) Düve Gelişimi ile Enerji Düzeyi Arasındaki İlişkiler Cinsel olgunluğa erişmeden önce yemlerle alınan yüksek seviyedeki enerjinin, düvelerin ileriki süt verimlerine zarar verdiği ve potansiyel süt verimi ile günlük canlı ağırlık artışı arasında ters bir ilişki olduğu bildirilmiştir (Gardner et al., 1977; Foldager and Sejrsen, 1991). Fakat bazı araştırmacılar, cinsel olgunluktan önce büyümenin hızlandırılmasının süt üretimine bir etkisinin olmadığını belirlemişlerdir (Van Amburgh and Galton, 1984; Capuco et al., 1988; Waldo et al., 1988; Vicini et al., 1995). Düve döneminde yüksek enerji ve düşük enerjili rasyonların maya içeren rasyonlarla karşılaştırıldığı bir çalışmada Lascano et al., (2009), düvelerin iskelet gelişimlerinde ve vücut ölçülerinde gruplar arasında bir farklılık olmadığını bildirmiştir. Yüksek enerjili yemlerle besleme, düvelerde hızlı büyüme, erken kızgınlığa gelme ve erken yaşta doğuma izin verir. Düvelerin hızlı bir şekilde istenen canlı ağırlığa gelmesi potansiyel olarak besleme ile ilgili giderleri azaltır, ancak düveler optimum canlı ağırlığa henüz ulaşmışlardır. Bununla birlikte vücut gelişimi, meme gelişimi ve göreceli olarak süt verim potansiyeli ile ilişkili olduğundan, 3 ila 10 aylık yaştaki düvelerin günlük 1kg dan fazla CAA sağlayan yüksek enerjili yemlerle 12 haftadan fazla beslenmesi durumunda ileriki dönem süt verimi azalacak ve vücutta depolanan yağ miktarı artacaktır (Sejrsen et al., 1982; Petitclerc et al., 1999; Radcliff et al., 1997; 2000). Aksi durumda yetersiz enerji ile beslenen düvelerde eşeysel olguluğa daha geç ulaşma, kızgınlık siklusu bozulmakta, gizli kızgınlık görülme sıklığı artmakta, buzağılama aralığı uzamaktadır (Alçiçek, 2006). 6

18 Rincker et al., (2008), yaptıkları 12 haftalık bir çalışmada kızgınlık öncesi dönemde yüksek enerjili ( % 18.3 HP, 2.82 Mcal/kg ME ve 1.2 kg GCAA) ve düşük enerjili ( % 16 HP, 2.24 Mcal/kg ME ve 0. 6 kg GCAA) rasyonlarla beslenen sütçü düvelerin, yüksek enerji içeren rasyonlarla uzun süre beslenmesi ile, canlı ağırlık, vücut uzunluğu, sağrı genişliği, karkas ağırlığı, karaciğer ağırlığı, böbrek üstü yağlarında artış görülmüş, ilave olarak kaburga bölgesindeki dokuda yağ oranı artmış ve protein oranı azaldığı belirlenmiştir. Hall (2006), sütten kesim sonrası beslenme dönemlerinde düvelerin günlük kg canlı ağırlık artışı sağlaması gerektiğini bildirmiştir. Düveleri bu ölçülere ulaştırmak için alınan yemde % oranında TDN (toplam sindirilebilir besin maddeleri) olması gerektiğini belirtmiştir. Enerji, düve yemlerinde en önemli ve birincil sınırlayıcı faktördür. Yapılan bir çalışmada sütten kesim sonrası düvelere günlük (düşük), (orta) ve (yüksek) kg/gün canlı ağırlık artışı (CAA) sağlayacak şekilde yemleme yapılmış, yüksek CAA sağlanan düvelerin, diğer iki gruba göre daha erken kızgınlığa geldiği, üreme döneminin ilk 20 gününde orta ve yüksek CAA sağlanan grupların % 60 daha fazla oranda gebe kaldıkları bildirilmiştir. Ayrıca toplam gebelik oranları bakımından orta ve yüksek CAA sağlanan düvelerin düşük CAA sağlanan düvelere göre daha yüksek gebelik oranı elde edildiği bildirilmiştir (Short and Bellows, 1971) Düve Gelişimi ile Enerji-Protein Düzeyleri Arasındaki İlişkiler Rotz et al., (1999) yaptıkları çalışmada, süt ineklerinde kullanılan protein miktarı ve enerji arasında kompleks bir ilişki olduğunu, bu ilişkinin süt hayvanlarındaki tüm azot verimliliği bakımından önemli olduğunu bildirmişlerdir. Protein eksikliği kızgınlık periyodunu geciktirmektedir. Fakat proteinin üreme üzerindeki etkisi enerji eksikliği veya genel yetersiz beslenme etkisi ile sıklıkla karıştırılmaktadır. Vanzant and Cochran, (1994) ın merada otlayan gebe veya laktasyonun erken dönemlerindeki sığırlara proteinin etkisi üzerine yaptıkları 7

19 çalışmada, protein yetersizliğinin servis süresini azalttığını ve gebelik oranını artırdığını bildirmişlerdir. NRC (2001) ye göre rasyonda, 6 aylık yaştan büyük düvelerin ham protein düzeylerinin % 12 ila % 16 arasında olduğu belirtilmiştir. 6 aylık yaş ile 12 aylık yaş arasında olan düveler için rasyondaki ham protein ile metabolik enerji arasındaki oranın 49:1g/Mcal ile 51:1g/Mcal arasında olabileceği bildirilmiştir. Lammers and Heinrichs (2000), yaptıkları çalışmada NRC nin tavsiye edilen protein: enerji oranları üzerinde bir oranda (46:1; 54:1; 61:1) 20 hafta siyah alaca düveleri beslemişlerdir. Başlangıçta yemde yararlanmanın, günlük canlı ağırlık artış hızının, vücut büyümesini ve meme gelişim hızının kontrol grubu ile aynı olduğunu daha sonra enerjinin oranının artırılması ile ölçülen bu değerlerin % 3.5 ile % 8.5 daha hızlı arttığını ancak vücut kondisyon skorunun düştüğünü bildirmişlerdir. Ayrıca Santos et al., (2000), benzer bir çalışmada NRC tavsiyelerine göre 50:1 ve 61.2:1 g/mcal HP: ME oranında haftalar arası beslemenin, düvelerde büyüme hızını ve yemden yararlanmayı artırdığını, rasyondaki enerjinin proteine göre daha yüksek olmasının daha hızlı yapısal büyüme oranı, daha fazla canlı ağırlık artışı ve daha düşük vücut kondisyon skoru sağladığını bildirmiş ancak Gabler and Heinrichs (2003), 4 baş kızgınlık dönemine ulaşmamış Holstein düve üzerinde yaptıkları çalışmada % 11.9, % 16.7, % 18.1 ve % 20.1 ham protein ile benzer miktarda canlı ağırlığının % 2 si metabolik enerji (2.6 Mcal Kg/KM) içeren yemlerle beslenen Holstein düvelerinin azot sindirilebilirliğini ve rumen mikrobiyal azot üretimini incelemiş, kuru madde sindirilebilirliğinin, % 20.1 (yüksek) ham protein seviyesinde ekonomik, çevresel ve fiyat yönünden bir farklılık oluşturmadığını bildirmişlerdir. Ayrıca vücut ağırlığının % 2 si miktarınca kuru madde alan holstein düvelerinin % 16.7 ham protein düzeyinde enerji ve protein sinerjisinin diğer düzeylere göre daha iyi olduğunu belirlemişlerdir. Benzer şekilde Canfield et al., (1990), yaptıkları çalışmada % 16 ve % 19 ham protein içeren yemlerle beslenen düve ve ineklerde, negatif enerji etkisi görülmediği, günlük ortalama enerji dengesinin etkilenmediğini bildirmişlerdir. 8

20 2.4. Düve Gelişimi İle Laktasyon-Üreme Arasındaki İlişkiler Düvelerin ilk buzağılamasındaki canlı ağırlıkları ile ilk laktasyon süt verimleri arasında birçok çalışma yapılmış, bunlar arasında pozitif bir ilişki olduğu belirlenmiştir ( Hoffman and Funk, 1992). Keown and Everett (1986), yaptıkları çalışmada süt verimini en yüksek seviyede elde edebilmek için ilk buzağılama yaşında, Amerikan Holstein sığırlarının canlı ağırlığının 537 kg ile 562 kg arasında olması gerektiğini bildirmişlerdir. Ancak kritik kızgınlık öncesi yetiştirme oranı belirlemek, ilk buzağılama için kritik ağırlık belirlemekten zordur. Bunun sebebi, düvelerin tohumlama zamanında farklı canlı ağırlıklarda olması ve sürü yönetimi ile genetik faktörlerin etkisini belirlemeyi zorlaştırmaktadır (Lin et al.,1984). Beslenme, etçi sığır ve düvelerin üreme etkinliği üzerinde birincil etkiye sahiptir. Sığırlardaki beslenme ve üreme arasındaki ilişki yemden yararlanmanın en uygun biçimde sınırlandırılması ve üreme özelliğinin azalması açısından önemli bir mekanizmadır. Üreticilerin bu durumun farkında olmalarına rağmen, sığır üretiminde bu yem kısıtlama sisteminin araştırılmasına yönelme son 40 yılda ortaya çıkmıştır. Çalışmalar kızgınlık dönemindeki inek ve düvelerde beslenmenin rolü üzerine yoğunlaşmıştır (Hall, 2011). Dünya genelinde çiftlik sayısı azalırken, sürü büyüklüğü ve bir laktasyonda elde edilen süt veriminde kayda değer artış gözlenmektedir. Buna karşın, özellikle son 30 yılda, sütçü ineklerin fertilitesinde ciddi düşüşler meydana gelmiştir. Örneğin arasında, süt verimi 6500 kg dan 8800 kg a çıkarken, buzağılama aralığı 13,5 aydan 14,7 aya ve gebelik başına tohumlama sayısı da 1,8 den 3,0 e yükselmiştir. Bu düşüşte etkili olan faktörlerin başında gebeliğin son dönemlerinde oluşan ve laktasyonun erken dönemlerinde şiddetlenen negatif enerji bilançosu gelmektedir (Lucy, 2001). 9

21 Düve işletmesi yönetiminde temel amaç hayvanları optimum üretim seviyesine çok hızlı bir şekilde getirmek için ilk buzağılama süresini azaltmaktır. Üreticiler, düvelerin en düşük masrafla tam olarak verimli hale gelmesini arzu etmektedirler (James and Colins, 1992). Bunu sağlayabilmek için besleme ve genetik faktörler ön plana çıkmaktadır. Düvelerin beslenmesi ve genetik faktörlerin etkilediği bir diğer alan ise süt verimleri laktasyon dönemindeki durumlarıdır. Süt sığırlarında vücut rezervleri süt verimi, erken laktasyon dönemi gereksinimleri ve üreme etkinliği gibi çok sayıda özellik üzerine etkilidir. Ayrıca doğum öncesi dönemde hayvanların iyi kalitedeki rasyonlarla beslenmeleri, vücut kondisyonlarının ve süt verimlerini artırılması bakımından önem taşımaktadır (Ingvartsen et al., 2001; Bruckendal et al., 2002; Ryan et al., 2003; Erdem ve Atasever, 2004). Benzer şekilde Tanner et al., (2002), yaptıkları çalışmada sığır üretiminde genetik faktörler, çevresel faktörler ve beslenmenin etkili olduğunu bildirmişlerdir. Ayrıca genetik ve çevresel faktörlerin, düşük ve yavaş bir kalıtsal etkiye sahip olduğunu, uygun bakım şartlarında beslenmeye bağlı olarak enerji, protein, mineral ve vitaminlerin de üreme üzerinde olumlu etkiye sahip olduğu kanıtlanmışlardır. Ayrıca yapılan bazı döl verim özellikleri ile ilgili çalışmalarda, verimliliği belirleyen özelliklerin başında döl veriminin geldiğini (Kopuzlu vd. 2008), beslenmeye bağlı infertilite olgularında en sık rastlanılan neden rasyondaki enerji eksikliği olduğunu, enerji eksikliğinin düvelerde pubertasın gecikmesi, ineklerde gizli kızgınlık ve inaktif ovaryumlara neden olduğu bildirilmektedir (Dinç 1990; Alaçam 1994). Birçok ülkede ilkine buzağılama yaşı aylık yaştır. Ancak düvelerin aylık yaşta da buzağılamaları mümkündür. Genç hayvanlar 7-8 aylık yaşta cinsi olgunluğa erer, cinsel olgunluk yaşı ve ilkine çiftleşme yaşı beslenme düzeyi ile değişebilir. Beslenme düzeyinin artması, cinsi olgunluk yaşını öne almaktadır. Yetersiz beslenmede cinsi olgunluk yaşını geciktirmektedir (Görgülü, 2009). Benzer şekilde protein ve enerjinin buzağılıktan düve dönemine doğru olan gelişme evresinde büyümeye etki eden çok kritik yapısal maddelerden olduğunu bildiren (Bhatti et al., 2007), bu maddelerin büyümeyi hızlandırmada ve erken dönemde pubertaya ulaşmaya yardımcı olduğunu belirtmektedirler. 10

22 Sejrsen and Purup (1997), Holstein düvelerinde günlük canlı ağırlık kazancı 700 g/gün ü aşması durumunda meme bezi dokularındaki gelişmenin azalmakta olduğunu, daha sonra da süt veriminde azalma olduğu belirlemişlerdir. Benzer şekilde Rincker et al., (2008) yaptıkları çalışmada düve beslenmesinde temel amaç meme bezlerinin optimal gelişimini sağlayarak hızlı bir şekilde yapısal büyümeyi sağlamakta olmasına rağmen bazı yağ kaynaklarının depolanması yapısal büyümeye katkı yapmakta, yemden yararlanmayı ve meme gelişimini azaltmakta olduğunu bildirmişlerdir. Benzer şekilde Pirlo et al., (1997), yaptıkları çalışmada, 100 ila 300 kg CA daki İtalyan Friesian ırkı düvelere % 10.4, % 12.5, % 16.7, % 13.7 HP ve 608 g, 658 g, 794 g, 847 g GCAA sağlayacak şekilde hazırlanan yemlerle, düşük enerji ve düşük protein, düşük enerji yüksek protein, yüksek enerji, düşük protein, yüksek enerji, yüksek protein seviyelerinde düveleri beslemişler, 800 g GCAA nın İtalyan Frisian ırkı düvelerin ileriki dönemlerdeki süt üretimlerine bir etkisinin olmadığını bildirmişlerdir. Buna karşılık Hoffman (2004), yaptığı çalışmada, günlük 1000 g CAA sağlayan düvelerin, günlük 790 g CAA sağlayanlara göre vücutlarında daha fazla yağ depoladıklarını tespit etmiştir. Düvelerdeki bu yağ fazlalığının yaşamlarının ikinci yılında ortaya çıktığını, ilk yıl vücutta protein depolanması sonucu büyümenin hızlandığı görülmekte ancak ikinci yıl vücutta yağ depolanması gibi olumsuz bir etki ortaya çıktığını belirtmiştir. Rasyondaki protein eksikliği düvelerde pubertas ın gecikmesine, ineklerde ise servis periyodunun uzamasına neden olmaktadır. Ayrıca protein eksikliği sonucu hipofiz bezinin ön lobundan salgılanan Gonodotropik hormon sentezinin de azaldığı bildirilmektedir (Özkoca, 1966; Ata ve Tekin, 2001). Swanson, (1967) a göre sütçü düvelerin beslenmesi, ileriki dönemlerde en az masrafla istenen gelişmeyi sağlaması, üreme ve süt veriminin etkilenmesi bakımından çok önemlidir. Bu nedenle düvelerin besin madde gereksinimlerinin ve beslenme felsefesinin süt ineklerinden önemli derecede farklı olması gerekmektedir. Bu bağlamda düvelerin buzağılamadan önceki optimum canlı ağırlığa ulaşmış olması istenmektedir (Hoffman, 1997). Aynı şekilde Ergün vd. (2001), yaptıkları çalışmada da düve beslemenin temelinin, hayvanın damızlıkta kullanılabilmesi için gerekli olan 11

23 canlı ağırlığa uygun bir büyüme hızı ile ulaşabilmesini sağlayacak ekonomik bir besleme programına dayanması gerektiğini bildirmiş, böylece düvelerin en uygun çağda laktasyona girmelerini sağladığını belirtmişlerdir. Hayvanların ilk 4-10 ay arasında gösterdikleri ağırlık artışı meme bezlerinin gelişmesini etkilediğini de gözlemlemişlerdir. Düvelerin besin madde gereksinimleri ve yem tüketim kapasiteleri zaman göre farklı kapasiteleri değişir. Bir yaşından küçük düveler yüksek besin madde gereksinimi duyarlar. Bununla birlikte Rumen kapasiteleri yeterli değildir. Yalnız kaba yem verildiği zaman büyüme oranları istenen düzeyin altında kalacaktır. Genç düvelerin rasyonlarında tane veya yoğun yem katkısı yapılmalıdır. Ama bu ek yemleme bir yaşından büyük düvelerin rasyonlarında gerekli değildir. Tipik olarak üç haftalıktan altı aylığa kadar düve rasyonları % arasında kaba yem içermelidir. Düveler 7-12 aylık yaşa geldiklerinde rasyonda kaba yem oranı % arasında değişmelidir (Wattiaux, 2008). Son on yılda sütçü düvelerin büyüme oranları üzerine ilgi artmıştır. Buzağı dönemindeki ve süt verimi dönemindeki canlı ağırlığı arasında pozitif bir ilişki olmasına rağmen büyüme dönemindeki aşırılık, genç düvelerin gelecekteki süt verimine negatif etki yaptığı tespit edilmiştir. Ayrıca eşeysel olgunluk öncesi ve sonrası meme bezleri gelişimi ve sonrası süt üretimi arasında ilişkilerin olduğu belirlenmiştir ( Foldager and Sejrsen, 1987 ; 1991; Heinrichs, 1993). Süt ineklerinin gebelik ve doğumdan hemen sonraki dönemlerde beslenme, hayvanların sağlığı ve süt verimi açısından hayati bir etkiye sahiptir. Yapılan çalışmalarda gebeliğin son dönemlerinde beslenme dengesinde ve doğumdan sonraki performansta, alınan kuru maddede miktarına bağlı dramatik bir azalma söz konusu olmuştur. Çünkü kuru dönemin sonlarına doğru alınan kuru madde içeriğindeki besin miktarları potansiyel metabolik rahatsızlıkları en aza indirmek için buzağılamadan birkaç hafta önce yeterli seviyede ayarlanması gerekmektedir ( Santos, 2000). Bellows et al., (1982); Short and Bellows, (1971) yaptıkları çalışmada gebeliğin geç dönemlerinde enerji kısıtlaması yapmanın doğumdan sonra kızgınlık gösterme 12

24 süresini artırdığını, daha sonra gebelik oranını düşürdüğünü, ayrıca gebeliğin son dönemlerinde enerjinin sınırlanmasının etkisi, doğumdan sonra enerji alımının artırılması ile ortadan kaldırılamayacağını bildirmiştir (Randal, 1990). Yapılan birçok çalışma göstermiştir ki, 4-22 aylık yaştaki sütçü düvelerin yüksek konsantre rasyonlarla sınırlandırılmış biçimde beslenmeleri, canlı ağırlık artışı ve yapısal büyüme bakımından, diğer rasyonlara göre bir farklılık ortaya çıkmamıştır. Dahası bu yem yönetim sisteminde kısa ve uzun dönemde zarar verici hiçbir etki belirlenmemiştir. Bu sonuçlar hepsinden öte sütçü düvelerin beslenmesinde fiyatların ve yem israfının önüne geçebileceğini belirmiştir (Heinrichs et al., 2008). Sınırlı yemleme ile ilgili yapılan bir diğer çalışmada Lascano et al., (2009) düveleri yüksek konsantre (% 60), düşük konsantre (% 20) ve maya kültürü içeren yemlerle beslenmiş, bütün grupların hedeflenen günlük canlı ağırlık artışını sağladığını, yüksek konsantre ve maya kültürü içeren gruplardaki düvelerin ortalama kuru madde alımının azalmasına rağmen yemden yararlanmalarının arttığı, iskelet gelişimine bir katkısının olmadığını belirlemişlerdir. Bunların aksine olarak, buzağı döneminden tohumlanıncaya kadar düvelere yüksek enerjili yemlerle beslenmesinin doğumdan sonraki gelen kızgınlık süresini kısalttığı, ve gebelik oranını artırdığını bildiren çalışmalar vardır (Wiltbank et al., 1964; Dunn et al., 1969). Carroll et al., (1988), ham protein oranlarının (% 13 ve % 20) üreme performansları üzerine yaptığı etkiyi anlamak için yaptıkları bir çalışmada, ineklerin kızgınlık, servis periyodu, gebe kalma oranları arasında hiçbir farlılık göstermediğini bildirmişleridir. Düvelerin aylık yaşta olgun canlı ağırlıklarının % 65 ine ulaştıklarında ergenliğe ulaşmış olur ve yem kısıtlaması yapılmaması gerekir. Bunun aksine yoğun enerjili yemlerle beslenen ve olgun canlı ağırlığının % 65 ine 12 aydan önce ulaşan düveler ergenliğe ulaşmamış olarak kabul edilir (Hall et al., 1997). Fakat aynı zamanda bu düvelerin vücut yağ oranı da, hızlı biçimde artacaktır (Hall, 2011). 13

25 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Materyal Hayvan materyali Araştırma, Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesinde bulunan 36 baş siyah alaca (Holstein Friesian) ırkı 6 aylık yaşta ve ortalama kg canlı ağırlıktaki deneme materyali üzerinde yapılmıştır. Araştırma Süleyman Demirel Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Merkezi nde yürütülmüştür Yem materyali Yapılan çalışmada kullanılan kaba yem materyalini arpa samanı ve yonca kuru otu oluşturmuştur. Çalışmada kullanılan karma yem 2 farklı ham protein (% 16-18) ve 2 farklı Metabolik Enerji ( kcal/kg) seviyesinde hazırlanmıştır. Yem pelet formundan oluşmuştur. Yemleme grup düzeyinde yapılmış, kaba ve karma yem miktarları ile yemden yararlanma oranı (YYO) daha sonra bireysel olarak hesaplanmıştır. Kaba ve karma yem hammaddeleri ile ilgili analiz sonuçları Çizelge 3.1 de verilmiştir. Çizelge 3.1. Arpa samanı, yonca kuru otu ve düve karma yemlerinin ham besin madde içerikleri, tabi halde, % Arpa Samanı Yonca Kuru Otu 16HP/2500M E 16HP/2700M E 18HP/2500 ME 18HP/2700 ME Kuru madde (KM), % Organik madde, % Ham protein, % Ham selüloz, % Ham yağ, % Nitrojensiz öz maddeler Ham Kül, % Metabolik Enerji, kcal/kg

26 3.2. Yöntem Araştırmada kullanılan siyah alaca (Holstein) ırkı hayvan materyali, denemeye başlamadan 15 gün önce sağlık kontrolleri yapılmış ve yeme alıştırma dönemine alınmıştır. Yeme alıştırma dönemi Çizelge 3.2 ye göre yapılmış ve 10 gün sürmüştür. Bu dönemde kaba yem serbest olarak verilmiştir. Çizelge 3.2. Yeme alıştırma dönemi Günler Normal Yem, % Deneme Yemi, % Deneme, tesadüf parselleri 2 faktörlü faktöriyel düzenlemeye göre düzenlenmiştir. Denemede yem protein düzeyi faktörünün 2 seviyesi (% HP), yem enerji düzeyi faktörünün iki seviyesi ( kcal/kg, ME) mevcuttur. Deneme grupları Çizelge 3.3 de verilmiştir. Çizelge 3.3. Deneme grupları Deneme grupları Hayvan sayısı, n Düve yemindeki % ham protein Düve yemindeki enerji, kcal/kg, ME I. Grup II. Grup III. Grup IV. Grup Deneme grupları canlı ağırlık ortalamalarına göre her grupta 9 ar hayvan olacak şekilde belirlenmiş ve 4 gruba ayrılmıştır. 1. Grup hayvanlara % 16 HP, 2500 kcal/kg ME içeren yem, 2. grup hayvanlara % 16 HP, 2700 kcal/kg ME, içeren yem, 3. grup hayvanlara % 18HP, 2500 kcal/kg ME, içeren yem, 4. grup hayvanlara % 18HP, 2700 kcal/kg ME, içeren yem verilmiştir. 15

27 Yemleme sabah ve akşam eşit miktarda total mixed ration (TMR) yapılmış ve 100 kg canlı ağırlığa 1.5 kg karma yem hesabına göre verilmiştir. Yonca kuru otu ve arpa samanı ½ oranında karıştırılarak ve tartılarak bütün gruplara eşit miktarda verilmiştir. Yeme alıştırma döneminden sonra hayvanlar tartılarak deneme başlangıç canlı ağırlıkları belirlenmiştir. Daha sonra 30 günde bir tartım ve ölçümler ile canlı ağırlığı, canlı ağırlık artışı (g/gün), gruplar düzeyinde kaba ve karma yem tüketimleri, yemden yararlanma oranı, büyüme eğrisi, vücut ölçümleri (vücut uzunluğu, cidago yüksekliği, beden derinliği, sağrı yüksekliği, göğüs çevresi), ilkine damızlıkta kullanma yaşı ve ağırlığı, tohumlama indeksi, gebelik başına tohumlama sayısı belirlenmiştir. Hayvanların canlı ağırlıkları dijital baskül ile alınmış, vücut ölçüleri ölçü bastonu ve göğüs çevresi ölçüsü ise şerit metre ile alınarak kayıt edilmiştir. Hayvanların ilk kızgınlıkları takip edilmiş ve kızgınlık periyotları ile kızgınlığa ait diğer doneler saptanmıştır. Bu düveler erişkin canlı ağırlığın (500 kg) % 70 ine (350 kg) ulaştıklarında ve 2. kızgınlıklarında suni tohumlama ile döllenmiş ve bir gebelik için harcanan sperma dozu, gebe kalma oranı belirlenmiştir Canlı ağırlıkların ölçülmesi Denemede kullanılan düvelerin deneme başı canlı ağırlıkları ile 30 günde bir yapılan tartımları, son yemlemelerden 12 saat sonra aç olarak yapılmıştır. Canlı ağırlıkların alınmasında 0.5 kg hassasiyetli dijital baskül kullanılmıştır. 16

28 Şekil 3.1. Ölçü bastonu ve ölçü şeridi Vücut ölçülerinin belirlenmesi Düvelerin vücut ölçüleri Şekil 3.1 de gösterilen pirinçten yapılmış ve nikel kaplı, su terazili ölçü bastonu, göğüs çevresi 2.20 cm uzunluğunda plastik korumalı ölçü şeridi ile alınmıştır. Vücut uzunluğu: Omuz ucundan oturak yumrusu dış açısına kadar olan ve ölçü bastonu ile tespit edilen kısımdır. Göğüs çevresi: Kürek kemiklerinin hemen arkasından ölçü şeridi ile alınan çevre ölçüsüdür. Cidago yüksekliği: Cidagonun en yüksek noktasından yere kadar olan ve ölçü bastonu ile ölçülen düşey uzaklıktır (Hayvanın omuzundan yere kadar olan dikey uzaklık). Beden derinliği: Kürek kemiklerinin hemen arkasından ve ön ayakların hemen arkasından ölçü bastonu ile ölçülen dikey uzaklıktır. 17

29 Sağrı yüksekliği: Ön sağrı ile yer arasındaki ölçü bastonu ile ölçülen dikey uzaklıktır. Sağrı genişliği: Kalça kemiklerinin çıkıntıları arasındaki ölçü bastonu ile ölçülen mesafedir Şekil 3.2. Vücut ölçülerinin alınması (1. Vücut uzunluğu, 2. Cidago yüksekliği, 3. Beden derinliği, 4. Sağrı yüksekliği, 5. Göğüs çevresi) Şekil 3.3. Sağrı genişliği ölçüsünün alınması 18

30 Yem analizleri Araştırmada kullanılan karma yem analizleri, yemin temin edildiği firmaların laboratuarlarında, arpa samanı ve yonca kuru otunun analizleri ise Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Burdur İl Kontrol Laboratuar Müdürlüğünde yapılmıştır. Analizler, ham selüloz dışında, Weende (Naumann ve Bassler, 1993) ve Van Soest (Georing ve Van Soest, 1983), ham selüloz tayini ise Lepper yöntemine göre yapılmıştır (Bulgurlu ve Ergül, 1978). Ayrıca yemlerinin metabolik enerjisi (ME), Türk Standartları Enstitüsü (TSE, 1991) içerdikleri ham besin maddeleri üzerinden hesaplanmıştır. Deneme süresince hayvanların içtikleri su şebeke suyundan karşılandığı için ayrıca analizleri yapılmamıştır Deneme süresindeki hava şartları Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Isparta Bölge Müdürlüğünden alınan 2010 yılı verilere göre hazırlanan sıcaklık C ve nispi nem (% ) ortalama değerleri Çizelge 3.4 te verilmiştir. Buna göre yıl içerisindeki ortalama sıcaklık 13.9 C ve nispi nem % 63.3 olarak gerçekleşmiştir. Çizelge Yılı ortalama sıcaklık ve nem değerleri Aylar Sıcaklık ( C) Nem (% ) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama

31 İstatistik analiz Denemede, üzerinde durulan özellikler bakımından elde edilen veriler, faktöriyel düzende tekrarlanan ölçümlü varyans analizi tekniği ile (Repeated Mesurement ANOVA) ve aşağıdaki matematik modeline göre analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda elde edilen verilerin değerlendirilmesinde SAS istatistik programından yararlanılmıştır (Orhan vd., 2004). Y = µ + α + π + β + ( α + β ) + ( β + π ) + λ + ( α + λ) + ( λπ ) + ijlm i mi () j i j j mi () l i l l mi () ( βλ) + ( α βλ) + ( βλπ ) + ε j l i j l j l m() i ijlm Y ijlm = protein faktörünün i. seviyesinin enerji faktörünün j. seviyesinin zaman faktörünün l. seviyesine maruz kalan m. hayvanın ölçüm değeri µ = Populasyon ortalaması α i = Protein faktörünün i. seviyesinin etkisi β j = Enerji faktörünün j. seviyesinin etkisi λ l = Zaman faktörünün l. seviyesinin etkisi π mi () = Protein faktörünün i. seviyesinde yer alan m. deney ünitesinin rastgele etkisi βπ j mi () = Protein faktörünün i. seviyesinde yer alan enerji faktörü ile deney ünitesi arasındaki interaksiyon etkisi α β = Protein ve enerji faktörleri arasındaki interaksiyon etkisi i j α λ = Protein ve zaman faktörleri arasındaki interaksiyon etkisi i l 20

32 λπ l mi () = Protein faktörünün i. seviyesinde yer alan enerji faktörü ile deney ünitesi arasındaki interaksiyon etkisi βλ= Enerji ve zaman faktörleri arasındaki interaksiyon etkisi j l αβλ= i j l Protein, enerji ve zaman faktörleri arasındaki interaksiyon etkisi βjλπ l mi () =Protein faktörünün i. seviyesinde ve enerji faktörünün j. seviyesinde yer alan zaman faktörü ile deney ünitesi arasındaki interaksiyon etkisi ε ijlm = Hata etkisi Denemede ham protein faktörünün 16 ve 18 olmak üzere iki seviyesi, enerji faktörünün 2500 ve 2700 olmak üzere iki seviyesi ile zaman faktörünün (Şubat-Mart- Nisan-Mayıs-Haziran-Temmuz-Ağustos-Eylül) olmak üzere sekiz seviyesi mevcuttur. Tekrarlanan ölçümler zaman faktörünün seviyelerinde yani aylarda gerçekleşmiştir. Deneme materyali, gruplara canlı ağırlık ortalamaları esasına göre dağıtılmıştır. Grup ortalamaları arasındaki farkların belirlenmesinde Tukey testi kullanılmıştır. 21

33 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 4.1. Farklı Protein Düzeylerinin Canlı Ağırlık ve Vücut Ölçüleri Üzerine Etkileri Yapılan çalışmada farklı ham protein (% 16 ve % 18) seviyeleri içeren yemler ile beslenen düvelerin canlı ağırlıkları ve vücut ölçüleri (VU, CDG, SY, SG, BD, GÇ) üzerindeki etkileri araştırılmıştır Farklı protein düzeylerinin canlı ağırlık üzerine etkileri Yemlerdeki farklı ham protein düzeylerinin (% 16 ve % 18) canlı ağırlık üzerine etkileri Çizelge 4.1 de verilmiştir. Canlı ağırlıkları ortalamaları, denemenin 8. ayı sonunda % 16 HP içeren grupta kg, % 18 HP içeren grupta kg olarak bulunmuştur. Canlı ağırlık özelliği bakımından gruplar arasındaki farklılık istatistik olarak önemli bulunmamıştır (P> 0.05). Çalışmada kullanılan yoncanın içerdiği ham protein, yemin ham proteinini kompanse ettiğinden dolayı farklılık oluşmadığı düşünülmektedir. NRC (2001) düve beslemede kullanılan yemlerin % HP düzeyinde olmasını tavsiye etmektedir. Huber and Kung (1981) düve beslemede yemdeki HP seviyesinin % 12 inin altına düşmesinin düvelerin kuru madde sindirimini olumsuz yönde etkilediğini bildirmişlerdir. Çalışmada yem HP seviyesinin artırılmasının canlı ağırlık üzerine bir avantajının olmadığı sonucuna varılmıştır. Bagg et al., (1985) yem protein seviyesinin arttırılmasının düvelerin canlı ağırlıkları üzerine etkisinin olmadığını ve % 16 HP seviyesi ile beslenen düvelerde % 19.2 HP seviyesi ile beslenen düvelere nazaran daha iyi canlı ağırlık elde ettiklerini bildirmişlerdir. Elde edilen sonuçlar yem protein seviyesinin düvelerin canlı ağırlıkları üzerine etkisinin olmadığını bildiren Carroll (1988), Canfield (1990), Pirlo et al., (1997), Waldo et al., (1988), Broderick (2003) ve Richardel (2004) ile uyumlu bulunmuştur. Ancak gelişme dönemindeki düvelere % HP seviyesini öneren Hall (2006) ile uyumlu bulunmamıştır. 22

34 Çizelge 4.1. Protein düzeylerinin canlı ağırlık üzerine etkileri, kg (Ort.±S.H.) Ham protein, % Deneme Başı CA 2. AY CA 3. AY CA 4. AY CA 5. AY CA 6. AY CA 7. AY CA 8. AY CA ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±43.15 P* * Protein seviye ortalamaları arasında CA özelliği bakımından önemli derecede farklılık bulunmamıştır (P>0.05) Çizelge 4.2. Protein düzeylerinin vücut uzunluğu üzerine etkileri, cm (Ort.±S.H.) Ham protein, % Deneme Başı VU 2. AY VU. 3. AY VU 4. AY VU 5. AY VU 6. AY VU 7. AY VU 8. AY VU ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±6.40 P* * Protein seviye ortalamaları arasında VU özelliği bakımından önemli derecede farklılık bulunmamıştır (P>0.05) Şekil 4.1. Farklı protein düzeylerinin CA üzerine etkileri 23

35 Şekil 4.2. Farklı protein düzeylerinin VU üzerine etkileri Farklı protein düzeylerinin vücut uzunluğu üzerine etkileri Yemlerdeki farklı ham protein düzeylerinin (% 16 ve % 18) vücut uzunluğu üzerine etkileri Çizelge 4.2 de verilmiştir. Vücut uzunluğu ortalamaları, denemenin 8. ayı sonunda % 16 HP içeren grupta cm, % 18 HP içeren grupta cm bulunmuştur. Buna göre HP seviyeleri incelendiğinde, deneme süresince % 16 HP içeren yemlerle beslenen düvelerde vücut uzunluğu ölçüsü bakımından daha iyi performans göstermiş olsa bile deneme sonunda ölçülen vücut uzunluğuna göre % 18 HP içeren yemle beslenen grupta daha iyi sonuç alınmıştır. Ancak vücut uzunluğu ölçüleri ile yapılan varyans analizi sonucunda protein seviyeleri arasındaki farklılık istatistiki olarak önemli bulunmamıştır (P> 0.05). Çizelge 4.1 ve Çizelge 4.2 incelendiğinde CA artıkça buna paralel olarak VU ölçüsünün de arttığı görülmektedir. Elde edilen bu sonuç benzer bir çalışmada protein düzeyinin artıran ve buna paralel olarak VU arttığını bildiren Heinrichs et al., (1992) ve Daccarett et al., (1993) ile paralellik göstermektedir. Fakat Gardner (1967), buzağı döneminden sütten kesim sonrası 182 kg a ulaşan düveler üzerinde yaptığı çalışmada protein oranın VU gelişimi üzerine etkisinin olmadığını bildirmiştir. Kısa dönemli bir araştırma olduğu için çalışmamızla paralellik göstermemektedir. 24

36 Farklı protein düzeylerinin cidago yüksekliği üzerine etkileri Yemlerdeki farklı ham protein düzeylerinin (% 16 ve % 18) cidago yüksekliği üzerine etkileri Çizelge 4.3 te verilmiştir. Cidago yükseklik ortalamaları 8. ay sonunda, % 16 HP içeren grupta ortalama cm, % 18 HP içeren grupta cm olarak bulunmuştur. Deneme boyunca ölçülen cidago yüksekliği verileri ile yapılan varyans analizi sonucunda, protein seviyeleri arasındaki farklılık istatistik olarak önemli bulunmamıştır (P> 0.05). Elde edilen sonuç yem protein seviyesinin CDG yüksekliği ölçüsü üzerine etkisinin olmadığını bildiren Bagg et al., (1985) ve Richardel (2004) ile paralellik göstermektedir. Çizelge 4.1 ve Çizelge 4.3 incelendiğinde CA ın artmasına paralel olarak CDG ölçüsü de artış göstermiş ve Heninrichs et al., (1992) ile uyumlu bulunmuştur. Fakat Gardner (1967), buzağı döneminden sütten kesim sonrası 182 kg a ulaşan düveler üzerinde yaptığı çalışmada protein oranın CDG gelişimi üzerine etkisinin olmadığını bildirmiştir. Kısa dönemli bir araştırma olduğu için çalışmamızla paralellik göstermemektedir Farklı protein düzeylerinin beden derinliği üzerine etkileri Yemlerdeki farklı ham protein düzeylerinin (% 16 ve % 18) beden derinliği üzerine etkileri Çizelge 4.4 te verilmiştir. Beden derinlik ortalamaları 8. ay sonunda % 16 HP içeren grupta ortalama cm, % 18 HP içeren grupta cm olarak bulunmuştur. Deneme boyunca ölçülen beden derinliği verileri ile yapılan varyans analizi sonucunda protein seviyeleri arasındaki farklılık istatistiki olarak önemli bulunmamıştır (P> 0.05). Çizelge 4.1 ve Çizelge 4.4 incelendiğinde CA artmasına paralel olarak BD ölçüsü de artmaktadır. Heinrichs et al (1992) hayvanların CA artmasına paralel olarak BD ölçüsünün de arttığını bildirmiştir. Araştırmacıların birçoğu yaptıkları çalışmalarda gelişim parametresi olarak belirli kriterler üzerine çalışmışlardır. Bu nedenle BD ölçüsü üzerine yem protein seviyesinin etkisi ile ilgili fazla bilgiye rastlanılmamış olması nedeni ile elde edilen sonuçların tartışılması mümkün olmamıştır. 25

37 Çizelge 4.3. Protein düzeylerinin cidago yüksekliği üzerine etkileri, cm (Ort.±S.H.) Protein, % Deneme Başı CDG 2. AY CDG 3. AY CDG 4. AY CDG 5. AY CDG 6. AY CDG 7. AY CDG 8. AY CDG ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±4.22 P* * Protein seviye ortalamaları arasında CDG özelliği bakımından önemli derecede farklılık bulunmamıştır (P>0.05) Çizelge 4.4. Protein düzeylerinin beden derinliği üzerine etkileri, cm (Ort.±S.H.) Protein, % Deneme Başı BD 2. AY BD 3. AY BD 4. AY BD 5. AY BD 6. AY BD 7. AY BD 8. AY BD ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±2.71 P* * Protein seviye ortalamaları arasında BD özelliği bakımından önemli derecede farklılık bulunmamıştır (P>0.05) Şekil 4.3. Farklı protein düzeylerinin CDG üzerine etkileri 26

38 Şekil 4.4. Farklı protein düzeylerinin CDG üzerine etkileri Şekil 4.5. Farklı protein düzeylerinin BD üzerine etkileri Farklı protein düzeylerinin sağrı yüksekliği üzerine etkileri Yemlerdeki farklı ham protein düzeylerinin (% 16 ve % 18) sağrı yüksekliği üzerine etkileri Çizelge 4.5 te verilmiştir. Sağrı yüksekliği % 16 HP içeren grupta, denemenin 8. ayı sonunda ortalama cm, % 18 HP içeren grupta cm olarak bulunmuştur. Deneme boyunca ölçülen sağrı yüksekliği verileri ile yapılan varyans analizi sonucunda protein seviyeleri arasındaki farklılık istatistiki olarak önemli bulunmamıştır (P> 0.05). Çizelge 4.1 ve Çizelge 4.5 incelendiğinde CA artışına paralel olarak SY ölçüsü de artış göstermiştir. Heinrichs et al., (1992) yaptıkları 27

39 çalışmada SY ölçüsünün CA artışına paralel olarak arttığını bildirmişlerdir. Fakat bir çalışmada Kertz et al., (1987), Holstein ırkı düveler üzerinde yaptıkları ve çeşitli dönemleri ve yüksek protein içeren yemleri kapsayan denemede sağrı yüksekliklerinde hiçbir fark olmadığını bildirmişleridir. Elde edilen sonuçlar yem protein seviyesinin düvelerin SY ölçüsü üzerine etkisinin olmadığı bildiren çalışmamızla uyumlu bulunmuştur. Benzer şekilde farklı protein oranlarını deneyen Richardel (2004), protein seviyesinin düvelerin SY ölçüsü üzerine etkisinin olmadığı bildirmiş ve çalışmamız ile paralellik göstermiştir Farklı protein düzeylerinin sağrı genişliği üzerine etkileri Yemlerdeki farklı ham protein düzeylerinin (% 16 ve % 18) sağrı genişliği üzerine etkileri Çizelge 4.6 da verilmiştir. Sağrı genişliği % 16 HP içeren grupta denemenin 8. ayında cm, % 18 HP içeren grupta cm olarak bulunmuştur. Deneme boyunca ölçülen sağrı genişliği verileri ile yapılan varyans analizi sonucunda protein seviyeleri arasındaki farklılık istatistik olarak önemli bulunmamıştır (P> 0.05). Çizelge 4.1 ve Çizelge 4.6 incelendiğinde CA artışına paralel olarak SG ölçüsü artış göstermiştir. Heinrichs et al., (1992) yaptıkları çalışmada SG ölçüsünün CA artışına paralel olarak arttığını bildirmiştir. Fakat Gardner (1967), buzağı döneminden sütten kesim sonrası 182 kg a ulaşan düveler üzerinde yaptığı çalışmada protein oranın SG gelişimi üzerine etkisinin olmadığını bildirmiştir. Kısa dönemli bir araştırma olduğu için çalışmamızla paralellik göstermemektedir. Ayrıca Graham (1998), 100 g rumende parçalanamayan protein içeren rasyonlarla beslenen düvelerin pelvis bölgesinin yani SG ölçüsünün arttığını bildirmiş ve çalışmamızla paralellik göstermemiştir. Yapılan çalışmalarda gelişim parametresi olarak genelde CA, VU, CDG kullanılması nedeni ile yem protein seviyesinin SG ölçüsüne etkileri üzerine benzer daha başka çalışmalara rastlanılmamıştır. 28

40 Farklı protein düzeylerinin göğüs çevresi üzerine etkileri Yemlerdeki farklı ham protein düzeylerinin (% 16 ve % 18) göğüs çevresi üzerine etkileri Çizelge 4.7 de verilmiştir. Göğüs çevresi % 16 HP içeren grupta denemenin 8. ayı sonunda cm, % 18 HP içeren grupta cm olarak bulunmuştur. Deneme boyunca ölçülen göğüs çevresi verileri ile yapılan varyans analizi sonucunda protein seviyeleri arasındaki farklılık istatistik olarak önemli bulunmamıştır (P> 0.05). Çizelge 4.1 ve Çizelge 4.7 de görüldüğü gibi CA artışına paralel olarak GÇ ölçüsü de artmaktadır. Çalışmamızla benzer şekilde Heinrichs et al., (1992) yaptıkları çalışmada CA artışına paralel olarak GÇ ölçüsünün de arttığını bildirmişlerdir. Ayrıca Davis et al., (1961) yaptıkları çalışmada CA il GÇ ölçüsü arasında kuvvetli bir ilişki olduğunu bildirmişlerdir. Her ne kadar Heinrichs ve Hargrove (1987) ve Heinrichs et al., (2007), GÇ ölçüsünün hayvanların gelişim parametresi olarak kullanıldığını bildirmişlerse de yem protein seviyesinin GÇ ölçüsü üzerine etkilerinin incelendiği çalışmalara rastlanılmamış ve bu nedenle konuyu tartışmak mümkün olmamıştır. 29

41 Çizelge 4.5. Protein düzeylerinin sağrı yüksekliği üzerine etkileri, cm (Ort.±S.H.) Protein, Deneme 2. AY SY 3. AY SY 4. AY SY 5. AY SY 6. AY SY 7. AY SY 8. AY SY % Başı SY ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±4.22 P* * Protein seviye ortalamaları arasında SY özelliği bakımından önemli derecede farklılık bulunmamıştır (P>0.05) Çizelge 4.6. Protein düzeylerinin sağrı genişliği üzerine etkileri, cm (Ort.±S.H.) Protein, Deneme 2. AY SG 3. AY SG 4. AY SG 5. AY SG 6. AY SG 7. AY SG 8. AY SG % Başı SG ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±2.05 P* * Protein seviye ortalamaları arasında SG özelliği bakımından önemli derecede farklılık bulunmamıştır (P>0.05) Çizelge 4.7. Protein düzeylerinin göğüs çevresi üzerine etkileri, cm (Ort.±S.H.) Protein, Deneme 2. AY GÇ 3. AY GÇ 4. AY GÇ 5. AY GÇ 6. AY GÇ 7. AY GÇ 8. AY GÇ % Başı GÇ ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±8.22 P* * Protein seviye ortalamaları arasında GÇ özelliği bakımından önemli derecede farklılık bulunmamıştır (P>0.05) 30

42 Şekil 4.6. Farklı protein düzeylerinin SY üzerine etkileri Şekil 4.7.Farklı protein düzeylerinin SG üzerine etkileri Şekil 4.8. Farklı protein düzeylerinin GÇ üzerine etkileri 31

43 4.2. Farklı Enerji Düzeylerinin Canlı Ağırlık ve Vücut Ölçüleri Üzerine Etkileri Yapılan çalışmada farklı enerji seviyeleri (2500 kcal/kg ME ve 2700 kcal/kg ME) ile beslenen düvelerin vücut ölçüleri (VU, CDG, SY, SG, BD, GÇ) ve canlı ağırlık artışı özellikleri üzerindeki etkileri gösterilmiştir Farklı enerji düzeylerinin canlı ağırlık üzerine etkileri Yemdeki farklı enerji düzeylerinin (2500 kcal/kg ME ve 2700 kcal/kg ME) canlı ağırlık üzerine etkileri Çizelge 4.8 de verilmiştir. Yemin enerji içerikleri dikkate alındığında 2500 kcal/kg ME içeren yemler beslenen grupta denemenin 8. ayı sonunda kg, 2700 kcal/kg ME içeren yemler beslenen grupta kg canlı ağırlık artışı elde edilmiştir kcal/kg ME içeren grupta daha yüksek canlı ağırlık artışı elde edilmesine karşılık, gruplar arasında farklılık istatistik olarak önemli bulunmamıştır (P> 0.05). Düvelerde yem enerji seviyesinin, CA üzerine etkisinin istatistik olarak önemsiz olmasına rağmen CA ğı az miktarda da olsa iyileştirdiği görülmektedir. Rincker et al., (2008) yem enerji düzeyinin arttırılmasının canlı ağırlık artışını iyileştirdiğini bildirmişlerdir. Elde edilen sonuçlar yem enerji seviyesinin CA artışına etkisinin olmadığını bildiren Lascano et al., (2009) ve kuru madde tüketiminin azalmasına bağlı olarak yem enerji seviyesinin düşük yada yüksek olmasının CA artışını etkilemediğini bildiren Zanton and Heinrichs (2007) ile paralellik göstermektedir. Ancak, yüksek enerjili yemlerle beslemenin, düvelerde daha hızlı büyümeye izin verdiğini bildiren Sejrsen et al., (1982); Petitclerc et al., (1999); Radcliff et al., (1997; 2000), Lammers and Heinrichs (2000) ile paralellik göstermemektedir Farklı enerji düzeylerinin vücut uzunluğu üzerine etkileri Yemdeki farklı enerji düzeylerinin (2500 kcal/kg ME ve 2700 kcal/kg ME) VU üzerine etkileri Çizelge 4.9 da verilmiştir. 32

44 Buna göre 2500 kcal/kg ME içeren yemle beslenen grupta VU, cm, 2700 kcal/kg ME içeren yemle beslenen grupta cm olarak elde edilmiştir. Gözlenen farklılık istatistik olarak önemli bulunmamıştır (P> 0.05). Elde edilen sonuç, yem enerji seviyesinin düvelerin VU ölçüsü üzerine etkisinin olmadığını bildiren Lascano et al., (2009) ile paralellik göstermektedir. Lascano et al., (2009) düvelerin yem tüketimlerinin sınırlandırılması nedeniyle yem enerji seviyesinin VU ölçüsü üzerine etkisinin olmadığını bildirmişlerdir. Enerji, ME Çizelge 4.8. Enerji düzeylerinin canlı ağırlık üzerine etkileri, kg (Ort.±S.H.) Deneme Başı CA 2. AY CA 3. AY CA 4. AY CA 5. AY CA 6. AY CA 7. AY CA 8. AY CA ± ± ± ± ,66± ± ± ± ± ± ,83± ± ± ± ± ± P** ** Enerji seviye ortalamaları arasında CA özelliği bakımından önemli derecede farklılık bulunmamıştır (P>0.05) Çizelge 4.9. Enerji düzeylerinin vücut uzunluğu üzerine etkileri, cm (Ort.±S.H.) Enerji, ME Deneme Başı VU 2. AY VU 3. AY VU 4. AY VU 5. AY VU 6. AY VU 7. AY VU 8. AY VU ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± P** ** Enerji seviye ortalamaları arasında VU özelliği bakımından önemli derecede farklılık bulunmamıştır (P>0.05) Şekil 4.9. Farklı enerji düzeylerinin CA üzerine etkileri 33

45 Şekil Farklı enerji düzeylerinin VU üzerine etkileri Farklı enerji düzeylerinin cidago yüksekliği üzerine etkileri Farklı enerji düzeylerinin CDG üzerine etkileri Çizelge 4.10 da verilmiştir. Farklı enerji içerikli (2500 kcal/kg ME ve 2700 kcal/kg ME) yemlerle beslenen düvelerin CDG ölçüleri, denemenin 8. ayı itibariyle sırasıyla cm ve cm olarak elde edilmiştir. Yem enerji seviyeleri arasında farklılık istatistik olarak önemli bulunmamıştır (P> 0.05). Elde edilen sonuç yem enerji seviyesinin yem tüketimi sınırlandırılmış düvelerin CDG yüksekliği ölçüsü üzerine etkisinin olmadığını bildiren Lascano et al., (2009) ile paralellik göstermekte ancak uzun dönemde yüksek enerjili yemlerle beslenen düvelerde daha fazla CDG yüksekliği gözlendiğini bildiren Rincker et al., (2008) yaptıkları çalışma ile paralellik göstermemektedir Farklı enerji düzeylerinin beden derinliği üzerine etkileri Farklı enerji düzeylerinin BD üzerine etkileri Çizelge 4.11 de verilmiştir. Yemdeki farklı ME seviyelerinde (2500 kcal/kg ME ve 2700 kcal/kg ME) düvelerin BD ölçüleri sırasıyla ve cm olarak elde edilmiştir. Her ne kadar 2700 kcal/kg ME içerikli yemlerle beslenen düvelerin BD ölçüleri diğer gruba nazaran yüksek bulunmuşsa da gözlenen bu fark istatistik olarak önemli 34

46 bulunmamıştır (P> 0.05). Yapılan çalışmalarda düvelerin gelişim parametresi olarak belirli kriterler kullanıldığından yem enerji seviyesinin BD ölçüsü üzerine etkileri ile ilgili çalışmalara rastlanılmamıştır Farklı enerji düzeylerinin sağrı yüksekliği üzerine etkileri Düve yemlerindeki farklı enerji düzeylerinin SY üzerine etkileri Çizelge 4.12 de verilmiştir. Yapılan varyans analizleri sonucunda enerji düzeylerinin etkileri incelendiğinde (2500 kcal/kg ME ve 2700 kcal/kg ME), düvelerin SY ölçüleri sırasıyla cm ve cm olarak elde edilmiştir kcal/kg ME ile beslenen grupta daha iyi gelişim görünmekle birlikte elde edilen SY ölçüleri arasındaki fark istatistik olarak önemli bulunmamıştır (P> 0.05). Lascano et al., (2009) yem enerji seviyesinin yem tüketiminin sınırlandırılması nedeni ile SY ölçüsü üzerine etkisinin olmadığını bildirmişlerdir. Elde edilen sonuç Lascano et al., (2009) ile paralellik göstermektedir. 35

47 Çizelge Enerji düzeylerinin cidago yüksekliği üzerine etkileri, cm (Ort.±S.H.) Enerji, ME Deneme Başı CDG 2. AY CDG 3. AY CDG 4. AY CDG 5. AY CDG 6. AY CDG 7. AY CDG 8. AY CDG ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±4.26 P** ** Enerji seviye ortalamaları arasında CDG özelliği bakımından önemli derecede farklılık bulunmamıştır (P>0.05) Çizelge Enerji düzeylerinin beden derinliği üzerine etkileri, cm (Ort.±S.H.) Enerji, ME Deneme Başı BD 2. AY BD 3. AY BD 4. AY BD 5. AY BD 6. AY BD 7. AY BD 8. AY BD ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±2.21 P** ** Enerji seviye ortalamaları arasında BD özelliği bakımından önemli derecede farklılık bulunmamıştır (P>0.05) Çizelge Enerji düzeylerinin sağrı yüksekliği üzerine etkileri, cm (Ort.±S.H.) Enerji, ME Deneme Başı SY 2. AY SY 3. AY SY 4. AY SY 5. AY SY 6. AY SY 7. AY SY 8. AY SY ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±4.52 P** ** Enerji seviye ortalamaları arasında SY özelliği bakımından önemli derecede farklılık bulunmamıştır (P>0.05) 36

48 Şekil Farklı enerji düzeylerinin CDG üzerine etkileri Şekil Farklı enerji düzeylerinin BD üzerine etkileri Şekil Farklı enerji düzeylerinin SY üzerine etkileri 37

49 Farklı enerji düzeylerinin sağrı genişliği üzerine etkileri Yemdeki enerji düzeylerinin SG üzerine etkileri Çizelge 4.13 te verilmiştir. Yemlerin enerji düzeylerinin (2500 kcal/kg ME ve 2700 kcal/kg ME) SG ölçüsü üzerine etkileri incelendiğinde, SG ölçüsü sırasıyla cm ve cm olarak elde edilmiştir. Gruplar arasındaki farklılık istatistik olarak önemli bulunmamıştır (P> 0.05). Elde edilen sonuç, yem enerji seviyesinin yem tüketiminin sınırlandırılmasına bağlı olarak vücut ölçüleri üzerine ve SG ölçüsü üzerine etkisinin olmadığını bildiren Lascano et al., (2009) ile paralellik göstermekte ancak Rincker et al., (2008) yaptıkları çalışma ile paralellik göstermemektedir Farklı enerji düzeylerinin göğüs çevresi üzerine etkileri Yem enerji düzeylerinin (2500 kcal/kg ME ve 2700 kcal/kg ME) GÇ üzerine etkileri Çizelge 4.14 te verilmiştir. Çizelgede 4.14 te görüldüğü gibi, yem enerji düzeylerinin GÇ ölçüsü üzerine etkileri incelendiğinde, 2500 kcal/kg ME içeren yemlerle beslen grupta göğüs çevresi genişliği cm, 2700 kcal/kg ME içeren yemlerle beslenen grupta cm olarak ölçülmüştür. Gruplar arasında göğüs ölçüleri bakımından farklılık istatistik olarak önemli bulunmamıştır (P> 0.05). Lascano et al., (2009) yem enerji düzeyinin düvelerin GÇ ölçüsü üzerine etkisinin olmadığını ve bunun yem tüketiminin sınırlandırılmış olmasına bağlı olduğunu bildirmişlerdir. Elde edilen sonuç Lascano et al., (2009) ile paralellik göstermektedir. 38

50 Çizelge Enerji düzeylerinin sağrı genişliği üzerine etkileri, cm (Ort.±S.H.) Enerji, ME Deneme Başı SG 2. AY SG 3. AY SG 4. AY SG 5. AY SG 6. AY SG 7. AY SG 8. AY SG ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±1.63 P** ** Enerji seviye ortalamaları arasında SG özelliği bakımından önemli derecede farklılık bulunmamıştır (P>0.05) Çizelge Enerji düzeylerinin göğüs çevresi üzerine etkileri, cm (Ort.±S.H.) Enerji, ME Deneme Başı GÇ 2. AY GÇ 3. AY GÇ 4. AY GÇ 5. AY GÇ 6. AY GÇ 7. AY GÇ 8. AY GÇ ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±6.43 P** ** Enerji seviye ortalamaları arasında SG özelliği bakımından önemli derecede farklılık bulunmamıştır (P>0.05) Şekil Farklı enerji düzeylerinin SG üzerine etkileri 39

51 Şekil Farklı enerji düzeylerinin GÇ üzerine etkileri 4.3. Canlı Ağırlık ve Vücut Ölçüleri Bakımından Protein X Enerji İnteraksiyonu Yapılan çalışmada canlı ağırlık ve vücut ölçüleri (VU, CDG, SY, SG, BD, GÇ) bakımından farklı protein (% 16- % 18) X farklı enerji seviyeleri (2500 kcal/kg ME 2700 kcal/kg ME) interaksyonları incelenmiştir Canlı ağırlık bakımından protein X enerji interaksiyonu Yapılan çalışmada canlı ağırlık bakımından protein X enerji interaksiyonu Çizelge 4.16 da verilmiştir. Buna göre, denemenin 8. ayı itibariyle ortalamalar; % 16 HP 2500 kcal/kg ME içeren yemlerle beslenen grupta CA kg, % 16 HP 2700 kcal/kg ME içeren yemlerle beslenen grupta CA kg, 18 HP 2500 kcal/kg ME içeren yemlerle beslenen grupta CA kg, % 18 HP 2700 kcal/kg ME içeren yemlerle beslenen grupta CA kg olarak belirlenmiştir. CA bakımından protein X enerji interaksiyonu istatistik önemli bulunmamıştır (P>0.05). En iyi canlı ağırlık yüksek enerji ve düşük protein seviyesin elde edilmiştir (Çizelge 4.16). Daccarett et al., (1993) düşük enerji ve yüksek protein seviyeli yemlerle beslenen düvelerin gelişimlerinin daha iyi olduğunu ancak yem enerji ve protein seviyesinin CA üzerine etkisinin olmadığı bildirmişlerdir. Ancak Hoffman 40

52 (2007) düşük enerji seviyeli yemlerle beslenen düvelerin metabolik sıcaklık için gerekli olan enerjiyi karşılayamaması ve dolayısı ile enerji kaybının yüksek olması nedeni ile yem protein seviyesinin CA üzerine etkisinin olmadığını bildirmişlerdir. Gabler and Heinrichs (2003), % 16.7 ve 2600 kcal/kg ME seviyesinde protein-enerji seviyesinin sinerjisinin düve gelişimine daha iyi olduğunu bildirmişlerdir Günlük canlı ağırlık artışı bakımından protein X enerji interaksiyonu Günlük canlı ağırlık artışı bakımından farklı protein (% 16 ve % 18) X enerji düzeylerinin (2500 kcal/kg ME ve 2700 kcal/kg ME) interaksiyonu Çizelge 4.15 te verilmiştir. Çizelge 4.15 e göre grupların ortalama canlı ağırlık artışları şu şekilde ortaya çıkmıştır. % 16 HP 2500 kcal/kg ME içeren yemlerle beslenen grupta ortalama günlük canlı ağırlık artışı 0.77 kg/gün, % 16 HP 2700 kcal/kg ME içeren yemlerle beslenen grupta ortalama günlük canlı ağırlık artışı 0.81 kg/gün, % 18 HP 2500 kcal/kg ME içeren yemlerle beslenen grupta ortalama günlük canlı ağırlık artışı 0.79 kg/gün, % 18 HP 2700 kcal/kg ME içeren yemlerle beslenen grupta ortalama günlük canlı ağırlık artışı 0.79 kg/gün olarak bulunmuştur. Çalışmada elde edilen GCAA sonuçları NRC (2001) tavsiye ettiği uygun GCAA hedefleri arasında yer almakta ve düvelerde günlük canlı ağırlık artışının kg/gün olması gerektiğini bildiren Pirlo et al., (1997), NRC (2001), Hoffman (2004), Hall (2006), Zanton and Heinrichs (2008) ve Rincker et al., (2008) ile paralellik göstermektedir. GCAA bakımından protein X enerji interaksiyonu istatistik önemli bulunmamıştır (P>0.05). Daccarett et al., (1993) düşük enerji ve yüksek protein seviyeli yemlerin yüksek enerji ve düşük protein seviyeli yemlere nazaran daha iyi gelişim gösterdiği ancak GCAA üzerine etkisinin istatistik olarak önemsiz olduğunu bildirmişlerdir. Ancak Hoffman (2007) düşük enerji seviyeli yemlerle beslemede, gerekli metabolizma sıcaklığı için enerji kaybının yüksek olması nedeni ile yem protein seviyesinin GCAA üzerine etkisinin olmadığını bildirmişlerdir. 41

53 Çizelge Günlük canlı ağırlık artışı bakımından protein X enerji interaksiyonu (kg/gün) Protein, % Enerji, ME kcal/kg CAA_1 CAA_2 CAA_3 CAA_4 CAA_5 CAA_6 CAA_7 CAA_Ort Şekil Gelişim grafiği 42

54 Çizelge Protein X enerji interaksiyonunun canlı ağırlık üzerine etkileri, kg (Ort.±S.H.) Protein, Enerji, Deneme % ME Başı CA 2. AY CA 3. AY CA 4. AY CA 5. AY CA 6. AY CA 7. AY CA 8. AY CA ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±29.11 P*** *** protein enerji interaksiyon seviye ortalamaları arasında CA özelliği bakımından önemli derecede farklılık bulunmamıştır (P>0.05) Yem tüketimi ve yemden yararlanma oranları Deneme süresince, hayvanların grup düzeyinde tükettikler kaba ve karma yem miktarları belirlenmiş ve bireysel tüketimleri hesaplanmıştır. Hesaplamalar Çizelge 4.17 ve Çizelge 4.18 de verilmiştir. Buna göre birinci grupta hayvan başına kaba yem tüketimi ortalama kg, ikinci grupta kg, üçüncü grupta kg, dördüncü grupta kg olarak gerçekleşmiştir. Karma yem tüketimleri ise 2.33, 2.31, 2.37 ve 2.42 kg olarak gerçekleşmiştir. Çizelge Kaba yem tüketimi, kg/hayvan 1. Ay 2.. Ay 3. Ay 4. Ay 5. Ay 6. Ay 7. Ay 8. Ay Ortalama 1.Grup (%16HP-2500ME) Grup (%16HP-2700ME) Grup (%18HP-2500ME) Grup (%18HP-2700ME)

55 Çizelge Karma yem tüketimi, kg/hayvan 1. Ay 2.. Ay 3. Ay 4. Ay 5. Ay 6. Ay 7. Ay 8. Ay Ortalama 1.Grup (%16HP-2500ME) Grup (%16HP-2700ME) Grup (%18HP-2500ME) Grup (%18HP-2700ME) Yapılan çalışmada elde edilen yemde yararlanma oranları Çizelge 4.19 da verilmiştir. Buna göre birinci grupta yemden yararlanma oranı 13.82, 2. grupta yemden yararlanma oranı 13.83, üçüncü grupta yemden yararlanma oranı 13.20, dördüncü grupta yemden yararlanma oranı olarak bulunmuştur. İkinci ve üçüncü gruplarda yem tüketimi biraz daha fazla olduğu ve ayrıca YYO nın da fazla olduğu belirlenmiştir. Çizelge Yemden yararlanma oranı (YYO) Aylar GRUPLAR I. Grup II. Grup III. Grup IV.Grup Yem Tüketimi YYO Yem Tüketimi YYO Yem Tüketimi YYO Yem Tüketimi YYO 1. Ay Ay Ay Ay Ay Ay Ay Ay Ort

56 Vücut uzunluğu bakımından protein X enerji interaksiyonu Yapılan çalışmada vücut uzunluğu bakımından protein X enerji interaksiyonu Çizelge 4.17 de verilmiştir. Vücut uzunluk ölçüleri bakımından, denemenin 8. ayı sonundaki ortalamalar sırasıyla; % 16 HP 2500 ME içeren grupta cm, % 16 HP 2700 ME içeren grupta cm, % 18 HP 2500 ME içeren grupta cm, % 18 HP 2700 ME içeren grupta cm olarak bulunmuştur. VU bakımından protein X enerji interaksiyonu istatistik önemli bulunmamıştır (P>0.05). Daccarett et al., (1993) düşük enerji ve yüksek protein seviyeli yemlerle beslenen düvelerin yüksek enerji ve düşük protein seviyeli yemlerle beslenenlere nazaran daha iyi gelişim gösterdiği ve yüksek enerjili yemlerin tüketiminin daha az olması nedeni ile VU ölçüsü üzerine etkisinin olmadığını bildirmişlerdir Cidago yüksekliği bakımından protein X enerji interaksiyonu Cidago yüksekliği bakımından protein X enerji interaksiyonu Çizelge 4.18 de verilmiştir. Çizelge 4.18 e göre denemenin 8. ayındaki ortalamalar sırasıyla; % 16 HP 2500 ME içeren grupta cm, % 16 HP 2700 ME içeren grupta cm, % 18 HP 2500 ME içeren grupta cm, % 18 HP 2700 ME içeren grupta cm olarak bulunmuştur. CDG yüksekliği bakımından protein X enerji interaksiyonu istatistik önemli bulunmamıştır (P>0.05). Daccarett et al., (1993) düşük enerji-yüksek protein içeren yemlerle beslenen düvelerin yüksek enerji-düşük proteinli yemlerle beslenenlere nazaran daha iyi gelişim gösterdikleri ancak yüksek enerjili yemlerle beslemede yem tüketiminin daha az olmasına bağlı olarak CDG yüksekliği ölçüsü üzerine etkisinin olmadığını bildirmişlerdir. 45

57 Çizelge Vücut uzunluğu bakımından protein X enerji interaksiyonu, cm (Ort.±S.H.) Protein, Enerji, Deneme Başı % ME VU 2. AY VU 3. AY VU 4. AY VU 5. AY VU 6. AY VU 7. AY VU 8. AY VU ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±3.85 P*** *** protein enerji interaksiyon seviye ortalamaları arasında VU özelliği bakımından önemli derecede farklılık bulunmamıştır (P>0.05) Çizelge Cidago yüksekliği bakımından protein X enerji interaksiyonu, cm (Ort.±S.H.) Protein, Enerji, Deneme Başı % ME CDG 2. AY CDG 3. AY CDG 4. AY CDG 5. AY CDG 6. AY CDG 7. AY CDG 8. AY CDG ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±3.17 P*** *** protein enerji interaksiyon seviye ortalamaları arasında CDG özelliği bakımından önemli derecede farklılık bulunmamıştır (P>0.05) 46

58 Beden derinliği bakımından protein X enerji interaksiyonu Beden derinliği bakımından protein X enerji interaksiyonu Çizelge 4.19 da verilmiştir. Yapılan varyans analiz sonucuna göre denemenin 8. ayındaki ortalamalar sırasıyla; % 16 HP 2500 ME içeren grupta cm, % 16 HP 2700 ME içeren grupta cm, % 18 HP 2500 ME içeren grupta cm, % 18 HP 2700 ME içeren grupta cm olarak bulunmuştur. BD bakımından Protein X enerji interaksiyonu istatistik önemli bulunmamıştır (P>0.05). En iyi gelişme düşük enerji-yüksek protein seviyeli yemlerden elde edilmiştir. Ancak birçok araştırmacı yaptıkları çalışmalarda gelişim parametresi olarak belirli kriterler değerlendirilmiş ve enerji-protein seviyesinin BD ölçüsü üzerine etkilerinin incelendiği çalışmalara rastlanılmamasından dolayı tartışma yapılamamıştır Sağrı yüksekliği bakımından protein X enerji interaksiyonu Sağrı yüksekliği bakımından protein X enerji İnteraksiyonu Çizelge 4.20 de verilmiştir. Yapılan varyans analiz sonucuna göre denemenin 8. ayındaki ortalamalar sırasıyla; % 16 HP 2500 ME içeren grupta cm, % 16 HP 2700 ME içeren grupta cm, % 18 HP 2500 ME içeren grupta cm, % 18 HP 2700 ME içeren grupta cm olarak bulunmuştur. SY bakımından protein X enerji İnteraksiyonu istatistik önemli bulunmamıştır (P>0.05). En iyi gelişme yüksek enerji-düşük protein seviyeli yemlerle beslenen düvelerde gözlenmiştir. Ancak yapılan birçok çalışmalarda araştırmacılar gelişim parametresi olarak belirli kriterler üzerinde durmaları nedeniyle enerji-protein seviyesinin SY ölçüsü üzerine etkisini inceleyen çalışmalara rastlanılmamış ve dolayısı ile tartışma yapılamamıştır. 47

59 Çizelge Beden derinliği bakımından protein X enerji interaksiyonu, cm (Ort.±S.H.) Protein, Enerji, Deneme Başı % ME BD 2. AY BD 3. AY BD 4. AY BD 5. AY BD 6. AY BD 7. AY BD 8. AY BD ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±1.52 P*** *** protein enerji interaksiyon seviye ortalamaları arasında BD özelliği bakımından önemli derecede farklılık bulunmamıştır (P>0.05) Çizelge Sağrı yüksekliği bakımından protein X enerji İnteraksiyonu, cm (Ort.±S.H.) Protein, Enerji, Deneme Başı % ME SY 2. AY SY 3. AY SY 4. AY SY 5. AY SY 6. AY SY 7. AY SY 8. AY SY ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±3.28 P*** *** protein enerji interaksiyon seviye ortalamaları arasında SY özelliği bakımından önemli derecede farklılık bulunmamıştır (P>0.05) 48

60 Sağrı genişliği bakımından protein X enerji interaksiyonu Sağrı genişliği bakımından protein X enerji İnteraksiyonu Çizelge 4.21 de verilmiştir. Yapılan varyans analiz sonucuna göre denemenin 8. ayındaki ortalamalar sırasıyla; % 16 HP 2500 kcal/kg ME içeren grupta cm, % 16 HP 2700 kcal/kg ME içeren grupta cm, % 18 HP 2500 kcal/kg ME içeren grupta cm, % 18 HP 2700 kcal/kg ME içeren grupta cm olarak bulunmuştur. SG bakımından protein X enerji İnteraksiyonu istatistik önemli bulunmamıştır (P>0.05). En iyi gelişme düşük enerji-düşük protein seviyesi içeren yemlerle beslenen düvelerde gözlenmiştir. Ancak yapılan çalışmalarda araştırmacıların gelişim parametresi olarak belirli kriterler üzerinde durmaları nedeni ile enerjiprotein seviyesinin SG ölçüsü üzerine etkilerini inceleyen çalışmalara rastlanılmamıştır Göğüs çevresi bakımından protein X enerji interaksiyonu Göğüs çevresi bakımından protein X enerji interaksiyonu Çizelge 4.22 de verilmiştir. Yapılan varyans analiz sonucuna göre denemenin 8. ayındaki ortalamalar sırasıyla; % 16 HP kcal/kg ME içeren grupta cm, % 16 HP 2700 kcal/kg ME içeren grupta cm, % 18 HP 2500 kcal/kg ME içeren grupta cm, % 18 HP 2700 kcal/kg ME içeren grupta cm olarak bulunmuştur. GÇ bakımından protein X enerji interaksiyonu istatistik önemli bulunmamıştır (P>0.05). En iyi gelişme yüksek enerji-düşük protein seviyeli yemlerle beslenen düvelerde gözlenmiştir. Daccarett et al., (1993) düşük enerji yüksek protein seviyeli yemlerle beslenen düvelerde en iyi gelişmenin sağlandığını ancak yem tüketiminin daha az olması nedeni ile GÇ ölçüsü üzerine etkisinin önemli olmadığını bildirmişlerdir. 49

61 Çizelge Sağrı genişliği bakımından protein X enerji interaksiyonu, cm (Ort.±S.H.) Protein, % Enerji, ME Deneme Başı SG 2. AY SG 3. AY SG 4. AY SG 5. AY SG 6. AY SG 7. AY SG 8. AY SG ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±1.48 P*** *** protein enerji interaksiyon seviye ortalamaları arasında SG özelliği bakımından önemli derecede farklılık bulunmamıştır (P>0.05) Çizelge Göğüs çevresi bakımından protein X enerji interaksiyonu, cm (Ort.±S.H.) Protein, Enerji, Deneme Başı % ME GÇ 2. AY GÇ 3. AY GÇ 4. AY GÇ 5. AY GÇ 6. AY GÇ 7. AY GÇ 8. AY GÇ ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±5.87 P*** *** protein enerji interaksiyon seviye ortalamaları arasında GÇ özelliği bakımından önemli derecede farklılık bulunmamıştır (P>0.05) 4.4. Farklı Protein ve Enerji Düzeylerinin Üreme Özellikleri Üzerine Etkisi Yapılan çalışmanın üreme özellikleri ile ilgili bulguları Çizelge 4.23 te verilmiştir. Buna göre ilk kızgınlık yaşı % 16 HP 2500 kcal/kg ME içeren yemlerle beslenen grupta 9.83 ay, % 16 HP 2700 kcal/kg ME içeren yemlerle beslenen grupta 9.14 ay, % 18 HP 2500 kcal/kg ME içeren yemlerle beslenen grupta 9.88 ay, % 18 HP 2700 kcal/kg ME içeren yemlerle beslenen grupta 8.90 ay olarak bulunmuştur. 50

62 Çizelge Farklı protein ve enerji düzeylerinin üreme özellikleri üzerine etkisi % 16HP-2500 n ME % 16HP-2700 ME % 18HP-2500 ME % 18HP-2700 ME İlk tohumlamada gebelik oranı (% ) 9 (6/9) 66.7 ab (4/9) 44.4 b (9/9) 100 a (5/9) 55.6 b 2. tohumlamada gebelik oranı (% ) 9 (2/3) 66.7 (3/5) 60 - (1/4) tohumlamada gebelik oranı (% ) 9 (0/1) 0 (1/2) 50 - (1/1) tohumlamada gebelik oranı (% ) 9 (1/1) 100 (1/1) İlk kızgınlık yaşı, ay ±0.15 a 9.14±0.15 b 9.88±0.16 a 8.90±0.15 a İlk tohumlama yaşı, ay ±0.53 b 16.62±0.53 b 17.32±0.57 a 15.36±0.53 c İlk kızgınlık yaşı bakımından gruplar arasındaki farklılıklar istatistik önemli bulunmuştur (Çizelge 4.23) (P< 0.05). Bu sonuç yüksek enerjili yemlerle beslenen düvelerin daha hızlı pubertaya ulaşacağını bildiren çalışmalarla (Marston et al., 1995; Schillo et al., 1992; Hall, 2006) farklılık göstermektedir. Düşük enerji seviyeli yemlerle beslenen düvelerin, yüksek enerji seviyeli yemlerle beslenenlere nazaran puberta dönemi için geciktiği ve gebelik oranının düştüğü birçok araştırmacı tarafından (Short and Bellows 1971; Dinç 1990; Alaçam 1994; Alçiçek 2006) tarafından bildirilmiştir. Buna karşın Hall et al., (1997) 12 aylık yaştan önce ergin canlı ağırlığının % 65 ine ulaşan yüksek enerji içerikli yemlerle beslenen düvelerde pubertanın başlamadığını bildirmişlerdir. Protein yetersizliğinin kızgınlık döngüsünü geciktirdiği (Özkoca 1966; Ata ve Tekin 2001) ancak yapılan çalışmalarda bunun enerji yetersizliği veya yetersiz besleme ile ilişkili olduğunu göstermiştir (Vanzant and Cochran 1994). İlk tohumlamada düvelerin yaşları bakımından bir karşılaştırma yaptığımızda ise % 16 HP 2500 kcal/kg ME içeren yemlerle beslenen grupta ay, % 16 HP 2700 kcal/kg ME içeren yemlerle beslenen grupta ay, % 18 HP 2500 kcal/kg ME içeren yemlerle beslenen grupta ay, % 18 HP 2700 kcal/kg ME içeren yemlerle beslenen grupta ay olarak belirlenmiştir. İlk tohumlamada düvelerin yaşları bakımından yapılan analiz sonucunda farklılık istatistik önemli bulunmuştur (P<0.05). Benzer şekilde yapılan birçok araştırmada yüksek enerji ve proteinle beslenen düvelerin daha hızlı geliştiği bildirilmiştir (Schillo et al., 1992; Marston et al., 1995; Loeffler et al., 1999; Hall, 2006). Ayrıca bu düvelerin diğer gruplara nazaran daha erken tohumlandığı görülmüştür. 51

63 İlk tohumlamada gebelik oranları ise Çizelge 4.23 te verilmiştir. Buna göre % 16 HP 2500 kcal/kg ME içeren yemlerle beslenen grupta % 66.7, % 16 HP 2700 kcal/kg ME içeren yemlerle beslenen grupta % 44.4, % 18 HP 2500 kcal/kg ME içeren yemlerle beslenen grupta % 100, % 18 HP 2700 kcal/kg ME içeren yemlerle beslenen grupta % 55.6 olarak bulunmuştur. İlk tohumlamada gebelik oranı bakımından yapılan analiz sonucunda farklılık istatistik önemli bulunmuştur (P< 0.05). Çalışmada en yüksek gebelik oranı % 18 HP 2500 kcal/kg ME seviyeli yemlerle beslenen düvelerde elde edilmiştir. Bazı araştırmacılar (Ferguson and Chalupa 1989; Blanchard et al., 1990; Butler 1998; Sinclair et al., 2000; Kane et al., 2004), yem protein seviyesi yükseldiğinde rumende amonyak azotunu arttırdığını ve dolayısı ile dolaşımda amonyak ve üre düzeyinin arttığını bildirmiş ve buna bağlı olarak vücut sıvılarında üre düzeyinin artmasının üreme performansının kötüleşmesine neden olduğunu bildirmişlerdir. Ayrıca Bal, vd. (2003), düvelerdeki protein ihtiyacının çoğunlukla ilk aylarda daha fazla önem arz etmekte olduğunu, % 14 den fazla proteinin içeren beslenmenin üreme fonksiyonları bakımından zararlı olduğunu bildirmişlerdir. Canfield et al., (1990) ise yaptığı çalışmada yem protein seviyesinin gebeliği etkilediğini ve doğurganlığı baskıladığını belirtirken, bazı çalışmalarda (Carroll et al., 1988; Howard et al., 1987) araştırmacılar, protein seviyesinin gebelik üzerine etkisinin olmadığını bildirmiştir. Lascano et al., (2009) un yaptıkları çalışmada da benzer şekilde yem enerji düzeyinin gelişme ve üreme açısından bir farklılık göstermediğini bildirmiştir. Ancak alınan proteine karşın yeterli miktarda enerji alınması halinde döl verimindeki düşmenin engellenebildiği bildirilmiştir (Garcia Bojalil et al., 1994). Yapılan birçok çalışmalarda ise üreme performansına, beslenmenin etkisinin (protein-enerji) yanında, çevresel faktörlerin, aşırı yem tüketiminin, sürü yönetiminin, kızgınlık tespitinin, sıcaklık stresinin, genetik faktörlerinde etkilerinin göz ardı edilmemesi gerektiği belirtilmiştir (Alaçam, 1994). 52

64 5. SONUÇ Karma yemde farklı protein ve enerji düzeylerinin düvelerin gelişimi ve üreme özelliklerine etkisini incelemek üzere yapılan çalışma sonucunda, farklı protein (% 16 % 18) ve enerji (2500 kcal/ kg ME 2700 kcal/ kg ME ) içeren yemlerle beslemenin, düvelerin canlı ağırlık ölçüsü üzerinde etkisi istatistiki olarak önemli bulunmamıştır (P> 0.05). Karma yemde farklı protein ve enerji düzeylerinin düvelerin gelişimi ve üreme özelliklerine etkisini incelemek üzere yapılan çalışma sonucunda, farklı protein (% 16 % 18) ve enerji (2500 kcal/ kg ME 2700 kcal/ kg ME ) içeren yemlerle beslemenin vücut ölçüleri üzerine etkileri (CA, VU, CDG, SY, SG, BD, GÇ) istatistiki olarak önemli bulunmamıştır (P> 0.05). Canlı ağırlık ve vücut ölçüleri bakımından (CA, VU, CDG, SY, SG, BD, GÇ) Farklı protein X farklı enerji interaksonları da istatistiki olarak önemli bulunmamıştır (P> 0.05). Farklı protein ve enerji içerikli yemlerle beslenen grupların, ilk kızgınlık yaşları arasındaki farklılık istatistiki olarak önemli olduğu bulunmuştur (P<0.05). İlk tohumlamada düvelerin yaşları bakımından yapılan analiz sonucunda farklılık istatistik önemli bulunmuştur (P<0.05). İlk tohumlamada gebe kalma oranı bakımından değerlendirildiğinde ise, % 18 HP 2500 kcal/kg ME ile beslenen gruptaki düvelerin % 100 ü ilk tohumlamada gebe kalmıştır. İlk tohumlamada gebelik oranı bakımından yapılan analiz sonucunda farklılık istatistiki olarak önemli bulunmuştur (P< 0.05). Araştırma sonuçları bir bütün olarak göz önüne alındığında, araştırmada verilen 2500 ve 2700 kcal/kg ME ve % HP içeren karma yem kombinasyon sınırları içerisinde kalmak üzere, ekonomik olan karma yem kombinasyonlarının kullanılabileceği, ancak üreme performansları ve ilk tohumlamada gebelik oranlarına 53

65 etkisi göz önüne alındığında düşük enerji yüksek protein kombinasyonlarının daha olumlu sonuçlar vereceği kanısına varılmıştır. Ayrıca besleme dönemlerinin çok iyi takip edilerek uygun zamanda uygun enerji ve protein içeren yemlerin kullanılması gerektiği belirlenmiştir. 54

66 6. KAYNAKLAR Akayezu, J.M., Linn, J.G., Otterby, D.E., Hansen, W.P., Johnson, D.G., Evaluation of calf starters containing different amounts of crude protein for growth of Holstein calves. J.Dairy Sci., 77, Akbulut, Ö., Tüzemen, N., Aydın, R., Erzurum Şartlarında Siyah Alaca Sığırların Verimi. II. Doğum Ağırlığı, Büyüme ve Yaşama Gücü Özellikleri. TÜBİTAK Doğa Türk Vet. Hay. Derg., 17, Alaçam, D.A., Reprodüksiyon Suni Tohumlama Doğum ve İnfertilite. Dizgievi, , Konya. Alçiçek, A., Süt Sığırlarında Beslemenin Üreme Performansına Etkileri. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Yayınları. Yayın No: 122, Alpan, O., Sertalp, M., Orta Anadolu da özel işletme şartlarında Holştayn ve Esmer ırk sığırların verim özellikleri bakımından karşılaştırılması. Lalahan Zoot. Arşt. Enst. Derg., 11, (3-4). Annexstad, J., Raise replacements economically. Dairy Herd Manage. 23:20. Ata, A., Tekin, N., Repeat Breeder İneklerde GnRH uygulaması ve döl verimi. Lalahan Hay. Araş. Derg., 41(1), Bagg, J.G., Grieve, D.G., Burton, J.H., Stone, J.B., Effect of protein on Growth of Holstein heifer calves from 2 to 10 months. J.Dairy Sci., 68, Bal, M.A., Yarar, H., Kamalak, A., Gürbüz, Y., Süt ve Besi Sığırlarının Beslenmesinde Kullanılan Protein Fraksiyonları ve Verim Üzerine Etkileri. GAP III. Tarım Kongresi, , Şanlıurfa. Bellows, R.A., Short, R.E., Richardson, G.V., Effects of sire age of dam and gestation feed level on dystocia and postpartum reproduction. J. Anim. Sci., 55, Bhatti, S.A., Sarwar, M., Khan, M.S., Hussain, M.I., Reducing the age at first calving througth nutritional maniplations in dairy buffaloes and cows: a review. Pakistan Vet. J., 27(1), Blanchard, T., Ferguson, J., Love, L., Takeda, T., Henderson, B., Hasler, J., Chalupa, W., Effect of dietary crude-protein type on fertilization and embrio quality in dairy cattle. American J. Vet. Research., 51 (6), Broderick, G. A., Effect of varying dietary protein and energy levels on the production of lactating dairy cows. J. Dairy Sci., 86, Brown, L.D., Lassiter, C.A., Everett, J.P., Seath, D.M., Rust, J.W., Effect of protein level in calf starters on the growth rate and metabolism of young calves. J.Dairy Sci., 41,

67 Bruckendal, I., Abramson, S., Zamwell, S., Adin, G., Arieli, A., Effect of dietary undegradable crude protein level on total non-structural carbonhydrat (TNC) digestibility, and milk yield and composition of dairy cows. Livestock Production Sci., 76(1-2), Bulgurlu, Ş., Ergül, M Yemlerin fiziksel, kimyasal ve biyolojik analiz metotları. E.Ü. Basımevi, İzmir. Butler, W.R., Reviwe: effect of protein nutrition on ovarian and uterine physiology in dairy cattle. J. Dairy Sci., 81, Canfield, R.W., Sniffen, C.J., Butler, W.R., Effects of excess degradable protein on postlartum reproduction and energy balance in dairy cattle. J. Dairy Sci., 73, Capuco, A.V., SmithJ.J., Waldo, D.R., Elhasser, T.H., Effect of diet and prepubertal growth rate of Holstein heifers on mammary gland growth and milk production. J. Dairy Sci, 71(1), Carroll, D.J., Barton, B.A., Anderson, G.W., Smith, R.D., Influence of protein intake and feeding strategy on reproductive performance of dairy cows. J. Dairy Sci., 71, Daccarett, M.G., Bortone, E.J., Isbell, D.E., Morrill, J.L., Feyerherm, A.M., Performance of Holstein heifers fed % 100 or more of National Research Concil Requirements. J. Dairy Sci., 76, Davis, H.P., Swett, W.W., Harvey, W.R., Relation of heart girth to weight in Holsteins and Jerseys. Nebraska Agrci. Exp. Stn. Res. Bull. No:194. Univ.. Nebraska, Lincoln. Dinç, D.A., Döl Tutmayan (repeat breeder) Hayvanlar. Theriogenoloji. Nurol Matbaası, , Ankara. Dunn, T.G., Ingalls, J.E., Zimmerman, D.R., Wiltbank, J.N., Reproductive performance of 2 years old Hereford and Angus heifers as influence by preand postcalving energy intake. J. Anim. Sci.29,719. Erdem, H., Atasever, S., Süt Sığırlarında Vücut Kondisyon Puanlaması Yöntemi. OMÜ Zir. Fak. Dergisi, 2004, 19(1), Ergün, A., Doğan, T.S., Çolpan, İ., Yalçın, S., Yıldız, G., Küçükersan, K., Küçükersan, S., Sehu, A., Hayvan Besleme ve Besleme Hastalıkları. Özkan Matbaacılık, 453p. Ankara. Ferguson, J.D., Chalupa, W., Impact of protein nutrition on reproduction in dairy cows. J. Dairy Sci., 72, Foldager, J., Sejrsen, K., Rearing intensity in dairy heifers on subsequent milk production. Natl. Inst. Anim. Sci. Rep. No:693. Res. Ctr., Foulum, Denmark. Foldager, J., Sejrsen, K., Mammary gland development and milk production in dairy cows in relation to feding and hormone manipulation durung rearing. Page 102 in Research in Cattle Production. Danish Status and Perspectives. Landhusholdningssekabets Forlad, Copenhagen, Denmark. 56

68 Gabler, M.T., Heinrichs, A.J., Effects of increasing dietary protein on nutrient utilization in heifers. J. Dairy Sci., 86, Gabler, M.T., Tozer, P.R., Heinrichs, A.J., Development of a cost analysis spreadsheet for calculating the cost to raise a replacement dairy heifer. J. Dairy Sci., 83, Garcia-Bojalil, C.M., Staples, J.C.R., Thatcher, W.W., Drost, M., Protein intake and development of ovarian follicles and embryos of superovulated nonlactating dairy cows. J. Dairy Sci., 77, Gardner, R.W., Schuh, J.D., Vargus, L.G., Accelerated growth and early breeding of Holstein heifer. J. Dairy Sci., 60, Gardner, R.W., Digestible protein requirements of calves fed high energy rations ad libitum. Arizona Agricultural Experiment station Technical Paper no: Georing, H. K., Van Soest P. J Forage Fiber Analyses. Agr. Handbook, Nr. 379, Washington., USA. Gooder, W.J., Theodore, E.M., Calf management practices and health management decisions on large dairies. J.Dairy Sci. 69, Görgülü, M., Büyük ve Küçükbaş Hayvan Besleme. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ofset Atölyesi, 1.Baskı, 283s. Adana. Graham, L.H., In productive management tools & Techniques II. University of Missouri. Hall, J.B., Nutritional influences on reproduction: energy and protein. l.pdf. Erişim Tarihi: Hall, J.B., Feeding replacement heifers. /Beef/components/homestudy/nlesson3.pdf. Erişim Tarihi: Hall, J.B., Staigmiller, R.B., Short, R.E., Bellows, R.A., MacNeil, M.D., Bellows S.E., Effect of age and pattern of gain induction of puberty with a progestin in beef heifers. J. Anim. Sci., 75, Heinrichs, A.J., Zanton, G., Lascano, G., Feed efficiency in dairy heifers. Erişim Tarihi: Heinrichs, A.J., Rogers, G.W., Cooper, J.B., Predicting body weigth and wither height in Holstein heifers using body measurements. J. Dairy Sci., 75, Heinrichs, A.J., Raising dairy replacements to meet the needs of the 21st. century. J.Dairy Sci., 76, Heinrichs, A.J., Hargrove, G.L., Standards of weight and height for Holstein heifers. J. Dairy Sci., 70,

69 Hoffman, P.C., Innovation in dairy replacement heifer management. Erişim Tarihi: Hoffman, P.C., Feeding strategies for optimum replacement heifer growth. f. Erişim Tarihi: Hoffman, P.C., Optimum body size of Holstein replacement heifers. J. Dairy Sci., 75, Hoffman, P.C., Brehm, N.M., Price, S.G., Prill-Adams, A., Effect of accelareted postpubertal growth and early calving on lactation performance of primiparous Holstein heifers. J. Dairy Sci., 79, Hoffman, P.C., Funk, D.A., Applied Dynamics of dairy replacement growth and management. J. Dairy Sci., 75, Howard, H.J., Aalseth, E. P., Adams, G.D., Bush, L.J., Influence of dietary crude protein on dairy cow reproductive performance. J. Dairy Sci., 70, Huber, J.T., and Kung, L., Jr., Protein and nonprotein nitrogen utilization in dairy cattle. J. Dairy Sci., 64, Ingvartsen, K.L., Aaes, O., Andersen, J.B., Effect of pattern of consantrate allocation in the dry period and early lactation on feed intake and lactational performance in dairy cows. Livestock Production Sci., 71(2-3), James, R.E., Collins, W.H., Heifer feeding and management system. Large Dairy Herd Management. Americen Dairy Science Association, Pages , Savoy, IL. Jousan, F.D., Utt, M.D., Beal, W.E., Effect of differences in dietary protein on the production and quality of bovine embryos collected from superovulated donors. J. Anim. Sci., 80(1),1-11. Kane, K.K., Hawkins, D.E., Pulsipher, G.D., Denniston, D.J., Krehbiel, C.R., Thomas, M.G., Petersen, M.K., Hallford, D.M., Remmenga, M.D., Roberts, A.J., Keisler, D.H., Effect of increasing levels of undegradable intake protein on metabolic and endocrine factors in estrous cycle beef heifers. J. Anim. Sci., 82, Keown, J.F., Everett, R.W., Effect of days carried calf, days dry and weight of first calf heifers on yield. J. Dairy Sci., 69, Kertz, F.A., Prewitt, L.R., Ballam, J.M., Increased weight gain and effect on growth parameters of Holstein heifer calves from 3 to 12 months of age. J.Dairy Sci., 70, Kopuzlu, S., Emsen, H., Özlütürk, A., Küçüközdemir, A., Esmer ve Siyah Alaca Irkı Sığırların Doğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü Şartlarında Döl Verim Özellikleri. Lalahan.hay. Araşt. Enst. Derg., 2008, 48(1), Lamnan, D.L., Petersen, M.K., Ansotegui, R.P., Tess, M.W., Clarck, C.K., Wiley, J.S., The effect of ruminally undegradable protein, propionic acid, and 58

70 monensin on puberty and pregnancy in beef heifers. J. Anim. Sci., 71, Lammers, B.P., Heinrichs, A.J., Nutrition, Feeding and Calves. J. Dairy Sci., 83, Lascano, G.J., Zanton, G.I., Suarez-Mena, F.X., Heinrichs, A.J., Effect of limit feeding high- and low-concentre diets with Saccharomyces cerevisiae on digestibility and on dairy heifer growth and first-lactation performance. J. Dairy Sci., 92, Lin, C.Y., McAllister, A.J., Lee, A.J., Multitrait estimation of relationships of first lactation yields to body weigth chances in Holstein heifers. J. Dairy Sci., 68, Loeffler, S.H., de Vries, M. J., Schukken, Y.H., The effects of time of disease occurrence, milk yield and body condition on fertility of dairy cows. J. Dairy Sci., 82, Luchini, N.D., Lane, S.F., Combs, D.K., Evaluation of starter diet crude protein level and feeding regimen for calves weaned at 26 days of age. J. Dairy Sci., 74, Lucy, M.C., Reproductive loss in high producing dairy cattle: where will it end? J. Dairy Sci., 84, Marston, T. T., Lusby, K.S., Wettemann, R. P., Effect of postweaning diet on age and weigt at puberty and milk production of heifers. J.Anim.Sci., 73, National Research Consil Nutrient Requirements of dairy cattle. 7th. rev. ed. Natl. Acad. Press, Washington, DC. National Research Consil Nutrient Requirements of Dairy Cattle. 6th. rev. ed. Natl. Acad. Press, Washington, DC. Naumann, C., Bassler, R Methoden Buch, 3. Die Chemische Untersuchung von Futtermitteln. VDLUFA- Verlag, Darmstadt. Oldham, J.D., Protein-Energy interrelationships in dairy cows. J. Dairy Sci., 67, Orhan, H., Efe, E., Şahin, M., SAS Yazılımı İle İstatistiksel Analizler. Tuğra Ofset, 121s, Isparta. Özkoca, A., Karacabey Çifteler Haraları ile Lalahan Zootekni Araştırma Enstitüsünde, Suni Tohumlamada kullanılan İneklerde Gebeliğe Tesir Eden sebepler Üzerine Araştırmalar. Lalahan Zoot. Araşt. Enst. Yayınları No:19, Ankara. Petitclerc, D., Dumoulin, P., Ringuet, H., Matte, J., Girard, C., Plane of nutrition and folic acid suplementation between birth and four months of age on mammary development of dairy heifers. Can. J.Anim. Sci., 79, Pirlo, G., Capelletti, M., Marchetto, G., Effects of energy and protein allowances in the diets of prepubertal heifers on growth and milk production. J. Dairy Sci., 80,

71 Radcliff, R.P., VandeHaar, M.J., Chapin, L.T., Pilbeam, T.E., Beede, D.K., Stanisiewski, E.P., Tucker, H.A., Effect of diet and injection of bovine somatotropin on prepupertal growth and first-lactation milk yield of Holstein cows. J. Dairy Sci., 83, Radcliff, R.P., VandeHaar, M.J., Skidmore, A.L., Chapin, L.T., Radke, R., Lloyd, J.W., Stanisiewski, E.P., Tucker, H.A., Effect of diet and bovine somatotropin on heifer growth and mammary development. J. Dairy Sci., 80, Randal, R.D., Nutrition and postpartum rebreeding in cattle. J. Anim. Sci., 68: Richardel, P.T., Effect of dietary protein level and fish meal on growth and hormonal status of weaned dairy calves. Louisiana State University, M. Sc. Thesis, 44p, Louisiana. Rincker, L.E., Neilsen, M.S., Chapin, L.T., Leisman, J.S., VandeHaar, M.J., Effect of feeding prepubertal heifers a high-energy diet for tree, six, or twelve weeks on feed intake, body growth and fat deposition. J. Dairy Sci., 91, Rotz, C.A., Satter, L.D., Mertens, D.R., Muck, D.E., Feeding strategy, nitrogen cycle and profitibility of dairy farms. J. Dairy Sci., 82, Ryan, G., Murpy, J.J., Crosse, S., Rath, M., The effect of pre-calving diet on post-calving cow performance. Livestock Production Sci., 79(1), Santos, J.E.P., DePeters, E.J., Jardon, P.W., Huber, J.T., Effect of prepartum dietary protein level on performance of primigravid and multiparous Holstein dairy cows. J. Dairy Sci., 84, Schillo, K.K., Hall, J.B., Hileman, S.M., Effect of nutrition and season on the onset puberty in the beef heifers. J. Anim. Sci., 70, Sejrsen, K., Purup, S., Influence of prepubertal feeding level on milk yield potantial of dairy heifers: A review. J. Dairy Sci., 75, Sejrsen, K., Huber, J.T., Tucker, H.A., Akers R.M., Influence of nutrition of mammary development in pre-and postpubertal heifers. J. Dairy Sci., 65, Sinclair, K.D., Kuran, M., Gebbie, F.E., Webb, R., McEvoy, T.G., Nitrogen metabolism and fertility in cattle: II. Development of oocytes recovered from heifer offered diets differing in their rate of nitrogen release in the Rumen. J. Anim. Sci., 78, Short, R.E., Bellows, R.A., Relationships among weight gains, age at puberty and reproductive performance in heifers. J. Dairy Sci., 32, Swanson, E.W., Optimum growth patterns for dairy cattle. J.Dairy Sci. 50, Tanner, J.P., Hussein, H.S., Hanks, D.H., Han, H., Lake, S.L., Case Study: Growth and reproductive performance of Holstein heifers as affected by 60

72 ruminal degradation of supplamental protein. The Professional Animal Sci., 18, TSE, Hayvan Yemlerinde Metabolik (Çevrilebilir) Enerji Tayini Kimyasal Metodu. TS/9610, Aralık 1991, Udk Van Amburg, M.E., Galton, D.M., Accelerated growth of Holstein heifers. Effect on lactation. Page 147 in Proc. Cornell nutr. Conf. Feed Manuf., Rochester, NY. Cornell Univ., Ithaca, NY. Vanzant, E.S., Cochran, R.C., Performance and forage utilization by beef cattle receiving increasing amounts of alfaalfa hay as a supplement to low quality, tallgrassprairie forage. J. Anim. Sci., 72, Vicini, J.L., Olson, P.K., Barnes, B., Collier, R.J., Effect of pre-pubertal accelerated growth rate and somototropin on subsequent milk production. J. Dairy Sci., 78(1), Waldo, D.R., Rexroad, Jr., C.E., Capuco, A.V., Effects of diet and daily gain as heifers on milk production of Holstein cattle. J. Dairy Sci., 71(1), Wattiaux, M.A., Teknik Süt Sığırcılığı Rehberi: Sütçü Düvelerin Yetiştirilmesi. Adnan Menderes Üniversitesi Yayınları No:29, 6-7s. Aydın. Wiltbank, J.N., Rowden, W.W., Ingalls, J.E., Zimmerman, D.R., Influence of postpartum energy level on reproductive performance of Hereford cows resricted in energy intake prior to calving. J. Anim. Sci. 23,1049. Zanton, G., Heinrichs, A.J., Precision feeding dairy heifers: strategies and recommendations. researchextension/dairy/nutrition /dairy-cattle-nutrition. Erişim Tarihi:

73 ÖZGEÇMİŞ Kişisel Bilgiler Adı Soyadı: Said BİLGİNTURAN Doğum Yeri ve Yılı: Uluborlu, Medeni Hali: Evli Yabancı Dili: İngilizce Eğitim Durumu (Kurum ve Yıl) Lise: Şarkikaraağaç Veteriner Sağlık Meslek Lisesi, Lisans: S. D. Ü. Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, Yüksek Lisans: S. D. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı, Çalıştığı Kurum/Kurumlar ve Yıl Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Şırnak İli Cizre İlçe Müdürlüğü, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Burdur İl Müdürlüğü, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Isparta İli Gönen İlçe Müdürlüğü, Yayınları (SCI ve diğer makaleler) 1- Bilginturan, S., Ayhan, V., Burdur İli Koyun Keçi Yetiştiriciler Birliği Üyesi Keçicilik İşletmelerinin Yapısal Özellikleri ve Sorunları Üzerine Bir Araştırma.S.D.Ü. Ziraat Fak. Dergisi, 3(1):24-31, Bilginturan, S., Ayhan, V., Burdur İli Koyun Keçi Yetiştiriciler Birliği Üyesi Koyunculuk İşletmelerinin Yapısal Özellikleri ve Sorunları Üzerine Bir Araştırma.Hayvansal Üretim, 50(1):1-8, Adıyaman, E., İnce, D., Tolunay, A., Ayhan, V., Bilginturan, S., Evaluation of some scrublands in the western mediterranean regions for sustainable pure hair 62