KLİNİK ARAŞTIRMALARDA ETİK. Prof. Dr. İsmail Hakkı Ayhan

Transkript

1 KLİNİK ARAŞTIRMALARDA ETİK Prof. Dr. İsmail Hakkı Ayhan

2 İNSANLARIN SAĞLIĞINI DÜZELTMEYE, HASTALIKLARINI ANLAMAYA VE/VEYA TEDAVİ ETMEYE YARAYACAĞI DÜŞÜNÜLEN HERHANGi BİR ÜRÜN, (İLAÇ, YÖNTEM, TEKNİK, v.b.) ERGEÇ İNSANLAR ÜZERİNDE DENENECEKTİR 2

3 Denemelere katılan, yada üzerinde uygulama yapılan insanlar, bu yeni (genelleştirilebilir) bilgilerin elde edilmesi için bir araçtırlar. Bu denemeleri/uygulamaları yaparken özen gösterilmesi gereken en önemli husus BU İNSANLARIN/HASTALARIN KORUNMASI ve ONLARA ZARAR VERİLMEMESİ dır. 3 3

4 Ancak, araç olan bu insanların zaman zaman, çeşitli gerekçelerle, istismar edilmeleri de söz konusudur. Klinik araştırmalar için etik gereklilikler, istismarları minimize etmenin araçlarıdır 4 4

5 Klinik Araştırma Nedir? Klinik Araştırma, insanlar (veya insan kaynaklı dokular ve diğer materyaller) ile yapılan ve araştırıcıların bireyler ile doğrudan etkileşim içinde oldukları araştırmaları tanımlar. Bu araştırmalar; a. İnsanlardaki hastalıkların mekanizmalarının incelenmesi çalışmalarını b. Tedavi girişimlerini c. Klinik ilaç denemelerini d. Yeni teknoloji geliştirme çalışmalarını e. Epidemiyolojik ve davranışsal çalışmaları kapsamaktadır.

6 Klinik (İlaç) Denemeleri; İnsanlar üzerinde bir veya daha fazla tıbbi deneme ürününün; klinik, farmakolojik, farmakodinamik ve/veya diğer etkilerini tanımlama veya doğrulama ve/veya bunlara karşı istenmeyen her türlü reaksiyonu belirleme ve/veya Bunların emilim, dağılım ve ıtrah özelliklerini inceleme amacı ile yapılan, temel hedefi bu ürün veya ürünlerin emniyet ve/veya etkinliğini sorgulamak olan her türlü araştırmadır.

7 Etik Nedir? Etik, bir çalışma faaliyetinde bulunan insanların ahlak ilkelerini, davranış biçimlerini, görevlerini ve zorunluluklarını belirleyen kurallar zinciri olarak tanımlanabilir. Etik, yasalardan farklı olarak, çoğunlukla yazılı ve kesin koşullar içermez. Zamana, değişen koşullara, toplumsal gereksinim ve bilimsel gelişmelere bağlı olarak değişimler gösterebilir. Ancak temelindeki iyilik etme, kötülük etmeme, adil davranma gibi ana belirleyiciler değişmez.

8 Etik Nedir? Araştırma etiği, araştırma gönüllüleri hakkındaki bilgilerin toplanması, analizi, raporlanması ve yayınlanmasında, özellikle bireyin haklarını, kişisel dokunulmazlık, gizlilik, bilgilenme ve olur verme haklarını kabullenen ve aktif olarak gözeten ahlak kuralları ve meslek ilkelerinin uygulanmasıdır.

9 Etik Kılavuzlarının Gerekçeleri İnsanlar üzerindeki araştırmalar için etik gereksinimlere ve kılavuzlara neden ihtiyaç duyarız Tarihsel nedenler Etik Nedenler

10 Etik Kılavuzları Geçmişte ortaya çıkan tüm etik tavsiyeler ve kılavuzlar bir probleme yanıt olarak geliştirilmişlerdir. Bu tavsiye ve kılavuzların bir kısmı da etik olmayan bir olaydan, veya bir skandaldan doğmuşlardır. Bu kılavuzlar, tartışmalara yanıt verirler ve sistematik bir etik çerçeve sunmazlar. Sıklıkla da eksiktirler.

11 İnsanlar Üzerinde Araştırma Etiği Hakkında Tarihsel Kayıtlar İbn-i Sina (1020) İlaçların deneysel kullanımı ve test edilmesi kuralları İlaçları tanımlama ve etkinliklerini kanıtlama işlemleri kılavuzu Thomas Percival Tıp Etiği Kodu (1803) Araştırmanın geçerli nedenlere dayandırılması; araştırıcı yeterliliği gibi konuların vurgulanışı William Beaumont (1833) İnsanlarda deneme yapılmasının gerekliliğini, gönüllü oluru gerektiğini ve diğer bazı ilkeleri vurgulayan en eski Amerikan belgesi. Claude Bernard (1865) An Introduction to the Study of Experimental Medicine Bilim adına kişilere zarar verilmemesi, kişinin yararına olacak işlemlere izin 11 11

12 Tarihsel Kayıtlar Bilgilendirilmiş olur hakkında ilk kayıtlı ifade, 1767 yılında İngiltere de iki doktorun bir kemiği yeniden kırmakla sorumlu tutuldukları bir davanın kayıtlarında bulunmaktadır. Bu kayıtta; Delillerin gösterdiğine göre, cerrahların (hastanın) iznini almaksızın kemiğini yeniden kırmış olmaları yanlıştır;.. ifadesi yer almaktadır.

13 Tarihsel Kayıtlar Araştırmalarda rızanın öneminin kabulüne ilişkin başka bir kayıt 1892 yılına aittir de William Bradley Coley, kanserli hastalarda tedavi amacıyla yapay erizipel ilişkin bir makalesinde hastalarla rızaları hakkında görüşmelerden sonra enjeksiyonlara başlandığı ifade edilmiştir. Coley WB (1893). American Journal of the Medical Sciences 10:

14 Tarihsel Gerekçeler 1897 de Prof. Guiseppe Sanerelli sarıhumma virüsünü (Bacillus Icteroides) tanımladığını ve 5 hastada sarıhumma oluşturduğunu bildirmiştir de William Osler, G. Sanarelli yı kınayarak kişinin izni olmaksızın, kendisine, kasten çok yüksek virulanslı bir zehir enjekte edilmesi, saçma bir şey değil, bir suçtur ifadesini kullanmıştır

15 Tarihsel Kayıtlar 1901 de Dr Walter Reed, sarıhumma çalışmalarının doğurduğu tartışmalar sonucunda, araştırma etiğinin;» Gönüllülerle yazılı anlaşma yapılmasını,» Gönüllülere ödeme yapılması,» Gönüllülerin erişkin bireyler olmasını» Yazılan makalelerde gönüllünün tam oluru ile yapıldığı ifadesinin yer almasını gerektirdiğini belirtmiştir

16 Tarihsel Gerekçeler Sifiliz Önleme Çalışması (Albert Neisser 1898) Sifiliz li kadınlardan alınan serum un normal kişilere ve başka nedenlerle hastaneye başvuran kadınlara verilerek sifiliz aşısı geliştirme çabası Serum verilen kadınların çoğunda sifiliz gelişimi

17 İnsanlar Üzerinde Araştırma Etiği Hakkında Düzenlemeler Prusya Direktifi 1898 Dr. Albert Neisser tarafından yapılan Sifiliz önleme çalışması sonucu gelişen İnsanlar üzerinde deneyler hakkında toplumun tartışmalarına cevap olarak geliştirilmiş Çocuklarda ve tam yeterli olmayanlarda denemelerin yasaklanışı Denemenin muhtemel olumsuz sonuçlarının deneğe açıklanışından sonra açık olurunun gereksinimi Sadece belirlenmiş kişilere araştırma yapma izni verilişi ve onların yazılı kayıt tutma zorunluluğu 17 17

18 İnsanlar Üzerinde Araştırma Etiği nin Orijini Food and Drug Act (Amerikan Gıda ve İlaç Yasası) 1906 Gıda ve ilaçlar hakkında ilk federal düzenleme. Ancak, çok yetersiz. Markasız gıda, içecek ve ilaçların eyaletler arası ticaretinin yasaklanışı Etkinlik, üretim kalitesi ve yanlış terapötik nitelik atfedilmelerine ilişkin herhangi bir düzenleme yok

19 Tarihsel Gerekçeler Sulfanilamid Eliksir Olayı (1937) Sülfanilamid in çocuklarda kullanılabilecek farmasötik şeklini geliştirme amacıyla eliksir hazırlanması Bu farmasötik formun kullanılışı sonucu ortaya çıkan toksisite ve ölümler

20 Klinik Araştırmalara İlişkin Düzenlemeler Federal Yiyecek, İlaç, ve Kozmotik Yasası, ABD, 1938 Sulfanilamid eliksiri trajedisinin ortaya çıkması sonucunda tasarlanmış ve bu yasa ile FDA ya geniş yetkiler tanınmıştır: Kozmetik ve terapötik cihazlar için çıkarılan ilk yasadır İlaç üreticilerinin yeni ürünlerin güvenilir olduğunu kanıtlamak için bilimsel kanıt sağlamalarını öngörmüştür Fabrika denetimleri için spesifik bir otorite sağlanmıştır 20 20

21 Tarihsel Gerekçeler Nazi Doktorların Denemeleri ( II. Dünya Savaşı)

22 Klinik Araştırmalara İlişkin Düzenlemeler Nüremberg Kodu 1947de II. Dünya savaşı sırasında Alman bilim adamları tarafından yapılan etik olmayan tıbbi denemeler nedeniyle yayınlanmıştır İnsan denekleri (gönüllüleri) içeren araştırmaların incelenmesi ve yürütülmesi için standartları düzenlemektedir 22 22

23 Nüremberg Kod u Standartları Gönüllü onay Deneği çalışma hakkında bilgilendirme Riskleri mümkün olduğu kadar azaltma Araştırıcının deneği zararlardan koruma özeni Deneğin istediği anda çalışmadan ayrılması Kalifiye araştırıcılar tarafından yapılış 23 23

24 Nüremberg Kod u Standartları Advers etki ortaya çıkınca çalışmanın durduruluşu Araştırma sonuçlarının topluma yarar sağlaması ve bu sonuçları elde edebilmek için başka yol olmaması Araştırmanın hayvan deneylerine ve diğer çalışmalara dayandırılışı Ölüm ve sakatlanma olasılığı var ise asla başlamama 24 24

25 Stanley Milgram Milgram tarafından 1963 te Çalışması gerçekleştirilen bir çalışma Nürenberg Mahkemelerinde sanıkların savunmalarında emre itaat gerekçesini kullanmalarının bilimsel geçerliliğini araştırma amacı ile otoriteye itaat- kişisel vicdan çatışmasının incelenmesi Deney yöntemleri gereği, gönüllülere oldukça yüksek derecelerde elektrik şoku verilmiş Psikolojik stresler oluşturmak için kandırma yöntemleri uygulanmış Gönüllülerden bilgilendirilmiş olur alınmamış

26 Tarihsel Gerekçeler Talidomid Olayı; Talidomid Ekim 1957 de Batı Almanya da pazara verildi, Ana endikasyonu hamilelik sırasındaki bulantıların önlenmesi. Piyasaya verildiği sırada çok güvenli bir ilaç olduğu düşünülmekteydi. 46 ülkede 5 yıl süreyle kullanıldı li yılların sonunda ve 1960 ların başlarında binlerce bebeğin sakat doğmasına yol açmıştır de piyasadan çekildi

27 Klinik Araştırmalara İlişkin Düzenlemeler Kefauver Harris İlaç Eki, ABD, 1962 Talidomid trajedisi sonucunda geliştirilmiş ve ilaçlarla ilgili güvenlik sorunları üzerinde daha ağırlıklı olarak durulmasını şart koşan yeni düzenlemeler eklemiştir. Üreticilerin yeni bir ürünü pazarlamadan önce emniyetini ve etkinliğini kanıtlamaları için gereklilikler (hayvan deneyleri) Katılımcılardan bilgilendirilmiş gönüllü oluru istenmesi gerekliliği Faz l çalışmalara hamile kadın ve çocukların alınmaması Üreticilerin klinik denemeler sürecinde gözlenen tüm advers etkileri FDA a bildirme zorunluluğu 27 27

28 Tarihsel Gerekçeler Jewish Kronik Hast. Hastanesi Çalışması (1963) Mental retarde hastalara canlı kanser hücresi inokülasyonu Belgilendirme ve olur yok

29 Tarihsel Gerekçeler Willowbrook Okulu Hepatit Çalışması ( ) Mental retarde çocuklara hepatit virüsü verilerek hepatit oluşturma ve hapatit in gelişimini gözleme Bilgilendirilmiş olur un zorlama ile alınışı

30 Tarihsel Gerekçeler Diğer Çalışmalar mental retarde çocuklara radyoaktif iyot verilişi kanserli hastalarda total vücut ışınlanması (araştırma olarak) Amerika Savunma & Atom Enerjisi Komisyonunun İnsanlar Üzerinde Radyasyon Deneyleri (hastanede yatan hastalar, hamileler, retarde çocuklar, askerler) plutonium enjeksiyonları atom bombası maruziyeti (askeri) insanlarda pek çok hükümet destekli radyasyon deneyi ve pek çok radyoaktif materyalin kasıtlı olarak serbest bırakılışı 30 30

31 Klinik Araştırmalara İlişkin Düzenlemeler Helsinki Bildirgesi Bu bildirge, Dünya Tıp Birliği nin 1964 yılında Helsinki deki 18. genel kurulunda, insan deneklerinin yer aldığı tıbbi araştırmalarda görev alan hekim ve diğer kişilere rehberlik edecek etik ilkeler olarak, geliştirmiştir. İnsan deneklerin yer aldığı tıbbi araştırmalar kavramına, insandan elde edilen ve kişinin kimliğinin tanımlanabilmesine yol açan materyal ya da veriler de dahildir

32 Klinik Araştırmalara İlişkin Düzenlemeler Helsinki Bildirgesi, Dünya Tıp Birliği nin; 1975 yılında Tokyo daki 29; 1983 yılında Venedik teki 35; 1989 yılında Hong Kong daki 41; 1996 yılında Somerset West teki 48; 2000 yılında Edinburg daki 52. genel kurullarında geliştirilmiş, 2002 yılında Washington daki 53. genel kurulda 29.madde için; 2004 yılında Tokyo daki 55. genel kurulda 30.madde için açıklama notları eklenmiş, 2008 de Seul daki 59. genel kurulda değiştirilmiş ve Ekim 2013 tarihinde Fortaleza (Brezilya) daki 64. genel kurulda yeniden düzenlenmiştir

33 Tarihsel Gerekçeler Tuskegee Çalışması ( ) Süreç 1932: 300 sifiliz li siyah erkek çalışmaya alındı (6-8ayda) 1943: Penisilin bulunuşu sonraki yıllarda bu hastalara verilmedi 1949: Nuremberg Kodu araştırıcılarda bir etki oluşturmadı 1951: Penisilin yaygın kullanımı hastalara bilgi verilmedi ve uygulanmadı 1966: Yerel Kurul tarafından çalışmanın İncelemesi çalışmaya devam 1972: AP ne NYT- çalışmanın açıklanışı ve toplumun bilgilendirilişi 1973: Çalışmanın durduruluşu hastaların tedavisine başlama» Sonuç: pek çok ölüm, sakatlık, konjenital sifiliz 33 33

34 Tarihsel Gerekçeler Beecher Makalesi Ethics and Clinical Research Henry K. Beecher, New Engl. J Med 274 (1966):1354:66, Gönüllüler için önemli risk içeren ve onların bu konuda bilgilendirilip, onaylarının alınmadığı 22 adet yayınlanmış tıbbi çalışma, Streptokok infeksiyonlarında penisilin etkinliğinin plasebo ile karşılaştırılması Kloramfenikol un 2 gr ve 6 gram dozlarının hematolojik toksisitelerinin karşılaştırıldığı randomize çift kör çalışma. Siklopropan anestezisi altındaki hastalarda karbon dioksid in aritmi oluşturucu etkisinin araştırılması

35 Beecher Makalesi Çalışmaların bazılarının en prestijli araştırma kurumlarında yapılmış ve bazıları en prestijli dergilerde yayınlanmış olması Hakemli (Peer-reviewed) bilimsel dergilerde yayınlanan bir çok makalede, o tarihlerdeki düzenlemelerin pek çok kez ihlal edildiğine ilişkin bulgular Dergi editörlerine, hasta haklarının ihlali söz konusu ise makalenin reddedilmesi tavsiyesi 35 35

36 Tarihsel Gerekçeler Yılları arasındaki dönemde NIH tarafından desteklenen 2000 kadar araştırma projesinin hiçbirinde bilgilendirilmiş olur uygulanmamış

37 Klinik Araştırmalara İlişkin Düzenlemeler Ulusal Araştırma Yasası; ABD, 1974 Biyomedikal ve Davranış Araştırmalarında Gönüllülerin Korunması için bir Ulusal Komite oluşturulması öngörülmüştür Ana İlkeler: Gönüllüleri kapsayan biyomedikal ve davranış araştırmalarının yürütülmesinin temelini teşkil edecek etik prensiplerini belirlemek Araştırmaların bu prensiplerle uyumlu yürütüldüğünü temin edecek kılavuzlar geliştirmek Biyomedikal araştırma yapan tüm kurumlarda Kurumsal Gözden Geçirme Kurulunun (IRB) kurulmasını sağlamak 37

38 Komisyon un yoğunlaştığı etik konular: Biyomedikal ve davranışsal araştırmalar ile kabul edilmiş rutin tıp pratiği arasında sınırları belirleme Risk-yarar değerlendirme kriterleri belirleme Denemelere katılacak gönüllülerin seçimi için uygun kılavuzlar hazırlama Bilgilendirilmiş olur tanımı ve nitelikleri belirleme 38 38

39 Klinik Araştırmalara İlişkin Düzenlemeler Belmont Raporu 1979 Bireylere Saygı (Bilgilendirilmiş Olur) Bireylerin otonomisi Otonomisi azalmış bireylerin korunması Yarar Sağlama (Riskler ve Yararların Sistematik Değerlendirilmesi) Zarar vermeme Maksimal yarar - minimal zarar sağlama Adaletli Karar (Katılacak Hastaların Seçimi) Dürüstlük Yarar göreceklerle risk altındakilerin dengeli dağılımı 39 39

40 Klinik Araştırmalara İlişkin Düzenlemeler Federal Yasalar (CFR); ABD Düzenlemelerin genel ve kalıcı kuralların kanunlar şeklinde toplanması Bu yasaların (CRF) 21.ci bölümü FDA in GCP ile ilgili çeşitli düzenlemeleri kapsar elektronik kayıtlar (21 CFR 11) gönüllülerin korunması (21 CFR 50) finansal beyan (21 CFR 54) kurumsal gözden geçirme kurulu (IRB) (21 CFR 56) araştırma ilacı başvuruları (INDs) (21 CFR 312) 40

41 Klinik Araştırmalara İlişkin Düzenlemeler Medikal Bilimler Uluslararası Organizasyon Konseyi (CIOMS) İnsanları kapsayan Biyomedikal Araştırma için Uluslararası Etik Kılavuzları yayınlanmıştır (1982,1993, 2002) Birincil olarak araştırma için etik yapı arayan az kaynaklı ülkeleri hedef almıştır : İnsanları kapsayan biyomedikal araştırmaların etiği ile ilgili olarak ulusal politikalar geliştirme Yerel koşullara uygun etik standartlar geliştirmek Etik inceleme mekanizmaları oluşturmak ve geliştirmek 41 41

42 Klinik Araştırmalara İlişkin Düzenlemeler Uluslararası Harmonizasyon Konferansı İyi Klinik Uygulamalar Kılavuzu (ICH-GCP) International Conference on Harmonisation of Technical Requirements for Registration of Pharmaceuticals for Human Use s; 42

43 Uluslararası Harmonizasyon Konferansı AB, Japonya ve ABD için ortak bir standart sağlamak ve bu ülkelerdeki ruhsat otoriteleri tarafından klinik verinin karşılıklı kabulünü kolaylaştırmak için 1990 da başlatılmıştır. Aşağıdakileri içeren konular için kılavuzluk sağlamaktadır: Kalite Etkinlik E6: GCP Emniyet Multidisipliner konular 43

44 İyi Klinik Uygulamalar (Good Clinical Practice - GCP) İnsanların denek olarak katıldıkları klinik denemelerin düzenlenmesi, uygulanması, kayıtlarının tutulması ve bildirimlerine ait uluslararası ETİK ve BİLİMSEL kalite standardı olup bu standartlarda uyum halinde deneme bireylerinin haklarının, emniyetlerinin, onurlarının, refah ve iyiliklerinin korunduğu ve deneme sonuçlarının güvenilir olduğu yönünde topluma güvence verir. ICH-GCP 44

45 Etik Kılavuzlarının Gerekçeleri Tarihsel nedenler Etik Nedenler

46 Etik Kılavuzlar Eski Öneriler, Yasalar, v.b. 1947: Nuremberg Kod u 1964: Helsinki Deklarasyonu : GCP Kuralları ve Belmont Raporu (ABD) 1982: CIOMS (DSÖ) : Çeşitli Ülkelerin Düzenlemeleri 1996: ICH-GCP Halen: Ortak Kuralların Uygulanışı

47 Hangi hususlar bir araştırmayı etik yapar

48 Etik Kılavuzları (ve diğer kaynaklar) incelendiğinde, bir araştırmayı etik şekilde gerçekleştirmeye rehberlik edecek ana ilkeleri aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür: Çalışmanın Sosyal ve Klinik Değeri Çalışmanın Bilimsel Geçerliliği Gönüllülerin Adil Seçimi Olumlu Risk Yarar Oranı Bağımsız Gözden Geçirme Bilgilendirilmiş Olur Katılmış olan ve Potansiyel Gönüllülere Saygı

49 Sosyal ve Klinik Değerler Araştırmanın spesifik bir sorusu var mı? Araştırma sonucunda elde edilecek yanıtlar, hastalar ve toplum için anlamlı bir değer taşıyacak mı? Elde edilecek yanıtlar, katılacak gönüllülerin riskler ve rahatsızlıklar göze almayı kabullenmelerini haklı kılacak kadar önemli ve değerli olacak mı? Bu yanıtlar, mevcut bilgilerimize katkıda bulunabilecek mi?

50 Bilimsel Geçerlilik Çalışma, değerli bir araştırma sorusuna anlaşılabilir, yorumlanabilir geçerli ve güvenilir yanıtlar elde edecek şekilde düzenlenmiş mi? Araştırma sorusu, yanıtlanabilir bir soru mu? Kullanılacak yöntemler geçerli

51 Bilimsel Geçerlilik İstatistiksel yönden güçsüz çalışmalar, yanlı sonlanım noktaları veya enstrümanlar, ya da yanlı istatistiksel testler kullanılarak yapılan çalışmalar, yeterli örneklem içermeyen çalışmalar geçersiz çalışma örnekleridir. Geçersiz çalışmalar, kişileri amaçsız olarak risklerle karşı karşıya bırakmaları ve kaynak israfına yol açmaları nedeniyle etik olarak kabul edilmezler.

52 Gönüllülerin Adil Seçimi Bilimsel soruya yanıt arayabilmek için çalışmaya kimlerin dahil edileceği. Gönüllü seçiminin çalışmanın bilimsel hedefine uygun olup olmadığı Bireylerin savunmasızlığının, ayrıcalıklı oluşunun, veya çalışmanın amaçları ile ilişkili olmayan diğer faktörlerin gönüllü seçimini etkileyip etkilemediği. Gönüllü seçiminde, onların karşı

53 Olumlu Risk Yarar Oranı Yeterli bir değerlendirme yapılması; 1) Risklerin belirlenişi, değerlendirilişi ve minimizasyonu -Riskler; Fiziksel- ölüm, disabilite, enfeksiyon Psikolojik- depresyon ve anksiyete Sosyal- ayırımcılık (ayrıcalık) Ekonomik- işini kaybetme -Olası zararlar Zararların büyüklüğünün tahmin edilişi Riskleri minimize etme mekanizmalarının belirlenişi -Ek tanı yöntemleri -Hospitalizasyon

54 Olumlu Risk Yarar Oranı 2) Katılan bireyler için potansiyel yararların arttırılışı Bireyin fiziksel, psikolojik, sosyal ve ekonomik yararlanımlarının düşünülmesi Sadece araştırmaya ilişkin yararlanımların dikkate alınışı. Araştırma amaçları içinde değerlendirilemeyen ilave sağlık hizmetleri, ödemeler gibi yararlanımların dikkate alınmayışı 3) Eğer birey için potansiyel yararlar risklere göre daha ağırlıklı ise devam edilişi 4) Eğer birey için riskler daha ağırlıklı ise risklerin yeniden, kazanılacak bilginin toplumsal yararlarına karşı da değerlendirilişi

55 Bağımsız Gözden Geçirme Potansiyel çıkar çatışmalarının önlenmesi, ve çalışmanın etik yönden kabul edilebilirliğinin güvencesi, çalışmaya başlamadan önce, çalışmada hiçbir çıkarı olmayan bağımsız bir kurulun öneriyi incelemesi ve önemli sorulara, örneğin; Denemelerin yansız yürütülüp yürütülmediği Gönüllülerin tam olarak korunup korunmadığı Çalışmanın etik kurallara uygun düzenlenip düzenlenmediği ve olumlu

56 Bilgilendirilmiş Olur Bir araştırmayı etik yapabilmenin olmazsa olmazlarından birisi, bireylerin çalışmaya karılıp katılmama kararlarını kendilerinin vermesini sağlamaktır Bu; - kişinin amaçlar, metotlar,riskler, yararlar ve alternatifler hakkında bilgilendirilmeleri - bu bilgileri anlamalarının ve kendi hastalıkları, değerleri, çıkarları ve amaçları doğrultusunda olup olmadığını değerlendirmelerinin sağlanması - katılıp katılmayacaklarına bağımsız karar vermeleri hususunda özgür bırakılmaları ile sağlanabilir - Onam veremeyen bireylerde yapılacak çalışmalar için, Prof.Dr. araştırmanın İsmail Hakkı Ayhan onların / 23 Ocak 2015 çıkarlarına tam olarak uyduğundan emin olunmalıdır

57 Gönüllülere Saygı Araştırmanın etik gereksinimleri, bilgilendirilmiş olur un imzalanmasıyla bitmez, İlaveten; Mahremiyetlerine saygı gösterme ve kişisel bilgilerinin gizliliği Araştırmaya katılma kararını değiştirme ya da araştırmadan ayrılma haklarına, hiçbir cezalandırmaya maruz kalmadan, saygı gösterme Araştırma sürecinde ortaya çıkan ve risk-yarar oranlarını değiştirme potansiyeli bulunan yeni bilgileri öğrenme hakkına saygı gösterme Sağlık durumunu izleme ve advers etkiler, istenmeyen olaylar veya klinik tablosunda değişikliklerin ortaya çıkması halinde uygun tedavileri sağlama ve gerektiğinde çalışmadan çıkarma Araştırmadan elde edilen sonuçları öğrenme haklarına saygı gösterme hususları da yerine getirilmelidir

58 İyi Klinik Uygulamalarının Temel İlkeleri ICH-GCP ve Diğer Kılavuzlar 1) Klinik denemeler kaynağını Helsinki Bildirgesinden alan Etik ilkeler ile uyumlu, İKU kılavuzlarına ve diğer düzenleyici kural ve gereksinimlere uygun olarak yapılmalıdır. 2) Klinik deneme, sadece beklenen yararların beklenen risklere göre kabul edilebilir düzeyde fazla olması durumunda başlatılmalı ve sürdürülmelidir. 1) Gönüllülerin sağlığını, haklarını güvenliğini ve onurunu koruma, bilimin ve toplumun ilgisinden ve çıkarlarından daha önde gelmelidir.

59 İyi Klinik Uygulamalarının Temel İlkeleri ICH-GCP ve Diğer Kılavuzlar 1) Araştırma ürününe ilişkin bilgiler, yapılacak klinik denemeyi haklı kılacak yeterli şekilde destekleyecek nitelikte olmalıdır. 2) Klinik araştırmalar bilimsel olarak anlamlı olmalı, açık ve ayrıntılı bir protokol ile tanımlanmalıdır 6) Klinik araştırma, onaylanan araştırma protokolüne uygun olarak gerçekleştirilmelidir. 7) Gönüllülere sağlanan tıbbi bakım ve gönüllüler adına alınan tıbbi kararlar, yetkin bir hekim sorumluluğunda olmalıdır.

60 İyi Klinik Uygulamalarının Temel İlkeleri ICH-GCP ve Diğer Kılavuzlar 1) Araştırmayı yürütmede rol alan herkes, öğrenim, eğitim ve deneyimi ile bu denemede kendilerine düşen görevleri yerine getirebilecek yeterlilikte olmalıdır. 2) Klinik denemeye katılacak gönüllüler ya da yasal temsilcileri, deneme hakkında bilgilendirilip, tamamen serbest iradeleri ile onayları alındıktan sonra denemeye dahil edilmelidir. 3) Klinik araştırmaya ilişkin tüm bilgiler, bu bilgilerin doğru bir şekilde raporlanmasına, yorumlanmasına ve doğrulanmasına olanak verecek şekilde kaydedilmeli, işlenmeli ve tutulmalıdır.

61 İyi Klinik Uygulamalarının Temel İlkeleri ICH-GCP ve Diğer Kılavuzlar 11) Gönüllülerin kimliğiyle ilgili kayıtlar, ilgili mevzuat hükümlerine göre özel hayat ve gizlilik kurallarına saygı gösterecek bir şekilde korunmalıdır. 12) Araştırma ürünleri, iyi imalat uygulamalarına uygun olarak üretilmeli, işlem görmeli ve saklanmalıdır. Bu ürünler onaylanan protokole uygun şekilde kullanılmalıdır. 13) Araştırmanın her aşamasında kalite garantisini sağlayacak kalite sistemleri geliştirilmeli ve uygulanmalıdır uygulanmalıdır

62 Klinik Araştırmalara İlişkin Düzenlemeler Helsinki Bildirgesi 2013: Temel Etik İlkeler; İnsan gönüllüleri üzerindeki tıbbi araştırmalarda, araştırma gönüllüsü olan bireyin iyilik hali diğer bütün menfaatlerden önce gelmelidir. Bu nedenle tıbbi araştırmalar, insana saygıyı teşvik eden, onun haklarını ve sağlığını koruyan etik standartlara tabidir. Bunlar: Gönüllülerinin yaşamını, sağlığını, onurunu, bütünlüğünü, kendi hakkında karar verme hakkını, mahremiyetini ve gizliliğini koruma, Genel olarak kabul edilmiş bilimsel ilkelere

63 Helsinki Bildirgesi: Temel Etik İlkeler Bilimsel literatüre, ilgili diğer bilgi kaynaklarına, yeterli laboratuar ve gerekli durumlarda hayvan deneylerine dayandırılma, Yalnızca, uygun bilimsel eğitim ve niteliklere sahip bireyler tarafından yürütülme Bağımsız bir araştırma etik kurulu tarafından onaylanma zorunluluğu Dezavantajlı veya istismara açık bir popülasyonda gerçekleştirilecek araştırmalar için özel değerlendirme gereksinimi

64 Helsinki Bildirgesi: Temel Etik İlkeler Araştırmanın,yalnızca, hedeflenen amaçların gönüllüde yaratacağı risk ve rahatsızlıklardan ağır basması durumunda gerçekleştirilmesi Çalışmaya katılımın gönüllü onay ile olması Gönüllülerin, onayları sorulmadan önce, araştırmanın tüm yönleri hakkında yeterince bilgilendirilmiş olmaları.zorunluluğu Gönüllülerin, çalışmaya katılmama ya da hiçbir yaptırıma maruz kalmadan, herhangi bir zamanda, katılım olurunu geri çekme hakkı

65 Helsinki Bildirgesi: Temel Etik İlkeler Çalışmaya katılan her bireyin o anda mevcut olan en iyi tedavi yöntemleri ile tedavi edilme hakkı göz önünde tutularak, etkin olmayan tedaviler (plasebo) almalarının uygun olup olmayacağı hususundaki bilgilerin dikkatle değerlendirilişi Çalışmanın sonunda çalışmaya katılan her hastanın çalışmanın sonuçları konusunda bilgilendirilme ve çalışmanın sonucu olan yararları paylaşma, örneğin çalışmada yararlı olarak tanımlanan yöntemlere veya diğer uygun tedavi ve yararlara erişim hakkı

66 Türkiye deki Durum Eski Düzenlemeler Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarz-ı İcrasına Dair Kanun 1928 Hasta oluru alınması (Madde 70) İspençiyari ve Tıbbi Müstahzarat Kanunu İlaçların etkinliğin deneylerle kanıtlanışı için Bakanlık ça izin verileceği hükümleri (Madde 7.e, Madde 9, Ek Madde 4).

67 Türkiye deki Durum Eski Düzenlemeler Tıbbi Deontoloji Tüzüğü 1960 Hekimlerin, araştırmaları sonucunda bulduğu tedavi usullerini uygulayabilmesinin şartları, (Madde 10) Bilinen tedavi yöntemleriyle sonuç alınamayacağı durumlarda,deneme dönemindeki tedavi yöntemlerinin kullanılabileceği hükmü (Madde 11)

68 Türkiye deki Durum Eski Düzenlemeler Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 1982 MADDE 17. Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz. Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu 1987 Madde 3 k -.Özel mevzuatına göre izin veya ruhsat alınmamış ilaç ve terkiplerin üretimi, ithali, satışı ile ruhsat veya izin alınmış dahi olsa ilaç ve terkiplerin bilimsel araştırma amacıyla Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı ve ilgili kişinin rızası olmadan insan üzerinde kullanımı yasaktır..

69 Türkiye deki Düzenlemeler İlaç Araştırmaları Hakkında Yönetmelik İyi Klinik Uygulamalar Kılavuzu Farmasötik Müstahzarların Biyoyararlarının ve Biyoeşdeğerliğinin Değerlendirilmesi Hakkında Yönetmelik Hasta Hakları Yönetmeliği Uluslararası Biyoetik Sözleşmesi Türk Ceza Kanunu İlaçlarla Yapılan Gözlemsel Çalışmalar Kılavuzu Klinik Araştırmalar Hakkında Yönetmelik

70 Türkiye deki Düzenlemeler Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu Ek Madde: Klinik Araştırmalar Hakkında Yönetmelik İyi Klinik Uygulamalar Kılavuzu Ağustos-Aralık.2011 Klinik Araştırmalar Hakkında Yönetmelik İyi Klinik Uygulamalar Kılavuzu Nisan.2013 İyi Klinik Uygulamalar Kılavuzu İlaçlarla Yapılan Gözlemsel Çalışmalar Kılavuzu Mayıs.2013 Klinik Araştırmalar Hakkında Yönetmelik te Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Gözlemsel İlaç Çalışmaları Kılavuzu Gözlemsel İlaç Çalışmaları Kılavuzu

71 İzin ve Onay Zorunluluğu Ruhsat veya izin alınmış olsa dahi insanlar üzerinde yapılacak olan; ilaçlar, tıbbi ürünler biyolojik ürünler bitkisel ürünler ile ilgili klinik araştırmalar Biyoyararlanım ve biyoeşdeğerlik çalışmaları, yapılabilmesi için İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumundan izin ve Etik Kurul dan onay alınması gerekmektedir. Retrospektif çalışmalar için Sağlık Bakanlığından iznine gerek yoktur. İlaç ve Biyolojik Ürünlerin Klinik Araştırmaları Hakkında Yönetmelik 2013

72 Teşekkürler...