MARTIN JAY 1944 doğumlu Martin Jay, California Üniversitesi nde Tarih Profesörüdür. Frankfurt Okulu ve Eleştirel Teori üzerine dünyanın önde gelen

Transkript

1 MARTIN JAY 1944 doğumlu Martin Jay, California Üniversitesi nde Tarih Profesörüdür. Frankfurt Okulu ve Eleştirel Teori üzerine dünyanın önde gelen düşünürlerinden biri sayılır. Union College ta master, Harvard da doktora yapmıştır. Frankfurt Okulu üzerine verdiği tezini genişleterek 1973 yılında The Dialectical Imagination adıyla yayımlamıştır. Frankfurt Okulu nun önemli şahsiyetlerinden biri olan Leo Löwenthal ile kurduğu yakın dostluğu sayesinde araştırması için hayati öneme sahip kişisel mektuplara ve belgelere ulaşabilmiştir. Bu kitap, Frankfurt Okulu ve düşünürlerinin Amerikan akademi dünyasına girişini ve ardından bütün dünyada yaygın olarak tartışılmasını sağlayan en etkili yapıt olarak kabul edilir. Martin Jay in yayımlanmış diğer kitapları şunlardır: Marxism and Totality: The Adventures of a Concept from Lukács to Habermas (1984); Adorno (1984); Permanent Exiles: Essays on the Intellectual Migration from Germany to America (1985); Fin-de- Siècle Socialism and Other Essays (1988); Force Fields: Between Intellectual History and Cultural Criticism (1993); Downcast Eyes: The Denigration of Vision in Twentieth-Century French Thought (1993); Cultural Semantics: Keywords of the Age (1998); Refractions of Violence (2003); Songs of Experience: Modern American and European Variations on a Universal Theme (2004); The Virtues of Mendacity: On Lying in Politics (2010); Essays from the Edge: Parerga and Paralipomena (2011).

2 Ayrıntı: 811 Ağır Kitaplar: 35 Diyalektik İmgelem Frankfurt Okulu'nun Tarihi ve Çalışmaları [ ] Martin Jay Kitabın Özgün Adı The Dialectical Imagination A History of the Frankfurt School and the Institute of Social Research İngilizce'den Çeviren Sevgi Doğan Yayıma Hazırlayanlar Muharrem Açıkgöz & Gökçe Çiçek Çetin 1996 The Regents of University of California Published by arrangement with University of California Press Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları'na aittir. Kapak İllüstrasyonu Sevinç Altan Kapak Tasarım Orhan Deliorman Kapak Düzeni Gökçe Alper Dizgi Esin Tapan Yetiş Baskı ve Cilt Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) Sertifika No.: Birinci Basım 2014 Baskı Adedi 2000 ISBN Sertifika No: AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Eminönü İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr

3 Diyalektik İmgelem Frankfurt Okulu'nun Tarihi ve Çalışmaları [ ] Martin Jay

4 "AĞIR" KİTAPLAR DİZİSİ KİTLE VE İKTİDAR Elias Canetti İNSANLIĞIN MAHREM TARİHİ Theodore Zeldin RUJ LEKESİ Yirminci Yüzyılın Gizli Tarihi Greil Marcus BİZİ 'BİZ' YAPAN HİKÂYELER Kendimizi Yaratma Üzerine Bir Deneme William Lowell Randall MARKSİZM, AHLAK VE TOPLUMSAL ADALET R. G. Peffer İMPARATORLUK Michael Hardt & Antonio Negri DİSİPLİN Askeri İtaat Üretiminin Sosyolojisi ve Tarihi Ulrich Bröckling HEP YUVAYA DÖNMEK Ursula K. LeGuin AHLAKİ PROTESTO SANATI Toplumsal Hareketlerde Kültür, Biyografi ve Yaratıcılık James M. Jasper KAMUSAL İNSANIN ÇÖKÜŞÜ Richard Sennett CAZ KİTABI Ragtime'dan Fusion ve Sonrasına Joachim-Ernst Berendt KURTLARLA KOŞAN KADINLAR Vahşi Kadın Arketipine Dair Mit ve Öyküler Clarissa Pinkola Estés CİNSELLİĞİN TARİHİ Michel Foucault SEKS İSYANLARI Toplumsal Cinsiyet, Başkaldırı ve Rock'n'roll Simon Reynolds & Joy Press SÜRÜDEN DEVLETE Toplumsal Bağ Üzerine Psikanalitik Deneme Eugène Enriquez ÇOKLUK İmparatorluk Çağında Savaş ve Demokrasi Michael Hardt & Antonio Negri BİR AHLAK KURAMI Genel Etik & Bir Ahlak Felsefesi & Bir Kişilik Etiği Agnes Heller MUTFAK SAVAŞI Damak Zevkinin Jeopolitiği Christian Boudan İKTİSADİ ADALET VE DEMOKRASİ Rekabetten İşbirliğine Robin Hahnel TARİH BOYUNCA KENT Kökenleri, Geçirdiği Dönüşümler ve Geleceği Lewis Mumford AÇIKLAMALI DÜZÜLKE Çok Boyutlu Bir Macera Edwin A. Abbott METİN ÇÖZÜMLEMELERİ Yasemin G. İnceoğlu & Nebahat A. Çomak Dişillik, Güzellik ve Şiddet Sarmalında KADIN VE BEDENİ Yasemin G. İnceoğlu & A. Kar AVRUPA FİKRİ Anthony Pagden ÇİÇEKLERİN KÜLTÜRÜ Jack Goody ORTAK ZENGİNLİK Michael Hardt & Antonio Negri KÜRESEL DÜNYA George Ritzer KARANLIĞIN KÜLTÜRLERİ Bryan D. Palmer SİYASAL BİLİNÇDIŞI Fredric Jameson TATLI ŞİDDET Trajik Kavramı Terry Eagleton ELEŞTİREL PSİKOLOJİ Dennis Fox & Isaac Prilleltensky & Stephanie Austin FAŞİST İDEOLOJİNİN DOĞUŞU Zeev Sternhell MEDYAYA KARŞI George Gerbner

5 İçindekiler 1996 Basımına Önsöz... 9 Önsöz...27 Giriş...29 Teşekkür Sosyal Araştırmalar Enstitüsü'nün Oluşumu ve Frankfurt Dönemi Eleştirel Teori'nin Doğuşu Psikanalizle Bütünleşme Enstitü'nün Otoriteye İlişkin İlk Çalışmaları Enstitü'nün Nazizme İlişkin Analizi Estetik Teori ve Kitle Kültürünün Eleştirisi Enstitü'nün 1940'lardaki Ampirik Çalışmaları Tarih Felsefesine Doğru: Aydınlanma'nın Eleştirisi Sonsöz Kaynakça Dizin...471

6

7 Annem ve Babam Edward ve Sari Jay'e

8

9 1996 Basımına Önsöz Ağustos'unda Berkeley'e ilk defa geldiğimde, yirmi dört yaşında bir master öğrencisiydim ve Leo Löwenthal tarafından, Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü'nden gönderilen kişisel arşivine ait kapsamlı materyalleri incelemek amacıyla davet edilmiştim. Mektupların, basılmamış el yazmaların yıllarına odaklanırken, kişiler, olaylar ve fikirler hakkında sorduğum sorulara Löwenthal'ın sabırla verdiği yanıtları bir araya getirmeye uzun saatler harcarken, dış dünya sarsıcı bir dizi olayla altüst oluyordu. 21 Ağustos'ta Sovyetler Birliği ve müttefiklerine ait tanklar Prag'a girdi ve bu olay o yılın başlarında solcuların hayal gücünü süsleyen "İnsancıl Yüzüyle Marksizm" [Güler Yüzlü Sosyalizm] deneyimini de kesip atıverdi. Olayın ardından sadece birkaç gün sonra, "bütün dünya bunu izlerken" Chicago'daki Demokratik Parti Kongresi, hem Başkan Johnson'ın Vietnam'daki politikalarına hem de Parti'nin Başkan Adayı Hubert Humphrey'nin selefinin kötü yönetimini büyük bir ihtimalle sürdürecek oluşuna öfkelenen protestocular tarafından sekteye uğratılmıştı. Oturduğum apartman dairesinden, Löwenthal'ın ofisine günlük yürüyüşlerimi yaparken, Robert Kennedy'nin Berkeley'deki, artık terk edilmiş kampanya merkez bürosunun önünden geçiyordum. İki ay önce gerçekleşen Kennedy suikastı, zamanın sloganı olan "sistemin içerisinde çalışarak" temel değişimlerin gerçekleşebileceğine dair birçok umudun son bulması anlamına geliyordu. Berkeley kampüsü, öğrenciler ile o zamanın Eyalet Valisi Ronald 9

10 Diyalektik İmgelem Reagan'ın sorumlusu olduğu devlet yönetimi yüzünden, dolduruşa getirilen resmi merciler arasındaki cepheleşmenin tırmandığı bir yerdi. Bu yörede, Kara Panter Partisi direngen bir şekilde var olmaya devam ediyor ve o bahar Martin Luther King Jr.'ın öldürülmesinden sonra, yoksul mahalle ayaklanmaları şeklinde patlak veren ve saman alevi gibi parlayıp sönen radikal gerilimlere ev sahipliği yapıyordu. Löwenthal'ın cömertçe elime teslim ettiği bir dolu belgeyle boğuşurken, bu koşulların baskısını da hissetmemek imkânsızdı. Frankfurt Okulu, burada ve yurtdışında, halkın bilincinde, hâlâ net olmayan New Left'in [Yeni Sol] teorik ilham kaynağı olarak var olmaya başlamıştı. Frankfurt Okulu'nun etkisi, aslında, o sıralar, akademinin sınırlarının ötesine de yayılıyordu. 1 Berkeley'e geldiğimde, size anlatmayı umduğum hikâyenin asıl kahramanlarından biri olan Herbert Marcuse, ölüm tehditleri yüzünden Löwenthal'ın Carmel Valley'deki yazlık evinde gizleniyordu. Sadece birkaç ay öncesine kadar, Paris'teki Mayıs "olayları" boyunca, öfkeli öğrenciler "Marx/Mao/Marcuse" isimlerinin yazılı olduğu pankartlar açmışlardı. San Diego kampüsündeki California Üniversitesi'yle anlaşmasını sonlandırma çabasında olan, California'daki Anti-Komünist Sağ'ın teşhir ettiği Marcuse, aynı zamanda Ortodoks Sol tarafından gittikçe artan düşmanca saldırıların da hedefi haline gelmişti. Marcuse'nin pek anlaşamadığı eski öğrencisi ve Komünist Parti'nin lideri Angela Davis'e kadar genişlettiği ilkeli desteğe rağmen, devrimin öznesi olarak proletaryayı terk edişi yüzünden dışlanmıştı. Yine o tarihlerde benim için belirginleşen bir durum da, Marcuse'nin, onun açıksözlü siyasal militanlığının telaşlandırdığı eski Enstitü meslektaşlarının çoğu için, rahatsızlık kaynağı haline gelmesiydi. Bir yarıyılın ardından, Harvard'a geri dönüşümden birkaç ay sonra, Frankfurt ve İsviçre'deki Montagnola şehrinde araştırmayı 1. Frankfurt Okulu, kraliyet ailesinin dahi dikkatini çeker. Prens Charles Cambridge'te öğrenciyken, ondan sorumlu asistan Peter Lazlett kendisine, Marcuse'nin One-Dimensional Man [Tek-Boyutlu İnsan, Çev. Aziz Yardımlı, İdea Yayınevi, 1990] çalışmasını okumasını tavsiye etmiştir. Bir görüşe göre, "Charles ona [Peter Lazlett'e], bu kitabı Avustralya'ya bir kraliyet gezisi sırasında 'babasıyla' birlikte okuduklarını söylemiştir. Baba ve oğul gün boyunca askeri birliği teftiş etmiş ve akşamları da burjuvanın mistifikasyonu (aldatmacası) üzerine okumalar yapmışlardı... Charles, öğrendiği şeye dair herhangi bir yorumda bulunmamıştı". Bryan Appleyard, "King of a Fragile New Europe?", The Sunday Times, Londra, 22 Temmuz 1990, s

11 11 Martin Jay sürdürmek için Avrupa'ya yapacağım yolculuğa hazırlanıyordum yılının Ocak ayında yola çıkmadan kısa bir süre önce, New York'taki bir partide, Mark Rudd ile tanıştırıldım. Mark Rudd, o zamanlarda Weather Underground diye adlandırılan, her şeyi göze alarak, kendine zarar veren bir serüveni başlatan, Columbia öğrenci ayaklanmalarının ateşli lideriydi. Ona doktora tez projemi anlattığım vakit, küçümser bir şekilde, Adorno ve Horkheimer'ın, devrimci davaya ihanet etmiş ödlek satılmışlar olduklarını belirterek karşılık verdi. Rudd hışımla, Adorno'nun Yahudi çağrışımı nedeniyle Wiesengrund adından vazgeçip, Adorno adını alışının, onun korkaklığının bir göstergesi olduğunu da sözlerine ekledi. Şubat'ın başlarında, yerleştiğim Frankfurt'ta bu tarzdaki hassaslıkların çok yaygın olduğunu gördüm. Çok sayıda üniversite binasında, Marksist teori ve pratik konusunda uydurma derslerin verilmesine yol açan, süregelen bir "aktif grev" vardı. Sosyoloji Bölümü, Weimar'ın ilk yıllarında meydana gelen Spartaküs Ayaklanması'nda yer alan militanlardan dolayı "Spartaküs Bölümü" diye adlandırılmıştı. 31 Ocak'ta, Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü radikal öğrenciler tarafından ele geçirilmişti; bu durum, binayı boşaltmaları için polisi çağıran Enstitü'nün yöneticileri, Adorno ve Ludwig von Friedeburg'u oldukça kaygılandırmıştı. Söz konusu durum, her ne kadar sadece utanç verici bir yanlış anlaşılma olarak ortaya çıkmış olsa da (çünkü öğrenciler sadece tartışmalarını yürütecekleri bir yer arıyorlardı), Frankfurt Okulu'nun o zamanki yönetimi ile onun istenmeyen yeni kuşağı arasındaki uçurum gittikçe büyüyordu. Kendisinin [öğrencilere, protestoculara] yönelttiği "sol faşizm" şeklindeki mantıksız suçlama yüzünden hâlâ eleştirilen Jürgen Habermas, ofisine zorla girebilecek öğrencilerin şehirlerarası görüşme yapmalarını engellemek için telefonun üzerine koyduğu kilidi bana gösterdiği vakit, bu etkilerin ne kadar güçlü olduğunu daha iyi anlamıştım. Adorno da gergin bir şekilde, "sözlü ipuçları" bırakma endişesiyle, yapacağımız konuşmaları banda kaydetmeme izin vermemişti. Nisan ayında Frankfurt'tan İsviçre'ye birkaç haftalığına gitmeden önce, can sıkıcı bir olay vuku buldu. Alman Sosyalist Öğrenci Birliği'nden [Sozialistischer Deutscher Studentenbund SDS] birkaç kadın, sahneye fırlayıp, baba katline ilişkin sembolik bir eylem olarak göğüslerini açarak Adorno'nun derslerinden birini yarıda kesti. Bu sembolik eylem, 1969 Ağustos'unda kalp krizin-

12 Diyalektik İmgelem den ölen Adorno'nun kendi gerçek ölümünün sanki önceden bir canlandırmasıydı. Horkheimer ve Pollock'un, rahat bir emeklilik geçirdikleri Lugano'ya yakın Montagnola'nın güzel Ticino şehri, Berkeley ya da Frankfurt'un karmaşasından, şüphesiz, oldukça uzakmış gibi görünüyordu. Horkheimer ve Pollock'la, kapsamlı şekilde röportaj yapabildim ve daha önce içinde bulunduğum ortama nazaran daha sakin bir ortamda bana verdikleri materyaller üzerinde çalışabildim. Ancak böylesi görece izole bir yerde bile dünyanın genel hali, radikal vaatlerin ve gerici tehditlerin garip karışımıyla doluymuş gibi görünüyordu. Bir yılın ardından, tezimi bitirmek için Amerika'ya geri döndükten sonra, Pollock'tan şöyle bir mektup aldım: Bu uzaklıktan, ABD'de şu anda vuku bulan şeyler, gerçekten çok hazin görünüyor. "Büyük Toplumun" (kastedilen şey oldukça ciddi bir şekilde diğer ülkelere göre hesaplanmış biçimiyle, Amerikalıların yaşamlarına ilişkin pozitif öğelerin değerlendirilmesi) çözülmesine dair bütün bu belirtiler, elde kalan özgürlüklerin yitirilmesinin yanı sıra, acımasız bir "Führer" yönetiminde az buçuk materyalist bir orta-sınıfın egemenliğine işaret eder ve bundan başka da hiçbir alternatife işaret etmez. 2 Bu cehennem senaryosu şükürler olsun ki asla gerçekleşmedi; ancak Pollock'un uyarısını yukarıda bahsettiğimiz diğer olaylarla birlikte anımsamak, elinizdeki kitabın ikinci basımının okuruna, orijinal olarak yazıldığı ve başlangıçta kabul ettiği, Diyalektik İmgelem'in aşırı güçlü bağlamını hatırlama konusunda yardımcı olacaktır. Her ne kadar bahsettiğimiz günler, Hegel'in Phänomenologie des Geistes * adlı çalışmasını tamamlarken vuku bulan, 1806 Jena Savaşları'nın geçtiği günler kadar fırtınalı olmasa da, elbette kendimi günlük olayların baskısından uzak, akademik düşünce dünyasına özgü bilimsel bir ortamda da bulamadım yılında, doktora tezim gözden geçirilerek basıldığında, 1960'ların sonlarındaki umutlar ve korkular hâlâ canlıydı: Vietnam Savaşı iki yıldan fazla bir zamandır aralıksız devam ediyordu ve Yeni Sol, eski gücünü henüz kaybetmemişti. Batı Marksizmi olarak bilinen entelektüel gelenek, bugünkü ve gelecekteki mücadelelere yararlı fikirler sağlayacak 1972 yılına ait bir Ame- 2. Friedrich Pollock'tan Martin Jay'e, Montagnola, 13 Mayıs * Tinin Görüngübilimi, Çev. Aziz Yardımlı, İdea Yayınları, (ç.n.) 12

13 13 Martin Jay rikan antolojisinde "bilinmeyen boyut" 3 olarak tanımlanmıştı. Batı Marksizmine ait klasik metinlerin çevirisi, ilk o zamanlarda yapıldı (örneğin 1972 yılında Georg Lukács'ın Geschichte und Klassenbewußtsein'ı, * onu takip eden yıllarda Horkheimer ve Adorno'nun Dialektik der Aufklärung'u ** ). Hâlâ ortaya çıkarılmayı bekleyen çok güçlü bir entelektüel zenginlik söz konusuydu. New Left Review, Telos ve New German Critique gibi dergiler, statükoyu altüst etme konusunda ileri sürdükleri fikirleri sunmak, açıklamak ve uygulamak için birbirleriyle adeta yarışıyorlardı. Dolayısıyla Diyalektik İmgelem'in yanlı bazı eleştirmenlerinin, kitabın girişinde Okul'un tarihsel döneminin "artık miadını doldurduğu" tespitiyle bulduklarını düşündükleri "matemli" ton konusunda sabırsız olmaları hiç de şaşırtıcı olmasa gerek. Zaman zaman radikal olan Mark Rudd örneğini bir yana bırakırsak, bu eleştirmenlerin, Eleştirel Teori'nin bugünkü ve gelecekteki pratik mücadeleler için yararlı bir kaynak oluşturduğu konusunda hiçbir tereddütleri yoktu. Doğrusunu isterseniz, ben asla Eleştirel Teori yandaşlarının tartışmaya açık bazı argümanlarına yakın olamadım. 4 Yaratılıştan zaten militan eylemciliğe uygun biri de değildim; daima Yeni Sol'un aşırılıktan yana olan eğilimlerine kuşkuyla baktım ve "hareketin" belli bir fraksiyonuna dahil olmak konusunda direndim. Ancak Diyalektik İmgelem, neredeyse hiç bilinmeyen ama bir o kadar da meydan okuyan bu eserler bütününü ortaya çıkarırken ve tasnif ederken duyduğum somut heyecanı ve tutkuyu okura aktarabilme umuduyla yazıldı. Geriye önemli eserler bırakmakla birlikte pek çoğu artık hayatta olmadığı için Okul'un en önemli 3. Dick Howard ve Karl E. Klare (Der.), The Unknown Dimension: European Marxism Since Lenin, New York, * Tarih ve Sınıf Bilinci, Çev. Yılmaz Öner, Belge Yayınları, (ç.n.) ** Aydınlanmanın Diyalektiği, Çev. Elif Öztarhan Karadoğan ve Nihat Ülner, Kabalcı Yayınları, (ç.n.) yılının Eylül ayında Socialist Scholar'ın beşinci yıl konferansında, "The Metapolitics of Utopianism" adında bir konuşma yaptım. Bu makale, Radical America (Nisan 1970, 4, 3), Dissent (Temmuz-Ağustos 1970, 17, 4) dergilerinin editörleri ve The Revival of American Socialism: Selected Papers of the Socialist Scholars Conference (New York, 1971) çalışmasının editörü George Fischer tarafından seçilen farklı başlıklar altında basılmıştı. Ayrıca benim kendi derlememde de basılmıştı: Permanent Exiles: Essays on the Intellectual Migration From Germany to America, New York, Bu çalışmamda çoğulculuğun önemini küçümseyen bir tür estetik meta-politik olarak Marcuse'nin tümleyici kavramı olan "Büyük Reddediş" anlayışını eleştirdim.

14 Diyalektik İmgelem şahsiyetlerinin miadını doldurduğu düşünülse de, bana öyle geliyor ki bu çalışmalar gelecekte kabul görecek ve benimsenecektir. Elinizdeki kitap, Marksist teoriye dogmatik ve eleştirel olmayan bir yerden yaklaşan birçoklarının bakış açısını dışarıda bırakarak, en azından bir dereceye kadar, bu süreci kolaylaştırma beklentisiyle yazılmıştır. Bu beklentim, Frankfurt Okulu'nun, kısa süre içinde tarihsel açıdan önem kazanmasıyla birlikte, modern dönemin de ilgisini çekmeyi başarmasıyla, en büyük hayallerimin de ötesinde gerçekleşmiş oldu. Sonuç olarak, Diyalektik İmgelem, sekiz dile çevrildi ve pek yakında Çince'yle birlikte dokuz dilde yayımlanmış olacak. Diyalektik İmgelem, Frankfurt Okulu'nu, uluslararası okur kitlesine tanıtmak konusunda mütevazı bir rol oynadı. Özellikle güncel tartışmaların tarafsız ya da bilimsel açıklamalara izin vermeyecek kadar hareketli olduğu Almanya'da, 1976 yılında basılan Almanca çevirisi, tarihsel açıdan önemli bir ilginin canlandırılmasına yardımcı oldu. (Aslında Frankfurt Okulu tam da o zamanlarda, sol terörizm suçlamasını yapan muhafazakârların günah keçisiydi.) Okul'un fikirlerine önceden hiçbir yakınlığı ya da Okul'un üyelerine karşı hiçbir kişisel sorumluluğu olmayan dışarıdan biri tarafından 5 yazılan bu kitap, Okul'un hem dostlarına hem de düşmanlarına ondan farklı dersler çıkarmaya imkân veren, masumane bir erdemle kaleme alındı. Daha ziyade hayal kırıklığı içindeki ya da maske düşürücü ruh halini yansıtan daha sonraki bazı çalışmaların konuyu ele alış tarzının aksine, bu çalışma ne mutlu ki, Almanların Kammerdienerperspektive anlayışından, yani "kirli çamaşırlarımızı yıkayan bir hizmetçinin aşağıdan bakışından" kaçınmıştır. Eleştirel Teori'nin, 1970'lerde Batı Marksizminin toparlanması ve benimsenmesinden daha uzun süre yaşamış olması, Diyalektik İmgelem'in geleceği için oldukça önemliydi. Batı Marksizmine ait dönemin sona ermesiyle birlikte, Batı Marksizminin önemli isimlerinden Karl Korsch, Louis Althusser ya da Lucien Goldmann gibi kişiliklere yönelik ilgi, hızlı bir şekilde düşüşe geçti. Ancak 20.yüzyılın sonundaki teorik manzarada Frankfurt Okulu, kalıcı 5. Bu çalışma, ben Berkeley'de Löwenthal'a katılmadan, onun sıcak ve yakın dostluğunu kazanmadan önce yazılmıştı. Benim onun mirasıyla ilgili düşüncelerim için bakınız: Telos (45, Sonbahar, 1980) dergisinde yayımlanan, onun sekseninci doğum günü için Festschrift'e sunuşum ve yine Telos (93, Sonbahar, 1992) dergisinde yayımlanan "Leo Löwenthal: In Memoriam" adlı yazım. 14

15 15 Martin Jay bir aparat olmayı başarabildi. Benim tarihini ilk yazmaya başladığım dönemdekine nazaran şimdilerde daha yekpare bir görüntü sergilemekle birlikte, yine de Frankfurt Okulu'nun bu bütünlüğü tartışmalı olmuştur; ancak Eleştirel Teori'nin çalışmaları diğer teorik eğilimlerle ve onlara karıştığı anda, eleştirel düşüncenin genel itici gücünü, çeyrek yüzyıl sonra bile tayin etmek mümkün olacaktır. Frankfurt Okulu'na devam eden alakanın en önemli nedeni, bu etiket altında yapılan çalışmaların zenginliği ve çeşitliliğidir. Bugün Marcuse, Horkheimer ve Fromm gibi Frankfurt Okulu'nun önemli bazı kişilikleri, araştırmaya başlamış olduğum döneme nazaran daha güçsüz görünürken, 6 Adorno ve Benjamin gibi diğerlerinin önemi ise artmıştır. Çalışmalarının her yeni çevirisi yapıldıkça, daha geniş okur kitlesine ulaşmışlardır. Weimar Dönemi'nin yasama ve yargı sorunlarına artan ilgiden sonra, bir zamanlar marjinal kabul edilen Franz Neumann ve Otto Kirchheimer gibi üyeler yeniden merak uyandırmıştır. Bu ilgi kısmen, hem solda hem sağda tartışmaya yol açan hukukçu Carl Schmitt'in hararetli alımlanması sayesinde gerçekleşmiştir. 7 Okul'un daimi gücünün bir başka kaynağı, sadece Avrupa ve Amerika'da değil bütün dünyada, çok sayıda yandaşı tarafından ortaya konan çalışmaların dikkate değer niteliğidir. 8 Şu aralar 6. Bununla beraber, hiçbir surette onlar yok sayılmamışlardır. Örneğin, yakın zamanda çıkan şu derlemelere bakabilirsiniz: Erich Fromm und die Frankfurter Schule, Der. Michael Kessler ve Rainer Funk, Tübingen, 1992; On Max Horkheimer: New Perspectives, Der. Seyla Benhabib, Wolfgang Bonß ve John McCole, Cambridge, Mass., 1993; Marcuse: From the New Left to the Next Left, Der. John Bokina ve Timothy J. Lukes, Kansas, Özellikle şu çalışmaya bakınız: William E. Scheuerman, Between the Norm and the Exception: The Frankfurt School and the Rule of Law, Cambridge, Mass., Schmitt'in Frankfurt Okulu'yla olan bağlantısına ilişkin tartışma Ellen Kennedy tarafından başlatılmıştır. Onun şu çalışmasına bakınız: "Carl Schmitt and Frankfurt School." Ve bu tartışmaya verilen cevaplar için: Martin Jay, "Reconciling the Irreconcilable? A Rejoinder to Kennedy"; Alfons Söllner, "Beyond Carl Schmitt: Political Theory in the Frankfurt School" ve Ulrich K. Preuss, "The Critique of German Liberalism: A Reply to Kennedy". Bütün bu tartışmalar Telos (71, Bahar, 1987) dergisinde yer almaktadır. Ellen Kennedy'nin cevabını görmek için şu çalışmasına bakınız: Ellen Kennedy, "Carl Schmitt and the Frankfurt School", Telos, (73, Sonbahar, 1987). 8. Örneğin Latin Amerika'daki önemine ilişkin tartışma için şu çalışmaya bakınız: Martin Traine, "Die Sehnsucht nach dem ganz Anderen" Die Frankfurter Schule und Latienamerika, Köln, Avustralya'da her ne kadar 1970'lerde oraya göç etmiş Budapeşte Okulu'nun üyelerinden esinlenmişseler de, Thesis Eleven adlı dergi de

16 Diyalektik İmgelem Almanya'da ikinci kuşak Frankfurt Okulu'ndan konuşmak oldukça olağan. Ve bu ikinci kuşağın en kayda değer üyeleri Jürgen Habermas, Alfred Schmidt ve Albrecht Wellmer gibi isimler. Buna ek olarak bir üçüncü kuşaktan da söz edebiliriz; bu üçüncü kuşak, Axel Honneth, Peter Bürger, Oskar Negt, Helmut Dubiel, Claus Offe, Alfons Söllner, Hauke Brunkhorst, Detlev Claussen, W. Martin Lüdke ve Christoph Menke gibi isimleri kapsıyor. Yaşamının son yıllarında Lukács, bir "Budapeşte Okulu" kurmuş olmasına ve Galvano della Volpe ve Althusser, kısa bir süreliğine taraftar yaratmış olmasına rağmen, karşılaştırılabilir hiçbir düşünce geleneği, bu kitabın izini sürmeye çalıştığı tarihin yaptığı gibi, kendini büyük bir gayretle ve daha az ortodoks tekrarlarla yenilemeyi başaramamıştır. Bununla birlikte, Batı Marksizminin büyük paradigması ivmesini kaybettikten sonra bile, Eleştirel Teori'ye duyulan ilginin eksilmeden sürmesini sağlayan başka bir açıklama ise, Eleştirel Teori'nin, Diyalektik İmgelem ilk ortaya çıktığında, temelleri anlaşılsa bile ancak bulanık bir biçimde anlaşılabilen çağın endişeleri ve kaygılarıyla beklenmeyen bir uyum içinde olmasıydı. Sonunda anlaşıldı ki, 1973, burjuva toplumuna karşı mücadele etmek için Avrupa'ya özgü bu Marksist teoriyi keşfe çıkan, Amerikan Yeni Solu açısından daha fazla bir şey ifade ediyordu; aslına bakılırsa bu tarihin, sonu henüz belli olmayan başka bir anlatıyı başlatacak, çok daha farklı bir anlama sahip olduğunu söyleyebiliriz yılındaki küresel kriz, İkinci Dünya Savaşı sona erdikten sonra meydana gelen ilk ekonomik durgunluktu. OPEC'in benzin fiyatlarında yapmış olduğu ani artış yüzünden, benzin istasyonlarındaki daha da büyüyen uzun kuyruklar, belki de bu küresel krizin çarpıcı bir simgesiydi. Sonuç, çok karmaşık bir süreci basitleştirmek adına diyebiliriz ki, dünya ekonomik sisteminin radikal yeniden yapılandırılmasıydı. Bu yapılandırma nihayetinde Batı'daki "fiilen varolan sosyalizmin" iflasına ve Batı'nın Keynesçi-Fordist politikalarının yavaş yavaş terk edilmesine yol açacak ya da en azından bu bahsedilen durumlar yüzünden dikkat çekici bir hal alacaktı. David Harvey'nin, "esnek birikime" dayanan yeni sistemin yükselişi dediği şey, uluslararası finans sermayesinin şunlar üzerindeki öneminin artması anlamına geliyordu: Gittikçe Eleştirel Teori'nin mirasına çok büyük bir ilgi gösterir. Japonya'da yakın zamanlarda kurulan Ba-Topos dergisi de benzer bir rol oynamaktadır. 16