Annelerin El Hijyeni Hakkındaki Bilgi ve Uygulamaları*

Transkript

1 Araştırma / Research Article TAF Prev Med Bull 2011; 10(5): Annelerin El Hijyeni Hakkındaki Bilgi ve Uygulamaları* [Knowledge and Applications about Hand Hygiene of the Mothers] ÖZET AMAÇ: Bu araştırma, annelerin kendileri ve çocuklarının bakımında el hijyeni konusundaki bilgi ve uygulamalarını değerlendirmek amacıyla yapılmıştır. YÖNTEM: Tanımlayıcı ve retrospektif tipte olan araştırma, Mart 2009-Haziran 2009 tarihleri arasında yapılmıştır. Erzurum il merkezine bağlı olan 3 ilçeden randomize olarak Palandöken ilçesi belirlenmiştir. Bu ilçeye bağlı 8 aile sağlığı merkezinden randomize örnekleme yöntemiyle bir aile sağlığı merkezi seçilmiştir. Bu merkeze kayıtlı yaş grubunda olan kadın araştırmanın evrenini oluşturmuştur. Evrenin biliniyor olduğu durumlarda kullanılan örneklem formülü ile örneklem 350 olarak belirlenmiştir. Aile sağlığı merkezine her hangi bir nedenle gelen ve araştırmaya katılmayı kabul eden evli ve çocuğu olan kadınlar araştırmaya dâhil edilmiştir. Araştırma verileri, araştırmacılar tarafından hazırlanan anket formu ile toplanmıştır. Araştırmanın verileri bilgisayar ortamında yüzdelik dağılımları yapılarak değerlendirilmiştir. BULGULAR; Annelerin %44,9 u yaş grubunda, %52,6 sının ilkokul mezunu olduğu, %32,3 ünün iki çocuk sahibi olduğu belirlenmiştir. Annelerin, %83,7 sinin günde on ve daha fazla sıklıkta el yıkadıkları, %38,6 sının tuvalete girmeden önce ellerini yıkadıkları, %100 ünün tuvaletten sonra ellerini yıkadıkları, %75,7 sinin ellerini bez havlu ile kuruladıklarını belirtmişlerdir. Annelerin, çocuk bakımı esnasında el hijyeni hakkındaki bilgi ve uygulamaları incelendiğinde; %59,1 inin emzirmeye başlamadan önce, bebeğin altını değiştirmeden önce ellerini yıkayanların oranı %39,4 olarak saptanmıştır. Bebeğin bezini değiştirdikten sonra ellerin yıkanmasının gerekli olduğunu belirten anne oranı %98,3 tür. Annelerin %74,9 u bebek kustuğunda, bebeğin temizliği sağlandıktan sonra ellerin yıkanmasının gerekli olduğunu belirtmişlerdir. SONUÇ; Annelerin kendileri ve çocuklarının bakımında el hijyeni konusunda bilgilerinin ve uygulamalarının yeterli olmadığı saptanmıştır. SUMMARY AIM: This research was carried out with the aim of evaluating knowledge and applications about hand hygiene of the children and the mothers themselves. METHOD: This research, retrospective and dectriptive, was carried out between the dates March 2009 and June The town of Palandöken was chosen randomly from three towns of Erzurum City Centre. Of the eight family health centre depending on this town, a family health centre was chose randomly by means of sampling women in the 15 and 49 years of age group formed the study context. In the circumstance in which the context is known, the sampling was determined as 350 by means of sampling method. The women, married and with children, accepting to participate in the research or coming to family health centre for any reasons were included in the research. The data of the research were collected by a questionnaire form prepared by the researchers. The data of the research were evaluated by making percentage distributions in computer. RESULTS; It was found out that 44.9 % of the women was in age group, and that 52.6 % of the women was primary school graduate, and that 32.3 % of the women had to children. It was also found out that 83.7 % of the mothers washed their hands ten or more times, and that 38.6 % of the mothers washed their hands before coming into toilets, and that 100 % of the mothers washed their hands after going out the toilets, and that 75.7 % of the mothers dried their hands by using clot towels. When, during the child care, knowledge and applications about hand hygiene of the mothers were examined, ıt was observed that 59.1 % of the mothers washed their hands before giving breast feding, and that 39.4% of the mothers know that they should wash their hands before changing their babies under. After changing baby diaper, the rate of mothers expressing that they should wash their hands was 93.3% % of the mothers stated that the hands should be washed when the baby vomited or after baby cleaning finished. CONCLUSION; It was found out that the mothers did not have sufficient knowledge and applications about hand hygiene in the care themselves and their children. Duygu Arıkan 1 Hava Özkan 2 1 Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği AD, Erzurum. 2 Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Ebelik Bölümü, Erzurum. Anahtar Kelimeler: Anne, Çocuk, Bakım, El Hijyeni. Key Words: Mother, Child, Care, Hand Hygiene. Sorumlu yazar/ Corresponding author: Hava Özkan Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Ebelik Bölümü, Erzurum, Türkiye. havaorhan67@hotmail.com *2. Ulusal ve 1. Uluslararası Akdeniz Pediatri Hemşireliği Kongresi Kasım 2009 Tarihinde Poster Bildiri, Ankara, Türkiye. GİRİŞ Sağlığı koruma ve devam ettirme bilimine hijyen denir (1). Bireyin bedenini temiz ve sağlıklı tutmak için yaptığı bütün uygulamalar kişisel hijyen olarak tanımlanmaktadır (2). Kişisel hijyen; bireylerin sağlıklarını korudukları ve devam ettirdikleri bir bakım olarak tanımlanır ve bireye iyi olma duygusunu kazandırmanın yanında, aynı zamanda sağlığın devamı için de gereklidir (3). Kişisel hijyen, 573

2 sağlık sorunlarını çözebilmek ve bulaşıcı hastalıklar başta olmak üzere birçok hastalığı önlemek için çok büyük önem taşımaktadır (2,4). Kişisel hijyen uygulamaları içerisinde; el temizliği, tırnak temizliği ve bakımı, yüz, göz ve kulak temizliği, saç bakım ve temizliği, ağız ve diş bakımı, ayak temizliği, düzenli banyo yapılması, temizlik işlemlerinde su ve sabun kullanılması, temiz giyecek ve çamaşır kullanılması, kişinin kendisine ait havlu, tarak, çamaşır, diş fırçası, tırnak makası bulunması sayılabilir (3,5-7). Günlük yaşamda vücudun dış ortam ile en çok ilişkide olan ve kirlenen organı ellerdir. El temizliği; hastalıklardan korunmak için kolay, etkili ve maliyet etkin yöntemdir (2). Yapılan araştırmalarda el yıkamanın birçok bulaşıcı hastalığın yayılmasını azalttığı gösterilmiştir. Bunlardan; Wenzel makalesinde, kötü el hijyeni ve yetersiz el yıkamanın bir yılda 1 milyon sindirim sistemi hastalığı görülmesine, 60 bin hastanın yatırılarak tedavisine, 3 bin Shigella ve 10 bin Hepatit-A olgusuna, 250 ölüme neden olduğu belirtilmektedir (8). Lee tarafından yapılan bir çalışmada ise küçük çocukları olan ailelerde el yıkamanın solunum yolu hastalıklarının yayılmasını azalttığı gösterilmiştir (9). Dünyada el yıkama istenildiği kadar yaygın bir alışkanlık değildir. Rabie ve arkadaşları tarafından yapılan bir çalışmada önemli durumlarda yiyeceklere dokunmadan önce ve tuvaleti kullandıktan sonraellerin sabunla yıkanması %0 ile %34,0 arasında değiştiği gösterilmiştir (10). Günlük yaşamda belirli işleri yaptıktan sonra ve gün içinde en azından iki saatte bir eller yıkanmalıdır (2). Toplumda el yıkama yetişkinler tarafından çoğunlukla sıradan bir iş gibi görüldüğü için bu konudaki eğitimler alışkanlık kazandırmada çok başarılı olmamaktadır (11). Yurt içinde değişik yaş gruplarındaki çocuklarda el hijyeni üzerine pek çok çalışma yapılmasına rağmen çocuk sahibi olan annelerde el hijyenine dair çalışmaya rastlanmamıştır. Bu araştırma, annelerin kendileri ve çocuklarının bakımında el hijyeni konusundaki bilgi ve uygulamalarını değerlendirmek amacıyla yapılmıştır. GEREÇ ve YÖNTEM Tanımlayıcı ve retrospektif tipte olan araştırma Erzurum il merkezinde, Mart 2009-Haziran 2009 tarihleri arasında yapılmıştır. Erzurum il merkezine bağlı 3 ilçeden randomize seçilen Palandöken ilçesine bağlı 8 aile sağlığı merkezinden rastgele örnekleme yöntemiyle bir aile sağlığı merkezi seçilmiştir. Bu merkeze kayıtlı yaş aralığında 4,000 kadın araştırmanın evrenini oluşturdu. Evrenin biliniyor olduğu durumlarda kullanılan örneklem formülü ile örneklem 350 olarak belirlendi. Aile sağlığı merkezine her hangi bir nedenle gelen ve araştırmaya katılmayı kabul eden evli, doğum yapmış ve ilkokul mezunu olan kadınlar araştırmaya dahil edildi. Araştırma verileri, araştırmacılar tarafından hazırlanan soru formu ile toplandı. Anket formu, kadınların tanıtıcı özellikleri, kendi ve bebek bakımında el yıkama alışkanlıklarını belirlemeye yönelik sorulardan oluşmuştur. Anket formunun anlaşılabilirliğini değerlendirmek için, sahadan rastgele seçilen 15 kadınla yapılan ön uygulama sonrası gerekli düzeltmeler yapıldı. Ön uygulama yapılan 15 kadın araştırma kapsamı dışında bırakıldı. Anket formları kadınların kendileri tarafından dolduruldu. Her anket formu için yaklaşık 10 dakikalık süre verildi. Araştırmaya başlamadan önce ilgili kurumlardan izin alındı. Anketler uygulanmadan önce kadınlara çalışmanın amacı anlatılarak gönüllü olanlar ile çalışma yapıldı. Araştırmanın verileri bilgisayar ortamında verilerin yüzdelik dağılımları yapılarak değerlendirildi. BULGULAR Annelerin %44,9 u yaş grubunda, %52,6 sının ilkokul mezunu olduğu, %32,3 ünün iki çocuk sahibi olduğu belirlenmiştir (Tablo 1). Tablo 1: Annelere ait tanıtıcı özelliklerin dağılımı. Yaş Grupları Eğitim Durumu Çocuk Sayısı Özellikler Sayı % ve üzeri İlkokul Ortaokul Lise Üniversite ve üzeri ,1 44,9 26,0 4,0 52,6 15,7 14,3 17,4 20,6 32,3 24,3 22,9 Toplam ,

3 Tablo 2: Annenin kendi el hijyeni ile ilgili özelliklerin dağılımı. TAF Preventive Medicine Bulletin, 2011: 10(5) Özellikler Sayı % ,1 El yıkama sayısı , ,7 Elini ne ile yıkadığı Su ile Su ve sabun ile ,0 98,0 1 dakika 57 16,3 Elini kaç dakika yıkadığı 2 dakika ,7 Kiri akıncaya kadar ,0 Tuvalete girmeden önce el yıkama durumu ,6 61,4 Tuvaleten çıktıktan sonra el yıkama durumu ,0 -- Kurularım ,7 Ellerini kurulama durumu Kurulamam 15 4,3 Ara sıra kurularım 56 16,0 Bez Havlu ,7 Ellerini ne ile kuruladığı Kağıt Havlu 38 10,9 Her ikisi 47 13,4 Toplam ,0 Annelerin kendi el hijyeni ile ilgili özellikleri incelendiğinde; %83,7 sinin günde on ve daha fazla sıklıkta el yıkadıkları, %98,8 inin ellerini yıkarken su ve sabun kullandığı, %43,7 sinin ellerini iki dakika yıkadıklarını ifade ettiği, %38,6 sının tuvalete girmeden önce ellerini yıkadıkları, %100 ünün tuvaletten sonra ellerini yıkadıkları, %79,7 sinin ellerini kuruladıkları, el kurulama işlemi için ellerini kurulayanların %75,7 sinin bez havlu kullandığı saptanmıştır (Tablo 2). Annelerin, bebek bakımı esnasındaki hijyenine yönelik bilgi ve uygulamalarına bakıldığında; %59,1 inin emzirmeye başlamadan önce, %39,4 ünün bebeğin altını açmadan önce ellerini yıkadıklarını belirtmişlerdir. Bebeğin bezini değiştirdikten sonra ellerini yıkadıklarını söyleyenlerin oranı %98,3 tür. Bebeğin yüzünü temizlemeden önce annelerin kendi ellerini yıkanma durumu değerlendirildiğinde; her zaman ellerimi yıkarım diye cevap veren annelerin oranı %53,7 olarak belirlenmişitir. Annelerin %74,9 u bebek kustuğunda, bebeğin temizliği sağlandıktan sonra ellerin yıkanmasının gerekli olduğunu belirtmişlerdir (Tablo 3). TARTIŞMA Günlük yaşamda vücudun dış ortam ile en çok ilişkide olan, dolayısıyla en fazla kirlenen ve mikroorganizmalarla en çok temas eden bölgesi ellerdir. El yıkama hastalıklardan korunmak için en kolay, etkili ve maliyet etkin bir yöntemdir (2,12). Çalışmada annelerin %83,7 sinin günde on ve daha fazla sıklıkta ellerini yıkadıkları, saptanmıştır. Üner ve arkadaşlarının yaptığı araştırmada uygun sayıda kabul edilen 11 kez ve üzerinde elini yıkayanların yüzdesi %41,5 olarak saptanmıştır (2)

4 Tablo 3: Annenin bebek hijyenine yönelik bilgi ve uygulamalarının dağılımı. Özellikler Sayı % Bebeği emzirmeden önce ellerin yıkanma durumu ,1 40,9 Bebeğin bezini değiştirmeden önce ellerin yıkanma durumu ,4 60,6 Bebeğin bezini değiştirdikten sonra ellerin yıkanma durumu ,3 1,7 Bebeğin yüzünü temizlemeden önce ellerin yıkanma durumu Her zaman yıkarım Ara sıra yıkarım ,7 43,7 21,6 Bebek kustuğunda, bebeğin temizliği sağlandıktan sonra ellerin yıkanma durumu Her zaman yıkarım Arasıra yıkarım ,9 24,2 0,9 Toplam ,0 Bizim yaptığımız araştırmada bulunan sonuç annelerin el hijyeni konusunda daha iyi olduğunu göstermektedir. Sandora ve arkadaşlarının el yıkama konusunda çocuklu ailelerle yaptığı el hijyeni eğitimi müdahale çalışmasında çocuklarda ishalli hastalıkların azaldığı gösterilmiştir (13). Bu araştırmada annelerin %98,8 inin ellerini yıkarken su ve sabun kullanmaları, Üner ve arkadaşlarının yaptığı araştırmada katılımcıların el yıkama sırasında %98,0 ının su, %67,7 sinin sıvı sabun, %58,8 inin katı sabun, %6,8 inin ise el dezenfektanı kullandıklarını saptanmıştır (2). Üner ve arkadaşlarının yaptığı araştırma sonuçları ile bizim çalışmamızdaki sonuçlarla benzerlik göstermektedir. Annelerin %43,7 sinin ellerini iki dakika yıkamaları, tuvalete girmeden önce %38,6 sının, tuvaletten çıktıktan sonra ise %100 ünün ellerini yıkamaları, %79,7 sinin ellerini kurulamaları yönünde Üner ve arkadaşlarının yaptığı araştırma ile karşılaştırıldığında sonuçlar bizim çalışmamızdaki sonuçlarla benzerlik göstermektedir (2). Karatay ve Özvarış yaptığı araştırmada, ellerini hem tuvaletten önce hem de tuvaletten sonra yıkayan kadınların yüzdesinin %12,8 olduğu, %86,4 ünün sadece tuvalet sonrasında ellerini yıkadığı ve %24,4 ünün ortalama el yıkama süresinin en az iki dakika olduğu bulunmuştur (14). Deveci ve arkadaşlarının yaptığı araştırmada ise temizlik çalışanlarının %47,3 ünün tuvalet öncesi ellerini yıkamadığı, Ünsal ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada ise bireylerin %81,5 i tuvaletten önce, %98,8 inin tuvaletten sonra ellerini yıkadığı, Demirbağ ın çalışmasında hasta grubunun %68,2 sinin tuvaletten önce, %99,1 inin tuvaletten sonra, kontrol grubunun ise %57,3 ünün tuvaletten önce, %100,0 ünün tuvaletten sonra ellerini yıkadığı saptanmıştır (15-17). Çan ve arkadaşları kişisel hijyen alışkanlıklarının bebeklik çağından itibaren elde edilen birikim olduğunu ifade etmektedirler (18). Kişisel hijyen tedbirlerinin başında el-ağız ilişkileri gelmekte ve oral-fekal bulaşmanın en önemli yollarından birisi ellerdir (12). Yaptığımız araştırmada annelerin, bebek bakımı esnasında el hijyeni hakkındaki bilgi ve uygulamaları değerlendirilmiş ve annelerin, %59,1 inin emzirmeye başlamadan önce, %39,4 ünün bebeğin altını açmadan önce ellerin yıkanmasının gerekli olduğunu bilmeleri, %98,3 nün bebeğin bezini değiştirdikten sonra elleri yıkamanın gerekli olduğunu belirtmelerine rağmen yapılan araştırmada istendik düzeyde sonuçlara ulaşılamamıştır. Bu durum sağlığın korunmasında ve sürdürülmesinde önemli bir yeri olan kişisel hijyen 576

5 konusunda annelerin yeterli bilgi ve uygulama becerisine sahip olmadığını göstermektedir. SONUÇ ve ÖNERİLER Annelerin kendileri ve çocuklarının bakımında el hijyeni konusunda bilgilerinin ve uygulamalarının yeterli olmadığı saptanmıştır. Annelerin ve anne adaylarının el hijyeni konusundaki bilgi ve olumlu tutumlarını artırabilmek için; Eğitim öğretim dönemlerinde her derste el hijyeni konusunda eğitime yer verilebilir bu konuda broşürkitapçıklar ve sabun dağıtılabilir, Gebelere doğum öncesi bakım hizmeti sunulurken kişisel hijyen hakkında ve bebek bakımında hijyen ile ilgili davranışların öğrenilmesi sürecinde bilgi ve becerilerin davranışa dönüştürülmesi için sağlık çalışanlarının eğitim vermesi yararlı olacaktır. KAYNAKLAR 1 Önsüz MF, Hıdıroglu S. İstanbul'da farklı iki ilköğretim okulundaki öğrencilerin kişisel hijyen alışkanlıklarının belirlenmesi. ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi. 2008; 9(1): Üner S, Sevencan F, Başaran E, Balcı C, Bilaloğlu B. Bir sağlık ocağına başvuran kişilerin sosyal el yıkama ile ilgili bazı bilgi ve tutumların saptanması. TAF Preventive Medicine Bulletin. 2009: 8(3): Güler Ç. Kişisel hijyen. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni. 2004; 3(6): Yılmaz E, Özkan S. Bir ilçede iki farklı yerleşim yerindeki ilköğretim okulu öğrencilerinin kişisel hijyen alışkanlıklarının karşılaştırılması. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi. 2009; 4(10): Kaya M, Büyükşerbetçi M, Meriç MB, et al.. Ankara'da bir lisenin 9. ve 10. sınıf öğrencilerinin kişisel hijyen konusunda davranışlarının belirlenmesi. Sted. 2006; 15(10): Aslan D, Mermerkaya MU, Kaya FE, et al. Ankara'da bir ilköğretim okulunda el yıkama konusunda yapılmış olan bir müdahale çalışması. Türkiye Klinikleri J Med Sci. 2006; 26: Akın L, Özcebe H, Güler Ç. Kişisel Hijyen. Eds.: Akın L, Özcebe H, Haznedaroğlu D, Özbaş S, Serim H. İçinde: Adölesan Sağlığı ve Gelişimi Eğitici Eğitimi Rehberi Kitabı. Ankara. SB AÇSAP Genel Müdürlüğü Yayını, 2001, s Wenzel RP. The Economic of Nasocomial İnfektions. J. Hosp. Infect. 1995; 31: Lee GM, Salomon JA, FriedmanJF. Illness transmission in the home: a possible role for alcohol- based hand gels. Pediatrics. 2005; 115: Rabie T, Curtis VE. Spa: Lavado de manos yriesgo de infecciones respiratorias: una revisión cuantitativa sistemática. Tropical Medicine & International Health. 2006; 11(3): Kaya M, Aslan D. Ankara'da bir ilköğretim okulunda el yıkama konusunda bir müdahele çalışması. Erciyes Tıp Dergisi. 2009; 31(2): Asuman Kocakaya (Köroğlu). Lise yaş grubu gençlerin kişisel hijyen alışkanlıkları ile ilgili bilgi, tutum, davranışları ve verilen eğitimin etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi Sandora TJ, Taveras EM, Shih MC, et al. A Randomized, Controlled Trial of a Multifaceted Intervention Including Alcohol-Based Hand Sanitizer and Hand-Hygiene Education to Reduce Illness Transmission in the Home. Pediatrics. 2005; 116: Karatay G, Özvarış ŞB. Bir sağlık merkezi bölgesindeki gecekondularda yaşayan kadınların genital hijyene ilişkin uygulamalarının değerlendirilmesi C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2006, 10(1): Deveci SE, Açık Y, Ercan E, Ferdane A, Öncül O. Bir üniversite hastanesinde temizlik çalışanlarının temizlik ve hijyen konusundaki davranışlarının değerlendirilmesi. F.Ü. Sağ. Bil. Tıp Derg. 2010; 24(2): Ünsal A, Özyazıcıoğlu N, Sezgin S. Doğu Karadenizdeki bir belde ve ona bağlı dokuz köyde yaşayan bireylerin genital hijyen davranışları. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi. 2010; 13: Demirbağ AC. Kadınlarda idrar yolu enfeksiyonlarında hijyenik alışkanlıklarla ilgili risk faktörleri. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. (2000); 4(2):

6 18 Çan, G, Topbaş M, Kapucu M. Trabzon da İki Farklı Yerleşim Yerindeki İlköğretim Öğrencilerinin Kişisel Hijyen Alışkanlıkları. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni. 2004; 3(8):