TAŞIYICI SİSTEM TASARIMI I DERSİ

Transkript

1 TAŞIYICI SİSTEM TASARIMI I DERSİ Doç. Dr. Deniz GÜNEY SUNUM 10 AHŞAP YAPILAR 1 Ahşap Yapılar Ahşap, tarih boyunca her kültür tarafından oldukça fazla kullanılmış bir yapım malzemesidir. Kolaylıkla ormandan elde edilir ve üretilir. 2 1

2 Ahşap Yapılar Ahşap izotropik olmayan bir malzemedir. Ahşabın taşıma gücü liflerine dik doğrultuda zayıftır. Lifleri doğrultusundaki çekme dayanımı liflerine dik doğrultudaki çekme dayanımından kat daha fazladır. Ahşabın liflere paralel doğrultuda çekme dayanımı en yüksek nitelikli kereste için MPa dır (DIN 1052). Ahşabın lifleri doğrultusundaki basınç dayanımı çekme dayanımından 2-2,5 kat daha azdır. Ahşabın eğilme gerilmesi basınç ve çekme dayanımları arasındadır. 3 Ahşap Yapılar Ahşabın liflerine dik doğrultusundaki çekme kuvveti, ani hasar ve çatlaklar oluşturarak ahşabın taşıma kapasitesini düşürür. Liflere dik doğrultuda çekme oluşturacak birleşimlerden kaçınılmalıdır. 4 2

3 AHŞAP HAFİFTİR. Ahşabın dayanım / ağırlık oranı yüksektir, Ahşap Yapılar Ahşabın hafif olması ve ince kesitlerde kullanılması burkulma sorununa neden olur. Ahşap yapı tasarımında, ahşabın malzeme özelliğinden kaynaklanan sorunları dikkate alınmalıdır. 5 Ahşap Yapılar AHŞAP DOĞAL BİR MALZEMEDİR. İçindeki delikler, çentikler ve bölgesel korozyon (çürükler), dayanımını etkiler. 6 3

4 Ahşap Yapılar AHŞABIN ELASTİSİTE MODÜLÜ DÜŞÜKTÜR 1. sınıf ahşabın elastisite modülü liflere dik yönde 600 MPa liflere paralel yönde MPa kadardır. Elastisite modülünün düşük olması, eğilme etkisindeki ahşap elemanlarda büyük sehimlere neden olur. Ahşap, dış etkiler nedeniyle zamanla mekanik özelliklerini yitirir ve sehimleri artar. İyi kurutulmuş ve yüksek yoğunluklu nitelikli kereste kullanılmalıdır. 7 Ahşap Yapılar AHŞABIN SÜNEKLİK ORANI DÜŞÜKTÜR Ahşabın akma gerilmesi ile kopma noktası arasındaki birim şekil değiştirme kapasitesi çok az olduğu için ahşap yapı elemanları sünek biçimde enerji tüketemez. Yapı elemanlarının birleşim yerlerinin zamanla gevşemesi ahşabın çok büyük yatay ötelemeler yapmasına ve yeniden dik konuma gelemeyerek yıkılmasına neden olabilir. 8 4

5 Ahşap Yapılar AHŞAP ATMOSFERİK ŞARTLARDAN ETKİLENİR Ahşabın zamana karşı dayanımı azdır. Zamanla düşey yük taşıyan elemanlarda büzülme olur. Atmosferik şartlar değiştikçe ahşap çerçeve şişme ve büzülme nedeniyle sürekli hareket eder. Ahşap nemden etkilenir. 9 Ahşap Yapılar AHŞAP ATMOSFERİK ŞARTLARDAN ETKİLENİR Ahşabın zamana karşı dayanımı azdır. Zamanla düşey yük taşıyan elemanlarda büzülme olur. Atmosferik şartlar değiştikçe ahşap çerçeve şişme ve büzülme nedeniyle sürekli hareket eder. Ahşap nemden etkilenir. 10 5

6 Ahşap Yapılar AHŞAP YANICI BİR MALZEMEDİR. Özellikle deprem sırasında çıkan yangınlarda ilk ahşap yapılar etkilenir. Japonya da 1923 Kanto depreminde , 1995 Kobe depreminde 1750 kişi ahşap yapılarda çıkan yangınlarda ölmüştür Gediz depreminde, Akçaalan kasabasında ahşap yapıların bulunduğu büyük bir alan yangın nedeniyle yok olmuştur. 11 Ahşap Yapılar Ahşap kompozitlerin iki doğrultuda da çekme ve basınç dayanımları aynıdır ve masif ahşapta karşılaşılan şişme, büzülme, çatlama gibi olumsuzluklar azaltılmıştır. Ahşap kompozitler; I-kiriş, lamine ahşap, glulam ve ahşap panel şeklinde oluşturulur. 12 6

7 Ahşap Yapı Birleşimleri Ahşap yapı, ahşap elemanların birleştirilmesiyle gerçekleştirilir. Ahşap elemanların birleşimi; yapılır. ahşabın kendisi ile çivi, vida, bulon ile metal bantlar, levhalar, dişli levhalarla Ahşap birleştirme elemanlarının boyut ve adedi birleştirilecek elemanlarda aktarılacak yüke bağlı olarak hesaplanır. 13 Ahşap Yapı Birleşimleri Lamba zıvana Çapraz geçme Boğaz geçme Zıvanalı geçme Geçmelerle yapılan birleşim yerleri, ahşabın önemli bir kısmı kesildiği için zayıftır. Boğaz geçme birleşimlerin dayanımı birleşecek elemanların birbirini taşıma şekline bağlıdır. kamalı Kurtağzı ek 14 7

8 Ahşap Yapı Birleşimleri Çiviler, çap ve uzunluk olarak tanımlanır. d/l - 7,0/210mm Çivi üzeri dış etkilerden korunması için çinko, kurşun yada kadmiumla kaplanır. Çivi çapı, birleşecek ahşapların ince olanına uygun seçilir. Bir birleşimde en az 4 çivi kullanılır. Ahşap kalınlığı 2,4cm 3,1/70 2,4-2,8cm 3,4/80 2,4-3,5cm 3,8/100 2,6-4,0cm 4,2/110 3,0-5,0cm 4,6/130 4,0-5,5cm 5,5/140 5,5-6,0cm 5,5/160 5,0-7,0cm 6,0/180 6,0-8,0cm 7,0/210 7,0-8,0cm 7,5/230 8,0cm 8,0/260 Çiviler arası mesafe: Kuvvet doğrultusunda 10d Kuvvete dik doğrultuda 5d 15 Ahşap Yapı Birleşimleri Bulonlar, önceden açılmış deliklerde, somunlu yada somunsuz olarak uygulanır. Somunlu bulonlarda somunun ahşabı ezmemesi için pul kullanılır. Somunsuz bulonlar, birleşecek parçanın bir yüzeyinin somun geçirmeye elverişli olmadığı durumlarda dübel yardımıyla uygulanır. Bulonlar lifler doğrultusunda tek yada iki sıra düzenlenir. Bulonlar arası mesafe en az 7d veya 10cm olmalıdır. Modern birleştirme elemanları, birleşecek elemanların arasına preslenerek kaymayı önleyip yüzey boyunca elemandan elemana yük aktaracak biçimde tutturulan dişli yada dişsiz metal halka, levha ya da disk şeklindedir. Bunların her birinin ortasından bulon geçirilerek ahşabın temasta olması sağlanır. Bu birleşimler atölyede yapılır. 16 YTÜ Mimarlık Fakültesi TSBD 16 8

9 Ahşap Yapı Birleşimleri Ahşap en-kesiti sınırlı olduğu için birleşecek elemanlardaki tüm kuvvetlerin aktarılmasına yetecek sayıda çivi, vida yada bulon kullanılması oldukça zordur. Ahşap birleşimlerinde kullanılan birleştirme elemanları zayıftır. Ahşap yapıların yanal yüklere karşı tasarımında birleşimlerde kullanılan çeliğin akması, ahşabın kırılmasına tercih edilmelidir. Dişli levha ve dişli halkalar yüksek dayanımlıdır, ancak tekrarlı yük altında gevrek davranış gösterebilir. Genellikle kompozit ahşapların birleşiminde kullanılır. 17 Ahşap Dikmeler/Kolonlar Masif Ahşap dikmeler/kolonlar, aktaracakları yüke bağlı olarak: masif, birleşik yada ayrık yapılır. Birleşik Ayrık Ayrık kolonlar iki yada daha çok masif parçalarla oluşturulur. 18 9

10 Ahşap Dikmeler/Kolonlar Ahşap kolonlarda kare yada kareye yakın kesitler tercih edilir. Birden fazla parçayla oluşturulmuş kolonlar yapıştırmayla yada mekanik olarak birleştirilir. 19 Ahşap Dikmeler/Kolonlar Masif, tek parçalı kolonlarda 10x10cm den daha küçük kesitler kullanılmamalıdır. Büyük kesitli ahşapların ortasından dikme boyunca bir delik açılarak tüm en-kesitin eşit kuruması ve radyal çatlakların oluşmaması sağlanır. Köşeleri açılı kesilerek yangın dayanımı artırılır

11 Ahşap Dikmeler/Kolonlar Uzay kafes kolon Ahşap ayrık kolonlar, iki yada daha çok masif parçayla, parçaların birbirinden uzaklığına göre; takozlu, yatay kuşaklı, çapraz kuşaklı yada uzay kafes yapılır. Takozlu kolonların en az L/3 noktalarında takoz düzenlenmelidir. 21 Ahşap Dikmeler/Kolonlar Ahşap çapraz kuşaklı kolon Ahşap yatay kuşaklı kolon 22 11

12 Ahşap Kolon Ayakları Metal pabuç Mafsallı ayak Drenaj deliği Metal taban Ankraj bulonu Ahşap yapı kolon yada dikme ayakları, betonarme yada yığma temellere metal levhalar yardımıyla mafsallı yada ankastre birleştirilir. Ankastre ayak Masif ahşap kolonun temellere birleşiminde, temel malzemesindeki nemin ahşaba geçmemesi için ahşap malzemeye uygun metal plakalar kullanılır. 23 Ahşap Kolon Ayakları Ankastre ayak Mafsallı ayak Ankastre ayak 24 12

13 Ahşap Kirişler Ahşap kiriş kesitleri, geçilecek açıklıklara göre: dikdörtgen, I en-kesitli, kafes gövdeli ard germeli olarak düzenlenir. 25 Ahşap Kirişler Ahşap Kirişler Masif ahşap kirişlerin genişlik/yükseklik oranı 1/3-1/2 arasında seçilir. Tabakalı lamine ahşapta bu oran 1/3-1/4 arasındadır. Taşıyıcı tek parçalı masif ahşap yapı kirişlerinin en küçük kesiti, 40 cm 2 den küçük ve kalınlıkları 4 cm den az olmamalıdır

14 Ahşap Kirişler H > 40cm olan kirişler I yada sandık kesitli yapılabilir. Bu tür çok parçalı kirişlerde her bir parçanın en-kesiti 14 cm 2 den ve kalınlığı 2,4 cm den küçük olmamalıdır. Bu amaçla kullanılacak kontrplakların kalınlığı 10 mm den ve levha sayısı 5 den az olmamalıdır (TS647-Kasım 1979). AHŞAP KİRİŞLERİ YÜKSEKLİKLERİNE GÖRE; 24 cm m 30 cm m 36 cm m 40 cm m açıklık geçebilir. 27 Ahşap Kirişler Bileşik I kesitli ahşap kiriş 28 14

15 Ahşap Kiriş - Kiriş Birleşimleri Ahşap kiriş-kiriş birleşimleri genellikle sadece kesme kuvvetlerinin aktarıldığı, sabit mafsallı yapılır. Birleşim, çelik plakalar yardımıyla düzenlenir. 29 Ahşap Kiriş - Kiriş Birleşimleri Konsol kiriş Çelik plaka Lamine kolon Ahşap gerber kiriş mafsalları, sürekli bir kirişin moment = 0 noktalarında, metal plaka ya da ahşap parçalar yardımıyla ve her kirişte birer bulonla düzenlenir

16 Ahşap Kiriş - Kiriş Birleşimleri Kayma plakası Yan levha Ahşap, üç mafsallı çerçevenin mafsallı kiriş-kiriş birleşimi 31 Ahşap Kafes Gövdeli Kirişler Ahşap kafes kiriş (makas) üst başlık, alt başlık ve örgü çubuklarından oluşturulur. Çubukların birleşimleri çivi ya da çelik plakalarla yapılır. Ahşap makası oluşturan dikme ve diyagonallerden basınca çalışanları tek, çekmeye çalışanları iki parçalı yapılır

17 Ahşap Kafes Gövdeli Kirişler Ahşap kirişlerde sistem açıklığı: * Tek açıklıklı: L/10 L/12 * Sürekli kiriş: L/12 L/16 * Kompozit : L/16 - L/24 * Ön/ard germeli: L/18 L/24 * Uzay Kafes kirişlerde: L/20 L/30 alınabilir. 33 Ahşap Kafes Gövdeli Kirişler Ahşap kafes kiriş yükseklikleri açıklığın 1/18i kadar seçilir. Döşeme makaslarının yüksekliği, 30-70cm arasında olur. Ahşap ard germe kirişler 34 17

18 Ahşap Kirişler Ahşap kirişlerin eğik düzenlemesiyle büyük açıklıklar geçilebilir. 35 Ahşap Kolon - Kiriş Birleşimleri Ahşap kolon - kiriş birleşimi sabit mafsallı yada rijit yapılır. Mafsallı birleşim, sürekli kolon-süreksiz kiriş ile geçme yada metal levhalar kullanılarak yapılır. Birleşim yerlerindeki bağlantıda sürtünme kuvvetleri önemlidir

19 Ahşap Kolon - Kiriş Birleşimleri Rijit kolon kiriş birleşimi Ahşap malzeme ile yatay kuvvetlerin oluşturduğu momentleri aktarabilen rijit birleşimlerin oluşturulması çok güçtür. Ahşap kolon - kiriş rijit birleşimi, kiriş sürekliliği ile sağlanır. 37 Ahşap Kolon - Kiriş Birleşimleri Rijit birleşim Mafsallı birleşim 38 19

20 Ahşap Kemerler Ahşap yapıda kemer, *kompozit ahşaplarla dolu gövdeli *masif ahşapla kafes gövdeli olarak düzenlenir. 39 Ahşap Taşıyıcı Duvarlar Ahşap yapılar, duvarlarının düzenine göre isimlendirilir. Bu yapılar, yapı ustasının becerisine, bulunan malzemeye ve kullanıcının finansal gücüne bağlı olarak şekillenir

21 Ahşap Taşıyıcı Duvarlar Kütük Yığma (Çanti) Kütük yığma Boğaz geçme Ahşap yığma Kütük yığma birleşimleri boğaz geçme şeklinde yapılır. Boğaz geçme birleşimde kapı ve pencere bölgelerinde rijitlik zayıftır. 41 Ahşap Taşıyıcı Duvarlar Kütük Yığma (Çanti) Yığma ahşap taşıyıcı duvarlı yapılar 42 21

22 Dikme aralıkları: cm Dolgu: kütük ya da biçilmiş ahşap Dikme-dolgu birleşimi: zıvana geçme Dikme-başlık kirişleri birleşimi: bindirmeli Ahşap Taşıyıcı Duvarlar Yığma Ahşap Dolgu Duvar/ Blok Dolma Section Kesit Pencere ve kapı boşlukları kenarına dikmeler yerleştirilir 43 Ahşap Taşıyıcı Duvarlar Ahşap Çerçeve Duvarlar Ahşap çerçeve duvarlar, 5x10cm ve 5x15cm boyutlarındaki ahşap dikmelerin cm aralıklarda düzenlenmesiyle oluşturulur. Dikmeler arası 60cm i geçen duvarlarda dikmeler arası çaprazlanır. Dikmeler arasının ahşap ya da yığma kagir gibi kesme dayanımlı elemanlarla doldurulması yatay yüklere dayanımı artırır. Dikmeler yükseklikleri boyunca yatay ahşap elemanlarla bağlandığında hem dikmeye yatay bir destek verilir hem de yangının duvar içinde yukarı gitmesi engellenmiş olur

23 Ahşap Taşıyıcı Duvarlar Tokyo, Japan 45 Ahşap Taşıyıcı Duvarlar Tokyo, Japan 46 23

24 Ahşap Taşıyıcı Duvarlar Ahşap Çerçeve Duvarlar / Ahşap Dolgulu Dal Örgülü Çerçeve- Çöten Çöten Dikme aralıkları: cm Dikme- başlık kirişlerine birleşim: zıvana geçme Duvar iç ve dıştan sıvanır. 47 Ahşap Taşıyıcı Duvarlar Ahşap Çerçeve Duvarlar / Ahşap Dolgulu Dizeme Ahşap dikmeler arasının kaba kesilmiş tomruklarla doldurulduğu duvarlar Kolon/dikme aralıkları: cm Kolonlar: ~ 15/12 cm, Dikmeler&çaprazlar: ~ 8/12 cm Kolon/dikme-başlık kirişlerine birleşim: zıvana geçme Kolon/dikme- dolgu ahşap ve çapraz birleşimi: çivi Duvar iç ve dıştan sıvanır

25 Ahşap Taşıyıcı Duvarlar Ahşap Çerçeve Duvarlar / Yığma Kagir Dolgulu Hımış / Çatkı Kolon/dikme aralıkları: cm Kolonlar: ~ 10/10, 12/12 cm, Dikmeler: ~ 5/10, 6/12 cm Dolgu: harç ile birleştirilmiş kerpiç, tuğla ya da taş Kolon/dikme başlık kirişlerine birleşim: zıvana geçme Duvar iç ve dıştan sıvanır. Salt ahşap çerçevelerle oluşturulan yapılar 1940 larda olan pek çok depremde hasar almış 49 ve ahşap dikmelerin çift yönde diyagonal elemanlarla güçlendirilmesi gereği ortaya çıkmıştır. Ahşap Taşıyıcı Duvarlar Ahşap Çerçeve Duvarlar / Yığma Kagir Dolgulu Hımış / Çatkı Kolon/dikme aralıkları: cm Kolonlar: ~ 10/10, 12/12 cm, Dikmeler&çaprazlar: ~ 8/12 cm Dolgu: harç ile birleştirilmiş kerpiç, tuğla ya da taş Kolon/dikme-başlık kirişlerine birleşim: zıvana geçme Kolon/dikme- çapraz birleşimi: çivi Duvar iç ve dıştan sıvanır

26 Ahşap Taşıyıcı Duvarlar Ahşap Çerçeve Duvarlar / Yığma Kagir Dolgulu Hımış / Çatkı Ahşap dikmelerin sık düzenlenmesiyle oluşturulan ahşap duvarlarda ahşap yapı çerçevesini rijitleştirip deprem dayanımını artırdığı için düşey çaprazlamalar önemlidir. Masif ahşap yapıda çaprazlama en-kesit kalınlığı 3,5cm den ve dikme kalınlığının 1/3ünden az olmamalıdır. 51 Ahşap Taşıyıcı Duvarlar Ahşap Çerçeve Duvarlar / Yığma Kagir Dolgulu Muska dolma Kolon/dikme aralıkları: cm Kolonlar: ~ 10/10 cm, Dikmeler&çaprazlar: ~ 5/10 cm Dolgu: harç ile birleştirilmiş kerpiç, tuğla ya da taş Kolon/dikme-başlık kirişlerine birleşim: zıvana geçme Kolon/dikme- çapraz birleşimi: çivi Duvar içten sıvanır ya da ahşap kaplanır

27 Ahşap Taşıyıcı Duvarlar Ahşap Çerçeve Duvarlar / Yığma Kagir Dolgulu Göz dolma Kolonlar arasındaki dikme aralıkları: cm Yatay kuşak aralıkları: cm Kolonlar: ~ 10/10 cm, Dikmeler: ~ 5/10 cm, Yatay kuşak: ~ 3/10 cm Dolgu: kireç harcı içinde yerine uygun kesilmiş taş Kolonlar/dikmeler-yatay kuşak birleşimi: yastıklı geçme Duvar içten sıvanır. 53 Ahşap Taşıyıcı Duvarlar Ahşap Çerçeve Duvarlar / Ahşap Kaplamalı Bağdadi Dikme aralıkları: cm Dikme- başlık kirişlerine birleşim: zıvana geçme Duvar iki yüzü 3-4cm genişliğinde çıtalar çivi ile çakılır Duvar iki yüzü arası boş bırakılır yada ağaç kabuğu ile doldurulur. Duvar iç ve dıştan kireç harcı ile sıvanır (bağdadi sıva)

28 Ahşap Taşıyıcı Duvarlar Ahşap Çerçeve Duvarlar / Ahşap Kaplamalı Duvar iç yüzeyi ahşap kaplanır yada rabits teli, ahşap çıta üzeri sıvanır Ahşap Taşıyıcı Duvarlar Ahşap Çerçeve Duvarlar / Ahşap Kaplamalı Duvar yüzeyinin kaplanmasında, birkaç gözü kaplayacak şekilde diyagonal çaprazlamalı kaplama da uygulanır. Bu, taşıyıcı duvarların rijitliğini artırır

29 Ahşap Taşıyıcı Duvarlar Ahşap Panel Sistem Ahşap panel sistemde ~ 5 x 5 cm kesitli ahşaplarla oluşturulan çerçevenin iç ve dış yüzüne ~1 cm kalınlıklı kontraplak bütün dikme ve yatay çerçeve elemanlarına 2-3 cm aralıklarla çivilenir. Ahşap duvar panel yüksekliği yapının kat yüksekliği kadar, uzunluğu en çok 3-4 m olarak üretilir. Ahşap panellerin birbirlerine ya da bir ara dikmeye bağlanması çelik vida ya da bulonlarla yapılır. Paneller birbirine geçme olarak ta birleştirilebilir. 57 Ahşap Taşıyıcı Duvarlar Ahşap Panel Sistem Ahşap Panelli karkas yapılar aslında tümü ile ahşap perde duvarlı yapı olarak nitelendirilebilir ve en çok 3 katlı yapılır. Ahşap karkas panelli yapı Yapının depremde temelden koparak devrilmemesi için duvar panellerinin, yeterli derinlikte betonarme bir duvar altı sömeline ankre edilmiş bulonlarla bağlanmalıdır. 58 YTÜ Mimarlık Fakültesi TSBD 58 29

30 Ahşap Taşıyıcı Duvarlar Sık düzenlenmiş dış duvar dikmelerinin, iki kat yüksekliğinde, eşikten saçağa kadar uzatıldığı ve yatay elemanların bu sürekli dikmeye bağlandığı çerçeveye, Amerika da bir tayfunda bütünüyle uçtuğu için, Baloon Frame-Balon Çerçeve adı verilmiştir. Sık dış ve iç duvar dikmelerinin bir kat yüksekliğinde düzenlenmesine de Platform frame-platform Çerçeve denir. Türkiye deki ahşap yapılar, platform tipine girer. 59 Ahşap Duvar-Temel Birleşimi Ahşap binalar, temel duvarı üzerinde, yığma duvarlar üzerinde, dikmeler üzerinde kurulur. Temel duvarı üzerinde Yığma duvar üzerinde Dikmeler üzerinde 60 30

31 Ahşap Duvar Temel üzerinde Geleneksel ahşap temeller önceleri yığma, daha sonra beton olarak yapılmıştır. Temel duvarları üzeri kireç sıvası ile düzleştirilip üzerine yüksekliği 5cm den fazla ve eni en az dikme kalınlığı kadar eşik (taban) kuşağı yerleştirilir. Temelden ahşap yapıya rutubet geçmemesi için eşik tabanı altına su geçirmez bir malzeme yerleştirilmelidir. Ahşap duvarları oluşturan dikmeler ve giriş katın döşeme kirişleri eşik kuşağına yeterli bir biçimde bağlanır. 61 Ahşap Duvar Yığma kagir duvar üzerinde Ahşap binaların bodrum ve varsa zemin katları yığma kagir olarak yapılır. Yığma kagir duvar üzerinde düzenlenen ahşap duvarlarda da kireç harcı ile sıvanarak düzeltilmiş duvar üzerindeki eşik kuşağı üzerinde yükselir

32 Ahşap Duvar Dikme üzerinde Ahşap dikme ve kolonlar; yığma temellere ankre edilir eşik kuşağına oturtulur. doğrudan büyük bir taş üzerine oturtulur. 63 Yığma Kagir Duvarlı Ahşap yapı Ahşap yapılar arası mesafe 9 m den az ise dış duvarları yığma kagir yapılır. İç kısımda ahşap kirişler ahşap kolonlarla desteklenir

33 Yığma Kagir Duvarlı Ahşap yapı Eşrefoğlu Cami İç kısımda ahşap kirişler ahşap kolonlarla desteklenir. 65 Ahşap Döşemeler Döşeme ve çatı, belli aralıklarda düzenlenmiş ahşap kirişler üzerine yerleştirilir. Ahşap yapıda ara kat döşemeleri ahşap yapılır. Ahşap döşeme elemanları birbirine binili, kamalı yada yapıştırma (lamine) birleştirilir. Ahşap döşeme kalınlığı, çatı döşemesi için açıklığın 1/40ı, ara kat döşemesi için açıklığın 1/30u kadar seçilir. Döşeme uzunluğu 7.5m yi geçmemelidir

34 Ahşap Döşemeler Seyrek düzenlenmiş kirişler üzerine yerleştirilecek ahşap döşeme, masif ve çürüğü olmayan ahşapla yapılmalıdır. Sık kirişler üzerine serilecek döşeme, 13 mm kalınlıkta kontrplak ya da 25mm kalınlıkta ahşap yapılabilir. Bu döşeme levhaları döşeme kirişlerine dik yada açılı yerleştirilir. 67 Ahşap Döşemeler döşeme paneli küçük konsol kirişe paralel bölme altında çift kiriş çıkma kirişine destek alın kuşağı yada duvar açıklık< 24 x döşeme kirişi yüksekliği dikme yada duvar kiriş Döşeme kirişi olarak dolu yada kafes gövdeli kirişler kullanılır

35 Ahşap Döşemeler Ahşap döşemede boşlukların düzenlenmesi için alın kuşakları ve açıklık (boşluk) kirişleri kullanılır. 69 Ahşap Döşemeler Ahşap döşemede konsol çıkmak için *alın kuşakları ve *çıkma kirişleri kullanılır. 60 cm den büyük konsollar desteklenmelidir

36 Ahşap Döşemeler Çıkmalar 71 Ahşap Döşemeler Sık, yüksek kirişli döşemenin yatay yükler karşısındaki stabilitesi, kirişe dik doğrultuda; boyunduruk adı verilen ahşabın şaşırtmalı olarak düzenlenmesi kiriş üst başlığını alt başlığına bağlayacak şekilde çaprazlamayla sağlanır. boyunduruk çaprazlama 72 36

37 Ahşap Döşemeler Panel döşeme elemanları, panel duvarlardan daha derin yapılır. Döşeme panelinin alt ve üst yüzeyleri kontraplakla kaplanır ve iç kısımda, 5 x cm kesitli kayıtlar yada kirişler bulunur. Bu paneller duvar panellerinin üzerine çakılır yada bulonlarla bağlanır. 73 Ahşap Döşemeler Deprem şartlarını yerine getirmesi için ahşap çatı ve döşeme, deprem sırasında ortaya çıkan kesme kuvvetlerini taşıyabilmelidir. Büyük açıklıklı ahşap kirişli döşemenin rüzgar ve deprem gibi yatay yüklere karşı yapı bütünlüğünü sağlamak için ahşap kirişler seviyesinde çaprazlamalar düzenlenmelidir. Panellerle yapılmış döşeme, yatay yükleri karşılayabilir

38 Ahşap Döşeme-Duvar Birleşimi Döşeme kirişleri Başlık kirişi Zemin kattaki döşeme kirişleri taban kuşakları üzerine, Diğer katlardaki döşeme kirişleri ve çatı makasları ise başlık kuşakları üzerine oturtulur. Duvar dikmeleri döşeme üzerinde düzenlenen taban kuşağına yerleştirilir. 75 Ahşap Döşeme-Duvar Birleşimi Döşeme kirişleri duvar üzerinde düzenlenen tepe kirişleri üzerine ya da tepe kirişi ile üst kat duvar taban kirişi arasına yerleştirilir Döşeme kirişleri duvarın başlık kuşağı üzerinde Döşeme kirişleri duvarın başlık ve taban kuşakları arasında 76 38

39 Ahşap Bölme Duvarları Bölme duvar dikmelerinin tabanları, döşeme üzerine yerleştirilen taban kuşağına oturtulur. Dikmeler alt kat dikmeleri üzerindeki başlık kuşağına oturtulup döşemeden geçirilmez. 77 Ahşap Bölme Duvarları Ahşap bölme duvarları, cm aralıkla yerleştirilmiş ahşap dikmelerin altta taban kuşağına oturacak, üstte başlık kuşağı ile birleştirilecek şekilde düzenlenir. 1-2 katlı yapıların bölme duvarlarında en az 5x10cm dikme kullanılmalıdır. 3 katlı bir yapının alt kat dikmeleri en az 5x15 yapılmalıdır. Bu dikmeler üzeri ahşap kaplanır yada bağdadi sıva ile sıvanır. Yada ahşap plaklar dikmelere geçme olarak birleştirilir. 120cm i geçen her açıklık çaprazlanmalıdır

40 Ahşap Bölme Duvarları Bölme duvar döşeme kirişlerine paralel ise çift kiriş arasına alınarak, kirişlere dikse başlık kuşağı ile desteklenmelidir. Taşıyıcı bölme duvar dikmeleri döşeme kirişinin altında ise çift başlık kuşağı kullanmak daha uygundur. 79 Ahşap Çatı Döşemesi Ahşap çatı döşemesi, döşeme paneliyle yada sık mertekler üzerine ahşap çakılmasıyla oluşturulur

41 Ahşap Çatı Döşemesi Çatı döşemesi olarak: ahşap üzerine kiremit yada ahşap oluklu saç kullanılır. 81 Ahşap Yapılar Ahşabın yük taşıma gücünün sınırlı olması ve yangına dayanıksız bir malzeme olması çok katlı yapıların yapılmasına engel olmaktadır. AIJ, ahşap yapı yüksekliğinin 13m den, saçak seviyesinin 9m den az olmasını önerir

42 Ahşap Yapılar Geleneksel ahşap yapılar yangına dayanıksız olduğu için İstanbul da 1848 Ebniye Nizamnameleri, tek düzendeki ahşap kaplamalı yapılara komşu ahşap yapı en az 5.5m uzaktaysa yada deniz kenarındaysa izin vermiştir. Aksi halde bu yapıların bağdadi sıvalı yapılmasını şart koşmuştur. Bitişik yapılarda yangın duvarı Bitişik düzende ahşap yapılar arasında da çatı seviyesini en az 50 cm geçecek şekilde yangın duvarı yapılmasını önermiştir. 83 Ahşap Yapılar Deprem Davranışı Ahşap yapının deprem dayanımı yatay kuvvetin büyüklüğüne ve süresine bağlıdır. Yatay yükün sürekli artması, birleşimlerdeki gevşeme ve kolon-temel bağlantısının zayıflığı nedeniyle tüm yapı dayanımını azaltır

43 Ahşap Yapılar Deprem Davranışı Giriş kat: kütük yığma 1. kat: blok dolma Zemin kat: yığma kagir 1. kat: taş dolgulu çatkı 2. kat: tuğla dolgulu çatkı 3. kat: bağdadi Deprem bölgelerinde yapı yüksekliği boyunca hafifletilerek yapı ağırlık merkezi aşağıda tutulmuştur. Giriş kat: yığma kagir 1. kat: tuğla dolgulu çatkı 2. kat: bağdadi 85 Ahşap Yapılar Deprem Davranışı Yatay deprem yüklerini taşıma açısından ahşap çerçeve araları yığma duvar, ahşap panel vb. kesme dayanımlı elemanlarla doldurulur. Deprem sırasında hasarın çoğu, özellikle tek doğrultuda depreme dayanacak şekilde oluşturulmuş, birleşim yerlerinde olur. Ahşap yapı tasarımında ahşap panel, tuğla dolgulu çerçeve gibi yatay yük aktarıcı taşıyıcı duvarların düzenlenmesi önemlidir

44 Ahşap Yapılar Deprem Davranışı Tuğla dolgulu hımış binalarda hasar, dolguların düşmesi şeklinde görülür Gediz depreminde bağdadi ahşap karkas yapıların hımış yapılara göre daha iyi davrandıkları ve hasar düzeylerinin daha az olduğu gözlenmiştir. 87 Ahşap Yapılar Deprem Davranışı Deprem sırasında ahşap yapı performansında : yumuşak zeminin büyük hareketi yapıda bütünselliğin eksikliği taşıyıcı sistem formunun asimetrik oluşu taşıyıcı elemanların uygun birleştirilmemeleri ağır çatıların uygun dayanımda taşıyıcı çerçeveye taşıtılmaması yatay çaprazlamaların uygun olmaması taşıyıcı duvarların asimetrik düzenlenmesi uygun olmayan koşullardır

45 Ahşap Yapılar Deprem Davranışı Ahşap binaların taşıyıcı duvarları, planda olabildiğince düzenli ve ana eksenlere göre simetrik veya simetriğe yakın biçimde yerleştirilmelidir. Tüm katlarda taşıyıcı duvarlar üst üste gelecek şekilde düzenlenmeli ve kısmi bodrum yapılmasından olabildiğince kaçınılmalıdır. 89 Ahşap Yapılar Deprem Davranışı Ahşap yapılarda birleşim dayanımı, eleman dayanımından daha zayıftır ve tekrarlı yükler altında çoğunlukla bir doğrultudaki kapasite diğer doğrultudakinden oldukça farklıdır. Ahşap yapı duvarlarının oluşturulmasında ahşap ile yığma duvar bağlantısı zayıf olduğundan ve ahşap levha çerçeveye çivi yada ahşapla birleştirildiğinden deprem sırasında yapı bütünlüğü önemli bir sorun oluşturur. Sismik yükler, bölgesel olarak bağlantıların bozulup yapının hasar görmesine yol açabilir

46 Ahşap Yapılar Deprem Davranışı Genellikle 1-2 katlı ahşap yapıların doğal titreşim periyodu 0,1-0,5 civarındadır. Zemin katı esnek ahşap yapının doğal periyodu, orta büyüklükte bir depremde dayanımdaki azalma nedeniyle artar. 91 Ahşap Yapılar Deprem Davranışı Yumuşak zemin üzerindeki ahşap yapılarda deprem etkisi ciddi boyutlara ulaşır Gediz Depreminde Ahşap Yapılar 1944 Bolu ve 1967 Mudurnu Vadisi ve 1970 Gediz depremlerinde ahşap karkas yapıların ahşap duvar dikmeleri ile üzerine oturduğu iri taşlardan yapılmış temel arasında iyi bir 92 bağlantı olmadığı için pek çok ahşap yapı temelden kayarak yıkılmıştır. 46

47 Ahşap Yapılar 1995 Kobe Depreminde yıkılmış geleneksel ahşap karkas yapılar farklı niteliktedir. Japon geleneği gereğince; ahşap çerçeveler diyagonal elemanlarla güçlendirilmez. çatılarda ağır seramik kiremit kaplamalar kullanılır. çatı altlarında ağır bir toprak örtüsü bulunur. yüksek düzeyde nemli iklim ahşabın hızla niteliğini yitirmesine yol açar. Kobe, 1995 Ağır çatı nedeniyle ahşabın hafif bir malzeme olduğu şeklindeki üstünlüğünü yitiren Kobe nin ahşap yapıları çok büyük bir depremle zorlanmış oldukları için umulanın üzerinde hasar görmüş ve büyük can kaybına neden olmuştur. 93 Ahşap Yapılar Ahşap yapılarda en büyük sorun bakımsızlıktan kaynaklanmaktadır. Ahşap yapıların tasarım, yapım ve deprem davranışları gibi konular son yıldır inşaat mühendisliği eğitiminde yer almamaktadır. Ahşap yapı yapan usta ve kalfa da artık yetişmemektedir

48 95 KAYNAKLAR Prof. Dr. Görün ARUN, Taşıyıcı Sistem Tasarımı Ders Notları (Basılmamış) Williams, T. I. (2000). A history of invention. New York: Checkmark Books