SANAYİ ve BÜYÜME: GÖSTERGELER

Transkript

1

2 GÖSTERGELER Alaattin AKTAŞ l ala.aktas@gmail.com PROJEKSİYON SANAYİ ve BÜYÜME: Sanayi üretimindeki değişim, bir önceki aya ve bir önceki yıla göre olmak üzere temelde iki yöntemle ölçülüyor. Bir önceki aya göre değişim hesaplanırken, takvim ve mevsim etkisinden arındırma işlemi yapılıyor. Öyle ya, örneğin mart ayındaki üretimle şubattaki üretimi kıyaslarken, çoğu kez üç günü bulan işgünü farkını elemek gerekiyor. Ayrıca işgünü farkı, yalnızca o ayın kaç gün çektiğiyle de sınırlı değil. Hafta sonuna kaç günün denk geldiği gibi etkenler var. İşte bu etki ortadan kaldırılıyor. Bir önceki aya göre olan hesaplamada işgünü sayısının yanı sıra mevsimsel etkiler de dikkate alınıyor ve bu konuda da arındırma işlemi yapılıyor. Bir önceki yılın aynı ayına göre olan değişim hesaplanırken ise iki yöntem kullanılıyor. Bunlardan birinde takvim etkisinden arındırma uygulamasına gidiliyor. Çünkü kimi yıllar özellikle uzun dini bayram tatilleri yüzünden çalışma günü sayısı çok düşebiliyor. Diğer yöntemde ise hiçbir arındırma işlemine başvurulmuyor. Yani, elle tutulur, sayılabilir, görülebilir, şu kadar çalışılsaydı şu kadar olurdu hesabı yapılmadan ölçülebilir üretim esas alınıyor. Kaç otomobil, kaç buzdolabı, kaç metre kumaş, kaç ton çelik üretmişiz, ona bakılıyor; çalışma günü sayısı şu olsaydı aslında üretim şu düzeyde gerçekleşirdi gibi bir varsayımla hareket edilmiyor. Bu üç yöntem de doğru elbette. Ama ne için kullanacağınıza göre tercih yapmak gerekliliği var. Örneğin eğer sanayi üretiminin büyümeye katkısının ne olabileceğini hesaplamak istiyorsanız, hiçbir arındırma işlemine konu olmamış endeksin ortaya koyduğu üretim değişimini dikkate almak gerekiyor. Çünkü büyüme hesabı için bize yalın üretim düzeyi gerekiyor; şu kadar çalışsaydık şu kadar üretim yapardık varsayımı değil. Bu açıklamadan sonra gelelim ilk çeyrekteki sanayi üretimi gerçekleşmesine ve buradan hareketle söz konusu dönemde GSYH artışının ne olabileceğine... GSYH nin yaklaşık dörtte biri sanayi üretiminden oluşuyor. Bu da, sanayi üretimindeki gerçekleşmeyi, GSYH açısından en önemli öncü gösterge haline getiriyor. Sanayi üretimi, GSYH hesaplamasında dikkate alınması gereken arındırılmamış endekse göre ilk çeyrekte geçen yıla göre yüzde 5.6 gibi çok yüksek oranda arttı. İşte bu oran, ilk çeyrek büyümesine ilişkin umut verici bir düzey. Sanayi her ne kadar GSYH nin dörtte birini oluşturuyorsa da, her dönem için sanayi üretimindeki değişimle GSYH değişimi arasında bire bir paralellik kurmak doğru olmaz elbette. Çünkü kimi dönemler GSYH değişimini diğer sektörler de önemli ölçüde etkileyebiliyor. Ama sanayi üretimi-gsyh bağlantısı yine de önemli, yine de dikkate alınmalı. İşte geride kalan yıllara oluşan bağlantıya bakıyoruz; ilk çeyrekte ortaya çıkan yüzde 5.6 lık sanayi üretimini dikkate alıyoruz ve bu oranın bizi yüksek bir GSYH Sanayi üretiminde arındırılmamış endekse göre aylık ve dönemsel değişimler (Yüzde) Ocak 3,6-2,2 7,6 2,2 2,6 Şubat 8,6 0,8 5,1 1,4 5,4 Mart 4,7 4,8 4,5 0,2 3,7 1.çeyrek 5,6 1,2 5,7 1,3 3,9 Nisan 3,8 4,9 4,7 2,7 Mayıs 0,3 1,8 1,9 6,0 Haziran 6,7 1,6 3,0 2,1 2.çeyrek 3,6 2,8 3,2 3,6 Temmuz 1,3-4,5 5,9 3,3 Ağustos 8,2 12,7-1,3-2,6 Eylül -7,9 4,5 6,5 4,9 3.çeyrek 0,2 3,7 3,9 1,9 Ekim 14,7 4,5-0,5-6,3 Kasım 3,7-1,2 4,7 13,3 Aralık 4,5 4,4 6,9-2,8 4.çeyrek 7,5 2,5 3,8 0,9 123

3 GÖSTERGELER değişimine götürmekte olduğu sonucuna varıyoruz dönemini kapsayan on yılın ilk çeyrek verileri, bu yıl ilk çeyrekte GSYH artışının yüzde aralığında gerçekleşme olasılığının çok yüksek olduğunu gösteriyor. Hatta iddialı bir yaklaşımla ilk çeyrek büyümesi için Yüzde 4.5 in altı kötü bir sürpriz, yüzde 5 in üstü ise hoş bir sürpriz olur demek bile mümkün. Biraz önce de belirttik; sanayi sektörü, dörtte bir dolayındaki payıyla GSYH üstünde çok belirleyici. Ancak, diğer sektörlerde nasıl bir gelişme olduğu da elbette önemli. İşte ilk çeyrekteki büyüme hızına ilişkin risk de sanki burada gibi. Sanayide üretimin hangi gerekçeyle olursa olsun hiç de fena gitmediği, hatta gayet iyi seyrettiği ortada. İster stok için çalışılmış olsun, ister başka nedenle olsun, üretimde kayda değer bir artış var ve bu GSYH artışını yukarı iten bir etki doğuracak. Ama ya diğer sektörlerdeki durum... Diğer sektörler GSYH yi sanayi gibi destekleyecek ölçüde iyi durumda mı, yoksa tam tersine sanayinin yaratacağı rüzgarı tersine çevirecek etki mi yapacaklar? Bunu somut olarak test etmek, görmek ve bir yargıda bulunmak kolay değil. Ama şurası kesin; eğer sanayi dışındaki sektörler çok olumsuz etkide bulunmazlarsa, ilk çeyrekte GSYH sanayinin katkısıyla yüzde aralığında büyüyecek gibi görünüyor. Sanayide işler fena gitmiyor ama üretimin iyi seyrediyor olması, sanayide hiç sıkıntı yaşanmadığı anlamına gelmiyor kuşkusuz. Özellikle orta boy sanayici bu yıl klasik yakınmayı daha da yukarı taşımış görünüyor: İşler fena değil, geçen yıla göre biraz açıldı, üretim de iyi, ama piyasada para yok! Üretim paraya dönmediği sürece bir zaman sonra tıkanmalar ve domino taşlarının yıkılması gibi üst üste devrilen irili ufaklı firmalar görebiliriz. Dolayısıyla ilk çeyrekte gerçekleşeceği tahmin edilen yüzde 5 dolayındaki büyümeye bakarak rehavete kapılmak çok büyük bir yanılgı olur. ENFLASYON: TÜFE ocak ayında yıllık bazda yüzde 9.58 e çıkınca kimi çevreleri bir kaygı aldı. Biraz da pek hesaba dayanmadan değerlendirme yapılıyor olmasının etkisiyle, bu çevrelerde Çift haneye mi gidiyoruz kaygısı oluştu. Oysa gidişatın yönünün aşağı doğru olacağı belliydi. Bunun nedeni de baz etkisi olacaktı. Nitekim yıllık TÜFE de beklenen yönde bir gerileme yaşandı. Hatta, bekleneni de geride bırakın hızlı bir düşüş oldu. Yıllık oran şubatta yüzde 8.78 e, martta yüzde 7.46 ya ve nihayet nisanda yüzde 6.57 ye indi. Ve yıllık orandaki inişte sona gelindi. 4 Mayıs tan önce şunu derdik: Çok küçük bir olasılık, belki mayısta da bir gerileme yaşayacağız; ama sonrasında ılımlı hareketlerle yılı öyle görünüyor ki yüzde 7.50 dolayında kapatacağız. Ama şimdi söylemimizi değiştirmemiz gerekiyor. 4 Mayıs ta Saray da yapılan görüşme ve ertesinde açıklanan Başbakan değişikliği operasyonuyla beklentiler büyük ölçüde değişmişe benziyor. Bir kere kur konusundaki oynaklık had safhaya çıktı. Sanayi, henüz geçen yılki kur artışının tümünü fiyatlarına yansıtmamışken, bunun etkileri hala bir tortu olarak duruyorken, şimdi yeni bir kur artışı dalgasıyla karşı karşıya kaldık, belki ilerde daha da kalacağız. Dolayısıyla bu etki yüzünden artık yüzde 7.50 yi eskisi gibi savunma durumunda olamıyoruz. Hele hele bir erken seçim söz konusu olursa ve yabancıların yeniden çıkma eğilimi içine girip kurun daha da yukarı gitmesine yol açtıkları dikkate alınırsa, yüzde 7.50 avucumuzdan kaçıp giden bir oran olarak kalacak Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kas. Ara Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kas. Ara

4 Bir bakışta üç yılın ekonomik göstergeleri TÜFE (Aylık) (% değ.) Yİ-ÜFE (Aylık) (% değ.) İhracat (Aylık) (milyon $) İthalat (Aylık) (milyon $) Cari denge (Aylık) (milyon $) İç borç stoku (milyar ) Sabit faizli iç borçlanmanın ortalama maliyeti (%) Bütçe geliri (Aylık) (milyon ) Bütçe gideri (Aylık) (milyon ) Reel kur end. (TÜFE ye göre) (2003=100) Aylık Ort. $ ( ) Aylık Ort.Euro ( ) Mevduat DTH (Milyar $) Kredi Tük.kredileri Kredi kartları San.ür.ende.değ. (%) (Arındırılmamış endekse göre) San.ür.ende.değ. (%) (Arındırılmış endekse göre) Protestolu senet (Milyon ) Dış borç öde. (Milyon $) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Tem. Ağus. Eylül Ekim Kasım Aralık ,400 13,053 14,680 13,371 13,682 12,881 13,345 11,387 13,583 12,892 13,067 13, ,302 12,232 12,521 13,350 11,081 11,950 11,130 11,022 11,583 13,241 11,684 11, ,553 12,380 12, ,286 18,240 19,932 20,659 20,875 20,793 19,941 19,498 20,596 19,185 21,385 21, ,646 16,941 18,726 18,373 17,869 18,200 18,212 15,968 15,403 16,917 15,973 17, ,455 15,574 17, ,825-3,142-3,018-4,739-3,469-3,936-2,168-1,949-1,993-2,132-5,521-6, ,445-3,309-4,769-3,857-4,264-3,212-3, ,227-5, ,232-1,969-3, ,908 34,424 31,968 34,069 37,555 34,557 34,699 37,985 30,339 34,175 39,219 38, ,109 40,153 32,918 42,971 41,752 39,561 40,103 42,784 33,837 43,797 43,807 41, ,720 44,724 40, ,001 32,756 37,060 36,789 36,080 35,170 39,990 32,038 39,550 37,185 35,618 50, ,342 42,511 39,761 41,597 40,113 36,338 45,506 37,546 47,937 36,562 43,009 58, ,521 42,308 46, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,585 2,151 1, , , , ,

5 GÖSTERGELER GSYH (% değişim) Birinci çeyrek İkinci çeyrek Üçüncü çeyrek Dördüncü çeyrek Yıllık Fiyatlar (% değişim) TÜFE Yİ-ÜFE Nisan Nisan Dört aylık Dört aylık Yıllık Yıllık Yıllık ortalama Yıllık ortalama Dış Ticaret (Milyon $) Mart. İhracat 12,811 12, İthalat 17,758 18, Açık -4,947-6, İhracat/ithalat (%) Ocak-Mart. İhracat 34,744 37, İthalat 46,787 52, Açık -12,043-15, İhracat/ithalat (%) Yıllık (Mart itibariyle). İhracat 141, , İthalat 201, , Açık -60,141-82, İhracat/ithalat (%) Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) (Ocak-Mart) Cari İşlemler Dengesi -7,878-10, Döviz geliri 45,811 48, İhracat 36,591 38, Seyahat 3,373 4, Faiz Diğer 5,403 5, Döviz gideri 53,689 59, İthalat 44,740 50, Seyahat 1,456 1, Faiz 1,147 1, Diğer 6,346 6, Cari işlemler dengesi (milyon $) (Mart itibariyle yıllık) -29,491-43, Yurtiçi Yerleşiklere Ait DTH (Milyon $) 150, , ABD Doları 96,767 84, Euro (Dolar karşılığı) 48,134 48, Diğer dövizler (dolar karşılığı) 2,670 2, Kıymetli madenler depo hesapları (dolar karşılığı) 2,698 3, Tüketici Kredileri ve Kredi Kartları (Bin ) 6/5/2016 8/5/2015 Değ.(%) Tüketici Kredileri ve Kredi Kartları 389,335, ,951, Tüketici kredileri 295,968, ,503, Konut 136,066, ,867, Taşıt 5,648,231 5,743, Diğer 154,254, ,892, Kredi kartları 93,366,844 84,447, Tasfiye olunacak. Tüketici kredileri 10,493,147 7,833, Kredi kartları 7,646,521 6,141, Yatırım Teşvikleri Belgeleri (Milyon ) (Ocak-Mart).Enerji 11,031 25, Hizmetler 4,941 6, İmalat 5,653 4, Madencilik Toplam 21,717 37, Merkez Bankası Döviz Rezervi (Milyon $) 6/5/2016 8/5/2015 Değişim (%) TOPLAM 119, , Döviz rezervi 99, , Altın 19,502 19, Repo Hacmi (Bin ) 22/4/ /4/2015 Değ. (%). Müşterilerle yapılan 2,615,106 1,676, Mali kuruluşlar arasında yapılan 42,124,174 35,313, Merkezi Yönetim Bütçesi (Milyon ) (Ocak-Mart). Gelir 131, , Harcama 131, , Denge 47-5,433. Faiz dışı denge 16,512 12, Yurtiçindekilerin toplam mevduatı (Bin ) Toplam 680,121, ,776, Vadesiz 121,237, ,405, Vadeli 558,884, ,370, Reel Kur Endeksi (2003=100) (TÜFE ye göre) Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan Mevduatın Vade Dağılımı (Bin ) 29/4/ /4/2015 Değ. (%) a- mevduat 699,646, ,131, Vadesiz ve yedi gün ihbarlı 125,737,206 94,545, Bir ay 95,371,986 66,788, Üç ay 415,129, ,461, Altı ay 37,424,425 22,472, Bir yıla kadar ve daha uzun 25,983,384 21,864, b-yabancı para mevduat 575,107, ,210, Vadesiz ve yedi gün ihbarlı 110,399,299 70,628, Bir ay 79,446,424 52,826, Üç ay 275,433, ,972, Altı ay 33,649,834 19,666, Bir yıla kadar ve daha uzun 76,178,150 39,116, Tüketici Güven Endeksi Nisan 16 Mart 16 Değ.(%) Hanenin maddi durum beklentisi Genel ekonomik durum beklentisi İşsiz sayısı beklentisi (**) Tasarruf etme ihtimali (*)Beklentiler gelecek 12 aylık dönem için sorgulanıyor. (**)Söz konusu endeksin artması, işsiz sayısı beklentisinde azalışı, azalması ise işsiz sayısı beklentisinde artışı gösteriyor. Şirket Kuruluşları (Ocak-Mart) Değ. (%). Kurulan 20,163 17, Kapanan 3,404 4,

6 Ağırlıklı Ortalama Mevduat Faiz Oranları (Mart) TL mevduata uygulanan faiz (%). Bir aya kadar. Üç aya kadar. Altı aya kadar. Bir yıla kadar ABD Doları mevduata uygulanan faiz (%). Bir aya kadar. Üç aya kadar. Altı aya kadar. Bir yıla kadar Euro mevduata uygulanan faiz (%). Bir aya kadar. Üç aya kadar. Altı aya kadar. Bir yıla kadar İç Borç Stoku (Milyar $).Mart Dış Borç Anapara ve Faiz Ödemesi (Milyon $) (Ocak-Mart) Toplam 4,614 5, Kamu 4,476 5, Merkez Bankası İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (%) Nisan Protestolu Senetler (Ocak-Mart). Adet 230, , Tutar (Bin TL) 2,497,461 2,187, Para Arzı (Bin ) M1 321,142, ,799, DOLAŞIMDAKİ PARA 98,629,090 86,501, Dolaşıma Çıkan Banknot + Madeni Para 109,233,546 96,808, Banka Kasaları (-) 10,604,456 10,306, VADESİZ MEVDUAT (TL) 123,728, ,649, Mevduat Bankaları 113,684,500 99,894, Katılım Bankaları 10,030,595 8,740, TCMB 13,102 14, VADESİZ MEVDUAT (YP) 98,785,576 77,648, Mevduat Bankaları 90,449,972 71,105, Katılım Bankaları 8,328,426 6,534, TCMB 7,178 7, M2 1,250,691,045 1,109,532, VADELİ MEVDUAT (TL) 563,015, ,986, Mevduat Bankaları 533,519, ,413, Katılım Bankaları 29,495,863 30,573, TCMB - - VADELİ MEVDUAT (YP) 366,532, ,745, Mevduat Bankaları 344,588, ,398, Katılım Bankaları 21,944,571 19,347, TCMB - - M3 1,295,172,119 1,156,660, REPO 6,719,322 8,039, PARA PİYASASI FONLARI (B TİPİ LİKİT FONLAR) 12,206,953 13,868, İHRAÇ EDİLEN MENKUL DEĞERLER 25,554,799 25,220, Mevduat Bankaları Kredileri (Bin ) Toplam 1,316,266,141 1,166,083, Yurtiçi krediler 1,304,016,982 1,156,286, krediler 937,227, ,020, Yabancı para krediler 366,789, ,265, Yurtdışı krediler 12,249,159 9,797, Sanayi Üretimi Değişimi (%) Mart 2016 Mart 2015.Arındırılmamış endekse göre (yıllık) Takvim etkisinden arındırılmış endekse göre (yıllık) Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış endekse göre (bir önceki aya göre) İnşaat Ruhsatı ve Yapı Kullanma İzin Belgesi Daire sayısı (Yıllık) Değ.(%). Ruhsat 870,515 1,030, Yapı kullanma izin belgesi 724, , Turist Sayısı Ocak-Mart 4,063,477 2,634, İşsizlik Verileri (Ocak 2016 itibariyle) Toplam Erkek Kadın. 15 ve daha yukarı yaşta nüfus (Bin kişi) 58,366 28,828 29,539. İşgücü (Bin kişi) 29,565 20,411 9,153...İstihdam (Bin kişi) 26,275 18,312 7,962...İşsiz (Bin kişi) 3,290 2,099 1,191. İşsizlik oranı (%) Tarım dışı işsizlik oranı (%) Genç nüfusta (15-24 yaş) işsizlik oranı (%) DIŞ BORÇ STOKU (Milyon $) Ç. 3.Ç. 2.Ç. 1.Ç Türkiye brüt dış borç stoku (toplam) 398, , , , ,705 Kısa 102, , , , ,732 Uzun 295, , , , ,973 Kamu sektörü (toplam) 112, , , , ,709 Kısa 14,550 15,355 16,924 18,165 17,866 Uzun 98,405 99,582 98,903 95,318 99,843 TCMB (toplam) 1,327 1,552 1,978 2,110 2,484 Kısa Uzun 1,151 1,344 1,708 1,820 2,142 Özel sektör (toplam) 283, , , , ,512 Kısa 88, , , , ,524 Uzun 195, , , , ,988 ÖNCEKİ DÖNEME GÖRE FARK (Milyon Dolar) Türkiye brüt dış borç stoku (toplam) -9,338 1,751 12,481-9,561 12,504 Kısa -16,055-7,180-2,387-3,361 1,342 Uzun 6,717 8,931 14,868-6,200 11,162 Kamu sektörü (toplam) -1, ,343-4,226 1,765 Kısa ,569-1, Uzun -1, ,584-4,525 1,504 TCMB (toplam) ,750 Kısa Uzun ,259 Özel sektör (toplam) -7,131 3,067 10,270-4,962 13,489 Kısa -15,218-5,549-1,126-3,608 1,572 Uzun 8,087 8,616 11,396-1,354 11,917 ÖNCEKİ DÖNEME GÖRE DEĞİŞİM (Yüzde) Türkiye brüt dış borç stoku (toplam) Kısa Uzun Kamu sektörü (toplam) Kısa Uzun TCMB (toplam) Kısa Uzun Özel sektör (toplam) Kısa Uzun