nfluenza (Grip) Grip ne kadar ciddidir? Pek çok insan n gribin bir çeflit so uk alg nl oldu unu düflünmesine ra men grip

Transkript

1 nfluenza (Grip) HASTALIK nfluenza n n (gribin) etkeni nedir? nfluenza ya influenza virüsü neden olur. Üç ana tipi vard r: A, B ve C. Bu virüsler genetik yap lar ile birbirinden ayr l r. Bu üç tipten A ve B insanlardaki gribin ana sorumlular d r. C ise çok hafif bir tablo oluflturur. Bu nedenle grip afl lar n n içerisinde bulunmaz. nfluenza A tüm yafl gruplar nda orta ve ciddi hastal a neden olur ve insanlarda ve hayvanlarda enfeksiyona neden olur. Influenza B daha hafif hastal a neden olur ve sadece insanlar ve özellikle çocuklar etkiler. nfluenza A n n alt tipleri virüsün yüzeyindeki iki antijenle (ba fl kl k sisteminde reaksiyona neden olan proteinler) ayr l r. Bu antijenler zaman içinde de iflebilir veya mutasyona (genetik de iflim) u rayabilir. Virüsün yüzeyinde bulunan bu antijenlerde büyük de ifliklik (shift) veya küçük de ifliklik (drift) oldu unda yeni bir virüs oluflur ve bu virüslere karfl korumas z olan kiflilerde salg n yapabilir. nfluenza nas l yay l r? nfluenza, grip geçirmekte olan bir kiflinin öksürüp hapfl rmas ve hatta konuflmas yoluyla havaya da lan virüsün sa lam kifliler taraf ndan solunum yoluyla al nmas ile bulafl r. Grip ayr ca hasta kiflilerin solunum yoluyla yayd klar damlac klarla direkt temas yoluyla da bulafl r. Grip virüsü ile karfl laflt ktan ne kadar süre sonra hastal n belirtileri ortaya ç kar? Gribin kuluçka dönemi genellikle 2 gündür (1-5 gün aras nda de iflir). Gribin bulgular nelerdir? Tipik grip hastal ani bafllayan atefl, kas a r lar, bo az a r s ve kuru öksürük için karakterizedir. Ek olarak burun ak nt s, bafl a r s, gö üste yanma hissi, göz a r s ve fl a karfl hassasiyet de görülebilir. Grip virüsünü alan herkeste tipik grip bulgular ortaya ç kmaz. Daha önce benzer bir grip virüsü ile karfl laflm fl bir kiflinin (do al olarak grip geçirmifl ya da afl lanm fl) ciddi grip hastal geçirme ihtimali daha düflüktür. 136 Grip ne kadar ciddidir? Pek çok insan n gribin bir çeflit so uk alg nl oldu unu düflünmesine ra men grip

2 gerçekten çok spesifik ve ciddi bir hastal kt r. Gribe ba l komplikasyonlar (istenmeyen sonuçlar) ve ölüm küçük çocuklar, yafll lar ve herhangi bir kronik hastal olan (kalp hastal, akci er hastal, diabet vs.) kiflilerde daha s kt r. Gribe ba l ölümlerin %90 ndan fazlas 65 yafl ve üzerindeki kiflilerde görülmektedir. Bak m evlerinde kalan kiflilerin yaklafl k %60 gribe yakalan r ve hastalanan kiflilerde ölüm oran %30 dur. 2 yafl ve alt ndaki çocuklarda hastaneye yat fl oran, 65 yafl ve üzerindeki kiflilerden sonra ikinci en yüksek orand r. Zaman zaman uluslararas düzeyde büyük grip salg nlar oluflmaktad r. Kay tlara geçmifl olan ilk büyük salg n 1580 y l nda görülmüfltür ve 19. ve 20. yüzy llarda en az yedi uluslararas salg n ortaya ç km flt r y l nda görülen spanyol Gribi salg n dünya çap nda 21 milyon kiflinin ölümüne neden olmufltur. Gribe ba l muhtemel komplikasyonlar (istenmeyen sonuçlar) nelerdir? Gribe ba l en s k görülen komplikasyon, gribin devam nda geliflen bakteriyel zatürredir. Grip virüsüne ba l zatürre görülme ihtimali daha düflüktür ancak çok a rd r ve ölüm oran çok yüksektir. Reye sendromu, hemen her zaman çocuklarda görülen bir komplikasyondur ve uzun süreli aspirin kullanan çocuklarda grip (ve su çiçe i) gibi hastal klar n geçirilmesi durumunda ortaya ç kar. Reye sendromu geliflen çocuklarda ciddi kusma ve beyinde s v toplanmas na ba l komaya ilerleyen sersemlik ve dalg nl k hali (konfüzyon) görülür. Bebekler, çocuklar ve adolesanlarda Reye sendromu geliflme ihtimalini azaltmak için a r kesici veya atefl düflürücü olarak aspirin kullan lmamas gerekmektedir. Ancak özel bir durumu (herhangi bir hastal n tedavisi için) gere i aspirin kullanmas gereken çocuklarda bu hastal klara karfl afl lama (grip ve su çiçe i) faydal olmaktad r. Gribe ba l di er komplikasyonlar kalpte inflamasyon ve bronflit gibi akci er hastal klar n n alevlenmesidir. Grip geçirmekte olan bir kifli hastal ne kadar süreyle bulaflt r r? Grip virüsü, hastal n belirtileri bafllamadan 1-2 gün öncesinden bafllayarak, hastal n belirtileri bafllad ktan sonraki 4-5 gün boyunca bulaflt r labilmektedir. 137 nfluenza K zam k ve çocuk felci (polio) gibi di er baz hastal klarda oldu u gibi gribi neden dünya üzerinden kald ram yoruz? Gribi tamamen yok etmemizi engelleyen baz sebepler vard r: Grip virüsleri s k s k yap lar n de ifltirmektedir ve bu de iflim nedeniyle tek bir kez grip afl lamas ile hastal a karfl ömür boyu korunmam z mümkün olmamaktad r.

3 Her y l üretilen grip afl lar, o sezon içinde hastal k yapma ihtimali en yüksek olan 3 tip grip virüsü içermektedir. Bu tahminler 84 ülkede, Dünya Sa l k Örgütü taraf ndan tüm y l boyunca yürütülen grip virüsü taramas sonuçlar na dayanarak yap lmaktad r ve genellikle tahminler do ru bir flekilde tutmaktad r. Nadiren afl lar n içeri inde bulunan virüslerden farkl bir virüs dolaflabilmektedir. Bu durumda afl n n etkinli i azalmakla birlikte, yine de a r hastal ktan koruyabilmektedir. Grip afl s özellikle yafll larda, grip hastal n n oluflmas n tam olarak engelleyemeyebilmekle birlikte ciddi komplikasyon ve ölümlerden korumaktad r. Grip afl s özellikle 50 yafl üzerindeki kifliler, sa l k çal flanlar, altta yatan kronik bir hastal olan kifliler gibi gruplar için önerilmektedir. Yak n zamanda 6-23 ay aras bebekler de grip afl s n n özellikle önerildi i gruplara eklenmifltir. Grip birden fazla kez geçirilebilir mi? Evet. Grip virüsleri s kl kla de iflirler ve bir grip virüsü ile hastal k geçirmek di er bütün grip virüslerine karfl korumamaktad r. GR P AfiISI Grip afl s ne tip bir afl d r? ki tip grip afl s vard r. En yayg n olarak kullan lan ve ülkemizde de bulunan grip afl s inaktive (ölü) grip afl s d r y l nda canl zay flat lm fl grip virüsü içeren grip afl s ruhsat alm flt r ancak bu afl n n uygulanabilece i gruplar oldukça k s tl d r. Grip afl lar nas l üretilir? Her y l araflt rmac lar ve üreticiler, bir sonraki grip sezonunda hastal k yapmas muhtemel grip virüslerine karfl afl gelifltirmektedirler. Grip afl s 3 tip grip virüsü içerir; 2 adet A tipi ve 1 adet B tipi. Grip afl lar nda kullan lacak olan grip virüsleri yumurtada ço alt l rlar. Yumurtada ço alt ld ktan sonra toplanan virüsler inaktive edilir, saflaflt r l r ve kullan ma haz r enjektörler içine dolum yap l r. Grip afl s nas l uygulan r? naktive (ölü) grip afl s kolun omuz k sm na (deltoid bölgeye) uygulan r. naktive afl ns n iki türü vard r. Klasik intramusküler tipteki afl kas içine uygulan r. Yeni mikro injeksiyon sistemli olan afl ise deri içine (intradermal) uygulan r. Canl, zay flat lm fl grip afl s burun içine sprey fleklinde uygulan r. 138 nfluenza Kimler grip afl s olmal d r? Gripten korunmak isteyen herkes grip afl s ndan faydalanabilmektedir. Ancak her y l grip

4 afl s n n özellikle önerildi i gruplar vard r: 50 yafl ve üzerindeki kifliler 6-23 ay aras çocuklar (influenzaya ba l hastaneye yatma riski yüksek oldu u için) Kronik (uzun süreli) bir hastal olan ve uzun süreli bak m ünitelerinde kalan kifliler 6 ayl k veya daha büyük olan ve kalp hastal, akci er hastal, ast m, böbrek hastal, diabet gibi metabolik hastal k, anemi (kans zl k) ve di er kan hastal klar gibi uzun süreli ciddi sa l k problemleri yaflayan kifliler 6-18 ay aras ve uzun süreli aspirin tedavisi almas gereken kifliler (grip geçirmeleri durumunda Reye sendromu riski tafl rlar) Grip sezonunda hamileliklerinin 4. ay ve daha sonras nda olan hamileler Gribin komplikasyonlar aç s ndan yüksek risk tafl yan kiflilerle (6 ayl ktan küçük çocuklarla ayn evde yaflayan kifliler de dahil olmak üzere) temas eden aile bireyleri, sa l k çal flanlar Grip afl s olmay dikkate almas gereken di er gruplar: Acil servis çal flanlar, itfaiyeciler ve polisler Nisan ve Eylül aylar aras nda güney yar mküreye veya y l n herhangi bir döneminde tropik bölgelere yolculuk yapacak kifliler Okul ve üniversitelerde okuyan ö renciler ve çal flan kifliler Gribe yakalanmak istemeyen herkes Burundan sprey fleklinde kullan lan canl grip afl s sadece 5-49 yafl aras sa l kl kiflilere önerilmektedir. 5 yafl ndan küçük çocuklar, 50 yafl ve üzerindeki kifliler, yukar da say lan altta yatan hastal olan kifliler canl grip afl s de il, ölü (inaktive) grip afl s olmal d r. Çocuklara grip afl s uygulan rken eriflkinlerden farkl olan özel uygulamalar var m d r? 9 yafl ndan küçük ve ilk kez grip afl s olacak çocuklar en az dört hafta arayla iki kez grip afl s olmal d r. 6 ayl ktan 3 yafl na kadar olan çocuklara grip afl s yar m doz (0.25 ml) uygulanmal d r. Grip afl s ne s kl kta uygulanmal d r? Grip afl s her y l bir kez uygulanmal d r çünkü oluflturdu u ba fl kl k bir y l içinde azal r ve her y l grip afl s n n içeri i de iflir ve o y l içinde hastal k yapmas muhtemel grip virüslerini içerir. 139 nfluenza Grip afl s olmak için en uygun zaman Eylül, Ekim ve Kas m aylar d r. Bu aylar içinde afl lanmak genellikle grip salg n n n en yo un oldu u aylar olan Aral k sonundan Mart bafl na kadar olan dönemde korunmay sa layacakt r. Bununla birlikte bu dönemde grip

5 afl lamas n gerçeklefltiremeyen kifliler gecikmifl olmakla birlikte fiubat-mart aylar nda bile grip afl s olabilir ve fayda görebilirler. Yolculuk yapan kifliler tropik bölgelerde y l boyunca, güney yar mkürede ise Nisan-Eylül aylar aras nda grip sezonu oldu unu unutmamal d rlar. Bak m evlerinde grip salg nlar n önlemek için öneriler var m d r? Salg nlar önlemede en önemli faktör bak mevlerinde kalan kiflilerin ve çal flanlar n ve grip aç s ndan yüksek risk grubunda olan kiflilerin her y l grip afl s ile afl lanmas d r. Grip aç s ndan yüksek risk tafl yan grupla temas eden doktorlar, hemflireler ve hastane, uzun süreli bak mevi, poliklinik gibi sa l k hizmeti veren tüm kurulufllarda çal flan personel hedef gruptur. Bu kiflilere canl grip afl s uygulanmamal d r. Bu gruplara sadece inaktive (ölü) grip afl lar uygulanmal d r. Kronik, altta yatan hastal olan kifliler afl land ise, bu kiflilerle temasta olan, ayn evde yaflayan kifliler yine de grip afl s olmal m d r? Evet. Yüksek risk grubunda bulunan kifliler (altta yatan hastal olanlar gibi), 65 yafl ve üzerindeki kifliler, 6 ayl ktan küçük bebeklerle ayn evde yaflayan kifliler her y l grip afl s olmal d r. 2 yafl alt ndaki sa l kl çocuklar n ayn evde yaflayan kardeflleri afl lanmal m d r? Evet. Do umdan iki yafla kadar olan tüm çocuklarla ayn evde yaflayan kifliler, küçük çocuklar hastal çok a r geçirdikleri için onlar hastal ktan korumak amac yla her y l grip afl s olmal d r. Hamile kad nlar n grip afl s olmas güvenilir midir? Evet. Hatta grip sezonu içinde 14 haftal ktan büyük sa l kl hamile kad nlar n grip afl s ile afl lanmas önerilmektedir. Hamile kad nlar gribe ba l ciddi komplikasyonlar (istenmeyen sonuçlar) aç s ndan daha fazla risk alt ndad r. Yak n zamanda yap lan bir klinik çal flmada gribe ba l hastaneye yatma riski 14 haftal k veya daha büyük sa l kl hamile kad nlarda, hamile olmayanlara k yasla dört kat daha fazlad r. T bbi aç dan yüksek risk tafl yan grupta bulunan hamile kad nlar (örne in, ast m, kalp hastal gibi herhangi bir hastal olan hamile kad nlar) hamileliklerinin dönemine bak lmadan grip sezonundan önce afl lanmal d rlar. 140 nfluenza Grip afl s ne kadar güvenilirdir? Grip afl s çok güvenilir bir afl d r. Grip afl s n n (inaktive, ölü grip afl s n n) en s k görülen

6 yan etkileri afl n n uyguland bölgede görülen a r, k zar kl k veya fliflliktir. Bu reaksiyonlar geçicidir ve afl lanan kiflilerin %15-20 sinde görülmektedir. Grip afl s ile afl lanan kiflilerin %1 inden az nda atefl, titreme ve kas a r lar geliflebilir. Bu reaksiyonlar n görülme ihtimali daha önce hiç grip virüsü veya afl s ile karfl laflmam fl kiflilerde daha fazlad r. Grip afl s ndan sonra bu tarz yan etkilerin görülmesi gribe yakalan ld anlam na gelmez. Bu yan etkiler sadece 1-2 gün devam eder ve kendili inden düzelir. Grip afl s na ba l ciddi yan etki çok nadirdir. Bu reaksiyonlar afl n n içeri indeki herhangi bir maddeye karfl alerji (örne in, floka sokacak kadar ciddi alerjisi olan kiflilerde) sonucunda geliflebilir. Grip afl lar ne kadar etkindir? Grip afl lar n n gripten korumas o sezonda salg n yapan grip afl lar n n, afl n n içerisinde bulunan virüslerle uyuflmas na, afl lanan kiflinin yafl na ve sa l k durumuna göre de iflmektedir. 65 yafl ndan büyük kifliler ve herhangi bir hastal olan kiflilerde ba fl kl k sisteminin zay flamas na ba l olarak grip afl s n n etkinli i de bir miktar azalabilmekle ve grip hastal n n oluflmas n tam olarak önleyememekle birlikte grip afl s n n komplikasyon ve ölümleri önlemede etkin oldu unu bilmek önemlidir. Grip afl s gribe neden olabilir mi? Hay r. Bu yayg n yanl fl anlama pek çok kiflinin grip afl s olmamas na neden olmaktad r. Enjeksiyon fleklinde uygulanan inaktive (ölü) grip afl s sadece ölü grip virüsü parçalar içermektedir ve gribe neden olamaz. Afl lanan kiflilerin %1 inden daha az nda hafif atefl, kas a r s gibi grip benzeri bulgular geliflebilir ancak bu yan etkiler grip hastal de ildir ve grip hastal ndaki gibi de ildir. Grip afl lamas için en uygun aylar Eylül, Ekim, Kas m aylar d r. Grip afl s olduktan sonra koruyucu ba fl kl k 1-2 hafta içinde ortaya ç kar. E er Aral k ay ve daha sonras nda hala grip afl s olunmam flsa geç kal nd düflünülmeden afl uygulanabilir. Ancak grip salg nlar n n ülkemizde genellikle Aral k ay ortalar nda bafllad ve afl n n koruyuculu u bafllayamadan önce gribe yakalanma ihtimali olabilece i unutulmamal d r. 141 nfluenza Grip pek çok insan için atefl ve so uk alg nl bulgular içeren tüm hastal klar içermektedir. Bu kifliler herhangi bir virüs hastal na yakalan rlarsa hemen grip afl s n suçlamakta ve grip afl s na ba l olarak grip olduklar n ya da grip afl s korumad için grip olduklar n düflünmektedirler. Grip afl s sadece grip virüslerinin oluflturdu u grip hastal n önlemektedir. Di er virüslerin neden oldu u tüm so uk alg nl klar n önlemez.

7 Kimler grip afl s olmamal d r? Genel olarak, inaktive (enjeksiyon fleklinde uygulanan) grip afl s daha önce yapt rd grip afl s na karfl veya yumurtaya karfl ciddi derecede alerjisi olan (yiyeceklerin içerisindeki az miktarda yumurta ile dahi floka sokacak kadar a r) kiflilere uygulanmamal d r. Di er yandan canl, zay flat lm fl ve burundan uygulanan grip afl s sadece 5-49 yafl aras, herhangi bir hastal olmayan ve hamile olmayan kiflilere uygulanabilir. Yumurtaya karfl çok ciddi alerjisi olan (hayati tehlike yaratacak kadar) veya grip afl s n n uygulanmas ndan sonra ciddi bir alerjik reaksiyon geliflen kifliler grip afl s olmamal d r. Grip ve komplikasyonlar (istenmeyen sonuçlar ) aç s ndan risk alt nda olan ve alerjisi olan kifliler, grip afl s na karfl alerjik reaksiyon ihtimali olup olmad veya alerjik hassasiyetlerinin azalt lmas konusunda hekimlerine dan flmal d rlar. Orta veya ciddi hastal k geçirmekte olan kifliler, grip afl s n hastal klar düzelene kadar ertelemelidirler. SA LIK BAKANLI I GR P AfiISI ÖNER LER Sa l k Bakanl afla daki gruplara giren kiflilerin her y l grip afl s ile afl lanmas n mutlaka önermektedir. Gribin yaflamsal risk oluflturdu u ve t bbi aç dan mutlaka afl lanmas önerilenler: 65 yafl ndan büyük kifliler fieker hastalar (diyabet) Ast m hastalar Kronik akci er hastalar (bronflit vb.) Kronik kalp ve damar sistemi hastalar (koroner arter hastalar ) Ba fl kl k sistemi bask lanm fl kifliler (kronik kan hastal hemoglobinopati olanlar, kanser hastalar, immünsupresif kullananlar) Huzurevi, bak mevi vb. ortamlarda yaflayanlar Renal disfonksiyonu olanlar 6-18 yafl aras nda olan ve uzun süreli aspirin tedavisi olan çocuk ve adölesanlar 142 nfluenza Grip afl s olmamas gereken kifliler: 6 ayl ktan küçük bebekler Yumurtaya karfl anafilaktik tarzda alerjisi olanlar (yumurta yedi inde alerjik floka girenler) Hamileli in ilk 3 ay içinde olan bayanlar (ancak doktor taraf ndan gerekli oldu u tespit edilirse grip afl s olabilirler)

8 TORAKS DERNE GR P AfiISI ÖNER LER Grip afl s yap lmas önerilen kifliler: 65 yafl ve üzeri Kronik pulmoner hastal k (KOAH, bronflektazi, bronfl astmas ) Kronik kardiyovasküler hastal k Diabetes mellitus, böbrek fonksiyon bozuklu u, çeflitli hemoglobinopatileri olan ve ba fl kl k sistemi bask lanm fl kifliler Yüksek riskli hastalarla karfl laflma olas l olan hekim, hemflire ve yard mc sa l k personeli Grip yönünden riskli flah slarla birlikte yaflayanlar Güvenlik görevlileri, itfaiyeciler gibi toplum hizmeti veren kifliler Grip geçirdi inde ciddi komplikasyon geliflme olas l bulunan ve t bbi sorunlar olan gebeler trimestrde grip geçirme riski olan gebeler Grip çocuklarda, yafll larda ve efllik eden kronik hastal olanlarda pnömoniyle komplike olabilir. 65 yafl n üzerindekilerde gripten ölümler sekonder bakteriyel pnömoniler ve kalp yetmezli ine ba l d r. Afl Eylül, Ekim ve en geç Kas m aylar nda yap lmal d r. Böylece antikor titreleri epidemi bafllad nda tepe düzeye ulaflm fl olur. A ve B tipini içeren trivalan afl deltoid bölgeye, klasik afl kas içine (intramusküler), mikro injeksiyon sistemli afl ise deri içine (intradermal) olacak flekilde, her y l uygulanmal d r. 143 nfluenza