DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ

Transkript

1

2 DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ Canlıların kendilerine has şekillerini koruyan ve hareketlerini sağlayan sistemdir. Bu iki sistemin birlikte bulunduğu canlı grubu özellikle omurgalılardır. İnsanlarda destek ve hareket sistemini oluşturan yapılar şunlardır: 1. İskelet 2. Eklemler 3. Kaslar 2

3 1. İSKELET Kemiklerden oluşmuş ve eklemlerle birbirine tutturulmuş olan destek yapıya iskelet denir. İskelet iki çeşittir: Dış İskelet İç İskelet hayvanlarda 3

4 a) Dış İskelet I. Organik veya inorganik maddelerden meydana gelir. II. III. Üzerinde vücut örtüsü bulunmaz. (Deri gibi) Kaslar iskelete içten bağlanmıştır. IV. Esnek olmadığı için büyüme sırasında değiştirilir. (Değiştiriliyorsa demek ki bizlerde bu iskelet türü yok.) V. Eklem bacaklılarda, bazı yumuşakçalarda ve böceklerde görülür. 4

5 1. Vücudun içinde bulunur. b) İç İskelet 2. Kaslar iskelete dıştan bağlanmıştır. 3. Kemik ve kıkırdaktan oluşmuştur. 4. Canlıların büyümesini sınırlandırmaz. Çünkü canlı ile birlikte o da büyür. 5. Köpek balıklarında iç iskelet kıkırdaktan oluşurken, diğer omurgalılarda kıkırdak olan yapı daha sonra kemikleşir. (Bebeklerde ) 5

6 İNSANDA İSKELET SİSTEMİ İnsanda iskeletin başlıca görevleri şunlardır: Kas ve eklemlerle birlikte hareketi sağlama Vücuda genel şeklini verme ve kaslara tutunma yüzeyi sağlama İç organları darbelere karşı koruma Kan hücrelerini üretme Fosfor, kalsiyum ve magnezyum depolama 6

7 İnsan İskeletinin Bölümleri İnsan iskeleti 3 bölümden oluşur: 1. Baş iskeleti 2. Gövde iskeleti 3. Üyeler (Kol ve bacaklar) 7

8 Baş İskeleti Kemikleri birbirine sıkıca bağlanmıştır. Kemikler hareketsizdir. Oynamaz olan eklemlerle birbirine bağlanmıştır. (Alt çene kemiği hariç) 8

9 Gövde İskeleti - 1 Omurga ve göğüs kafesinden oluşur. Göğüs Kafesi Sırt omurları, kaburgalar ve göğüs kemiğinden oluşur. Bu kafes iç organları korur. Göğüs kafesinde 12 çift kaburga ve bir göğüs kemiği bulunur. 9

10 Gövde İskeleti - 2 Omurga İskeleti (Omurga) Omur adı verilen 33 adet düzensiz kemikten oluşur. Omurganın içinden şerit halinde omurilik uzanır. Omuz ve Kalça Kemikleri 10

11 Üyeler (Kol ve Bacaklar) Omuz kemeri, kürek ve köprücük kemiklerinden oluşur. Kollarda pazu, dirsek, ön kol, el bilek, el tarak ve parmak kemikleri bulunur. Kollar gövdeye omuz kemeri ile bağlanmıştır. Bacaklar da gövdeye kalça kemeri ile bağlanır. 11

12 1. KEMİKLER 12

13 Kemiğin Yapısı

14 Kemiğin Yapısı Kemik Ucu (Kemik Başı) : Uzun kemiğin iki ucundaki şişkin kısma kemik ucu (başı) denir. 2- Kemik Gövdesi : Uzun kemikte iki kemik ucu arasında kalan uzun kısma kemik gövdesi denir. 3- Kemik Zarı (Periost) : Kemiğin dış kısmında bulunan, kemiği dış etkilere karşı koruyan, kemiğin beslenmesini, enine kalınlaşmasını ve kırılan, çatlayan kemiklerin onarılmasını sağlayan kısma kemik zarı (periost) denir. Kemik zarı görevini yerine getiremezse kemiklerin enine büyümesi gerçekleşmez, kırılan kemikler iyileşemez, kemikler beslenemez ve buna bağlı olarak kemik gelişiminde bozukluklar görülür. 4- Eklem Kıkırdağı : Kemik başının uç kısmında bulunan, kemiklerin boyca uzamasını sağlayan, eklem yerlerindeki kemiklerin uç uca değerek sürtünüp aşınmasını önleyen yapıya eklem kıkırdağı denir. (Eklem kıkırdağı 2 5 mm kalınlığındadır. Kan damarları ve sinir uçları kıkırdağa girmez. Kıkırdak, sinir ucu içermemesi nedeni ile ağrıya duyarsızdır). 14

15 Kemiğin Yapısı Süngerimsi Kemik Doku : Kemik başının içini dolduran sünger şeklindeki yumuşak dokuya süngerimsi kemik doku denir. Süngerimsi kemik doku, düzensiz boşlukların bulunduğu gözenekli yapıya sahiptir. Süngerimsi kemik dokunun yapısında bulunan boşluklar kemiğin dayanıklılığını azaltmaz, kemiğin esnekliğini arttırır. Süngerimsi kemik doku görevini yerine getiremezse kırmızı kemik iliği üretilemez. 6- Kırmızı Kemik İliği : Süngerimsi kemik dokunun içinde bulunan ve alyuvarlar denilen kan hücresini üreten kısma kırmızı kemik iliği denir. Kırmızı kemik iliği görevini yerine getiremezse kan hücresi üretimi gerçekleşmez. 7- Sarı Kemik İliği : Kemik gövdesinin içini dolduran, yağ depolayan (dokudan oluşan), akyuvarlar denilen kan hücresini üreten, içinde kan damarları ve sinirlerin bulunduğu kısma sarı kemik iliği denir. (Kırmızı kemik iliğinin yetersiz kaldığı durumlarda kan hücresi üretir). Sarı kemik iliği görevini yerine getiremezse yağ depolanamaz ve kan hücresi üretimi gerçekleşmez. 8- Sert (Sıkı) Kemik Doku Kemiğin dış kısmında bulunan, madensel tuzlar ile sertlik kazanan ve kemiğin sert olmasını sağlayan ve kemik zarının (hemen) alt kısmında bulunan dokuya sert (sıkı) kemik doku denir. Sert kemik dokunun 2/3 ü madensel tuzlardan (minerallerden = Ca ve P), 1/3 ü kemik hücrelerinden oluşmuştur. 15

16 Bebekte Kemik Gelişimi 16

17 KEMİK ÇEŞİTLERİ 17

18 A) Uzun Kemikler Vücudun hareketini sağlayan kemikleridir. Kol ve bacaklarda bulunur. Ortasında sarı ilik ve ilik kanalı vardır. Uzun kemiklerin uç kısımları kıkırdak ile kaplıdır. 18

19 B) Yassı Kemikler Yassı görünümlü kemiklerdir. Sarı ilik ve ilik kanalı yoktur. Göğüs, kafatası, kürek ve kaburga kemikleri yassı kemiklerdir. 19

20 C) Kısa Kemikler Boyu, eni ve genişlikleri hemen hemen aynı olan kemiklerdir. Ortasında sarı ilik ve ilik kanalı yoktur. El ve ayak bilek kemikleri kısa kemiklerdir. 20

21 KEMİK OLUŞUMU Kemik dokusunun ve kemiklerin oluşmasına; Hormonlar, Dengeli beslenme, Mineraller (Ca, P, Mg) D vitamini etki eder. D vitamini kemiklerde kalsiyum ve fosfat birikmesini sağlayarak kemikleri sertleştirir. D vitamini eksikliğinde çocuklarda Raşitizm hastalığı ortaya çıkar. 21

22 2. EKLEMLER İki ya da daha çok kemiğin birbirine bağlanmasını sağlayan yapılardır. Üç çeşit eklem bulunur. a) Oynamaz eklemler: Kemiklerin çok sıkı bağlandığı eklemlerdir. Bu tip eklemlere kafatası ve kuyruk omurları arasında rastlanır. b) Yarı oynar eklemler: bu tip eklemlerde kıkırdak diskleri bulunur. Bu nedenle yapının esnekliği oranında sınırlı hareketler yapılabilir. Göğüs ve bel omurları 22

23 Eklemler c) Oynar eklemler: Hareketi sağlayan eklemlerdir. Bu tip eklemlerde iki kemik arasında boşluk ve bu boşluğu dolduran eklem sıvısı bulunur. Oynar eklemdeki sıvı ve kıkırdak yapı, sürtünmeyi ve aşınmayı engeller. Kol ve bacaklardaki eklemler bu özelliktedir. 23

24 3. KASLAR Kaslar, canlı organizmada hareket sistemini meydana getiren yapılardır. Kaslar, kas teli denilen ince liflerden oluşur. Yapılarına göre kaslar 3 e ayrılır. İskelet kasları (Çizgili (kırmızı) kaslar) Düz kaslar (Beyaz kaslar) Kalp kaslar 24

25 Kas Çeşitleri a) İskelet Kasları (Çizgili-Kırmızı) İskelete bağlı kasların yapısında bulunur. İsteğimiz ile çalışırlar. Hızlı kasılır, çabuk yorulurlar. b) Düz Kaslar (Beyaz) İç organlarımızdaki kaslardır. İsteğimiz dışında çalışırlar. Yavaş ve ritmik çalışırlar. c) Kalp Kası Kalbimizi oluşturan kaslardır. Çizgili kastır, isteğimiz dışında çalışan tek çizgili kastır. İsteğimiz dışında çalışır bu yönüyle düz kasa benzer. 25

26 Kasın Kasılma Grafiği 26

27 Destek ve Hareket Sisteminin Sağlığı 1. Neler Yapmalıyız? 2. Dikkat etmezsek hangi hastalıklarla karşılaşırız? 27

28 DOLAŞIM SİSTEMİ Hücreler canlılıklarını sürdürebilmek için dışarıdan oksijeni, inorganik ve organik besinleri almalı, metabolizma sonucu meydana gelen azotlu atıkları ve karbondioksiti uzaklaştırmalıdır. Tek hücreli canlılarda bu olay difüzyon ile çok hücreli canlılar da (hayvan ve insan) dolaşım sistemi ile gerçekleştirilir. 28

29 Hayvanlarda Dolaşım Sistemi Hayvanlarda iki tip dolaşım sistemi görülür. 1. Açık Dolaşım 2. Kapalı Dolaşım 29

30 1. Açık Dolaşım 30

31 2. Kapalı Dolaşım 31

32 Canlılarda Dolaşım 1- Balıklar : Kalpleri iki odacıklıdır. (1 karıncık, 1 kulakçık). Kirli kan solungaçlarda temizlenir. Temiz kan kalbe uğramadığı için kalpte yalnızca kirli kan bulunur. Vücutta temiz kan dolaşır ve küçük kan dolaşımı görülmez. 2- Kurbağalar : Kalpleri üç kulakçık). odacıklıdır. (1 karıncık, 2 Kirli kan akciğerlerde temizlenir. Kalpte temiz ve kirli kan birbirine karışır. Vücutta temiz ve kirli kan (karışık kan) birlikte dolaşır. 32

33 Canlılarda Dolaşım 3- Sürüngenler : Kalpleri üç odacıklıdır. (1 karıncık, 2 kulakçık). (Karıncıkta yarım perde bulunur). Kirli kan akciğerlerde temizlenir. Kalpte temiz ve kirli kan birbirine karışır. Vücutta temiz ve kirli kan (karışık kan) birlikte dolaşır. Timsahlarda kal dört odacıklıdır. Karıncıkta tam perde bulunur. Kalpte kirli ve temiz kan karışmaz. Kan kalpten çıktıktan sonra panizza kanalında karışır. Vücudu temiz ve kirli kan birlikte dolaşır. 4- Kuşlar : Kalpleri dört odacıklıdır. (2 karıncık, 2 kulakçık). Kirli kan akciğerlerde temizlenir. Kalpte temiz ve kirli kan birbirine karışmaz. Vücutta temiz kan dolaşır. 33

34 İNSANDA DOLAŞIM SİSTEMİ İnsanda dolaşım sistemi 3 bölümde incelenir: 1. Kalp 2. Damarlar 3. Kan 34

35 1. KALP 35

36 Kalbin Yapısı Kalp, çizgili kaslardan yapılmıştır fakat isteğimiz dışında çalışır. Kalp, üstte iki kulakçık, altta iki karıncık olmak üzere toplam 4 odacıktan oluşur. Kulakçıkların arasında ince, karıncıkların arasında kalın kas tabakası bulunur. (Bu nedenle karıncıklar, kulakçıklardan daha güçlü kasılırlar ve gevşerler). Karıncıklar kulakçıklara göre daha geniştir. Kulakçıklar ve karıncıklar arasında, kulakçıklardan karıncıklara kan geçişini sağlayan kapakçıklar bulunur. Kapakçıklar, kulakçıklar kasıldığında kanın karıncıklara inmesini sağlar, karıncıklar kasıldığında kanın karıncıklardan kulakçıklara dönmesini engeller. (Sağ kulakçık ile karıncık arasında üç parçalı, sol kulakçık ile karıncık arasında iki parçalı kapakçık bulunur) Kalbin sağı ve solu kaslardan yapılan duvar ile ikiye ayrılmıştır. Kalbin sol tarafında temiz kan, sağ tarafında kirli kan bulunur. Kalbe kan getiren damarlar kulakçıklara bağlıdır. Bu nedenle kalbe gelen kan kulakçıklarda toplanır. Kalpteki kan, karıncıklardan pompalanır, gönderilir. Kalbin üzerini örten kalın, esnek ve dayanıklı olan zara kalp zarı (periton) denir. Bu zar ile kalp arasında kaygan bir sıvı bulunur. Bu sıvı kalbin rahat çalışmasına yardım eder. Besin ve oksijen yönünde zengin olan açık renkli kana temiz kan denir. Besin ve oksijen yönünde fakir olan koyu renkli kana kirli kan denir. 36

37 Kalbin Beslenmesi Kalbin görevlerini yapabilmesi için oksijen ve besine ihtiyacı vardır. Bu maddelerin kalbe ulaşımını aort atardamarından ayrılan koroner damarları sağlar. Bu damarlarda meydana gelecek bir bozukluk, damarın tıkanmasına ve dolayısıyla kalp krizine yol açabilir. 37

38 Kalbin Çalışması 38

39 Kalbin Çalışmasını Etkileyen Faktörler 1. Sinir Sistemi: Sempatik sinirler kalbin çalışmasını hızlandırırken, parasempatik sinirler kalbin çalışmasını yavaşlatır. 2. Hormonlar: Adrenalin, tiroksin hormonu kalbin çalışmasını hızlandırır. 3. Vücut Sıcaklığı: Vücut sıcaklığının artışı da kalbi hızlandırır. 4. CO 2 Miktarı: Kandaki CO 2 artışı da kalbi hızlandırır. 39

40 2. KAN DAMARLARI 40

41 Damar Çeşitleri ATARDAMARLAR Kanı kalpten diğer organlara taşırlar. Elastik bir damar duvarı vardır. Atardamarlar temiz kan taşır. Sadece akciğer atardamarı kirli kan taşır. Kalbe en yakın damarlar olduğundan kan basıncı en yüksek damarlardır. Tansiyon: Kanın atardamar çeperine yaptığı basınca tansiyon denir. Nabız: Kalbin vurum sayısıdır. 41

42 2. TOPLARDAMARLAR Damar Çeşitleri - 2 Kanı kalbe getiren damarlardır. Toplardamarlar kirli kan taşır. Sadece akciğer toplardamarı temiz kan taşır. Toplardamarlarda kanın geriye dönüşünü engelleyen kapakçıklar bulunur. Kalbe uzak damarlar olduklarından kan basıncı atardamara göre düşüktür. 3. KILCALDAMARLAR Atardamar ve toplardamar arasında yer alan ince damarlardır. Vücudu bir ağ gibi sararlar. Kan akış hızı bu damarlarda en küçüktür. Hücrelerde madde alışverişi bu damarlarla gerçekleştirilir. 42

43 Damarlarda Kan Akış Hızı 43

44 KAN DOLAŞIMI 44

45 Dolaşım Çeşitleri

46 Dolaşım Çeşitleri

47 3. KAN 47

48 I. Alyuvarlar (Eritrositler) Yapısında bulunan hemoglobin sayesinde, Kana kırmızı renk verir. Oksijen ve karbondioksiti taşımasını sağlar. Memelilerde alyuvarlar olgunlaşırken, çekirdek ve mitokondrilerini kaybederler. Yükseklere çıktıkça oksijen miktarı azaldığı için kandaki alyuvar sayısı artar. Kırmızı kemik iliği, karaciğer ve dalakta üretilir. Alyuvar ömürleri 120 gün olup, yaşlanan alyuvar hücreleri karaciğer ve dalakta parçalanır. 48

49 II. Akyuvarlar (Lökositler) Çekirdekli kan hücreleridir. Hemoglobin bulundurmadığı için renksizdir. Kırmızı kemik iliği, lenf düğümleri ve dalakta üretilir. Görevi vücudu mikroplara karşı korumaktır. Bu yüzden vücuda mikrop girince akyuvar sayısı artar. 49

50 III. Kan Pulcukları (Trombositler) Renksiz ve çekirdeksiz hücrelerdir. Kanın pıhtılaşmasında görevlidirler. Yaralanan bölgelerde birikerek yaralı kısmın kapatılmasını sağlarlar. 50

51 KAN GRUPLARI Antijen bulunması gereken protein, Antikor bulunmaması gereken için üretilen savunma aracı 51

52 LENF SİSTEMİ Kılcalların atardamar ucundaki kan basıncı yüksektir. Bu basıncın etkisiyle bir miktar kan sıvısı kılcallardaki dar boşluklardan çıkarak hücrelerin arasına pompalanır. Sızan bu sıvıya lenf sıvısı denir. Lenf sıvısı lenf toplardamarlarına gelir, sonra kan damarına boşaltılır. Lenf damarlarının vücudun belli bölgelerinde yoğunlaşmasıyla lenf düğümleri oluşur. 52

53 BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ Bağışıklık 2 çeşittir: 1. Doğal Bağışıklık: Doğuştan gelir. 2. Sonradan kazanılan bağışıklık a) Aktif Bağışıklık: Vücudun hastalık için antikor üretmesidir. Hastalığın geçirilmesiyle ya da aşı ile sağlanır. a) Pasif Bağışıklık: Vücuda hazır antikor verilmesidir. Serum ile sağlanır. 53

54 Aşı Serum Farklı 54

55 Dolaşım Sisteminin Sağlığı 1. Neler Yapmalıyız? 2. Dikkat etmezsek hangi hastalıklarla karşılaşırız? 55

56 SOLUNUM SİSTEMİ Canlılar yaşamlarını devam ettirmek için gereken enerjiyi, besinleri oksijenle karbondioksit ve suya kadar parçalayarak elde ederler. Bu nedenle hücreler oksijene ihtiyaç duyar. Bu ihtiyaç solunum sistemi tarafından giderilir. Bitkilerde, yapraklardaki stomalar, gövdedeki kovucuklar ve kökler, Tek hücrelilerde ise gaz değişimi hücre zarından difüzyonla gerçekleşir. 56

57 İNSANDA SOLUNUM SİSTEMİ 57

58 1. BURUN İnsanda Solunum Sistemi Organları - 1 Havanın solunum sistemimize ilk girdiği yerdir. Mukus havayı nemli tutar. Kıllar ise tozları ve mikroorganizmaları tutar. 2. YUTAK Burun ve ağızdan alınan havanın soluk borusuna iletilmesini sağlayan duruma göre açılıp yol veren kavşak noktasıdır. 3. GIRTLAK Kıkırdak yapıdaki gırtlak yutaktan gelen havayı soluk borusuna iletir. İçindeki ses telleri ile ses oluşumunu sağlar. 58

59 İnsanda Solunum Sistemi Organları SOLUK BORUSU Havanın akciğerlere iletilmesini sağlar. İç yüzeyini kaplayan hücreler sillidir. Bu siller ve mukus havadaki zarar maddeleri tutar. Soluk borusu daha sonra ikiye ayrılır ve bronşları ve akciğerde dallanarak bronşçukları oluşturur. 59

60 İnsanda Solunum Sistemi Organları AKCİĞERLER Sağ akciğer 3 bölmeli, sol akciğer 2 bölmelidir. Çünkü sol tarafta kalp vardır. Yapısında bir hücre tabakasından oluşmuş hava keseleri (alveol) bulunur. Oksijenle karbondioksit değişimi alveoller ile kılcal kan damarları arasında olur. 60

61 Solunumda Gaz Alışverişi 61

62 SOLUK ALIP VERME MEKANİZMASI SOLUK ALMA MEKANİZMASI Kaburgalar arasındaki kaslar kasılır. Diyafram kası kasılır ve düzleşir. Göğüs boşluğu genişler. Akciğerler genişler. Oksijen alveollere kadar gelir. 62

63 SOLUK VERME MEKANİZMASI Kaburgalar arasındaki kaslar gevşer. Diyafram kası gevşer. Diyafram kubbeleşir. Göğüs boşluğu daralır. Akciğerler daralır. SOLUK ALIP VERME MEKANİZMASI Alveollerdeki karbondioksit dışarı atılır. 63

64 Solunum Sisteminin Sağlığı 1. Neler Yapmalıyız? 2. Dikkat etmezsek hangi hastalıklarla karşılaşırız? 64

65 ETKİNLİKLER - 1 G A D B E C F 65

66 ETKİNLİKLER - 2 E C G F I H D A B 66

67 Ünitenin Kavram Haritası 67