Türkiye de İstihdamın Görünümü

Transkript

1 Türkiye de İstihdamın Görünümü EMPLOYMENT OUTLOOK IN TURKEY Faruk ÇELİK * Özet İşsizlik tüm dünyada en önemli sorunlardan biridir. Bu sorun yoksulluk, göç, sosyal dışlanma, toplumsal huzursuzluk gibi birçok sosyo-ekonomik sorunu beraberinde getirmektedir. Tam istihdamın sağlanması her ülkenin temel hedeflerinden biridir. İstihdamın önemi ülkemizde ve tüm dünyada artarak devam etmektedir. Bu çerçevede ülkemizde istihdamı geliştirici ve teşvik edici politikalara yönelik olarak son yıllarda çok önemli adımlar atılmış ve atılmaya devam edilmektedir. Anahtar Kelimeler: İstihdam, İşsizlik, Teşvikler. Abstract Unemployment is one of the most important problems all over the world. This problem raises many socio-economic problems such as poverty, migration, social exclusion and social unrest. Employment is one of the main objectives of each country. The importance of employment continues to increase in our country and around the world. In this context, significant steps have been taken towards the policies to boost and promote employment. Keywords: Employment, Unemployment, Incentives. JEL Classification: J08, J2, J64. * Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Bakan, fcelik@csgb.gov.tr ÇSGB Çalışma Dünyası Dergisi / Cilt: 1 / Sayı: 2 / Ekim-Aralık 2013 / Sayfa: 9-14 Labour World / Volume: 1 / Issue: 2 / October-December 2013 / Page:

2 Giriş Dünyadaki ekonomik seyir göstermektedir ki her ne kadar gelişmeler ve geleceğe yönelik beklentiler olumlu yönde olsa da, kırılganlığı devam eden küresel işgücü piyasasında yaşanan kısmi iyileşmeler yeterli düzeyde değildir. ILO tarafından yayınlanan raporda, 2013 yılında tüm dünyada yaklaşık 202 milyon insanın işsiz olduğu, artan işgücü arzını karşılayacak talebin yetersiz kaldığı belirtilerek, sürecin bu şekilde devam etmesi halinde, 2018 yılında dünyadaki işsiz sayısının 215 milyonu aşacağı tahmin edilmektedir (ILO, 2014: 9). Söz konusu ILO Raporunda 2013 yılında dünyadaki toplam istihdamın; yüzde 11,9 unu oluşturan 375 milyon çalışanın günlük 1 dolar ve altında ücretle çalışırken, yüzde 26,7 sine tekabül eden 839 milyon çalışanın ise günlük 2 dolar ve altında ücret mukabilinde çalışmakta olduğu ortaya çıkmaktadır. İşgücü piyasasına yönelik referans çalışmalar yapan Dünya Bankası na göre ise tüm dünyada 3.1 milyar kişinin bir işte çalışmakta olduğu, çoğunluğunu kadınların oluşturduğu çalışma çağında olup da işgücü piyasasına katılamayan kişi sayısının ise yaklaşık 2 milyar kişi civarında bulunduğu ifade edilmektedir. Ayrıca hâlihazırdaki istihdam oranlarının korunabilmesi için önümüzdeki 15 yıl için 600 milyon yeni işe ihtiyaç duyulduğu Dünya Bankası Raporu nda belirtilmiştir (The World Bank, 2013: 4-5). 1. Türkiye ve Dünyada İşgücü Piyasalarındaki Gelişmeler Küreselleşme ve beraberinde getirdiği hızlı teknolojik gelişmeler, ana aktörü insan olan işgücü piyasasının dinamik yapısını daha da değişken hale getirmiştir. Bilişim çağı olarak da ifade edilen bu yeni düzende, işsizlik süreleri yapısal sorunlar nedeniyle daha uzun hale gelmiş, birçok gelişmiş ekonomide işsizlik süreleri 2008 yılında meydana gelen küresel kriz öncesine oranla iki kat artış göstermiştir. Avrupa Birliği nde ise işgücü piyasasına yönelik göstergelerde az da olsa iyileşmeler gözlemlenmektedir. Euro Bölgesinde işsizlik oranı Aralık/2013 döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre 0,1 puan artarak yüzde 12 olarak gerçekleşmiştir. AB-28 de ise işsizlik oranı aynı dönemde 10,7 seviyesinde gerçekleşmiştir. Uzun süredir ekonomik krizlerle mücadele eden İspanya, Yunanistan gibi ülkelerde işsizlik oranı yüzde 25 in üzerindedir. Söz konusu ülkelerde gençlerde işsizlik oranı ise normal işsizliğin yaklaşık iki katı seviyesindedir yılı üçüncü çeyreğinde gerçekleşen istihdam oranı ise AB-28 de 64,5 iken Euro Bölgesi nde 63,8 dir. Türkiye de de işgücü piyasası gelişmelerinin dünyadan bağımsız olmadığı görülmektedir. Küreselleşen dünyada sınırlar ortadan kalkmış, işgücünün hareketliliğini ve ülkelerarası etkileşimi artırmıştır. Bu durum ulusal işgücü piyasasını etkileyen bağımsız değişkenlerin sayısını artırarak, uygulanacak politikalarda değişimi zorunlu hale getirmiştir. İstihdamın itici gücü niteliğinde olan ekonomik büyüme de görülen önemli gelişmelerin ülkemiz işgücü piyasasına yansımaları da olumlu yönde gerçekleşmiştir. İşgücü piyasasın- 10

3 da, aktif ve pasif işgücü piyasası programlarının yoğun bir şekilde uygulanmasının yanı sıra, prim indirimleri ile işverenleri destekleyen istihdam paketleri uygulamaya konulmuştur yılları arasında istihdam yıllık olarak ortalama yüzde 3,3 oranında artış göstermiş, Dokuzuncu Kalkınma Planı döneminde ise 4,4 milyon ilave istihdam sağlanmıştır yılında yüzde 11 olan işsizlik oranı, 2009 yılında yüzde 14 olarak gerçekleşmiştir. Yılın ikinci yarısından itibaren düşme eğilimine giren işsizlik 2010 yılında yüzde 11,9 seviyesine kadar inmiştir. Bu düşüş eğilimi hızlanarak devam etmektedir. Nitekim 2013 yılı Kasım ayı itibarıyla işsizlik oranı yüzde 9,9 a inmiştir. İşgücü piyasası ile ilgili son veriler incelendiğinde; Hanehalkı İşgücü Anketi Kasım Dönemi sonuçlarına göre istihdam edilenlerin sayısı bir önceki yılın aynı dönemine göre 152 bin kişi artarak 25 milyon 443 bin kişiye yükselmiştir. Aynı dönemde istihdam oranı yüzde 45,5, işgücüne katılma oranı yüzde 50,5 seviyesindedir. Bu oran erkeklerde yüzde 71,1 ile AB seviyesinde iken, kadınlarda bir önceki yılın aynı dönemine göre 0,2 puan artışla yüzde 30,4 seviyesinde gerçekleşmiştir. Beşeri sermaye içinde önemli bir yere sahip kadınların işgücü piyasasına katılmaları hem bireysel hem de toplumsal refaha sunacakları katkı açısından önemlidir. Bu kapsamda iş ve aile yaşamının uyumlaştırılmasına yönelik politikalar öncelikli hedefler arasında yer almaktadır. Onuncu Kalkınma Planı nda 2013 yılsonu yüzde 46,4 olarak tahmin edilen istihdam oranının plan dönemi sonunda yüzde 49,9 seviyesine yükseltilmesi öngörülmüştür yılları arasında uygulanacak olan Orta Vadeli Program da da istihdamı artırmak öncelikli müdahale alanı olarak belirlenmiş, bu alana yönelik yapısal reformlara program döneminde devam edileceği vurgusu yapılmıştır. Yine aynı belgede, program döneminde 1 milyon 833 bin kişinin istihdamı öngörülmektedir. Bu hedeflere ulaşılmasında bağlayıcı ve bütüncül bir üst strateji belgesinin varlığı, sorunların çözümü yolunda sürece güç katması bakımından önemlidir. İşgücü piyasasına yön vermesi, sorumlu ve ilgili bütün taraflara uygulanacak strateji, politika ve tedbirler için bir yol haritası çizmesi bakımından ilgili tüm tarafların katılımı ile dört politika ekseni üzerine inşa edilen ulusal istihdam stratejisi belgesi bu öneme binaen hazırlanmıştır. Söz konusu eksenler; eğitim-istihdam ilişkisinin güçlendirilmesi, işgücü piyasasının esnekleştirilmesi, kadınlar, gençler ve dezavantajlı grupların istihdamının artırılması ve istihdam-sosyal koruma ilişkisinin güçlendirilmesi olarak ilgili tüm tarafların mutabakatı ile belirlenmiştir. 41 somut hedef, 57 politika ve 204 tedbirden oluşan Ulusal İstihdam Stratejisi nin uygulamaya konulması için çalışmalar devam etmektedir. 11

4 2. İŞKUR ve İstihdam Kaliteli istihdam imkanları sunmak ve üst politika belgelerindeki hedeflere ulaşmak yolunda, stratejik bir aktör olarak kamu istihdam kurumlarının görev ve sorumluluğu artmıştır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının ilgili kuruluşu ve Türkiye nin kamu istihdam kurumu olan İŞKUR; işsizliğin azaltılması, istihdamın artırılmasına yönelik önemli faaliyetler yürütmektedir. İşgücü arzı ve talebi arasında aracılık yaparak, iş arayanların meslek ve nitelikleri ile işverenlerin işgücü taleplerindeki koşulların eşleştirilmesi suretiyle uygun işle uygun işsizler eşleştirilmektedir. İŞKUR aracılığıyla istihdam edilen kişi sayısı 2009 yılında iken bu sayı 2013 yılında kişiye ulaşmıştır. İstihdam edilenlerin yüzde 5 ini engelliler, binde 0,4 ünü ise eski hükümlüler oluşturmaktadır. İşgücü piyasasına yönelik uygulanacak politikalarda piyasaya ilişkin kapsamlı ve güvenilir verilerin varlığı oldukça önemlidir. Bu amaçla işgücü piyasası ile ilgili periyodik bilgi elde etmek, işgücü piyasasında mevcut, geçmiş ve gelecek dönemde meydana gelen veya gelmesi beklenen mesleki, sektörel değişim ve gelişmeleri izlemek amacıyla işgücü piyasası analizleri yapılmaktadır. İşgücü piyasasının talep yapısını ortaya koyan bu faaliyet kapsamında 2013 yılında 81 ilde 10+ istihdamlı 100 bin 852 işyeri ziyaret edilmiş, bu işyerlerinin 87 bin 719 tanesine işyeri bilgi formu uygulanmıştır. Bu talep araştırması ile işgücünün yapısı, sektörler bazında çalışanların mesleklere ve cinsiyete göre dağılımları, ihtiyaç duyulan işgücü için talep edilen eğitim ve beceri durumları, temininde güçlük çekilen meslekler ve teminde güçlük çekme nedenleri, 2013 yılı sonunda ve 2014 yılı ortasında işgücü piyasasında mesleki değişim beklentilerine ilişkin bilgiler derlenmiştir. Ayrıca, iyi bir işe sahip olmak ancak iyi ve piyasanın ihtiyaç duyduğu niteliklere uygun bir mesleki eğitime sahip olmakla mümkün olabilmektedir. Nitelik eksikliği günümüz işgücü piyasasının önemli bir problemidir. Türkiye de İŞKUR tarafından, kamu istihdam hizmetlerinin bir parçası olarak, vasıfsızlık sorunu ile mücadele amacı güden aktif istihdam politikalarına büyük önem verilmektedir. Bu kapsamda ekonomik ve sosyal sorunların yaşanmasına neden olan işsizlik sorunuyla mücadele etmek üzere aktif istihdam politikaları çerçevesinde çeşitli faaliyetler yürütülmektedir. 3. İstihdamı Teşvik Faaliyetleri İşgücü piyasasının sürekli değişen dinamik yapısına uygun olarak, işsizlere niteliklerini geliştirerek istihdam edilebilirliklerini artırmak amacıyla yapılan meslek edindirme ve geliştirme kursları, işsizlere teorik bilgilerini iş ortamında pratiğe dökerek geliştirme imkânı sunan işbaşı eğitim programları ve bireylere kendi işlerini kurmaları ve geliştirmelerine yardımcı olmak amacıyla düzenlenen girişimcilik eğitimi programları düzenlenmektedir. 12

5 Söz konusu programlara ayrılan kaynak miktarı yıllar itibarıyla önemli boyutlara ulaşmıştır yılında 472 milyon TL olan kaynak miktarı 2013 yılında 1,6 milyar TL ye, 2014 yılında ise 1,8 milyar TL ye çıkartılmıştır yılları arasında, açılan 22 bin mesleki eğitim programından yaklaşık 472 bin kişi, işbaşı eğitimi programı kapsamında açılan yaklaşık 42 bin programdan 112 bin kişi, girişimcilik eğitim programları kapsamında açılan yaklaşık programdan 75 bin kişi yararlandırılmıştır. Ayrıca gerek işverenlere gerekse iş arayanlara yapılan danışmanlık faaliyetleri özellikle son yıllarda büyük ivme kazanmıştır. Daha çok işsizin İş ve Meslek Danışmanlığı faaliyetinden yararlanması, işsizlerin işgücü piyasasında sürekli irtibat kuracakları bir danışmanları olması ve her işsizin bir danışmanı olacak sloganıyla İŞKUR un insan kaynakları kapasitesi geliştirilmiştir. İş ve meslek danışmanlığı çalışmaları, 2012 ve 2013 yıllarında yaklaşık sözleşmeli İş ve Meslek Danışmanı istihdamı ile desteklenmiş, daha geniş kitlelere ulaşılarak daha etkin bir şekilde hizmet sunmak amaçlanmıştır yılında yaklaşık 1 milyon 240 bin iş arayan kişiye İş ve Meslek Danışmanlığı hizmeti verilmiştir. İşveren ilişkilerini geliştirerek daha fazla istihdam sağlamak amacıyla, 2010 yılından itibaren İŞKUR, işveren ziyaretleri için eylem planları hazırlamaktadır. Eylem planları kapsamında 2011 yılında yapılan yaklaşık 70 bin ziyaret sayısı 2013 yılında 391 bine ulaşmış, ziyaretler neticesinde işverenlerden yaklaşık 1,5 milyon işgücü talebi alınmıştır. İşsizliğin neden olduğu olumsuzlukları en aza indirmek, bireylere geçici gelir desteği sağlamak amacıyla uygulanan pasif işgücü piyasası programları da İŞKUR tarafından sunulan önemli bir hizmettir. Bu hizmet kapsamında işsizlik ödeneği, kısa çalışma ödeneği, ücret garanti fonu ödemesi ve iş kaybı tazminatı gibi programlar uygulanmaktadır. İşsiz kalmış veya işsiz kalma riski ile yüz yüze olan bireylere yılları arasında pasif işgücü piyasası programları kapsamında toplam 5,2 milyon TL ödeme yapılmıştır. Bu programlardan en yoğun uygulanan işsizlik ödemeleri kapsamında ise 2013 yılında yaklaşık 430 bin kişiye 1,17 milyon TL ödeme yapılmıştır. İstihdamı korumak ve artırmak amacıyla kamuoyunda istihdam paketleri olarak da bilinen bir dizi yasal düzenleme hayata geçirilmiş, bu düzenlemeler ile yapısal bir hal alan işsizlik sorununa uzun vadeli kalıcı çözümler getirilmeye çalışılmıştır. Teşvikler kapsamında işverenin ödediği sigorta prim payında 5 puanlık indirim yapılmıştır yaş arası erkekler ile 18 yaş ve üzeri kadınların istihdamları durumunda 5 yıl süreyle kademeli olarak işveren sigorta prim payının devlet tarafından karşılanması sağlanmıştır. Engelli istihdamı ve bölgesel istihdamı teşvik etmek amacıyla teşvikler uygulamaya konulmuştur. İlave istihdam sağlayan işverenlerimizin işveren sigorta prim payını karşılayarak ilave istihdam teşvik edilmiştir. 13

6 Sonuç Cumhuriyetin 100. yılında işsizliği yüzde 5 seviyesine indirmek, istihdam oranını yüzde 55 lere yükseltmek hedeflerinin gerçekleşmesi hükumetin 2023 hedefleri arasındadır. Ülkemiz insanlarına onurlu, sosyal güvenlikten mahrum olmayan daha iyi ve insana yakışır işlerin temini, sosyal bir devlet olan Türkiye Cumhuriyeti nin anayasal görevidir. Bu çerçevede Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı görev ve sorumluluğunun bilinciyle, söz konusu hedeflere ulaşmak için faaliyetlerini özveriyle devam ettirmektedir. Kaynakça ILO, Global Employment Trends (2014): Risk of a Jobless Recovery? / International Labour Office. Geneva: ILO. Onuncu Kalkınma Planı( ), tarih ve 28699(Mükerrer) sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Orta Vadeli Programı( ), tarih ve 28789(Mükerrer) sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. The World Bank, World Development Report (2013): Jobs, Washington DC. TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Kasım/