GTEB ZEYTİN KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ TARIM BAKANLIĞI TARIM DAİRESİ

Transkript

1 KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ TARIM BAKANLIĞI TARIM DAİRESİ ZEYTİN Akdeniz in yeşil incisi olan zeytin Adamızda da değer verilen en önemli bitkidir. Halkımız zeytine o kadar değer veriyor ki, hala daha adamızda 400 yıl önce dikilmiş zeytin ağaçları bulunmakta ve korunmaktadır. Yüzyıllardan beri ağaçlandırma, yeşillendirme denildiği zaman insanımızın ilk aklına gelen Zeytin dir.. Zeytin o kadar şevkatli bir bitkidir ki insanoğlunu, kıraçta ve kurakta her koşulda kucaklar. Yaprağından meyvesine, gövdesinden gölgesine her yönüyle kendini bize sunar. İnsanımızda buna karşılık olarak bu bitkinin her türlü nimetlerinden yararlanır. Kutsal olduğuna inanır yaprağını kullanır, kışın odununda ısınır, bahar gelir gölgesinde eğlenir. Sofrasında meyvesini, yemeğinden lezzetini eksik etmez. Hatta ona verdiği değeri Barış ve Dostluğun simgesi olarak kullanmak suretiyle taçlandıır. Bizde asırlardır geçmişimize tanıklık eden zeytini korumalı ve hayatımıza tanıklık edecek zeytin ağaçlarını doğaya kazandırmalıyız.

2 MODERN PLANTASYONLAR, YENİ ZEYTİNLİK TESİSLERİ Tüm dünyada Geleneksel zeytinciliğin, özellikle vasat ve istikrarsız verimliliği ve yüksek yetiştiricilik maliyetleri zeytincileri yeni arayışlara itmiştir. Bundan dolayı, erken ürüne yatırma, yüksek ve kararlı verim ve makineli tarım ile maliyetlerin düşürülmesi gibi konulara önem gösterilmelidir.bir karış tarım toprağının oluşması için binlerce yıl geçmesi gerekmektedir. O halde küçük alanlardan daha fazla verim alınması için entansif zeytinlikler kurulmalıdır. Modern teknoloji, zeytinliklerin 3-4 yılda ürüne yatması,sulanan şartlarda 7-8 yılda dekara kg ürün verecek şekilde tam verim gücüne ulaşmasına olanak sağlar. Çeşit seçimi de eşdeğer önemdedir. Çeşit seçiminde dikkat edilmesi gereken hususlardan, öncelikle çevreye uyum önemlidir. Örneğin yerli çeşit bu bölgeye uyumludur.gemlik çeşiti hastalık ve zararlılara daha az dayanıklıdır. Bu nedenle zaman zaman gemlik çeşitleri aşılanmak suretiyle yerli zeytine çevrilmektedir. Erken ürüne yatma kapasitesi, meyve tutumundaki istikrar, ağacın makineli hasata uygunluğu, hastalık ve zararlılara dayanım, iklim ve toprakla ilgili güçlüklere dayanıklılık gibi faktörler yeni dikimlerde önem kazanmaktadır. Birim alanda daha fazla ürün elde etmek için dekara daha fazla fidan dikeceğiz. Yapılan araştırmalar Kıbrıs ta sulu koşullarda adet (ideali 6 metre x 5 metre aralık ve mesafe ile dekara 33 zeytin), susuz koşullarda ise; dekara zeytin fidanı dikmenin uygun olduğunu göstermektedir. Modern zeytincilikte özellikle mekanik hasat olanaklarına uygun olan tek gövdeli ağaç yetiştirmeye özen göstermeliyiz.fidan dikiminden itibaren 3-4 yıl budama yapılmamalıdır. Aksi takdirde ağacın verime yatması gecikecektir. Yeni zeytinliklerin tesisinde dikim gübrelemesi yapmak için Güzelyurt Toprak Analiz laboratuarına başvurunuz ve toprağı analiz ettiriniz. Uygulama adı: Zamanı: Delicelerin aşılanması veya çeşit değişikliği için aşılama Fidan dikimi ve dikim gübrelemesi Damlama sulama İlk şekil budaması (Dikimden 3-4 yıl sonra ve hafif) Zeytin güvesi ve Halkalı leke mücadelesi Mart- Haziran Aralık-Mart Nisan-Eylül Mart- Nisan Mart- Nisan

3 GÜBRELEME Doğru gübreleme, bitkinin ihtiyacını karşılamalı ve topraktan alınamayan bitki besin maddesi miktarını temin etmelidir. Toprak yetersizliğinin ve ağacın ihtiyacının tespiti için mutlaka toprak ve yaprak analizi yaptırmak gerekir. Bu yöntemle ağaca gerçekten vermemiz gereken besin maddelerinin ne olduğu anlaşılır. Güzelyurt Toprak Analiz Laboratuarı elemanlarına danışarak Kasım- Ocak ayları arasında yaprak- toprak örneği alıp analiz yaptırınız. A B C D 2 Element Noksan Yeterli Toksik (zehirli) 3 Azot % 1,40 1,50-2,00 4 Fosfor % 0,05 0,10-0,30 5 Potasyum % 0,40 > 0,80 6 Kalsiyum % 0,30 > 1,00 7 Mağnezyum % 0,08 > 0,10 8 Manganez (ppm) > 20 9 Çinko (ppm) > Bakır (ppm) > 4 11 Bor (ppm) Sodyum (ppm) > 0,20 13 Klor (ppm) > 0,50 Kaynak : Freeman ve ark Düzenli ve bol zeytin için her yıl mutlaka gübre vermelisiniz. Zeytin ve zeytinyağı kalitesi için,ayrıca stres koşullarına dayanımda Potaslı gübrenin çok önemli etkisi vardır Zey Tipik potasyum noksanlık belirtileri gösteren zeytin yaprakları Uygulamanın Adı Toprak ve yaprak örneği alımı Fosfor ve potaslı gübrelerin toprağa verilişi Azotlu gübrenin toprağa verilişi Boraks uygulaması Yaprak gübresi uygulaması Zamanı Kasım- Aralık Aralık- Ocak Şubat- Mart Şubat- Nisan Nisan- Ağustos

4 Damlama sulama ile gübre verilmesi Sulama süresince TOPRAK İŞLEME Uzun yıllar boyunca mekanizasyonda meydana gelen büyük gelişmelerin sonucunda bir çok üretici; iyi işlenmiş, bitki artıklarından arındırılmış, zeytinliklerin ideal olacağını düşünmüşlerdir. Şimdilerde yeni gelişmeler toprak işleme konusunda yeni önerileri de beraberinde getirmektedir. Yıllık toprak işleme uygulamalarının en aza indirgenmesi uygundur. Amacımız; yabani otları kontrol altında tutmak. Unutmayınız! fazla işleme fazla nem demek değildir. En tavsiye edilen sistem, topraktan mümkün olan en fazla bitki artığı bırakan sistemdir. Toprak işleme, topraktan fazla su kaybına neden olmayacağı zamanlarda yapılmalıdır. Eğimli aeazilerde eğimle dik açı yapacak şekilde sürüm yapacak şekilde sürüm yaparak ve teraslama ile erozyona karşı savaşınız. Erozyon ile her yıl büyük miktarda toprağın yarayışlı olan üst katmanı taşınmaktadır ve böylece toprağımız verimsiz hale gelmektedir. Derin işleme yapan pullukları terk ediniz. Zeytinde toprak işleme derinliği 10-15cm den fazla olmamalıdır. Amacın; yabani otlarla mücadele, suyun muhafazası ve hasada kolaylık sağlama olduğunu unutmayıp, diskaro, kültivatör, tırmık, merdane, ve benzeri aletlerle topraklarınızı işleyiniz. Yabancı ot mücadelesinde herbisit kullanarakda kimyasal mücadele yapılabilir. Ama unutmayınız hedefimiz organik ürün mecbur kalmadıkça zeytinliklerinize kimyasal kullanmayınız. Uygulamanın adı ve yöntemi: Dip kazan (Subsoil) çekilmesi (köklerin bulunmadığı sıra arasında) Kış sürümü (azami 15cm. derinlikte ) (Azami 10cm derinlikte) Hasata hazırlık(sürgü ve merdane ile) Zamanı: Temmuz- Eylül Ocak- Mart Eylül- Ekim

5 Diskaro ile toprak işleme Hasat öncesi kullanılan merdane BUDAMA BUDAMA; TEKNİĞİNE UYGUN YAPILMASI ŞARTIYLA ZEYTİNCİLERİN PRATİKTE HER TÜRLÜ ARAZİ VE İKLİM ŞARTLARINDA UYGULAYABİLECEKLERİ; AĞACIN SAĞLIĞI, ZEYTİN VERİMİ VE KALİTESİNİN İYİLEŞTİRİLMESİNDE VE DÜZENLEMESİNDE ETKİLİ OLABİLECEK UNSURLARIN ŞÜPHESİZ EN ÖNEMLİLERİNDENDİR. Budama, dalların gelişmesini kuvvetlendirmek veya zayıflatmak suretiyle, ağaçların doğal gelişme şekillerini değiştirmek, böylece ağaç şeklinin bulunduğu ortama uymasını ve en fazla ve kaliteli ürün vermesini sağlamak üzere gerçekleştirilen bir dizi kesimlerdir. Budama, gelişme devrelerine uygun olmalıdır. Yeni dikilen fidanlar 3-4 sene budanmamalı daha sonra da hafif müdahalelerle şekle sokulmalıdır. Terbiye şekli olarak, mekanik hasat olanakları da düşünülerek tek gövdeli ve çalımsı vazo şekli uygulanmalıdır. Yaşlanma başladığında veya çok kurak şartlarda eski durumuna döndürmek üzere, zeytin ağacı sert budanmak suretiyle zaman zaman gençleştirilmedir. Ağacın tacı, tamamen yuvarlak şekilde olmamalı ışıklanma veya havalanma yüzeyini artıracak şekilde girintili çıkıntılı bir yüzeye sahip olması sağlanmalıdır. Budama şiddetini tayin ve ağacın budanıp budanmamasına karar vermede aşağıdaki noktaların göz önünde tutulması gerekir: Budama öncesi sonbahar- kış döneminde yağış az ise, daha sert budanır, Önceki yılın verimi çok ise, daha az budanır. Ağaçların budama zamanındaki gelişme durumu; gelişme çok hızlı ise az şiddette budanmalı, Ürün kullanma amacı (sofralık veya yağlık) olarak değişir. Sofralık zeytinlerde daha sert budama yapılır. ZEYTİNİN BUDANMASI GENELLİKLE HASATTAN SONRA YAPILIR, GELENEKSEL ZEYTİNCİLİK BÖLGELERİNDE OCAK TAN NİSAN A KADAR GERÇEKLEŞTİRİLİR. SOĞUK VEYA DON YAPAN BÖLGELERDE KIŞ AYLARINDA BUDAMADAN KAÇINILIR.

6 Uygulamanın Adı: Budama Piç ve obur dal temizliği Zamanı: Hasat Sonu (Kasım-Mart sonu) Mart- Eylül sonu BİTKİ KORUMA ÖNLEMLERİ Hastalık ve zararlılarla mücadelede öncelikle Tarım Dairesi nin Ziraii Mücadele ve Karantina Şubesine başvurarak hastalık ve zararlıların erken teşhis edilmesini sağlayınız. Kültürel önlemler (budama, toprak işleme vs) ve biyolojik mücadeleye önem veriniz. Mutlaka ilaçlı mücadele gerekiyorsa,doğal dengeyi bozmayan üründe kalıntı sorunu olmayan ve çevre sağlığını tehdit etmeyenlerini seçerek uygun zaman, dozda ve uygun ilaçlama tekniğini kullanarak mücadele yapınız. Unutmayalım ki tüm dünyada giderek artan uygulama, kimyasallardan uzak üretim yani Organik Üretimdir. Kıbrıs adası bu anlamda tümüyle organik ürün yetiştiriciliğinde söz sahibi olmayı hedeflemelidir. Ada da özellikle zararlı türlerin doğal düşmanlarına barınak teşkil eden makilikler zirai- ekosistemin korunmasına olanak sağlamaktadır. Zeytinde 3 önemli böcek vardır. Bunlar; Zeytin sineği (Bactroceae oleae), Zeytin güvesi (Prays oleae) ve Kara koşnil (Saissetia oleae) dir. Bu üç böceğin ise en zararlısı olan zeytin sineği, özellikle zeytinlerin kurtlanmasına neden olarak ve asitliğini yükselterek önemli ekonomik zararlar yapmaktadır. Sap kurdu da tabir edilen Zeytin güvesi ise zeytinlerin bazı yıllarda erken dökülmesine neden olur ve çok önemli zararlara yol açar. Zeytin Sineği ve Meyvedeki zararı Zeytinde görülen en önemli hastalık ise; Halkalı Lekedir. Bu hastalığa neden olan mantarın ağır bulaştığı durumlarda şiddetli yaprak dökümü olur ve gerek o yılın gerekse gelecek yılın ürününde kayıplara yol açar. Zeytin Güvesi Kara Koşnil Halkalı Leke Pamuklu Bit Hastalık ve Zararlı Adı: Zeytin sineği Zeytin güvesi Pamuklu bit Çiçek Sap Sokan Koşniller Halkalı Leke Hastalığı Diğerleri (Solgunluk, dal kanseri vs ) Bahçe Kontrolü ve Mücadele Zamanı: Haziran- Ağustos Mart (çiçek öncesi) Haziran (meyve nesli) Nisan (çiçek öncesi) Nisan (çiçek öncesi) Şubat- Temmuz Ocak-Şubat veya Mart- Nisan Vejetasyon süresince

7 SULAMA Ağacı ağaç yapan doruğu ile dibidir. Su ile ilişkisi et ile tırnak gibidir. Unutmayalım ki tüm canlılar için su hayattır Bütün denemeler göstermiştir ki zeytin ağacı, susuz şartlarla kıyaslandığında sulama çok düşük dozda, arada sırada veya kurak dönem dışında da uygulanmış olsa ağaç bundan mutlaka yararlanmaktadır. Sulama genellikle metrekareye 700 kg dan yağmur yağışının az olduğu yıllarda ve özellikle de eksikliği görüldüğü aylarda yapılmalıdır. Bu süreçte genellikle Nisan dan Ekim e kadar olan devreyi içine almalı, yıla ve bölgeye bağlı olarak uygulanmalıdır. Modern bir sulama yöntemi olan DAMLAMA SULAMA ile %20-30 a varan su ve işçilik tasarrufu sağlayacaksınız. Gübreleri sulama ile eriyik halde bitkinin kullanıma sunacaksınız. Erozyona neden olmayan, topraktaki yapının korunduğu bir sistem olan damlama, yıllık bakım ve toprak işlemede de tasarrufa yol açacaktır. Toprakta yavaş emilim sağlanacak, dolayısı ile köklerde boğulma olayları görülmeyecektir. Zeytin ağaçlarında önemli mantari hastalıklardan, özellikle halkalı leke ve verticillum solgunluk hastalığı salma sulama ve yağmurlama sulama sistemine göre daha görülecektir. Zeytinlikte kullanılan damla sulama sistemi Uygulama Adı ve Yöntemi Kış sulaması (kurak yöreler için) İlkbahar sulaması Yaz sulaması Zamanı: Aralık- Şubat Mart- Nisan Haziran- Eylül

8 ZEYTİNDE HASAT YÖNTEMLERİ HASAT Hasat, zeytin yetiştiriciliğinin en önemli işlerinden biridir. Çünkü hasadın, şekil ve zamanının doğru olarak seçimi, yıllık ürünün miktarı ve kalitesine, üretim maliyetine ve gelecek yılların ürününe etki eder En iyi hasat zamanı, meyvedeki yağ miktarının en fazla olduğu devredir. Bu devre; Zeytin dış renginin yeşilden pembeye döndüğü zamandır. Daha erken hasat edildiğinde, yağ verimi biraz daha düşük olmasına karşın, meyve tadı ve aromatik unsurları daha fazla içeren kaliteli bir zeytinyağı elde etmek için erken hasat yapınız Yeşil zeytin hasadı, renk yaprak yeşilinden sarımsı veya hafifçe altın yeşili renge dönmeye başladığı zaman yapılır. Meyve kabuğunda menekşe kırmızısı renk görüldüğü zaman hasat tamamlanmalıdır. Şayet zeytinler siyah zeytin değerlendirilecekse, hasadın pembe dönük renk devresi başlayıncaya kadar, fakat yağ miktarı yükselmeden önce veya meyve eti sertliğini kaybetmeden önce yapılması gerekir. Elle Hasat Yöntemleri: Özenle yapılan elle toplama, en eski hem ağaç hem de zeytinler için en az zararlı olan yöntemdir. Ağaç etrafına yerleşen işçiler zeytinleri ya torbalara toplar veya ağaç altına yayılmış sergilere düşürürler. Ağaçların üst kısımlarına erişmek üzere merdivenler kullanılır. Bu çalışma yavaş ve pahalıdır. Özellikle sofralık olarak üretilen zeytinlerde kullanılmalıdır. Silindir, tarak vb gibi basit aletler veya elleri koruyucu malzemeler daha hızlı hasada yardımcı olurlar. Fakat bunlar titiz çalışma gerektirir. Ağaca ve meyveye daha fazla zarar verirler. Hasat hızını artırmak için dalların sırıklanmak suretiyle hasadı da yapılmaktadır. Sırıkla çırpılan zeytinler, ağaç altlarına yayılmış sergilere düşer. Zeytinliklerin silkme maliyetlerine, filelerin yayılıp toplanması ve zeytinlerin boşaltılması da dahildir. Sırıklama yönteminin sağladığı tasarruf, bazı bölgelerde elle hasat veya tarakla sağıma kıyaslandığında %25-30 a erişir.

9 Mekanik hasat: Uygulanmasını en fazla önerebileceğimiz sistemdir. Sarsıcı makinalar kablolu tiplerden, atalet kuvvet tipli modellere ve çırpıcılara kadar gelişme gösterir.mekanik hasatta en büyük avantaj hızlı meyve toplanmasıdır. Elle hasada göre % 55 oranın da zaman kazanılmaktadır. ZEYTİN HASADINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN GENEL KURALLAR Sırıkla hasat ile bir yıl sonraki ürünü verecek olan sürgün veya filizleri kırarak, varyok yılları yani periyodisiteyi şiddetlendirmeyiniz. El ile hasat veya KKTC zeytinlerine uygun mekanik hasat yöntemini (sırtta veya omuzda taşınabilir, mümkün olduğunca yaprağı dökmeyen, filiz kırmayan çırpıcı veya sarsıcı tipte ergonomik hasat makineleri) kullanarak her yıl düzenli, verimli ve kaliteli ürün alacak, hasat maliyetini önemli oranda düşüreceksiniz. 1 işçi bu aletlerle, günde kg zeytini hasat edebilmektedir. Unutmayalım ki erken ve hızlı hasat KKTC zeytinciliğinde kaliteli zeytinyağı üretimi için çok önemlidir. Ağaçlar altına serdiğiniz bez tenteler devrini tamamlamıştır. Pratik değillerdir. Küçük delikli plastik ağlar kullanıp zeytinle toprağın temasını kesiniz. Zeytin ve yağ kaliteniz yükselecektir. Yağlık ve sofralık zeytinleri ve dibe dökülenler ile ağaçtan toplanan zeytinleri birbirine karıştırıp kaliteyi düşürmeyiniz. Yere düşen zeytinler genellikle zeytin sineği veya zeytin güvesi zararına maruz kalmış kurtlu zeytinlerdir. Bunlardan elde edilen zeytinyağları genellikle 5-6 asit ve üzeridir. Avrupa Birliği kaliteli ve güvenilir zeytinyağı üretimini teşvik etmek için bir dizi önlem almıştır. Buna göre Natürel zeytinyağı sınıflaması 2 Asidin altını içermektedir. Dolayısıyla 2 Asidin üzerindeki zeytinyağların rafine edilmeden ihracatı mümkün olmayacaktır. Ağaç üzerinde elle, tarakla veya makine ile toplanan zeytinler plastik kasalarda önce eve direkt olarak zeytin sıkım tesisine getirilmelidir. Halk arasında yaygın inanç olarak bekleyen zeytinin daha fazla yağ içereceği doğru değildir. Zeytinin depoda uzun süre bekletilmesi yağ kalitesini bozan en önemli etkendir. En ideali hasat edilen zeytinin bekletilmeden zeytin sıkım tesisine naklidir. Bu nedenle ve KKTC de işçilik maliyeti pahalı olduğu için mekanik hasada geçilmesi kaçınılmazdır. Zeytinleri sıkım tesislerine veya salamurhaneye götürürken plastik kasalarda taşımaya özen gösteriniz.

10 ZEYTİNLERİN MUHAFAZASI VE İŞLENMESİ Zeytinler toplandıktan sonra en kısa sürede işlenmelidir. KKTC Zeytincileri en erken 3 günde zeytinleri sıkım tesisine sevk etmektedirler. Genelde bu süre 1 haftayı bulmaktadır. Bu sürenin uzunluğu zeytinleri okside olması ve asidinin yükselmesine neden olarak önemli kalite kayıplarına yol açmaktadır. Zeytinleri fabrikaya taşınmak üzere sağlam, yıkanabilir plastik kasalarda veya küçük yığınlar halinde taşınmalıdır. Taşımada çuvallar kullanılması hele plastik torbalarda zeytinin taşınması kaliteyi süratle düşüren önemli bir etkendir. Biran önce plastik kasalarla taşıma yöntemine geçilmelidir. Unutmamalıdır ki!...doğrudan doğruya ağaçtan toplanan zeytinler, yerden toplananlardan daha yüksek kalitede yağ verecektir. Bu zeytinler toplama sırasında ayrı tutulmalı ve fabrikaya ayrı kasalarda taşınmalıdır. Çamurlu, çakıl veya toprakla karışık zeytinler, mümkün olan en kısa zamanda ve özenle yıkanmalıdır. Modern kontinu Zeytin sıkma tesisine veya klasik değirmene getirilen zeytinler bekletilmeden sıkılmalı ve zeytinyağı gerek fabrikada, gerekse paslanmaz çelik metal tanklarda depolanmalıdır. Taşımada veya depolamada plastik bidon kullanımı uygun değildir. Zeytinyağı kalitesini olumsuz etkiler. DEĞERLİ ZEYTİN, ZEYTİNYAĞI ÜRETİCİLERİ VE TÜKETİCİLERİ!... Zeytin ağaçların ilkidir, tüm dünyaya yayıldığı iki yürüyüş yolu üzerinde ilk durağın kıbrıs olduğu bilinen ve bilim dünyasınca kabul edilen bir gerçektir. Zeytin ağacı; ölümsüzdür. Kutsaldır. Zeytinyağı, hiç bir kimyasal işleme tabi tutulmadan doğrudan doğruya bir meyve suyu gibi zeytinin sıkılmasıyla elde edilen tek bitkisel yağdır. Zeytinyağı, içeriğindeki a, d, e, k vitaminleri ve antioksidan maddelerle sağlık ve güzellik kaynağıdır. Gelecek nesillere bırakacağımız en değerli hazinedir. Zeytin ağacının ürünleri olan zeytin, zeytinyağı, yaprağı, dalında dahi aramasını bilenler için paha biçilmez cevherler gizlidir. Zeytinyağı kalbinizin dostu, atardamarların temizleyicisidir. Sadece zeytinyağını kullanan girit te kalp ve damar hastalıklarına neredeyse hiç rastlanmaz. Zeytinyağı tüketen insanlar adeta yaşlanmaya meydan okurlar. Zeytinyağının belirgin lezzeti, aşırı vücut yağı diyabetik ya da bazı kanser tipleri gibi problemler yüzünden diyetlerindeki yağı kısıtlanan kişiler için de bir nimettir. Dr. Mustafa Tan (Ziraat Yüksek Mühendisi)