Prof.Dr.Nilay COŞGUN Arş.Gör. Seher GÜZELÇOBAN MAYUK Arş.Gör. Fazilet TUĞRUL Arş.Gör.Ayşegül ENGİN Arş.Gör. Selin ÖZTÜRK

Transkript

1 Prof.Dr.Nilay COŞGUN Arş.Gör. Seher GÜZELÇOBAN MAYUK Arş.Gör. Fazilet TUĞRUL Arş.Gör.Ayşegül ENGİN Arş.Gör. Selin ÖZTÜRK

2 Yapının Tanımı Tüm canlıların beslenme barınma ve diğer doğal gereksinimlerini sağlamak için çeşitli yapı gereç ve yapım teknikleriyle oluşturulan yeryüzü yeraltı ve sualtı tesislerine yapı denir. Yapım Yapı olarak adlandırılan sonuç ürünün ortaya çıkması için uygulanan veya yararlanılan yöntemleri eylemleri ve süreçleri kapsar. Malzemeden yapıya geçişte izlenmesi gereken yöntemler yapım olarak adlandırılır.

3 Yapı malzemesinden yapıya geçiş Yapı gereci/malzemesi Doğal ve yapay süreçler sonunda oluşan tanımlanabilecek geometrik bir biçimi olmayan kütlesel temel ürünler ve bunların karışımı, alaşım ve bileşimleridir. Taş, toprak, ahşap, plastik, cam, bağlayıcı malzemeler, boya, vernik, beton vb. Yapı parçası Yapı gereçlerinin özel bir işlev için biçimlendirilmeyle oluşan, bir araya gelince bir bütünü oluşturan nesnelerin her biridir. Bloklar, kiremitler, profiller, borular, hasırlar, levhalar, karolar vb. Yapı bileşeni Gereç ve parçaların birleştirilmesi veya biçimlendirilmesi sonucu elde edilen, yapı bütününde belirli bir yeri ve işlevi olan özel ürünlerdir. Temel bileşenleri, döşeme bileşenleri, iç duvar bileşenleri, yapı iç donanım bileşenleri vb. Yapı öğesi/elemanı yapının işlevlerinden bir ya da birkaçını fiziksel olarak karşılamak amacıyla gereç parça ve bileşenlerin bir araya getirilmesinden oluşan bütündür. Temeller, döşemeler, çatılar, duvarlar, merdivenler vb. Yapı birimi Elemanların birleştirilmesiyle tek başına bir kullanımı yarine getiren yapı bölümleridir. Oda, mutfak, banyo, derslik, büro vb.

4 Yapıların Sınıflandırılması Gereçlerine Göre Sınıflandırma Kerpiç yapılar Ahşap yapılar Hımış yapılar Kagir yapılar Çelik yapılar Betonarme yapılar Bulundukları Yere Göre Sınıflandırma Alt yapılar- yol su kanalizasyon köprü ve diğer zemin seviyesi altında kalan yapılar Üst yapılar- zemin seviyesi üzerinde kalan tüm yapı kesimleri Sürekliliğine Göre Sınıflandırma Geçici yapılar- kısa süreyle ve hizmet amacıyla yapılan şantiye baraka depo v.s. yapılar Sürekli yapılar- kalıcı olarak yapılan ve kendisinden hizmet beklenen yapılar

5 Hizmet Amaçlarına Göre Sınıflandırma Konutlar- müstakil ev apartman köşk ve benzerleri. Konaklama- yapıları otel motel kamp vb. Kültür yapıları- okul müze kütüphane vb. Sağlık yapıları- hastane dispanser sanatoryum revir sağlık ocağı vb. Dini yapılar- Cami mescit kilise vb. Sosyal yapılar- sinema tiyatro kulüp vb. Ticaret yapıları- banka dükkan işhanı vb. Endüstri yapıları- atölye işlik fabrika vb. Anıtlar ve tarihi yapılar Ulaştırma yapıları- terminal gar deniz ve hava limanları vb. Spor yapıları- stadyum yüzme havuzu hipodrom vb. Su yapıları- baraj su kanalı su tasfiye yapıları vb. Mülkiyetlerine Göre Sınıflandırma Resmi yapılar Vakıf yapılar Özel yapılar

6 Taşıyıcı Elemanları Yönünden Sınıflandırma Yığma yapılar Ahşap yığma yapılar Kagir yığma yapılar Karkas (iskelet) yapılar Ahşap karkas yapılar, Betonarme karkas yapılar Çelik karkas yapılar Prefabrik yapılar. İnşaat Aşamalarına Göre Sınıflandırma Kaba inşaat temel duvar merdiven vb. taşıyıcı sistemler İnce inşaat kaplama boya badana yalıtım tesisat vb

7 Yapım Sistemi Tüm yapı elemanlarının bir araya gelme olasılıklarının toplamını, elemanların bir araya getirilmesinde izlenen süreci, uygulanan üretim, teknoloji, kural ve yöntemlerini ifade eder. Taşıyıcı sistem Yapıyı/binayı ayakta tutan taşıyıcı elemanlardan oluşan bir bütün - yapının taşıyıcı özü- dür. Yapı Elemanı Yapının işlevlerinden bir ya da birkaçını fiziksel olarak karşılamak amacıyla gereç parça ve bileşenlerin bir araya getirilmesinden oluşan yapı parçalarıdır. temel, duvar, döşeme, çatı gibi mekanın tamamını veya büyük bir bölümünü tanımlayan elemanlar, kolon, kiriş gibi mekanı kısmen sınırlayan, işlev kazanmış taşıyıcı elemanlar, kapı, pencere, merdiven gibi mekanları bağlayıcı/birleştirici işlevi olan elemanlar olarak nitelendirilebilir.

8 Yapı elemanlarının oluşturulduğu bileşenlere göre tanımlanması Ahşap parke kaplamalı döşeme, çimento harçlı blok tuğlalı duvar vb. Yapı elemanlarının yapıdaki işlevine göre tanımlanması Bodrum duvarı, istinat duvarı, yangın duvarı, tekil temel sürekli temel, asma tavan, gömme dolap vb. Yapı elemanlarının taşıyıcılık özelliğine göre tanımlanması Taşıyıcı duvar, taşıyıcı olmayan (bölücü) duvar vb. Yapı elemanlarının üretim biçimlerine göre tanımlanması Yerinde yapım betonarme duvar, prefabrike panel döşeme, filigran döşeme vb Yapı elemanlarının malzemesine göre tanımlanması Grobeton döşeme, betonarme kolon, ahşap merdiven, doğal taş duvar vb. Yapı elemanlarının konumuna göre tanımlanması Düşey yapı elemanı (duvar, kolon, dikme), yatay yapı elemanı (döşeme), eğik konumlu yapı elemanı (çatı, merdiven)

9 Yapı İnsan eylemlerine cevap veren bir yapay ortamdır. Yapı oluşturma üç bölümde ele alınabilir: KABA YAPI (taşıyıcı elemanlar): Temeller yapı ağırlığını zemine iletirler Duvarlar mekan oluşturur, içi ve dış ayrımı sağlar, yük taşır. Döşemeler katları oluşturur, hareketli ve hareketsiz yükleri duvar, kiriş ve kolonlara iletirler. Merdivenler - düşey sirkülasyon aracı Çatılar yapıyı üstten doğa etkilerine karşı korur

10 İNCE YAPI (tamamlayıcı elemanlar): Kapı ve pencere doğramaları Döşeme duvar tavan merdiven ve çatı kaplamaları Merdiven balkon ve teras korkulukları Su, nem, ses ve ısı yalıtımları Boya ve badanalar, cam işleri, Sabit ekipman işleri dolap vb.

11 TESİSATLAR Temiz pis ve sıcak su tesisatları Elektrik tesisatları Isıtma kalorifer tesisatı Havalandırma tesisatı Klima tesisatı Asansör tesisatı Kanalizasyon tesisatı

12 Bir yapının; kendi yükü (hareketsiz yük) değişebilen veya yer değiştirebilen (hareketli yük - insan, eşya, tekerlekli araç, kar yükü vb.) dinamik yükler (rüzgar yükü, deprem yükü) Rüzgar yükleri, yatay olarak herhangi bir yönden geldiği varsayılan hareketli bir hava kütlesinin kinetik enerjisinin oluşturduğu kuvvetlerdir. Bir yapının strüktürü, bileşenleri ve kaplaması rüzgar kaynaklı kayma, kopma ve devrilmelere dayanıklı olmalıdır. Deprem yerkabuğundaki fay hatlarındaki katmanların ani hareketleriyle ortaya çıkan bir dizi enine ve boyuna titreşimlerden oluşur. Bu zemin hareketleri üç boyutlu bir doğaya sahiptir, fakat bir strüktürün düşey taşıyıcı elemanları genellikle düşey doğrultudaki ek yükler için oldukça büyük bir rezerve sahip olduklarından, strüktürel tasarımda bu hareketlerin yatay bileşenleri daha kritik hale gelirler.

13 Yapılar yapım sistemleri açısından ikiye ayrılır yığma yapılar karkas (iskelet) yapılar prefabrik yapılar Yığma yapılar, yüklerin duvarlar aracılığıyla temel ve zemine iletildiği sistemlerdir. Bu sistemde duvarların ana görevi taşıyıcı olup bölücü görev de yaparlar Karkas (iskelet) yapılarda yükler belirli aralıklarla düzenlenmiş yatay ve düşey elemanlar aracılığıyla temele ve zemine iletilir. Duvarlar yalnızca bölme görevi görürler.

14 Taşıyıcı yapı elemanlarının görevi, işlevi Temel Bir yapının sağlam dayanak buluncaya kadar toprak içinde aşağıya doğru uzatılan ve yapıdan gelen yükleri zemine aktaran bölümü. Duvar Dış ortamla iç mekanı ve/veya mekanları ayıran, mekan oluşturan düşey bölücü ve/veya taşıyıcı elemanlardır. Döşeme Yapılarda katları ayıran düşey bölücü elemanlardır. Kiriş Döşemeden gelen yükleri düşey taşıyıcılara aktaran, eğilmeye dayanıklı strüktür elemanı. Kolon Kirişlerden gelen yükleri temellere aktaran düşey strüktür elemanı. Merdiven Katlar arası bağlantıyı sağlayan kademelerden oluşan sirkülasyon elemanı. Çatı Binayı üstten örten ve dış etkilere karşı koruyan yapı elemanı.

15 Temel Zemini Üzerine gelen bina yükünü emniyetle taşıyan zemine temel zemini denir. Temel zemini yapının kendi ağırlığı ile sonradan yapıya gelecek yükleri taşıyabilmelidir. Yapı yüklerinin taşıyıcı sistem elemanlarıyla zemine aktarılması sırasında zemin bu değere eşdeğer tepki ile denge oluşturur. Yapının zemin yüzeyinde yukarıdan aşağıya doğru yaptığı basınca zemin içinde aşağıdan yukarıya bir direç (itme gücü) oluşur. Bu dirence zemin taşıma gücü denir. Zemin çok değişken özellikler gösterebilir. Bu nedenle temel zemininin önceden çok iyi etüd edilmesi gereklidir.

16 Zemin Türleri 1. Toprak zeminler Yumuşak toprak zemin: Bel küreği ve kürekle kazılabilen gevşek toprak, bitkisel toprak, gevşek kum vb. zeminlerdir. Kazma sırasında kayma tehlikesi olduğundan kademeli kazılması gerekir. Sert toprak zemin: Kazmanın yassı ve ara sıra sivri ucuyla kazılabilen toprak, kumlu kil, gecşek kil, killi kum, kürekle atılabilen taşlı toprak vb. zeminlerdir.

17 2. Küskülük zeminler Yumuşak küskülük zemin: Kazmanın sivri ucu ve ara sıra küskü, kama ve tokmakla kazılabilen toprak, sert kil, yumuşak marn, sıkışık gravye (kum, çakıl karışımı), parçalanıp elle atılabilen m³ e kadar irilikteki her cins blok taşlar, kazı benzerliğinden dolayı çamur vb. zeminlerdir. Sert Küskülük zemin: Kazmanın sivri ucu ve ara sıra küskü, kama, tokmak ve kırıcı tabanca ile kazılan çürük çatlamış kaya, çürük ve yumuşak gravye, şist, taşlanmış kil, m³ büyüklükte parçalanıp elle atılabilen her cins blok taşlar vb. zeminlerdir.

18 3. Kaya zeminler Patlayıcı madde kullanılarak parçalanan ve gerekirse bu parçalardan taş olarak faydalanılabilen zeminlerdir. Yumuşak kaya zemin: Küskü, kırıcı tabanca ya da patlayıcı madde kullanarak kazılan tabakalaşmış kalker, marnlı kalker, şist, gre, gevşek kanglomera, alçı taşı, volkanik tüfler (bazalt tüfleri hariç), 0,400m³ ten büyük aynı cins blok taşlar vb. zeminlerdir. Sert kaya zemin: Patlayıcı madde kullanarak atılan, kırıcı tabancayla parçalanıp sökülen kalın tabaka ve kitle halinde sert gre, kesif kalker, endezit, trakit, ayrışmış serpantin, betonlaşmış konglomera, bazalt lüfleri, mermer, 0,400m³ ten iri aynı cins blok taşlar vb. zeminlerdir. Çok sert kaya zemin: Fazla miktarda patlayıcı madde kullanarak atılan, kırıcı tabancayla parçalanıp sökülen ayrışmamış granit, bazalt, porfir, kuvarst vb., 0,400m³ ten iri aynı cins blok taşlar vb. zeminlerdir.

19 4. Batak ve balçık zeminler Bünyesindeki su miktarı fazla olan ve bu suyu kolay bırakmayan, genellikle yapışkan nitelikte zeminlerdir. 1. Sağlam yapı zemini: Sıkışmaya uygun olmayan 2 3 m. kalınlığındaki tabakalar halinde oluşmuş zeminlerdir. Taşıma güçleri 5-30 kg / cm2 arasındadır. 2. Orta yapı zemini: Sıkışabilen 3 4 m. kalınlığındaki zemin tabakalarından oluşur. kumlu ve killi zeminler bu guruptandır. Taşıma güçleri kg / cm2 arasındadır. 3. Çürük yapı zemini: Sıkışmaya uygun ve yük altında kayabilen zeminlerdir ince kum ıslak kil killi toprak bataklıklar dolgu zeminler bu guruba girerler. Taşıma güçleri kg / cm2 arasındadır.

20 Zeminin Tanınması Bir yapı yükünü zemine taşıtabilmek ancak zemin hakkında iyi ve sağlam bilgiye sahip olmakla ve kapsamlı zemin etüdleri yapmakla mümkündür. Zemin yapısı incelemesinin amacı; zemin katmanları hakkında bilgi edinmek katmanların derinliklerinin, taşıma güçlerinin saptanması katmanların nem, zemin suyu vb. hidrolojik koşulları yeraltı suyu ile zemin ilişkisi (suyun seviyesi, hareketliliği, taşıma gücüne etkisi vb.) don olayı ve taşıma gücüne etkisi

21 Yapı Zeminini İnceleme Metotları 1. Gözlem Yapma : Yapı alanı gezilerek zemin hakkında; çevre, topografik yapı, dane şekli, görünüm, komşu arsalar, mevcut yollar ve heyelan gibi yönlerden bilgi edinilmesidir. 2. Sorgulama : Yapı alanı çevresinde bulunan değişik zamanlarda yapılmış, farklı büyüklükteki. yapılar incelenerek; fiziki yapıları, yıpranmışlıkları, varsa bina yakınındaki çökme ve kaymalar, gözlemlenerek, bu yapıları kullananlar yada, yerel yönetimlerden bilgiler alınarak, zemin hakkında bir fikir edinilmesidir.

22 3. Muayene Çukurları Açma : Yapı alanında, belli aralıklarda ve değişen derinliklerde çukurlar açılarak, bu çukurlar içerisindeki zeminin incelenmesi ve belli bir fikir edinilmesidir. Muayene çukuru örnekleri

23 4. Sondalama yapmak : Küçük alanlar üzerinde çapı 2 4 cm. uzunluğu 3 5 m. olan "Deney Mili" ile sondalama yapılır. Mil zemine batırılır her 5 vuruşta bir milin zemine batma miktarları ölçülüp bir grafiğe işlenir. Böylece zeminin dayanımı hakkında ve mil ucuna yapışan zemin parçacıklarına bakılarak tabakalar hakkında fikir edinilir.

24 5. Sondaj : Çok derinlerdeki zemin parçalarını örselemeden çıkartmak ve alt tabakalar hakkında bilgi sahibi olmak için yapılır. Araziye çakılan borular içinde arazi tabakalarının niteliklerine uygun matkaplarla örnek toplanır. Özellikle çok büyük boyutlu, deprem bölgelerinde yer alan, yapımında ileri teknoloji gerektiren, nehir yatakları, birikmiş ve yeraltı sularına yakın, değişken yapı gösteren, tabakalı, sağlam kayanın; yerin belli bir derinliğinde bulunduğu yapı alanlarında, sondajlar yapılarak zemin yapısı incelenir.