3.1. Ahlak ve Etik. Türk Dil Kurumu na göre ahlak; Bir toplum içinde kişilerin uymak zorunda oldukları davranış biçimleri ve kuralları

Transkript

1 :14 1

2 3.1. Ahlak ve Etik Türk Dil Kurumu na göre ahlak; Bir toplum içinde kişilerin uymak zorunda oldukları davranış biçimleri ve kuralları Türk Dil Kurumu na göre etik; Çeşitli meslek kolları arasında tarafların uyması veya kaçınması gereken davranışlar bütünü şeklinde tanımlanır :14 2

3 3.2. Etikle İlgili Diğer Tanımlar Ahlak anlayışımızı yansıtan karar ve davranışlar Mühendislik Etiği, Ulusal Saygınlık ve Rekabet Gücü, (Prof. Dr. Ali Rıza Kaylan) Etik, toplumsal yaşamın ahlaksal pratiğine yönelik bir gereklilik öğretisi, insanların birtakım ortak değerleri koruyarak birlikte yaşama ilişkilerini düzenlemeye yönelik ahlaki davranış standartları bilimidir. (İpbüker vd, Mühendislik Etiği) :14 3

4 Etik ahlak ve onun doğası üzerine,onun temelleri üzerine yapılan düşünce eylemi, neyin daha doğru, daha iyi olabileceğine ilişkin bir arayıştır. Prof. Dr. Akın Ergüden Etik Kültürün Geliştirilmesinde Eğitimin Rolü Üniversitede Etik, Eğitimi. Prof. Dr. Canan Özgen :14 4

5 3.3. Mesleki Etik Kuralları Mezuniyetlerinde Hipokrat yemini ederek bu yemindeki kuralları uygulayan doktorlar gibi, kimya mühendisleri de kendi mesleki etik kurallarına uymak zorundadırlar. Mesleki değerlerin, ahlak kurallarının ve etik kuralların küreselleşmesi, evrensel kuralların bütün ülkeler tarafından benimsenmesi ile sonuçlanır. Bu kapsamda, Amerikan Kimya Mühendisleri Enstitüsü (AIChE), tarafından yayınlanan Etik Kuralllar (Code of Ethics) mesleki etiğin genel bir kılavuzu olarak değerlendirilir. Bu etik kurallar aşağıda kısaca yer almaktadır :14 5

6 Amerikan Kimya Mühendisleri Enstitüsü nün üyeleri dürüst ve tarafsız olarak işverenlerine, müşterilerine ve topluma doğruluk ve sadakatle hizmet ederek, mühendislik mesleğinin itibarını ve toplumun gözündeki değerini artırmaya çalışarak, bilgi ve becerilerini insanlığın refah düzeyini yükseltmek için kullanarak, mühendislik mesleğinin dürüstlüğüne, haysiyetine ve onuruna sahip çıkacak ve geliştirecektir. Bu amaçla; Mesleki görevlerinin gerçekleştirilmesi sırasında, toplumun güvenliğini, sağlığını ve refahını her şeyden üstün tutacak ve çevreyi koruyacaklardır :14 6

7 Görevlerini yerine getirirken yapmış oldukları bir eylemin, çalışma arkadaşları ya da toplumun mevcut veya gelecekteki sağlığını ya da güvenliğini zarara uğratacağını anladıkları zaman işverenlerini ya da müşterilerini durumdan haberdar edeceklerdir. Sorumluluklarını üstlenecek, yaptığı işin eleştirilmesini isteyecek ve yapılan eleştirileri önemseyecek ve başkalarının yaptığı işi de tarafsız olarak eleştirebileceklerdir :14 7

8 Bilgileri sunmayı ya da beyanat vermeyi tarafsız ve gerçeğe uygun bir şekilde yapacaklardır. Birlikte çalıştıkları meslektaşlarına ve ekip arkadaşlarına, onların kendine özgü yeteneklerinin ve işe katkılarının farkına vararak dürüst ve saygılı davranacaklardır. İşveren veya müşterilerinin mesleki kurallarına sadık kalarak çıkar çatışmasına olanak vermeyecek ve asla gizliliği ihmal etmeyecektir :14 8

9 Yalnızca yeterli oldukları alanlarda mesleki hizmet sunacak ve mesleki itibarlarını verdikleri hizmetlerinin kalitesi üzerine oluşturacaklardır. Kariyerleri boyunca mesleki gelişimlerine devam edecekler ve yönetimleri altındakilerin de mesleki gelişimleri için imkan sağlayacaklardır. Tacize asla göz yummayacaklar ve davranışlarında adil, onurlu ve saygılı olacaklardır :14 9

10 3.4. Kurumsal Etik Kuralları İster kamu kuruluşu isterse özel kuruluş olsun, her kurum kendi yönetim kurallarına ve etik değerlerine sahiptir. Çalışan kişiler, işlerini tatmin edici bulur ve kurumlarından gurur duyacak şekilde memnun olurlarsa, uzun çalışma yıllarından sonra bu değerleri kişiliklerinin bir parçası olarak kabul ederler. Kurumlardaki etik kurallar, çalışanlar açısından işveren kurum açısından olmak üzere başlıca iki şekilde değerlendirilir :14 10

11 Çalışanlar Açısından Etik Kurallar Kişisel hak ve görevlerini; diğer çalışanlara, sosyal topluma, çevreye karşı sorumluluklarını; çalıştıkları kurumun hedeflerine ve standartlarına ulaşmasında üstlenecekleri sorumlulukları kapsar. İşveren Kurum Açısından Etik Kurallar Çalışanların kişisel haklarının tanınması, takdir, değerlendirme ve tarafsızlık gibi kurumun çalışanlarına karşı sorumlulukları kapsar :14 11

12 3.5. Çalışma Hayatı Etik Kuralları Bütün mühendisler, ülkelerinin Anayasasının tanıdığı hak ve özgürlüklerden herhangi bir cinsel ayırım, yaş, din, politik inanç ve görüş farkı gözetilmeksizin yararlanma hakkına sahiptir. Kamu kurumlarında mühendisler genellikle kadrolu personel olarak istihdam edildikleri halde, özel sektörde genellikle çalışılan firma tarafından hazırlanan antlaşmalara ya da işçi sendikaları kuruluşlarına göre görevlendirilirler :14 12

13 Her iki taraf diğerinin menfaatlerini ve mesleki haklarını korumak ve kollamaktan sorumludur. Göreve atanan bütün mühendisler aşağıda sıralanan haklara sahiptirler; :14 13

14 Belirlenmiş bir ücret almak, Özel hayatına ve gizliliğine saygı gösterilmesi, Gözetim altında olma, fizyolojik yönlendirme ve diğer iş değerlendirme teknikleri ile zorlanmamak, Ahlaki ve etik konularda serbestçe karar vermeyi etkileyecek tehdit, zorlama, sindirme, taciz ve diğer baskılara maruz olmamak, Etik olmayan davranışlara zorlanmayı reddetmek, Mesleki değerlendirmesini, karşı koyma yönünde de olsa ortaya koyabilmek, Mesleki sorumluluklarını uygularken, profesyonelce ve sağduyulu kararlar verebilmek, Çalışma saatleri dışında istediği faaliyetlerde bulunmak :14 14

15 Bunun yanında, mühendislerin de çalıştıkları kurumlara karşı, Çalıştıkları tesis hakkındaki bilgileri, üçüncü kişilere aktarmamak, Rakip firma veya kuruluşların menfaati için çalışmamak, Bir işten ayrıldıktan sonra benzer ürünü üreten başka bir tesiste bir kaç yıl çalışmamak, gibi sorumlulukları bulunmaktadır :14 15

16 3.6. Eğitimde Etik Kurallar Mühendislerin kariyerinde çok önemli bir yer tutan etik kurallara uyulması konusu eğitim aşamalarında, laboratuvar çalışmalarında ve literatür araştırmaları sonunda rapor yazılması konuları ile başlar. Sıralanan bu kademelerin her birinde farklı etik kurallar uygulanmalıdır :14 16

17 Laboratuvar Çalışmalarında Etik Kurallar İster lisans öğrencileri için ister lisansüstü öğrencilerin laboratuvar çalışmalarından beklenen sonuçların alınabilmesi için belli bazı kuralların titizlikle uygulanması gerekir. Laboratuvarda yapılan deneysel bir çalışmadan elde edilen verilerin, literatür ve teorik olarak beklenen değerleri vermemesi durumunda, çalışan öğrencilerin uygun veri sağlanması için başka bir çalışmanın verilerini kullanmak suretiyle kendi sayısal değerleri gibi vermeleri son derece etik dışı bir uygulama olacaktır :14 17

18 Diğer bir deyişle, bazen kontrol edilemeyen koşullardan dolayı elde edilen sonuçlar beklenen sonuçlardan dolayı farklılık gösterebilir. Bu durumda öğrencilerin, Teoriden geri hesap yaparak ya da Önceki laboratuvar raporlarından kopya alarak buldukları değerlerde düzeltme yapmaları kesinlikle etik değildir!!! :14 18

19 Öğrencinin bu tür uygulamaları denetleyici öğretim elemanı tarafından kolaylıkla fark edilebilir ve yanlış veri kullanan öğrenci için ileriki çalışmalarında büyük sıkıntılar doğurabilir. Başkalarının verilerini kullanmak yerine çalışan öğrencinin kendi değerlerinin neden istenen değerler olmadığını muhakeme etmesi ve yapılan yanlışları düzeltmesi ile çok daha etik ve mantıklı bir yaklaşım olacaktır :14 19

20 Bu yaklaşım, ileride mühendis olacak öğrencilerin analitik düşünme yeteneklerinin gelişmesine yol açacak ve mesleki yaşamlarında da kendilerine olan özgüvenlerini daha fazla pekiştirmelerini sağlayacaktır. İyi bir araştırmacı olunabilmesi için analiz yeteneğinin geliştirilmesi ve çalışma sırasında ortaya çıkabilecek olan olumsuzlukları en az seviyeye indirebilecek şekilde düzenli deneysel çalışmaların yapılması gerekir :14 20

21 Rapor Yazılmasında ve Bilimsel Yayınlarda Etik Kurallar Eğitim hayatları boyunca farklı disiplinlerdeki laboratuvar ortamları ile karşılaşacak olan öğrencilerin yapacakları deneysel çalışmalarla ilgili olarak öncelikle deney konusu ile ilgili önceden farklı kaynakları taramak suretiyle hazırlanmaları büyük önem taşır. Bu kaynaklar, güvenilir internet bağlantıları, üniversite ya da bölüm kütüphaneleri olmalıdır :14 21

22 Burada dikkat edilmesi gereken önemli nokta, rapor yazımı sırasında öğrencinin ya da araştırmacının bulduğu teorik bilgileri, kaynaklardaki orijinal cümleleri ile değil kendi kişisel yorumu ile harmanlayıp kendi kelime ve cümleleri ile yazıya dökmesidir. Bir diğer önemli nokta ise alınan teorik bilgilerin hangi kaynaktan ve ne şekilde temin edildiğini belirtmek için (atıfta bulunmak) mutlaka kaynakların raporda açık bir şekilde sunulması gerekir. Eğer raporda sunulan teorik bir bilgi ya da deneysel bir bulgu var ise bunun da tırnak içinde verilmesi etik açıdan önemli bir uygulamadır :14 22

23 Raporda kaynakların sunulması, metin içinde alınan bilginin olduğu cümlenin sonunda rakam verilmesi ya da yazar(lar)ın adının parantez içinde yazılması gibi farklı şekillerde verilir. İsimle yapılan atıflarda kaynaklar alfabetik sıraya göre, Rakamlarla yapılan atıflarda ise kaynak listesi atıf sırasına göre verilmelidir :14 23

24 Bunun yanında bazı öğrenciler yabancı dil bilgilerinin konunun açıklanmasının alıntı yapılan kaynaktaki kadar başarılı bir şekilde yapabilecek kadar yeterli olmadığını düşünerek kaynaktaki cümleleri olduğu gibi kopyalar ya da orjinal yazar(lar)dan söz etmeden cümleleri başka kelimelerle ifade etmeleri de etik olmayan bir uygulamadır. Herhangi bir kaynaktaki bilgi veya deneysel veriler, kaynağı yazan kişi(ler)nin entellektüel varlığı olduğundan bu bilgilerin kaynak belirtilmeden raporda kullanılması hırsızlık, ve onursuzluk olarak nitelendirilir ve aşırma (intihal) olarak kabul edilir :14 24

25 Entellektüel yapıt, kitap, bilgisayar, CD, vb., yayın organları içinde tescil edilirse, yayımcı firmanın özvarlığı haline gelir ve firmanın mülkiyet hakları yayım hakkı kanunları ile güvence altına alınır. Doğrudan kopyalama insan haklarının ihlali olarak yorumlanır ve kişisel hakların geri alınması için dava konusu dahi edilebilir. Bu tür yanlış ve etik olmayan uygulamaların önüne geçilmesi amacıyla ülkeler bazı kuruluşları yetkili kılmışlardır :14 25

26 İnternetten ya da kitaplardan doğrudan kopyalama o kadar yaygındır ki öğrencilere ve araştırmacılara kasten ya da farkında olmadan aşırmadan kaçınabilmelerine yardımcı olmak üzere 1996 yılında Plagiarism.org kurulmuştur.

27 Bu organizasyon aşağıdaki uygulamaları intihal olarak kabul etmiştir: Başka bir çalışmayı kendi çalışması gibi sunmak, Kaynak belirtmeden başkasının yapmış olduğu raporu kensinmiş gibi göstermek, Rapordaki bir alıntıyı tırnak içine almamak veya alıntının kaynağı hakkında yanlış bilgi vermek, Kaynağı belirtmeden, kelimeleri değiştirmek, ancak cümle yapısını korumak, Kaynağı belirtildiği halde, bir kaynaktan alınan bilgilerin raporun büyük bir bölümünü oluşturması.

28 Aşırmanın (intihal) yanında, bilimsel araştırma ve yayınlarda rastlanan ve yapılmaması gereken kural dışı uygulamalar ODTÜ Uygulamalı Etik Araştırma Merkezi nin, Bilimsel Yayın Komitesi tarafından aşağıdaki gibi belirtilmiştir: Uydurmacılık: Olmayan veri ve sonuçlar yaratmak Yanıltmacılık: Bilimsel bir gerekçe olmaksızın veri yada sonuçlar üzerinde değişiklik yapmak ya da nedeni olmaksızın veri atmak Tekrarlama(Çoklu yayın): Aynı yayını yapılmış olan önceki yayınlara atıf yapmaksızın birden fazla yayınlamak Bölerek yayınlama: Büyük çaplı bir çalışmayı iki ya da daha fazla parçalar halinde yayınlamak

29 Gönüllü katılım ilkesinin çiğnenmesi: Öğrenci ya da diğer katılımcı gruplarını araştırmaya katılmaya zorlamak Bilgilendirerek onay almama: Araştırmaya katılan kişileri araştırmanın uygulama adımları ve riskleri hakkında tam anlamı ile bilgilendirmeden onaylarını almak Gizlilik ilkesinin çiğnenmesi: Katılımcılardan elde edilen verileri araştırmada yer almamış kişilere vermek Kimlik gizliliğinin korunmaması: Araştırma süresince katılımcıların kimliklerini saklı tutmamak Sözde yazarlık: Bir araştırma makalesine katlıda bulunmaksızın ya da yazılmış makaleyi gözden geçirmeksizin yayında ikinci yazar olarak görünmek

30 ÖRNEK OLAY İNCELEMELERİ (İpbüker vd, Mühendislik Etiği) Aşağıdaki sorulara, Evet Hayır Duruma Bağlı yanıtlarından birisini vermeye çalışınız. Bu yanıtınızın nelere bağlı olduğunu, yani kararınızı etkileyen şeylerin neler olduğunu irdeleyiniz. Sizce yanıtınızı haklı gösteren ahlaki bir kural var mı? Eğer yoksa; bu yanıtınızı gerekçelendirmek için hangi sezgilere, ilkelere ya da düzenlemelere başvuruyorsunuz?

31 Arkadaşınız size ödünç verdiği bir kitabı unutuyor. Bu kitabın sizde bulunmasını istiyor ve bir kopyasını da bulamıyorsunuz. Arkadaşınıza kitabı hatırlatır mısınız? Bir arkadaşınız sizden, onun için bir referans mektubu yazmanızı istiyor. Arkadaşınızın bu iş için gereken nitelikleri taşımadığına inanıyorsunuz. Mektubu yazmayı kabul eder misiniz? Bir arkadaşınız, bitirme projenizde kullanabileceğiniz pahalı bir bilgisayar programını kopyalayıp şifresini kırarak sizinle değiş-tokuş yapmak istiyor. Kabul eder misiniz?

32 Bir firmada sorumlu mühendis olarak çalışıyorsunuz. Çok yakın bir arkadaşınız sizden, mezuniyet durumunda olan çocuğunun staj defterinin onaylanması için rica da bulunuyor. Bunu kabul eder misiniz? Bir grup arkadaşınız açtırmak istedikleri bir dersin kontenjan kotasını doldurmak için sizin de kayıt yaptırmanız ve ders açıldıktan sonra çekilmeniz için teklifte bulunuyorlar. Kabul eder misiniz? Bir kamu kurumunda sorumlu mühendis olarak çalışmaktasınız. Kontrollüğünüz altındaki bir müteahhit firmanın kurum bünyesinde dağıttığı yeni yıl paketini kabul eder misiniz?

33 Bir firmada mühendis olarak çalışıyorsunuz. Yeni bir reklam ve pazarlama şirketi kuran samimi bir arkadaşınız ofis bilgisayarınızın adres defterinde kayıtlı firmaların elektronik posta adreslerinin listesini rica ediyor, kabul eder misiniz? Bir kamu kurumunda yönetici konumunda çalışıyorsunuz. Bir trafik kuralını ihlal etmeniz nedeniyle yapılan çevirme esnasında görevli memura kendinizi tanıtır mısınız? Başarı notları bağıl değerlendirme sistemine göre hesaplanıyor. Kritik bir dersin sınavından önce bir grup öğrenci sınıf ortalamasını düşürmek için aralarında anlaşıyorlar. Gruba katılmanız teklif ediliyor. Kabul eder misiniz?

34 ÖDEV Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Mesleki Davranış İlkeleri

35 Ölçüt 5 Eğitim Planı Ölçüt 6 Öğretim Kadrosu Ölçüt 7 Altyapı Ölçüt 1 Öğrenciler a Ölçüt 2 Program Eğitim Amaçları