Ekonomik İşbirliği Teşkilatı: 21. Yüzyılda Tarihi İpek Yolunu Canlandırma Çabaları

Transkript

1 EİT in geliştirilmesi ve dinamizm kazanması, bu teşkilatın bir çekim merkezi haline gelmesi bakımından hayati önem taşıyor. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı: 21. Yüzyılda Tarihi İpek Yolunu Canlandırma Çabaları Economic Cooperation Organisation: Efforts For The Revitalization of Historical Silk Road in 21st Century Sercan DOĞAN ORSAM Ortadoğu Uzman Yardımcısı Abstract On December 23, 2010 Istanbul hosted a quite important summit. While about to leave 2010 behind, the Presidents of the member States came together in Turkey s home ownership on the occasion of the 11th Summit Meeting of the Economic Cooperation Organisation (ECO). The representatives from certain countries of the region also participated in the Summit as a guest. As well as from Iraq and Syria, the official representatives from Qatar, Jordan and Lebanon were also present in the Summit. The forthcoming period to be undergone under the term presidency of Turkey, will come to mean that the ECO s institutional permanence and stability will take the exam of time, and that this will form a basis of a higher level of cooperation in the region. 63

2 EİT in kapsamı Türkiye için Orta Asya, Güney Asya ve Ortadoğu ya açılma imkânı bulabileceği bir başka kanal niteliğindedir. Dış politikasında diyaloga ve uzlaşmaya vurgu yapan Türkiye, EİT bünyesinde, özellikle sorun yaşayan ülkeler arasında diyalog imkânlarının çoğaltılması konusunda aktif bir rol oynayabilecektir. Giriş 23 Aralık 2010 tarihinde İstanbul büyük önem taşıyan bir zirveye ev sahipliği yaptı yılını geride bırakmak üzereyken Ekonomik İşbirliği Teşkilatı nın 11. Zirve toplantısı vesilesiyle üye ülkelerin devlet başkanları Türkiye nin ev sahipliğinde bir araya geldiler. Üst düzey katılımların dikkat çektiği zirvede Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad, Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev, Afganistan Cumhurbaşkanı Hamit Karzai, Pakistan Cumhurbaşkanı Asıf Ali Zerdari, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Rıza Otunbayeva, ve Tacikistan Cumhurbaşkanı Emomoli Rahman ı ağırladı. Bunun yanı sıra zirvede birtakım bölge ülkeleri temsilcileri de konuk olarak yer aldılar. Irak Cumhurbaşkanı Celal Talabani, Suriye Ekonomi ve Ticaret Bakanı Lami Assi nin yanı sıra Katar, Ürdün ve Lübnan dan da resmi temsilciler zirvede hazır bulundu. 10 üyesi bulunan EİT in hemen hemen tüm üyeleri Zirveye Cumhurbaşkanları düzeyinde katılmış, sadece Kazakistan ve Özbekistan başbakan ve başbakan yardımcısı düzeylerinde katılım göstermişlerdir. Anadolu dan Orta ve Güney Asya ya doğru ilerleyen bir hat üzerindeki ülkeler ekonomik işbirliğini geliştirmek amacıyla EİT çatısı altında bir araya gelmektedir. EİT in tarihsel gelişimine dair incelemeye başlamadan önce, 11. İstanbul Zirvesi nde EİT in geleceğine dair alınan bazı kararları ve gelişmeleri gözden geçirmek yerinde olacaktır. İstanbul da gerçekleşen 11. EİT Zirvesi birtakım hazırlık toplantılarını müteakiben toplanmıştır. Bunlar 22 Aralık 2010 tarihinde toplanan 19. Dışişleri Bakanları Konseyi ve Aralık 2010 tarihinde toplanan Yüksek Düzeyli Memurlar Komitesi toplantılarıdır. 11. Zirvede tema olarak EİT 2015 Vizyon Belgesi Yarı Dönem Değerlendirmesi belirlenmiştir. EİT 2015 Vizyonu ise 1 Ekim 2005 de Kazakistan ın başkenti Astana da yer alan 15. Bakanlar Konseyi toplantısında kabul edilmiş bir belgedir. Bu belgede 2015 e kadar geçecek süre çerçevesinde üye ülkelerin ticaret, ulaşım, enerji, sağlık ve çevre konularında ulaşması öngörülen bazı hedefler belirlenmiştir. EİT 2015 Vizyonu ile genel anlamda üye ülkelerin sürdürülebilir ekonomik ve toplumsal kalkınma konusunda sağlam bir ivme yakalamaları hedeflenmektedir. 1 Türk Dışişleri Bakanlığından yapılan açıklamaya göre EİT 2015 Vizyonunun açıklanmasından bu yana geçen 5 yıl içerisinde ulaşılan hedeflerin ve 2015 e kadar atılabilecek ilave adımların değerlendirmesi 11. Zirve kapsamında detaylandırılan hususlardan biri olmuştur. 2 Bunun yanı sıra zirvede 2008 yılında yürürlüğe giren ECO Ticaret Anlaşması nın (ECOTA) uygulamaya konulması konusunda Cumhurbaşkanı Abdullah Gül diğer üye ülkelere çağrıda bulunmuştur. Bu anlaşmayı Türkiye ve Pakistan 7 Aralık 2010 tarihinde imzaladıkları bir ortak bildiri ile ikili temelde uygulamaya başlamışlardır. Zirvede ECOTA ya taraf olmayan ülkeler de anlaşmaya katılmaya davet edilmiştir. EİT kapsamında bir başka mekanizma olan ECO Ticaret ve Kalkınma Bankası Zirvenin başka bir gündem konusu olmuştur. Başta Azerbaycan olmak üzere diğer üye ülkeler, Türkiye-İran-Pakistan ortaklığıyla kurulan bankaya bu zirvede ortaklık başvurusunda bulunmuşlardır. Zirvede aynı zamanda, EİT-içi ticaretin artırılmasına yönelik olarak üye ülkeler arası ulaşım imkanlarının geliştirilmesi gündeme alınmıştır. Bu bağ- 64

3 Türkiye açısından EİT yeni dönemde yeni fırsatları beraberinde getirme potansiyeli taşıyor. lamda İstanbul-Tahran-İslamabad demiryolu hattının iyileştirilmesi öncelikli bir konu olarak belirlenmiştir. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ün EİT Dönem Başkanlığını üzerine aldığı Zirvede teşkilatın genişletilmesi de gündeme gelmiştir. Bu çerçevede Irak Cumhurbaşkanı Celal Talabani ülkesinin EİT e katılma başvurusunu ortaya koymuştur. Bu yazıda öncelikle EİT in tarihsel yapısı ve EİT e dair genel veriler gözden geçirilecektir. EİT çeşitli yönleriyle incelendikten sonra, Türkiye, İran, Afganistan-Pakistan ve Orta Asya devletleri açısından ne açılardan önem arz ettiği değerlendirme konusu olacaktır. EİT Hakkında Genel Bilgi ve Tarihsel Perspektif Ekonomik İşbirliği Teşkilatı 1985 de Türkiye, İran ve Pakistan tarafından kurulmuştur. EİT in öncülü ise Kalkınma İçin Bölgesel İşbirliği Örgütü dür (RCD). RCD, Soğuk Savaş bağlamında CENTO bünyesinde siyasi olarak bir araya gelmiş olan bu üç ülkenin ekonomik boyutta yakınlaşması anlamına gelmekteydi. RCD, 1979 da İran Devrimi nin ardından dağılmış, ancak 1985 de EİT in kurulması Türkiye, İran ve Pakistan ın ekonomik işbirliği geliştirme niyetlerinin CENTO ya veya benzer herhangi bir siyasi bloklaşmaya ihtiyacı olmadığını göstermiştir. EİT in tarihi açısından önemli bir dönüm nok- 65

4 İran, özellikle Ortadoğu da rekabet içerisinde bulunabileceği bir devlet olan Türkiye ile izolasyonlar sebebiyle iyi ilişkiler sürdürmekte kararlıdır. İran ın EİT kapsamında dört yanındaki komşularla iyi ilişkiler geliştirebilecek ve ticaretini artırabilecek olması, EİT in İran açısından önemini ortaya koymaktadır. tası 1992 de örgüte Özbekistan, Türkmenistan, Kırgızistan, Azerbaycan, Kazakistan, Afganistan ve Tacikistan ın katılması olmuştur. Genişleyerek büyük bir bölgesel işbirliği örgütü halini alan EİT, 14 Eylül 1996 da imzalanan İzmir Anlaşması ile işbirliğini ve ticareti geliştirmek niyetiyle yeniden yapılandırılmış üye ülkeler açısından hedefler tayin edilmiştir. EİT in 12. Zirvesinin 2011 yılında Bakü de yapılması kararlaştırılmıştır. Bugüne kadar aşağı yukarı iki yıllık dönemlerde gerçekleştirilen Zirvelerin 2009 dan itibaren yıllık bir temelde yapılıyor olması EİT in aktivitesinin ve dinamizminin artması bakımından önümüzdeki dönemde kalkınma, ekonomik işbirliği ve ticaret alanlarında ciddi gelişmelere zemin hazırlayabilecek niteliktedir. EİT üye ülkeleri toplamda yaklaşık 450 milyonluk nüfusu, 2,5 trilyon dolar büyüklüğünde bir ekonomik büyüklüğü ve 8 milyon kilometrekarelik bir alanı ihtiva etmektedir. EİT, İpek Yolu nun tarihsel olarak birbirine bağladığı coğrafyaların ve bölgelerin 21. yy.da kalkınma ve işbirliği amacıyla tekrar bir araya gelmesini temsil etmektedir. Bu amaçların yerine getirilmesi bakımından EİT-içi ticaretin toplam ticaret hacminin %20 si düzeyine getirilmesi hedeflenmektedir. Bugün itibariyle EİT-içi ticaretin üye ülkelerin toplam ticaret hacminin %7 sine tekabül ettiği tespit edilmektedir. İstanbul daki 11. Zirve nin öncelikli konularından biri bu oranın artırılmasına yönelik düşünceler geliştirilmesi ve eylemlerde bulunulması gerekliliğinin vurgulanması olmuştur. Bu çerçevede Avrupa Birliği nin Birlik-içi ticaretinin toplam ticaret hacminin %65 i gibi bir orana denk gelmesi EİT in üyeler arası ticareti geliştirmek bakımından önünde bir hayli uzun bir yol bulunduğunu göstermektedir. Bu bakımdan EİT Ticaret Anlaşması ECOTA nın tüm üyelerce imzalanıp yürürlüğe sokulması büyük önem arz etmektedir. Enerji kaynakları, özellikle fosil yakıtlar EİT bünyesindeki işbirliği potansiyelini daha da geliştiren bir başka unsurdur. EİT üyelerinden Azerbaycan, İran, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkmenistan ın hidrokarbon rezervleri çok yüksek düzeydedir. Her ne kadar, Hazar Denizi havzasının paylaşımı gibi yaşanan veya yaşanabilecek siyasi sorunlar işbirliğinin çok yüksek düzeylere ulaşmasını engelleyebilse de, enerji konusundaki işbirliğinin üye ülkelere getirisinin önemli ölçülerde olduğunu söylemek mümkündür. Ancak, tabii ki enerji kaynakları söz konusu olduğunda bölge dışı dinamiklerin ve aktörlerin hamle ve tepkilerinin de hesaba katılması gerekmektedir. Özellikle Orta Asya ülkelerindeki enerji kaynakları söz konusu olduğunda Rusya nın konuya dahil olmasını beklemek yerinde olacaktır. Gene de EİT nin sağladığı coğrafi çerçevenin enerji kaynaklarının dünya pazarlarına aktarılması bakımından elverişli bir konum sağladığı görülmektedir. Gerek batı güzergahında Türkiye üzerinden gerekse de Afganistan-Pakistan üzerinden güney güzergahında Orta Asya enerji kaynaklarının aktarımı özellikle Soğuk Savaş sonrasında önemli bir tartışma konusu olmuştur. Bu tür bir husus elbette birçok ülkeyi ilgilendiren siyasi bir meseledir. EİT üyeleri arasındaki mevcut işbirliği düzeyinin siyasi konularda ortak konumlanışı beraberinde 66

5 getirmesini beklemek yerinde olmaz; enerji işbirliği konusunun EİT gündeminde yer etmesi ve EİT in orta ve uzun vadeli stratejileri kapsamında değerlendirilmesinin faydalı olacağı düşünülmektedir. EİT, üyeleri arasında mevcut işbirliği düzeyinin elverdiği ölçüde, aralarında siyasi sorunlar yaşayan ülkelerin bir araya gelerek iletişim kurmasını sağlama potansiyeline sahiptir. En üst düzey katılımın gerçekleştiği EİT zirveleri, ülkelerin devlet başkanları arasında doğrudan irtibat bakımından bir hayli çok olanak sunmaktadır. Yukarıda bahsedildiği üzere EİT Zirvelerinin her yıl yapılacak olması üye ülkelerin üst düzeylerde irtibatının devamlılığı açısından olumlu bir ortam sunacaktır. Ayrıca, Zirvelerin çok taraflı görüşmelerin yanı sıra ikili veya üçlü görüşmelere de olanak sağladığı gözden kaçmamalıdır. Örneğin, İstanbul daki 11. Zirve esnasında Türkiye-Azerbaycan-İran ve Türkiye-Pakistan-Afganistan üçlü görüşmeleri de yapılmıştır. Bu minval üzere veya başka şekillerde EİT in sağlayacağı iletişim ve irtibat ortamının üye ülkeler arasındaki siyasi sorunların ve güvenlik meselelerinin müzakere edilebilmesi konusunda kolaylaştırıcı ve arabulucu rollere imkan tanıması bölgesel anlamda güvenlik ve istikrara hizmet edecektir EİT in geliştirilmesi ve dinamizm kazanması, bu teşkilatın bir çekim merkezi haline gelmesi bakımından hayati önem taşımaktadır. Yukarıda bahsedildiği üzere, Irak EİT üyeliği için resmen başvuruda bulunmuştur. Bunun yanı sıra 11. Zirve ye Suriye, Ürdün ve Katar resmi temsilciler göndermiştir. EİT Körfez İşbirliği Konseyi gibi diğer bölgesel örgütlerle birlikte geniş bir coğrafyada birbirlerini tamamlayıcı ve bölgeler arası entegrasyonu hızlandırıcı işlevler üstlenebilir. EİT in halihazırda ASEAN, Shangai İşbirliği Örgütü, UNDP gibi örgütlerle imzaladığı mutabakat zabıtları bulunmaktadır. Bu bakımdan EİT in, İzmir Anlaşması nda belirlediği amaçlar ve 2015 Vizyonu doğrultusunda belirleyeceği orta ve uzun vadeli bir strateji kapsamında diğer bölgesel ve uluslararası örgütlerle ilişkilerine hassas bir şekilde eğilip aktif bir tutum alması önümüzdeki dönemde faydalı olabilecektir. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı nın Somut Kazanımları 25 yıllık bir geçmişe sahip ve öncesindeki RCD deneyiminin birikimini de miras almış bir örgüt olan EİT in bu noktada birtakım somut katkılarına da değinmek gerekmektedir. Bunlardan en güncel olanı ise 2010 yılında başlatılan İstanbul- Tahran-İslamabad yük treni seferleridir. EİT İstanbul zirvesinde bu demiryolu hattının geliştirip genişletilerek tüm EİT üyesi ülkeleri kapsayan bir hatta dönüştürülmesi Cumhurbaşkanı Abdullah Gül tarafından dile getirilmiştir. Bu tren hattı sadece Türkiye nin Güney Asya ile yapacağı ticaret bakımından değil aynı zamanda bölgesel ticaret altyapısının daha da güçlendirilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. İstanbul-Tahran-İslamabad tren hattı, EİT in ulaşım konusundaki icraatlarının en önemlilerindendir ve EİT in ulaşım konusuna verdiği önemi açıkça göstermektedir. Bu bağlamda EİT İpek Yolu TIR Kervanı deneme projesi de son zamanlarda başarıyla icra edilmiş ve 11. Zirve nin gündemine girmiştir. 3 EİT İpek Yolu TIR Kervanı projesi ile EİT üyesi 10 ülkeyi kat etmesi planlanan TIR kervanı 30 Eylül 2010 da Tahran dan yola çıkmış ve 10 ülkeyi de dolaşarak 23 Ekim 2010 da Türkiye ye ulaşmıştır. 4 Bu proje aynı zamanda Uluslararası Karayolu Nakliyatçıları Birliği (IRU) ile EİT in ortak bir projesi olarak gündeme gelmiş ve ticaret ile et ve tırnak gibi ayrılmaz bir bütün teşkil eden taşımacılığın EİT ülkeleri arasında geliştirilmesini hedefleyen bir vizyonun ilk işaret fişeklerinden olmuştur. Türkiye ile Orta Asya ve Güney Asya arasındaki kara bağlantısını geliştirecek olan bu tür projeler aynı zamanda bu bölgelerin de Avrupa ile bağlantısını sağlayacak bir başka güzergah olacaktır. Bu hatta Kırgızistan üzerinden Çin in de dahil edilmesi tarihi İpek Yolu nun canlandırılması anlamına geleceğinden ötürü bölgedeki ekonomik aktivitenin canlanması, bu güzergahın tarihsel niteliğine tekrar kavuşması ve güzergahın birer parçası olan ülkelerde ulaşım altyapısının geliştirilmesi bakımından büyük bir önem taşımaktadır. 67

6 Ekonomik İşbirliği Teşkilatı nın Önemi Türkiye Türkiye açısından EİT yeni dönemde yeni fırsatları beraberinde getirme potansiyeli taşımaktadır. EİT nin kapsamı Türkiye için Orta Asya, Güney Asya ve Ortadoğu ya açılma imkânı bulabileceği bir başka kanal niteliğindedir. Son dönem dış politikasında diyaloga ve uzlaşmaya vurgu yapan Türkiye, EİT bünyesinde, özellikle sorun yaşayan ülkeler arasında diyalog imkânlarının çoğaltılması konusunda aktif bir rol oynayabilecektir. Hatta bu ihtimal, Türkiye-Afganistan-Pakistan üçlü diyalogu ile gerçekleşmiş bile sayılabilir. Türkiye nin Afganistan ve Pakistan liderlerini bir araya getirdiği bu inisiyatif bakımından EİT önemli bir altyapı tesis edebilecektir. Nitekim İstanbul Zirvesi boyunca önemli ikili ve üçlü zirveler de gerçekleşmiştir. Ortak ilgi alanlarına yönelik konuların dışişleri bakanlarınca görüşüldüğü Türkiye-İran-Azerbaycan zirvesi buna bir başka örnektir. EİT nin Türkiye açısından bir başka önemi ise EİT nin Türkiye ye sağladığı bölgesel ilişki ve irtibat imkanlarının uluslararası nitelik taşıyan kimi sorunlarda Türkiye ye önemli bir avantaj sağlamasıdır. Bu bağlamda Türkiye ve İran ın ilişki ve irtibat noktalarının derinleşerek çoğalması, İran nükleer krizine barışçıl çözüm bulma çabaları kapsamında Türkiye nin uluslararası aktörler arasındaki konumunu güçlendirecek, argümanlarının ve yaklaşımının ciddiye alınmasını sağlayacaktır. Ancak bu noktada tersi bir durum da söz konusu olup, Türkiye Batı tarafından İran ın izolasyonunu ve yaptırımları sulandırmakla da suçlanabilir. Ekonomik anlamda Türkiye nin EİT üyesi ülkeler ile ekonomik ilişkilerinin ve ticaretinin artması genel anlamda olumlu bir gelişme olarak değerlendirilebilir. Ticaret ile bağlantılı olarak, EİT nin özellikle vurguladığı ve üzerinde durduğu ulaşım ve taşımacılık alanları ise Türkiye açısından kritik bir potansiyeli beraberinde getirmektedir. EİT nin çabaları kapsamında doğu batı güzergahında ulaşım ve taşımacılık altyapısının geliştirilmesi, bu güzergahın batıya çıkış mevkiinde bulunana Türkiye nin bir lojistik üssü haline gelmesini sağlama çabalarını tamamlamaktadır. Bu sayede Türkiye, EİT bağlamında tarihi bir fırsat yakalamıştır. Türkiye nin bu fırsatı hakkıyla değerlendirebilmesi için Uluslararası Nakliyatçılar Derneği Başkanı Tamer Dinçşahin Olabilecek en kısa sürede gerekli yasal düzenlemelerle, karayolu, demiryolu, antrepo ve liman gibi ihtiyaç duyulabilecek yatırımları yapması gerekmektedir yılı için belirlenen 500 milyar dolarlık ihracat hedefine ulaşabilmek açısından Türkiye nin EİT kapsamında üye ülkelerle ticaretinin gelişmesinin büyük fayda sağlayacağı değerlendirilmektedir. Türkiye nin ekonomik gücünü geliştirecek bu husus, Türk dış politikasının da sağlam bir dayanak bulması anlamına gelecektir. İran İran açısından EİT, son zamanlarda Batı ile yaşadığı nükleer kriz sebebiyle maruz kaldığı izolasyon ve yaptırımların etkisini hafifletmesi konusunda bir fayda sağlayacaktır. Son yıllarda İran ı uluslararası ortamdan izole etme çabaları bu devletin dış politikasında çeşitli hamlelere sebep olmuştur. Bunlardan biri İran ın Irak iç siyasetinde etkili olma çabalarıyken diğeri de başta Türkiye olmak üzere bazı devletlerle ilişkilerini düzeltmek ve geliştirmek konusunda girişimlerde bulunmak olmuştur. İran, özellikle Ortadoğu da rekabet içerisinde bulunabileceği bir devlet olan Türkiye ile izolasyonlar sebebiyle iyi ilişkiler sürdürmekte kararlıdır. İran ın EİT kapsamında dört yanındaki komşularla iyi ilişkiler geliştirebilecek ve ticaretini artırabilecek olması, EİT nin İran açısından önemini ortaya koymaktadır. EİT kapsamındaki proje ve girişimlerin sonucu olarak üye ülkeler arasında ulaşım ve taşımacılık ağının gelişmesi, tahayyül edilen doğu batı güzergahında bulunan İran açısından olumlu bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. Orta ve uzun vadede İran ın, uluslararası ilişkileri açısından bir normalleşme yaşaması durumunda Orta Asya nın denize çıkış güzergahlarından biri olması ihtimali mevcut ulaşım ve taşımacılık 68

7 Türkiye nin dönem başkanlığı altında geçirilecek olan önümüzdeki süreç EİT in kurumsal devamlılığının ve sağlamlığının zamanın imtihanından geçmesi ve bölgede daha üst düzey işbirliği için temel oluşturması anlamına gelecektir. İşbirliği ortamı bölgesel güvenlik ve istikrara büyük katkılarda bulunacaktır. altyapısının EİT kapsamında geliştirilmesi çabalarını önemli kılmaktadır. Zira İran, gerek İslamabad-Tahran-İstanbul demiryolu, gerekse de TIR kervanı projelerinde aktif olarak yer almıştır. Bu bağlamda İran ın güneydoğusunda Umman Denizi nin kıyısındaki Şah Bahar limanı, konumu itibariyle İran a ekonomik, lojistik ve stratejik açılardan avantaj kazandırabilecektir. Afganistan-Pakistan Afganistan ve Pakistan son zamanlarda güvenlik bakış açısının etkisiyle birlikte ele alınan iki devlettir. Gerek coğrafi gerekse de beşeri faktörler bu iki devletin sadece güvenlik bakımından değil birçok başka açıdan beraber ele alınmasını haklı kılmaktadır de Pakistan ın Birleşmiş Milletlere katılımını Afganistan ın Pakistan ın sınırını tanımamasından ötürü veto etmesinden bu yana ilişkileri sıkıntılı olan iki ülke, EİT kapsamında ortak bir platformda buluşabilme imkanı yakalamışlardır. Bu sayede Afganistan ve Pakistan ilişkilerindeki sorunlu noktaları en üst düzeyde konuşma imkanı bulabilmektedirler. Bunun en son örneği, 11. EİT İstanbul Zirvesi sonucu Türkiye nin Afganistan ve Pakistan devlet başkanlarını bir araya getirmesi olmuştur. İki ülke arasındaki görüşmelerin gerek sınır konusunda gerekse de her iki ülkenin güvenlik kaygıları konusunda karşılıklı anlayışı beraberinde getirme ihtimali vardır. Afganistan ve Pakistan ın ilişkilerinin normalleşmesi Afganistan daki iç siyasi dengeler ve istikrar bakımından etkili olacaktır ve bu sayede uluslararası güvenlik çabalarına büyük katkıda bulunması beklenebilir. Denize çıkışı olmayan bir devlet olan Afganistan da son otuz yıldır güvenlik koşullarından ötürü kaçakçılık ve uyuşturucu ticareti adeta normal bir ekonomik aktivite halini almıştır. Pakistan, İran ve Orta Asya bu tür ekonomik faaliyetlerin güzergahı haline gelmiştir. EİT kapsamındaki çabaların üye ülkelerin arasındaki ekonomik etkileşimi artırması Afganistan da normal ekonomik faaliyetlerin gelişimi için uygun bir ortam yaratabilir. Afganistan ve Pakistan daki gelişmelerin uluslararası güvenlik açısından yarattığı sorunların çözümü amacıyla uluslararası çevrelerde bölgesel çözüm, bölgesel bakış açısı gibi kavramlar gündeme gelmektedir. ABD Başkanı Barack Obama nın Aralık 2009 da açıkladığı Afganistan stratejisi de bu tür kavramların uygun politikalarla hayata geçirilmesini desteklemekteydi. Bu açıdan bakıldığında EİT, Afganistan ın komşu olduğu tüm ülkeleri içine alan ve işbirliği, uzlaşma ve ekonomik kalkınmayı esas belirleyen bir örgüt olarak ciddi faydalar sağlama potansiyeline sahiptir. Orta Asya Orta Asya, sahip bulunduğu enerji kaynakları bakımından 21. yüzyılda büyük güçlerin rekabet ettiği bir bölge olma potansiyeli taşımaktadır. Orta Asya hidrokarbon rezervlerinin piyasalara ulaştırılması hususu gerek uluslararası siyaset gerekse de Avrasya daki jeostratejik şekilleniş açısından kritik bir husustur. Bu bağlamda, Orta Asya petrol ve doğalgazının piyasalara ulaştırılması için alternatif güzergahlar gündeme gel- 69

8 mektedir. Sadece enerji kaynakları konusunda değil, ticaret hususunda da Orta Asya ülkeleri alternatiflere muhtaç konumdadır. Bu ülkelerin Rusya ile geleneksel bağlarının yanı sıra Güney Asya ve İran istikametlerinde de ulaşım ve taşımacılık altyapılarının geliştirilmesi bu bölgenin dünyanın geri kalanı ile daha sağlıklı bir entegrasyona girmesi açısından faydalı olacaktır. EİT, Orta Asya ülkelerine bu çerçevede avantajlar ve imkanlar sunmaktadır. 11. EİT İstanbul Zirvesi nde demiryolu hattının Orta Asya ülkelerinin başkentlerine ulaştırılması niyeti eğer gerçekleştirilebilirse ulaşım ve taşımacılık şebekesinin geliştirilmesi yoluyla bölgesel entegrasyonun güçlendirilmesini sağlayacaktır. Bu amaçla diğer EİT üyeleri Orta Asya ülkelerinin EİT kapsamındaki proje ve çabalara katılımını teşvik etmelilerdir. Orta Asya ülkelerinin EİT Ticaret Antlaşması, EİT Ticaret ve Kalkınma Bankası, ve de ulaşım ve taşımacılık projelerine daha fazla katılım göstermeleri EİT nin etki alanında yüksek bir potansiyelle işlemesini sağlayacaktır. Değerlendirme ve Geleceğe Bakış 25. senesini yaşayan EİT, son yıllarda artan etkinliği ile hem Türkiye hem de bölge ülkeleri için güçlü bir potansiyel taşıyan bir kuruluş haline gelmiştir. EİT in etkinliğinin artarak sürmesi bakımından zirvelerde ifade edilen niyetlerin somut projelere dönüşüp gerçekleşmesi gerekmektedir. Özellikle 2015 itibariyle üye ülkeler arasında serbest ticaret bölgeleri kurulmasına yönelik çabaların yoğunlaşması büyük önem taşımaktadır. Türkiye nin dönem başkanlığı altında geçirilecek olan önümüzdeki süreç EİT nin kurumsal devamlılığının ve sağlamlığının zamanın imtihanından geçmesi ve bölgede daha üst düzey işbirliği için temel oluşturması anlamına gelecektir. EİT nin sağlayabileceği işbirliği ortamının bölgesel güvenlik ve istikrarın yanı sıra Türkiye nin ulusal çıkarlarına ve bölgesel hedeflerine de büyük katkılarda bulunacağı gözden kaçırılmamalıdır. O DİPNOTLAR 1 15th COM Meeting Adopts ECO Vision 2015, erişim tarihi 25 Aralık No: 286, 17 Aralık 2010, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) 11. Devlet/Hükümet Başkanları Zirvesi Hk., mfa.gov.tr/no_-286_-17-aralik-2010_-ekonomik-isbirligi-teskilati-_eit_-11_-devlet_hukumet-baskanlari-zirvesi-hk_.tr.mfa, erişim tarihi 25 Aralık Türkiye EİT ülkelerine desteğe hazır, erişim tarihi 1 Ocak Tarihi İpek Yolu nun Canlandırılması Gündemde, pdf, erişim tarihi 1 Ocak İpekyolu Tır Kervanı EİT üyesi 10 ülkeyi birbirine bağlayacak, 70