ÝKÝNCÝ BÖLÜM DÜNYADAKÝ EKONOMÝK GELÝÞMELER

Transkript

1 ÝKÝNCÝ BÖLÜM DÜNYADAKÝ EKONOMÝK GELÝÞMELER 173

2 174

3 DÜNYA EKONOMÝSÝNÝN GENEL GÖRÜNÜMÜ 2002 yýlýnda dünya ekonomisi jeopolitik, ekonomik ve mali piyasalardaki geliþmelerden olumsuz etkilenmiþtir. Yýlýn baþlarýnda kaydedilen hýzlý büyüme Irak savaþý ile ilgili belirsizlik, dünyanýn belli baþlý þirketlerindeki mali skandallar ve iflaslar sonucu mali piyasalarda artan güvensizlik ve hisse senedi fiyatlarýndaki hýzlý düþüþlerle yavaþlamýþtýr. Dünya ekonomisi durgunluktan çýkmakla birlikte oldukça yavaþ bir iyileþme sürecine girmiþ, yýlýn bütününde büyüme hýzý yüzde 3 olmuþtur. Önemli politik teþviklere raðmen geliþmiþ ekonomilerin üretimindeki artýþ yeterli olmamýþ, ortalama büyüme hýzý yüzde 1.8 ile dünya ortalamasýnýn altýnda kalmýþtýr. Özellikle askeri ve güvenlik harcamalarýndaki artýþýn desteklediði ABD ekonomisi bir önceki yýla göre oldukça iyi performans gösterirken Euro bölgesi ile Japonya nýn büyüme hýzý düþük seviyelerde kalmýþtýr yýlýnda geliþmekte olan ülkelerin ortalama büyüme hýzý artarak yüzde 4.6 olmuþtur. Ýleri teknoloji ürünleri ticaretinin azalmasýna raðmen bölge içi, özellikle de Çin e olan ticaret artýþýndan yararlanan Asya ülkelerinde güçlü sermaye giriþi büyümeyi desteklemiþtir. Küresel mali piyasalardaki gerginlik, Arjantin ile Venezuela gibi bazý Latin Amerika ülkelerindeki politik ve ekonomik sýkýntýlar ve azalan sermaye giriþinden zarar gören Latin Amerika bölgesinde ekonomik faaliyetler zayýflamýþ, bölge ekonomisi küçülmüþtür. DÜNYA ÜRETÝMÝ(1) (Yıllık Yüzde Değişme) Dünya Gelişmiş Ekonomiler ABD Euro Bölgesi Japonya(2) Diğer Gelişmiş Ekonomiler Gelişmekte Olan Ülkeler Afrika Geliþen Asya Orta Doðu ve Türkiye(3) Latin Amerika Geçiş Sürecindeki Ülkeler Orta ve Doðu Avrupa Baðýmsýz Devletler Topluluðu ve Moðolistan Rusya Rusya Hariç Kaynak: IMF. World Economic Outlook; September 2003 (1) Reel GSYİH (2) Yıllık veri, mevsimsel olarak ayarlanmış çeyrek dönemlik veriler kullanılarak hesa (3) Malta dahil 175

4 Yüksek düzeyde seyreden petrol fiyatlarý Orta Doðu bölgesindeki petrol ihracatçýsý ülkelerin büyüme hýzlarýnýn, yavaþlamakla birlikte, canlý kalmasýna katký saðlarken bölgenin güvenlik durumu Irak ile yakýn iliþkisi olan ülkelerin ekonomik faaliyetlerini zayýflatmýþtýr. Rusya da reformlarýn gecikmesiyle azalan yabancý sermaye giriþi, Orta ve Doðu Avrupa ülkelerinin AB ye üyeliðinin yakýnlaþmasýnýn artýrdýðý yabancý sermaye giriþi ile telafi edilmiþ ise de geçiþ süreci ülkelerinin ortalama büyüme hýzý yavaþlamýþtýr yýlýnda ekonomik faaliyetlerdeki yavaþlama iþsizliði artýrýrken enflasyon azalýþ eðilimini sürdürmüþtür. Japonya da deflasyonun devam etmesi ve Almanya da enflasyonun yýlýn ilk yarýsýnda sýfýra yaklaþmasý deflasyonun yayýlarak küresel ekonomi için bir tehlike olabileceði endiþelerini artýrmýþtýr. Makroekonomik politikalar ekonomiyi desteklemeye yönelik uygulanmýþtýr. Enflasyon baskýlarýnýn olmamasý para politikalarýnýn esnekleþtirilmesini mümkün kýlmýþ, kýsa dönem faiz oranlarý son yýllarýn en düþük seviyelerine inmiþtir. Yavaþ büyüme, ABD ve bazý Avrupa ülkelerindeki vergi indirimleri, jeopolitik geliþmelerin askeri ve güvenlik harcamalarýný artýrmasý bütçe açýklarýný artýrmýþ, yüksek düzeydeki kamu borcu önemini korumuþtur yýlýnýn en ilgi çekici geliþmelerinden biri de döviz piyasalarýnda kaydedilmiþ, yýllardýr güçlü para birimi olan dolar euro ve diðer para birimleri karþýsýnda önemli oranda deðer kaybýna uðramýþtýr yýlýnýn ilk çeyreðinde dolar lehine olan parite daha sonra euro lehine dönmüþ ve yýl sonunda dolarýn euro karþýsýndaki deðer kaybý yüzde 16 civarýnda olmuþtur yýlýnda dünya ticareti canlanmýþ ve ticaret hacmi yüzde 3.2 geniþlemiþ ise de yýllarý arasýnda ortalama yüzde 8 dolayýnda olan dünya ticaret hacmindeki geniþlemenin oldukça altýnda kalmýþtýr. Geliþmekte olan ülkelerin ticaret hacmindeki geniþleme geliþmiþ ekonomilere göre daha yüksek olmuþtur. Jeopolitik belirsizlik mal piyasalarýný önemli ölçüde etkilemiþtir. Küresel petrol üretimindeki artýþlara raðmen petrol fiyatlarý yükselmiþ, petrol dýþý mal fiyatlarýnda artýþlar kaydedilmiþtir. Üç parasal blok arasýnda cari iþlemler dengesizliði artmýþtýr. ABD nin cari iþlemler açýðý rekor düzeye ulaþýrken, Euro bölgesinin ve Japonya nýn cari iþlemler fazlasý geniþlemiþ, küresel cari iþlemler açýðý ise azalmýþtýr yýlýnda dünyada toplam sermaye yatýrýmlarý azalmaya devam etmiþ, yabancý doðrudan yatýrým giriþ ve çýkýþý en yüksek olduðu 2000 yýlýna göre yarý yarýya azalmýþtýr. Geliþmiþ ve geliþmekte olan ülkelere yabancý doðrudan yatýrým giriþi bir önceki yýla göre yüzde 20 dolayýnda gerilemiþtir. ABD ve Ýngiltere ye yabancý doðrudan yatýrým giriþi önemli miktarda azalýrken sadece Çin in çektiði yabancý doðrudan yatýrým geliþmekte olan ülkelerin çektiði toplam yabancý doðrudan yatýrýmýn üçte birini oluþturmuþtur yýlý baþlarýnda küresel ekonomi Orta Doðu da artan gerilimlerin yarattýðý belirsizlikten ve yüksek petrol fiyatlarýndan olumsuz etkilenmiþtir. ABD ve Euro bölgesinde canlanma kaydedilmemiþ, Japonya da ekonomik kýrýlganlýk devam etmiþtir. Yýlýn ikinci çeyreðine ait veriler ABD ekonomisinde iyileþme sürecinin baþladýðýný göstermektedir. Ancak yüksek düzeydeki bütçe ve cari iþlemler açýðý ile hanehalký borçlarý önemli riskler olarak ekonomiyi tehdit etmektedir.

5 Euro bölgesindeki durgunluk devam etmektedir. Almanya nýn durgunlukta olduðunu resmen açýklamasýnýn ardýndan Ýtalya, Hollanda ve son olarak da Fransa nýn üretimlerinde kaydedilen daralmalar bölgede iyileþme beklentilerini azaltmýþtýr. Bazý Avrupa ülkeleri artan bütçe açýklarý nedeniyle ciddi sorunlarla karþý karþýya kalmýþlar, Avrupa Büyüme ve Ýstikrar Programý ndaki bütçe kurallarýnýn esnekleþtirilmesi yönünde baskýlar yoðunlaþmýþtýr. Ýkinci çeyrekte beklentilerin üzerinde büyüyen Japonya ekonomisindeki iyileþme umutlarý daha sonra sanayi üretiminin daralmasý, özel tüketimin yetersiz olmasý, kronik deflasyon ve mali sektördeki kýrýlganlýðýn devam etmesiyle kaybolmuþtur DÜNYA ÜRETÝMÝ VE TÝCARET HACMÝ (Yıllık Yüzde Değişme) Üretim Ticaret Asya daki yükselen piyasa ekonomileri gerek bölge içi gerekse dýþ pazarlarla olan ticaretlerindeki canlýlýða baðlý olarak yüksek büyüme hýzlarýný sürdürmektedirler. Latin Amerika ülkeleri ise geçen yýla göre daha iyi bir büyüme performansý göstermekte, finans piyasalarýndaki iyileþmeler yabancý sermaye giriþini artýrmaktadýr. Yüksek petrol fiyatlarýndan yararlanan Orta Doðu bölgesinde petrol ihracatçýsý ülkeler ile Irak krizinden etkilenmeyen ülkelerin katkýsýyla büyümenin artacaðý beklenmektedir. Ekonomileri yoðun olarak Batý Avrupa ülkelerine baðlý olan Orta ve Doðu Avrupa ülkeleri Euro bölgesindeki ekonomik faaliyetlerin yavaþlamasýndan etkilenmektedirler. Petrol dýþý sektör yatýrýmlarýndaki azalýþa raðmen yüksek petrol fiyatlarý sayesinde BDT ülkelerinin büyümeleri canlý kalmaktadýr. Orta Doðu daki geliþmeler ve belirsizliklerin devam etmesi ile yüksek düzeyde seyreden petrol fiyatlarý nedeniyle 2003 yýlýnda da küresel ekonomide kalýcý bir canlanma görülmemektedir. Bu bakýmdan yýlýn bütününde geliþmiþ ekonomilerin büyüme hýzýnýn deðiþmeyerek yüzde 1.8 ile bir önceki yýl seviyesinde kalacaðý, geliþmekte olan ülkelerin ve geçiþ süreci ülkelerinin yüzde 5 dolayýnda büyüyeceði ve böylece dünya ekonomisinin büyüme hýzýnýn yüzde 3.2 olacaðý, dünya ticaret hacminin ise ancak yüzde 2.9 artacaðý tahmin edilmektedir yýlý için beklentiler ise dünya ekonomisinin yüzde 4.1, geliþmiþ ekonomilerin yüzde 2.9, geliþmekte olan ülkelerin yüzde 5.6, geçiþ süreci ülkelerinin yüzde 4.7 ve dünya ticaret hacminin de yüzde 5.5 geniþleyeceði yönündedir. 177

6 A. DÜNYA EKONOMÝSÝ 1. Geliþmiþ Ekonomiler 2001 yýlýnda yüzde 1 gibi düþük bir büyüme kaydeden geliþmiþ ekonomilerde destekleyici politikalarýn da yardýmýyla 2002 yýlýnda ekonomik faaliyetler nispeten canlanmýþ ve ortalama büyüme hýzý yüzde 1.8 e yükselmiþtir yýlýnýn ilk yarýsýnda Irak savaþýnýn getirdiði belirsizlikler ve hisse senedi fiyatlarýndaki düþüþlerin etkilerinin sürmesi canlanmayý yavaþlatmýþ, ileriye dönük iyimser beklentiler azalmýþtýr yýlýnda geliþmiþ ekonomilerin ortalama büyüme hýzýnýn önceki yýl düzeyinde olmasý beklenmektedir yýlýnýn ilk üç çeyreðinde büyüme hýzý negatif olan, son çeyrekte ise yüzde 2.7 büyüyerek durgunluktan çýkmayý baþaran ABD ekonomisi bu baþarýsýný 2002 yýlýnýn ilk çeyreðinde de sürdürmüþtür. Vergi indirimleri, motorlu taþýt alýmlarýna getirilen teþvikler gibi faktörlerin etkisiyle tüketim harcamalarý artmýþ, büyüme hýzý yüzde 5 e yükselmiþtir. Ancak Mart ayý sonundan itibaren ülkenin önde gelen þirketlerinde ortaya çýkan skandallar mali piyasalarda güvensizlik yaratmýþ, hisse senedi fiyatlarý hýzla düþmüþtür. Tüketim ve yatýrým talebinin azalmasýyla ikinci çeyrekte yüzde 1.3 büyüme kaydeden ekonomi üçüncü çeyrekte yüzde 4, dördüncü çeyrekte yüzde 1.4 büyümüþtür. Yýllýk ortalama büyüme hýzý ise yüzde 2.4 olmuþtur. Son birkaç yýldýr enflasyonda kaydedilen azalýþ eðilimi 2002 yýlýnda da sürmüþ, tüketici fiyatlarý artýþý yüzde 1.6 ya gerilemiþtir. Ýþsizlik ise artarak yüzde 5.8 e yükselmiþtir yýlýnda para politikalarý esnek olarak kalmýþtýr yýlýnda toplam 11 kez düþürülen ve yüzde 1.75 e çekilen kýsa dönem faiz oranlarý 2002 yýlýnýn Kasým ayýnda 0.5 puan daha düþürülmüþ ve yüzde 1.25 olmuþtur yýlýnda yüzde 5 olan uzun dönem faiz oranlarý da 2002 yýlý sonunda yüzde 4.6 ya inmiþtir. Yeni harcama öncelikleri ve vergi indirimleri maliye politikasýný önemli ölçüde esnekleþtirmiþtir yýlýnda yüzde 0.7 olan bütçe açýðýnýn GSYÝH ya oraný 2002 yýlýnda yüzde 3.8 e, brüt kamu borcunun GSYÝH ya oraný yüzde 61 e yükselmiþtir yýlýnýn ilk çeyreðinde de ekonomik faaliyetlerdeki zayýflýk devam etmiþtir. Irak savaþýnýn getirdiði belirsizlik, soðuk hava koþullarý ve stoklarýn azalmasýyla yükselen petrol, doðal gaz ve elektrik fiyatlarý satýn alma gücünü azaltmýþ, tüketici güveni düþmüþtür. Büyüme hýzý bir önceki yýlýn son çeyreðine göre deðiþmeyerek yüzde 1.4 olmuþtur. Hisse senedi fiyatlarýnda düþüþler sürerken, Mart ayýnda S & P 500 endeksi en yüksek olduðu 2000 yýlý Mart ayýna göre yüzde 45 deðer kaybetmiþtir. Irak savaþýnýn ardýndan ekonomi yeniden canlanmaya baþlamýþtýr. Yatýrýmcý ve tüketici güveni artmýþ, kamu ve özel tüketim harcamalarý ile yatýrýmlar canlanmýþtýr. Para politikalarý daha da esnekleþtirilmiþ, Haziran ayýnda kýsa dönem faiz oranlarý 0.25 puan daha düþürülerek yüzde 1 e çekilmiþtir. Ekonomi ikinci çeyrekte yýllýk yüzde 3.3 ile beklentilerin üzerinde büyümüþtür. Temmuz ayýnda sanayi üretimindeki artýþ yüzde 0.7 ile Þubat ayýndan beri en yüksek düzeyde gerçekleþmiþ, ancak Aðustos ayýnda yüzde 0.1 gerilemiþtir. Haziran ayýnda yüzde 6.4 ile son 48 yýlýn en yüksek düzeyine ulaþan iþsizlik oraný daha 178

7 sonra gerilemeye baþlamýþ ve Eylül ayýnda da yüzde 6.1 olmuþtur. Enflasyon ise düþük düzeyde seyretmekte olup, Eylül ayýnda tüketici fiyatlarýndaki artýþ yüzde 0.3 tür. Yýlýn bütününde ekonominin yüzde 2.6 büyüyeceði tahmin edilmektedir. ABD yönetimi Ocak ayý baþýnda 674 milyar dolarlýk vergi indirimleri öngören bir ekonomik destek paketi açýklamýþtýr. Yavaþ büyüme, Irak savaþýnýn maliyeti ve vergi indirimleri bütçe açýðýný artýrmýþtýr. Ýdarenin 2004 yýlý bütçe teklifinde toplam harcamalar 2003 yýlýna göre 75 milyar dolar artýrýlmýþtýr. Ayrýca Eylül ayýnda hükümet Kongre ye Irak ta askeri operasyonlarýn ve yeniden yapýlandýrma çalýþmalarýnýn maliyetini karþýlamak üzere 87 milyar dolarlýk bir plan sunmuþtur. Bu planýn 2003 mali yýlýnda 374 milyar dolar olan rekor bütçe açýðýný daha da artýracaðý tahmin edilmektedir. Uzun yýllar güçlü olarak kalan dolar 2002 yýlýnýn Nisan ayýndan itibaren önemli para birimleri karþýsýnda deðer kaybetmeye baþlamýþtýr. Þirket skandallarý ile mali piyasalarda baþlayan sarsýntýya ilaveten düþük faiz oranlarý ve ABD nin geniþ cari iþlemler açýðý nedeniyle yatýrýmcýlarýn artan kaygýlarý sonucu dolar en yüksek olduðu 2002 yýlýnýn Ocak ayýndan en düþük olduðu 2003 yýlýnýn Mayýs ortalarýna kadar olan dönemde nominal olarak yüzde 16 deðer kaybetmiþtir. Dolarýn özellikle euro karþýsýnda deðer kaybý oldukça yüksek olmuþ, 2002 yýlýnýn baþlarýnda 1 euro dolar aralýðýnda iþlem görürken 2003 yýlý Mayýs ayý ortalarýnda 1.15 dolara yükselmiþ, dolar euro karþýsýnda yüzde 30 deðer kaybederek son dört yýlýn en düþük seviyesine inmiþtir. Daha sonralarý ABD ekonomisine ait verilerin olumlu olmasý sebebiyle dolar deðer kazanmaya baþlamýþ ve Aðustos ayý sonunda euro/dolar paritesi 1.09 olmuþ ise de ABD nin cari iþlemler açýðýnýn artmaya devam etmesinin yarattýðý kaygýlarla parite Eylül ayý sonunda 1.13 ve Ekim ayý baþlarýnda da 1.18 seviyesine yükselmiþtir. Dolar yen karþýsýnda da deðer kaybetmiþ, 2002 yýlý baþlarýnda 1 dolar 134 yen iken 2003 yýlý Mayýs ayý ortalarýnda 117 yenin altýna inmiþtir. Dolar Eylül ayý sonunda 115 yen, Ekim ayý baþlarýnda 110 yen seviyesinde olmuþ, Japonya Merkez Bankasý yenin daha fazla deðer kazanmasýný önlemek için bir çok kez piyasaya müdahale etmiþtir. Japonya ise 2002 yýlýnda da durgunluktan çýkamamýþtýr. Yýlýn ilk çeyreðinde ekonomide büyüme kaydedilmemiþ, ikinci çeyrekte ise ihracattaki hýzlý artýþýn katkýsýyla büyüme hýzý yüzde 0.9 olmuþtur. Üçüncü çeyrekte yüzde 0.8 e gerileyen büyüme hýzý, dördüncü çeyrekte tüketim harcamalarýndaki düþüþün de etkisiyle daha da yavaþlayarak yüzde 0.6 olmuþtur. Yýllýk ortalama büyüme hýzý ise bir önceki yýldan daha düþük, yüzde 0.2 olarak gerçekleþmiþtir. Ýþsizlik yüzde 5.4 ile rekor düzeye yükselmiþ, süregelen mali sektör zayýflýðý ve yüksek kamu borcu deflasyonu kalýcý hale getirmiþtir yýlýnda tüketici fiyatlarý yüzde 0.9 gerilemiþ ve Japonya son elli yýl içinde ardarda dört yýl fiyatlarýn gerilediði tek sanayileþmiþ ülke olmuþtur. Japonya merkez bankasý deflasyonu esnek para politikalarýný sürdürerek aþmaya çalýþmýþtýr. Kýsa dönem faiz oranlarýný sýfýr seviyesinde tutarken Ekim ayýnda rezerv hedefini 5 trilyon yen artýrarak trilyon yene, uzun vadeli devlet tahvil alýmýný da aylýk 1.2 trilyon yene çýkarmýþtýr mali yýlý ek bütçesinin harcamalarý 2.5 trilyon yen veya GSYÝH nýn yüzde 0.5 i oranýnda artýrmasý bütçe açýðýný 179

8 artýrmýþ, açýðýn GSYÝH ya oraný yüzde 7.5 e yükselmiþtir. Kamu borcunun GSYÝH ya oraný da artarak yüzde olmuþtur yýlýnýn ilk çeyreðinde ekonomideki kýrýlganlýk ve mali kurumlardaki hassasiyet devam etmiþ ve büyüme hýzý yüzde 0.6 olmuþtur. Mali piyasalarda hisse senedi fiyatlarý son 20 yýlýn en düþük düzeyine inmiþtir. TOPIX endeksinin 2000 yýlý Nisan ayý ile 2003 yýlý Mart ayý arasýndaki kaybý yüzde 50 olmuþtur. Ancak ikinci çeyreðe ait büyüme rakamlarý ileriye dönük iyileþme beklentilerini artýrmýþtýr. Japon þirketlerinin güçlü ihracat talebini karþýlamak için makine harcamalarýný artýrmalarý nedeniyle ikinci çeyrekte ekonomi yüzde 1 büyüyerek son 2.5 yýlýn en yüksek büyüme hýzýna ulaþmýþtýr. Ancak sanayi üretimi Temmuz ayýnda yüzde 0.3, Aðustos ayýnda yüzde 1.2 gerilemiþtir. Yýlýn bütünü için büyüme hýzýnýn yüzde 2 olacaðý hesaplanmýþtýr. Aðustos ayýnda iþsiz sayýsý 3.33 milyon kiþi, iþsizlik oraný ise yüzde 5.1 olmuþtur. Deflasyonist beklentiler nedeniyle fiyatlar düþmektedir. Aðustos ayýnda tüketici fiyatlarý yýllýk olarak yüzde 0.3 gerilemiþtir. GELÝÞMÝÞ EKONOMÝLERDE GSYÝH (Yıllık Yüzde Değiþme) Tablo Geliþmiþ Ekonomiler ABD Euro Bölgesi Almanya Fransa Ýtalya Ýspanya Hollanda Belçika Avusturya Finlandiya Yunanistan Portekiz Ýrlanda Lüksemburg Japonya(1) Ýngiltere Kanada Kore Avustralya Tayvan Ýsveç Ýsviçre Hong Kong Danimarka Norveç Ýsrail Singapur Yeni Zellanda Ýzlanda Baþlıca Sanayileþmiþ Ülkeler Avrupa Birliği Yeni Sanayileþen Asya Ekonomileri Kaynak : IMF, World Economic Outlook; September 2003 (1) Yıllık veri, mevsimsel olarak ayarlanmış çeyrek dönemlik veriler kullanılarak hesaplanmıştır. 180

9 2003 yýlý baþlarýnda, yenin dolar karþýsýnda güçlenmesinin ekonomik canlanmayý tehlikeye sokacaðý endiþesi ve jeopolitik gerilimlere ilaveten hisse senedi fiyatlarýnýn düþmesi para politikasýnýn esnekleþtirilmesini gerektirmiþtir. Merkez Bankasý Mart ayýnda yapýlan olaðanüstü toplantýda ekonomiye büyük miktarda likidite saðlayacaðýný yeniden teyit etmiþ, özel banka hisselerinin alým sýnýrýný 2 trilyon yenden 3 trilyon yene, rezerv hedefini Nisan ayýnda trilyon yene, Mayýs ayýnda trilyon yene, Ekim ayý ortalarýnda da 32 trilyon yene yükseltmiþtir. Maliye politikasý kýsa dönemde ekonomideki zayýflýklara odaklanmýþtýr. Yeni yatýrým teþvikleri ve veraset vergisi oranlarýnda indirimin dahil olduðu 1.8 trilyon yen dolayýnda vergi indirimi planlanmýþtýr yýlýnda genel hükümet bütçe açýðýnýn GSYÝH ya oranýnýn yüzde 7.4, kamu borcunun GSYÝH ya oranýn ise artarak yüzde olacaðý tahmin edilmektedir. GELÝÞMÝÞ EKONOMÝLERDE ÝÞSÝZLÝK ORANLARI (Yüzde Olarak) Tablo Geliþmiþ Ekonomiler ABD Euro Bölgesi Almanya Fransa Ýtalya Ýspanya Hollanda Belçika Avusturya Finlandiya Yunanistan Portekiz Ýrlanda Lüksemburg Japonya(1) Ýngiltere Kanada Kore Avustralya Tayvan Ýsveç Ýsviçre Hong Kong Danimarka Norveç Ýsrail Singapur Yeni Zellanda Ýzlanda Baþlıca Sanayileþmiþ Ülkeler Avrupa Birliği Yeni Sanayileþen Asya Ekonomileri Kaynak : IMF, World Economic Outlook; September 2003 (1) Yıllık veri, mevsimsel olarak ayarlanmış çeyrek dönemlik veriler kullanılarak hesaplanmıştır. 181

10 Euro bölgesinde 2002 yýlýnda ekonomik faaliyetler yavaþlamýþ, yüzde 0.9 a gerileyen bölgenin ortalama büyüme hýzý beklentilerin altýnda kalmýþtýr. Yýlýn ilk yarýsýndaki ihracat artýþý bölge ekonomilerini canlandýrmýþ ise de daha sonrasýnda güçlü bir iç talep oluþturmaya yeterli olamamýþtýr. Yüksek reel ücretlerin desteklediði tüketim ýlýmlý bir artýþ göstermiþ, yavaþlayan talep, azalan kârlar ve iþgücü yýðýlmalarýna yol açan katý iþgücü piyasasý koþullarý yatýrýmlarý azaltmýþtýr. Yýlýn ilk iki çeyreðinde yüzde 0.4 ve yüzde 0.5 olan bölgenin ortalama büyüme hýzý üçüncü çeyrekte yavaþlayarak yüzde 0.2 olmuþ, dördüncü çeyrekte ise büyüme kaydedilmemiþtir. Bölgenin en geniþ ekonomisi olan Almanya da 2002 yýlýnda ekonomik durgunluk devam etmiþ, büyüme hýzý yüzde 0.2 ye düþmüþtür. Yýl boyunca özel tüketim daralmýþ, sabit sermaye yatýrýmlarý azalmýþtýr. Fransa da canlý tüketim ve devlet harcamalarýnýn desteklediði güçlü talep sayesinde yýlýn ilk çeyreðinde hýzlý bir artýþ kaydeden büyüme ikinci çeyrekten itibaren yavaþlamýþtýr. Yatýrým harcamalarý azalmýþ, tüketici ve yatýrýmcý güveni önemli ölçüde kaybolmuþtur yýlýnýn bütününde büyüme hýzý yüzde 1.2 ile önceki yýldan daha düþük gerçekleþmiþtir. Zayýf ihracat performansý Ýtalya da büyüme hýzýnýn düþmesinde etkili olmuþ, 2001 yýlýnda büyüme hýzý yüzde 1.8 iken 2002 yýlýnda yüzde 0.4 olmuþtur. Euro bölgesinde iþsizlikte son yýllarda kaydedilen azalýþ eðilimi 2002 yýlýnda tersine dönmüþ, bölgede ortalama iþsizlik oraný yüzde 8.4 e yükselmiþtir. Özellikle Almanya ve Fransa da iþsizlik artarak sýrasýyla yüzde 8.6 ile yüzde 8.8 olurken Ýtalya da yüzde 9 ile yüksek düzeyini korumuþtur. Ekonomideki yavaþlama ve euronun güçlenmesi enflasyonun azalmasýna yol açmýþtýr yýlý sonunda yüzde 2.3 e 182 gerileyen enflasyon Avrupa Merkez Bankasýnýn (AMB) yüzde 2 olan fiyat istikrar sýnýrýna yaklaþmýþtýr. Bu olumlu geliþme AMB nin yýlýn baþýndan beri deðiþtirmediði para politikasýný esnekleþtirmesine imkan vermiþ, Aralýk ayý baþlarýnda faiz oranlarý 0.5 puan düþürülerek yüzde 2.75 e çekilmiþtir. Euro bölgesinde mali baskýlar geçtiðimiz yýl da devam etmiþ, maliye politikalarý sýký olarak kalmýþtýr. Bölgede bütçe açýðýnýn GSYÝH ya oraný yüzde 2.3 e yükselmiþtir. Bölge ülkelerinden Almanya ve Fransa da artarak yüzde 3.5 ile yüzde 3.1 olan bütçe açýðýnýn GSYÝH ya oraný yüzde 3 olan Avrupa Birliði normlarýný aþmýþ ve Portekiz den sonra bu ülkeler de bütçe açýklarýný azaltmalarý yönünde uyarýlmýþlardýr yýlýnýn ilk yarýsýnda Euro bölgesinin ekonomik faaliyetlerindeki yavaþlama daha derinleþmiþtir. Ýlk çeyrekte deðiþmeyerek önceki çeyrekle ayný seviyede kalan GSYÝH ikinci çeyrekte yüzde 0.1 gerilemiþtir. Almanya, Fransa ve Ýtalya nýn dahil olduðu bütün bölge ülkelerinin ekonomileri daralmýþtýr. Tüketici güveni azalýrken Temmuz ayýnda sanayi üretimi yýllýk yüzde 0.3 gerilemiþtir. Hisse senedi fiyatlarýndaki düþüþler ABD den daha fazla olmuþ, 2002 yýlý Nisan ayý ile 2003 yýlý Mart ayý arasýnda Dow Jones Euro Stoxx endeksinin kaybý yüzde 52 ye ulaþmýþtýr. Ýþsizlik Aðustos ayýnda üst üste beþinci ayda da deðiþmeyerek yüzde 8.8 seviyesinde kalmýþtýr yýlýnýn bütününde bölgenin ortalama büyüme hýzýnýn yüzde 0.5 olmasý beklenmektedir. Almanya daki ekonomik durgunluk sürmekte olup ikinci çeyrekte ekonomi yüzde 0.2 daralmýþtýr. Sanayi üretiminde, iþ dünyasý güveninde ve perakende satýþlardaki düþüþler ve Eylül ayýnda yüzde 10.5 ile son yýllarýn en yüksek düzeyine ulaþan iþsizlik oraný yýlýn bütününde büyüme olmayacaðý beklentilerini artýrmaktadýr.

11 Fransa da ise düþük tüketici harcamalarý, ihracat ve yatýrýmlarýn etkisiyle yýlýn ikinci çeyreðinde ekonomi yüzde 0.3 daralmýþtýr. Bu 1995 yýlýnýn son çeyreðinden beri kaydedilen en yüksek çeyrek dönem daralmasýdýr. Aðustos ayýnda yüzde 9.4 olan iþsizlik oraný son üç yýlýn en yüksek oranýdýr yýlýnýn bütününde büyüme hýzýnýn yavaþlayarak yüzde 0.5 olacaðý tahmin edilmektedir. Ýtalya da ise ikinci çeyrekte yüzde 0.3 daralan ekonomide yýlýn ikinci yarýsý için bir iyileþme beklenmemekte, büyüme hýzýnýn yüzde 0.4 ile bir önceki yýl seviyesinde kalacaðý tahminleri yapýlmaktadýr. Euro bölgesinde 2003 yýlýndaki en olumlu geliþme enflasyonun düþmesidir. Yiyecek fiyatlarýndaki düþüþün etkisiyle Temmuz ayýnda yüzde 0.2 gerileyen ve yýllýk olarak yüzde 1.9 a düþen tüketici fiyatlarý artýþý Aðustos ayýnda yüzde 2.1 e yükselmiþ, Eylül ayýnda da ayný seviyede kalarak yüzde 2 olan AMB fiyat istikrar hedefine yaklaþmýþtýr. Euronun güçlenmesini engellemek ve ekonomiyi canlandýrmak amacýyla para politikalarý esnekleþtirilmiþ, kýsa dönem faiz oranlarý Mart ve Haziran ayý baþýnda olmak üzere toplam 0.5 puan düþürülerek yüzde 2 olarak belirlenmiþtir. ENFLASYON (Yüzde Olarak) Tablo TÜKETÝCÝ FÝYATLARI Geliþmiþ Ekonomiler ABD Euro Bölgesi(1) Japonya(2) Diğer Geliþmiþ Ekonomiler Geliþmekte Olan Ülkeler Afrika Geliþen Asya Orta Doðu ve Türkiye Latin Amerika Geçiþ Sürecindeki Ülkeler Orta ve Doðu Avrupa Baðýmsýz Devletler Topluluðu ve Moðolistan Rusya Rusya Hariç GSYÝH DEFLATÖRLERÝ Geliþmiþ Ekonomiler ABD Euro Bölgesi Japonya(2) Diğer Geliþmiþ Ekonomiler Kaynak : IMF, World Economic Outlook;September 2003 (1) Eurostat'ın harmonize edilmiş tüketici fiyatları endeksine dayanmaktadır. (2) Yıllık veri, mevsimsel olarak ayarlanmış çeyrek dönemlik veriler kullanılarak hesaplanmıştır yýlýnda Euro bölgesinde artmakta olan bütçe açýðý kaygý yaratmaktadýr. Nüfusunun yaþlanmasýnýn getirdiði emeklilik ve saðlýk harcamalarýndaki artýþýn katkýsýyla açýðýn GSYÝH ya oranýnýn yüzde 3 e ulaþacaðý tahmin edilmektedir. 183

12 Almanya vergilerde ve sosyal sigorta primlerindeki artýþlarla bütçe açýðýný azaltmaya çalýþmaktadýr. Hükümet gelir yaratarak açýðý yüzde 3 ün altýna çekmek amacýyla vergi affýnýn da dahil olduðu bir konsolidasyon paketi hazýrlamýþ, ancak paketin büyük bir bölümü henüz parlamentoda onaylanmamýþtýr yýlýnda açýðýn GSYÝH ya oranýnýn yüzde 3.9 olmasý beklenmektedir. Fransa da yakýn zamanda alýnan harcama azaltýcý tedbirlere raðmen bütçe açýðýnýn GSYÝH ya oranýnýn yüzde 4 e yükseleceði tahmin edilmektedir. Ýtalya da ise bütçenin büyük bölümünü oluþturan geçici tedbirler ve vergi aflarý sebebiyle bütçe açýðýnýn GSYÝH ya oranýnýn yüzde 2.8 e yükselmesi beklenmektedir. Almanya ve Fransa bölgede büyümenin ön plana alýnarak Büyüme ve Ýstikrar Programý ndaki bütçe kurallarýnýn esnekleþtirilmesi yönünde Avrupa Komisyonu na baský yapmaktadýrlar. Hatta Fransa bütçe açýðýný azaltmayý reddederek, ekonomik büyümeyi hýzlandýrmak ve istihdam yaratmak amacýyla sosyal güvenlik sisteminde deðiþiklik öngören bir yasayý Temmuz ayýnda parlamentodan geçirmiþ, ayrýca Eylül ayý baþlarýnda 2004 yýlýndan geçerli olmak üzere gelir vergisini yüzde 3 indirmiþtir. GELÝÞMÝÞ EKONOMÝLERDE TÜKETÝCÝ FÝYATLARI VE GSYÝH DEFLATÖRLERÝ (Yıllık Yüzde Değiþme) Tablo TÜKETÝCÝ FÝYATLARI Geliþmiþ Ekonomiler ABD Euro Bölgesi(1) Almanya(1) Fransa(1) Ýtalya(1) Japonya(2) Ýngiltere(3) Kanada Diğer Geliþmiþ Ekonomiler Baþlıca Sanayileþmiþ Ülkeler Avrupa Birliği(1) Yeni Sanayileþen Asya Ekonomileri 4.4 _ GSYÝH DEFLATÖRLERÝ Geliþmiþ Ekonomiler ABD Euro Bölgesi Almanya Fransa Ýtalya Japonya (2) Ýngiltere Kanada Baþlıca Sanayileþmiþ Ülkeler Avrupa Birliği Yeni Sanayileþen Asya Ekonomileri Kaynak : IMF, World Economic Outlook; September 2003 (1) Eurostat'ın harmonize edilmiş tüketici fiyatları endeksine dayanmaktadır. (2) Yıllık veri mevsimsel olarak ayarlanmış çeyrek dönemlik veriler kullanılarak hesaplanmıştır. (3) İpotek fiyatları hariç perakende fiyat endeksi

13 GELÝÞMÝÞ EKONOMÝLERDE FAÝZ ORANLARI (Yıllık Olarak Yüzde) Tablo-5 Ağustos KISA DÖNEM FAÝZ ORANLARI ABD Japonya Ýngiltere Kanada Euro Bölgesi UZUN DÖNEM FAÝZ ORANLARI ABD Japonya Ýngiltere Kanada Euro Bölgesi Kaynak : IMF, World Economic Outlook; September 2003 Euro bölgesi dýþýnda kalan Ýngiltere 2002 yýlýnda bir çok Avrupa ülkesinden daha iyi performans göstermiþtir. Düþük faiz oranlarý ve konut fiyatlarýndaki artýþýn desteklediði güçlü talep sayesinde ekonomi 2001 yýlýndan daha düþük olmakla birlikte yüzde 1.9 büyümüþtür. Ýþsizlik yüzde 5.2 ile hemen hemen bir önceki yýl düzeyinde olmuþtur. Enflasyon ise yüzde 2.2 ile yüzde 2.5 olan hedefin altýnda kalmýþtýr yýlý boyunca Ýngiltere Merkez Bankasý para politikalarýnda bir deðiþiklik yapmamýþtýr. Ýç talep baskýlarý ve konut fiyatlarýndaki hýzlý artýþ nedeniyle faiz oranlarýný düþürmede isteksiz olmuþ ve kýsa dönem faiz oranlarý yüzde 4 te kalmýþtýr yýlýndan itibaren kamu hizmetlerini iyileþtirmek amacýyla uygulanan vergi teþvikleri bütçe dengesini bozmuþtur. Ýlaveten kamu harcamalarýnýn ve özellikle de saðlýk bakýmý harcamalarýnýn artmasý sonucu 2001 yýlýnda yüzde 0.9 olan bütçe fazlasýnýn GSYÝH ya oraný 2002 yýlýnda yüzde 1.3 açýða dönüþmüþtür. Borç GSYÝH oraný ise yüzde 50.3 dolayýndadýr yýlýnýn ilk yarýsýnda yatýrým ile özel tüketimdeki yavaþlama ve dýþ talepteki azalýþ sebebiyle ekonomik faaliyetler yavaþlamýþ, büyüme hýzý ilk çeyrekte yüzde 0.2, ikinci çeyrekte yüzde 0.6 artmýþtýr. Aðustos ayýnda iþsizlik yüzde 5, iþsiz sayýsý ise 1.48 milyon kiþi olmuþtur. Eylül ayýnda yüzde 2.8 olan enflasyon hedefleri aþmýþtýr. Ýç ve dýþ talepte yavaþlama beklentileri ile Þubat ve Temmuz aylarýnda 0.25 er puan olmak üzere toplam 0.5 puan indirilen kýsa dönem faiz oranlarý yüzde 3.5 ile son 48 yýlýn en düþük düzeyine gerilemiþtir. Maliye politikasý yavaþlayan ekonomiyi desteklemeye yönelik uygulanýrken bütçe açýðýnýn GSYÝH ya oranýnýn yüzde 2.5 e yükseleceði, borç GSYÝH oranýn ise önemli bir deðiþiklik göstermeyerek yüzde 51.1 olacaðý tahmin edilmektedir. 185

14 GELÝÞMÝÞ EKONOMÝLERDE GENEL HÜKÜMET MALÝ DENGELERÝ (GSYÝH'nın Yüzdesi Olarak) Tablo Geliþmiþ Ekonomiler ABD Euro Bölgesi Almanya Fransa Ýtalya Ýspanya Hollanda _ Belçika Avusturya Finlandiya Yunanistan Portekiz Ýrlanda Lüksemburg Japonya Ýngiltere Kanada Kore Avustralya Tayvan Ýsveç Ýsviçre Hong Kong Danimarka Norveç Ýsrail Singapur Yeni Zellanda Ýzlanda Diðer Geliþmiþ Ekonomiler Baþlıca Sanayileþmiþ Ülkeler Avrupa Birliği Yeni Sanayileþen Asya Ekonomileri Kaynak : IMF, World Economic Outlook; September

15 Tablo-7 BRÜT KAMU BORÇLARI (GSYÝH'nın Yüzdesi Olarak) Tahmin ABD Japonya Almanya Fransa Ýtalya Ýngiltere Kanada Avustralya Avusturya Belçika Danimarka Finlandiya Yunanistan Ýzlanda Ýrlanda Kore Hollanda Norveç Portekiz Ýspanya Ýsveç Avrupa Birliği Toplam OECD Euro Bölgesi Kaynak : OECD, Economic Outlook; June

16 2. Geliþmekte Olan Ülkeler Geliþmekte olan ülkelerin ortalama büyüme hýzý 2002 yýlýnda artarak yüzde 4.6 olmuþtur. Ancak ihracat performanslarý ve dýþ finansman sýnýrlamalarýna baðlý olarak yükselen piyasa ekonomilerinin büyüme hýzlarýnda önemli farklýlýklar kaydedilmiþtir. Ýhracattaki hýzlý artýþ Asya ülkelerindeki canlanmayý desteklerken finansman sýnýrlamalarý Latin Amerika bölgesinde büyüme hýzýný düþürmüþtür yýlýnda jeopolitik belirsizlikler ile SARS virüsünün yayýlmasýnýn olumsuz etkilerine raðmen Asya bölgesinde büyümenin yüksek olarak kalacaðý, geçen yýla göre daha iyi ekonomik performans gösteren Latin Amerika bölgesinin büyüme hýzýnýn artacaðý ve geliþmekte olan ülkelerde ortalama büyüme hýzýnýn yüzde 5 olacaðý tahmin edilmektedir. GELÝÞMEKTE OLAN ÜLKELERDE GSYÝH(1) (Yıllık Yüzde Değiþme) Tablo Geliþmekte Olan Ülkeler Afrika Cezayir Nijerya Güney Afrika Geliþen Asya Çin Hindistan Endonezya Malezya Filipinler Pakistan Tayland Orta Doğu ve Türkiye Ýran Mýsýr Kuveyt Suudi Arabistan Ürdün Malta Türkiye Latin Amerika Arjantin Brezilya Meksika Peru Þili Venezuela Kaynak : IMF, World Economic Outlook;September 2003 (1) Bir çok ülke için son yılların rakamları IMF tahminidir. Bazı ülkelerin verileri mali yıla aittir. a. Latin Amerika Bölgesi 2002 yýlýnda Latin Amerika ülkeleri son yirmi yýlýn en kötü ekonomik performansýný göstermiþlerdir. Bölgenin büyük ekonomilerinden Arjantin ekonomik kriz ile mücadele ederken Venezuela politik kriz ile karþý karþýya kalmýþtýr. Uruguay ve Paraguay Arjantin krizinden etkilenmiþ, Brezilya ken- 188 dini þiddetli dýþ finansman baskýlarý altýnda bulmuþtur. Hatta son yýllarýn en iyi performansýný gösteren Þili de büyüme hýzý yavaþlamýþ, ihracat geliri ve sermaye giriþi azalmýþtýr. Bölgede ortalama büyüme hýzý yüzde 0.1 gerilemiþtir.

17 2002 yýlý sonlarýndan itibaren dýþ finansman koþullarý önemli ölçüde iyileþen Latin Amerika bölgesinde 2003 yýlý ilk yarýsýnda ekonomik faaliyetler canlanmýþtýr. ihracatýn artmasý bir çok ülkenin büyüme hýzýný artýrmýþtýr. Yýlýn bütününde bölgede ortalama yüzde 1.1 büyüme olmasý beklenmektedir. Arjantin ekonomisi 2002 yýlýnda tarihinde görmediði bir daralma ile karþý karþýya kalmýþtýr. Tüketim ve yatýrým önemli ölçüde azalmýþ, para kurulunun terk edilerek pesonun dalgalanmaya býrakýlmasý ile döviz kuru yýl boyunca yaklaþýk yüzde 59 deðer kaybetmiþ ve ekonomi yüzde 10.9 küçülmüþtür. Ekonomideki yavaþlama ve kamu harcamalarýna getirilen sýký kontrollere raðmen 2002 yýlýnda enflasyondaki artýþ yüzde 25.9 olmuþtur. Döviz kurundaki deðer kaybý ile enflasyonun yüksek düzeyde olmasý faiz oranlarýný artýrmýþtýr yýlý sonunda yüzde 6.1 olan kýsa dönem faiz oranlarý 2002 yýlý sonunda yüzde 34.1 olmuþtur yýlýnýn ilk yarýsýnda Arjantin ekonomisi canlanmýþ, ilk çeyrekte yýllýk yüzde 5.1, ikinci çeyrekte ise yüzde 7.6 gibi yüksek bir büyüme kaydetmiþtir. Dondurulmuþ banka mevduatlarý serbest býrakýlmýþ, faiz oranlarý Nisan ayýnda yüzde 22.2 ye düþmüþ, özel sektör banka mevduatlarý artmýþtýr. Döviz kuru Nisan ayý sonuna kadar yüzde 11.1 deðer kazanmýþtýr. Aðustos ayýnda sanayi üretimi yaklaþýk yüzde 11.7 artmýþ, fiyat istikrarýný saðlamak amacýyla kamu fiyatlarýna getirilen kontrollerle yýllýk enflasyon yüzde 4.9 a gerilemiþtir. Ýþsizlik yüzde 18 ile yüksek düzeyini korumaktadýr. Kamu borç oranýnýn yüzde 146 dolayýnda olduðu Arjantin Eylül ayýnda IMF ye ödemesi gereken 3 milyar dolar civarýndaki borcunu döviz rezervlerinin erimesinden kaçýnmak için askýya almýþtýr. IMF ile yapýlan görüþmeler sonrasý 12.3 milyar dolar civarýnda 3 yýllýk yeni bir kredi anlaþmasý imzalanmýþtýr. Her ne kadar 2003 yýlý için yapýlan tahminler ekonominin yüzde 5.5 büyüyeceði yönünde ise de kamu finansmanýndaki istikrarsýzlýk, bankacýlýk sektörü reformlarýndaki geliþmelerin yetersiz olmasý, þirketlerin yüksek miktardaki borçlarý ve artan yoksulluk ekonomik görünüm ile ilgili belirsizliði artýrmaktadýr. Brezilya da 2002 yýlýnda ekonomik faaliyetlerde canlanma kaydedilmemiþ, büyüme hýzý hemen hemen bir önceki yýl düzeyinde, yüzde 1.5 olmuþtur. Dýþ finansman güçlükleri içinde olan ülkede para birimi real yüzde 31.7 deðer kaybetmiþ, enflasyon yüzde 8.4 ile yüzde 5.5 olan hedefin üzerinde gerçekleþmiþtir. Enflasyondaki artýþ eðilimi para politikalarýnýn sýkýlaþtýrýlmasýný gerektirmiþ, 2001 yýlý sonunda yüzde 19.1 olan kýsa dönem faiz oranlarý 2002 yýlý sonunda yüzde 24.9 a yükseltilmiþtir. Yabancý doðrudan yatýrým giriþi 5.9 milyar dolar azalýþla 16.6 milyar dolara gerilemiþtir mali yýlýnda merkezi hükümet vergi gelirlerinin yüzde 29 artýþ kaydettiði Brezilya da bütçe açýðý artarak GSYÝH ya oraný yüzde 4.6 olmuþtur. Faiz dýþý fazlanýn GSYÝH ya oraný ise yüzde 3.9 ile yüzde 3.75 olan hedefi aþmýþtýr yýlý Eylül ayýnda IMF nin 30 milyar dolar civarýndaki krediyi onaylamasý ve Ekim ayýndaki seçimlerle iþbaþýna gelen yeni hükümetin makroekonomik istikrar taahhüdü güveni artýrmýþ, piyasalarda belirsizliklerin azalmasýna yardýmcý olmuþtur. Yatýrýmlarda az da olsa artýþ kaydedilmiþ, bonolarýn risk priminde belirgin bir düþüþ olmuþ, hisse senedi fiyatlarý yükselmiþ ve döviz kuru ýlýmlý bir artýþ göstermiþtir yýlý Nisan ayý sonunda 189

18 döviz kurundaki yýllýk deðer kaybý yüzde 21.4 olmuþtur yýlýnýn ilk çeyreðinde yýllýk yüzde 2 büyüyen Brezilya ekonomisi ikinci çeyrekte yüzde 1.3 küçülmüþtür. Sanayi üretimi Temmuz ayýnda yüzde 2.5 gerilemiþtir. Enflasyon ise artmaya devam etmekte olup Aðustos ayýndaki yýllýk tüketici fiyatlarý artýþý yüzde 15 dolayýndadýr. Nisan ayý sonunda yüzde 26.3 e yükselen kýsa dönem faiz oranlarý daha sonra düþmüþ ve Eylül ayý sonunda yüzde 20 olmuþtur. Yüksek miktarda dýþ borç ihtiyacý olan ve yabancý doðrudan yatýrým giriþinin azalmaya devam ettiði ülkede yýlýn bütününde büyüme hýzýnýn deðiþmeyerek bir önceki yýl seviyesinde kalacaðý tahmin edilmektedir. Faiz ödemelerinin toplam harcamalarýn yüzde 18 ini oluþturduðu Brezilya - da yeni hükümet 2003 yýlý faiz dýþý fazla hedefini GSYÝH nýn yüzde 4.25 i olarak belirlemiþtir. Ancak yýlýn ilk çeyreðinde bu oran yüzde 6 yý aþmýþtýr. Fazlayý daha da artýrmak için hükümetin bütçe açýðýnýn önemli bir bölümünü oluþturan sosyal güvenlik ve vergi sisteminde reform öngördüðü düzenlemeler alt mecliste kabul edilmiþtir yýlýnýn bütününde bütçe açýðýnýn GSYÝH ya oranýnýn azalarak yüzde 4.5, faiz dýþý fazlanýn GSYÝH ya oranýnýn ise artarak yüzde 4.3 olacaðý tahmin edilmektedir. Ekonomisi ABD ye mamul ürün ihracatýna baðlý olan Meksika da ise 2002 yýlýnda ekonomik faaliyetler zayýf olarak kalmýþ, ekonomideki büyüme sadece yüzde 0.7 olmuþtur yýlýnda 25.3 milyar dolar olan yabancý doðrudan yatýrým giriþi 2002 yýlýnda 13.6 milyar dolara inmiþtir. ABD ekonomisindeki belirsizlik ve yapýsal reformlarda ilerleme kaydedilmemesi pesonun Nisan ayýndan itibaren önemli ölçüde deðer kaybetmesine yol açmýþ ve yýllýk deðer kaybý yüzde 9.5 olmuþtur. Enflasyon yüzde 5 e düþerek yüzde 4.5 olan hedefe yaklaþmýþtýr. 190 Para politikasý sýký olarak kalýrken kýsa dönem faiz oranlarý yüzde 7.6 ile bir önceki yýl düzeyinde olmuþtur. Maliye politikasý kamu borcunu azaltmaya yönelik uygulanmýþtýr. Kamu sektörü mali açýðý küçük bankalarýn likidite ihtiyaçlarý ve kýrsal bölgelerde yeni þirketler kurmanýn getirdiði maliyetle artarak GSYÝH nýn yüzde 1.3 ü olmuþ ve hedefi aþmýþtýr yýlýnýn ilk çeyreðinde ekonomik faaliyetler canlanmýþ, büyüme hýzý yýllýk yüzde 2.3 olmuþtur. Ýkinci çeyrekte ise yüzde 0.2 dolayýnda bir büyüme kaydedilmiþtir. Meksika pesosundaki deðer kaybý devam ederek Nisan ayý sonunda yüzde 14 e ulaþmýþtýr. Daha sonra da pesodaki deðer kaybý sürmüþ, Ekim ayý baþlarýnda Nisan ayýna göre yüzde 20 den fazla deðer kaybederek 1 dolar peso olmuþtur. Aðustos ayý itibariyle tüketici fiyatlarý yýllýk artýþý yüzde 4 tür. Yüksek nominal ücret artýþlarý ve pesonun devalüe edilmesinin yarattýðý enflasyonist baskýlarý gidermek amacýyla yýlýn ilk çeyreðinde para politikalarý üç kez sýkýlaþtýrýlmýþtýr yýlý Aðustos ayýnda yüzde 7 dolayýnda olan üç aylýk mevduat sertifikasý faiz oraný 2003 yýlý Mart ayý sonunda yüzde 9 a yükselmiþtir yýlý kamu sektörü bütçe açýðýnýn GSYÝH oraný yüzde 0.5 olarak hedeflenmiþ ve 2005 yýlýna kadar bütçe dengesinin saðlanmasý planlanmýþtýr. Vergi ve elektrik sektörü reformlarýnýn onaylanmasýnýn doðrudan yabancý yatýrýmlarýn dahil olduðu özel yatýrýmlarý destekleyeceði ve 2003 yýlýnda büyüme hýzýnýn yüzde 1.5 olacaðý tahmin edilmektedir. Þili de 2002 yýlýnda ekonomik faaliyetler yavaþlamýþ, büyüme hýzý yüzde 2.1 e düþmüþtür. Para birimi yýlýn sonunda yüzde 6.4 deðer kaybetmiþtir. Yabancý ürünlerde fiyat indirimleri ve elveriþli iþgücü maliyet koþullarý enflasyonun yavaþlayarak yüzde 2.5 ile yüzde 2-4 olan hedef aralýðýnda

19 kalmasýnda etkili olmuþtur. Enflasyon hedeflemesi rejimine ve dalgalý kur sistemine dayalý para politikasý 2002 yýlýnda esnekleþtirilmiþ, kýsa dönem faiz oranlarý yüzde 4.4 e düþmüþtür. Uluslararasý rezervlerin yüksek, bankacýlýk sektörünün güçlü olduðu Þili de 2003 yýlý ikinci çeyreðinde ekonomi yýllýk yüzde 2.7 büyümüþtür. Nisan ayý sonunda kýsa dönem faiz oranlarý yüzde 1.9 a düþmüþtür. Aðustos ayýnda tüketici fiyatlarý yýllýk artýþý yüzde 2.9 olmuþtur yýlýnda ekonominin yüzde 3.3 büyüyeceði tahmin edilmektedir. Venezuela da 2002 yýlýnýn ikinci çeyreðinden itibaren büyüme hýzý düþmüþ, yýlýn sonunda ekonomi yüzde 8.9 küçülmüþtür. Devam eden politik kriz petrol üretimini engellemiþ, petrol dýþý sektörlerdeki belirsizliði artýrmýþtýr. Enflasyon yüzde 22.4 e yükselmiþ, yýlýn sonunda döviz kurunun deðer kaybý yüzde 30.8 olmuþtur. Enflasyonu kontrol altýna almak amacýyla para politikalarý sýkýlaþtýrýlmýþ, kýsa dönem faiz oranlarý yüzde 25.1 e çýkmýþtýr yýlýnda ekonomideki durgunluk daha da artmýþtýr. Ýkinci çeyrekte ekonomi yüzde 9.4 daralmýþtýr. Ocak ayýnda fiyat ve kambiyo kontrolleri getirilmiþ, baðýmlý döviz kuru uygulamasýna geçilmiþtir. Her ne kadar Ulusal Petrol Þirketindeki grev sona ermiþ ise de hükümetin geniþ miktardaki borçlanma gereði ile getirilen kontrollerin üretimdeki küçülmeyi þiddetlendirmesi nedenleriyle yýlýn bütününde GSYÝH da yüzde 16.7 küçülme beklenmektedir. Enflasyonun ise artarak yüzde 34 e yükseleceði hesaplanmaktadýr. GELÝÞMEKTE OLAN ÜLKELERDE TÜKETÝCÝ FÝYATLARI (1) (Yıllık Yüzde Değiþme) Tablo Afrika Cezayir Nijerya Güney Afrika Geliþen Asya Çin Hindistan Endonezya Malezya Filipinler Pakistan Tayland 7.8 _ Orta Doğu ve Türkiye Mýsýr Ýran Kuveyt Suudi Arabistan Ürdün Malta Türkiye Latin Amerika Arjantin Brezilya Meksika Peru Þili Venezuela Bütün Geliþmekte Olan Ülkeler Kaynak : IMF, World Economic Outlook; September ) Bir çok ülke için son yılların rakamları IMF tahminidir. Bazı ülkelerin verileri mali yıla aittir. 191

20 b. Asya Ülkeleri Asya bölgesinde 2002 yýlýnda güçlü bir büyüme gerçekleþmiþ, bölgenin ortalama büyüme hýzý yüzde 6.4 olmuþtur. Çin in DTÖ ye girerek dünyaya açýlmasý ve yýlýn ilk yarýsýnda bölge ihracatýndaki önemli artýþ güçlü büyümeyi desteklemiþtir. Uyumlu makroekonomik politikalar ile mali sektörde reform amacýyla yapýlan harcamalar iç talebi ve yatýrýmlarý canlandýrmýþtýr yýlýnda, özellikle de ilk çeyrekte Asya borsalarý oldukça iyi performans göstermiþler, Hindistan, Endonezya, Pakistan ve Tayland borsalarý yýl boyunca önemli kazançlar saðlamýþlardýr. Enflasyon kontrol altýnda tutulurken bir çok ülkede azalýþ kaydetmiþtir. Düþük enflasyon bölgenin genelinde para politikasýnýn esnekleþtirilmesine imkan vermiþ, kýsa dönem faiz oranlarý düþürülmüþtür. Faiz oranlarýnýn düþmesi kredi hacminde geniþlemelere yol açmýþ, Çin, Hindistan ve Kore de kredi hacmi 2002 yýlýnda yüzde arasýnda, Tayland da ise yüzde 7.5 büyümüþtür. Düþük enflasyon ve esnek para politikalarý bazý Asya ülkelerinde reel efektif döviz kurunun deðer kaybetmesinde etkili olmuþtur. Genelde maliye politikalarý esnek olarak kalýrken bütçe açýklarý artmýþ, kamu borcu yükselmiþtir yýlýnýn ilk çeyreðinde ise dýþ talep zayýflamýþtýr. Nisan ve Mayýs aylarýnda Çin, Hong-Kong ve bazý Asya ülkelerinde SARS hastalýðýnýn yayýlmasý dýþ talebi daha da azaltmýþtýr. Ýlaveten Güney ve Kuzey Kore arasýndaki gerilimler bölge büyümesini olumsuz etkilemiþtir. Bu geliþmelere raðmen yýlýn bütününde bir önceki yýl seviyesinde büyüyeceði hesaplanan Asya bölgesi dünyanýn en hýzlý büyüyen bölgesi olmaya devam etmektedir. Çin 2002 yýlýnda yüzde 8 gibi yüksek bir büyüme gerçekleþtirmiþtir. Güçlü ihracat ülkenin DTÖ ye girmesi, ihracat faaliyetlerinde özel sektörün daha aktif rol almasý ve yabancý üretim faaliyetlerinin Çin e transferi ile desteklenmiþtir yýlýnda Çin e giden yabancý doðrudan yatýrým 52.7 milyar dolara yükselirken rezervler de 74 milyar dolara çýkmýþtýr yýlýnda enflasyon azalmýþ ve tüketici fiyatlarý yýllýk yüzde 0.8 gerilemiþtir. Deflasyonist baskýlarýn artmasý nedeniyle faiz oranlarý yýlýn sonunda yüzde 2 ye inmiþtir. Ekonomik faaliyetleri destekleyici yönde uygulanan maliye politikalarý bütçe açýðýný artýrmýþ, açýðýn GSYÝH ya oraný yüzde 3 e yükselmiþtir. Çin 2003 yýlýnýn ilk çeyreðinde de canlý iç talebin desteðiyle güçlü büyümesini sürdürmüþ, ilk çeyrekte yüzde 9.9 ile 1997 yýlýndan beri en yüksek büyüme hýzýna ulaþmýþtýr. Ancak ikinci çeyrekte SARS hastalýðýnýn etkileri görülmeye baþlamýþ, büyüme hýzý yavaþlayarak yüzde 6.7 ye düþmüþtür. Ýlk yarýdaki büyüme hýzý yüzde 8.2 olmuþtur. Yatýrýmlar canlýlýðýný korumakta olup, yýlýn ilk yarýsýnda yabancý doðrudan yatýrým giriþi 30.3 milyar dolardýr. Deflasyon riski güçlü tüketim harcamalarý ve soðuk hava koþullarýnýn etkisiyle yükselen yiyecek fiyatlarý nedeniyle azalmýþtýr. Para birimi yuan 1995 yýlýndan beri dolara baðýmlý olup bir dolar 8.28 yuan dýr. Ancak, son günlerde ABD Çin den yapýlan ucuz ithalat nedeniyle zarar gördüðünü ileri sürerek Çin i kademeli olarak esnek döviz kuru sistemine geçmeye ve para birimini deðerlendirmeye zorlamaktadýr yýlýnýn bütününde Çin in büyüme hýzýnýn yüzde 7.5 olmasý beklenmektedir. ASEAN 4 ülkelerinden Tayland ve Malezya da 2002 yýlýnda özel tüketimdeki 192