Transkript

1 D ü n y a v e T ü r k i y e S ü t E n d ü s t r i s i R a p o r u

2 Dünya ve Türkiye Süt Endüstrisi Raporu

3 T e þ e k k ü r l e r Prof. Dr. Adem Þahin TOBB ETÜ ÝÝBF Prof. Dr. Atilla Yetiþemiyen Ankara Üniversitesi Süt Teknolojisi Bölümü Doç. Dr. Erdoðan Güneþ Ankara Üniversitesi Tarým Ekonomisi Bölümü Prof. Dr. Ýrfan Erol Ankara Üniversitesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi Bölümü Prof. Dr. Kadir Halkman Ankara Üniversitesi Gýda Mühendisliði Bölümü Prof. Dr. Mehmet Demirci Namýk Kemal Üniversitesi Gýda Mühendisliði Bölümü Prof. Dr. Metin Atamer Ankara Üniversitesi Süt Teknolojisi Bölümü Prof. Dr. Müberra Babaoðul Hacettepe Üniversitesi Aile ve Tüketici Bilimleri Bölümü Prof. Dr. Nevzat Artýk Ankara Üniversitesi Gýda Mühendisliði Bölümü Prof. Dr. Özer Kýnýk Ege Üniversitesi Süt Teknolojisi Bölümü

4 Ý Ç Ý N D E K Ý L E R Dünya ve Türkiye Süt Endüstrisi Raporu Kurumsal Ýletiþim Hizmetleri Ltd. Þti. Hazýrlayanlar Ali Osman Mola, Elif Avcý, Dr. Ýsmail Mert, Ali Reþat Yýlmazbilen, Seda Yýldýz Tasarým Figen Kocaman Tercüme Selen Kölay Basým ve Cilt Birinci Basým - Mayýs 2011 ANKARA ISBN: Bu kitabýn tüm haklarý ASÜD e aittir. Kaynak gösterilmeksizin kýsmen veya tamamen alýntý yapýlamaz, hiçbir yöntemle kopya edilemez, çaðaltýlamaz, yayýnlanamaz. Ý Ç Ý N D E K Ý L E R Önsöz Baþlarken Bölüm 1: Dünya Süt Üretimi 1.1. Genel Bakýþ 1.2. Ýnek Sütü 1.3. Manda Sütü 1.4. Koyun, Keçi ve Diðer Hayvanlardan Elde Edilen Süt Trendleri Bölüm 2: Dünya Endüstriyel Süt Ýþleme 2.1. Ýnek Sütü Temini 2.2. Süt Ürünleri Üretimine Genel Bakýþ Ýçme sütü ve taze süt ürünleri üretimi Tereyaðý ve diðer süt yaðlarý üretimi Endüstriyel peynir üretimi Süt tozu üretimi Konsantre süt üretimi Peynir altý suyu ürünleri ve kazein üretimi Bölüm 3: Dünya Süt ve Süt Ürünleri Tüketimi 3.1. Gobal Tüketim 3.2. Bölgesel Tüketim 3.3. Ürün Bazýnda Tüketim Bölüm 4: Dünya Süt ve Süt Ürünleri Ticareti 4.1. Giriþ 4.2. Ekonomik Krize Raðmen Ticaret Hacminde Artýþ 4.3. Hacimsel Artýþýn Arkasýndaki Ýtici Güç: Yeni Zelanda 4.4. Üretimi Geride Býrakan Ticaret Artýþý 4.5. Ürün Kategorisine Göre Ticaretin Geliþimi Peynir Tam yaðlý süt tozu Yaðsýz süt tozu Tereyaðý ve sadeyað Peynir altý suyu tozu ve ürünleri Bölüm 5: Dünya Süt ve Süt Ürünleri Fiyatlarý 5.1. Toptan Fiyatlar 'daki geliþmeler 5.2. Çið Süt Fiyatlarý 'daki geliþmeler 'daki geliþmeler Bölüm 6: Dünya Süt Sektörüne Genel Bakýþ 6.1. FAO Gýdaya Genel Bakýþ Raporu 6.2. USDA Dünya Süt Pazarlarý ve Ticareti raporu Bölüm 7: Türkiye Süt Üretimi 7.1. Genel Bakýþ 7.2. Ýnek Sütü 7.3. Koyun, Keçi ve Manda Sütü Bölüm 8: Türkiye Endüstriyel Süt Ýþleme 8.1. Genel Bakýþ 8.2. Ýnek Sütü Temini 8.3. Türkiye Süt ve Süt Ürünleri Üretimi Bölüm 9: Türkiye Süt ve Süt Ürünleri Tüketimi Bölüm 10: Türkiye Süt ve Süt Ürünleri Fiyatlarý Çið Süt Fiyatlarý Bölüm11: Türkiye Süt ve Süt Ürünleri Dýþ Ticareti Türkiye Süt ve Süt Ürünleri Ýhracatý Türkiye Süt ve Süt Ürünleri Ýthalatý Bölüm 12: Yönetici Özeti

5 Bazý Temel Veriler Dünya ve Türkiye Süt Endüstrisi Raporu Harun Çallý - Yönetim Kurulu Baþkaný Bazý Temel Veriler + Dünya Toplam Süt Üretimi 2009'da dünya toplam süt üretimi 703 milyon ton olarak gerçekleþmiþtir. Geçen yýlla karþýlaþtýrýldýðýnda yalnýzca %0,8'lik bir artýþ olmuþtur. Sektörümüzün en önemli ihtiyaçlarýndan biri olan "nitelikli veri" ihtiyacýný karþýlamak üzere baþlattýðýmýz çalýþmanýn bir sonucu olarak, kuruluþumuzun ikinci yýlýnda, 2010'da ilkini yayýmladýðýmýz "Dünya ve Türkiye Süt Endüstrisi Raporu"nun ikincisini yayýmlamanýn gururunu yaþýyoruz. + Türkiye Süt Üretimi 2009'da toplam süt üretimi 12,5 milyon ton olarak gerçekleþmiþtir. Türkiye'de süt üretimi %2,44'lük bir artýþ göstermiþtir. Rapor, bir yandan süt ve süt ürünleri sektörünün dünya ve Türkiye'deki mevcut durumunu ortaya koyarken, diðer yandan sektörün geleceði ile ilgili tahmin ve öngörüleri içeriyor. Veriler ülkemizin, çið süt üretimi bakýmýndan dünyanýn 15. büyük üreticisi konumunu koruduðunu gösteriyor. TÜÝK'in, "entegre süt iþletmeleri tarafýndan toplanan süt ve satýþa sunulan süt ürünleri" verilerini yayýmlamaya baþlamasýný da çok önemli bir geliþme olarak deðerlendiriyoruz. Bu verilerin üretim ayaðýnýn, yeni ürünler dâhil edilerek zenginleþtirilmesi gerektiðini düþünüyoruz. Böylece ürün bazýnda tüketimle ilgili daha saðlýklý verilere de ulaþmýþ olacaðýz. TÜÝK verilerindeki en dikkat çekici husus, 2010 yýlýnda entegre süt iþletmeleri tarafýndan toplanan süt miktarýdýr ki, kayýt altýna alýnan süt miktarýndaki artýþý gösteriyor. Ayný zamanda bu veriler, alýmlarýn 2011 yýlýnýn Ocak ve Þubat aylarýnda yüzde 10'un üzerinde artýþlarla devam ettiðini göstermesi bakýmýndan da son derece önemlidir. Baþka bir söyleyiþle sektör, süt ve süt ürünleri sanayisinin önderliðinde geliþmeye ve büyümeye devam ediyor. Ancak bu noktada ele alýnmasý gereken sorun, tüketim artýþýnýn üretim artýþýnýn altýnda kalmýþ olmasýdýr. Ýç tüketim ve ihracatta üretimi karþýlayacak artýþlar gerçekleþmeden sektörün istikrarlý bir yapýya kavuþmasý mümkün görünmüyor. % 102 milyon ton Dünya Süt Üretimi Dünya süt üretiminin %84'ünü inek sütü, %13'ünü manda sütü, %2,2'sini keçi sütü, %1,3'ünü koyun ve %0,2'sini deve sütü oluþturmaktadýr. % Türkiye Süt Üretimi % Türkiye süt üretiminin %92,36'sý inek sütü, %5,85'i koyun sütü, %1,53'ü keçi sütü ve %0,26'sý manda sütüdür. Dünya ve Türkiye de Endüstriyel Süt Ýþleme Dünyada üretilen sütün %53'ü modern süt iþletmelerinde iþlenmektedir. Bu oran AB'de %94'tür. Türkiye'de ise %40'ýn üzerinde kayýt dýþýlýk söz konusudur. Modern süt iþletmeleri tarafýndan iþlenen süt miktarýnýn; toplam süt üretiminin %40'ýndan, entegre süt iþletmeleri tarafýndan toplanan sütün ise %70'inden fazlasýný oluþturduðu tahmin edilmektedir. 2 3

6 B a þ l a r k e n Bazý Temel Veriler Dünya ve Türkiye Süt Endüstrisi Raporu 30 Haziran 2010 tarihinde, Avrupa Birliði katýlým müzakereleri sürecinde "Gýda Güvenliði, Veterinerlik ve Bitki Saðlýðý" faslýnýn açýlmasý ile süt ve süt ürünleri sektörü için de yeni bir süreç baþlamýþtýr. Bu süreç, maalesef bugüne kadar gereken ciddiyetle ele alýnmayan ve çözümü çeþitli sebeplerle sürekli ertelenen yapýsal sorunlarýn daha radikal önlemlerle ele alýnmasýný gerektirmektedir. Yapýsal sorunlarýn baþýnda, gerek çiftlik gerekse süt iþleme tesislerinin büyük çoðunluðunun ölçeklerinin küçük olmasý ve AB standartlarýnda üretim yapamamasý gelmektedir. Bu iþletmelerin acilen iyileþtirilmesi ve ölçekleriyle beraber standartlarýnýn da yükseltilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde, AB katýlým müzakereleri sürecinde büyük çoðunluðu kapatýlma tehlikesiyle karþý karþýya kalacaktýr. Çiftliklerin küçük ölçekli olmasýnýn ve daðýnýk yapýsýnýn, süt toplama maliyetleri üzerine de oldukça büyük etkisi vardýr. Çok geniþ bir coðrafyadan süt toplama zorunluluðu, taþýma maliyetlerini önemli ölçüde arttýrmaktadýr. Enerji ve yem fiyatlarýnda ise -ham maddede dýþa baðýmlýlýðýn etkisiyle- yüksek oranda artýþlar meydana gelmektedir. Girdi maliyetlerinde meydana gelen bu artýþlar, sektörün en önemli sorunlarýndan biri olarak acilen ele alýnmalýdýr. Nitekim 2011 yýlýnýn baþýnda, çið süt fiyatlarýnýn düþme eðiliminde olduðu bir zamanda, yem fiyatlarý öngörülemeyen biçimde artmýþtýr. Et fiyatlarýnda görülen artýþla birlikte düþünüldüðünde 2008 yýlýnda yaþanan olumsuz geliþmelerin tekrar yaþanma ihtimali vardýr. Bu durum süt ve süt ürünleri sektörünün geleceðini tehdit etmektedir. Bir baþka sorun ise üretici birlik ve kooperatiflerinin, daðýnýk üretici yapýsýný kontrol edecek ve yönlendirecek bir yapýya henüz kavuþmamýþ olmasýdýr. Bu durum üreticilere bilgi, teknoloji ve çeþitli hizmetlerin aktarýmýný zorlaþtýrmakta; verim, kalite ve fiyatlara olumsuz etki yapmaktadýr. Üretici örgütlerinin kuruluþ amaçlarýna uygun faaliyette bulunmalarýnýn ve daha çok üreticiye ulaþmalarýnýn desteklenmesi gerekmektedir. Alýnacak tüm önlemlerin nihai amacý, ekonomik ve sosyal getirilerinin yanýnda, tüketicilerin AB standartlarýnda gýdaya ulaþma, satýn alma, hijyen ve kalite ölçüsüyle gýda tüketme imkânýna kavuþmasýný saðlamaktýr. Bazý Temel Veriler Dünya Süt ve Süt Ürünleri Üretimi Dünya içme sütü üretimi 2009'da 119 milyon ton, tereyaðý ve sadeyað üretimi 8,8 milyon ton, inek peyniri üretimi 17,0 milyon ton, tam yaðlý süt tozu üretimi 3,8 milyon ton, yaðsýz süt tozu üretimi ise 3,6 milyon ton olmuþtur. Türkiye Süt ve Süt Ürünleri Üretimi Türkiye içme sütü üretimi 2009'da 983 bin ton, tereyaðý üretimi 35 bin ton, peynir ve lor üretimi 295 bin ton, dondurma ve diðer yenilebilir buzlar üretimi ise 141 bin ton olmuþtur. Dünya ve Türkiye Süt ve Süt Ürünleri Tüketimi Toplam süt üretimi ve nüfus baz alýnarak yapýlan hesaplamaya göre 2009'da dünyada kiþi baþýna süt tüketimi süt eþ deðeri olarak 103,0 kg, Türkiye'de ise 173 kg'dýr. + Dünya Süt ve Süt Ürünleri Ticareti 2009'da dünya süt ve süt ürünleri ticareti hacmi [ iç ticareti (34,8 milyon ton) hariç] yaklaþýk 49,8 milyon ton süt eþ deðeri 102 milyon olarak gerçekleþmiþtir. ton + Türkiye Süt ve Süt Ürünleri Ýhracatý 2009'da Türkiye'nin süt ve süt ürünleri ihracatý 142 milyon dolardýr. 2010'da ise yaklaþýk 169 milyon dolar olarak gerçekleþmiþtir. 4 5

7 Bölüm1 1 Dünya Süt Üretimi Dünya ve Türkiye Süt Endüstrisi Raporu

8 1. 1. Genel Bakýþ Ýnek Sütü Dünya süt üretimindeki büyüme 2009'da yavaþlamýþtýr. Geçen yýlla karþýlaþtýrýldýðýnda yalnýzca %0,8'lik bir artýþla 703 milyon ton olarak gerçekleþtiði görülmektedir ile 2008 karþýlaþtýrmasýndan (+%2,0) düþük olan bu oran, dönemindeki yýllýk bileþik büyüme oranýndan (+%2,3) da düþüktür. 2009'da süt üretimindeki artýþ oraný dünya nüfusu artýþ oranýndan (+%1,4) da daha düþüktür. Üretimdeki bu gerileme, temel süt üretimi bölgelerinde hava koþullarýnýn normal olmasýna raðmen gerçekleþmiþtir. Süt üretimi getirilerinin düþük olmasýnýn ve yüksek girdi maliyetlerinin dünyanýn pek çok bölgesinde, çiftçileri süt üretimi yapmaktan vazgeçirdiði görülmektedir. Ayrýca geçen yýl, Çin'deki süt üretiminin melamin krizinden etkilenmesi yüzünden dünya sütçülük sektörü itici güçlerinden birini geçici olarak kaybetmiþtir. +%2,3 Bütün Türler Ýnek +%2,0 +%0,8 < %0 1-%3 0-%1 > %3 Baþlýca üreticiler sýralamasý Milyon Ton ABD Hindistan (e) Çin Rusya Brezilya (e) Yeni Zelanda (e) Pakistan (e) Ukrayna Türkiye Meksika Arjantin (e): Tahmin ,9 85,9 48,1 35,2 32,6 28,0 17,0 12,4 11,6 11,6 10,9 10,3 Yýllýk Büyüme 08/ 09(%) -0,7-0,3 3,3-1,0 0,7-1,5 8,7 3,8-1,3 2,9 0,0 0,3 Ýnek sütü üretimi yýllýk deðiþim oranlarý (2009) Kaynak: CNIEL, PZ, FAO, IDF Ulusal Komiteleri +%2,2 +%2,0 +%0,6 Ýnek sütü, hâlâ dünya süt üretiminin %84'ünü oluþturmaktadýr. 2009'daki inek sütü üretimi artýþ oranýnýn 1997'den bu yana gerçekleþen en düþük oranla +%0,6 olduðu tahmin edilmektedir. belirgin þekilde düþmüþtür. Diðer taraftan Danimarka (%3,3), Belçika (%3,3), Hollanda (%1,4) ve Almanya (%1,2) gibi birkaç ülke Avrupa'daki genel düþüþ trendinin aksine bir geliþme sergilemiþtir. Manda +%3,5 +%2,2 +%3,1 Süt üretimindeki deðiþim ( ) Ýnek sütü üretimi; Avrupa Birliði (AB), ABD, Ukrayna, Avustralya, Japonya, Güney Afrika ve 2000'li yýllardan bu yana muazzam büyüme gösteren ancak melamin krizinden önemli ölçüde etkilenen Çin baþta olmak üzere dünyanýn pek çok bölgesinde düþmüþtür. ABD'de Aralýk 2008-Aralýk 2009 arasýnda uygulanan hayvanlarýn seçilip ayrýldýðý bir programla süt ineði sayýsý baþ (%2,7) azalmýþtýr. Bu azalma, yýllarý arasýnda 6 milyon ton gibi önemli bir artýþ kaydeden inek sütü üretiminde az miktarda (%0,3) bir düþüþe neden olmuþtur. AB'de inek sütü üretimi Fransa'da (%3,8), Ýrlanda'da (%2,9) ve Doðu Avrupa'nýn çoðu bölgesinde çok 2009'da Avrupa'nýn dýþýndaki bazý ülkeler inek sütü üretimlerini arttýrmýþtýr. Yeni Zelanda'da 2008'in ilk birkaç ayýndaki kuraklýða baðlý küçük düþüþün ardýndan üretim 2009'da büyük oranda (%8,7) artýþ göstermiþtir. Hindistan'da inek sütü üretimine iliþkin özel bir bilgi olmamakla birlikte, toplam süt üretimi (çoðunlukla manda ve inek sütü) geçen yýla oranla %3,3 artmýþtýr. Hindistan'da 2009'da yaþanan ciddi kuraklýk nedeniyle üretimde önemli bir artýþ beklenmemekteydi. Ýnek sütü üretiminde önemli artýþ gerçekleþen diðer ülkeler; Beyaz Rusya (%5,7), Pakistan (%3,8), Ýran (%3,6) ve Türkiye (%2,9) olmuþtur. Kaynak: CNIEL, PZ, FAO, IDF Ulusal Komiteleri 8 9

9 1. 3. Manda Sütü Trendleri 2009'da manda sütü üretimi, inek sütünden çok daha hýzlý artmaya devam etmiþtir. 2009'da dünya manda sütü üretiminin 90 milyon ton olduðu tahmin edilmektedir. Bu da dünya toplam süt üretiminin %13'üne (1990'da %8) karþýlýk gelmektedir. Birkaç ülkede üretilen manda sütünün %90'ýndan fazlasý Hindistan ve Pakistan'da üretilmektedir. Güney Asya dýþýnda Mýsýr, Çin, Ýran ve Ýtalya'da da az miktarda üretim söz konusudur. Keçi sütü, toplam süt üretiminin yaklaþýk %2,2'sini oluþtururken, koyun sütü %1,3 ünü ve deve sütü de %0,2'sini oluþturmaktadýr. Birleþmiþ Milletler Gýda ve Tarým Örgütü Afrika %2,9 Avrupa %0,2 Dünya 90 milyon ton Manda sütü üretimi - Coðrafi daðýlým (2009) Asya %96,8 Güney Asya %92,8 Doðu Asya %3,3 Kaynak: CNIEL, PZ, FAO, IDF Ulusal Komiteleri Koyun, Keçi ve Diðer Hayvanlardan Elde Edilen Süt (FAO) nün 2009 verilerine göre keçi sütü en çok Asya (dünya üretiminin %59'u), Afrika (%21) ve Avrupa'da (%16) üretilirken; en fazla koyun sütü üretimi Asya (%46) ve Avrupa'da (%34), deve sütü de Afrika'da (%89) gerçekleþmektedir. Keçi sütü üretiminde son birkaç yýldýr gerçekleþen düzenli artýþ 2009'da durmuþtur. Ekonomik krizle birlikte Avrupa ülkelerinden Ýspanya, Portekiz, Ýtalya, Norveç, Hýrvatistan ve Rusya baþta olmak üzere küresel olarak keçi sütü üretiminde geçen yýl %0,5 düþüþ +%2,4 -%0,5 +%2,7 +%1,9 Keçi Koyun -%1,3 -%1,0 Koyun ve keçi sütü üretimindeki deðiþim ( ) Kaynak: CNIEL, PZ, FAO, IDF Ulusal Komiteleri olmuþtur. Ancak bu durumun bazý istisnalarý olmuþtur. Ancak bu durumun bazý istisnalarý (%7,3) ve Fransa'da (%6,5) artýþ kaydedilmiþtir. Dünya koyun sütü üretimi son iki yýldýr düþmeye devam etmektedir. 2009'da bu düþüþ özellikle Avrupa'da görülmüþtür. 2010'un ilk birkaç ayýnda süt üretiminde gözlenen geliþmeler geniþ coðrafi çeþitliliði yansýtmaktadýr. Süt üretimi AB, Avustralya ve Japonya'da bir miktar azalýrken, özellikle Arjantin ile Ukrayna'da daha belirgin þekilde azalmýþtýr. Diðer taraftan Kanada ve ABD'de küçük bir artýþ olurken, Brezilya ve Þili'de sürekli bir artýþ kaydedilmiþtir. AB, Avustralya ve Arjantin'de, gözlenen düþüþün ardýndan, düzelen hava koþullarý sayesinde süt üretimi Nisan ayýnda artmaya baþlamýþtýr. Bu nedenle bu bölgelerdeki süt üretiminin 2010 yýlýnda artmasý beklenmektedir. Ayrýca ilkbaharýn baþýnda küresel olarak süt fiyatlarýndan elde edilen yüksek getiriler, dünyanýn pek çok bölgesinde süt üretimini canlandýrmýþtýr. Buna göre yýlýn tamamý için tahminler 2010'un ilk birkaç ayýnda gözlenen eðilimden daha pozitif bir geliþme olacaðý yönünde olmuþtur. Elde çok kesin rakamlar olmamakla birlikte, Hindistan'da 2010 yazý baþýnda önceki yýla göre çok fazla olan muson yaðmurlarý nedeniyle, yerel otoriteler tarafýndan 'de süt üretiminde önemli bir artýþ beklenmektedir. Benzer bir durum Uruguay için de geçerlidir Haziran ayý ortasýndaki yaðmurlar ve iyi hava koþullarýyla zenginleþen otlaklar, süt üretiminde önceki yýla göre %2-3 artýþ saðlamýþtýr. Çin'de süt üretiminde bu yýl da artýþ olmuþtur. Süt sektöründeki sürekli büyüyen iþleme faaliyetlerinin sunulduðu, Çin Ulusal Ýstatistik Kurumu tarafýndan yayýmlanan veriler de bu büyümeyi göz önüne sermektedir. Meksika Sabit Kanada +%0,6 ABD +%1,2 <-%3 -%3 - %0 %0 - +%3 >+%3 Þili +%8,8 Almanya Fransa Ýngiltere Hollanda Ýtalya Polonya Brezilya +%4,8 Arjantin -%3,8 +%0,2 +%0,1 -%0,1 +%0,7 +%2,2 +%0,4 -%3,7 2010'un ilk yedi ayýnda içme sütü üretimi %9 oranýnda artýþla 10,1 milyon ton olurken, süt tozu baþta olmak üzere diðer süt ürünleri üretimi %5 artýþla 1,7 milyon ton olmuþtur. Pakistan'da yazýn yaþanan sel felaketleri sebebiyle süt üretimi yavaþlamýþtýr. Rusya'da da Temmuz ve Aðustos aylarýndaki yangýnlar ve kuraklýk, süt üretiminde 2010'un ilk aylarýnda baþlayan artýþý engellemiþtir. Beyaz Rusya +%4,0 Ukrayna -%2,8 Kazakistan +%2,0 Rusya +%0,7 Brezilya (tedarik) için 3 ay Ukrayna hariç Baðýmsýz Devletler Topluluðu için 4 ay Ukrayna için 5 ay Kanada, Þili, AB (tedarik), Avustralya, Japonya için 6 ay Arjantin (tedarik), Meksika, ABD için 7 ay Avustralya -%0,8 Japonya -%1,6 Süt üretim trendleri (2010) Kaynak: CNIEL, PZ, ulusal istatistikler, uluslararasý yayýnlar 10 11

10 Bölüm2 2 Dünya Endüstriyel Süt Ýþleme Dünya ve Türkiye Süt Endüstrisi Raporu

11 2. 1. Ýnek Sütü Temini Süt Ürünleri Üretimine Genel Bakýþ IDF'nin Ulusal Komitelerinden ve diðer birimlerinden toplanan verilere göre inek sütü temini 2009'da dünya genelinde %0,3 artmýþtýr. Bu oran 2008'deki orandan (+%2,0) ve arasýndaki yýllýk bileþik büyüme oranýndan (+%2,1) oldukça düþüktür de AB, ABD, Japonya, Avustralya, Güney Afrika, Kore, Norveç ve Ukrayna baþta olmak üzere dünyanýn birçok bölgesinde süt üretiminde olduðu gibi, süt temininde de azalma olmuþtur. Çin gibi birkaç ülkede inek sütü üretimindeki düþüþe (-%1) raðmen temininde küçük de olsa artýþ (+%0,5) kaydedilmiþtir. Çin'de 2000'de %60 olan iþlenmiþ süt oraný son birkaç yýlda düzenli atýþ göstererek 2009'da %71'e çýkmýþtýr. Rusya'da da geçen yýl süt temini (+%2,8) inek sütü üretiminden (+%0,7) daha hýzlý artmýþtýr. Yine Rusya'da 2000 de %39 olan süt temini 2009 da büyük bir artýþla %50 olmuþtur. Küresel Deðiþim 2009 Geçen yýl, yaðlý süt tozu dýþýnda tüm süt ürünleri üretiminde artýþ olmuþtur arasýnda büyük bir artýþ kaydeden yaðlý süt tozu üretimindeki bu düþüþ, Çin dâhil dünyanýn çoðu bölgesinde süt üretimindeki büyük azalmadan kaynaklanmaktadýr. Ýçme Sütü +%1,3 +%1,3 Dünya tereyaðý üretimi 2008'deki hýzýyla olmasa da geçen yýl da artmaya devam etmiþtir. 2000'den bu yana artýþta olan inek sütü peyniri endüstriyel çýktýsý, son iki yýlda oldukça zayýflamýþtýr arasýnda sabit olan yaðsýz süt tozu üretimi tam tersi bir geliþmeyle 'da sürekli artýþ göstermiþtir. +%3,0 Taze süt ürünleri için saðlam ve ayrýntýlý veriler bulunmamaktadýr. Ulusal istatistiklerle yalnýzca küresel trendler belirlenebilmektedir. Bu raporda toplanan verilere göre içme sütü üretimi geçen yýldan biraz daha fazla olurken, fermente ürünlerde sürekli üretim artýþý olmuþtur. Tereyaðý ve Sadeyað +%6,5 +%2,3 <%0 1 - %3 0 - %1 >%3 Baþlýca ülkeler ve bölgeler Milyon Ton 2009 yýllýk büyüme 08/09 (%) 134,2-0,3 ABD 85,4-0,3 ÇÝN 25,0 0,5 BREZÝLYA 19,6 1,5 YENÝ ZELANDA 16,9 8,7 RUSYA 16,3 2,8 +%2,5 Ýnek Peyniri +%0,5 +%0,5 Tam Yaðlý Süt Tozu +%3,6 +%3,9 -%6,1 Not: Güvenilir veri olmadýðýndan, Hindistan sýralamada yer almamaktadýr. +%2,1 +%2,0 +%0,3 +%0,2 Yaðsýz Süt Tozu +%4,4 +%3,9 Not: Her ürün için belirlenen veriler -dünya tereyaðý, inek peyniri ve süt tozunun %90'ýný ve içme sütünün %70'ini temsil eden- seçilen 50 ülke temelinde derlenmiþtir. Ýnek sütü temini küresel deðiþimi ( ) (Seçilen 50 ülkede) Seçilen ülkelerde süt ürünleri üretimi deðiþimi Kaynak: CNIEL,PZ, FAO, IDF Ulusal Komiteleri Kaynak: CNIEL, PZ, FAO, IDF Ulusal Komiteleri, USDA 14 15

12 2. 2. Süt Ürünleri Üretimine Genel Bakýþ Ýçme sütü ve taze süt ürünleri üretimi Endüstriyel peynir üretimi Son birkaç yýlda olduðu gibi 2009'da da içme sütü üretimi batý ülkelerinde daha sabit bir seyir izlerken, dünyanýn diðer bölgelerinde sürekli bir büyüme sergilemiþtir. Geçen yýl çoðu ülkede fermente ürünler ve süt içeceklerinin üretiminde, içme sütü üretiminden daha fazla artýþ olmuþtur. Bu artýþ ABD'de (+%4,7) ve Çin'de (+%22,5) daha çarpýcý bir oranda gerçekleþmiþtir. Ýçme Sütü Milyon Ton 2009 ABD Çin Brezilya Hindistan* Meksika Rusya Japonya 32,8 25,2 13,2 10,9 7,9 4,5 4,3 3,9 08/ 09 Yýllýk Büyüme (%) 0,2 0,6 4,6 2,0 4,8 3,3 1,0-3,7 * Veriler sadece kooperatifleri içermektedir. Fermente Ürünler ve Süt Ýçecekleri Milyon Ton 2009 Çin ABD Japonya Rusya Türkiye* Ýran Arjantin 10,4 3,2 2,5 2,3 2,2 2,1 0,9 0,6 08/ 09 Yýllýk Büyüme (%) 0,4 22,5 4,7-1,6 0,0 0,7 4,0 1,5 * 2008 verileri Not: Hindistan için veri bulunmamaktadýr Tereyaðý ve diðer süt yaðlarý üretimi Dünya tereyaðý ve diðer süt yaðlarý üretiminin yaklaþýk 9,5-10 milyon ton olduðu tahmin edilmektedir. Eldeki verilere göre bu üretim arasýnda %2,3 artmýþtýr. Bu artýþ özellikle Hindistan'daki sadeyað (ghee) üretimiyle ilgilidir. AB, ABD, Rusya ve Avustralya baþta olmak üzere dünyanýn pek çok bölgesinde tereyaðý ve sadeyað üretiminde düþüþ olmuþtur. Bu temel üreticiler arasýnda, tereyaðý üretimi geçen yýl %8,8 artan Yeni Zelanda'nýn durumu istisnadýr. Baþlýca ülkeler ve bölgeler 1000 ton 2009 Hindistan* AB27 ABD Pakistan Yeni Zelanda Rusya Not: Sadeyað dahildir. *Tahmini 08/ 09 Yýllýk Büyüme (%) 6,9-2,0-4,6 3,0 8,8-9,1 Ýçme sütü ve fermente süt ürünleri - Seçilen ülkelerde üretim deðiþimi +%8,1 -%0,4 Hindistan Tereyaðý üretimi deðiþimi ( ) +%9,9 Kaynak: CNIEL, PZ, Eurostat, IDF Ulusal Komiteleri, ZMB +%6,9 -%0,9 -%2,0 Dünyada peynir üretiminin yaklaþýk 20 milyon ton olduðu tahmin edilmektedir. Süt iþleme tesislerinde üretilen inek sütü peynirleri (endüstriyel peynirler) küresel peynir üretiminin %80'inden fazlasýný oluþturmaktadýr. Geri kalan kýsmýný da çiftlikte ve evlerde üretilen peynirlerle, diðer süt türlerinden (koyun, keçi ve manda) elde edilen peynirler oluþturmaktadýr. Avrupa ve Kuzey Amerika dünya peynir üretiminin %80'ini gerçekleþtirmektedir de olduðu gibi, peynir üretimi 2009'da da bir miktar artýþ göstermiþtir. Üretimdeki yavaþlamanýn ana nedeni Avrupa'daki üretimdir çünkü Avrupa toplam peynir üretiminin (9 milyon ton) %90'ýný oluþturan endüstriyel inek sütü peynirlerinin yurt içi talebindeki azalma nedeniyle üretimi düþmüþtür. Diðer yandan, ABD'de artan yurt içi talebe baðlý olarak peynir üretimi artmaya devam ederek, 2008'de ihracatta meydana gelen büyük kayýplarý da telafi etmiþtir. Kaynak: CNIEL, PZ, IDF, Ulusal Komiteleri, ZMB +%1,9 +%0,5 -%0,2 ABD +%2,4 +%1,4 +%1,9 Ýnek peyniri üretimi deðiþimi ( ) Baþlýca ülkeler ve bölgeler 1000 ton 2009 Kaynak: CNIEL, PZ, FAO, IDF, Ulusal Komiteleri, ZMB ABD Brezilya Arjantin Rusya Kanada Avustralya Yeni Zelanda / 09 Yýllýk Büyüme (%) -0,2 1,9 1,2 6,5 1,5 0,7-3,6-8,5

13 2. 2. Süt Ürünleri Üretimine Genel Bakýþ Süt tozu üretimi Dünyada yaðlý süt tozu üretiminin 4 milyon ton civarýnda olduðu tahmin edilmektedir 'da Yeni Zelanda ve Arjantin dýþýndaki bölgelerde yaðlý süt tozu üretimi düþmüþtür. Avrupa'daki üretimse son on yýldýr düþüþ eðilimindedir. Bu düþüþ geçen yýl çok daha fazla olmuþtur çünkü üreticiler açýsýndan yaðsýz süt tozu üretimi +%11,9 Çin ve satýþý, yaðlý süt tozunun üretiminden ve dünya pazarýna ihracatýndan çok daha kârlýdýr. Uluslararasý pazarda yaðlý süt tozunun getirisinin düþük olmasý, Brezilyalý üreticileri yurt içi pazarda talebi yüksek olan içme sütü, peynir ve taze süt ürünlerine yönlendirmiþ ve yaðlý süt tozu üretimlerini yaklaþýk ton düþürmüþlerdir. -%2,6 -%12,8 Yeni Zelanda +%3,4 -%0,3 +%21,4 Avustralya'da yaðlý süt tozu üretimi, kuraklýk yüzünden süt ve süt ürünleri üretiminin azalmasý nedeniyle sýnýrlandýrýlmýþtýr. Sürpriz bir geliþmeyle, Çin'de yaðlý süt tozu üretiminde son yýllardaki artýþa karþýn 2009 da çok büyük bir düþüþ olmuþtur. ABD Tarým Bakanlýðý tahminlerine göre yýllýk -%3,1 ABD +%0,4 +%26,3 bileþik büyüme oraný arasýnda +%12 olurken, melamin krizinden sonra 2009 da yaðlý süt tozu üretimi (bebek mamalarý dâhil) %13'lük bir düþüþle 1,12 milyon tondan 0,98 milyon tona gerilemiþtir. Melamin krizinin, tüketiciler arasýnda yerel üretime karþý genel bir güvensizlik yaratmasý, Çin üretiminde çok önemli bir düþüþe neden -%2,7 +%14,0 -%9,4 olmuþtur. Bu durumun 2010 da düzelmeye baþladýðý görülmektedir. Çin Ulusal Ýstatistik Kurumu'na göre süt tozu üretimi (özellikle yaðlý süt tozu ve bebek mamalarý) 2010'un ilk altý ayýnda %10,6 artmýþtýr. Dünya yaðsýz süt tozu üretiminin 4 milyon tona yakýn olduðu tahmin edilmektedir. Geçen yýl ABD ve Avustralya dýþýndaki birçok bölgede yaðsýz süt tozu üretiminde artýþ olmuþtur. Avrupa'da, süt sektörünün içinde bulunduðu kötü ekonomik koþullar nedeniyle, Avrupa Komisyonu'nun tereyaðý ve yaðsýz süt tozu müdahale alýmlarý üretimi canlandýrmýþtýr. Mart-Ekim aylarý arasýnda üretilen ton yaðsýz süt tozu, yýllýk üretimin dörtte birine karþýlýk gelmektedir. Yeni Zelanda'da, özellikle Doðu ve Güneydoðu Asya'ya ihracat artýþý sayesinde üretimde önemli artýþ olmuþtur Konsantre süt üretimi bölgesinde düþüþ olmuþtur: AB (-%3), Çin (-%8), Þili (-%20), Ukrayna (-%10), Kanada (-%8), Peru (-%8), Rusya (-%4) ve ABD (-%6) Peynir altý suyu ürünleri ve kazein üretimi 2009'da dünya genelindeki süt proteini fazlasý nedeniyle birçok ülkede (istatistikleri mevcut olanlarda) kazein üretiminde düþüþ olmuþtur. AB'de, 2008 üretiminden ton daha az olarak, yaklaþýk ton üretim gerçekleþtiði tahmin edilmektedir. Avrupalý üreticiler üretim fazlasýný yaðsýz süt tozu olarak satmayý tercih etmiþlerdir. Toplam peynir altý suyu üretiminin %80'ini, aðýrlýklý olarak endüstriyel peynir üretiminden elde edilen sývý peynir altý suyu ve ikincil olarak da kazein çýktýsý oluþturmaktadýr. Bu nedenle önemli peynir altý suyu üreticileri, ayný zamanda da önemli peynir üreticileri olan Avrupa, Kuzey Amerika ve Okyanusya'da yer almaktadýr. 2009'da ABD'de ton peynir altý suyu tozu ve konsantre peynir altý suyunun yanýnda ton peynir altý suyu proteini konsantresi üretilmiþtir. AB'deki peynir altý suyu üretiminin 1,6 milyon ton olduðu tahmin edilmektedir. Baþlýca ülkeler ve bölgeler 08/ ton 2009 Yýllýk Büyüme (%) Çin Yeni Zelanda Brezilya Arjantin Avustralya ,8 21,4-11,6-17,3 17,5-14,6 Tam yaðlý ve yarým yaðlý süt tozu üretimi deðiþimi ( ) Baþlýca ülkeler ve bölgeler 08/ ton 2009 Yýllýk Büyüme (%) ABD Hindistan* Yeni Zelanda Avustralya Japonya ,0-9,4 7,4 35,8-10,3 5,8 Yaðsýz süt tozu üretimi deðiþimi ( ) *Tahmini Konsantre süt üretiminin coðrafi daðýlýmýnda son otuz yýlda önemli bir deðiþim olmuþtur. Seksenlerde AB, ABD ve eski SSCB'nin hâkim olduðu dünya üretimi, Uzak Doðu'ya (Malezya, Tayland, Singapur ve Çin) ve Güney Amerika'ya (Brezilya, Peru, Þili) kaymýþtýr. FAO, 2009 daki dünya üretimini yaklaþýk 4,7 milyon ton olarak tahmin etmiþtir. IDF'nin Ulusal Komitelerinden ve diðer birimlerinden toplanan verilere göre geçen yýl konsantre süt üretiminde dünyanýn çoðu Kaynak: CNIEL, PZ, IDF, Ulusal Komiteleri, USDA ZMB Kaynak: CNIEL, PZ, IDF, Ulusal Komiteleri, ZMB 18 19

14 Bölüm3 3 Dünya Süt ve Süt Ürünleri Tüketimi Dünya ve Türkiye Süt Endüstrisi Raporu

15 3. 1. Global Tüketim Bölgesel Tüketim Esasýnda, kamuya ve özel sektöre ait stok deðiþiklikleri dikkate alýnmadýðýnda, global tüketim dünya süt üretimine eþittir. Bu rakama, insanlarýn tüketiminin dýþýnda, yem sanayisinde ve bazý teknik uygulamalarda (gýda ve gýda dýþý) kullanýlan kazein ve kazeinatlar gibi ürünler de dâhildir. Bu alanlarda ne oranda süt kullanýldýðýna iliþkin güvenilir veriler bulunmamaktadýr. Dolayýsýyla, tüketimden söz ederken genel olarak toplam tüketim ifade edilmektedir. 2009'da dünya süt üretimi/tüketimi (tüm süt türleri için) 703 milyon tonun üzerine çýkmýþtýr ile karþýlaþtýrýldýðýnda %21 (+122 milyon ton) büyüme olduðu görülmektedir. Dünya genelinde kiþi baþýna süt tüketimi, Birleþmiþ Milletler dünya nüfusu tahminlerine göre hesaplanabilmektedir. Buna göre 2009'da yaklaþýk 6,83 milyar kiþi olarak tahmin edilen dünya nüfusuna göre kiþi baþýna süt tüketimi 103,0 kg'dýr. Kiþi baþý süt tüketimi (kg) Dünya nüfusundaki sürekli artýþ nedeniyle arasýnda, dünya genelinde kiþi baþýna süt tüketiminde %8 (+8 kg)'den fazla bir artýþ olmamýþtýr. Ancak ortalama, Avrupa ülkeleri gibi geleneksel sütçülük bölgeleri ve sütçülükte geliþen Asya ülkeleri arasýndaki önemli bölgesel farklýlýklarý gizlemektedir. 2009'da dünya genelinde kiþi baþýna süt tüketiminde ilk kez %0,4'lük düþüþ olmuþtur, ancak bunda stok deðiþiklikleri dikkate alýnmamýþtýr. 2009'da AB ve ABD'de çok miktarda sütün müdahale yoluyla piyasadan çekildiði düþünüldüðünde, kiþi baþýna süt tüketimindeki düþüþün daha fazla olmasý beklenmektedir. Bu düþüþün en önemli nedeni, 2008'in son çeyreðinden itibaren dünya ekonomisinde baþlayan krizdir. Diðer bir neden de Çin'de melamin krizi nedeniyle süt ve süt ürünleri tüketiminin azalmasýdýr. 95,0 100,1 102,5 103,4 103,0 Kiþi baþý tüketim (kg) Dünya nüfusu Artan dünya nüfusuna karþý kiþi baþý süt tüketimi Kaynak: Hesaplama dünya süt üretimi verilerini ve BM nüfus tahminlerini baz almaktadýr. Dünya nüfusu (milyon) Dünya genelinde süt tüketimi ancak dünya süt üretiminden hesaplanabilmekle birlikte, bunun tek tek ülkeler bazýnda yapýlabilmesi çok daha güçtür. Süt ticaretinin de dikkate alýnmasý gerekmektedir. 2009'da dünya süt ticareti yaklaþýk 50 milyon ton süt eþ deðeri (ürün miktarlarýnýn, süt eþ deðerine çevrilmesinde yaðsýz kuru madde içeriði metodolijisi temel alýnmýþtýr) olarak, önceki yýldan %7 daha fazla gerçekleþmiþtir. Uluslararasý ticareti yapýlan süt ve süt ürünlerinin dünya genelinde kiþi baþýna tüketimi önceki yýla göre %5 artarak 7,3 kg seviyesine ulaþmýþtýr. FAO Gýdaya Genel Bakýþ (Haziran 2010) Raporu, bölgesel süt üretimi ile süt ve süt ürünleri ticaretine iyi bir genel bakýþ sunmaktadýr. Bu rakamlara göre üretim, ithalat ve ihracat dengelenerek bölgesel Asya Avrupa Diðer Ülkeler Kuzey Amerika Güney Amerika Afrika Orta Amerika Oknayusya Dünya Tüketim 2009 (Milyon Ton) 268,3 206,8 145,8 61,0 93,0 58,3 42,6 19,7 10,6 699,5 tüketim hesaplanabilmektedir. Asya (%38), tüketimin en yüksek gerçekleþtiði bölge olup, takip eden ülkeler Avrupa (%30 AB ülkeleri ve diðer ülkeler) ve Kuzey Amerika (%13)'dýr. Kendi kendine yetme oraný %100'ün altýndaki bölgelerde talebin karþýlanmasý için ithalat yapýlmaktadýr. Asya, Afrika ve Orta Amerika (Meksika dâhil), süt ve süt ürünleri net ithalatý yüksek olan ülkelerdir. Kuzey ve Güney Amerika ve AB üyesi olmayan ülkeler, kendi kendine yeten ve bir miktar net ihracat gerçekleþtiren ülkelerdir. AB, bu üç bölgeye göre nispeten daha büyük ihracatçý konumundadýr. Dünyada sadece Okyanusya, tüketimin net ihracat miktarýndan düþük olduðu tek bölgedir. FAO rakamlarýna göre üretimin yaklaþýk %60'ý Okyanusya dýþýna ihraç edilmekte ve bu kendi kendine yeterlilik oranýný %250'ye çýkarmaktadýr. Dünya tüketimindeki payý (%) 38,4 29,6 20,8 8,7 13,3 8,3 6,1 2,8 1,5 100,0 Bölgelere göre global tüketim (2009) Dünya üretimindeki payý (%) 36,0 30,8 22,0 8,8 13,4 8,5 5,2 2,3 3,7 100,0 Kaynak: Hesaplamalar FAO Gýdaya Genel Bakýþ Haziran 2010 Raporu tüketim rakamlarýný baz almaktadýr rakamlarýyla dönemindeki ortalama bölgesel tüketim karþýlaþtýrmasý, bölgesel tüketimdeki artýþý göstermektedir. En büyük artýþ Asya'da olmuþtur. Bu bölgedeki tüketim yaklaþýk %6 artmýþtýr. Bu artýþa özellikle Hindistan ve Asya Avrupa Kuzey Amerika Güney Amerika Afrika Orta Amerika Okyanusya* Pakistan'ýn katkýsý büyük olmuþtur. Bu ülkelerdeki tüketim artýþýnda, yerel üretimdeki artýþ teþvik edici rol oynamýþtýr. Amerika ve Afrika'da çok az tüketim artýþý olmuþtur. Tüm Avrupa genelindeki tüketim oranlarýnda herhangi bir artýþ olmamýþtýr. Tüketim (Milyon Ton) Bölgesel tüketimdeki deðiþim ( karþýlaþtýrmasý) * Kullanýlan yöntemin bir sonucu olarak Okyanusya'daki düþüþ gerçek durumu yansýtmamaktadýr. Ortalama üretim ve ticaret verileri, dönemindeki dalgalanmalarý göstermemektedir. Dahasý üretim miktarlarý, ticaret verilerinden farklý bir döneme aittir (Örneðin, Avustralya verileri, bir sonraki yýlýn Haziran-Temmuz dönemine aittir. Bu sonuçlar, ilgili yýllarýn tüketim düzeyleri için çok yüksektir. Kaynak: Hesaplamalar FAO Gýdaya Genel Bakýþ Haziran 2010 raporu tüketim rakamlarýný baz almaktadýr

16 3. 3. Ürün Bazýnda Tüketim Ürün bazýnda süt ve süt ürünlerine iliþkin güvenilir tüketim verilerinin elde edilmesi zordur. Tüketim rakamlarý verileri, temel olarak ülkedeki genel tüketim rakamlarýna dayanmaktadýr. Bu hesaplama yöntemiyle ilgili sorunlardan biri de üretim istatistiklerinin eksik olmasý, güncel ya da hiç olmamasýdýr. Bunun dýþýnda birçok ülkede kayýt dýþý sektör çok önemli bir rol oynamaktadýr. Dolayýsýyla süt zincirinin bu halkasýnda ürün bazýnda ayrýntýlý rakamlar bulunmamaktadýr. Diðer bir sorun da süt ve süt ürünlerinin diðer Ýzlanda Avustralya Norveç Kanada Ýsviçre ABD Yeni Zelanda Ukranya Uruguay Hýrvatistan Rusya Ýsrail Brezilya Arjantin ürün iþlemlerinde ve baþka gýdalarýn üretiminde kullanýlmasýdýr. Bu ürünler iç ya da dýþ pazarlarda tüketilebilmektedir ve süt içeriklerine iliþkin rakamlarýn elde edilmesi oldukça zor hale gelmektedir. Son olarak diðer bir sorun da süt endüstrisindeki özel Ýsviçre Ýzlanda Norveç Avustralya Yeni Zelanda Hindistan Türkiye Ýran Kanada Rusya ABD Meksika Ukranya Uruguay üretim rakamlarýnýn gizli tutulmasýdýr. Tüm bunlar nedeniyle tüketim verilerine iliþkin tahminler, gerçek tüketim verilerinin altýnda ya da üstünde kalmaktadýr. Süt (kiþi baþýna kg) Tereyaðý (kiþi baþýna kg) Peynir (kiþi baþýna kg) * Ýzlanda Ýsviçre Türkiye Ýsrail Norveç ABD Kanada Avustralya Arjantin Hýrvatistan Yeni Zelanda Uruguay Rusya Ýran Bölüm4 4 Dünya Süt ve Süt Ürünleri Ticareti * Sütlü içecekler v e fermente ürünleri de içermektedir. Ýlk 5 AB üye ülkesi Ýlk 5 AB üye ülkesi Ýlk 5 AB üye ülkesi Ýrlanda Fransa Yunanistan Finlandiya Almanya Fransa Ýngiltere Çek. Cum. Almanya Ýsveç Avusturya Hollanda Dünya ve Türkiye Süt Endüstrisi Raporu Danimarka Polonya Ýtalya Bazý ülkelerde kiþi baþýna süt ve süt ürünleri tüketimi (2009) 24 Kaynak: IDF Ulusal Komiteleri, FAPRI, Eurostat

17 4. 1. Giriþ Ekonomik Krize Raðmen Ticaret Hacminde Artýþ Üretimi Geride Býrakan Ticaret Artýþý Dünya süt ve süt ürünleri ticareti, çeþitli dinamiklerin etkisindedir. Dünyanýn farklý bölgelerindeki süt üretimi, süt ve süt ürünleri talebi ve ekonomik koþullarýn hepsinin etkisi vardýr ve sýklýkla birbirileri ile iliþkilidir. Ayrýca ulusal ve uluslararasý siyasi ortamdaki geliþmeler de pazar fýrsatlarýný ve firma stratejilerini yönlendirerek, dünya süt ve süt ürünleri ticaretini þekillendirmektedir. 2009'da dünya süt ve süt ürünleri ticareti hacmi [küresel ticaret hacminin %41'i (34,8 milyon ton) olan AB-27 iç ticareti hariç] yaklaþýk 49,8 milyon ton süt eþ deðeri olarak gerçekleþmiþtir. Bu deðer önceki yýlýn %7 üzerindedir. Global ekonomik krizle birlikte talebin azalmasý, bazý ülkelerin ihracat faaliyetlerini olumsuz etkilemiþ olmakla birlikte; krizin genel olarak dünya süt ve süt ürünleri ticareti üzerinde, en azýndan hacim açýsýndan, olumsuz bir etkisi olmamýþtýr. Hatta 2009'un ilk yarýsýnda özellikle peynir ve yaðsýz süt tozu için baþlayan talep artýþý, yýlýn ikinci yarýsýnda da devam etmiþtir. Yeni Zelanda Avustralya ABD Beyaz Rusya Arjantin Diðer Ülkeler %5 %2 %3 %4 %5 %3 %5 %3 %3 %8 %8 %9 %9 %11 %13 %16 %17 %19 %22 %21 %24 %24 %0 %5 %10 %15 %20 %25 %30 %35 %40 %24 %24 %27 %26 %27 % 'den itibaren dünya ticaret hacmi, artýþ ve birkaç düþüþle birlikte yýlda ortalama %3 büyümüþtür. Buna göre ticarette, ayný dönemde yýllýk %2 artýþ kaydedilen üretimden daha fazla artýþ olmuþtur. Süt üretiminin, dünyada deðiþen talep eðilimlerine ancak belli bir süre sonra yanýt verdiði düþünüldüðünde bu olaðan bir durumdur ve uluslararasý ticaret, arz talep dengesi arasýndaki açýðý doldurmaktadýr. 2009'da dünya süt ve süt ürünleri ticaretinin, küresel süt havuzundaki toplam payý %7'nin biraz üzerinde olmuþtur Ürün Kategorisine Göre Ticaretin Geliþimi Yakýn gelecekte, mevcut durumda önemli bir deðiþiklik olmasý beklenmemektedir. BM Gýda ve Tarým Örgütü (FAO) ve Ekonomik Ýþ Birliði ve Kalkýnma Örgütü (OECD), en son yýllýk raporlarýnda (OECD- FAO Tarýmsal Bakýþ ) gelecek on yýl içinde geliþmekte olan ülkelerde beklenen taze süt ürünlerinin üretim ve tüketim artýþý nedeniyle uluslararasý süt ve süt ürünleri ticaretinin, global süt üretiminden %6 daha az olacaðýný öngörmektedir. Dünya ticaret hacmi (milyon ton) Peynir Tam yaðlý süt tozu Yaðsýz süt tozu Tereyaðý ve sadeyað Peynir altý suyu ve peynir altý suyu ürünleri Dünya süt ve süt ürünleri ticareti - Ürün bazýnda ticaret hacmi deðiþimi Kaynak: PZ, Comtrade Ayrýca 2008'de yaþanan melamin krizi nedeniyle Çin'e ihracattaki önemli artýþ, küresel yaðlý süt tozu ticaretini arttýrmýþtýr. Dünya süt ve süt ürünleri pazarýndaki baþlýca ihracatçýlarýn ihracat payý deðiþimleri (süt eþ deðeri olarak, ) Dünya ticaret hacmindeki paylarýnda kullanýlan veriler: 2000:38,8 / 2005: 43,9 / 2008: 46,9 / 2009: 49, Hacimsel Artýþýn Arkasýndaki Ýtici Güç: Yeni Zelanda Yeni Zelanda'nýn 2008'deki kötü ihracat tablosunun ardýndan güçlü bir þekilde toparlanmasý, hacimsel artýþýn temelini oluþturmuþtur. Ülkenin süt ve süt ürünleri ihracatý iki haneli bir büyüme kaydetmiþ ve sonuç olarak Yeni Zelanda, dünya süt ve süt ürünleri ticaretinde %27'lik payý ile dünya süt ve süt ürünleri pazarýndaki lider konumunu korumaya devam etmiþtir. AB ve Avustralya da ihracat hacimlerini daha mütevazý bir düzeyde arttýrmýþtýr. Yaðsýz süt tozu ticaretinin daha az olduðu AB'deki bu artýþ peynirden kaynaklanmýþtýr. Avustralya'da da hem tereyaðý hem de sadeyað kategorilerinde önemli bir ihracat artýþý kaydedilmiþtir ve yaðsýz süt tozu, yýllardýr süren düþüþün ardýndan ýlýmlý düzeyde bir toparlanma ile büyümenin temelinde yer almýþtýr. ABD'nin uluslararasý pazardaki konumu, düþük süt tedariki ve özellikle Asya pazarlarýnda azalan rekabet gücü nedeniyle ciddi baský altýnda kalmýþtýr. Kaynak: PZ, Comtrade 2009'da global ticaretin geliþmesinde ürün kategorilerine göre önemli farklýlýklar olmuþ ve tüm ana kategorilerde hacimsel büyüme kaydedilmiþtir. En fazla büyüme tereyaðý ve sadeyað (+%16) ile yaðsýz süt tozu (+%12) kategorilerinde olmuþtur. Her iki kategoride son yýllardaki ticaret hacmindeki küçülme düþünüldüðünde bu, dikkate deðer bir artýþtýr. Tereyaðý ve sadeyað ticaret hacmi, 2009'da Yeni Zelanda ve Avustralya'nýn ihracat artýþlarýyla önemli bir yükseliþ kaydetmiþtir. Birkaç yýllýk düþüþün ardýndan, tereyaðý ve sadeyað kategorisi artýk 2005'teki ile karþýlaþtýrýlabilir bir seviyeye ulaþmýþtýr. 2009'da dünya tereyaðý ve sadeyað ticaret hacminin 912 bin tona ulaþtýðý tahmin edilmektedir. Yaðsýz süt tozu dünya ticaret hacmi, önceki yýldan 140 bin ton fazla gerçekleþerek 1,3 milyon tonun üzerine çýkmýþtýr. Bu önemli hacim artýþýnýn temel nedeni Asya'daki talep artýþýdýr. Bundan en çok Yeni Zelanda, AB ve Avustralya yararlanmýþtýr. 2009'da uluslararasý peynir ticareti %5 artarak 1,8 milyon tona ulaþmýþtýr. Bu, daha önceki yýllarda yaþanan kötü durumun düzeldiðini göstermektedir. Yýlýn ilk yarýsýnda peynir ticaretinde 2008'deki kötü gidiþin etkileri görülse de yýlýn ikinci yarýsýnda büyüme hýz kazanmýþtýr. 2009'daki bu artýþ, yýllardýr gözlenmekte olan uzun dönemli büyüme ile tamamen uyumlu bir seyir izlediði halde, yine de ticaret hacmi geliþiminin bir parça son yýllardaki duraðanlaþmaya baðlý olduðu görülmektedir. Yine de arasýndaki yýllýk büyüme oranlarý ortalama %4 civarýndadýr. Dünya yaðlý süt tozu ticaret hacmi 2009'da %5 artarak 2,1 milyon tona ulaþmýþtýr. Bu artýþýn temel nedeni Çin'den gelen talep artýþýdýr. Yaðlý süt tozu pazarýnda global ekonomik kriz nedeniyle durgunluk yaþanmýþ ve bunun sonucunda özellikle yýlýn ilk yarýsýnda yaðlý süt tozu ihracatýnda azalma olmuþtur. Önemli tedarikçiler, rekabet gücünün düþmesi (AB) ya da ürün temin edememe (Avustralya) gibi sorunlar yaþamýþlardýr. 2009'da Yeni Zelanda'da ihracatta güçlü bir düzelme yaþanmýþtýr. Ülke, dünya ticaret hacminin üçte birinden fazlasýný gerçekleþtirerek pazarda hâkim bir konum edinmiþtir. Ayrýca Arjantin'de de yaðlý süt tozu ithalatý önemli bir geliþme göstermiþtir. Peynir üretimindeki global artýþ ve peynir altý suyu iþlemede son yýllarda dünya çapýndaki yatýrýmlar doðrultusunda, 2009'da peynir altý suyu ve ürünlerinin dünya ticaretinde artýþ olmuþ, geçen yýla göre %5'ten daha az bir artýþ ile 1,2 milyon tona ulaþmýþtýr. Bu artýþ, arasýndaki ortalama %8 olan uzun dönemli artýþa göre daha yavaþ gerçekleþmiþtir. Yaðsýz süt tozunda yenilenen rekabet ortamý bunda önemli bir rol oynamýþtýr. Peynir altý suyu kategorisi son yýllardaki en büyük artýþý yaþamaktadýr. Bunu, spesifik pazarlardan gelen güçlü talep ve peynir altý suyunun yemlerde yaðsýz süt tozu yerine kullanýlmasý saðlamýþtýr. Ayrýca dünya genelinde peynir altý suyu ürünlerine olan talep artýþýnda, fonksiyonel ve maliyet etkin bir bileþen olarak gýdalarda ve gýda dýþýndaki uygulamalarda girdi olarak kullanýlmasý da önemli bir faktördür

18 4. 5. Ürün Kategorisine Göre Ticaretin Geliþimi Peynir Tam yaðlý süt tozu Peynirde, AB %31'lik ihracat pazar payý ile dünya pazarýnda lider tedarikçi konumunu korumaktadýr. 2009'da AB ihracatýnda 22 bin tondan fazla (+%4) artýþ olmuþtur. Bu artýþý Asya (özellikle Japonya), Ortadoðu ve Kuzey Afrika tetiklemiþtir. AB ihracatý için en büyük pazar olan ABD'de bir durgunluk yaþanmýþtýr. Rusya'dan gelen taleplerde de %4'lük bir azalma olmuþ ancak AB için dünyanýn en önemli peynir pazarý olarak konumunu korumuþtur. AB'nin peynir ihracatýnda baþý çeken ülkeler; Almanya (%18), Hollanda (%14), Fransa (%13) ve Ýtalya'dýr (%12) ve toplamda AB'nin üçüncü ülkelere ihracatýnýn %60'ýný oluþturmaktadýr. Yeni Zelanda, 2009'da en fazla büyümenin olduðu ülkedir ve peynir ihracatýný 42 bin tonun üzerinde (+%18) arttýrmýþtýr. Bu artýþ, ülkeyi %15'lik payla AB'den sonra dünyanýn en büyük ikinci ihracatçýsý konumuna getirmiþtir. Yeni Zelanda'nýn hemen her bölgeye ihracatýnda artýþ olmuþtur. Ülkenin odaklandýðý bölgeler, 2009'da ülkenin toplam peynir ihracatýnýn üçte ikisini oluþturan Asya ve Okyanusya (Avustralya) olarak kalmýþtýr. Avustralya'nýn peynir ihracatý, 2008'deki kötü hava koþullarýnýn tedarikte oluþturduðu ciddi problemler nedeniyle, ihracatta yaþanan keskin düþüþün ardýndan %3 artarak 162 bin tona ulaþmýþtýr. Avustralya genellikle peynir ihracatýný Asya'ya yapmaktadýr ve 2009'da Avustralya ihracatýnýn yarýsýndan fazlasýný Japonya oluþturmaya devam etmiþtir. Diðer büyük peynir tedarikçisi ülkeler arasýnda Beyaz Rusya, Arjantin ve Uruguay yer almaktadýr. Beyaz Rusya'da büyük çoðunluðu Rusya ya yapýlan ihracat rakamýnda, ilave 19 bin ton hacim artýþý ile %19 artýþ gerçekleþmiþtir. Arjantin ihracatýndaki artýþ, bir yükseliþten çok, önceki yýllara göre iyileþme olarak nitelendirilebilmektedir. Güney Amerika'daki önemli süt ihracatçýsý ülkelerin ihracat hacmi, bölgedeki ülkelere (Brezilya, Þili ve Meksika) daha fazla peynir satýþý sonucu, yaklaþýk 47 bin ton (+%34) olmuþtur. 2009'da Uruguay tarafýndan gerçekleþtirilen peynir ihracatý, %22'lik artýþ ile yaklaþýk 35 bin ton olarak Uruguay %2 Arjantin %2 Ýsviçre %3 Ukrayna %4 ABD Beyaz Rusya %7 Diðer Ülkeler %21 %6 Avustralya %9 %31 Yeni Zelanda %15 Küresel peynir pazarýnda lider ihracatçýlar (2009, toplam hacim: 1,85 milyon ton) Kaynak: PZ kaydedilmiþtir. Peynirin çoðu Latin Amerika'ya giderken (%74), Brezilya geleceði en parlak olan pazar olarak deðerlendirilmektedir. Ayrýca Uruguay'ýn, özellikle Güney Kore'ye yapýlan, Asya'ya ihracatý da iyi bir geliþme kaydetmiþtir. Yeni Zelanda, tam yaðlý süt tozunda açýk ara dünyanýn en büyük tedarikçisidir. Ülke, ihracatýný yaklaþýk üçte bir oranýnda arttýrarak 788 bin tona yükseltmiþtir. Yeni Zelanda, 2008'deki geçici gerilemeye raðmen, Asya ve Ortadoðu baþta olmak üzere Çin, Malezya ve Körfez Bölgesi'nde ihracat pazarýný geniþletmeye devam etmiþtir. 2009'da ihracat hacminin yaklaþýk üçte ikisini bu bölgelere yapýlan ihracat oluþturmuþ ve toplam ihracatýnýn beþte birini oluþturan Çin ilk sýrada yer almýþtýr. Çin'e 2008'in hemen hemen dört katý düzeyinde ihracat gerçekleþtirilmiþtir. Ayrýca Çin pazarýna tam yaðlý süt tozu ticaretindeki artýþ, dünya ticaret hacminde bir bütün olarak artýþ saðlamýþtýr; hatta Çin'deki talep artýþýnýn 2009'da tam yaðlý süt tozu global pazarýný daralmadan kurtardýðý bile söylenebilir. 2009'da, Yeni Zelanda dýþýnda hacimsel geliþme elde eden tek büyük tam yaðlý süt tozu ihracatçýsý Arjantin olmuþtur. Ülke, ihracat hacmini arttýrarak (+%43) 144 bin tona ulaþmýþ ve böylece yaklaþýk %7'lik bir ihracat payý elde etmiþtir. Bu düzelme, hem tedarikteki sorunlar hem de iç pazarýn yüksek fiyat seviyelerinden korunmasý için tam yaðlý süt tozu ihracatýnýn sýnýrlandýrýlmasýna iliþkin geçici bir hükümet politikasý nedeniyle dünya pazarýndan çekilmesinin ardýndan birkaç yýl sonra izlenmiþtir. Ýhracatlarýný önemli ölçüde geniþletmiþ diðer (küçük) ihracatçý ülkeler Uruguay ve Beyaz Rusya'dýr. Uruguay ihracatýnýn çoðunluðu Güney Amerika içinde kalýrken, Brezilya'ya ihracattaki büyük artýþa karþýn Venezuela'ya ihracatta keskin bir düþüþ olmuþtur. Uruguay açýsýndan büyüme, en fazla Afrika'ya ve daha küçük boyutta Orta Doðu'ya ihracatla gerçekleþmiþtir. Bu iki bölgeye ihracat, toplam ihracat hacminin 2008'de yaklaþýk %7'si iken 2009'da %27'sini oluþturmuþtur. Beyaz Rusya'nýn, coðrafya ve tarih bakýmýndan tamamen farklý bir bakýþ açýsýna sahip olmasýna karþýn, ihracat çeþitliliði açýsýndan benzer bir süreçten geçtiði görülmektedir. Ülke, geleneksel Rus pazarýna odaklanmasýna raðmen, 2009 ihracat artýþýný -Kazakistan ve Ukrayna gibibölgedeki diðer ülkelere yaptýðý ihracatla gerçekleþtirmiþtir. Ayrýca, Venezuela'ya da önemli miktarda ihracat yapýlmýþtýr. Bu nedenle, Beyaz Rusya'nýn toplam ihracat içinde Rusya dýþýna yapýlan ihracatý 2009'da %50'yi aþmýþtýr. AB ve Avustralya gibi büyük ihracatçýlar gerileme yaþamýþlardýr. AB ihracatý, önceki yýl seviyesinin %4 altýnda gerçekleþerek yaklaþýk 463 bin ton olmuþtur. Bunun baþlýca nedenleri, süt üretiminin azlýðý ve sýký rekabet koþullarý olmuþtur. Ýhracattaki geliþmeler üye ülkeler arasýnda önemli farklýlýklar göstermiþtir. Hollanda ve Danimarka ihracatýný geniþletirken; Belçika, Fransa ve Ýngiltere çok daha az ihracat gerçekleþtirmiþtir. 2009'da Avustralya tam yaðlý süt tozu ihracatý, önceki yýla göre %5 azalarak 133 bin ton olmuþtur. Avustralya'da süt üretimi, süt üretimi koþullarýndaki deðiþikliklere açýktýr (Örneðin olumsuz hava koþullarý vb.). Ayrýca, 2009'da genellikle düþük olan süt tozu fiyat düzeyleri ve sert rekabet koþullarý, peynir gibi daha kârlý bir kategoriye yönelmeyi tetiklemiþtir. Avustralya tam yaðlý süt tozu ihracatýnýn odaðýnda Asya yer almýþtýr. 2009'da Avustralya, ihracatýnýn en parlak olduðu ülke olan Sri Lanka'ya ihracatýný neredeyse üç katýna çýkarmýþtýr. Filipinler %1 Beyaz Rusya %1 Uruguay %3 Avustralya %6 Arjantin %7 Diðer Ülkeler %23 %22 Yeni Zelanda %37 Küresel tam yaðlý süt tozu pazarýndaki lider ihracatçýlar (2009, Toplam hacim: 2,13 milyon ton) Kaynak: PZ 28 29

19 4. 5. Ürün Kategorisine Göre Ticaretin Geliþimi Yaðsýz süt tozu Tereyaðý ve sadeyað 2009'da dünya pazarýnda yaðsýz süt tozu tedarikindeki önemli artýþ, ABD dýþýnda, tüm büyük yaðsýz süt tozu ihracatçýlarýnýn ihracatlarýnýn geliþimi ile devam etmiþtir. En çarpýcý geliþme, 162 bin ton ek ihracat hacmi ile yaklaþýk 400 bin tona (+%69) ulaþan Yeni Zelanda'da gözlenmiþtir. Yeni Zelanda, dünya ticaret hacminin %30'u ile önde gelen tedarikçi konumunu ABD'den tekrar devralmýþtýr. Yeni Zelanda yaðsýz süt tozu ihracatýnýn büyük çoðunluðu; Çin, Endonezya, Malezya ve Filipinler baþta olmak üzere Asya Bölgesi ne gerçekleþtirilmiþtir. 2009'daki en büyük üreticiler arasýnda yer alan bu ülkeler, Yeni Zelanda'nýn toplam yaðsýz süt tozu ihracatýnýn %46'sýný oluþturmaktadýr. 2009'da ABD yaðsýz süt tozu ihracatý, yaklaþýk 249 bin tona kadar inerek büyük bir gerileme (-%36) göstermiþtir. Bu düþüþte, uluslararasý pazarlarda rekabet gücünün ve üretimin azalmasý rol oynamýþtýr. Bu dönemde AB ihracatý, 230 bin ton hacme ulaþarak uluslararasý pazara 54 bin ton gibi büyük bir katkýda bulunmuþtur. Belçika, Hollanda ve Almanya gibi önde gelen ihracatçý üye ülkeler, ihracat hacimlerini arttýrmýþtýr. Buna karþýlýk Fransa, son yýllardaki güçlü ilerleyiþinden sonra azalan süt üretimi nedeniyle ihracatýnda önemli kayýplar vermiþtir. AB yaðsýz süt tozu ihracatýnýn yarýsý Cezayir ve Mýsýr baþta olmak üzere Afrika'ya gerçekleþtirilmiþtir. Öte yandan, toplam ihracatýn %40'ý Asya ya yapýlmýþtýr. Avustralya dördüncü sýradaki yaðsýz süt tozu tedarikçisi olarak konumunu güçlendirmiþtir. Ülke, ihracatýný üçte bir oranýnda arttýrarak yaklaþýk 249 bin tonluk bir hacme ulaþmýþtýr. Bunun %90'ý Filipinler, Singapur ve Endonezya baþta olmak üzere Güney Doðu Asya'ya yapýlmýþtýr. 2009'da bu pazarlara ek olarak Bangladeþ, Japonya ve Peru da önem kazanmýþtýr. 2009'da önde gelen dört ihracatçý (Yeni Zelanda, ABD, AB ve Avustralya) dünya ticaret hacminin %78'inden fazlasýný oluþturmuþtur. Bu oran 2008'den bir miktar yüksektir. Beyaz Rusya ve Uruguay gibi küçük tedarikçiler önemli bir artýþ kaydetmiþtir. Beyaz Rusya, 80 bin ton (+%30) ihracat hacmine ulaþmýþ ve böylece yaðsýz süt tozu ihracatýný 2000'den bu yana üç kat arttýrdýðý yapýsal bir geliþme yaþamýþtýr. Beyaz Rusya, yaðsýz süt tozu ihracatýnda hacim artýþýnýn yaný sýra ihracat yaptýðý ülkeleri de çeþitlendirdiði bir süreç içerisinde olmuþtur. Sonuç olarak, 2009'da büyüme, aðýrlýklý olarak Rusya dýþýndaki bölgelerde ve Asya'da gerçekleþmiþtir. Rusya, bir önceki yýl toplam Beyaz Rusya ihracatýnýn %83'ünü oluþtururken, bu oran %54'e gerilemiþtir. Bu geliþme Beyaz Rusya ve Rusya arasýnda 2009'un yazýnda yapýlmýþ olan sütçülük anlaþmasý ile uyumludur. Anlaþma, Rus üreticilerin diðer ülkelerden (Beyaz Rusya) daha az süt tozu satýn almasýný, Beyaz Rusya'nýn da Rus pazarýnda talebi karþýlamak için peynir, lor ve tereyaðý ihracatýný arttýrmasýný öngörmektedir. Uruguay 2009'da yaðsýz süt tozu ihracatýný ikiye katlayarak 19 bin tona çýkarmýþtýr. Bunun dörtte üçü Meksika ve Brezilya baþta olmak üzere Latin Amerika'ya olmuþtur. Uruguay %1 Ýsviçre %2 Ukrayna %2 Hindistan %1 Beyaz Rusya %6 Avustralya %13 %17 Diðer Ülkeler %9 Yeni Zelanda %30 ABD %19 Küresel yaðsýz süt tozu pazarýndaki lider ihracatçýlar (2009, Toplam Hacim: 1,33 milyon ton) Kaynak: PZ 2009'da uluslararasý tereyaðý ve sadeyað pazarýnýn yarýsýndan fazlasýna Yeni Zelanda hâkim olmuþtur. Bu ülkenin ihracatý, yaklaþýk 442 bin tona (+%38) ulaþarak önemli ölçüde geniþlemiþtir. Sonuç olarak, Yeni Zelanda bu ürün kategorisindeki en büyük ihracatçý olarak kalmýþ ve yaptýðý ihracat dünya ticaret hacminin yarýsýný oluþturmuþtur. Çoðu ürün, Asya ve Orta Doðu'ya (%39) ihraç edilmekle birlikte Yeni Zelanda'nýn ihracatý dünyanýn hemen her bölgesinde geniþ bir coðrafi daðýlýma sahiptir. 2009'da ilk sekiz ihracat bölgesinde Mýsýr, Belçika, Ýran, ABD, Rusya, Meksika, Çin ve Hindistan yer almýþtýr. Bu ülkelere yapýlan ihracat Yeni Zelanda toplam ihracat hacminin yaklaþýk %60'ýný oluþturmuþtur. 2009'da AB'ye yaklaþýk 60 bin ton ihracat yapýlmýþtýr. Yeni Zelanda'dan sonra AB, 148 bin ton ihracat hacmi ile dünya pazarýnda ikinci tedarikçi konumundadýr. Küçük bir azalmaya raðmen, özellikle sadeyað ticareti, son yýllardaki keskin düþüþün ardýndan stabil kalmýþtýr. AB ihracatçýlarý için ana hedef, Kuzey Afrika ve Orta Doðu'daki büyük pazarlarýn yaný sýra dünyanýn en büyük tereyaðý pazarý olmaya devam eden Rusya'dýr. Hollanda dýþýnda AB'deki tüm önde gelen tereyaðý ve sadeyað ihracatçýsý ülkelerin, üçüncü ülkelere ihracatýnda artýþ olmuþtur. Ancak bu, diðer üye ülkelerin ihracat düþüþlerini dengelemeye yetmemiþtir. 85 bin tonluk (+%39) rekor ihracat hacmi sayesinde Beyaz Rusya, tarihinde ilk defa tereyaðý ve sadeyað ihracatýnda en büyük üçüncü uluslararasý tedarikçi olmuþtur. Ülkenin 2009 ihracat hacminin %75'ini Rusya pazarý oluþturmakta, Ukrayna ve Kazakistan gibi bölgeler de giderek önem kazanmaktadýr. Avustralya'nýn tereyaðý ve sadeyað ihracatý son birkaç yýldaki düþüþten sonra, 83 bin tona (+%75) çýkarak 2002'den bu yana gerçekleþen en yüksek ihracat hacmine ulaþmýþtýr. Avustralya ihracatýnýn yarýsýný Singapur, Güney Kore ve Malezya baþta olmak üzere Asya oluþturmaktadýr. Diðer önemli yerler Kuzey Afrika (Mýsýr, Fas), Türkiye, Meksika ve ABD'dir. Tüm bu ülkeler 2009'daki önemli hacim artýþýna katkýda bulunmuþtur. Arjantin %2 Uruguay %2 ABD %3 Avustralya %9 Beyaz Rusya %9 %16 Diðer Ülkeler %10 Yeni Zelanda %49 Küresel tereyaðý ve sadeyað ticaretindeki lider ihracatçýlar (2009, Toplam Hacim: 0,91 milyon ton) Kaynak: PZ 30 31

20 4. 5. Ürün Kategorisine Göre Ticaretin Geliþimi Peynir altý suyu tozu ve ürünleri Dünya peynir altý suyu tozu ve ürünleri ihracatýna, dünya ticaret hacminin üçte ikisini oluþturan AB ve ABD hâkimdir. 2009'da 446 bin ton olan AB peynir altý suyu tozu ve ürünleri ihracatý önceki yýla göre %15 artýþ göstermiþtir. Bunun %90'dan fazlasýný peynir altý suyu tozu oluþturmaktadýr. AB ihracatýnýn büyük bir kýsmýný (%73) Fransa, Hollanda, Polonya ve Almanya oluþturmaktadýr. Bu dört üye ülkeden Polonya'nýn ihracat artýþý (+%43), AB ihracat hacmine büyük katkýda bulunmuþtur. Çin, Endonezya, Malezya, Tayland ve Güney Kore, AB'nin Asya bölgesindeki önemli kilit noktalarýdýr ve 2009'da Güney Kore dýþýnda diðer dört ülkeye yapýlan ihracatta önemli artýþ olmuþtur. Çin, 115 bin ton (+%48) ile tek baþýna toplam AB ihracat hacminin dörtte birinden fazlasýný oluþturmaktadýr. Peynir altý suyu tozu ve ürünleri, 2009'da ABD'de satýþ artýþý gösteren birkaç ihracat kategorisinden biri olmuþtur. Toplam ihracat hacmi %2 oranýnda artarak 360 bin tona ulaþmýþtýr. AB gibi ABD ihracatýnýn da odaðý Asya'dýr ve 2009'daki toplam ihracatýn %70'ini oluþturmuþtur. Çin, bir numaralý pazar olarak yerini saðlamlaþtýrmýþ ve %29 büyüme göstererek toplam ABD ihracat hacminin %26'sýný oluþturmuþtur. Bu bölgede ABD için diðer önemli ve geliþmekte olan ülkeler Güney Kore, Filipinler ve Vietnam'dýr. Buna karþýlýk Japonya, Malezya, Tayland ve Tayvan'a ihracat gerilemiþtir. Asya dýþýnda Orta ve Güney Amerika da ABD ihracatý için önemli bölgelerdir. Çin'den sonra, ABD için ikinci büyük pazar Meksika'dýr. 2009'da, ABD'nin hem komþusu hem de Kuzey Amerika Ülkeleri Serbest Ticaret Anlaþmasý (NAFTA) içinde ticaret ortaðý olan Meksika, ihracat hacminin 67 bin tonunu (+%13) oluþturmuþtur. Uruguay %1 Ukrayna %1 Kanada %3 Arjantin %3 Avustralya %5 Ýsviçre %5 Yeni Zelanda %7 ABD %30 Diðer Ülkeler %8 %37 Peynir altý suyu ve ürünleri pazarýndaki lider ihracatçýlar (2009, Toplam Hacim: 1,21 milyon ton) Kaynak: PZ Bölüm5 5 Dünya Süt ve Süt Ürünleri Fiyatlarý Dünya ve Türkiye Süt Endüstrisi Raporu 32