Sivil Toplum Kuruluşları için Teknik Destek Projesi. Bu Proje Avrupa Birliği. tarafından finanse edilmektedir.

Transkript

1 Sivil Toplum Kuruluşları için Teknik Destek Projesi Bu Proje Avrupa Birliği tarafından finanse edilmektedir. Etkinlik Raporu AB Genişleme Bölgesinde Sivil Topluma Destek Rehberleri Bağlamında Türkiye de Sivil Toplumun Gelişimi İçin Ülke Hedefleri Arama Atölyesi Aralık 2014, Ankara

2 GÜNDEM I. Gün - 17 Aralık :30 11:00 Açılış ve Tanışma 11:00 11:30 Genel Oturum: AB Genişleme Bölgesinde Sivil Topluma Destek Rehberi - Türkiye Var Olan Durum Raporu- Sivil Toplumu Destekleyici Ortama İlişkin Bulguların Sunumu Sivil toplumun gelişimi için elverişli ortamın izlenmesi projesi Sezin Dereci, Türkiye Üçüncü Sektör Vakfı (TÜSEV) Mevcut durum tespitleri: Türkiye de sivil toplum için elverişli ortam Selen Lermioğlu Yılmaz, Türkiye Üçüncü Sektör Vakfı (TÜSEV) 11:30-11:50 Kahve Arası 11:50-12:20 Genel Oturum: AB Genişleme Bölgesinde Sivil Topluma Destek Rehberi- Türkiye Var Olan Durum Raporu- Sivil Toplumun Kapasitesine İlişkin Bulguların Sunumu Mevcut durum tespitleri: Türkiye de sivil toplum kapasitesi ve ihtiyaçlar Ayça Bulut Bican, TACSO Türkiye 12:20 13:00 Zaman çizelgesi oluşturma: Yakın geçmişte sivil toplumu etkileyen gelişmeler 13:00 14:00 Öğle Yemeği 14:00 17:30 Çalışma Grupları: AB Sivil Topluma Destek Rehberi bağlamında Türkiye de sivil toplum gelişimi için referans ve hedefleri arama: Sivil toplumu destekleyen yasal çerçeve Sivil toplumu etkileyen finansal çerçeve Sivil toplum kapasitesi 17:30-19:00 Genel Oturum: Grup sunuşları ve tartışma 19:00-20:30 Akşam Yemeği II. Gün - 18 Aralık :00 10:45 Genel Oturum: 2

3 10:45 12:30 Genel Oturum: 12:30 Kapanış Sivil toplum gelişimi için önerilen referans ve ülke hedeflerinin önceliklendirilmesi AB Genişleme Bölgesinde Sivil Topluma Destek Rehberi sivil toplumun gelişimini Türkiye de nasıl izlemeli? Hedefler için doğrulama kaynakları ve sorumlu taraflar. 3

4 KATILIMCILAR No Kuruluş Şehir 1 Arı Hareketi İstanbul 2 Başkent Kadın Platformu Ankara 3 Bianet İstanbul 4 Bilgi Üniversitesi İstanbul 5 Buğday Derneği İstanbul 6 CEID Ankara 7 CİSST İstanbul 8 ÇTÇS Ankara 9 Engelli Kadın Derneği Ankara 10 Gazeteciler Cemiyeti Ankara 11 Habitat Derneği İstanbul 12 Hayat Sende Ankara 13 İKV İstanbul 14 İlkder Ankara 4

5 15 Kadın dayanışma vakfı Ankara 16 Kalkınma Atölyesi Ankara 17 ÖZEV Ankara 18 Özgeder Ankara 19 Pembe Hayat Ankara 20 RUSİHAK İstanbul 21 SİTAP İstanbul 22 Sıfır Ayrımcılık Derneği İstanbul 23 Slowfood Ankara Ankara 24 SPOD İstanbul 25 STGM Ankara 26 Sulukule Çocuk Atölyesi İstanbul 27 TOHAV İstanbul 28 Türkiye Çevre Platformu Hatay 29 VUDER Ankara 30 YADA Vakfı İstanbul 5

6 31 YASADER Ankara 32 YUCİTA Hatay KOLAYLAŞTIRICILAR 1 Ayça Bulut Bican TACSO 2 Cengiz Çiftçi Sivil Düşün AB programı 3 Mert Altıntaş 4 Özge Konuralp Sivil Düşün AB programı 5 Selen Lermioğlu Yılmaz TÜSEV 6 Sezin Dereci TÜSEV 7 Tezcan Eralp Abay STGM 8 Zeynep Balcıoğlu TÜSEV 6

7 ATÖLYE HAKKINDA: Arka Plan ve Kapsam Avrupa Komisyonu Genişlemeden Sorumlu Genel Müdürlüğü (DG ELARG- Şimdi DG NEAR), 2012 yılında başlayan çalışmalarla, her bir aday ülkede sivil toplumun gelişimi alanında beklenen gelişmeleri, niceliksel ve niteliksel göstergeler ile tanımladığı, çerçeve bir stratejik doküman olarak Avrupa Birliği Genişleme Bölgesinde Sivil Topluma Destek Rehberi, (AB Sivil Topluma Destek Rehberi) 1 belgesini hazırladı. AB aday ülkelerinde sivil toplumun gelişimi, kamu ile işbirliği ve sivil toplumun kapasitesi şeklinde üç ana eksende gelişme beklenen alanları sunan bu çerçeve, bu alanda AB desteğinin hedeflerini ortaya koymaktadır. Rehberin amacı, 2020 ye dek tek tek ülkeler ve bölgesel düzeyde sivil topluma ilişkin reform süreçlerinde ilerlemenin çok paydaşlı biçimde planlanması, uygulanması, ölçülmesi ve izlenmesidir. Rehberin sağladığı sonuç çerçevesi, bir yandan aday ülkelerin sivil toplumun gelişimi için kendi çalışmaları ve bu alandaki AB desteğinin planlanmasında araç olarak kullanılabilecek bir çerçeve ortaya koymaktadır. Diğer yandan, sonuç çerçevesi sivil toplumun gelişiminin etkin ve sistematik izlemesi ile AB için adaylık sürecinin değerlendirildiği ülke ilerleme raporlarında bu konu ile ilgili girdiler sağlamaya olanak vermektedir. AB Genişleme Bölgesinde Sivil Toplum Destek Rehberi tanıtımı amacı ile, 6-9 Mayıs 2014 te Tiran, Arnavutluk ta düzenlenen Konferans: Avrupa Birliği Genişleme Bölgesindeki Sivil Topluma Destek Rehberi Tanıtılması AB kurumlarını, her bir ülkeden kamu ve STÖ temsilcilerini bir araya getirdi. Avrupa Komisyonu adına TACSO Bölgesel Ofisi tarafından düzenlenen konferansta, AB ve ülke temsilcileri; 2020 ye kadar sivil toplum alanında ilerleme için referans doküman görevi görmesi beklenen AB Rehberine ilişkin olarak a) ülke hedeflerinin nasıl belirlenebileceğinin, b) rehberde tanımlanan sonuç alanlarında genişleme bölgesinde dönüm noktalarının ve zamanlamalarının neler olabileceğinin, c) bu rehberden beklenen işlevler açısından AB nin, kamu kurumlarının, STÖ lerin rollerinin neler olabileceğinin, d) Rehberdeki alanlarda ilerlemenin izlenmesi ve raporlanması için sürdürülebilir olanakların neler olduğuna ilişkin görüşlerin paylaşımına yönelik çalışmaları, dört gün boyunca farklı paneller ve çalışma grupları ile tartıştılar. TACSO, bu konferansta paylaştığı genişleme bölgesinde sivil toplumun mevcut durumuna ilişkin ülke raporlarını iki kaynağa dayanarak oluşturmuştur: Balkan Sivil Toplum Geliştirme Ağı (BCSDN) 2 koordinasyonunda yürütülen Sivil Toplumun Gelişimi için Elverişli Ortamın İzlenmesi Projesi 3 kapsamında, Batı Balkanlar (Arnavutluk, Bosna Kersek, Hırvatistan, Kosova, Makedonya, Karadağ, Sırbistan) ve Türkiye için BCSDN tarafından üretilen ülke raporları 4 ve yine TACSO tarafından hazırlanmış olan ülke ihtiyaç analizi raporları 5. TACSO Konferans için çalışma dokümanı olarak her bir ülke için mevcut duruma ilişkin tespitleri trafik ışıkları ile basitleştirilmiş görsel bir rapor formatında hazırlamıştır 6. Bu trafik ışıkları raporunun rehberdeki alanlarda var olan duruma ilişkin temel mesajları sağlaması hedeflendi. Konferansta ayrıca, AB Genişleme Bölgesinde Sivil Toplum Destek Rehberi belgesinde yer alan sonuç çerçevesinin her bir ülkeye uyarlanması (ülke hedeflerinin ve göstergelerinin katılımcı bir yaklaşımla belirlenmesi) için izlenecek yöntem ve atılacak adımlar netleştirilmiştir. Rehberde verilen izleme çerçevesi için mevcut durum 1 Directorate General (DG) Enlargement Guidelines for EU Support to Civil Society in Enlargement Countries, : 2 Balkan Civil Society Development Network (BCSDN): 3 Sivil Toplumun Gelişimi için Elverişli Ortamın İzlenmesi Projesi: calismalar/proje- ozeti. 4 Sivil Toplum İzleme Matrisi Uygulama Rehberi: 5 TACSO Needs Assessment Report Turkey:

8 tespiti çalışmaları hem BCSDN üyeleri hem de TACSO ofisleri tarafından Şubat- Nisan 2014 döneminde yürütülmüş ve Batı Balkanlar için olduğu gibi Türkiye için de bir rapor üretilmiştir. 7 TACSO, her bir ülkede var olan durum raporlarını geliştirmek için ülkelerde anahtar paydaşları bir araya getiren küçük çalışma grupları ile bir süreç yürütmektedir. Bu sürecin yanı sıra, rehberin sivil toplumun gelişimi için sunduğu çerçeveyi geliştirmek amacı ile AB Genişleme Bölgesinde Sivil Toplum Destek Rehberi kapsamında ülke hedeflerinin belirlenmesi çalışması hayata geçirilmiştir. TACSO Türkiye, ülke hedeflerinin belirlenmesi sürecinin ilk adım olarak, sonuç çerçevesinin STÖ ler tarafından çalışılması için Aralık 2014 tarihinde bu rapora konu olan atölyeyi TÜSEV,STGM ve Sivil Düşün AB programı ile işbirliği içinde düzenlemiştir. Atölye üç hedefe ulaşma amacını taşımaktadır: Türkiye için mevcut durum tespitlerinin (trafik ışıkları) görüşülmesi ve teyit edilmesi Sonuç çerçevesinde Türkiye ye özel ülke hedeflerinin belirlenmesi (göstergeler için referansların ve ülke hedeflerinin belirlenmesi) Uyarlanan sonuç çerçevesi için izleme unsurlarının kararlaştırılması konusunda katkıların alınması YÖNTEM Atölye çalışması, amaçlarla uyumlu olarak üç bölüm halinde bir tam ve bir yarım gün olarak tasarlanmıştır. Atölye boyunca yapılacak tartışmalarda kaynak olarak kullanılabilecek belgeler, bir dosya halinde katılımcılara sunulmuştur. Belgeler arasında şunlar yer almıştır: - Sivil Toplumun Gelişimi için Elverişli Ortamın İzlenmesi Projesi bölgesel raporu (İngilizce) BCSDN / TÜSEV 8 - Sivil Toplumun Gelişimi için Elverişli Ortamın İzlenmesi Projesi Türkiye raporu (Türkçe) - BCSDN / TÜSEV 9 - Sivil Toplum İhtiyaç Analizi Raporu 2014 (Türkçe) TACSO Türkiye 10 - TACSO nun sivil toplumun kapasitesine yönelik var olan durumu belirlemek amacı ile IPSOS araştırma şirketi ile hazırladığı çalışma 11 İlk bölüm genel oturum şeklinde planlanmış, mevcut duruma ilişkin tespitlerin TACSO ile BCSDN projesinin Türkiye ayağını yürüten TÜSEV tarafından paylaşılması ve katılımcıların görüşleri sözlü ve yazılı olarak alınarak tespitler üzerinde fikir birliği sağlanması ve bu bulgulara eklemelerin sağlanması hedeflenmiştir. Ek olarak, zaman çizelgesi çalışması yoluyla, katılımcıların Türkiye de sivil toplum alanında yaşanan başlıca gelişmeleri hatırlamaları / gözden geçirmeleri ve böylece sonraki oturumlarda yapılacak tartışmalar için zemin hazırlanması amaçlanmıştır. İkinci bölüm, katılımcıların üç grup halinde sonuç çerçevesinin Türkiye ye uyarlanması üzerinde çalışmaları için tasarlanmıştır. Gruplar, sonuç çerçevesindeki şu ana başlıklara göre ayrılmıştır: - - Yasal çerçeve ve STÖ- kamu ilişkileri STÖ ler için finansal koşullar 7 Türkiye de Sivil Toplum Kuruluşları (İngilizce): report.pdf 9 Türkçe rapor: İngilizce rapor: 10 İngilizce rapor: 11 İngilizce Rapor: 8

9 - STÖ lerin kapasiteleri Sonuç çerçevesinin ilgili bölümleri tablolar halinde gruplara dağıtılmış ve her grupta ilgili tabloların Referans (Benchmark) ve Ülke hedefi sütunları üzerinde çalışarak Türkiye ye uyarlamaları istenmiştir. Her bir gösterge için bir referans ifadesi de katılımcılara sunulmuştur. Referans ifadesi, karşılık gereken gösterge için 2020 yılı itibariyle ulaşılması optimum düzeyde beklenebilir olan noktayı ifade etmektedir. Ülke hedefi ise, bu referansı temel alarak 2020 yılı itibariyle ulaşılması Türkiye için gerçekçi olan noktaya karşılık gelmektedir. Son bölümde, belirlenen ülke hedefleri için izleme unsurları üzerinde tartışılmıştır. Zamanın kısıtlı olması nedeniyle, öncelikle katılımcılardan her grupta önerilen hedefler içinde kendileri için öncelikli olanları işaretlemeleri istenmiş, böylece öncelikli üçer hedef belirlenmiştir. Bu hedefler doğrultusunda gelişmenin izlenmesi için unsurlara yönelik olarak doğrulama kaynaklarının tespitine odaklanmış, buna ek olarak izlemeden sorumlu olacak taraflar üzerinde de tartışılmıştır. ÇIKTILAR Mevcut duruma ilişkin tespitler İlk oturum, Sezin Dereci (TÜSEV) tarafından BCSDN in uygulamakta olduğu Sivil Toplumun Gelişimi için Elverişli Ortamın İzlenmesi Projesi hakkında kısa bilgilendirme ile başlamıştır. Ardından, Selen Lermioğlu Yılmaz (TÜSEV) ve Ayça Bulut Bican (TACSO Türkiye) mevcut durum tespitlerini (trafik ışıkları) özetlemiştir. Sunumlar sırasında ve sonrasında katılımcıların görüşleri sözlü ve yazılı olarak alınmıştır. Alınan görüşler aşağıdaki gibi üç başlıkta gruplanmıştır: STÖ ler için elverişli ortam - Dernek kurmanın zorlukları nedeniyle tüzel kişiliği olmayan ağlar halinde örgütlenmek tercih edilebiliyor. - Mevzuatta bazı düzenlemeler yoruma açık. Bu tür düzenlemeler hakkında Dernekler Dairesi Başkanlığından da net yanıt alınamayabiliyor. - DERBİS sistemine geçiş nedeniyle dernekler üzerinde denetim, gözetim ve ceza baskısının artması endişesi söz konusu. - DERBİS sisteminin teknik yapısı, derneklerin sağlaması beklenen bilgilerin girilmesinde yetersiz kalabiliyor (Örn. üyeler için programda tanımlı meslek grupları yetersiz) - Kamu kurumları tarafından düzenlenen geniş kapsamlı çalışmalara (politika üretme, mevzuat yapma/ düzenleme, planlama, vb.) ilgili STÖ lerin katılımı için yeterli imkan sağlanmıyor. STÖ lerin karar alma süreçlerine katılımlarını güvence altına alacak yasal bir düzenleme bulunmuyor. - Sivil topluma danışma, diyalog ve işbirliği sadece kamu kurumlarının değil, uluslararası kuruluşların, kalkınma ajanslarının, meslek örgütlerinin vs. de sorumluluğu olmalı. - Gösteri ve barışçıl protesto hakkı konusunda yasal güvence altında olan özgürlükler resmi taraflarca (örn. güvenlik güçleri) yok sayılabiliyor, keyfi uygulamalarla karşılaşılabiliyor. - Kamu kurumları dilekçe ve bilgi edinme hakkının gereğini yerine getirmeyebiliyor. Kamu kurumlarına verilen dilekçeler yanıtsız bırakılabiliyor. - Birden fazla derneğin veya bir dernekle başka bir özel veya tüzel kişiliğin aynı adreste faaliyette bulunması, İçişleri Bakanlığı Hukuk Müşavirliği tarafından verilen ve yasal olarak bağlayıcılığı olmayan iki ayrı hukuki görüşe 12 dayanılarak engellenebiliyor. - Belirli aralıklara STÖ deneyim paylaşım buluşmaları düzenlenmeli. STÖ ler için finansal koşullar 12 Dernek adreslerine ilişkin tarihli hukuki görüş ile derneklerin yerleşim yerlerine ait tarihli hukuki görüş: gorusler.aspx 9

10 - Dernekler kira ödemedikleri ofisler için dahi stopaj vergisi ödemek zorunda kalıyorlar. - İdari para cezaları STÖ leri zor durumda bırakabiliyor. - STÖ lere hibe desteği sağlayan kuruluşlar raporlama konusunda fazla katı olabiliyor. - Kamu kurumlarının sağladığı hibelerde ilgili kurum proje başvurularında keyfi değişiklikler yapabiliyor, başvurular konunun uzmanı olmayanlarca değerlendirilebiliyor. - Bakanlıkların sağladığı hibelerde başvuru değerlendirme süreçleri yeterince şeffaf ve hesap verebilir değil. Dışarıdan uzman değerlendirici desteği alınmakla birlikte, kimi zaman bu desteklerin gönüllü olarak sağlanması beklenebiliyor. Uygulamalar, bu konuda deneyimli kamu kurumlarının (örn. Merkezi Finans ve İhale Birimi) gerisinde kalabiliyor. - Dernekler mevzuatından kaynaklanan idari yükümlülükler dernek görevlileri için ciddi bir iş yükü oluşturuyor. - Ana sözleşmesinin 60. maddesinde sermaye üzerinden kazanç dağıtmaz ifadesi yer alan ve bu şekilde STÖ olarak çalışmakta ve kabul görmekte olan kooperatifler, STÖ lerin yararlandığı vergi muafiyetlerinden yararlanamıyor. - Bazı STÖ lere devlet tarafından sağlanan kamu yararına çalışan statüsü, gelir elde etme ve vergi muafiyetleri konusunda eşitsizliğe neden oluyor. Statünün verilmesi süreci nesnel ölçütlere dayanmıyor. - Dernek ve vakıfların tabi olduğu mali düzenlemelere hakim olan muhasebe uzmanı / mali müşavir sayısı yetersiz. - Tüzel kişiler STÖ lere yaptıkları bağışları %5 e kadar vergi matrahından düşebilirken, gerçek kişiler için bu kolaylık söz konusu değil. STÖ lerin kapasiteleri - STÖ lerin mali ve idari kapasitelerinin artırılması için destek sağlanmalı, eğitim programları geliştirilmeli. - Gönüllülere ulaşmakta zorluklar yaşanıyor. - STÖ ler hukuki konularda yetersiz kalabiliyor. Diğer yandan ilgili mevzuata hakim hukukçulara ulaşmakta da güçlük çekiyorlar. Sonuç çerçevesinin uyarlanması Sonuç çerçevesinin Türkiye ye uyarlanması ve ülke hedeflerinin tespit edilmesi için katılımcılardan aşağıda kısa bir örneği verilen tablolar üzerinde çalışmaları istenmiştir. Hedefler Sonuçlar Göstergeler Referans Ülke Hedefi (2020) 1. Örgütlenme, ifade ve toplanma özgürlüklerine dair hakların kullanımı için destekleyici yasal ve siyasi ortam mevcut 1.1. Her bir birey ve tüzel kişilik kendini özgürce ifade edebiliyor, barış içinde toplanabiliyor; kayıtlı ya da kaydedilmemiş örgütlenmeleri kurabiliyor ve bunlara katılabiliyor. 1.1.a. Mevzuatın ve siyasi çerçevenin niteliksel değerlendirmesi Mevzuatın ve siyasi çerçevenin düzenli olarak karşılaştırmalı izleme ve analizi yapılıyor, ulusal mevzuattaki ve politik çerçevedeki boşlukların %90'ı tespit edildi ve ortadan kaldırıldı. Ulusal mevzuattaki ve politik çerçevedeki boşlukların % 'ı tespit edildi ve ortadan kaldırıldı. Tablolarda yer alan Hedefler, Sonuçlar ve Göstergeler, Batı Balkanlar ve Türkiye de planlanan izleme çalışmalarının temelini oluşturmakta olup tüm ülkeler için ortak çerçeveyi ifade etmektedir. Her bir hedef için birden çok sonuç ve her bir sonuç için birden çok gösterge söz konusu olabilmektedir. Her bir gösterge için bir referans ifadesi de katılımcılara sunulmuştur. Referans ifadesi, karşılık gereken gösterge için 2020 yılı itibariyle ulaşılması optimum düzeyde beklenebilir olan noktayı ifade etmektedir. Ülke hedefi ise, bu referansı temel alarak 2020 yılı itibariyle ulaşılması Türkiye için gerçekçi olan noktaya karşılık gelmektedir. Katılımcılardan esasen sadece ülke hedefleri üzerinde çalışmaları istenmiş, ancak gerekli görürlerse göstergeleri güçlendirmek amacıyla referanslar ve dolayısıyla ülke hedeflerine ek yapabilecekleri 10

11 belirtilmiştir. Bu nedenle tablolarda bazı ilave referanslar ve karşılık gelen ilave ülke hedefleri söz konusu olmuştur. Diğer yandan, tablolarda verilen bazı referanslar ve ülke hedefleri ise katılımcılar tarafından benimsenmemiştir. Katılımcıların son haline getirdiği tablolar EK- I de sunulmuştur. İzleme unsurlarının tespiti İzleme ve değerlendirme planlaması görece karmaşık bir süreç olmakla birlikte, toplantının zaman sınırı ve sonuç çerçevesi içinde beklenen içerik dikkate alınarak, katılımcılardan sadece ülke hedefleri için doğrulama kaynaklarını tespit etmeleri beklenmiştir. Çok sayıda hedefin tamamı üzerinde çalışmak için yeterli vakit olmadığından, katılımcılardan öncelikli olduğunu düşündükleri hedefler tespit etmeleri istenmiş, her bir grup için öne çıkan üçer hedefin doğrulama kaynakları üzerine odaklanılmıştır. Hedefler için doğrulama kaynakları EK- I deki tablo üzerinde verilmiştir. Çalışmanın Diğer Aşamaları AB Genişleme Bölgesinde Sivil Toplum Destek Rehberi konusundaki çalışmanın önümüzdeki süreçte 3 ana aşaması söz konusudur: Bunlardan ilki, ülke hedeflerine ilişkin atölye çıktılarının STÖ lerin katkı ve görüşlerine açılmasıdır. İkinci aşamada, yukarıda bahsi geçen ve anahtar paydaşların (kamu ve STÖ) temsilcilerini bir araya getiren küçük çaplı ülke çalışma grubunun kamu sektörünün rehberle ilgili alanlardaki planlarını ve programları belirlemesi ve izleme olanaklarını araştırmasını içermektedir. Üçüncü aşama ise, 2014 yılı için ilerlemenin izlenmesi konusunda BSCDN ve TACSO nun anahtar paydaşlarla birlikte her bir ülkede yapacağı çalışmadır. 11

12 12