TürkiyE-Bülteni. Obsesif Kompulsif Bozukluğu nun EMDR Terapisi ile Tedavisi: Üç Vaka. Dr. Hejan Epözdemir

Transkript

1 ISSN (Online) Makale Özeti Editörden Dr. Hejan Epözdemir Herkese merhaba, Üç aylık bir aradan sonra yeni sayımızla yine karşınızdayız. Öncelikle hepinizin geçmiş kurban bayramını en içten dileklerimle kutluyorum. Bu sayı yine dolu bir içerikle sizlerle buluşuyor ancak sizlerle bu sayı ile ilgili içeriği aktarmadan önce bülten ile ilgili kısaca bazı bilgileri paylaşmak istiyorum bu yazımda. Devamını 2. sayfada... Söyleşi Uzm. Psk. Altuna Türkoğlu Bu sayıda, Emre Konuk ile EMDRIA Kongre İzlenimleri üzerine konuştuk. Devamı 3. sayfada... Araştırma Dr. Alişan Burak Yaşar Eşini İntihar Etmiş Bulan Hastanın Sıkıntısının Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme Yöntemi ile Tedavisi: Olgu Sunumu Devamı 6. sayfada... EMDR-TR Derneği Yayın Organı EMDR Alt Komiteleri Yayın Kurulu Başkanı: Hejan Epözdemir Uluslar Arası İlişkiler, Akreditasyon, Eğitim: Yayın Kurulu (Alfabetik Sırayla) : Altuna Türkoğlu, Asena Yurtsever, iletişim: asenayurt@hotmail.com Emre Konuk, İnci Canoğulları, Önder Kavakçı, Araştırma: Önder Kavakçı, iletişim: Zeynep Zat, okavakci@yahoo.com Editör: Hejan Epözdemir EMDR HAP ve Krize Müdahale Başkanı: Akademik Danışma Kurulu (Alfabetik Sırayla): Şenel Karaman, iletişim: senelkaraman@gmail.com, Dr. Derek Farell, Dr. Udi Ören, İstanbul Başkanı: Yusuf Ahmet Kulca, iletişim: Prof. Dr. Emine Gül Kapçı, Uzm. Emre Konuk, y-kulca@hotmail.com Doç. Dr. Feryal Çam Çelikel, Klinik Uygulama ve Protokol Geliştirme Başkanı: Uzm. Psk. Hejan Epözdemir, Dr. Jim Knipe, Şirin Atçeken, iletişim: millesirin@yahoo.com Dr. Marilyn Luber, Prof. Dr. Nahit Özmenler, Çocuk ve Ergen Başkanı: Ümran Korkmazlar Dr. Olcay Güner, Doç. Dr. Ömer Böke, ukorkmazlar@gmail.com, Başkan Yardımcısı: Doç. Dr. Önder Kavakçı, Dr.Richard Mitchell, Billur Kurt, iletişim: billurk@hotmail.com Prof. Dr. Ümran Korkmazlar, Prof. Dr. Vedat Şar Çeviri, Üye İşleri ve Web Sitesi: Sümer Gülbahar mah. Yenidere sk. No:21/A Şişli İstanbul Öztanrıöver, iletişim: sümeroztanrıver@hotmail.com Tel: emdrebulten@yahoo.com Etik Başkanı: Olcay Güner, iletişim: ogüner@arkabahce.info Obsesif Kompulsif Bozukluğu nun EMDR Terapisi ile Tedavisi: Üç Vaka Uzm. Psk. Altuna Türkoğlu Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB), kişinin gündelik hayatını, işlevselliğini olumsuz şekilde ve önemli ölçüde engelleyen, tekrarlayan obsesif düşünceler ve/veya kompulsiyonlar ile ilişkili psikolojik bir ruhsal bozukluktur. Devamı 13. sayfada... Söyleşi Uzm. Psk. Şirin Hacıömeroğlu Atçeken ve Psk. Dr. Hejan Epözdemir ile Söyleşi Uzm. Psk. Altuna Türkoğlu Bu sayımızda EMDR Sertifikalı danışmanı olma süreçlerini konuştuk. Devamı 19. sayfada... Suriyeli Göçmen Çocuklarla EMDR Grup Çalışması Prof. Dr. Ümran Korkmazlar Uzm. Psk. Berfin Bozkurt Haziran 2016 tarihlerinde Fransa nın Metz şehrinde Lorraine Universitesi nde bir çok EMDR araştırmasının sunulduğu 6ème Eye Movement Doctoral Research Metz Academic Meeting isimli akademik toplantı gerçekleşti. Devamı 24. sayfada... Editörden Söyleşi Araştırma Makale Özeti Söyleşi Duyuru Bültene Yazı Gönderme Kuralları Psikoloji ve Psikyatri Dünyasından Haberler Duyuru Bu Sayıda Sayfa

2 Editörden Dr. Hejan Epözdemir Dr. Hejan Epözdemir Bültenimiz yayın hayatına başladığı ilk günden bugüne kadar yani 4 yıl içerisinde, tıklanma sayısını tam tamına on iki kat arttırmış, hepinize ilginizden dolayı çok ama çok teşekkür ederiz. Herkese merhaba, Üç aylık bir aradan sonra yeni sayımızla yine karşınızdayız. Öncelikle hepinizin geçmiş kurban bayramını en içten dileklerimle kutluyorum. Bu sayı yine dolu bir içerikle sizlerle buluşuyor ancak sizlerle bu sayı ile ilgili içeriği aktarmadan önce bülten ile ilgili kısaca bazı bilgileri paylaşmak istiyorum bu yazımda. EMDR E-Bülten ilk olarak 2012 yılının Ekim ayında yayın hayatına başlamış ve şu ana kadar da bu sayı ile birlikte 17 sayı yayınlanmış. Bildiğiniz gibi bültenimiz üç ayda bir internet ortamında yayınlanıyor. Her sayıda, bizler bültenin linkini EMDR Yahoo gruplarından sizlere yolluyoruz ama aynı zamanda sizler de sitesinden bültene ulaşabilirsiniz. Bu yazıyı hazırlamadan önce ben de bir vesile ile kısaca şöyle bir görüntülenme sayılarına baktım. Bültenimiz yayın hayatına başladığı ilk günden bugüne kadar yani 4 yıl içerisinde, tıklanma sayısını tam tamına on iki kat arttırmış, hepinize ilginizden dolayı çok ama çok teşekkür ederiz. Bununla birlikte, sizlerle daha geniş kitlelere ulaşmak istiyoruz ve biliyoruz ki, bunu en iyi yolu, yine sizlerden geçiyor. Hepiniz eğitimlerden, workshoplardan, süpervizyonlardan vs EMDR camiasından pek çok kişi ile tanışıyorsunuz. Birlikte öğrendiniz, deneyimlediniz, birbirinize mahreminizi açtınız, paylaştınız. Umarız ki, EMDR aracılığı ile başlayan tanışıklığınızı eğitimlerin ardından da devam ettirdiniz. Şimdi sizlerden bu ağı kullanarak bültenimizi daha geniş kitlelere duyurmak için dayanışma içerisinde olmayı istiyoruz ve bunun için de bir kampanya başlatıyoruz. Sizden isteğimiz bültene ulaştığınızda, sesimizi en az tanıdığınız bir EMDR gönüllüsüne duyurmanız; yani bültenin linkini en az bir kişiye göndermeniz. Şimdiden dayanışma için çok teşekkür ederiz. Sayenizde EMDR E-Bülten daha çok kişiye ulaşacak ve daha iyi işler yapacak. Gel gelelim bu sayının içeriğine... Bu sayıda EMDR eğitimi almış ve sadece klinik pratiğinde değil aynı zamanda bir araştırmalarında da EMDR ı kullanan Dr. Alişan Burak ve arkadaşlarının yaptığı Eşini İntihar Etmiş Bulan Hastanın Sıkıntısının Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma Ve Yeniden İşleme Yöntemi İle Tedavisi: Olgu Sunumu başlıklı vaka çalışmasını sizlerle paylaşıyoruz. Lütfen sizler de EMDR ile ilgili çalışmalarınızı bize gönderin ve bülten aracılığıyla çalışmalarınız daha çok kişiye ulaşmış olsun. Yine bu sayıda, EMDR eğitmenlerinden Prof. Dr. Ümran Korkmazlar ve çalışma arkadaşı Klinik Psk. Berfin Bozkurk Suriyeli Göçmen Çocuklarla yaptıkları EMDR grup çalışmasını anlattılar. Bu arada Ağustos 2016 tarihlerinde Minneapolis, Amerika da, EMDRIA kongresi yapıldı ve kongreye katılan dernek başkanımız ve EMDR eğitimeni Uzm. Psk. Emre Konuk ile kongre izlenimlerini konuştuk. Hatırlarsanız bir önceki sayımızda sizler için Akredite EMDR Terapisti olma süreci ile ilgili bir röportaj yayınlamıştık. Bu sayıda da devam niteliğinde EMDR Danışmanlarından sevgili Uzm. Psk. Şirin Hacıömeroğlu Atçeken ve ben sizlere kendi EMDR Danışmanı olma serüvenlerimizi anlattık. Ayrıca bülten çalışma arkadaşlarımızdan sevgili Klinik Psk. Altuna Türkoğlu, eğitim ve süpervizyonlarda sıklıkla gelen sorulara biraz da olsa yanıt olabilecek, OKB (Obsesif-Kompülsif Bozukluk) Tedavisinde EMDR ile ilgili güncel Bir araştırmanın Türkçe özetini sizler için yaptı. Son olarak, bu sayıda da standart olarak bültenimizde yer alan psikoloji, travma ve EMDR ile ilgili güncel duyuru ve haberleri bulabilirsiniz. Keyifle okumanız dileğiyle... Saygılarımla, Dr. Hejan Epözdemir, Klinik Psikolog EMDR-TR E-Bülten Editör ve Yayın Kurulu Başkanı Sayfa 2

3 Uzm. Psk. Altuna Türkoğlu Söyleşi Uzm. Psk. Altuna Türkoğlu EMDRIA Kongre İzlenimleri Üzerine Emre Konuk ile Söyleşi Altuna Türkoğlu: Hocam öncelikle zaman ayırdığınız için çok teşekkür ederiz. Geçtiğimiz aylarda EMDRIA Kongresi gerçekleşti, bizimle kongreye ve kongre programına dair izlenimlerinizi paylaşır mısınız? ilgi çekicidir, Avrupa da da böyledir, Amerika da da böyledir. Bu da bir başka ihtiyacı karşılar, yani gittiğin şehir o kadar enteresan olmazsa üzülmezsin. Kongrede bildiğin insanlar vardır onlarla bir araya geleceksindir. Üçüncü unsur tabii ki içeriktir. Neticede onca yolu bir miktarda ufkunuzu genişletmek için gidiyorsunuz. Bunun dışında kongreye gittiğimizde, beğendiğimiz yeni konuşmacıları ya da bir iki sene izleyip de bu terapist iyi gelişiyor, iyi şeyler anlatıyor dediğimiz konuşmacıları acaba nasıl kandırsak da Türkiye ye getirsek diye düşünüyoruz. Nitekim bu sene bu açıdan verimli bir sene oldu. Bu Ekim ayından itibaren birçok meslektaş Türkiye ye gelip, iyi workshoplar verecek. Örneğin A.J Popky, Ekim ayında gelecek ve hepimizin bildiği Dürtü Protokolü bize anlatacak. Onun dışında yakın tarihlerde Paul Miller gelecek, oda şizofreni hakkında konuşacak. A.T: Peki EMDR a dair bizimle paylaşmak istediğiniz yeni haberler var mı? Emre Konuk: Şimdi, bir kongreyi enteresan yapan ve iyi ki geldim dedirten 3 unsur vardır. Bunlardan bir tanesi kongrenin nerede olduğudur. Yani kongrenin hangi şehirde yapıldığıdır. Bu seneki EMDRIA, Amerika nın büyük bir kasabası olan Minneapolis te yapıldı. Oraya yakın olduğu için Mississippi nehrine gittik, hatta ben bu sene bir değişiklik yapıp orada bisiklete bindim. Bana göre, bundan başka ilgi çekici bir şey yoktu. İkincisi, neticede bir camiadan bahsediyoruz, EMDR camiasından söz ediyoruz ve oradaki beraberlikler ve tanışıklıklar çok uzun seneleri içine alıyor. Mesela benim için bu tanışıklıklar en azından 15 seneyi içine alıyor. Buradaki insanların önemlice bir kısmı, 99 Marmara Depremi nde, EMDR ile ilk tanıştığımız zaman, Türkiye ye de gelen insanlar. Dolayısıyla bu kongre böyle bir dostluların konuşulduğu bir yer aynı zamanda. EMDR camiasının ayrıca çok ekstra bir özelliği var. Şu ve ya bu şekilde, travma ile uğraşmak olabilir, mağdur olan hedef kitlelerle uğraşmak olabilir ama insanların çok verici olduğu bir camiadır. Bu yanı ile E.K: Öncelikle, her yıl EMDR eğitmeni olduğum için kongre öncesi olan eğitimci günlerine katılıyorum. Eğitimci günlerinde alandaki gözlemlerimizi anlatıp, gelecek eğitimlerin, ileriki dönemlerde nasıl bir şekil alması gerektiğini konuşuyoruz. Yeni neler eklenmesi gerekiyor, artık neler işe yaramıyor, neler eskidi falan bunları konuşuyoruz. Aşağı yukarı bu toplantılarda 100 eğitimci oluyor, bunlar alanın hem aktif olan hem de teori geliştiren insanları. Bu açıdan özetleyecek olursak, bu buluşmalar benim için önemli oluyor çünkü burada Türkiye de yaptığımız şeyleri aktarma imkanı buluyorum. Bu seneki eğitimci günlerinde Deany Laliotis vardı. Francine Shapiro rahatsızlıkları nedeniyle kongrelere çok sık gelip gidemiyor fakat Deany ile çok yakın ilişki içinde ve kendisi EMDR ın gelişmesine Francine ile çalışarak önemli katkıda bulunan bir profesyoneldir. Yunan asıllı olduğu için komşuluktan gelen bir yakınlığımız da var. Bu yaz kendisi Türkiye ye gelmeye tam niyet etmişken, Darbe yüzünden vazgeçmek zorunda kalmış. Deany nin sunumunda altı çizilen nokta ise, manuellerde yapılacak olan değişikler ve yeniliklerdi. Sayfa 3

4 sunum izleyemedim. Neyse ki bu kongrede işlerim o kadar yoğun değildi. Katıldığım bir kaç sunum oldu, onlarla ilgili izlenimleri anlatayım sizlere. E.K: Kısaca bahsetmek gerekirse, örneğin ağır kişilik bozukluğu olan, özellikle dissosiyatif bozukluğu olan danışanları uzun süre EMDR a hazırlamak gerekiyordu. Yani bize söylenen buydu. Bana göre belli tedbirleri alarak hasta ile EMDR a başlayabiliriz fakat bizlere çalışma dendiği için hastayı hazırlama sürecine sokuyorsunuz (stabilazyon, kaynak yerleştirme vs). Sorun olan, bu süreç uzun sürdüğünde hasta ortadan kaybolabiliyor. Biz özellikle her eğitim günlerinde bu mesele hakkında konuşuyorduk. Bu sene özellikle danışanların tolerans penceresini genişletmek yani danışanların iniş çıkışlarını tolere edecek bir pencere içinde tutuyor olmak hakkında konuşuldu. Hasta tolerans penceresinin üstüne çıktığında dissosiye oluyor, altına indiğinde ise bilgi işleme süreci çalışmıyor. Yani travmaya ulaşım düşük olduğunda işleme olmuyor. Bu tolerans penceresi dar ise sıkıntı var, genişletebiliyorsak kazanç var. Bunu sağlayacak teknikleri geliştirmek üzerine kararlar alındı. Bu kararlar önümüzdeki seneler içinde artık manuellere yerleşecek. Bizim pratiğimizi etkiyecek en önemli meselelerden biri buydu. Son bir kaç senedir, çok iyi sunumlarını izlediğim Güney Amerikalı Dolores Mosquera, yine çok iyi bir sunum yaptı. Doloras in her sene terapi becerilerini çok iyi geliştirdiğini görüyorum, kendisi çok ustalaşmış. 3 saat boyunca, pür dikkat kongrede dinleyebildiğim bir sunumdu, çok ustaca yürütüyordu. Sunumunda zaman kaybedecek hiç bir şey söylemedi ya da yapmadı. Mesela uzun uzun setleri göstermedi. Konusu ise Somatoform ve Dissosiyasyon üzerineydi. Yani bedene yansıyan dissosiyasyonlardan bahsetti. Bu üzerinde nispeten az durulan bir konudur. Beden rahatsızları olan, eski büyük babamızın da histerik vakalar olarak adlandırdığı vakalarda EMDR Terapisi nin kullanımından bahsetti. Tabii sunum sonrası ben hemen Dolores e yapıştım. Dolares, senin bizim memlekete gelmen lazım dedim. O da, Tamam, tamam gelirim, ben zaten seyahat etmeyi çok seviyorum dedi. Peki dedik ve anlaştık ama ne zaman geleceği henüz belli değil. Neticede, hem sunum olarak hem de ileriye dönük olarak konuştuğumuz, plan yaptığımız sunuculardan bir tanesi Dolores oldu. Onun dışında Hope Payson, Kate Becher bağımlılık ile alakalı bir sunum yaptı. Sunumlarındaki enteresan olan taraf ise bağımlılığın akışına, türüne ve vaka planlamasına göre hangi protokolü kullanılacağına dair kriterler oluşturmuşlar. Bu açıdan enteresan bir sunum oldu. En çok beğendim sunumlar arasında bu isimler vardı. A.T: Sizce EMDRIA ve EMDR Avrupa kongrelerinin farkı ne? A.T: Kongrede en çok ilginizi çeken sunum hangisi oldu? E.K: Şimdi benim EMDRIA da bir sürü toplantıya katılamam gerekiyor. Onun için istediğim kadar sunum izleyemiyorum. Örneğin en son EMDR Avrupa Kongresinde bir tane bile doğru dürüst E.K: Aslında Avrupa daki kongrelerin yeri her zaman enteresan olur. Ne bileyim Londra, Paris, Barcelona vs. ama Amerika öyle değil. Amerika da bana göre enteresan yer daha azdır. Mesela Minneapolis i bir günde bitirirsin. Avrupa da kongreyi yapabileceğiniz yerler ise daha sınırlıdır. Neticede yerler açısından böyle bir farklılık var. Sayfa 4

5 İçerik açısından baktığımızda, EMDR Avrupa 1 yıl ağırlıklı olarak workshop a dayanır, öbür sene ise araştırmalara dayanır. EMDRIA da böyle bir ayrım yok ama orada da nedense içerik bir sene çok zengin oluyor bir sene o kadar zengin olmayabiliyor. Dolayısıyla bu nedenlerden ötürü karşılaştırma yapmak çok kolay değil. Ama işin içinde olduğunuz zaman, imkanınızda varsa bence bu kongrelere gidilmeli. Ben 15 sene boyunca gittiğim hiçbir EMDR kongresinden pişman olmadım. Sayfa 5

6 Araştırma Dr. Alişan Burak Yaşar, Psk.Fatma Dilara Usta, Doç. Dr. Önder Kavakçı, Dr. Çiğdem Çelik, Psk. Enise Abamor EŞİNİ İNTİHAR ETMİŞ BULAN HASTANIN SIKINTISININ GÖZ HAREKETLERİYLE DUYARSIZLAŞTIRMA VE YENİDEN İŞLEME YÖNTEMİ İLE TEDAVİSİ: OLGU SUNUMU Key words: Posttraumatic Stress Disorder, Eye Movement Desensitization and Reprocessing, Grief Abstract Post-traumatic stress disorder (PTSD) is a psychiatric disorder that is characterised with autonomic, dysphoric and cognitive signs together with affective numbing, distressed reexperiencing and avoidance from previous traumatic events at a person who has encountered, lived or heard an excessive traumatic event. In recent years, a review reported that, Trauma Focused Cognitive Behavioral Therapy (TF-CBT) and EMDR is superior to other therapy methods in the treatment of PTSD. According to DSM-5, if bereavement symptoms persist for twelve months, Complicated Bereavement Disorder diagnosis is considered. Additionally, DSM-5 recommends using Traumatic Bereavement determinative if the life event is traumatic. Although EMDR is accepted as a good option for treatment of PTSD and complicated bereavement disorder, there is limited count of study with EMDR in our country, which promotes the idea that EMDR therapy is not well-known in our country. In this paper, we will argue EMDR treatment of a case with TSSB symptoms after her husband suicide. Özet Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), kişinin travmatik bir stresörle karşılaşmasından, ilişkili bir olay yaşamasından ya da duymasından sonra, olayların kişiye sıkıntı veren bir biçimde yeniden yaşantılama, kaçınma örüntüsü, duygulanımda küntlük ile birlikte otonomik ve bilişsel bulguların değişik derecelerde bulunması ile belirlenen ruhsal bir bozukluktur. Son yıllarda yapılan bir gözden geçirme çalışmasında, TSSB tedavisinde, Travma Odaklı Bilişsel Davranışçı Terapi (Travma Odaklı BDT) ve EMDR nin diğer terapilerden üstün olduğu bildirilmiştir. DSM-5 e göre Karmaşık Yas Bozukluğu (KYB) tanısı yas tutma süresinin on iki ayı geçmesi sonucunda konulabilir. Yaşantının travmatik bir olay ile olması durumunda ek belirteç olarak DSM-5 travmatik yas belirleyicisini de kullanmayı salık vermiştir. Travma ve karmaşık yas çalışmak için EMDR iyi bir seçenek olarak görünmesine karşın, ülkemizde EMDR ile de yapılmış az sayıda yayın vardır ve bu da tekniğin yeterince tanınmadığını düşündürmektedir. Bu yazıda, eşinin intiharı sonrasında TSSB belirtileri gösteren bir olgunun EMDR yöntemi ile tedavi süreci tartışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Travma Sonrası Stres Bozukluğu, Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme, Yas Sayfa 6

7 Giriş Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), kişinin travmatik bir stresörle karşılaşmasından, ilişkili bir olay yaşamasından ya da duymasından sonra, olayların kişiye sıkıntı veren bir biçimde yeniden yaşantılama, kaçınma örüntüsü, duygulanımda küntlük ile birlikte otonomik ve bilişsel bulguların değişik derecelerde bulunması ile belirlenen ruhsal bir bozukluktur (1). TSSB nin anksiyete belirtileri hayat kalitesini düşürür (2). Kessler ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada travmayı takiben TSSB ve depresyon belirtilerinin zamanla (bir yıl) kötüleştiği, etkilenen insanlarda suisidal düşünce oranlarının iki katına çıktığı gösterilmiştir (3). Yas tutmak bir kayıp sonucunda ortaya çıkan olağan bir süreçtir. Yas süresinin altı ayı geçmesi durumunda bu süreç patolojik bir durumun oluşumuna zemin hazırlayabilir. DSM-5 e göre Karmaşık Yas Bozukluğu (KYB) tanısı yas tutma süresinin on iki ayı geçmesi sonucunda konulabilir. Yaşantının travmatik bir olay ile olması durumunda ek belirteç olarak DSM-5 travmatik yas belirleyicisini de kullanmayı salık vermiştir. KYB sürecinde bireylerin işlevselliğinde azalma, uyku bozuklukları, depresif ruh hali, suçluluk duyguları, somatik şikayetler ölen kişinin öldüğünü kabul edememe gibi semptomlar ortaya çıkabilir (4). Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme (Eye Movement Desensitization and Reprocessing: EMDR); psikodinamik, bilişsel, davranışçı ve danışan merkezli yaklaşımlar gibi çok iyi bilinen farklı yaklaşımların öğelerini bir araya getiren bir yöntemdir (5). Son yıllarda yapılan bir gözden geçirme çalışmasında, TSSB tedavisinde, Travma Odaklı Bilişsel Davranışçı Terapi (Travma Odaklı BDT) ve EMDR nin diğer terapilerden üstün olduğu bildirilmiştir (6). TSSB terapilerine yönelik bir meta-analiz çalışmasında da EMDR ve Travma Odaklı BDT benzer düzeyde etkili bulunmuştur (7). Ayrıca EMDR nin belirtilerde birçok tedaviden daha hızlı düzelme sağladığı ve daha az tedavi seansı gerektirdiği (8,9) bildirilmiştir. TSSB ve KYB için EMDR iyi bir seçenek olarak görünmesine karşın, ülkemizde EMDR ile yapılmış az sayıda yayın vardır. Bu da tekniğin yeterince tanınmadığını düşündürmektedir (10). Bu yazıda, eşinin intiharı sonrasında TSSB belirtileri gösteren bir olgunun EMDR yöntemi ile tedavi süreci tartışılacaktır. EMDR Protokolünün Uygulanışı Hastanın travmaları belirlendi; haftada bir kez olmak üzere dakikalık seanslar gerçekleştirildi. Standart EMDR protokolüne göre çalışılacak her anı için aşağıdaki ifadeler belirlenerek tedavi uygulandı; Resim: Travmayı düşündüğünde gözünün önüne gelen görüntü. Duygu: Bu görüntü/resim ile birlikte gelen duygular. Olumsuz biliş: Resme odaklandığında, bu anının kendisi ile ilgili oluşturduğu olumsuz biliş. Olumlu biliş: Tedavi sonunda travmatik anı ile ilgili resme odaklanırken kendisi ile ilgili sahip olmayı arzu ettiği olumlu biliş (ulaşılmak istenen biliş). VoC (Validity of Cognition): Şu anda travmatik anının resmine odaklandığında olumlu bilişin geçerliliğinin sayısal değeri (hasta yedi üzerinden bir değer biçer). SUD (Subjective Unit of Disturbance): Travmatik anı ile ilgili resme odaklandığında, bu anının oluşturduğu rahatsızlığın öznel hissinin sayısal değeri (hasta on puan üzerinden bir değer biçer). Bedensel duyum: Belirlenen resme odaklandığında oluşan öznel rahatsızlığın bedendeki karşılığı (hasta hedef resme odaklandığında yaşadığı öznel rahatsızlığı bedeninde nerede hissettiğini ifade eder) (Kavakcı ve ark. 2010). Sayfa 7

8 Olgu 49 yaşında kadın hasta Bayan G, eşinin evde kendini asmış şekilde gördüğü anın sürekli gözünün önüne geldiği ve bu görüntülerden dolayı ortaya çıkan sıkıntı halinden kurtulmak istediği için psikiyatri kliniğine başvurdu. Bayan G eşinin ölümünün üzerinden bir yıl geçtiğini ve eşi ile ilişkisinin son iki yılında şiddetli anlaşmazlık yaşadıkları için ayrılmış olduklarını belirtti. Küskün oldukları dönemde eşini telefonla arayan Bayan G, eşine bir türlü ulaşamamış ve onun için kaygılanmış. Bu olayın üzerinden iki gün geçtikten sonra eşinin evine gitmiş. Evin kapısını kırarak içeri girmek zorunda kalmışlar ve evde eşini doğal gaz borusuna kendini asmış halde olduğunu görmüş. O günden beri eşinin bu görüntüsü sürekli gözünün önüne geliyor, bu durumdan çok rahatsız oluyor, aklına bu olay geldikçe yoğun kaygı yaşıyormuş ve günlük işlevselliği önemli ölçüde azalmış. Son bir yıldır birkaç kez psikiyatri kliniği başvurusu olan hasta, fluoksetin 20mg\gün tedavisi altında olduğunu ve ilaçtan fayda görmediğini ifade etmekteydi. Bayan G ye DSM-5 e göre yapılan klinik değerlendirmede TSSB tanısı konuldu. Yapılan görüşmelerde ayırıcı tanı olarak, karmaşık yas bozukluğu - travmatik yas ve depresif uyum bozukluğu - anksiyete ile giden düşünüldü. Tedavi olarak EMDR terapisi önerildi. Hasta bilgilendirildi ve onam alındı. Bayan G ye üç seans EMDR terapisi uygulandı, seans öncesi ölçek puanları Beck Depresyon Ölçeği (BDÖ)=8, Beck Anksiyete Ölçeği (BAÖ)=20, Klinisyen Tarafından Uygulanan TSSB Ölçeği (CAPS)=46, Komplike Yas Görüşme Ölçeği (KYGÖ)=18, Olayların Etkisi Ölçeği (OEÖ)=40 ve Peritravmatik Dissosiyasyon Ölçeği (PDEQ)=22 olarak kaydedildi. Her bir seansın süresi yaklaşık olarak 60 dakika olarak kaydedildi. Seanslar boyunca Bayan G nin olumlu ve olumsuz bilişleri, duyguları, beden duyumları, SUD ile VoC puanlamaları kaydedildi. Terapiye karar verme aşamasında Bayan G nin temel şikayetleri alındı. Sözü edilen anı üzerinde çalışılarak herhangi bir pskiofarmakolojik tedaviye gereksinim duyulmaksızın Bayan G nin olayla ilgili kaygı düzeyini azaltmak, travmatik anının etkisini hafifletmek ve rutin hayatına işlevsel bir şekilde devam edebilmesini sağlamak hedeflendi. Başvuru sırasında kullanıyor olduğu fluoksetin 20 mg\gün ilaç tedavisine terapiler sürecinde de aynen devam edildi. Üçüncü seanstan itibaren sıkıntılarındaki gerileme ile birlikte ilaç kesildi. EMDR Çalışma Planındaki Özellikli Bilgiler: Hedef an\şikayeti: Eşini ası halinde gördüğü an Resim imaj: Eşinin ası halindeki resmi Olumsuz Biliş: Suçluyum Olumlu Biliş: Hayat devam ediyor VoC: 3\7 Beden Duyumu: Nefes Alamama ve kasılma Duygu: Sıkıntı SUD: 10 Tablo 1 Terapi planlaması hedef çalışması şu şekilde yapılmıştır: Şikayet olarak intihar anının etkisi ile başedememe (SUD:10), olumsuz düşünce olarak suçluyum düşüncesi, duygu olarak sıkıntı, beden duyumu olarak nefes alamama ve kasılma belirlenmiştir (Tablo 1). Geriye akış tekniği ile bulunan ilk olay ise, lise 1deyken annesinin hastalanıp yatakta yattığı an (SUD:2) olarak bulunmuştur. Olumsuz bilişle bağlantılı en kötü anı olarak yine hedeflenen intihar sahnesi belirlenmiştir. Tetikleyici olarak da müzik dinleme anı (SUD:6) ve yürüyüş yapma anı (SUD:6) belirlenmiştir. Sayfa 8

9 İlk anı SUD değeri çok düşük olduğu için, güvenli yer çalışması ve çalışma planı hazırlığı yapıldıktan sonra doğrudan hedef anı ile çalışılmaya başlanmıştır. Aşağıda danışanın EMDR terapisi seanslarından kısa bölümler sunulmuştur: I. Seans Terapist (T): O resmi (eşinin kendini asmış halde gördüğü an) hatırladığınızda hangi duyguları hissediyorsunuz? Bayan G (G): Hüzün, çaresizlik, suçluluk, rahatlık, baskı bitmiş gibi hissettim. T: O resmi hatırladığınızda bedeninizde herhangi rahatsız edici bir şey hissediyor musunuz? G: Nefes alamama, kasılmalar, diş sıkma... T: O resme bakınca kendinizle ilgili olumsuz ne düşünüyorsunuz? Ben nasıl biriyim diye düşünmek, o an sizi rahatsız eden şey mi? G: Ben bedel ödemesi gereken biriyim T: Bedel ödemesi gereken bir kişi iseniz bu sizinle ilgili neyi gösterir, G: Suçluyum T: Lütfen buna odaklanın ve ilk ne zaman bu şekilde ben suçluyum u düşündüğünüzü söylemeye çalışın. G: Anneme 15 yaşında bakmaya başladım. Teyzem şizofren, dedem alkolikti ve bu yüzden annem böyle bir ortamda büyüdüğü için hep hastaydı tansiyonu çıkardı, her zaman eve ambulanslar gelirdi. Ben annemin başında beklerdim. Bunu yaşamam gerekiyormuş. T: "Ben suçluyum" durumuna bakın ve o zamanları düşündüğünüzde aklınıza gelen, o anı temsil eden resmi söyleyin. G: O andaki resimde annem yatakta yatıyor ve ben elini tutuyorum. T: Şimdi o ana bakınca ne kadar sıkıntı hissediyorsun? G: 10 üzerinden 2. T: Eşiniz aklınıza gelmesi durumunu tetikleyen bir etken var mı? G: Durup dururken aklıma geliyor. Bir müzik veya yürürken pek çok şey onu aklıma getiriyor. Dışarıda yürürken aklıma gelince rahatsızlık (SUD: 7) oluyor ama hemen onu başka bir şey düşünerek unutmaya çalışıyorum. Bazen bir kelime bile onu hatırlatabiliyor. Ama ben hatırlamak bile istemiyorum. T: Nasıl düşünüyor olsaydınız daha iyi hissederdiniz? G: İyi ki ondan kurtulmuşum, bundan sonra rahatım, borcum olmayacak, huzur mutluluk. T: Suçluyum yerine ne koysak daha baş edebilir hissederdiniz? G: İkinci bahar; yeni bir hayat var önümde. II. Seans G: (Ağlayarak) aklıma nedenler, ne içinler, nasıllar geliyor. Göz hareketleri G: Böyle olması gerekiyormuş, ölmesi gerekiyormuş G: Yaşamam gerekenleri yaşadım ve bitti. Artık geriye dönmeme gerek yok. Benim de bazı hatalarım vardı, çok özverili davrandım, çok fazla sevdim. Her şeyin fazlasının zararlı olduğunu anladım. G: Kendisi böyle istedi, kendi seçimiydi ve bitti. G: O zaten her zaman kendi istediklerini yaptı. Hep kendini düşündü. Ölümü de kendisi seçti. T: Herhangi bir değişiklik var mı? G: Kendimi daha rahat hissediyorum. Eşim aklıma geldiğinde içim o kadar acımadı. Her zaman olan şimşekler çakıyor, kalbim sıkışıyor, boğuluyorum gibi duygular olmadı. Çok şaşırdım inanamadım. Yani acım var ama sanki kabuk tutmaya başlamış gibi. III. Seans G: Daha rahat hissediyorum kendimi. 6 aydan sonra artık rüyamda ona sarıldım ve iğrenmedim. Bir hafta sonra yeniden gördüm. Sanki hayattaymış da yalanlar söylüyor gibi Çabalıyor, kızıyorum ama nefret kin gibi değil. Sevdiğim zamanlardaki Sayfa 9

10 gibi kızgınım. Arkadaşım da rüyasında görmüş Çetin ile sen yeniden iyisiniz gibi gördüm dedi. Tekrar aşık olma diyor. Ona da anlatıyorum arada. SUD: 2. IV. Seans G: 1. Sadece tuhaf koku G: 2. Çığlıklarım geliyor aklıma G: 3. Çaresiz bir an G: 4. Çok kalabalık insanlar, ambulanslar, insanlar G: 5. Hastanele şuurum kapansın istiyorum iğne yapıyorlar. G: 6. Kabulleniş ölümü G: 7. Acı acı bir kabulleniş G: 8. Kimse bu acıyı yaşamadan anlayamaz yaşayan kim var ki G: 9. Yeni bir şeyler, yeni bir hayat G: 10. Sakinlik ve huzurlu bir hayat G: 11. Yeni bir hayat (Baştaki anıya dönüldü) G: 12. Acıdım ona G: 13. Kendisi kendini mahvetti (Ağlıyor - burada terapi göz hareketleri yerine iki yönlü ayaklara vuru uygulaması ile sürdürüldü ) G: 14. Daha dayanacak gücüm yoktu kalmamıştı G: 15. Elimden geleni yaptım uyardım G: 16. Kendi seçimini yapmıştı G: 17. O da yorgundu herhalde ben de o kadar dayanabilmiştim G: 18. Ben ayakta kaldım hep. O baş ettiğini sandı baş edememişti G: 19. Kurtuldum G: 20. Onunla hayat boyunca yaşadım sanıyordum, yaşamamışım, şimdi yaşadığımı hissediyorum. G: 21. Huzur doluyor G: 22. Herşey daha güzel, rahat, mutlu olacak G: 23. Huzur hissediyorum. Kafam borç harç geldi gelmedi düşünmeyecek gönlümde boşluk var ama huzurlu bir boşluk G: 24. Çocuklarımla güzel bir hayat. 1-2 yıl sonra onlar da gidince tek başına kalınca dinleneceğim. SUD:1 olarak ifade edildi. G: Hiç ağlayacağımı düşünmüyorum üç seanstır ağlıyorum. Bu ağlama nefret değil ama artık kin değil. Acı gibi bir ağlama bu. Kendine yazık etti, niye başka kötü huyları niye yaptı diye düşündüm. İki hafta önce cuma dolapları düzenlerken eski askerdeki mektupları çıktı. Sanki şimdi yazmış gibi aldım okudum onları. Bira aldım iki tane içerek sabaha kadar hüngür hüngür ağladım. Oğlum geldi sonra o da ağladı. Sonra sabah kalktım gözlerim mordu ama daha iyiydim artık. Seansların ardından yapılan takip görüşmesinde Bayan G, eşi aklına geldiğinde artık kaygı hissetmediğini, hayattan daha çok keyif almaya başladığını ve daha az etkilendiğini dile getirdi. Önceleri eşini rüyalarında kabus olarak gören Bayan G, son zamanlarda hiç kabus görmediğini, Sayfa 10

11 eşini rüyasında gördüğünde onunla küsmeden önce olduğu gibi iyilikle konuştuğunu ve hatta rüyasında bir kaç kez eşine sarıldığını ifade etti. Uygulanan üç EMDR seansı sonrası Bayan G ile yapılan takip görüşmesinde sırası ile tedavi öncesi, ilk seans sonrası, ikinci seans sonrası, üçüncü seans sonrası ve üç ay sonraki takip görüşmesi ölçek skorları sırasıyla BDÖ=8,3,1,0,1 BAÖ=20,5,1,1,2, CAPS=46,16,,9,13,10, KYGÖ= 18,7,5,0, 2, OEÖ=40,16,19, 1,4 ve PDEQ= 22 olarak kaydedildi (Tablo 2) BDÖ BAÖ CAPS KYGÖ OEÖ PDEQ 22 Tablo 2 Tartışma Uzamış Karmaşık Yas Bozukluğu (KYB), travmatik yas olgularında olduğu gibi TSSB tedavisinde de Uzamış Maruziyet Terapisi ve EMDR terapisi yaygın olarak kullanılmaktadır. KYB nin Uzamış Maruziyet Terapisi ile tedavisi ile ortalama 20 seans sonrasında yanıt alınabilmektedir ve bu da yaklaşık 6 ay sürmektedir (11). Yönlendirilmiş Yas - Guided Mourning (GM) terapi tekniği KYB tedavisinde kullanılan bir diğer tedavi yöntemidir. GM tedavisinin protokolü Uzamış Maruziyet Terapisi ne oldukça benzemektedir. Sprang yaptığı çalışmada GM ve EMDR tedavilerinin etkilerini KYB tanılı hastalar üzerinden gözlemlemiştir. EMDR tedavisinin GM tedavisinden daha etkin olduğu ve TSSB semptomlarının şiddetinde büyük oranda azalma sağladığı gösterilmiştir. Ayrıca GM tedavisinde ortalama süre BDT ye benzer olarak yaklaşık yirmi seans iken EMDR tedavisiyle verim almaya başlama süresi çok daha kısadır (12). EMDR terapisini TSSB tanılı vakalarda placebo ve fluoksetin tedavisi ile karşılaştıran bir çalışmada 6 aylık takipte EMDR tedavisi TSSB semptomlarının azalmasında fluoksetin tedavisine üstün bulunmuştur. Tedavi sonrası altıncı ayda fluoksetin ile tam remisyon sağlanamazken EMDR uygulanan hastalarda bu oran %58 dir. Bununla beraber; EMDR uygulanan grup yalnızca terapi sonrası iyi olmakla kalmamış, zaman içinde yavaşça iyileşmeye de devam etmiştir. Bu, kişilerin travmatik anılarıyla bir kez ilgilenmeye başladıktan sonra, müdahalede bulunulmasa bile iyileşmeye devam ettiklerini düşündürmektedir. Bunun önemli klinik ve ekonomik etkileri olacaktır. Ayrıca 6 aylık takipte EMDR uygulanan grupta BDÖ puanları fluoksetin kullanan hastalardan anlamlı derecede düşük saptanmıştır. Bu da travma bir kez çözüldükten sonra psikolojik işlevselliğin diğer parçalarının spontan bir şekilde iyileştiğini gösterebilir, dolayısıyla EMDR depresyon ile birliktelik gösteren TSSB tanısı olan hastaların tedavisinde etkili olabilir (13). Bir çalışmada TSSB tanısı almış hasta grubuna üç seans EMDR terapisi uygulanmasının ardından hastaların artık TSSB tanı kriterlerini karşılamadığı kaydedilmiştir (14). Vakamızda da eşini intihar etmiş bulan, bir yıldan uzun süredir ilaç kullanan hastada EMDR terapisi ile görülen hızlı iyileşme gözlenmiştir. Üç seans EMDR terapisinin ardından danışanın ölçek puanlarında belirgin bir azalma kaydedilmiştir. Bu olgu çalışmasında TSSB tedavisinde EMDR terapisinin diğer terapi tekniklerine kıyasla daha kısa sürede iyileştirici etkisinin olduğu gösterilmektedir. EMDR seansları bittikten sonraki değerlendirme görüşmelerinde iyileşmenin sürdüğü görülmektedir. Ayrıca danışanın kendi Sayfa 11

12 iyileşme gücünün terapi seansları esnasında göz hareketlerinin etkisiyle nasıl ortaya çıktığı da verilen seans örneğiyle vurgulanmaktadır. Travma tedavilerinde pek çok seçenek olmasına rağmen, özellikle tekil yaşantıdan sonra başlayan, kayıp ile ilişkili olan durumlarda, hızlı ve etkili tedavi açısından EMDR öncelikle düşünülmelidir. Sonuç EMDR terapisi TSSB ve KYB semptomlarının şiddetlerini büyük ölçüde azaltmaktadır. Travma ile ilişkili olan ruhsal rahatsızlıkların tedavi sürecinde EMDR terapisinin uygulanmasının iyileşme sürecinin seyrine katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Kaynakça 1. Sadock BJ, Sadock VA. Kaplan & Sadocks s Synopsis of psychiatry: Behavioral Sciences, Clinical Psychiatry. Ninth Ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins Publishing, 2003, Loss and psychosocial factors as determinants of quality of life in a cohort of earthquake survivors. Khachadourian V, Armenian HK, Demirchyan A, Goenjian A Health Qual Life Outcomes Feb 6; Kessler RC, Galea S, Gruber MJ, Sampson NA, Ursano RJ, Wessely S.. Trends in mental illness and suicidality after Hurricane Katrina. Mol Psychiatry (2008) 13: /sj.mp American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing. (Page ) 5. Shapiro F. Eye movement desensitization and reprocessing (EMDR): Clinical and research implications of an integrated psychotherapy treatment. J Anxiety Disord 1999; 13:35 67.) 6. Bisson J, Andrew M. Psychological treatment of post-traumatic stress disorder (PTSD). Cochrane Database Syst Rev 2007; 3:CD Seidler GH, Wagner FE. Comparing the efficacy of EMDR and trauma-focused cognitive-behavioral therapy in the treatment of PTSD: a meta-analytic study. Psychol Med 2006; 36: Ironson G, Freund B, Strauss JL, Williams J. Comparison of two treatments for traumatic stress: a community based study of EMDR and prolonged exposure. J Clin Psychology 2002; 58: Van Etten ML, Taylor S. Comparative efficacy of treatments for post-traumatic stress disorder: a meta-analysis. Clin Psychol Psychother 1988; 5: Kavakçı Ö, Yıldırım O, Kuğu N. Travma sonrası stres bozukluğu ve sınav kaygısı için EMDR: Olgu Sunumu. Klinik Psikiyatri 2010; 13: Shear, M. K., & Smith-Caroff, K. (2002). Traumatic loss and the syndrome of complicated grief. PsycEXTRA Dataset, 1-8. doi: / e Sprang G. The use of eye movement desensitization and reprocessing (EMDR) in the treatment of traumatic stress and complicated mourning: Psychological and behavioral outcomes. Res Soc Work Pract Sage Publications, 2001; 11: Bessel A. van der Kolk; Joseph Spinazzola; Margaret E. Blaustein; James W. Hopper; Elizabeth K. Hopper; Deborah L. Korn; and William B. Simpson. A Randomized clinical trial of EMDR, Fluoxetine and Pill Placebo in the Treatment of PTSD: treatment effects and long-term maintenance. J Clin Psychiatry 67:0, Month Ironson, G., Freund, B., Strauss, J., & Williams, J. (2001). Comparison of two treatments for traumatic stress: A community-based study of EMDR and prolonged exposure. Journal of Clinical Psychology J. Clin. Psychol., 58(1), doi: /jclp.1132 Sayfa 12

13 Uzm. Psk. Altuna Türkoğlu Makale Özeti Bu makalede Obsesif Kompulsif Bozukluğu tanısı almış üç hastanın tedavisinde EMDR ın kullanımı anlatılmaktadır. tedavi seçeneği olabileceğine dair yeni kanıtlar bulunmuştur (Shapiro, 2001). Travma Sonrası Stres Bozukluğu nun (TSSB) tedavisinde EMDR ın etkinliğini destekleyen yaklaşık 20 tane randomize kontrollü çalışma (RCT) vardır (Gerger et al., 2014; Watss et al., 2013). Shapiro nun EMDR standart protokolünü geliştirmesinin ardından, spesifik bozukluklar ve durumlar için birçok protokol geliştirilmiştir. OKB için geliştirilen protokollerin arasında Logie ve John ın (2014) İleri Akış Prosedürü (Flashforward) ve bu çalışmada kullanılan Marr ın Adaptif EMDR Fobi Protokolü vardır. Uzm. Psk. Altuna Türkoğlu Makale Özeti Makale Adı: Obsesif Kompulsif Bozukluğu nun EMDR Terapisi ile Tedavisi: Üç Vaka Yönergeler* Yazar: Marsden, Z Dergi: Journal of EMDR Practice and Research Sayı: 2016; Volume 10, Number 2, Obsesif Kompulsif Bozukluğu nun EMDR Terapisi ile Tedavisi: Üç Vaka Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB), kişinin gündelik hayatını, işlevselliğini olumsuz şekilde ve önemli ölçüde engelleyen, tekrarlayan obsesif düşünceler ve/veya kompulsiyonlar ile ilişkili psikolojik bir ruhsal bozukluktur. Maruz Bırakma ve Tepki Önleme ye (ERP) dayalı Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), OKB nin tedavisi için en sık kullanılan psikolojik tedavi yöntemidir. Fisher ve Wells in (2005) yaptığı çalışma, tedavisini tamamlayan hastaların %50 ile %60 nın OKB semptomlarını azaltmada ERP nin etkili olduğunu göstermiştir. Fakat bazı danışanların tedavi sırasında verilen ev ödevlerini ve korktukları şeylerle yüzleşmeyi zor buldukları için tedaviyi yarıda bıraktığı görülmüştür. Bu durum, ERP tedavisini tamamlamakta sıkıntı yaşayan danışanlar için başka nasıl bir yöntem kullanılabilir? sorunu akıllara getirmiştir. Son zamanlarda EMDR ın OKB tedeavisinde etkili bir EMDR ve Obsesif Kompülsüf Bozukluğu nun Tedavisi OKB nin tedavi edilmesinde EMDR ın etkili olduğunu gösteren birkaç vaka çalışması vardır. Bunlardan biri Keenan, Keenan, Ingham ve Farrell ın çalışmasıdır (2014). Bu çalışmada, sekiz vakanın beş sene boyunca BDT tedavisi gördüğü fakat tedaviye karşın hala OKB semptomları sergilediği görülmüştür. Daha sonra çalışmada, vakaların geçmiş olumsuz yaşam deneyimlerini çözümlemek için standart EMDR protokolü kullanılmıştır. 3 aylık takip seanslarına bakıldığında tüm vakalar, önemli düzeyde gelişme göstermiştir. Marr ın çalışmasında (2012) ise, Shapiro nun fobi protokolünden biraz daha farklı iki uyarlanmış protokol kullanılmıştır (Shapiro, 2001). Çalışmada yer alan dört katılımcının EMDR Terapisi nden sonra, 4 ile 6 aylık takip seanslarına bakıldığında OKB semptomlarında önemli düzeyde azalma görülmüştür. Marr ın Adaptif EMDR Fobi Protokolü Marr ın Adaptif EMDR Fobi Protokolü nde (2012), tedavi güncel tetikleyiciler ile (Obsesyonlar ve kompülsiyonlar) başlar, gelecek şablonu (başarılı gelecek eylemi hayal etme) ile devam eder ve daha sonra geçmiş ile ilişkili danışanı rahatsız eden anılar (varsa) ile sonlanır. Danışanlar tedavide, güncel tetikleyicilerin (Obsesif düşüncelerin, kompulsif davranışların) ve gelecek şablonlarının hangi sıra ile ele alınacağının karar Sayfa 13

14 konusunda aktif olarak rol alır. Danışanlar işlemeye özellikle kendilerini referans edecek pozitif veya negatif kognisyonlar ile değil; hedef görüntü, duygu, beden duyumu ile başlayacak şekilde yönlendirilir. hissettiği bir gecede bu kontroller 5 saate kadar çıkabilmektedir. Abigail, terapi hedefini hiçbir şeyi kontrol etme rutini olmadan uyuyabilmek şeklinde belirlemiştir. Abigail daha önce hiç antidepresan kullanmamış, 12 yaşında BDT yöntemiyle tedavi görmüş fakat tedavinin işe yaramadığını belirtmiştir. İlk EMDR seansında Abigail, çalışmada kullanılan ölçekleri tamamlamış, YBOCS puanı 24 ve OCI puanı 34 çıkmıştır. Çalışmanın Amacı ve Yöntem Bu çalışmanın amacı, Marr (2012) tarafından geliştirilen protokolün bir terapist tarafından üç OKB hastasına uygulanarak sunulmasıdır. OKB hastaları Kuzey İngiltere deki bir ruh sağlığı servisinden çalışmaya dahil edilmiştir. Çalışmaya katılma yaş kriteri 17 olup, tanı kriteri için Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı (DSM-IV) ve Mini Uluslararası Nöropsikiyatrik Görüşme (M.I.N.I) baz alınmıştır. Çalışmaya katılacak olan kişilerin ruh hali iki ölçek ile değerlendirilmiştir. Bunlardan ilki Yale- Brown Obsesif Kompulsif Ölçeği (YBOCS), ikincisi ise Obsesif Kompulsif Envanteri dir (OCI). Bunun dışında veri toplama yöntemi olarak yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Tedavide EMDR Süreci Hikaye alma aşamasında, Abigail yaklaşık 9 yaşındayken yaşadığı bir anıyı paylaşmıştır. Halka adlı korku filmini izlediğini, filmi izlerken çok korktuğunu ve ailesinin neden bu filmi izlemesine izin verdiğini anlamadığını belirtmiştir. Filmde, küçük kızın insanları öldürmek için TV içinden ve prizlerden çıkması anını çok korkutucu bulduğunu söylemiştir. Abigail, kontrol etme davranışlarından önce aklına gelen herhangi bir obsesif düşünce olmadığını belirtmiş fakat endişelerinin kendisinin ve başkalarının güvenliğinden emin olmak ile ilgili olduğundan bahsetmiştir. EMDR ın hazırlık aşaması öz bakım (self-care) tekniklerine ve terapötik işbirliği kurmaya odaklanır. Abigail ilk zamanlarda vücudundaki herhangi bir kaygı veya rahatsızlık hissini tanımlamakta zorlanmış fakat güvenli yer egzersizi (Parnell, 2007) üzerinde çalıştıktan sonra egzersizin kendisine vermiş olduğu hafiflik duygusu sayesinde kaygıyı göğsünde ve başında hissettiğini ayrımsayabilmiştir. 1. Vaka: Abigail Abigail üniversite birinci sınıfta okuyan 18 yaşında bir kadındır. 9 yaşından beri, uyumadan önce bazı şeyleri kontrol etme davranışları mevcuttur ve bu davranışları çok rahatsız edici olarak nitelendirmektedir. Kontrol etme davranışları arasında; kapıyı, pencereleri, prizleri, yorgan köşelerini kontrol etme ve ayrıca çekmecede elbiselerin olup olmadığını, kapının arkasında montlarının asılı olup olmadığını kontrol etmek bulunur. Abigail in kendini iyi hissettiği bir gecede bu kontroller yarım saatini alırken, kötü 3 ve 6. Seanslar: Güncel Tetikleyicileri İşleme Abigail, kontrol etme davranışlarının, güncel tetikleyicileri üzerinde çalışmayı seçmiştir. Bunun için uyumadan önce yapmış olduğu kontrol etme davranışlarını, sahne sahne oynattığı bir video kaseti hayal etmeye başlamıştır (kontrol etme davranışlarını yaparkenki hali ile videoyu canlandırıyor). Herhangi bir duygusal ya da bedensel rahatsızlık duyduğunu fark ettiğinde, videonun işlenmesi için video kasetini durdurmuştur. İşleme sırasında, çift yönlü uyarımı sağlamak için öncelikli Sayfa 14

15 olarak tıp tıp tercih edilmiştir. Abigail, duyarsızlaştırma sırasında rahatsız hissettiği için üç defa videoyu durdurmuştur. İlk kez kontrol etme davranışının başladığı, geçmişe dayalı bir anıyı hatırlamıştır. 9 yaşındayken, 2 yaşındaki küçük kardeşi ile beraber yatarken, uyuyamadığını ve kapıları kontrol etmek için yatağından çıktığını belirtmiştir. İki seanstan sonra Abigail, bu tedavinin kendisini sinirlendirdiğini çünkü seansların dışında tedaviden fayda görmediğini bildirmiştir. Bunun üzerine terapist, araba sürdüğünde yapmış olduğu kontrol etme davranışları hakkında çalışmayı teklif etmiştir. Gece yatmadan önce yapmış olduğu kontrol davranışları hakkında çalışmaya ara verilmiştir. Abigail hayal ettiği video kasetinde en son araba sürerken, araba farlarını kontrol ettiğini söylemiştir. Daha sonra seansta, önceki senelerde yaşadığı bir olay ortaya çıkmış, Facebook ta insanların birbirlerine attığı mesajlardan birinde çete üyelerinin araba sürerken diğer çete üyelerine birbirlerini uyarmak için selektör yaptığını okuduğunu hatırlamıştır. Bu seanstan sonra Abigail, araba sürerken gerçekleştirdiği kontrol etme davranışlarında azalma olduğunu bildirmiştir. Terapist daha sonra gece yatmadan önce yapmış olduğu kontrol davranışlarına geri dönmüştür. Abigail zihninde oynattığı video kasetini hiç sıkıntı yaşamadan iki sefer oynatmıştır. Sonraki seanslarda Abigail, gece yatmadan önce yapmış olduğu kontrol davranışlarında hafif bir azalma olduğunu bildirmiştir. 7. Seans: Gelecek Şablonu Terapi daha sonra uyumadan önceki ve araba sürerkenki kontrol etme davranışları için gelecek şablonu (başarılı gelecek eylemleri hayal etme; tercih edilen duygu güçlü yanlar, pozitif kognisyon Güvendeyim ) ile devam etmiştir. Bu aşamada, Abigail herhangi bir zorlukla karşılaşmamış, aksine daha güçlü ve güvende hissetmiştir. 8. ve 9. Seanslar: Geçmişle İlişkili Anıları İşleme Standart protokolün 3. aşamasında, Abigail in negatif kognisyonu Güvende değilim, pozitif kognisyonu ise Güvendeyim olmuş, korku duygusunu göğsünde ve başında hissetmiştir. İşleme sırasında, Abigail aslında Halka filmini izlemediğini, izlediği filmin aslında Korkunç bir Film 3 olduğunu fark etmiştir. Bir sonraki duyarsızlaştırma adımında, Halka filmini aslında ailesinin komşularla izlediğini ve bunu aralarında konuşurken duyduğunu belirtmiştir. 4. aşama hiçbir duygusal veya bedensel rahatsızlık yaşamadan tamamlanmış, Halka filmindeki Abigail i korkutan ve daha önce renkli olan kızın imajı siyah beyaza dönüşmüştür. Abigail bu imajın artık kendisini rahatsız etmediğini söylemiştir (SUD 0). 5. aşamada pozitif kognisyon Bu durumu aştım olarak değişmiş ve artık filmdeki kızı aklına getiremediğini bildirmiştir. Daha sonraki seansta, belirlenmiş diğer anılar hızlıca işlenmiştir. Abigail, bu seanslar sonrasında, kontrol etme davranışlarının 15 dakikaya kadar düştüğünü belirtmiştir Seanslar: Takip Seansları Abigail son seanslarında artık uyumadan önce kontrol etme davranışlarının olmadığını belirtmiştir. Kontrol etme düşüncesinin bazen aklına geldiğini fakat bunu kolayca kafasından çıkarabildiğini söylemiştir. OCI puanı son seansta 10 a düşmüştür. YBOCS, araştırma protokolüne göre her dördüncü seansta uygulandığı için son seansta tamamlanmamıştır. 6. Ay takip seansında YBOCS puanı da 0 a düştüğü görülmüştür. 2. Vaka: Sarah Sarah 40 yaşında, evli, 2 yaşında çocuğu olan ve bir kamu kurumunda idari pozisyonda çalışan bir kadındır. Son 20 yıldır OKB semptomları ile mücadele ettiğini belirtmiştir. Sarah a göre yaşadığı bu zorluklar, öğrenciyken aynı evi birisi ile paylaşmasından kaynaklanmaktadır. O dönem ev arkadaşının birkaç kez ön kapıyı kilitlemeyi unuttuğunu fark etmiş, fakat bunun kendisini o zaman da, şu anda da rahatsız etmediğini Sayfa 15

16 söylemiştir. Sarah ailesinden hiçbir üyenin OKB si olmadığını ve daha önce hiçbir tedavi görmediğini belirtmiştir. Kontrol etme davranışları arasında; evden çıkarken tüm ışıkların, fırının kapalı olup olmadığına bakmak, gece yatarken kocasına kapıları kilitleyip kilitlemediğini sormak ve yatmadan önce çocuğunun odasına gidip yatağını kontrol etmek (tuhaf ya da tehlikeli bir durum varsa diye) bulunmaktadır. Sarah kontrol etme davranışları öncesinde herhangi bir obsesif düşünce tanımlayamamış fakat durumun güvenlik/sorumluluk konusunda endişe duyması ile alakalı olduğunu belirtmiştir. İlk seansta Sarah ın YBOCS puanı 10, OCI puanı 33 olarak belirlenmiştir (orta düzeyde). Sarah ın rahatsızlık veren anıyı işlemesi için kaseti durdurma sayısı yavaş yavaş azalmıştır. Hikaye alma aşamasında rahatsız eden geçmiş bir anının olmaması ya da belirlenememesi yüzünden, terapistin danışana aynı düşünceleri, duygusal ve bedensel rahatsızlıkları hatırlayabilmesi için yol gösterdiği Geriye Akış (Floatback) Tekniği (Shapiro, 2001) kullanılmıştır. Buna rağmen geçmiş anılar ortaya çıkmamıştır Seanslar: Gelecek Şablonu Evden çıkarken, uyumadan önce yapılan rutinler ve diğer güncel tetikleyiciler ile çalışmaya gelecek şablonu ile devam edilmiştir. Sarah bu konularda kendini artık kontrollü hissettiğini belirtmiştir. Geçmiş anılar (ev arkadaşının kapıyı kilitlememesi) üzerinde çalışılmış fakat Sarah ın daha önce belirttiği gibi bu anıyı hatırlamak ona herhangi bir rahatsızlık vermediği için, bu anıyı en fazla belirsiz/muğlak anı olarak bulduğunu belirtmiştir. Tedavide EMDR Süreci Hazırlık aşaması, Sarah ın tedavi boyunca oldukça faydalı bulduğu, güvenli yerin oluşturulduğu ve nefes alma egzersizlerinin çalışıldığı öz bakım (self- care) tekniklerine odaklanmıştır. 4 ve 7. Seanslar: Güncel Tetikleyicileri İşleme Sarah yatmaya hazır olduğunda, kontrol etme davranışlarının oynadığı bir video kaseti hayal ederek, güncel tetikleyiciler üzerinde çalışmaya başlamıştır. Herhangi bir duygusal ya da bedensel rahatsızlık fark ettiğinde işlemenin gerçekleşebilmesi için kaseti durdurmuştur. İşleme sırasında, çift yönlü uyarımı sağlamak için öncelikli olarak tıp tıp tercih edilmiştir Seanslar: Takip Seansları Sarah, ilerleyen iki seansta kontrol etme davranışlarının azaldığını, daha kontrollü olduğunu ve kendisine daha az yüklendiğini, fakat davranışların tamamen ortadan kalkmadığını belirtmiştir. Son seansta YBOCS 7 puana, OCI ise 16 puana düşmüştür. 6 aylık takip seansında ise YBOCS puanı 8 olmuştur. 3. Vaka: Jan Jan 50 yaşında, evli, yarı zamanlı yönetici asistanı olarak çalışan bir kadındır. 25 yaşına kadar avukat olarak çalışmıştır. Avukatlıktan nefret ettiğini, çünkü işi çok stresli bulduğunu belirtmiştir. Jan bunun dışında bazı sağlık problemleri yaşamıştır. Kronik sistit (gece tuvalet için 2 ya da 3 defa kalkmak), hassas bağırsak sendromu ve egzama bu problemler arasındadır. Jan, dedesinin kontrol etme davranışları olduğunu, arabanın açık olup olmadığını anlamak için kapıları kontrol ederkenki halini hatırladığını belirtmiştir. Sayfa 16

17 Jan, OKB sinin 20 li yaşlarda avukatken, bir müvekkili ile görüşmeye geç kaldığında başladığını belirtmiştir. Bu anıyı düşünmenin hala kendisine rahatsızlık verdiğini de eklemiştir. Jan kendisini, bazen başladığı işi bitirmekte güçlük çeken, kolaylıkla kaygılanan, kaygısı yüzünden araba süremeyen, uçağa binemeyen ve düzenli, temiz, kontrollü biri olarak tanımlamıştır. bunların OKB semptomu olduğunu farketmediğinden, ancak şimdi OKB semptomu olduğunu anladığından bahsetmiştir. Jan birkaç kontrol etme davranışından bahsetmiştir. Bunların arasında evden çıkarken, uyku vaktinde; bazı istifleme davranışları (gözünden bir şey kaçmadığından emin olana kadar gazete ve dergileri atamama); aşırı el yıkama ve kendi evi dışındaki kol kapılarına dokunamama vardır. İlk EMDR seansında, Jan ın YBOCS puanı 17 ve OCI puanı 63 olarak belirlenmiştir. Tedavide EMDR Süreci Hazırlık aşamasında güvenli yer oluşturulup, Işık Huzmesi (Light Stream) tekniği kullanılmıştır. Jan daha önce kısa bir Farkındalık (Mindfulness) Eğitimi almış ve öğrendiği teknikleri uygulamak için terapisti tarafından yönlendirilmiştir Seanslar: Güncel Tetikleyicileri İşleme Jan güncel tetikleyicilerinden biri olan kapı kollarını tutamamak ile çalışmaya başlamayı seçmiştir. İşleme sırasında, çift yönlü uyarımı sağlamak için öncelikli olarak tıp tıp tercih edilmiştir. Jan, video kasetini zihninde oynatırken ve sonraki işlemelerde yüksek düzeyde kaygı sergilemiştir. Bu seansın bazı şeyleri körüklediğini ve kapı kolları hakkında farklı şeyler hissettiğini, fakat davranışının değişmediğini bildirmiştir. Seanstan sonra stresle farklı şekilde başa çıktığını hissetmiştir; öfkeli hissettiğini fakat bu öfkenin daha sonra geçtiğini belirtmiştir. İlerleyen seanslarda, çalışma güncel tetikleyiciler ile devam etmiş ve Jan her seansın başında artık daha rahat, sakin ve duygularını aksettiren biri olduğunu belirtmiştir. OKB semptomlarında düşüş olmasına rağmen Jan, başka kontrol etme davranışlarının hikaye alma aşamasında görüşülmediğinden; çünkü daha önce Seanslar: Gelecek Şablonu Seansların dışında yapmış olduğu ilerlemeler ve EMDR ın genelleştirici etkisi göz önüne alındığında, güncel tetikleyicilerin tamamı üzerinde çalışmamanın Jan ın iyileşmesini olumsuz yönde etkilemeyeceği ümit edilmiştir. Jan gelecek şablonu üzerinde çalışırken, hakkında konuşmanın çok zor olduğu geçmiş bir anıdan bahsetmiştir da, kardeşinin hayatında olan büyük krizler ile uğraşmak zorunda kaldığından, çünkü ailesinin o sırada tatilde olduğundan bahsetmiştir. Bu anıdan daha önce hiç kimseye bahsetmediğini; anının kendini yetersiz, kontrolsüz hissettirdiğini belirtmiş ve konu hakkında başka bir şey anlatamayacağını söylemiştir. Bunun üzerine terapist Jan e Kör Terapist (B2T) Protokolü nü (Blore & Holmshaw, 2009) kullanarak bu anı hakkında çalışılabileceğinden bahsetmiştir. Protokolün rahatsızlık veren anıyı, Jan in anlatacağı travmatik olayın içeriği olmadan işleyebilmesi sayesinde, Jan bu çalışmayı kabul etmiştir Seanslar: Geçmiş ile İlişkili Anıları İşleme Jan in geçmişle ilişkili bu anısı B2T protokolü uygulanarak hedef alınmıştır. Bir noktada, işleme takılıp kalmış, başka bir deyişle Jan in imajında, düşüncelerinde, duygularında ya da beden duyumunda bir değişme gerçekleşmemiştir. Her zamanki stratejiler denendikten sonra, Geriye Akış (Floatback) tekniği (Shapiro, 2011) kullanılmıştır. Jan in 7 yaşlarında annesi ile konuşurken kendisini üzen bir anısı ortaya çıkmıştır. Jan in isteği üzerine, Sayfa 17

18 Tartışma Makalenin yazarı, Marr ın (2012) protokolünü uygulama açısından kolay bulmuştur. Tedavinin her aşaması için kaç seansın gerekli olduğunu tahmin etmek ve özellikle de çalışmanın 16 seansla kısıtlı olması çalışmanın zorluklarından biri olarak belirtilmiştir. üzen bir anısı ortaya çıkmıştır. Jan in isteği üzerine, ilk hedeflenen anıyı işlemeye geri dönülmüş ve seansın sonunda Jan Elimden geleni yaptım olarak seçtiği pozitif kognisyona yönelmiştir. Sonraki seansta, 7 yaşına ait rahatsızlık veren anı, Suçlu benim negatif kognisyonu ve göğüste hissedilen utanç duygusu ile hedef alınmıştır. Bu anının SUD puanı 0 olana kadar işlenmiştir. 5. aşama Ben iyiyim pozitif kognisyonu ile tamamlanmış, beden taramasında herhangi bir gerginliğe rastlanmamıştır. Daha sonra B2T protokolünü kullanılarak ilk anı çalışılmaya başlanmış ve bu anının SUD puanı sıfırlanmıştır. 15. seansta ise Jan in hikaye alma aşamasında bahsettiği anı (avukat olarak çalışmaya başladığı zamanlar) hedef alınmış, Ben güçlüyüm pozitif kognisyonu ile SUD puanı sıfıra düşürülmüştür. Yazarın deneyimine göre, zaman kısıtlaması olmasına rağmen tüm güncel tetikleyiciler üzerinde çalışmadan tedaviyi uygulamak mümkün görünmektedir. İlerleme kaydedildiği sürece, EMDR ile genelleştirici etki görünebilir. Aynı zamanda bilişsel müdahale kullanımını önlemek, bu üç hasta grubunun eğilimlerini analiz etmek için yararlı bulunmuştur. Marr ın protokolünde, geçmiş ile ilişkili rahatsız edici anılar üzerinde çalışılana kadar kognisyonlara değinilmemesi, çalışmaya olumlu katkılarda bulunmuştur. Protokolün bir başka katkısı son derece danışan odaklı olmasıdır Seanslar: Takip Seansları 4 hafta sonra yapılan takip seansında, Jan gelişme kaydetmiş, OKB sinin doğal bir biçimde azaldığını hissetmiş ve daha pozitif hissettiğini belirtmiştir. 16. seansta, YBOCS puanı 6 ya, OCI puanı ise 4 e düşmüştür. Sonuç Hastalara verilen değerlendirme testlerinin ve yarı yapılandırılmış görüşmelerin tematik analiz sonuçları, genel olarak tedavinin iyi gittiğini ve 3 hastanın tedaviyi iyi karşıladığını göstermiştir. Sayfa 18

19 Uzm. Psk. Altuna Türkoğlu Söyleşi Dr. Hejan Epözdemir Uzm. Psk. Şirin Hacıömeroğlu Atçeken Bu sayımızda EMDR Sertifikalı danışmanı olma süreçlerini, EMDR danışmanlarımızdan Uzm. Psk. Şirin Hacıömeroğlu Atçeken ve Psk. Dr. Hejan Epözdemir ile konuştuk. duyduğumuz bir uzman ve harika bir insandır. Olaylar nasıl gelişti hatırlamıyorum ama ben Udi nin EMDR Eğitimlerindeki tercümanı oldum. Onunla birlikte onlarca eğitime katıldım. Bu arada EMDR ı neredeyse her vakamda kullanmaya ve terapi sürecime entegre etmeye başladım. Kendimi çok rahat hissettiğim, çok iyi sonuçlar aldığım ve kendimi gitgide geliştirdiğim bir alan oldu. Bu süreçte EMDR Eğitimlerinde uzun yıllar danışman yardımcılığı da yaptım. Türkiye deki tüm EMDR workshoplarına ve yurtiçi/ yurtdışı konferanslara katıldım. Zaten EMDR camiasının bu kadar içinde yer alan, EMDR a kalpten inanan, bu alanda çalışmalar yapan ve eğitimlere dahil olmuş biri olarak önce EMDR Sertifikalı Uygulayıcısı ve sonra da Danışmanı olmam sürecin çok doğal bir sonucuydu. Ayrıca EMDR Türkiye Derneği kurulduğundan beri Dernek Yönetim Kurulu üyeliği yapıyor olmam da benim için çok büyük bir onurdur. Altuna Türkoğlu: Kısaca bize EMDR Sertifikalı Danışman olma yolculuğunuzdan bahseder misiniz? Şirin Atçeken: Merhaba. EMDR ile ilk tanışmam 2002 yılına dayanır. O zamanlar Emre Bey in (Konuk) asistanıydım, eğitim organizasyonunda görev almış ve bu sayede eğitime katılma imkanı bulmuştum. O zamanlar henüz danışan görmüyordum ama çok etkilenmiştim. Ertesi sene Amerika da Yüksek Lisans yaparken ve çok ağır travma vakalarıyla çalışırken devamlı süpervizörüme neden EMDR kullanmıyoruz diye çok başının etini yemişimdir. İstanbul a dönüğümde ve burada danışanlarımla çalışmaya başladığımda ilk iş yeniden EMDR Temel Eğitimlerimi aldım (I. ve II. Düzey) ve sonunda uygulamaya başladım. Davranış Bilimleri Enstitüsünde çalıştığım için sağolsun Emre Hoca en başından beri beni çok destekledi, süpervizyon verdi ve farklı alanlarda EMDR uygulamaya ve araştırma yapmaya teşvik etti. O zamanlar EMDR Eğitimlerine İsrail den Udi Oren gelirdi. Kendisi çok sevdiğimiz ve saygı Hejan Epözdemir: EMDR süpervizörü olma serüveninden önce belki EMDR ile nasıl tanıştığımdan kısaca bahsetmem anlamlı olur. Ben daha üniversite yıllarındaydım, seneler önce bir psikoloji kongresinde Emre Bey ile tanıştım. Kongrede bir sunumum vardı ve Emre Hoca da sunumu dinleyenler arasındaydı; hala benim için çok hoş bir anıdır tanışmamıza dair. Neyse, sonrasında Davranış Bilimleri Enstitüsü ne gidip gelmeye başladım ve lisans son sınıf öğrencisiyken de orada çalışmaya başladım. Enstitüde çalışmaya başladım; toplantılara, eğitimlere vs katılıyorum; tabii enstitünün bugün olduğu gibi o zamanlarda da göz bebeği EMDR. Orada çalışan tüm terapistler hep EMDR dan bahsediyordu. Seanslarda, bölüm toplantılarında hep vaka paylaşımı yapılıyordu. Yani herkes çok heyecanlı bir şekilde EMDR dan bahsediyordu. Bu arada o zamanlar, bilenler bilir, sevgili Udİ Oren eski Avrupa EMDR Başkanı gelip EMDR eğitimlerini veriyordu. Format bu zamanda ki eğitimler ile aynıydı; öğleden önce teori kısmı, öğleden sonra da uygulama (practicum) kısmı vardı. Öğlenden önceki eğitimi Udi veriyordu; o zaman Emre Bey henüz eğitmen olmamıştı. Bir de Sayfa 19

20 ben DBE de çalışırken psikoterapist ve eğitmen kimliğimin yanı sıra aynı zamanda orada Projeler Koordinatörüydüm. Bu tabii çalışmaya başladığım yıllar içerisinde gelişen bir süreç oldu. Projeler ve araştırmalar o zaman da yapılıyordu -Emre Hoca malum, araştırmaya çok önem veren birisi- ama oradaki bugünkü haliyle var olan AR-GE Departmanı kurumsal bir kimlik kazanarak benim döneminde yapılandırıldı. Dolayısıyla enstitüdeki araştırma ve projelere de hakimdim ve bu projelerin/araştırmaların da bir kısmı travma ve dolayısıyla ile EMDR ile ilgiliydi. Udi gidip geliyor, eğitimler veriliyor, toplantılar da hep bahsediliyor, araştırmlar yapılıyor derken bende de EMDR a karşı özel bir ilgi ve merak uyandı. Ben de çok büyük bir heyecanla kriterlerimi karşılar karşılamaz, EMDR eğitimimi aldım. Çok hevesle ve hızla da çalışmaya başladım. Emre Hoca süpervizörümdü ve o dönemler enstitüde çok fazla canlı süpervizyonlu seans yapıyorduk; yani ben içeride seans yapıyorum, kamera var, arkada toplantı odasında da ekip izliyor ve gerektiğinde telefonla müdahale ediliyor; tabii danışandan izin alınmış; yazılı onam formu var vs. Ben diyeyim 500, siz deyin 700/800 ya da daha fazla canlı süpervizyonlu seansımız var Emre Hoca ile. Bunların içerisinde EMDR lı seansların bir kısmında sevgili Udi Oren de olmuştur. Bu tabii müthiş bir deneyim. Gerçekten ben EMDR ı bir usta çırak ilişkisi bağlamında öğrendim diyebilirim; çok yakın çalıştım Emre Bey ile yeri geldi Udi ile. Dolayısıyla gerçekten çok yoğun ve verimli de bir süreç oldu benim için; çok keyifliydi. Bu arada tabii ki ben Projeler Koordinatörü oldum ve travma ve EMDR ile ilgili ciddi araştırmalar yapmaya başladık hatta bugün uluslararası bilinen EMDR Migren protokololünü o dönem birlikte geliştidik ve araştırmasını yaptık. Böylece EMDR ile tanışmış ve hızla hem klinik pratiğimde, hem de araştırma ve projelerde EMDR ile çalışır olmuştum; sonrasında da gerisi kendiliğinden geldi zaten. A.T: Bu akreditasyon sürecine girmeye neden ve nasıl karar verdiniz? Ş.A: Yukarıda da bahsettiğim gibi aslında ben kendimi uzman olarak bildim bileli bu sürecin içindeyim. Buna özellikle karar vermedim; çok severek içinde bulunduğum bir camianın, çok inanarak uyguladığım bir yöntemin ve beni her zaman çok besleyen uzmanlarla çevrili bir ortamda olmamın doğal bir sonucuydu akreditasyon. Danışman olmak için yapmam gerekenleri hiçbir zaman bir görev gibi yerine getirmedim. Ben zaten sevdim, yaptım, içselleştirdim, başarılı oldum; akreditasyon bunun bir sonucu oldu. H.E: Aslında böyle bir karar vermedim. Yani bu gelişen bir süreç oldu. Şöyle ki EMDR eğitimlerimi aldım, tabii bu arada çok yoğun danışan görüyordum. Normal seansın yanı sıra canlı süpervizyonlar oluyordu, aynı zamanda koordinatördüm, sürekli araştırmalar yapılıyordu falan. EMDR Türkiye Derneği nin kurucu üyelerinden biri oldum. Araştırma Komitesinde yer aldım. Yani EMDR ile tanıştığım günden beri çok sıkı bir bağım oldu. Dolayısıyla süreç akıp gitti. Bir sabah uyanıp da Ben EMDR süpervizörü olayım gibi bir şey demedim, yani öyle bir karar vermedim. Bir de tabii etrafımdaki insanlar da çok destekledi. Özellikle Emre hoca ve sevgili Udi Oren. İkisine de buradan bir kez daha çok çok teşekkür etmek istiyorum. Çünkü benim süpervizör olma sürecimde çok büyük destekleri var, hem eğitim sürecinde çok büyük destekleri var hem de manevi olarak da beni çok desteklediler; çok yüreklendirdiler. Yani böyle bir adım atmam ve eğitimlerimi bu şekilde dizayn etmem de bana çok yardımcı oldular. Bunun için gerçekten çok teşekkür ediyorum. Hele ki Emre hoca ile sayısız canlı süpervizyolu seanslarımız var. Bu arada ben hem master/doktora gibi akademik faaliyetlerime ara vermeden devam ediyordum, hem çok fazla danışan görüyordum, hem de Sayfa 20

21 Projeler Koordinatörü olarak tüm araştırma ve projelerden sorumluydum ve tabii ki ekip arkadaşlarımın sayesinde enstitüde bir sürü iş çıkartıyorduk; yani müthiş bir yoğunluğum vardı. Dolayısıyla aslında bir zaman sıkıntım vardı ama EMDR Danışmanı olmayı çok istedim ve bu yoğunluğa rağmen, çevremedekilerin de desteği ile bu yola girmiş oldum. Şimdi, iyi ki, o yoğunluğa rağmen, iyi ki yapmışım diyorum, çok mutluyum. EMDR gerçekten hızla büyüyen, gelişen, araştırmaya çok önem veren güçlü bir terapi ekolü olma yolunda emin adımlarla ilerliyor. Herkese tavsiye ediyorum; emin olun, kendinizi çok keyifli bir yolculuğun içerisinde, sizi destekleyen bir camiada bulacaksınız. A.T: Bize bireysel süpervizyonlarınız sırasında edindiğiniz deneyimlerinizden bahsedebilir misiniz? Ş.A: Bence süpervizyon almak hangi yönelimle çalışıyor olursak olalım terapist olarak sürecimizin en olmazsa olmazı. Amerika da da, hem öğrenci hem de uzman terapist olarak hep süpervizyon aldım. Burada da hem genel, hem de EMDR uzmanı olurken süpervizyon aldım. Benim mesleki uygulamalarımda aldığım süpervizyonların çok faydalı olduğuna inanıyorum. Eğitim almak tabi ki çok önemli ama asıl iş öğrendiklerimizi uygularken başlıyor. Sorulacak çok fazla soru, kafa karıştıran çok durum ve fark etmediğimiz çok kör noktamız oluyor. Bunları aşıp (ki aslında hiçbir zaman tam aşmıyoruz) yöntemi içselleştirme ve doğru kullanma açısından aldığım süpervizyonlar bana çok şey kattı. H.E: Valla süpervizyon sadece EMDR için değil bütün terapi okulları bağlamında çok kıymetli, çok eğitici bir süreç bence. Yani sadece kıymetli bir öğrenme süreci değil, aynı zamanda duygusal olarak da çok kapsayıcı bir süreç; yani en azından benim aldığım süpervizyonlara dair deneyimim hep bu oldu. Süpervizyonla götürdüğüm seanslarım, kendimi çok daha rahat, iyi ve güvende hissettiğim bir öğrenme süreci oldu benim için; EMDR süpervizyonları da buna dahil tabii ki. Yukarıda da bahsettiğim gibi Emre Hoca ve yer yer ekipten diğer arkadaşlarla canlı süpervizyonlu (live supervision) seanslar yapardık. Bunların hepsi EMDR değildi; yani benim ilk aile terapisi seansım canlı süpervizyonlu bir seanstı ve inanın benden çok ülke, kongre, eğitim gezmiştir Ben tabii hep kendimi çok şanslı hissettim; benimle beraber, enstitüde canlı süpervizyonlu seanslarf bir gelenek haline geldi ve benim eğitim/süpervizyon süreçlerim de böyle şekillenmiş oldu. Böyle canlı-kanlı, hem ketyifli, eğlenceli hem de aslında oldukça da zor bir deneyimdi. Düşünsenize, hele ki başlarda henüz çok deneyimim de yokken, ben seansımı yapıyorum, arkada Emre Hoca, Udi gibi bu işin pirleri izliyor. Yani acayip heyecan verici ama aynı zamanda da aslında oldukça stresli; özellikle de deneyimi az olan bir terapist için. Bu süreçte çok ilginç, yüzümüzü güldüren anılar biriktirdik tabii ve bambaşka bir çalışma, öğrenme, paylaşma süreciş oldu benim serüvenim... Günün sonunda, benim için, müthiş verimli, çok ama çok öğretici bir süreç oldu; az önce de dediğim gibi adeta bir usta-çırak deneyimi A.T: Akreditasyon süreci sırasında yaşadığınız zorluklar neler oldu? Ş.A: Akreditasyon sürecinde yapılması gerekenleri yapmak konusunda çok bir zorluk yaşamadım çünkü zaten severek yapıyordum. Benim vizyonum bu olduğu için içsel motivasyonum çok yüksekti. Sadece tek bir nokta biraz zorladı; en son noktada danışman olabilmek için EMDR Avrupa Derneğinin danışman adaylarına özel alınmasını şart koştuğu 4-5 günlük bir eğitim vardı. Eğitimin ya yurtdışında alınması ya da eğitimi verecek uzmanın sadece bu eğitim için Türkiye ye davet edilmesi gerekiyordu. Bu eğitimin gerçekleşmesi ve organizasyonu için epey bir bekledik ama sonunda burada alarak akreditasyon sürecimizi tamamladık. H.E: Akreditasyon sürecinde, dediğim gibi o kadar çok EMDR ın içindeydim ki yani çok danışan görüyordum, araştırmalar vardı, süpervizyonlar, eğitimler vs yani zaten kendiliğinde gerekli bilgi ve deneyimi biriktiriyordum; o açıdan geriye sadece Sayfa 21

22 dökümente etmek kalmıştı. Diğer yandan EMDR Danışmanı olmak öyle kolay iş değil, sadece yeterli sayıda seans yapmak yetmiyor. Evet hani çok içerisindeydim, gerekli bilgi ve deneyim kendiliğinden oluşuyordu ama danışman olmak için bütün bunların yanı sıra yapılması gerekenler vardı; yani daha çoookkk emek istiyordu. Örneğin, danışman olma sürecinde siz hem bireysel, hem de grup süpervizyonu verip, akredite bir EMDR süpervizöründen (danışmanından) bunların süpervizyonu almanız gerekiyor; yani süpervizyonun süpervizyonu gibi. Bir de o dönemler çok ama çok yoğundum; aynı anda pek çok şapka takmak zorundaydım ve sorumluluklarım çok fazlaydı; dolayısıyla bir de zaman sıkıntım vardı ama neyse ki, tüm bunlara rağmen hiçbir sorumluluğumu aksatmadan tüm kriterleri yerine getirdim ve danışman olabildim. A.T: Peki son olarak, bu sürece girecek kişilere önerileriniz neler olabilir? Ş.A: Bu sürece girecek meslektaşlarıma önerilerim; öncelikle bol bol EMDR uygulayın. Sadece belli konularda değil, çeşitli problem alanlarında çalışın. Cesur olun ama mutlaka bir dayanağınız olsun; bireysel süpervizyonu ihmal etmeyin. Tek başına ya da sizin gibi ilgilenen arkadaşlarınızla ufak gruplar kurup da süpervizyon alabilirsiniz. EMDR ın çok çeşitli protokolleri ve çalışma şekilleri var. Temel eğitimlerde sadece temel uygulama prensiplerini öğreniyorsunuz. İleri seviye uygulama alanları ve şekilleri için Türkiye ye gelen uzmanların eğitimlerini kaçırmayın. İmkanınız varsa yurtdışı eğitimlere de katılın. Yurtiçi ve yurtdışı konferans ve sempozyumlar EMDR alanındaki yenilikleri takip etmek, farklı uzmanları tanımak ve çeşitli araştırmalardan haberdar olmak için çok önemli fırsatlar; elinizden geldiğince katılın. EMDR Türkiye Derneğine üye olun, Derneğin alt komitelerinde görev alın. EMDR ile ilgili özellikle İngilizce kaynaklar (kitap, makale vb.) çok fazla fakat son zamanlarda Türkçe ye de çevrilen çok kaynak var; bunları elinizden geldiğince okuyun, takip edin. İlgilendiğiniz konularda araştırma yapın, sunun. Son olarak söylemek istediğim ve bence en önemlisi EMDR Danışmanı olmanın sorumluluğunun farkında olun. EMDR Danışmanının sadece yöntemi çok iyi bilmesi ve yenilikleri takip etmesi yetmez; terapötik beceriler anlamında da uzman olması, etik değerlere çok önem vermesi, iyi bir eğitmen olması ve kendini hem kişisel hem de mesleki olarak devamlı geliştirmesi gerekir. H.E: Öncelikle tavsiyem, önce yaptığınız işe sahip çıkın ve saygı duyun. Yani EMDR eğitimi aldınız, mutlaka ve mutlaka bu eğitimden sonra yani sadece akredite olmak için değil gerçekten yaptığınız işi iyi yapabilmek için ve işinize duyduğunuz saygı için mutlaka süpervizyonu bu eğitimden sonraki süreçte klinik pratiğinizin bir parçası haline getirin. Ben çok sayıda hem grup süpervizyonu hem de bireysel süpervizyon veriyorum. EMDR eğitimini tamamlayan arkadaşlarımız geliyor tabii çok hevesliler, sertifikalı terapist (practioner) olmak istiyorlar, danışman olmak istiyorlar. Çeşitli kriterler var biliyorsunuz. Örneğin practioner için 20 saat süpervizyon almanız gerek. Mesela biri geliyor, hocam ben practioner olmak istiyorum diyor. Bu çok güzel. Ben çok destekliyorum. Dernek olarak da çok çok destekliyoruz. Öncelikle bunun altını çizmek istiyorum. Lütfen olun; lütfen sertifikalı terapist olun, lütfen danışman olun, lütfen EMDR ile ilgili araştırma yapın, lütfen okuyun, yeni şeyler öğrenin bizimle de paylaşın. Bu bizim için çok ama çok mutluluk verici; zaten EMDR camiası çok paylaşımcı ve destekleyici bir camia. Fakat 20 süpervizyon sayısı doldu diye sertifikalı uygulayıcı olmakiçin başvuru sürecine girerseniz, olmaz. Yani kriterler çok önemli, zaten kriterler belli bir kalite gelsin diye var ama biz akreditasyon sürecinde sadece gerekli kriterlere değil, aynı zamanda gerek EMDR özelinde, gerekse genel olarak terapötik becelerine, etik anlayışına ve diğer mesleki bilgi ve becerilerine de bakıyoruz. Mesela EMDR Danışmanı olmak oldukça önemli bir mertebe Sayfa 22

23 EMDR camiasında, sadece ülkemizde değil yurt dışında da öyle ve aldığınız belge zaten EMDR Avrupa onaylı. EMDR Danışmanı iseniz, otomatikman insanlar, sizin sadece EMDR ı çok iyi bildiğinizi değil aynı zamanda deneyimli bir psikoterapist olduğunuzu du düşünüyorlar. Yani deneyimli bir klinisyensiniz, çok iyi bir travma ve psikopataloji bilginiz var, çok fazla travma vakası ile çalıştınız, EMDR perspektifinden çok fazla farklı farklı çeşitli psikopatolojilerden vakalarla çalıştınız. Çünkü mesela biz danışman olurken bir dosya iletiyoruz. Orada hangi vakalar ile hangi psikopatolojilerle EMDR çalıştığınız falan hepsini belirtmek durumundasınız. Ne kadar çeşitli vaka varsa bu o kadar dosyanız güçlü demektir; daha da bu sizden bekleniyor. Yani sadece single travma ile değil örneğin EMDR perspektifinden kaygı bozuklukları, depresyon gibi farklı psikopatolojilerin yanı sıra kişilik bozuklukları, kompleks travma ve dissosiyatif vakalar gibi zor vakalarla da çalışmış olmanız bekleniyor. Buraya kadar olanlar EMDR pratiğinizle ilgili ama EMDR danışamanı olmak ile ilgili beklentiler burada bitmiyor tabii. EMDR danışmanı iseniz aynı zamanda iyi bir süpervizörsünüz demektir. Yani süpervizyon becerilerinizin gelişmiş olduğu varsayılıyor ki zaten akreditasyon sürecinde süpervizyon verirken izleniyoır, gözleniyor ve değerlendiriliyorsunuz. Yine EMDR danışmanı iseniz aynı zamanda iyi bir eğitimcisiniz en azında bilgiyi sunma ve aktarma becerilerinizin gelişmiş olduğu varsayılıyor. Bir de tabii terapi ekolleri üstü birtakım beklentiler var. Yani belli bir vizyonunuzun olduğu, etik değerlere özen gösterdiğiniz, psikoloji alanına dair katkılarınız ve hatta ve hatta dünya görüşünüz ve donanımınız. Bunun gibi pek çok kişisel ve mesleki birikim ve yetkinliğe sahip olduğunuz varsayılıyor ya da bir diğer ifade ile bu vasıflara sahip iseniz akreditasyon süreciniz tamamlanıyor hatta bu potansiyel bağlamında süreç başlatılmasına karar veriliyor. Onun için danışman olmak isteyen arkadaşlara en büyük tavsiyem şu kadar süpervizyon seansı şu kadar EMDR seansı vs gibi rakamlara takılmayın; o sayılar ulaşılmayacak sayılar değil, tamamlanır. As olan şey gerçekten sizin kendinizi bu süreçte iyi geliştirmiş olmanız ve belirli bir birikime ulaşmanız. Onun içinde dediğim gibi bir sürü farklı workshoplar yapılıyor, workshoplara gidin, süpervizyon alın yani süpervizyon çok kıymetli bir şey arkadaşlar, mutlaka bol bol süpervizyon alın hatta akran grupları oluşturun. Okuyun, araştırmalar yapın, kongrelere, sempozyumlara gidin. Yani biz çok destekliyoruz her yıl yapılan Avrupa EMDR Kongresi var, Amerika da EMDRIA var, kongrelere gidin. Yani kendinizi geliştirmeye odaklanın; göreceksiniz ki süpervizyonlar, eğitimler, diğer çalışmalar vs neticesinde zaten belli bir süre sonra belli bir doygunluğa ve belli bir olgunluğa otomatikman erişmiş olacaksınız. Bir bakacaksınız gerçekten bir sürü kriter sadece öğrenmeye ve kendinizi geliştirmeye çalışırken zaten otomatikman sağlanmış olacak. Bir de tabii, akreditasyon süreci zorlu bir süreç ve hani her zorlu süreçte olduğu gibi yaptığınız şeyi sevmek çok çok önemli aksi halde bir süre sonra yaptığınız şey zul gelmeye başlar ve yarıda bırakırsınız ya da yaptığınız şeyde başarılı olamazsınız. Onun için de ne yapıyorsanız yapın, severek yapın; sevmek, başarılı ve mutlu olmak için yeter şart değil ama gerek şart bence. Sayfa 23

24 Duyuru Prof. Dr. Ümran Korkmazlar & Uzm. Psk. Berfin Bozkurt Fransa da Lorraine Üniversitesi nde Suriyeli Göçmen Çocuklarla EMDR Grup Çalışması nı sunduk Ümran Korkmazlar, Ph. D. & Berfin Bozkurt, M.A. Fide Danışmanlık Merkezi, İstanbul Haziran 2016 tarihlerinde Fransa nın Metz şehrinde Lorraine Universitesi nde bir çok EMDR araştırmasının sunulduğu 6ème Eye Movement Doctoral Research Metz Academic Meeting isimli akademik toplantı gerçekleşti. Bu toplantıda on beşten fazla sunuma yer verildi. EMDR çalışmalarının literatürde daha fazla yer alması gerektiği her fırsatta dile getirilirken bu değerli toplantıda sunum yapmak üzere davet edilmek onur verici idi. Biz de Suriyeli göçmen çocuklarla yaptığımız Travail de groupe en EMDR avec les enfants réfugiés başlıklı EMDR grup çalışmamızı anlattık. Altıncısına katıldığımız bu toplantının düzenli olarak her yıl gerçekleşmeye devam edeceğini ve haberdar olmak isteyenlerin adresinden bilgiye ulaşabileceklerini paylaşmak istedik. Akademik seminerin açılışı Lorraine Üniversitesi Psikoloji Bölüm Başkanı Dr. Cyril Tarquinio tarafından yapıldı. Sunumlar arasında en dikkat çekenlerden biri hepimizin ilgiyle takip ettiği ve bir kısmınızın tanıdığı Dr. Michel Silvestre ın Çocuklar ve aileler ile birlikte EMDR terapisi başlıklı sunumu oldu. Bunun yanı sıra çok sayıda doktora öğrencisi yaptıkları araştırmaları sundular. İki günlük toplantının sonunda, Lorraine Universitesi nin katkılarıyla kurulan Pierre Janet Merkezi nin (Le Centre Pierre Janet) açılışına davet edildik. Bu önemli merkezin açılış gecesine tanıklık etmek de bizim için eşsiz bir deneyim oldu. Pierre Janet Merkezi nin, Avrupa da bir üniversite bünyesinde EMDR odaklı terapi, formasyon ve araştırma alanlarında hizmet vermek üzere kurulmuş ilk merkez olduğunu da belirtmek isteriz. Lorraine Üniversitesi Psikoloji Bölüm Başkanı Dr. Cyril Tarquinio ile Sayfa 24

25 Yazım Kuralları Genel İlkeler 1. E-bültene gönderilecek araştırma yazıları, A4 boyutlarında beyaz kağıda üst, alt, sağ ve sol boşluk 2,5 cm. Bırakılarak (16 x 24,7 lik alana) çift aralıklı ve düz metin olarak yazılmalıdır (Bu ölçüler, gönderilen tablo ve grafiklerin dergi sayfa boyutları dışına taşmamasını ve daha kolay kullanılmasını sağlayacaktır). 2. Yazılarda Türk Dil Kurumu nun yazım kılavuzu örnek alınmalı, yabancı sözcükler yerine olabildiğince Türkçe sözcükler kullanılmalıdır. Türkçe de pek alışılmamış sözcükler yazıda kullanılırken ilk geçtiği yerde yabancı dildeki karşılığı parantez içinde verilmelidir (Türkçe ve İngilizce). 3. Araştırma yazıları başlık sayfası, özet (Türkçe ve İngilize), anahtar kelimeler, ana metin, kaynaklar, ekler, tablolar, şekil başlıkları, şekiller, yazar notları ve yazışma adresi ile genişletilmiş İngilize uzun özet (summary) bölümlerini içermelidir. a) Başlık sayfası: Sadece araştırma yazısı başlığı ve kısa başlık bu sayfada yer almalıdır. Yazarların adı ve soyadı, unvanı ve çalıştığı kurumu içeren bilgiler de bu sayfada yer almalıdır. b) Özet ve anahtar sözcükler: Araştırma yazısı, Türkçe ve İngilizce olmak üzere her iki dilde Özet ve Abstract başlıkları altında 250 kelimeyi geçmeyecek şekilde olmalıdır. Anahtar kelimeler (3 ile 6 arasında) Türkçe özetin altında Anahtar kelimeler ve İngilizce özetin altında Key words başlığı kullanılarak verilmelidir. Türkçe ve İngilizce özetin her biri yeni bir sayfadan başlamalıdır. c) Ana metin: Yeni bir sayfadan başlamalıdır. Görgül makalelerde (araştırma yazılarında) metin, sırasıyla giriş, yöntem, sonuçlar ve tartışma bölümlerinden oluşmalıdır. Derleme türü yazılarda da yöntem bölümü dışında diğer adımlar benzer şekilde yazılmalıdır. Makalenin başlığı ana metnin ilk sayfasında yer almalı ve başlıktan sonra, Giriş alt başlığı yazılmadan paragraf ile metne başlanmalıdır. Yöntem, Sonuçlar ve Tartışma bölümleri yeni bir sayfadan başlamamalıdır; bir bölüm bittikten sonra, aynı sayfada diğeri onu izlemelidir. Giriş bölümü, yapılan araştırma ile ilgili olarak, literatürdeki yaklaşım ve sonuçlar ile araştırmanın amacını içermelidir. Yöntem bölümü örneklem, veri toplama araçları ve işlem olmak üzere 3 alt bölümden oluşmalıdır. Sonuçlar, araştırmada kullanılan istatistiksel analizleri, her değişkene ait ortalama ve standart sapma değerlerini içermelidir. Tablolar ve şekiller ayrı bir sayfada yazının en sonunda verilmelidir. Verilecek olan tablolarda ortalamalar ortalama işareti, standart sapmalar ise s ile gösterilmelidir. d) Kaynaklar: Yeni bir sayfadan başlamalıdır. Metin içinde belirtilen tüm kaynaklar Kaynakça listesi içinde yer almalıdır. APA 5 formatına uygun yazılmalıdır. e) Ekler: Yeni bir sayfadan başlamalıdır. Araştırmada kullanılan ölçekler gibi ek bilgileri içerir. f) Tablolar: Yeni bir sayfadan başlamalıdır ve her bir tablo ayrı bir sayfada verilmedir. Tablo numarası (Tablo 1: gibi) ve Tablo başlığı tablonun üstünde kelimelerin yalnızca baş harfleri büyük olarak yer almalıdır. g) Şekil başlıkları ve şekiller: Yeni bir sayfadan başlamalıdır. Şekil numarası ve şekil başlıkları kelimelerin baş harfleri büyük olarak aynı sayfada alt alta verilmelidir. Şekillerin her biri ise ayrı sayfalarda verilmelidir. h) Yazar notları: Yeni bir sayfadan başlamalıdır. Eğer araştırma bir tez çalışmasının özeti ise veya araştırmayı destekleyen kurum(lar) var ise bu bölümde belirtilmelidir. Ayrıca araştırmacının, araştırmaya katkılarından dolayı teşekkür etmek istediği kişiler de bu sayfada belirtilmelidir. ı) Yazışma adresi: Yeni bir sayfadan başlamalıdır. Yazarın veya yazarlardan bağlantı kurulabilecek olan kişinin adresi, telefon numarası ve varsa faks numarası ile e-posta adresi bu bölümde yer almalıdır i) Genişletilmiş İngilizce özet (Summary): Yeni bir sayfadan başlamalıdır. Çift aralıklı, 4-10 sayfa uzunluğunda olmalı; giriş, yöntem, bulgular ve tartışma bölümlerini içermelidir. İngilizce kısa başlık mutlaka belirtilmelidir. 4) Yazılardan ifade edilen düşüncelerden yazarları sorumludur. 5) Yayın Kurulu, yazıda gerekli gördüğü sözcükleri değiştirebilir. 6) Kurallara uymayan yazılar yayınlanmaz. 7) Yayınlanan her araştırmanın verilerinin 5 yıl süre ile araştırmacı tarafından saklanması zorunludur. Çalışma iki kopya halinde emdrebulten@yahoo.com adresine gönderilmelidir. Bunlar: a)-kimlik bilgilerini içeren başlık sayfası dahil b) Kimlik bilgilerini içeren başlık sayfası hariç. Sayfa 25

26 Sayı Nisan Ekim 2016 Psikoloji ve Pskiyatri Dünyasından Haberler Kasım 2016 tarihleri arasında Antalya da LII. Ulusal Psikiyatri Kongresi gerçekleştirilecektir. Detaylı bilgiye adresinden ulaşabilirsiniz. XXV. IFTA Uluslararası Aile Terapisi Kongresi 6-9 Eylül 2016 tarihleri arasında Malaga, İspanya da gerçekleştirilecektir. Detaylı bilgiye adresinden ulaşabilirsiniz Ekim tarihleri arasında Davranış Bilimleri Enstitüsü nde EMDR I. Düzey Eğitimi verilecektir. Detaylı bilgiye adresinden ulaşabilirsiniz Aralık tarihleri arasında Davranış Bilimleri Enstitüsü nde EMDR II. Düzey Eğitimi verilecektir. Detaylı bilgiye adresinden ulaşabilirsiniz. Sayfa 26